borelioza – choroba przenoszona

przez kleszcze

Co to są kleszCze?• Kleszczesąniewielkimistawonogaminależącymidopajęczaków.• WPolscewystępujekilkagatunkówkleszczy,zktórychniebezpiecznydla

ludzijestkleszczpospolity.• Kleszczezamieszkująterenyłąk,pól,zarośliilasów,skwery,parki.Ichaktyw-

nośćzależyodtemperaturyotoczenia.Rozpoczynasięzwyklenaprzełomiemarcaikwietniaitrwadopaździernika/listopada.Szczytaktywnościkleszczyprzypadanaokresy:maj/czerwiecorazwrzesień/październik.

• Kleszczeżywiąsiękrwią,dlategosąwyposażonewnarządgębowyprzysto-sowanydossaniakrwi,zaopatrzonywliczneząbkiustawioneprzeciwniedokierunkuwkłucia,coumożliwiazakotwiczeniesiękleszczawskórzeczłowie-ka.Wczasiessaniakrwi,kleszczwstrzykujedotkanekosobyślinę,zktórąprzedostająsiędrobnoustrojechorobotwórcze.

Choroby odkleszCzowePonieważkleszczeprzenoszązarównowirusy,

bakterie,jakipierwotniaki,topełniąrolęwektorówlicznychchoróbokreślanychjakochorobyod-kleszczowe.

do głównych chorób przenoszonych przez kleszcze w Polsce należą: borelioza oraz odklesz-czowe zapalenie mózgu.

Województwolubelskienależydojed-nychznajwyższymwspółczynnikiemzapadalnościnaboreliozę.Wostatnichlatachobserwujesięzwiększanieliczbyprzypadkówtejchoroby.Najbardziejnarażeninazakażeniesąrolnicy,le-śnicy,myśliwi,czyliteosoby,którenajczęściejprzebywająnaterenachzalesionych,porosłychkrzewamilubtrawami.z tego względu borelioza należy do chorób zawodowych.

borelioza to wieloukładowa cho-roba przenoszona przez kleszcze za-każone krętkiem borrelia burgdorferi.

Jestchorobą zakaźną,aleniejestzaraź-liwa.Oznaczato,żezakażenienieprzenosisięzczłowiekanaczłowieka.Bakteriawywołującachorobęmusibyćprzeniesionazapośrednictwemkleszcza.Przeciwko boreliozie nie ma szczepionki,takjakwprzypadkuodkleszczowegozapaleniaoponmózgowych.Pozostajezatemtylkoprofilaktyka,czylizastoso-

wanieskutecznychmetodzapobiegającychpokłuciuprzezkleszcze.

Przebieg kliniCzny boreliozyDzielisięnafazęwczesnąmiejscowąirozsianą,fazępóźnąorazzespółpobore-

liozowy.Leczenieopartejestgłównienaantybiotykoterapii,alejestonanajbardziejskutecznawewczesnymstadiumchoroby.

Faza wczesna miejscowaPierwszymobjawemchorobyjestutworzeniesięwmiejscuukąszeniarumienia,

którymożeprzechodzićnasąsiedniepartieciała.Klasycznazmianamaśrednicęponad5cm.Uwiększościchorychrumieńniewywołujeobjawówpieczeniaczyswędzenia.Pojawiasięnajczęściejwokolicachpachowych,pachwinowychlubnaliniipasa,możepojawićsięteżnaplecachczypośladkach.Utrzymujesię3–4tygodnieizanikabezleczenia.Możeniemiećcharakterystycznegowygląduiniemusiwystąpićwkażdymprzypadku.Uczęścizakażonychosóbobjawyprzypominająinfekcjęwirusowągry-popodobną.Pojawiasięwówczaspodwyższonatemperatura,bólemięśni,stawów,bóległowy.Specjaliścisygnalizująjednak,żepierwszychcharakterystycznychob-jawówniemauokołopołowychorych,conieoznacza,żeukąszonaosobaniejestzarażona.Braktypowychobjawówczęstoopóźniatrafnądiagnozę.

Faza wczesna rozsianaJeśliwpierwszejfazieniezostaniezastoso-

wanaantybiotykoterapia,boreliozaprzejdziewfazęrozsianą–wokresieodkilkutygodnidokilkumiesięcywystąpiąobjawywtórne.Obrazklinicznymożeprzypominaćróżneschorzenianarządowelubukładowe.Uwiększościpacjentówsątoobjawy ze strony stawów–wpostaciichzapalenia.Obejmujązwyklestawypoje-dyncze,dużenp.stawbiodrowy,kolanowy,nadgarstkowyczyłokciowy.

