Układ nerwowy Układ nerwowy

narządy zmysłównarządy zmysłów

Podział receptorów ze względu na rodzaj przetwarzanej energii

Mechanoreceptory

• receptory dotyku (ciałka Paciniego, tarczki Merkela, ciałka Ruffiniego, ciałka Meissnera, = dotyk, ucisk, skrajne temperatury,

• nocyceptory = receptory bólu

• Proprioceptory – wrzeciona mięśniowe, receptory stawów = ruch pozycja ciała, rozciąganie ścięgien,

• Statocysty – komórki włoskowate (bezkręgowce) = grawitacja,

• Narząd linii bocznej ryb = fale, prądy wodne,

Aparat przedsionkowy (woreczek i łagiewka, kanały półkoliste) = grawitacja,• Aparat przedsionkowy (woreczek i łagiewka, kanały półkoliste) = grawitacja,

• Narząd Cortiego = fale ciśnieniowe (dźwięk).

Chemoreceptory – kubki smakowe, nabłonek węchowy = wybrane związki chemiczne.

Termoreceptory – receptory temperatury u owadów krwiopijnych, narządy jamkowe u

niektórych węży, zakończenia nerwowe w skórze i na języku wielu zwierząt = ciepło.

Elektroreceptory – w skórze niektórych ryb = prądy elektryczne w wodzie.

Fotoreceptory – plamki oczne, omatidia u stawonogów, pręciki i czopki = energia

świetlna.

Zmysł wzroku - oko

Narząd wzroku = oko – zbudowane z gałki ocznej i nerwu wzrokowego. Narządy

dodatkowe = mięśnie poruszające gałką oczną i aparat ochronny oka = powieki, spojówka,

narząd łzowy, brwi, rzęsy. Dodatkową ochroną jest oczodół.

a – oczy złożone muszki owocówki,

b – budowa oka złożonego (oko rejestruje

jedynie zmiany światła i cienia, nie

rejestruje ruchów),

c – budowa omatidium,

d – kwiat widziany okiem pszczoły

Budowa gałki ocznej

rogówka (przednia, przezroczysta), bogato unerwiona, wpuszcza i załamuje światło,

twardówka (tylna, nieprzezroczysta), zabezpiecza przed urazami,

naczyniówka z licznymi naczyniami krwionośnymi, zaopatruje siatkówkę, pochłania

światło (zabezpiecza przed powstawaniem obrazów wielokrotnych),

siatkówka zlokalizowana w środkowej i tylnej części gałki ocznej, zawiera komórki

światłoczułe – czopki i pręciki,

plamka żółta obszar na siatkówce licznych czopków – najostrzejsze widzenie,

plamka ślepa pozbawiona komórek światłoczułych, tu ma początek nerw wzrokowyplamka ślepa pozbawiona komórek światłoczułych, tu ma początek nerw wzrokowy

komora przednia oka wypełniona cieczą wodnistą, zachowuje krzywiznę rogówki,

tęczówka barwna utworzona przez mięśnie, reguluje ilość wpadającego światła,

źrenica otwór regulowany przez mięśnie tęczówki,

ciało rzęskowe utworzony przez gładki miesień rzęskowy, który reguluje kształt

soczewki

soczewka wiele warstw włókien białkowych, odpowiada za ogniskowanie obrazu na

siatkówce

ciało szkliste nadaje jędrność gałce ocznej, jest przezroczyste i galaretowate,

Budowa siatkówkiPręciki – już niewielka ilość światła

powoduje ich pobudzenie,

zapewniają widzenie o zmierzchu,

nie rozróżniają kolorów.

Czopki – widzenie ostre i barwne ale

jedynie w dużym oświetleniu, są jedynie w dużym oświetleniu, są

wrażliwe an różne długości fali

świetlnej, tworzy 3 rodzaje czopków

(wrażliwe na barwę niebieską,

czerwona i zieloną). Zakres światła

widzialnego dla człowieka 400 – 700

nm.

Zmysł słuchu i równowagi - ucho

Budowa wewnętrzna ucha

Budowa ucha

W skład ucha zewnętrznego wchodzi

- małżowina uszna zbierająca fale oraz krótki kilkucentymetrowy przewód słuchowy zewnętrzny.

- sprężysta błona bębenkowa reagująca drganiem na nacierające na nią fale dźwiękowe.

ucho środkowe wyposażone w delikatne kosteczki słuchowe (młoteczek, kowadełko

i strzemiączko), dzięki którym drgania błony są przenoszone do okienka owalnego

znajdującego się na granicy ucha środkowego i wewnętrznego.

ucho wewnętrzne kształtem przypominającym muszle ślimaka, tu dokonuje się

receptorowy odbiór dźwięków. Komórki receptorowe posiadają rzęski, które

poruszają się wraz z ruchami płynnego środowiska ucha wewnętrznego. Obecna w

nim ciecz (perylimfa), w wyniku ruchów błony okienka owalnego przemieszcza się,

drażniąc rzęski komórek receptorowych. Ruch rzęsek inicjuje reakcje biochemiczne,

w wyniku których jest wytwarzany impuls elektryczny .

