Zwierz ętaczęść II

6. PIERŚCIENICE7. STAWONOGI8. MIĘCZAKI

5. PIERŚCIENICE

przegl ąd systematyczny środowisko życia i wymagania życiowe

� wieloszczety – nereida, afrodyta

tęczowa, nalepia,

� skąposzczety – dżdżownica ziemna,

rurecznik mułowy, wazonkowce,

� pijawki – lekarska, końska, rybia,

� morza, wilgotne gleby,

� wolno żyjące, pasożyty zewnętrzne,

� pijawki – lekarska, końska, rybia,

Budowa: ciało podzielone na segmenty (metamery), wyodrębnienie głowy,

ciało okrywa – wór powłokowo – mięśniowy, na zewnątrz jednowarstwowy

nabłonek – oskórek, mięśnie okrężne i podłużne, jama ciała – celoma

wypełniona płynem. Obecność parapodiów (nieczłonowane uwypuklenia

bocznych ścian).

Nereida a – parapodia, B - głowa

PIERŚCIENICE - czynno ści życiowe

czynności życiowe charakterystyka

odżywianie jelito przednie (j. gębowa, gardziel – u drapieżców „zęby”, przełyk), środkowe,

tylne,

oddychanie cała powierzchnia ciała, niektóre wodne – skrzela zewnętrzne (wyrostki

parapodiów),

wydalenie nefrydium zbudowane jest z urzęsionego lejka otwierającego się do jamy ciała -

kanalik wydalniczy - otworem wydalniczym na zewnątrz,

krążenie zamknięty - z dwóch podłużnych naczyń głównych: kurczliwego grzbietowego

tłoczącego krew do przodu i brzusznego w którym krew płynie do tyłu - naczynia tłoczącego krew do przodu i brzusznego w którym krew płynie do tyłu - naczynia

główne połączone są naczyniami okrężnymi umieszczonymi w przedniej części

ciała, hemoglobinę lub chlorokruorynę (zielona), bezbarwna,

reakcja na bodźce typu drabinkowego - z parzystych zwojów nadgardzielowych tworzących mózg,

obrączki okołogardzielowe; brzuszny łańcuszek nerwowy składającego się z

parzystych zwojów rozmieszczonych w każdym segmencie,

rozmnażanie wieloszczety przechodzą rozwój złożony – rozdzielnopłciowe, skąposzczety i

pijawki są obojnakami,

Inne // znaczenie kształtowanie struktury gleby i jej użyźnianie, mineralizacja gleby, wzbogacanie

gleby w składniki organiczne, rozkład martwej materii organicznej.

Umiejscowienie narządów w ciele skąposzczeta

Przekrój poprzeczny przez ciało dżdżownicy.

Układ nerwowy pierścienicy Kopulacja dżdżownic

Jaja zbierane są w śluzowatej mufce wytworzonej na siodełku, podczas ruchu mufka przesuwa się z siodełka ku przodowi ciała i na wysokości żeńskich otworów płciowych składanych jest kilka komórek jajowych. Są one zapładniane plemnikami wyciskanymi ze zbiorniczków nasiennych w momencie kiedy do tego miejsca przesunie się mufka. Następnie mufka z zapłodnionymi jajami zsuwa się z dżdżownicy i zamyka na końcach tworząc kokon. Dalszy rozwój przebiega w ziemi.

Układ pokarmowy pijawki Fazy ruchu pijawki

6. STAWONOGI

przegląd systematyczny środowisko życia i wymagania

życiowe

� skorupiaki - oczlik, pąkla, rak, krab, homar, kiełż,

rozwielitka,

� wije – wij drewniak, krocionóg,

� owady – rybik cukrowy, karaluch, modliszka, pluskwa

� woda, lad, powietrze,

� wolno żyjące, pasożyty,

� owady – rybik cukrowy, karaluch, modliszka, pluskwa

domowa, pszczoła miodna, komar, mucha domowa,

stonka ziemniaczana, mszyce, wesz ludzka, ważka,

karaluch, mrówka, jedwabnik,

� pajęczaki – skorpiony, zaleszczotki, kosarze, pająk

krzyżak, kleszcz, świerzbowiec,

STAWONOGI – czynno ści życiowe

czynno ściżyciowe

charakterystyka

odżywianie jelito przednie i tylne schitynizowane, u pajęczaków umięśniona gardziel oraz

