Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

1

Zlecanie zadań publicznych

z wykorzystaniem klauzul społecznych

w samorządzie lokalnym

– wyzwania, korzyści, dobre praktyki

Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych, Przemysław Kozak

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

2

Plan wystąpienia

• Aktualny kontekst zamówień publicznych

• Istota i rodzaje klauzul społecznych w prawie polskim

• Dobre praktyki

• Korzyści ze stosowania klauzul społecznych

• Wyzwania

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

3

Zamówienia publiczne

• Zamówienia publiczne (ang. public procurement) dotyczą umów odpłatnych, finansowanych ze środków publicznych, zawieranych między zamawiającym a wykonawcą, których przedmiotem są usługi, dostawy lub roboty budowlane.

• Zasady, tryb i procedury wyboru wykonawcy oraz zawarcia umowy określa w Polsce ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych.

• Prawo to, co do zasady muszą stosować wszystkie podmioty sektora finansów publicznych oraz wszystkie podmioty spoza sektora finansów publicznych, o ile składają zamówienia finansowane w ponad 50% ze środków publicznych.

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

4

Nowelizacja ustawy Prawo

zamówień publicznych

• Nowelizacja ustawy związana z koniecznością wdrożenia w prawie polskim dyrektyw 2014/24/UE i 2014/25/UE (kwiecień 2016!)

• Nowe rozwiązania stanowią etap przekształcania systemu zamówień publicznych w instrument realizacji polityki gospodarczej i społecznej państwa.

• Zasady udzielania zamówień publicznych w znowelizowanej ustawie mają w założeniu sprzyjać realizacji „Planu na rzecz odpowiedzialnego rozwoju”.

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

5

Istota klauzul społecznych

• Klauzule społeczne to instrumenty funkcjonujące w prawie zamówień publicznych pozwalające brać pod uwagę realizację istotnych celów społecznych przy udzielaniu zamówień.

• Możliwość taką dały unijne dyrektywy dotyczące prawa zamówień publicznych z 2004 roku.

• Stosowanie klauzul dopuszczono wychodząc z założenia, że wydatkowanie środków publicznych w celu pozyskiwania towarów i usług, może jednocześnie służyć osiąganiu dodatkowych korzyści społecznych.

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

6

Klauzule w polskim prawie

zamówień publicznych

• Warunkiem skorzystania z możliwości zastosowania klauzul społecznych jest uwzględnienie ich przez państwo członkowskie w prawie krajowym.

• Polska w 2009 roku w Ustawie Prawo zamówień publicznych (Pzp) wprowadziła trzy rozwiązania, zwane potocznie klauzulami społecznymi.

• Klauzule funkcjonujące w prawie polskim po nowelizacji z 2009 r.: zastrzeżona, zatrudnieniowa, propracownicza.

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

7

Klauzula zastrzeżona

• Pozwala zamknąć postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego wyłącznie do podmiotów, w których ponad 50% zatrudnionych stanowią osoby niepełnosprawne (art. 22, ust 2 Pzp).

• Rozwiązanie wprost wynika z dyrektyw unijnych, a służy ułatwieniu dostępu do zamówień publicznych podmiotom, które zatrudniają osoby niepełnosprawne i prowadzą ich rehabilitację zawodową i społeczną.

• Realizacja funkcji społecznych przez te podmioty może zmniejszać ich konkurencyjności na rynku (np. poprzez fakt niższej efektywności pracy osób z niepełnosprawnościami), stąd potrzeba ułatwienia im dostępu do zamówień publicznych.

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

8

Klauzula zatrudnieniowa

• Pozwala zmawiającemu wymagać, aby wykonawca do realizacji zamówienia publicznego zatrudnił osoby mające utrudniony dostęp do rynku pracy (art. 29, ust. 4 Pzp).

• Prawo określa kategorie tych osób, to m.in. osoby bezrobotne, młodociani w celu przygotowania zawodowego, osoby niepełnosprawne, inni o których mowa w przepisach o zatrudnieniu socjalnym: chorujące psychicznie, bezdomni czy byli więźniowie.