Ucho wewnętrzne – zbudowane z woreczka, łagiewki i kanałów półkolistych –nazywamy to aparatem przedsionkowym

Woreczek i łagiewka reagują na przyspieszenie liniowe, pozwalające zorientować się o naszym położeniu w stosunku do podłoża. Zmiany pozycji ciała sprawiają, ze pod wpływem siły grawitacji przesuwa się osklepek, który zmienia położenie ostereocilii komórek włoskowatych, które odpowiadają na to uwalniając neuroprzekaźnik.Nerw przedsionkowo – ślimakowy przewodzi impulsy do mózgu.

Kanały półkoliste (zmysł równowagi).

Kiedy głowa zmienia położenie endolimfa

w bańkach kanałów półkolistych

odkształca oklepek. Stereocilia komórek

włoskowatych zginają się, zwiększając

częstotliwość potencjałów częstotliwość potencjałów

czynnościowych powstających w

neuronach sensorycznych. Te informacje

nerw przedsionkowy przewodzi do

mózgu.

Przekrój poprzeczany przez ślimak

Narząd Cortiego – znajduje się w ucha wewnętrznym, odbiera bodźce dźwiękowe. Składa się z nabłonka zmysłowego i komórek zmysłowych, mających na powierzchni rzęski, bardzo wrażliwe na fale dźwiękowe w granicach od 16 Hz do 20 000 Hz i przekazujących impulsy nerwowe do ośrodków słuchu w mózgu przez włókna nerwów słuchowych.

Ludzkie ucho rejestruje dźwięki o częstotliwości od 16 do 20 000 Hz, ale najbardziej

jest wrażliwe na dźwięki o częstotliwości 2000-5000 Hz.

Pojedynczy dźwięk o przebiegu sinusoidalnym - nazywa się tonem. Z reguły ucho ma

do czynienia z dźwiękami składającymi się z kilku lub nawet wielu tonów. Ważne

jest, że próg słuchu dla pojedynczych tonów podwyższa się, gdy obok nich pojawią

się dodatkowe.

Ciśnienie, jakie wywiera fala akustyczna, jest mierzalne i wyraża się w decybelach.

Kiedy przekracza wartość 100-120 decybeli dźwięk staje się nieznośny i wywołujeKiedy przekracza wartość 100-120 decybeli dźwięk staje się nieznośny i wywołuje

efekt bólowy.

Ucho odbiera fale akustyczne powietrza oraz drżenia kości czaszki.

Można więc także mówić o tzw. przewodzeniu kostnym dźwięku. W warunkach

fizjologicznych przewodzenie kostne nie ma żadnego znaczenia, jest jednak

wykorzystywane do diagnostyki narządu słuchu.

drgania niektórych organów wewnętrznychgranica bólu

poziom hałasu niebezpieczny dla organizmu

szkodliwy wpływ na zdrowie i wydajność w pracy

ujemny wpływ na ludzki organizm

hałas nieszkodliwy dla zdrowia

Zmysł węchu – jama nosz nabłonek węchowym

Narząd węchu występuje w szczytowej części jamy nosowej. Zawiera około 100 mln komórek węchowych, orzęsionych na szczycie. Długie nieruchliwe rzęski dotykają warstwy śluzu na powierzchni nabłonkowej przewodu nosowego. Związki rozpuszczone w śluzie wiążą się z receptorami rzęskowymi. Drugi koniec każdej komórki węchowej jest aksonem, który dochodzi bezpośrednio do mózgu. Aksony te tworzą nerw węchowych (I nerw czaszkowy).Komórki receptorowe są neuronami zlokalizowanymi w nabłonku węchowym.

Zmysł smaku – kubki smakowe (język)

Budowa języka i brodawek smakowych

Budowa kubka smakowego

Człowiek rozpoznaje cztery podstawowe smaki: słodki, kwaśny, gorzki i słony, za pomocą receptorów, znajdujących się w specjalnych strukturach błony śluzowej, zwanych kubkami smakowymi, zgromadzonych w jamie ustnej, szczególnie zaś na powierzchni języka.

Kubki smakowe znajdują się w brodawkach pokrywających powierzchnię języka, ściany boczne, w znacznie mniejszej liczbie na podniebieniu, gardle i wejściu do przełyku.

Każda z komórek receptorowych może reagować na więcej niż jeden smak. Komórki receptorowe są chemoreceptorami.