jelito środkowe posiada wyrostki zwiększające powierzchnię wchłaniania oraz

tzw. gruczoł wątrobowy, którego wydzielina wyrzucana na zewnątrz trawi ciało

ofiary, owady – aparaty gębowe: gryzące; gryząco-liżące; kłująco-ssące; ssące; liżąco ssące,

oddychanie skrzela (blaszkowate, u podstawy odnóży krocznych lub ukryte w jamach

skrzelowych), tchawki (ektodermalny system tchawkowy - rozgałęziona sieć rurek

oplatająca ciało, przetchlinki - po bokach głównie w odwłoku przetchlinki oplatająca ciało, przetchlinki - po bokach głównie w odwłoku przetchlinki

prowadzą do pni tchawkowych, płucotchawki (w odwłoku, rozgałęzienia pni

tchawkowych omywane przez hemolimfę),

wydalenie w wodzie - amoniak, przez pary zmodyfikowanych nefrydiów, zwanych

gruczołami czułkowymi lub szczękowymi, stawonogi lądowe - kwas moczowy lub

guaninę, które łatwo wytrącają się z wody funkcje wydalnicze pełnią cewki Malpighiego - palczaste uchyłki leżące na granicy jelita środkowego i tylnego,

krążenie otwarty - rurkowate serce po stronie grzbietowej, zamknięte w worku

osierdziowym, u owadów układ nie pełni funkcji oddechowych; serce

wspomagane przez mięśnie skrzydlaste; 8 komór, hemolimfa tchawkodysznych

jest bezbarwna, większe stawonogi posiada niebieską hemocyjaninę, rzadziej

hemoglobinę,

STAWONOGI – czynno ści życiowe

czynno ściżyciowe

charakterystyka

reakcja na bod źce

zwoje nadgardzielowe osiągają znaczne rozmiary; podział mózgu na trzy

części (przodomóżdże - ośrodki analizy wzrokowej; śródmóżdże - dotyk i węch; tyłomóżdże - funkcje wegetatywne), u owadów społecznych - ciałka grzybkowate odpowiedzialne za ich zachowanie społeczne, u pajęczaków

mózg składa się tylko z dwóch części, koncentracja elementów brzusznych

łańcuszka nerwowego,

oczy złożone z oczek prostych – omatidiów, narządy strydulacyjne - służą do

wydawania dźwięków,wydawania dźwięków,

rozmna żanie rozwój u owadów z przeobrażeniami – niezupełnym – polega na tym, że z jaja

wykluwa się larwa podobna do postaci dorosłej (jest mniejsza i pozbawiona

skrzydeł i niedojrzała płciowo, może żyć w innym środowiska niż forma

dorosła). Przeobrażenie zupełne – larwa całkowicie niepodobna do postaci

dorosłej - inna budowa ciała, inny tryb życia (np.: motyl odżywia się

nektarem, a jego gąsienica jest roślinożerna),

Inne//znaczenie owady roślinożerne, saprofity, wytwarzanie jedwabiu, miodu, wosków,

pasożyty innych owadów, wykorzystywane w walce z innymi owadami

(roślinożercami), pasożyty człowiek.

Budowa wewnętrzna raka (skorupiak)

Rak rzeczny – pokrój ciał (strona brzuszna)

Budowa wewnętrzna pająka (pajęczaki)

Budowa wewnętrzna muchy (owady)

Budowa zewnętrzna i wewnętrzna konika plnego.konika plnego.

