Rośliny okrytonasienne

kwiaty, nasiona, owoce.

KWIATY

Kwiat ro ślin okrytonasiennych

Budowa kwiatu:A - płatek korony, B - pręcik, B1 - główka pręcika, B2 - nitka pręcika, C - słupek, C1 - znamię słupka, C2 szyjka słupka, C3 - zalążnia, C3 - zalążnia, D - zalążek, E - dno kwiatowe, F - działka kielicha, G - szypułka kwiatowa

Słupkowie

Zespół owocolistków w kwiatach ro ślin okrytozal ążkowych,

tworz ący jeden lub wi ęcej słupków. W słupkowiu wolnoowockowym

każdy owocolistek tworzy odr ębny słupek, w słupkowiu

zrosłoowockowym zro śnięte owocolistki tworz ą jedną zalążnię słupka.

Organ m ęski kwiatu, słu żący do produkcji ziaren pyłku, w których

Pręcik

Organ m ęski kwiatu, słu żący do produkcji ziaren pyłku, w których tworz ą się plemniki. Pr ęcik zbudowany jest z nitki i główki, w której wyst ępują zazwyczaj dwa pylniki, zło żone z dwóch woreczków pyłkowych.

Liczba pr ęcików jest ró żna u ró żnych ro ślin, mog ą być one wolne lub zrośnięte, uło żone w jednym lub wielu okółkach (najcz ęściej dwóch).

Pyłek lilii królewskiej

Pyłek trzykrotki składa si ę z k. wegetatywnej (która wytworzy łagiewk ę pyłkow ą) i k. generatywnej (która w łagiewce podzieli si ę na dwie komórki plemnikowe) - j ądro generatywne jest wydłu żone, wegetatywne – mniejsze i nieregularne.

Ziarna pyłku wiesiołka dwuletniego - są podczas wypylenia poł ączone w większe grupy za pomoc ą nitkowatych struktur powstaj ących w dojrzewaj ącym pylniku.

Kiełkuj ące ziarno pyłku . Łagiewka pyłkowa jest rosn ącą komórk ą wegetatywn ą.

Ziarna pyłku słonecznika

Ziarna pyłku

Pylniki jasnoty białej

Pyłek na powierzchni pylników

Powierzchnia pylników

Okwiat

To część kwiatu zło żona zwykle z kielicha i korony.

Okwiat słu ży ochronie pr ęcików i słupków , a także jako powabnia

u roślin owadopylnych dzi ęki zapachowi i kolorom, dla zapylaj ących

je owadów, ptaków czy ssaków.

U jednoli ściennych wyst ępuje okwiat pojedynczy , który składa si ę zU jednoli ściennych wyst ępuje okwiat pojedynczy , który składa si ę z

dwóch okółków jednakowych listków okwiatu - barwnych jak u

tulipana lub zielonych jak u kosmatki.

Niektóre ro śliny zatraciły okwiat tylko cz ęściowo lub całkowicie np.

wierzba, trawy.

„pszczoła w pracy”

Zalążnia

To rozszerzona dolna cz ęść słupka powstałego z

jednego (zal ążnia jednokomorowa) lub kilku

(zalążnia wielokomorowa) zro śniętych owocolistków.

W komorze zal ążni na brzegach lub na wewn ętrznych W komorze zal ążni na brzegach lub na wewn ętrznych

powierzchniach owocolistków znajduj ą się zalążki

poło żone brzeżnie, ściennie , kątowo lub osiowo .

W zależności od poło żenia wzgl ędem dna kwiatowego

rozró żnia si ę zalążnie doln ą lub górn ą.

Prątniczki

Przekształcone, płonne pręciki , nie produkuj ące

płodnego pyłku . Prątniczki wyst ępuj ą m.in. w kwiatach

kakaowca i tr ędownika.

U niektórych ro ślin (np. u pełnika, jaskra) naU niektórych ro ślin (np. u pełnika, jaskra) na

prątniczkach tworz ą się nektaria , w kwiatach pełnych

prątniczki wykształcaj ą się jako dodatkowe płatki (np. u

piwonii), u tawuły pełni ą rol ę powabni dla owadów .