Postać neurologicznamożeobjawiaćsięporażeniemnerwówczaszkowych(np.twarzowego),zapaleniemoponmózgowych,korzeninerwowych.Do-legliwościtemogąwystępowaćpo-jedynczolubnakładaćsięnasiebie.Najrzadziejwystępującąjestpo-

stać kardiologiczna.Możeobjawiaćsięzaburzeniamirytmuserca,zapale-niemmięśniasercowegolubprzypo-minaćchorobęwieńcowąprzybrakuzmianwnaczyniachwieńcowych.Dorzadszychzmiannależąteżob-

jawy ocznenp.zapaleniemięśniagałkiocznej,błonynaczyniowej,pogorszenieostrościwzroku.

Dolegliwości występujące w więcej niż jednym układzie jednocześnie, zwiększają prawdopodobieństwo, że przyczyną jest za-każenie krętkiem Borrelia burgdorferi.Szybkaitrafnadiagnozapozwalauniknąć

poważnychkonsekwencji.Niestety,pacjenci,którzyskarżąsięnadolegliwościzestronyróżnychukładów,bywająodsyłanidokolejnychspecjalistów,atoopóźniapodjęciewłaściwe-goleczenia.

Faza późnaNastępujenawetpokilkulatachodzakażeniainiemusibyćpoprzedzonażad-

nymzwcześniejszychobjawów.Uokoło80%nieleczonychwcześniejpacjentówwystępujądolegliwościstawowo-mięśniowe.Donajczęściejopisywanychnależąnawracającezapaleniastawóworazbólestawowe.Borelioza,zwłaszczawfaziepóźniej,jestmylonaczęstozestwardnieniemroz-

sianym,nerwicą,reumatyzmem,toczniemrumieniowatym.Zestronyukładunerwowegowfaziepóźnejdochodzidozajęcianerwów

czaszkowych,obwodowych,korzeninerwowych,mózgu.Występujeobwodowaneuropatiacharakteryzującasięzaburzeniamiczucia,drętwieniami,niekiedynie-dowładami.Możepojawićsięupośledzeniepamięci,koncentracji,rozdrażnienie,senność,anawetzmianyosobowości.Uosóbstarszych,zwłaszczaukobietwystąpićmożeprzewlekłezapalenieskóry

kończyn.Nieleczone,przechodziwstwardnieniaiowrzodzenia.Jeślistantakijestdługotrwały,dochodzidozmianwstawachdłoniistóppodzmienionąskórą.

kliniCzne objawy boreliozywczesna faza miejscowa (kilkadnidomiesiącapougryzieniuprzezkleszcza)• rumieńwędrujący50–70%chorych• objawytowarzyszące:zmęczenie,senność,bólgłowy,sztywnośćkarku,

bólemięśnioweistawowe,powiększeniewęzłówchłonnych

wczesna faza rozsiana(10dnido2latodugryzieniaprzezkleszcza)Układ mięśniowo-szkieletowy• nawracającebóle,zapaleniejedno-lubwielostawowe

Układ nerwowy• limfocytowezapalenieoponmózgowych• porażenianerwówczaszkowych• obwodowaneuropatia• zapaleniekorzeninerwowych

Serce• zaburzeniaprzewodzenia• zapaleniemięśniasercaiosierdzia

Skóra• mnogiezmianyrumieniowe

Oczy• zapaleniespojówek,błonynaczyniowej• zaburzeniewidzenia

Faza późna(miesiące,anawetlatapougryzieniuprzezkleszcza)Układ mięśniowo-szkieletowy• zapaleniejedno-lubwielostawowe

Neuroborelioza• encefalopatialubpolineuropatiaobwodowa• zaburzeniapsychiczne

Objawy skórne • przewlekłezapaleniezanikoweskórykończyn• zmianytwardzinopodobne

diagnostyka boreliozyJeślipacjentniezaobserwowałusiebiezmianyskórnejwpostaci

rumienia,pierwszymelementemdiagnostykijestwywiadlekarski.Samainformacjaopobyciepacjentanaobszarzeendemicznymstajesiędlalekarzaważnąwskazówką.Dobrze,jeślipacjentpa-mięta,kiedynastąpiłoukąszenieprzezkleszcza,jakdługokleszczpozostawałwbitywskórę,wjakisposóbzostałusunięty.Wewczesnejfazieboreliozaniedajecharakterystycznychod-

chyleńodnormywbadaniachlaboratoryjnych.Dopieropo4do6tygodnipoukąszeniuprzezkleszczamożnaspodziewaćsięodczynówserologicznych.Wartojednakdodać,żenegatywneodczynyserologiczneniewykluczajązakażeniaboreliozą.Przyczynąmożebyćchociażbyprzeprowadzonawcześniejantybiotykoterapiazastosowanazpowoduobjawówgrypopodobnychczyzapaleniastawu.