• Zamawiający sam określa do jakiej kategorii osób mają należeć zatrudnieni przez wykonawcę i ilu ma ich być. To rozwiązanie służy zatrudnianiu osób, które nie mogą znaleźć pracy, a dzięki temu ich integracji zawodowej i społecznej.

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

9

Klauzula propracownicza

• Zgodnie z nią zmawiający mógł postawić wykonawcy warunek, aby utworzył w swojej firmie funduszu szkoleniowy przeznaczony na finansowanie lub współfinansowanie kosztów kształcenia ustawicznego pracowników i pracodawców. Takie rozwiązanie miało służyć wzmocnieniu potencjału, kwalifikacji pracowników (art. 29, ust. 4 Pzp).

• Nowelizacja Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy zniosła od lipca 2014 roku możliwość tworzenia przez pracodawcę funduszu szkoleniowego, zastępując go instrumentem dofinansowania szkoleń dla pracodawców i pracowników z Krajowego Funduszu Szkoleniowego. Stąd klauzula propracownicza w obecnym kształcie stała się bezprzedmiotowa.

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

10

Wykorzystanie klauzul

społecznych w Polsce

• W 2013 roku według danych Urzędu Zamówień Publicznych postępowań z klauzulą zastrzeżoną było w całej Polsce 400, co stanowiło nieco ponad dwa promile wszystkich udzielonych zamówień o wartości powyżej 30 tysięcy euro.

• Brak dokładnych danych dotyczących stosowania klauzuli zatrudnieniowej, ale można szacować, że w 2013 roku zastosowano ją w 500–600 postępowaniach powyżej 30 tysięcy euro.

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

11

Powody niestosowania

klauzul społecznych

• Dla wielu zamawiających jest to wciąż nowe, mało znane rozwiązanie.

• Brak świadomości korzyści, jakie wynikają z ich stosowania.

• Brak wiedzy i doświadczenia: w jaki sposób na przykład określić kogo i w jakiej liczbie ma zatrudnić wykonawca, jak zapisać klauzule prawidłowo w dokumentacji, jak monitorować ich stosowanie i co robić w przypadku, gdy wykonawca ich nie przestrzega?

• Programy firm szkoleniowych szkolących z prawa zamówień publicznych rzadko kiedy zawierają moduły dotyczące stosowania klauzul.

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

12

Upowszechnianie klauzul

społecznych w Polsce

• Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej – upowszechnianie klauzul społecznych oraz włączanie ich do lokalnych i krajowych polityk publicznych.

• Zalecenia w sprawie stosowania przez administrację rządową klauzul społecznych w zamówieniach publicznych – przyjęte przez Radę Ministrów w lipcu 2015 r.

• Aspekty społeczne w zamówieniach publicznych – podręcznik przygotowany przez Urząd Zamówień Publicznych w 2014 r.

• Działania informacyjno-edukacyjne przeprowadzone w 2014 r. – projekt Zintegrowany System Wsparcia Ekonomii Społecznej

• Podręcznik stosowania klauzul społecznych – publikacja Instytutu Spraw Publicznych (T. Schimanek, B. Kunysz-Syrytczyk

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

13

Urząd Miasta Brzeziny (1)

• Jedno w z pierwszych miejsc w Polsce, w którym zaczęto na szerszą skalę stosować w zamówieniach publicznych klauzule społeczne.

• Pierwsze zamówienia z wykorzystaniem klauzul – początek 2011 r.

• Decydująca rola Burmistrza Marcina Pluty, który podjął decyzję o stosowaniu klauzul. Jak sam mówi był ciekawy „jak to działa i jak w legalny sposób może wesprzeć, poprzez preferencje przetargowe, osoby z obszaru wykluczenia społecznego”.

• Doświadczenia z zagranicznych wizyt studyjnych.