Nektaria, miodniki.

Organy gruczołowe produkuj ące bogate w cukier

wydzieliny, przywabiaj ące owady .

Nektaria wyst ępuj ą u roślin miododajnych, najcz ęściej

w obr ębie kwiatów (nektaria kwiatowe) oraz niekiedy naw obr ębie kwiatów (nektaria kwiatowe) oraz niekiedy na

ogonkach li ściowych (np.: u akcji i śliwy), przylistkach

lub w k ątach nerwów liściach (nektaria pozakwiatowe).

Szypułka

To nieulistniona cz ęść pędu na którejwyrasta kwiat a nast ępnie owocokrytozal ążkowych.

Szypułka mo że być różnej długo ści uróżnych gatunków, istniej ą też kwiaty różnych gatunków, istniej ą też kwiaty bezszypułkowe .

Przez szypułk ę są one zaopatrywane wwodę z solami mineralnymi i substancjeorganiczne.

ZADANIE dla ucznia:

Nazwij elementy budowy kwiatu zaznaczonena rysunku:

1

8

1

25

4

67

+

3 5a

Odpowiedzi:

1

8

7

1 – płatki korony

2 – działki kielicha

3 – okwiat

4 – dno kwiatowe

5 – zalążnia

25

4

67

+

3

5a – zalążek

6 – szyjka słupka

7 – nitka pr ęcika

8 – główka pr ęcika5a

Kwiatostan

To skupienie kwiatów na pędzie .Kwiatostany dzieli si ę na kilka typów zewzgl ędu na sposób rozgał ęziania p ędów iosadzenie kwiatów. osadzenie kwiatów.

ZADANIE dla ucznia

Uporz ądkuj kolumny przypisuj ąc nazwę do typu kwiatostanu.

A B C D E F G H I

1 – grono 5 – kłos1 – grono

2 – koszyczek

3 – baldachogrono

4 – wiecha

5 – kłos

6 – kolba

7 – główka

8 – kłos zło żony

9 – baldach zło żony

Odpowiedzi:A – 5B – 6C – 1D – 4E – 7E – 7F – 2G – 8H – 3I – 9

Kwiaty wiatropylne mają:

- okwiat zredukowany lub s ą bezokwiatowe, drobne.

- kwiaty pr ęcikowe s ą u nich zwykle zebrane w zwisaj ących , kołysz ących si ę kotkach (baziach)

- wytwarzaj ą bardzo duże ilości drobnego, suchego- wytwarzaj ą bardzo duże ilości drobnego, suchegopyłku.

- znamiona kwiatów słupkowych są zwykle duże, przystosowane do zatrzymywania ziaren pyłku, np. u topoli, leszczyny, orzecha, d ębu.

Kwiat ro ślin owadopylnych (A) i wiatropylnych (B)

ZADANIE dla ucznia:

Które odpowiedzi dotycz ą kwiatów wiatropylnych ?

1 – pyłek wytwarzany jest w ogromnej ilo ści2 – zredukowany okwiat3 – pręciki na długich i wiotkich nitkach4 – słupek sztywny, wystaj ący poza okwiat4 – słupek sztywny, wystaj ący poza okwiat5 – okwiat zwykle barwny6 – ziarna pyłku s ą duże i wytwarzane w mniejszych

ilościach7 – duża liczna pr ęcików8 – znamiona słupków o du żej, zwykle podzielonej

powierzchni

Odpowiedzi:

1, 2, 3, 8

NASIONA

Nasiona

Budowa nasienia ro ślinyjednoli ścienneja) łupina nasienna, b) bielmo,c) liścień,d) zarodek.

Porównanie nasion ro ślinjednoli ściennych i dwuli ściennych.

Nasiono powstałe z zal ążka w wyniku podwójnego zapłodnienia

składa si ę z zarodka i tkanki zapasowej: bielma (endosperm) i

obielma (perysperm), oraz łupiny nasiennej. Jest to twór

przetrwalnikowy .

