Zwroty Łacińskie

5
Sic łaciński wyraz oznaczającego "właśnie tak", "tak jak było", "jak stoi". W tekście może być używane na kilka sposobów, między innymi: do wskazania, że w cytowany tekst zawiera błąd i pochodzi on ze źródła które zostało dosłownie i bez poprawiania zacytowane; w celu wskazania czegoś dziwnego, niespotykanego, nieoczekiwanego. ab ovo (usque ad mala) – od jaja (aż do jabłka) – od początku do końca a posteriori – dosł. od późniejszego / po dowiedzeniu a priori- dosł. Od wcześniejszego/ pierwszego- z założenia/ z góry ad acta – do spraw zakończonych ad hoc – do tego, w tym wypadku, doraźnie ad persona – do osoby ad vocent – do głosu, w tej samej sprawie ad kalendas Graecas – do greckich kalend ad rem – od rzeczy alma Mater – dosł. matka karmicielka, wyższa uczelnia alter ego – drugie ja (współpracownik działający w czyimś interesie) ante meridiem, a.m – przed południem ars amandi – sztuka kochania arte et Marte – sztuką i orężem ars gratia artis – sztuka dla sztuki Bonum Commune – dobro ogólne cicer cum caule – groch z kapustą casus belli – zdarzenie które jest uzasadnieniem lub przyczyną wojny conditio sine qua non – konieczność, warunek bez którego nie ma nic corpus delicti – ciało zbrodni, zbiór faktów udowadniających zbrodnię cum summa laude – z najwyższą pochwałą c. v. – curriculum vitae – przebieg życia de domo – domu de facto – w rzeczywistości de profunalis – z poniżenia deus ex machina – niespodziewane lub zawiłe rozwiązanie sprawy D.O.M. – Bogu najlepszemu największemu – (Deo optimo maximo) eo ipso – tym samym et cetera, etc.- i tak dalej, itd., i pozostałe ex aequo – jednorazowo, równo ex cathedra – z tronu, o ludziach mówiących autorytatywnie lub arogancko ex libris – z księgozbioru expressis verbis – wyrażone słowami excenti causa – (ex. ca) dla przykładu exempli gratia – (e.g.) dla przykładu ex officio – z urzędu / urzędowo, oficjalnie honoris causa – dla zaszczytu horror vacui – obawa próżni Hannibal ad (ante) portas – Hannibal u bram (bliskie niebezpieczeństwo) ibidem ib – tamże, w tym samym miejscu idem id – to samo idem per idem – to samo przez to samo ignotum per ignotum – nieznane przez nieznane incognito – nie dający się poznać in corpore – dosł. w ciele; w komplecie, w całości In flagranti- na gorącym uczynku in medias res – do sedna sprawy in memoriam – ku pamięci in statu nascendi – w sanie narodzin; na samym początku in vitro – laboratoryjnie in vivo – w życiu in spe – w przyszłości ius primae noctis – prawo pierwszej nocy lapsus calami – błąd pióra, błąd w piśmie lapsus linguae – przejęzyczenie lege artis – dosł. prawem sztuki; zgodnie z regułami sztuki – po mistrzowsku liberum veto – wolne nie pozwalam lupus in fabula – o wilku mowa m. p. – własnoręcznie (manu propria)

Transcript of Zwroty Łacińskie

Page 1: Zwroty Łacińskie

Sic – łaciński wyraz oznaczającego "właśnie tak", "tak jak było", "jak stoi". W tekście może być używane na kilka sposobów, między innymi:

do wskazania, że w cytowany tekst zawiera błąd i pochodzi on ze źródła które zostało dosłownie i bez poprawiania zacytowane;

w celu wskazania czegoś dziwnego, niespotykanego, nieoczekiwanego.