Budowa oka złożonego owadów

Formy układów nerwowych u stawonogów

Typy aparatów gębowych owadów

Odnóża u owadów

Tabela porównawcza odnóży stawonogów

Typy przeobrażeń owadów:

A – niezupełne (larwa może żyć w

innym środowisku, mniejsza od

postaci dorosłej, pozbawiona

skrzydeł, niedojrzała płciowa, ,

postać dorosła IMAGO,

np.:

B – zupełne (całkowicie niepodobne

do postaci dorosłej, inna budowa

ciała i tryb życia, poczwarka – nie

pobiera pokarmu, wewnątrz

poczwarki – przeobrażenia

narządów, procesami kierują

hormony), np.:

STAWONOGI – czynno ści życiowe (tabela zbiorcza)

cecha skorupiaki owady pajęczaki

przedstawiciel rak rzeczny motyl, mucha, pająk topik, krzyżak

środowisko woda lądowo-powietrzne ląd (woda)

części ciałagłowotułów i odwłok głowa, tułów i odwłok głowotułów i odwłok

narząd ruchu

odnóża (5 par

krocznych + 14 par

innych)

odnóża (2 pary

krocznych) i skrzydła

odnóża (4 pary

krocznych)

układ układ

krwionośnyotwarty, serce po stronie grzbietowej

układ

oddechowy

skrzela tchawki płuco-tchawki

układ

wydalniczy

gruczoł czułkowy -

zielonycewki Malpighiego

układ nerwowy łańcuszkowyscentralizowany

rozmnażanie rozwój prosty złożony prosty

Stawonogi są najliczniejszą i najbardziej zróżnicowaną grupą bezkręgowców. Są wśród

nich formy wolno żyjące, pasożyty, symbionty.

Do charakterystycznych cech stawonogów zaliczamy:

� pokrycie ciała – jednowarstwowy nabłonek (hypoderma), który wydziela na

powierzchnię chitynowy oskórek (kutikula) – funkcja szkieletu zewnętrznego, Na

powierzchni oskórka - wyrostki, włoski, łuski (motyl), które powstają z wydzieliny

nabłonka.

� odnóża – parzyste, członowane i połączone stawowo (kroczne, skoczne, pływne,

chwytne, grzebane),

� aparaty gębowe – (gryzące, kłująco-ssace, ssący, gryząco-liżący)� aparaty gębowe – (gryzące, kłująco-ssace, ssący, gryząco-liżący)

� ciało podzielone: głowa, tułów i odwłok – owady, głowotułów i odwłok –

skorupiaki i pajęczaki,

� oczy – proste lub złożone, np.: u owadów składa się z wielu małych jednostek

(oczek) widzących oddzielnie. Widziany obraz jest mozaiką pojedynczych obrazów,

� narząd węchu i dotyku (czułki),

� mięśnie poprzecznie prążkowane co umożliwia precyzyjne poruszanie się ,

� układ dokrewny – hormony wzrostu i linienie,

7. MIĘCZAKI

przegl ąd systematyczny środowisko życia i wymagania życiowe

� ślimaki (ślimak winniczek, błotniarka

stawowa, pomrów wielki),

� małże (skójka, omułek jadalny, ostryga,

sercówka),

� głowonogi (mątwa, kałamarnica,

� głównie wolno żyjące (rzadko pasożyty),

� większość żyje w środowisku wodnym,

przydenny tryb życia, zagrzebują się w

piasku, mule, inne aktywnie pływają, ląd –

ślimaki płucodyszne,� głowonogi (mątwa, kałamarnica,

łodzik),

ślimaki płucodyszne,

Budowa: ciało och jest miękkie i można tu wyróżnić: głowę (brak u małży), nogę (brak

u głowonogów – przekształcona w ramiona i lejek) i worek trzewiowy.

Noga – mięsisty nieparzysty narząd.

Worek trzewiowy – tu znajduje się większość narządów wewnętrznych, okrywa go fałd

ściany (powłoki) ciała, zwany płaszczem.

Przestrzeń pomiędzy płaszczem, a workiem trzewiowym tworzy jama płaszczowa – tu

mieszczą się narządy wymiany gazowej i ujście przewodu pokarmowego, wydalniczegomieszczą się narządy wymiany gazowej i ujście przewodu pokarmowego, wydalniczego

i płciowego.

Wszystkie przestrzenie między narządami wypełnia tkanka łączna.

U większości z wydzieliny gruczołów płaszcza powstaje muszla. Zewnętrzna warstwa

muszli jest zbudowana z białka – konchioliny (konchiny), a kolejne warstwy muszli to

porcelanowa i perłowa z węglanu wapnia.