W tkance od żywczej mog ą gromadzi ć się węglowodany: skrobia, tłuszcze i białka.

Ze względu na rodzaj gromadzonych substancji wyró żnia si ęZe względu na rodzaj gromadzonych substancji wyró żnia si ę

nasiona:

skrobiowe (pszenica, ry ż),

oleiste (len, mak, słonecznik, rzepak)

białkowe (groch, fasola, soja).

Dojrzałe nasiona dzielimy na:

• bielmowe – tkank ę odżywcz ą stanowi silnie rozbudowane bielmo wtórne, a u nagozal ążkowych bielmo pierwotne; zarodek jest niewielki, np. nasion a maku, tytoniu, lnu, zbó ż, trawy, gryki,

• bezbielmowe – bielmo zostaje zu żyte podczas rozwoju nasienia, a substancje zapasowe gromadzone s ą bezpośrednio w silnie rozwini ętych gromadzone s ą bezpośrednio w silnie rozwini ętych liścieniach, np. motylkowate, kasztanowiec, orzech włoski, fasola, groch, ogórek, dynia, słonecznik,

• obielmowe – tkank ę odżywcz ą stanowi obielmo (perysperm) powstaj ące z ośrodka zal ążka, np. goździkowate, pieprzowate.

ZADANIE dla ucznia:

Który z rysunków przedstawia nasiona: 1 – bielmowe , 2 – obielmowe , 3 – bezbielmowe ?

Odpowiedz:

1 2 3bielmowe obielmowe bezbielmow e

Przekrój poprzeczny przez łupin ę nasienn ą wyki - dwie

powierzchniowe warstwy (oznaczone jako 1 i 2) s ą utworzone ze

zdrewniałych komórek wzmacniaj ących (sklerenchymatycznych).

Sposoby rozsiewania nasion

• Autochoria (samosiewno ść) - proces samoczynnego

rozsiewania diaspor przez ro ślin ę. Autochory, np.

niecierpek, wykształcaj ą mechanizmy słu żące do

uwalniania i rozrzucania diaspor.

1) Blastochoria - to sposób rozsiewania nasion 1) Blastochoria - to sposób rozsiewania nasion

polegaj ący na wzro ście p ędu nasiennego na długo ść i

pozostawianiu nasion w pewnej odległo ści od ro śliny

macierzystej.

2) Ballochoria - to sposób rozsiewania nasion (diaspor) za

pomoc ą mechanizmów eksplozyjnych.

Sposoby rozsiewania

się nasion i owoców

SAMORZUTNE

Z UDZIAŁEM CZYNNIKÓWZEWNĘTRZNYCH

- wiatr (orchidea, mniszek, klon, jesion, świerk)

- woda (kokos, lilia wodna, grzybie ń biały)

-zwierz ęta (cis, łopian, -zwierz ęta (cis, łopian, rzepak)

- człowiek

wyrzucanie ( niecierpek, motylkowate, bodziszek)

wysypywanie (mak)

Allochoria, alochoria (obcosiewno ść) - u roślin nasiennych rozsiewanie nasion przy pomocy czynników zewn ętrznych.

Tu nale żą:1 - Hydrochoria (wodosiewno ść) 2 - Anemochoria (wiatrosiewno ść)3 - Barochoria (swobodne spadanie nasiona)4 – Zoochoria (ornitochoria, antropochoria) 4 – Zoochoria (ornitochoria, antropochoria) Rośliny wykształcaj ą często specjalne strukturyumo żliwiaj ące im obcosiewno ść.

Elementy morfologiczne siewki:1. system korzeniowy

2. szyjka korzeniowa - znajduje si ę na pograniczułody żki i korzenia, u ró żnych gatunków siewek

może być różnie zabarwiona i w mniejszym lub wi ększym stopniu zgrubiała. Jest to bardzo wra żliwa cz ęśćrośliny.

3. część podli ścieniowa (hipokotyl)3. część podli ścieniowa (hipokotyl)

4. liścienie - najbardziej charakterystyczna cecha. Ich liczba mo że być cech ą rozpoznawcz ą tylko u iglastych (2-13 li ścieni), podczas gdy wszystkie rośliny li ściaste maj ą zawsze po dwa li ścienie.