ab ovo (usque ad mala) – od jaja (aż do jabłka) – od początku do końcaa posteriori – dosł. od późniejszego / po dowiedzeniua priori- dosł. Od wcześniejszego/ pierwszego- z założenia/ z góryad acta – do spraw zakończonychad hoc – do tego, w tym wypadku, doraźniead persona – do osobyad vocent – do głosu, w tej samej sprawiead kalendas Graecas – do greckich kalendad rem – od rzeczyalma Mater – dosł. matka karmicielka, wyższa uczelniaalter ego – drugie ja (współpracownik działający w czyimś interesie)ante meridiem, a.m – przed południemars amandi – sztuka kochaniaarte et Marte – sztuką i orężemars gratia artis – sztuka dla sztukiBonum Commune – dobro ogólnecicer cum caule – groch z kapustącasus belli – zdarzenie które jest uzasadnieniem lub przyczyną wojnyconditio sine qua non – konieczność, warunek bez którego nie ma niccorpus delicti – ciało zbrodni, zbiór faktów udowadniających zbrodnięcum summa laude – z najwyższą pochwałąc. v. – curriculum vitae – przebieg życiade domo – domude facto – w rzeczywistościde profunalis – z poniżeniadeus ex machina – niespodziewane lub zawiłe rozwiązanie sprawy D.O.M. – Bogu najlepszemu największemu – (Deo optimo maximo) eo ipso – tym samymet cetera, etc.- i tak dalej, itd., i pozostałeex aequo – jednorazowo, równoex cathedra – z tronu, o ludziach mówiących autorytatywnie lub aroganckoex libris – z księgozbioruexpressis verbis – wyrażone słowamiexcenti causa – (ex. ca) dla przykładuexempli gratia – (e.g.) dla przykładuex officio – z urzędu / urzędowo, oficjalniehonoris causa – dla zaszczytuhorror vacui – obawa próżniHannibal ad (ante) portas – Hannibal u bram (bliskie niebezpieczeństwo)ibidem ib – tamże, w tym samym miejscuidem id – to samoidem per idem – to samo przez to samoignotum per ignotum – nieznane przez nieznane incognito – nie dający się poznaćin corpore – dosł. w ciele; w komplecie, w całościIn flagranti- na gorącym uczynkuin medias res – do sedna sprawyin memoriam – ku pamięciin statu nascendi – w sanie narodzin; na samym początkuin vitro – laboratoryjnie in vivo – w życiu in spe – w przyszłościius primae noctis – prawo pierwszej nocylapsus calami – błąd pióra, błąd w piśmie lapsus linguae – przejęzyczenielege artis – dosł. prawem sztuki; zgodnie z regułami sztuki – po mistrzowsku liberum veto – wolne nie pozwalamlupus in fabula – o wilku mowam. p. – własnoręcznie (manu propria)margeritas ante porcos – perły przed wieprze; robić coś bez sensu, czego druga strona nie docenimodus operandi – sposób działaniamodus vivendi – sposób życia (współistnienia)nomen omen – dosł. imię znakiemnota bene – nawiasem mówiąc (nb.)etc. – (et cetera) dosł. i pozostałe (itp.)opere cytato, op.cit- ponowne odniesienie się do ostatnio wspomnianego źródłapars pro toto – część zamiast całościper pedes – na piechotę, dosł. przez nogiperpetuum mobile – maszyna będąca w ciągłym ruchu bez źródła energiiper procura (tionem) – przez pełnomocnika / w zastępstwie