8. MIĘCZAKI – czynno ści życiowe

czynności życiowe charakterystyka

odżywianie jelito przednie, środkowe i tylne, jama gębowa z gardzielą, chitynowe szczęki,

język z tarką (brak u małży), gruczoły ślinowe, wątroba,

oddychanie skrzela (wyrostki w jamie płaszczowej), u lądowych – silnie unaczynione ściany jamy płaszczowej,

wydalenie nerki (utrzymuje ciśnienie osmotyczne) z reguły nieparzyste (przekształcone

metanefrydium), długi moczowód zakończony otworem wydalniczym, lądowe

– kryształki kwasu moczowego, wodne – amoniak i mocznik,

krążenie otwarty, krew – hemolimfa (najczęściej bezbarwna, niebieska = krążenie otwarty, krew – hemolimfa (najczęściej bezbarwna, niebieska =

hemocyjanina), serce (komora 1 lub 2 przedsionki), aorta,

reakcja na bodźce kilka par zwojów głowowych (mózgowych), nożnych, płaszczowych i trzewiowych – połączonych pniami nerwowymi, najbardziej rozwinięty u

głowonogów a słabo u małż (brak głowy). Oczy o prostej budowie, brodawki węchowe, smakowe i dotykowe (głowa, czułki, krawędź nogi i płaszcza),

narząd równowagi – statocysty,

rozmnażanie płciowo, obojnaczo, rozwój prosty (głowonogi, ślimaki płucodyszne) i złożony

(małże, niektóre ślimaki skrzelodyszne – larwa trochofora lub żeglarek),

inne // znaczenie pokarm dla zwierząt, ogniwo w obiegu substancji organicznych, pokarm dla

człowieka, do wapnowania gleby, perły.

Budowa układu krwionośnego u głowonoga

Budowa wewnętrzna - ślimaka

Budowa wewnętrzna - małża

Budowa wewnętrzna - głowonoga

MIĘCZAKI– czynno ści życiowe (tabela zbiorcza)cecha ślimaki małże głowonogi

przedstawiciel winniczek, żyworódka,

błotniarka

skójka, omułek perłopław,

sercówka

mątwa, ośmiornica, kalmar, łodzik

środowisko woda, ląd woda woda

budowazewnętrzna

głowa, noga, worek trzewiowy,

muszla

noga, worek trzewiowy,

muszla dwuklapkowa,

połączone elastycznymi

więzadłami

głowa, noga – przekształcona w ramiona i

lejek, worek trzewiowy, wapienna płytka

krwionośny otwarty, krew może być bezbarwna, niebieska ze względu na

obecność – hemocyjanina.

prawie zamknięty

oddechowy skrzela lub płuca (bogato

unaczyniona ściana jamy

płaszczowej)

skrzela skrzela

płaszczowej)

nerwowy 3 pary zwojów: głowowy,

nożny i trzewiowy

zwój nożny i trzewiowy silnie skoncentrowany w części głowowej

wydalniczy nieparzysta nerka parzyste nerki nazywane

organami Bojanusa

nerka

rozmnażanie wyłącznie płciowo, rozwój

prosty – ślimaki płucodyszne

lub złożony – niektóre ślimaki

skrzelodyszne, jajożyworodne -

żyworódka

rozwój złożony – występuje

wolno pływająca larwa

trochofora lub żeglarek

rozwój prosty, rozmnażają się tylko raz w

ciągu życia, zazwyczaj zaznaczony

dymorfizm płciowy.

inne cechy tarka, język, krótkie czułki –

narząd dotyku, na dłuższych -

oczy, podeszwa - śluz

syfon wpustowy i

wyrzutowy, bisiorowy,

worek czernidłowy – wydzielina zwana

sepią

PODSUMOWANIE

Źródła:

1. „Biologia” – repetytorium, WSiP

2. „Biologia” – E. P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin

3. „Zoologia” – podręcznik dla liceum ogólnokształcącego – J. Grzegorek, E. Jastrzębowska, E. Pyłka - Gutowska