5. część nadli ścieniowa (epikotyl) - u iglastych nie wykształca si ę. Pierwsze li ście (igły) wyrastaj ą tuż nad li ścieniami. U li ściastych jest zazwyczaj wyra źnie wykształcony.

6. pierwsze li ście (młodociane)

1 - Kiełkowanie epigeiczne tu cz ęść

podli ścieniowa zarodka (hipokotyl)

wydłu ża się i powoduje wynoszenie si ę

liścieni ponad ziemi ę. W tym wypadku

liścienie pełni ą funkcj ę organów

fotosyntezuj ących, np: wszystkie iglaste i

większość liściastych, fasola, rzodkiewka.

Sposoby

kiełkowania

2 - Kiełkowanie hipogeiczne tu li ścienie

pozostaj ą w glebie, a cz ęść

nadli ścieniowa (epikotyl) wydłu ża się.

Substancje od żywcze pobierane s ą z

liścieni do momentu wytworzenia li ści,

np: d ąb, leszczyna, groch.

Trzydniowe kiełki słonecznika

ZADANIE dla ucznia:

Jaki typ kiełkowania

został przedstawiony

na schemacie A i

A

na schemacie A i

schemacie B?

B

Odpowiedz:

A – kiełkowanie hipogeiczne (podziemne)

A

B – kiełkowanie epigeniczne (nadziemne)

B

Buk pospolity - siewka

Dąb bezszypułkowy - siewka

Obok zamieszczono

Wykres przedstawiaj ący

zależność między

wilgotno ścią nasion

kilku gatunków ro ślin a

natężeniem procesu

ZADANIE dla ucznia:

oddychania.

Sformułuj dwa wnioski

wynikaj ące z analizy

wykresu.

Odpowiedz:

Ze wzrostem wilgotno ści nasion wzrastaw nich nat ężenie oddychania komórkowego.

Nasiona żyta reaguj ą na wzrost ich wilgotno ścinajwolniejszym wzrostem nat ężenia oddychania.najwolniejszym wzrostem nat ężenia oddychania.

OWOCE

Proces powstawania owocu

ZALĄŻEK ----------- nasienie

1 - Komórka jajowa (1n)

+ plemnik (1n) = zygota (2n) ----------- zarodek (2n)

2 - Wtórne jadro woreczka zal ążkowego (2n)

+ plemnik (1n) = k.bielmowa (3n) ------------ bielmo (3n)

3 - Osłonki zal ążka (2n) = łupina nasienna (2n)3 - Osłonki zal ążka (2n) = łupina nasienna (2n)

4 - Ośrodek zal ążka (2n) = obielmo (2n)

ZALĄŻNIA ----------- owocnia

OWOC = OWOCNIA + NASIONA

Części składowe owocuOwocnia (perykarp) - powstaje z zal ążni słupka, jest zbudowana z:

– egzokarpu - warstwa zewn ętrzna, tkanka okrywaj ąca owocu.

– mezokarpu - środkowa warstwa, mo że być soczysta (zbudowana z mi ękiszu), jak u pestkowca albo sucha i twarda jak w str ąkach. Zale żnie od rodzaju mezokarpurozró żniamy owoce soczyste i suche . rozró żniamy owoce soczyste i suche .

– endokarpu - wewnętrzna warstwa owocni, tworz ąca ściany komory nasiennej. Mo że być błoniasta i cienka jak w str ąkach grochu, grubsza i skórzasta jak w jabłku lub zdrewniała w pestce śliwy.