Page 2: Zwroty Łacińskie

persona non grata – osoba nie miła / nie pożądanapleno titulo – pełnym tytułem P.T post meridiem, p.m.- po południupostscriptum, P.S.- dopisek do listupluralia tantum – dosł. tylko mnogie (rzeczowniki)primo voto- pierwszym ślubiem, (nazwisko) z pierwszego małżeństwaprimus inter pares – pierwszy wśród równychpro domo sua – dla samego domu / w swoim interesiepro et contra- za i przeciwpro publico bono – dla dobra publicznegopro patria – dla ojczyznyqui pro quo – ktoś zamiast kogoś / nieporozumienie dotyczące osobyquod erat demonstrandum – co było do udowodnieniarp. – recipe – przyjmijsenso stricto – w dosłownym znaczeniusignum temporis – znak czasusilva rerum – rozmaitość (las rzeczy)sine ira et studio – bez gniewu i pasji, bezstronniespiritus movens – duch poruszający, siła sprawczastricte- ściśle, dokładniestatus quo – obecny stan rzeczysapere auso – temu który odważył się być mądrymS.P.Q.R. – senat i lud rzymski (senatus populusqe Romanus)tabula rasa – czysta kartaterra incognita – ziemia nieznana terra intacta – ziemia nietkiętavacat- wolnevade mecum- pójdź ze mną, vademecum- przewodnikvae victis (gloria victis)- biada zwyciężonym (chwała zwyciężonym)verte- odwrócić (kartkę)virtuti militari- za zasługi wojskowevivat- niech żyjevolens nolens- chcąc nie chcącvirgo intacta – dziewica nietkiętaverbum nobile – szlachetne słowo (honoru)vide – zobacz (supra – wyżej ; infra – niżej)vis maior – siła wyższavox populi, vox Dei – głos ludu, głos Boga

A casu ad casum – od przypadku do przypadkuA contrario – wychodząc z przeciwnego założenia A limine – z miejsca odrzucać A maiori ad minus – od większego do mniejszegoA minori ad maius – od mniejszego do większegoA mensa et toro – od stołu do łoża (separacja)A natura rei – z natury rzeczyA posteriori – na podstawie już zaistniałych faktów (wnioskować o przyczynach) A priori – bez względu na fakty czy argumenty (wnioskować z „góry”)Ab absurdo – wychodząc wychodząc z fałszywego założenia, absurduAb initio – od początkuAbrogatio – uchylenie całkowite dotychczasowego stanu prawnego zwane „czystym”Absens carens – nieobecny sam sobie szkodzi Absente reo – pod nieobecność oskarżonegoAccusare nemo se debet – nikt nie ma obowiązku oskarżać sam siebie Actor sequitur forum rei – dla powoda właściwy jest sąd pozwanegoAd rem – do rzeczyAequitas sequitur legem – sprawiedliwość postępuje za prawemAffirmanti occumbit comprobatio – do twierdzącego należy podanie dowodu Alma mater – matka karmicielka (w odniesieniu do szkoły wyższej)Altera pars – strona przeciwna Argumenta a fortiori – argumenty silniejszej racjiArgumenta non numeranda, sed ponderanta sunt – dowodów się nie liczy, ale ważyAudiatur et altera pars – niech będzie wysłuchana i druga strona

Bellum omnium contra omnes – wojna wszystkich przeciw wszystkim Bona fide – w dobrej wierzeBonum commune – wspólne dobro

Cedo maiori – ustępuje przed godniejszymCeteris paribus – uwzględniając te same warunkiCirca – okołoClara non sunt interpretanda – jasne nie podlega interpretacji (w odniesieniu do przepisów prawnych)Cogitationis poenam nemo patitur – nikt nie ponosi odpowiedzialności za swoje myśli Communis opinio – powszechna opinia Conditio sine qua non – warunek niezbędnyConsensus facit legem – zgoda tworzy prawoConsuetudo pro lege servetur – zwyczaj służy jako prawo

Page 3: Zwroty Łacińskie

Contra legem – przeciw prawuConventio est lex – uzgodnienie ma moc prawaConventio omnis intellegitur rebus sic stantibus – umowa pozostaje w mocy, o ile okoliczności jej zawarcia nie uległy zmianieCuius est condera, eius est interpretatori – komu przysługuje stanowienie prawa, temu przysługuje i jego wykładniaCuiusvis hominis est errare, nullius nisi inspientis in errore preservare – każdy człowiek może się mylić, ale tylko głupiec trwa w będzieCurantes iura iuvant – prawo sprzyja tym, którzy o nie dbają Curriculum vitae – życiorys