Najczęściej u pacjentów z podejrzeniem boreliozy wykonywane są testy metodą immunoenzymatyczną (test ELISA w klasie IgM oraz w klasie IgG). W przy-padku pozytywnego lub wątpliwego wyniku testu, wykonuje się test potwierdzający Western-blot w klasie IgG oraz IgM. Obie te metody wzajemnie

się uzupełniają.

leCzenieBorelioza jest chorobą bakteryjną, dlatego leczy się ją

antybiotykami. Jest uleczalna, ale czas leczenia uzależniony jest od postawienia prawidłowej diagnozy;impóźniejchorobazostałarozpoznana,tymdłużejtrwaleczenie.Częstozdarzasię,żeboreliozazostajejedyniezaleczona.Jeśliupacjentówcopewienczaspowracajądolegliwości,toniedlatego,żeporazkolejnyzacho-rowalinaboreliozę,aleprzezto,żechorobaniezostaławyleczonadokońca.Przechorowanieiwyleczenieboreliozyniegwarantujeodpornościnatęchorobę.Wprzypadkukolejnegopogryzieniaprzezzakażonegokleszcza,możnazachorowaćkolejnyraz.

ProFilaktyka boreliozyNiemaszczepionki,którazapobiegałabyzakażeniuboreliozą. ■ Podstawą zapobiegania boreliozie jest ochrona ciała przed kleszczami pod-czas przebywania w rejonach ich występowania:* noszeniejasnychubrańosłaniającychskórę,zdługimirękawami,obcisłymimankietamiorazspodnizdługiminogawkami,wkładanymiwskarpetyibutówzwysokimicholewami,

* stosowanieśrodków,któreodstraszająkleszcze–repelentów(nanoszonenaskóręlububranienależystosowaćzgodniezzaleceniamiproducenta).

■ Po powrocie z lasu, pola czy łąki należy dokładnie obejrzeć ciało, zwłaszcza okolice pachwin, pach, za małżowinami usznymi, w fałdach skórnych.

■ W sytuacji, gdy doszło do wbicia się kleszcza w skórę należy jak najszybciej usunąć go mechanicznie za pomocą pęsety z cienkimi końcami.

Najtrudniejszedousunięciasąduże,opitekrwiąsamicekleszczy.Najważniejszejestbyuchwycićkleszczazagłowę,możliwiejaknajbliżejskóryorazuniknąćuci-śnięciatułowia.Kleszczausuwamyciągnącprostopadledoskóry.Gdybywskórzepozostałfragmentkleszcza,któregoniepotrafimysamodzielnieusunąć,trzebazwrócićsięopomocdolekarza.Imszybciejkleszczzostanieusunięty,tymmniejszejestryzykozakażenia.Dozakażeniadochodzipodkoniecżerowaniakleszcza,czyliniewcześniejniżpookoło24godzinachprzebywaniawskórze.

■ Miejsce po ukąszeniu należy oczyścić i zdezynfekować oraz obserwować przez kilka tygodni. W razie pojawienia się jakichkolwiek objawów należy zasięgnąć porady lekarskiej. Jeśli wystąpiłby rumień wędrujący w miejscu ukąszenia, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza, aby zdążył obejrzeć zmianę skórną, zanim zmieni się jej wygląd lub zanim zmiana zniknie.

■ Wbitego kleszcza nie można smarować np. masłem, spirytusem, itp. W takiej sytuacji do skóry człowieka wydzielane są wymiociny kleszcza wraz z drob-noustrojami i śliną, ułatwiając rozwój zakażenia.

wykonaj badania ProFilaktyCzne w kierunku boreliozy:• Jeśli kiedykolwiek mogłeś/mogłaś być ukąszony/a przez kleszcza.• Jesteś narażony/narażona na kontakt z kleszczem ze względu na

charakter swojej pracy.• Byłeś/byłaś ukłuty/a przez kleszcza i podejrzewasz zakażenie.• Masz objawy boreliozy, ale nie pamiętasz pogryzienia przez kleszcza.