Zmysł czucia powierzchniowego - skóra

Najprostszymi mechanoreceptorami są wolne zakończenia nerwowe w skórze. Rejestrują – dotyk, ucisk, ból. Tarczki Merkela – dotyk i ucisk, adaptują się wolno.Ciałka Meissnera – lekki dotyk i ucisk, szybko adaptują się do długo utrzymującego się bodźca.Ciałka Ruffiniego – mocny, ciągły dotyk i ucisk, adaptują się wolno.dotyk i ucisk, adaptują się wolno.Ciałka Paciniego – głęboki ucisk, wywołany szybkim ruchem tkanek, na wibracje.

U człowieka receptory bólu – nocyceptory – są wolnymi zakończeniami nerwowymi (dendrytami). Jest ich kilka typów: jedne odpowiadają za silne bodźce dotykowe, inne na skrajną temperaturę (powyżej 450C – poniżej 50C), a także na niektóre chemikalia.

Zadanie 1

Schemat (a) przedstawia powstawanie obrazu w oku miarowym. Podpisz odpowiednio podane nazwy wad wzroku do schematów (b, c, d). Analizując rysunki podaj krótka ich charakterystykę.

Zadanie 2Dopasuj kolumny

Kolumna A

1 – zez

2 – jaskra

3 – daltonizm

4 – kurza ślepota

5 – zaćma (katarakta)

Kolumna B

a – wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego, zostaje

zaburzone krążenie w oku prowadzi to do uszkodzenia

siatkówki i nerwu wzrokowego,

b – przyczyną może być krótkowzroczność, niedobór

witaminy A a także żółtaczka,5 – zaćma (katarakta) witaminy A a także żółtaczka,

c – wywołują ja niesynchronizowana praca mięśni,

d – tworzy sie w wyniku urazów mechanicznych przy

cukrzycy, w skutek starzenia się, prowadzi do zmętnienia

soczewki,

e – nierozróżnianie barw, choroba dziedziczona .

Odpowiedź do zadania 1

b – dalekowzroczność – za krótka gałka oczna lub zbyt płaska soczewka, złe widzenie z bliska (u ludzi starszych mała elastyczność soczewki)

c – krótkowzroczność – zbyt długa gałka oczna lub zbyt wypukła soczewka, złe widzenie na odległość

d – astygmatyzm – nierównomierna krzywizna soczewki luz rogówki, obraz jest zniekształcony, niewyraźny

Odpowiedź do zadania 2Odpowiedź do zadania 2

1 – c

2 – a

3 – e

4 – b

5 – d

Zadanie 3

Używając poniższych sformułowań ułóż szlak wzrokowy.

• płyn wodnisty

• fotoreceptory siatkówki

• światło przechodzi przez rogówkę

• soczewka

• ciało szkliste

• kora mózgowa (integracja informacji wzrokowych)

• nerw wzrokowy

Zadanie 4Poniżej podano nazwy narządów zmysłów. Podaj jaki to narząd zmysłu i u kogo

występuje.

statocysta, stożki węchowe, narząd Cortiego, narządy tympalalne, włoski smakowe

omatidie

Odpowiedź do zadania 3

światło przechodzi przez rogówkę – płyn wodnisty – soczewka – ciało szkliste –

fotoreceptory siatkówki – nerw wzrokowy – kora mózgowa (integracja informacji

wzrokowych).

Odpowiedź do zadania 4

statocysta – z. równowagi – wirki i raki - bezkręgowce

stożki węchowe – z. węchu – owady – bezkręgowcestożki węchowe – z. węchu – owady – bezkręgowce

narząd Cortiego – z. słuchu – w ślimaku - nietoperze, delfiny, człowiek – kręgowce

narządy tympalalne – z. słuchu – owady – bezkręgowce

włoski smakowe – n. smaku – owady – bezkręgowce

omatidie – n. wzroku (oczy złożone) – stawonogi – bezkręgowce

Zadanie 5 – ułóż w kolejności przepływ fali dźwiękowej.

młoteczek,

fala ciśnieniowa pobudza do drgania błonę podstawną (stereocilia narządu Cortiego),

fala dźwiękowa,

drga okienko owalne,

zewnętrzny kanał słuchowy,

perylimfa w kanale przedsionkowym przewodzi drgania , perylimfa w kanale przedsionkowym przewodzi drgania ,

drga błona bębenkowa ,

nerw ślimakowy ,

kowadełko,

mózg,

strzemiączko.

Odpowiedz do zadania 5

fala dźwiękowa - zewnętrzny kanał słuchowy – drga błona

bębenkowa – młoteczek – kowadełko – strzemiączko – drga

okienko owalne – perylimfa w kanale przedsionkowym

przewodzi drgania – fala ciśnieniowa pobudza do drgania błonęprzewodzi drgania – fala ciśnieniowa pobudza do drgania błonę

podstawną (stereocilia narządu Cortiego) – nerw ślimakowy –

mózg

ŹRÓDŁA

http://www.resmedica.pl/rmart0009.htmlhttp://www.resmedica.pl/rmart0009.html

http://portalwiedzy.onet.pl

„Biologia”, Solomon, Berg, Martin, Vilee

„Biologia” – repetytorium, WSiP