Da mihi factum, dabo tibi ius – udowodnij fakt, a przyznam Ci rację De facto – z mocy faktu, w rzeczywistości De iure – z mocy prawaDe lege ferenda – w odniesieniu do ustawy, która powinna zostać uchwalonaDe lege lata – w odniesieniu do obowiązującej ustawyDe minimis non curat lex – prawo nie zajmuje się szczegółami Demonstratio ad oculus – dowód naocznyDerogatio – uchylenie częściowe dotychczas obowiązującego stanu prawnegoDesuetudo – odejście ustawy lub zwyczaju w zapomnienieDivide et impera – dziel i rządźDo, ut des – daję Ci, abyś i ty dał mnieDura lex, sed lex – twarde prawo, lecz prawo

Et cetera – i tak dalejEx facto ius oritur – prawo wyrasta z faktu

Fiat iustitia – niech stanie się sprawiedliwośćFiat iustitia, pereat mundus – niech ginie świat, byleby działa się sprawiedliwośćFons iuris – źródło prawaFons iuris cognoscendi – źródło poznania prawa

Habeas corpus – zachowaj ciało nietykalne (w odniesieniu do nietykalności osobistej)Historia est magistra vitae – historia jest nauczycielką życia

Ignorantia facti excusat – nieznajomości stanu faktycznego jest okolicznością usprawiedliwiającą Ignorantia legis nocet – nieznajomość ustawy szkodziImpossibilium nulla est obligatio – nikt nie jest zobowiązany do czynienia rzeczy niemożliwych In absentia – podczas nieobecnościIndex rerum – spis rzeczyIndex nominum – spis imionIn dubio pro reo – wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego In extenso – w całościIn foro conscientiae – przed sądem sumieniaIn fraudem legis – w celu obejścia ustawyInterpretatio cassat in claris – interpretowanie kończy się wraz z osiągnieciem jasnościIpso iure – z samego prawaIus gentium – prawo narodówIus incertus – prawo niejasne Ius naturale – prawo naturyIus particulare – prawo partykularneIus publicum – prawo publiczneIus universale – prawo powszechneIustitia civitatis fundamentum – sprawiedliwość podstawą państwaIustitia est obtemperatio scriptis legibus institutisque populorum – sprawiedliwość to posłuszeństwo wobec prawa pisanego oraz instytucji publicznychIustitias vestras iudicabo – sprawiedliwość waszą sądzić będą

Lapsus – mimowolny błądLege agere – działać na podstawie ustawyLegem brevem esse oportet, quo facilius ab imperitis teneatur – prawo winno być zwięzłe, aby każdy mógł je zapamiętaćLex abrogata – ustawa unieważniona Lex generalis – ustawa ogólnaLex neminem cogit ad impossibilia – ustawa nie zmusza nikogo do spełniania rzeczy niemożliwych Lex patriae – prawo państwa, którego się jest obywatelem (w odniesieniu do zasad stosowania prawa wewnętrznego w obrocie międzynarodowym)Lex prospicit, non respicit – prawo dotyczy rzeczy przyszłych, nie działając wsteczLex posterior derogat legi priori – ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą Lex rei sitae – prawo państwa, w którym rzecz jest położonaLex retro non agit – prawo nie działa wsteczLex specialis – ustawa szczególna Lex specialis derogat legi generali – ustawa szczególna wypiera ustawę ogólną Lex superior derogat legi inferiori – ustawa o wyższej mocy prawnej uchyla ustawę niższą Locus regit actum – prawo państwa, w którym dokonana została dana czynność prawna

Malum necessarium – zło konieczneManu propria – własnoręcznieMaximo cum studio – z najwyższą starannością Maximum ius saepe maxima iniuria – najwyższe prawo bywa największą niesprawiedliwością

Page 4: Zwroty Łacińskie

More maiorum – zgodnie ze zwyczajami przodkówMos pro lege – zwyczaj zastępuje prawo Multi non omnes – wielu to nie wszyscy Mutatis mutandis – z odpowiednimi zmianami wymaganymi przez istotę sprawy