• Osoby zajmujące się zamówieniami publicznymi posiadały kompetencje, aby wdrożyć innowacyjny proces prawny.

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

14

Urząd Miasta Brzeziny (2)

• Wysoka świadomość roli klauzul oraz korzyści wynikających z ich stosowania.

– Potrzeba bardziej systemowego wsparcia osób ze względu na ich bezradność społeczną i trudną sytuację wynikając z deficytów.

– Chęć wyciągnięcia osób z obszaru wykluczenia przez podejmowanie działań przedsiębiorczych.

– Kreowanie rozwoju lokalnego.

– Rozwój podmiotów gospodarczych działających lokalnie.

– Obniżenie nakładów na pomoc społeczną.

– Edukacja przedsiębiorców.

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

15

Urząd Miasta Brzeziny (3)

• Cena i jakość a zastosowanie klauzul

– Stosowanie klauzul nie wpływa na obniżenie jakości zamawianych usług.

Warunek: na etapie zamówienia, w sposób świadomy należy jasno określić kryteria jakościowe i w obiektywny sposób, na bieżąco kontrolować wykonanie zadania lub usługi.

– Stosowanie klauzul nie wpływa w sposób znaczący na wzrost kosztów zamówienia

Warunek: właściwa analiza lokalnego rynku – podmiotów spełniających kryteria klauzul, w tym PES oraz możliwość stosowania kar umownych.

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

16

Urząd Miasta Brzeziny (4)

• Zagrożenia i obawy

– Klauzule społeczne to sposób na wyrównanie szans w dostępie do zamówień publicznych a co za tym idzie do rynku pracy dla grup defaworyzowanych.

– Klauzule społeczne nie mogą być postrzegane jako ukryta pomoc i wsparcie dla spółdzielni socjalnych.

– Nie w każdym zamówieniu należy stosować klauzule społeczne, ale przeanalizować ich konsekwencje – wydaje się, iż klauzule lepiej sprawdzają się w zamówieniach dotyczących długofalowych usług niż jednorazowych dostaw towarów.

– Stosowanie klauzul z każdym kolejnym zamówieniem jest łatwiejsze.

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

17

Urząd Miasta Częstochowy (1)

• Przykład działań zorganizowanych na poziomie większego miasta.

• W Częstochowie klauzule społeczne w procedurze zamówień publicznych realizowane są od dnia 28 czerwca 2011 r.

• Prezydent Miasta Częstochowy zobowiązał wydziały Urzędu oraz jednostki organizacyjne do ich stosowania.

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

18

Urząd Miasta Częstochowy (2)

• Zarządzenie z listopada 2014 r. wprowadza:

– obowiązek stosowania klauzul społecznych dla zamówień publicznych, których wartość przekracza wyrażoną w złotych równowartość kwoty określonej w art. 4 pkt 8 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych,

– „Zasady postępowania w zakresie stosowania klauzul społecznych w procedurze zamówień publicznych, realizowanych przez wydziały urzędu i jednostki organizacyjne Gminy Miasta Częstochowy”.

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

19

Urząd Miasta Częstochowy (3)

• W roku 2015 Miasto Częstochowa zajęło I miejsce w konkursie Zarządu Województwa Śląskiego ,,Klauzule społeczne na start”.

• Konkurs miał na celu wyróżnienie trzech podmiotów województwa śląskiego, które w najwyższym stopniu stosują klauzule społeczne w procedurze zamówień publicznych.

• W roku 2015 Wydział Polityki Społecznej wydał 197 opinii w przedmiocie klauzul społecznych. W ich wyniku zatrudniono 153 osoby.

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

20

Urząd Miasta Warszawy (1)

• 1 września 2015 roku Prezydent Warszawy Hanna Gronkiewicz-Waltz podpisała zarządzenie, na mocy którego stosowanie klauzul społecznych w kilku grupach zamówień publicznych stało się obowiązkowe.