Pamiętaj, że wczesna diagnostyka jest bardzo ważna! Decyduje o szybszym podjęciu leczenia i zahamowaniu choroby!

bezPłatne badania w kierunku boreliozyProgramwykrywaniazakażeńBorreliaburgdorferi

współfinansowanyześrodkówunijnychdedykowanyjestmieszkańcomwojewództwalubelskiegowwiekuaktyw-nościzawodowej,zuwzględnieniemgrupwysokiegoryzyka,czylirolników,leśników,myśliwych,którzypodejrzewająusiebieboreliozęlubmielikontaktzkleszczem.Programrozpoczynasięprzeprowadzeniemprzez

pielęgniarkęwywiaduzpacjentemiuzupełnieniemankietykwalifikacyjnej,wceluwyłonieniaosóbzpodejrzeniemchoroby.Pacjenci,uktórychistnie-jeryzykozakażeniaboreliozązostanąskierowaninabadaniadiagnostyczne–wykonanietestuElisawklasieIgMorazIgG.Wprzypadku,gdywyniktestuElisabędziepozytywnylubwątpliwy,pacjentzostanieskierowanyprzezlekarzanadalsządiagnostykę–testpotwierdzającyWestern-blotwklasieIgGorazIgM.Wynikibadańdiagnostycznychzostanązinterpretowane

przezlekarza.Pacjentotrzymateżinformacjęoewentual-nejpotrzebiekonsultacjizlekarzemspecjalistąwzakresiechoróbzakaźnych.

Nadzór merytoryczny:prof.drhab.n.med.AgnieszkaPedrycz-Wieczorska

Prof.drhab.n.med.AgnieszkaPedrycz-Wieczorska-specjalistamedycynymorskiejitropikalnej,histolog,cytolog,embriolog,lekarzmedycynyhiperbarycznej(ECHM).Autorkaponad300artykułów,monografiiirozdziałówwksiążkach,podręcznikówdlastudentów(OxfordUniversity)otematycehistologicznej,hiperbarycznejitropikalnej(chorobyprzenoszoneprzezwektory,chorobyodklesz-czowe).V-ceprzewodniczącaPolskiegoTowarzystwaMedycynyiTechnikiHiperbarycznej,członekPolskiegoTowarzystwaHistochemikówiCytochemików,EuropeanCellDeathOrganization(ECDO),członekkorespondentLubelskiegoTowarzystwaNaukowego,członekKomisjiNaukMedycznychPAN.WykładowcaYeditepeUniversitywIstambule(Turcja),UniversitaDegliStudiDell’Aquila(Włochy),ValladolidUniversity(Hiszpania),”G.d’Annunzio”UniversityofChieti–Pescara(Włochy).StypendystaRząduFlandriiMinisterstwoNaukiWspólnotyFlamandzkiej–Belgia-GhentUniversity.

Projekt,,Realizacjadziałańprofilaktycznychorazwykonywaniebadańdiagnostycznychwkierunkuboreliozy’’realizowanyprzezCentrumMedyczneLuxmedwramachProgramuRPOWL,OśPriorytetowa10Adaptacyjnośćprzedsiębiorstwipracownikówdozmian,PriorytetInwestycyjny8viAktywneizdrowestarzeniesię,Działanie10.3Programypolitykizdrowotnej,zgodnyz„RegionalnymProgramemZdrowotnymwzakresiewykrywaniazakażeńBorelliaburgdorferiwśródmieszkańcówwojewództwalubelskiegozeszczególnymuwzględnieniemgrupryzykajakoprofilaktykaboreliozyzLymenalata2017-2019”.

ProjektwspółfinansowanyześrodkówUEwramachEFS.

zaPewniaMy:• dogodne terminy realizacji świadczeń dla

osób pracujących – popołudniowe, wieczorne oraz soboty,

• zwrot kosztów dojazdu do 6 zł na podstawie biletu.

Świadczenia(edukacjapacjenta,pobieraniemate-riałudobadańlaboratoryjnych)wykonywanesąwplacówkach:• CMLuxmed:

Lublin,ul.Radziwiłłowska5Kraśnik,ul.Lubelska56aBiłgoraj,ul.Kościuszki18Zamość,ul.Spadek41Krasnystaw,ul.Czysta3Chełm,Pl.Kupiecki12

• Luxmed-UzdrowiskoNałęczów:Nałęczów,Al.Kasztanowa6Poniatowa,ul.Lubelska3

• przychodnielekarzarodzinnego,oznaczone plakatamiProgramu

LZ R P L