Necessitas caret lege – w sytuacji przymusowej nie ma prawaNeminem captivabimus nisi iure victum – nikt nie będzie więziony bez prawaNemo tenetur se ipsum accusare – nikogo nie można zmusić do oskarżenia siebie samegoNon bis in idem – nie dwukrotnie w tej samej sprawie (w odniesieniu do wznawiania tej samej sprawy bądź karania po raz drugi za ten sam czyn)Non nocere – nie szkodzić Non notus (NN) – nieznanyNulla poena sine lege – nie ma kary bez ustawyNulla potentia super leges esse debet – żadna władza nie stoi nad prawemNullum crimen sine lege – nie ma zbrodni bez ustawy

Obiter dicta – elementy nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawyObligatio est iuris vinculum – zobowiązanie tworzy więź prawnąObrogatio – zastąpienie dotychczasowego stanu prawnego w całości nowymOpinio communis doctorum – powszechna opinia w kręgu uczonychOpinio iuris – przekonanie, że coś jest prawemObratio pro domo sua – mowa we własnej obronie

Pactum subiectionis – umowa o podporządkowaniu się władzyPar super parem non habet potestatem – równy nie ma władzy nad równym Patere quam ipse fecisti legem – poddaj się prawu, które sam ustanowiłeśPer fas et nefas – prawem i bezprawiem (wszelkimi środkami)Poena constituitur emendationem hominum – karę ustanawia się dla poprawy ludziPraesumptio iuris – domniemanie prawnePraeter legem – obok ustawy Princeps legibus solutus – panujący nie podlega prawuPrior tempore potior iure – pierwszy w czasie lepszy w prawiePromulgatio legis necessaria est ad hoc, quod lex habet suam virtutem – ogłoszenie ustawy jest konieczne, aby uzyskała moc obowiązującą Pro publico bono – dla dobra ogólnegoPublicum ius est quod ad statum rei Romane spectat, privatum quod ad singulorum utilitatem, sunt enim quadem public utilitia, quedem privatum – prawem publicznym jest to, które dotyczy stanu państwa rzymskiego, prawem prywatnym zaś to, które dotyczy interesu jednostki, istnieje bowiem interes publiczny interes prywatny

Questio iuris – pytanie o kwestię prawnąQuieta non movere – nie należy zakłócać tego, co spokojneQuo iure? – jakim prawem?

Ratio decidendi – motyw decyzji, zasada ogólna leząca u podłoża decyzjiRatio legis – uzasadnienie (racja) ustawyRe et corpore – na majątku i osobie (karać)Rebus sic stantibus – w danym stanie sprawyRes communis – dobro wspólne Res nullius – dobro, ewentualnie rzecz niczyjaRes publica – rzecz wspólna (wspólnota)

Salus populi suprema lex – dobro ludu najwyższym prawemSalus publica suprema lex esto – dobro publiczne niech będzie najwyższym prawemSalva conditione – z zastrzeżeniem warunku Salvo iure – z zastrzeżeniem prawaSecundum legem – zgodnie z ustawąStare decisis non movere quieta – stać przy ustalonych postanowieniach (sposobach rozstrzygania spraw)Status quo – istniejący, zastany stan rzeczySensu stricto – w ścisłym znaczeniu Sub colore iuris – pod pozorem prawaSub iudice lis est – sprawa jeszcze nie rozstrzygnięta, w sądzieSui iuris – będący w prawie Summum ius summa iniuria – zbyt ścisłe przestrzeganie prawa największą niesprawiedliwością Suprema lex – najwyższe prawo

Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio – gdzie ten sam cel, tam także ta sama dyspozycja ustawyUbi societas ibi ius – gdzie społeczeństwo, tam i prawoUbi ius incertum, ibi ius nullum – gdzie prawo niepewne, tam w ogóle nie ma prawaUltima ratio – argument ostateczny, decydującyUsus est unus legum corrector – jedynie zwyczaj poprawia prawo

Vis legis – siła ustawy Vis maior – siła wyższa Vis probandi – siła dowodowaVolens nolens – chcąc nie chcącVolenti non fit iniuria – zgadzającemu się nie dzieję się krzywdaVolumina legum – księgi praw