• Do zarządzenia stosować mają się m.in. biura Urzędu Miasta, burmistrzowie dzielnic, ośrodki pomocy społecznej, Zarząd Cmentarzy Komunalnych, Zarząd Oczyszczania Miasta, Zarząd Terenów Publicznych.

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

21

Urząd Miasta Warszawy (2)

• Stosowanie klauzul społecznych stało się obowiązkowe w zamówieniach dotyczących

o usług gastronomicznych i cateringowych,

o usług opiekuńczych,

o usług związanych z utrzymaniem czystości i sprzątaniem wnętrz,

o zimowego i letniego oczyszczania ulic i chodników,

o utrzymywania terenów zieleni,

o robot budowlanych.

• W pozostałych kategoriach zamówień oraz w przypadku zamówień poniżej progu 30 tys. euro, do których nie trzeba stosować przepisów Pzp, klauzule społeczne są zalecane.

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

22

Urząd Miasta Warszawy (3)

• Jeśli kierownik jednostki zamawiającej uzna, że ze względu na specyfikę zamówienia zastosowanie klauzuli społecznej nie jest możliwe, jest zobowiązany przed wszczęciem postępowania o udzielenie zamówienia publicznego przesłać uzasadnienie odstąpienia od zastosowania klauzul społecznych do Biura Pomocy i Projektów Społecznych.

• Stosowanie klauzul społecznych w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego jest na bieżąco monitorowane przez Biuro Pomocy i Projektów Społecznych.

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

23

Urząd Miasta Warszawy (4)

• Na podstawie informacji miejskiego biura pomocy i projektów społecznych, do tej pory:

– podpisano 232 umowy wykorzystujące klauzule społeczne, na łączną kwotę 81 mln zł.

– dzięki temu zatrudniono 1,5 tys. osób na umowę o pracę, najliczniej przy remontach, ochronie, sprzątaniu.

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

24

Urząd Miasta Warszawy (5)

• W działaniach przygotowujących współpracując z Urzędem m.st. Warszawy brały udział organizacje pozarządowe: FRSO, BORIS, FISE.

• W ramach procesu przygotowawczego:

– przeprowadzono diagnozę sytuacji prawnej,

– pracowano podręcznik stosowania klauzul,

– przeprowadzono szkolenia,

– uruchomiono doradztwo dla urzędników prowadzących postępowania publiczne, pod kątem stosowania klauzul społecznych.

– zaplanowano monitoring stosowania klauzul.

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

25

Korzyści ze stosowania

klauzul przez JST

Korzyści społeczne Korzyści ekonomiczne

1) dotyczące bezpośrednich pracowników

2) dotyczące najbliższego otoczenia pracowników (członkowie rodziny, sąsiedzi,...)

3) dotyczące społeczności lokalnej

1) bezpośrednie – wynikające z tańszej realizacji usług dobrej jakości

2) pośrednie – będące długofalową oszczędnością/zyskiem (np. przychody z tytułu podatków, ograniczeniem wydatków na świadczenia społeczne)

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

26

Wyzwania dla stosowania

klauzul społecznych

• Zmiana mentalności włodarzy samorządów skutkująca decyzją o stosowaniu klauzul.

• Zmiana świadomości i podejścia urzędników odnośnie roli klauzul jako narzędzia w realizacji celów społecznych.

• Zrozumienie korzyści społecznych i ekonomicznych wynikających ze stosowania klauzul.

• Przygotowanie merytoryczne urzędników odpowiedzialnych za zamówienia publiczne do stosowania klauzul.

• Zaplanowanie i przeprowadzenie procesu służącego stosowaniu klauzul: szkolenia i doradztwo dla urzędników, analiza podmiotów w tym PES działających na lokalnym rynku, monitoring.

• Przygotowanie podmiotów gospodarczych, w tym PES.

Tytuł slajdu

Tytuł slajdu

27

Dziękuję za uwagę!

Przemysław Kozak

Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych szkolenia@fise.org.pl