Owoce - rodzajeI – podział ze wzgl ędu na liczb ę zalążni:A – owoce pojedyncze (kwiat pojedynczy, jeden słupek)B – owoc zbiorowy – (kwiat pojedynczy, słupkowie)C – owocostan – (kwiatostan)

II – podział ze wzgl ędu na posta ć owocni:A – suche (skórzasta lub zdrewniała owocnia)A – suche (skórzasta lub zdrewniała owocnia)

1A – pękające (str ąk, łuszczyna, mieszek)2A – niepękające (ziarniak, orzech, orzeszek)

B – mięsiste (soczysta owocnia)

Charakterystyka owoców suchych

Mieszek – utworzony z 1 owocolistka (pierwotny typ

owocu)

Torebka – utworzony z wielu zro śniętych owocolistków

(często podzielony na komory nasienne), owocnia jest

skórzasta, zdrewniała

Strąk – utworzony z 1 owocolistka, owoc wielonasienny,

owocnia skórzasta i cienka

Orzech – utworzona z kilku owocolistków, owocnia

zdrewniała

Owoce suche p ękające(przykłady)(przykłady)

1

2

3

5

1 – mieszek tojadu2 – str ąk grochu3 – kapusta rzepak (łuszczyna)4 – tasznik pospolity (łuszczynka)5 – mak (torebka)

4

Owoce suche niep ękające(przykłady)(przykłady)

1 – słonecznik (niełupka)2 – pszenica (ziarniak)3 – jaskier ostry, kasztan,

1 2 3

3

3

6

3 – jaskier ostry, kasztan, dąb (orzech),

4 – kłębki na p ędzie buraka (orzeszek)

5 – klon (skrzydlak)6 – kminek (rozłupki)

5

4

Charakterystyka owoców mi ęsistych

Pestkowiec – utworzony z 1 owocolistka, zewn ętrzna

część owocni tworzy skórk ę, środkowa mi ęsista,

wewnętrzna zdrewniała.

Jagoda – utworzony z kilku owocolistków, owoc

wielonasiennywielonasienny

Owoc rzekomy – w tworzeniu tego typu owocu, oprócz

zalążni, bierze udział inna cz ęść kwiatu, np.: jabłko–

tu soczysta cz ęść powstaje z dna kwiatowego

Owoc zbiorowy – powstaje z wielu zal ążni

jednego wielosłupkowego kwiatu, wa żną role

w ich powstawaniu odgrywa te ż dno

kwiatowe, które ł ączy drobne owoce w jedna

całość.

Należą tu wielopestkowce (malina, je żyna) i

wieloorzeszkowce (truskawka, poziomka)

Owoce mi ęsiste (przykłady)(przykłady)

1 – morela, śliwa (pestkowiec)2 – malina (wielopestkowiec)3 – porzeczka (jagoda)4 – truskawka (jagoda pozorna)

1

2

3 4 – truskawka (jagoda pozorna)

4

3

Owocostany – to zbiory owoców, które powstaj ą z

przekształcenia całych kwiatostanów. W ich

tworzeniu bior ą udział: zal ążnie, dno kwiatowe, li ście

przykwiatowe.

Owocostan orzeszkowy

morwy

owocostan jagodowy ananasa

Owocostan pestkowcowy

figowca pospolitego

ZADANIE dla ucznia:Uporz ądkuj kolumny:

1 – kasztan

2 – tyto ń

3 – ryż

4 – bób

5 – ananas

A – ziarniak

B – jagoda

C – orzech

D – pestkowiec5 – ananas

6 – morela

7 – pomidor

8 – jeżyna

9 – poziomka

10 – słonecznik

E – pestkowiec zło żony

F – strąk

G – torebka

H – owocostan

I – niełupka

J – wieloorzeszkowiec

Odpowiedz:1 – C2 – G3 – A4 – F5 – H6 – D6 – D7 – B8 – E9 – J10 – I

Źródła:1. „Biologia” – repetytorium, WSiP2. „Biologia 1” – podręcznik zakres rozszerzony, 2. „Biologia 1” – podręcznik zakres rozszerzony,

Operon3. „Vademecum maturalne” - BIOLOGIA, Operon4. „Biologia”, Solomon, Berg, Martin, Vilee5. Testy maturalne, Operon6. „Biologia” – podręcznik zakres rozszerzony, WSiP7. pl.wikipedia.org/wiki/Kwiatostan8. portalwiedzy.onet.pl9. INTERNET - zdjęcia