Zeszyty Naukowe nr 16 - krakow.pte.pl„ski, Szymańska.pdf · Grzegorz Dobrzański Elżbieta...

Naukowe nr 16Zeszyty

Kraków 2014

POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE

Grzegorz Dobrzański Elżbieta SzymańskaPolitechnika Białostocka

Przedsiębiorstwa zrównoważone w województwie podlaskim. Ujęcie modelowe i praktyczne*

1. Wprowadzenie

Zrównoważony i trwały rozwój opiera się na zachowaniu ładów: społecznego, ekologicznego, ekonomicznego, przestrzennego i instytucjonalnego. Założenie to odnosi się do wszelkich form aktywności człowieka, głównie jednak do jego aktywności gospodarczej. Problemem jest zauważalna rozbieżność występująca między ideą zrównoważonego rozwoju a jej realizacją.

Literatura światowa obfituje w liczne opracowania podejmujące problematykę przedsiębiorczości w kontekście zrównoważonego i trwałego rozwoju, przy czym terminy „zrównoważony biznes” (sustainable business), „społeczna odpowie-dzialność” (social responsibility), „odpowiedzialna przedsiębiorczość” (respon-sible entrepreneurship) czy „społeczna odpowiedzialność biznesu” (corporate social responsibility – CRS) są często stosowane zamiennie.

Przedsiębiorstwem zrównoważonym nazywane jest takie przedsiębiorstwo, które stosuje się do wszystkich aspektów (typów ładu) rozwoju zrównoważonego (społecznego, gospodarczego, ekologicznego i przestrzennego)1. Zagadnieniem

* Prezentowane wyniki badań stanowią część większej całości i były finansowane z grantu NN 114 269734 „Turystyka w województwie podlaskim w świetle zasad zrównoważonego roz-woju” – przyznanego przez MNiSW; miejsce realizacji – województwo podlaskie, okres realiza-cji: lata 2008–2011, kierownik – dr Grzegorz Dobrzański.

1 Definicja przedsiębiorstwa zrównoważonego brzmi następująco: „Dla przedsiębiorstwa, zrównoważony rozwój oznacza przyjęcie strategii biznesowych i działań, które odpowiadają

Grzegorz Dobrzański, Elżbieta Szymańska46

tym, określanym jako sustainable business, zajmują się instytucje i organizacje międzynarodowe (ponadnarodowe), takie jak World Business Council2, Deloitte3 czy The Business of a Better World4. Wyzwaniom biznesu pod kątem zrówno-ważonego rozwoju poświęcono całe wydanie „The Economist”5. Problematyka dyskutowana jest również w czasopismach takich, jak „Journal of Sustainability and Green Business”, „Journal of Social Business” oraz licznych artykułach6. Niektóre publikacje odnoszą się do wybranych grup przedsiębiorstw7.

W literaturze polskiej znajdziemy stosunkowo niewiele pozycji zwartych podejmujących próbę odniesienia koncepcji zrównoważonego rozwoju do działal-ności przedsiębiorstw. Na wyróżnienie zasługują dwie najnowsze pozycje: jedna autorstwa W. Przychodzenia, druga – A. Jabłońskiego. W. Przychodzeń w książce Zrównoważone przedsiębiorstwo. Teoria, praktyka, wycena, nauczanie8 omawia sposoby wbudowywania koncepcji zrównoważonego rozwoju w strategie przed-siębiorstw i procesy podejmowania decyzji oraz ich wpływ na kreowanie war-tości, co stanowi interesujący obszar badawczy. Przeanalizował on 1296 spółek wchodzących m.in. w skład indeksów Standard & Poor’s 500, Financial Times Stock Exchange 350 oraz Warszawskiego Indeksu Giełdowego. Badaniami objęto

potrzebom przedsiębiorstwa i jego interesariuszy współcześnie, a jednocześnie przyczyniają się do utrzymania (sustaining) i wzmocnienia zasobów ludzkich i naturalnych, które będą potrzebne w przyszłości”. Za: Business Strategy for Sustainable Development, International Institute for Sustainable Development, Deloitte & Touche and the World Business Council for Sustainable Development, London 1992, s. 1.

2 The Business Case for Sustainable Development, World Business Council, 2002, http://www.wbcsd.ch/web/publications/business-case.pdf (data dostępu: 7.09.2013).

3 Sustainability and Business Today: A Cross-industry View, Deloitte, 2010, http://www.delo-itte.com/assets/DcomUnitedStates/Local%20Assets/Documents/IMOs/Corporate%20Respon-sibility%20and%20Sustainability/us_es_sustainability_exec_survey_060110.pdf (data dostępu: 7.09.2013).

4 Jednym z opracowań BSR (Business Sustainable Research) na temat zrównoważonego biz-nesu jest State of Sustainable Business Poll, Globescan, October 2012, http://www.bsr.org/reports/BSR_GlobeScan_State_of_Sustainable_Business_Survey_2012.pdf (data dostępu: 7.09.2013).

5 Doing Good. Business and the Sustainability Challenge. Economist Intelligence Unit, The Economist Intelligence Unit 2008, http://a330.g.akamai.net/7/330/25828/20080208191823/gra-phics.eiu.com/upload/Sustainability_allsponsors.pdf (data dostępu 7.09.2013).

6 Por. m.in.: J. Yu, N.B. Bell, Building a Sustainable Business in China’s Medium-sized and Small Enterprises (MSE), „Journal of Environmental Assessment Policy and Management” 2007, vol. 9, nr 1; P. Bansal, Evolving Sustainability: A Longitudinal Study of Corporate Sustainable Development, „Strategic Management Journal” 2005, vol. 26.

7 Building a Sustainable Business. A Guide to Developing a Business Plan for Farms and Rural Business, Sustainable Agriculture Business and Education and Minnesota Institute for Sustainable Agriculture, St. Paul, USA 2003.

8 W. Przychodzeń, Zrównoważone przedsiębiorstwo. Teoria, praktyka, wycena, nauczanie, Poltext, Warszawa 2013.

Przedsiębiorstwa zrównoważone w województwie podlaskim... 47

okres od 2006 do 2010 r. Dzięki przyjęciu 5-letniego szeregu czasowego danych zaobserwowano długookresowe tendencje oraz efekty związane z wdrażaniem koncepcji zrównoważonego przedsiębiorstwa, które występują z opóźnieniami czasowymi. Otrzymane wyniki pokazują, że firmy i ich właściciele osiągają wymierne korzyści z tytułu inwestowania we wdrażanie trwałego rozwoju, a działania te przyczyniają się do osiągania przewagi konkurencyjnej na współ-czesnym zglobalizowanym rynku.

A. Jabłoński z kolei odnosi się do poszukiwania najbardziej optymalnych roz-wiązań biznesowych, aby zapewnić ciągłe i elastyczne trwanie firmy na rynku, umożliwiające kreowanie wysokich wskaźników zysku, rentowności, produk-tywności, pracochłonności i skuteczności działania w walce konkurencyjnej9. Autor zaproponował rozwój modeli zrównoważonego biznesu opartych na zasa-dach VBM (value based management – zarządzanie ukierunkowane na wzrost wartości) i CSR (społeczna odpowiedzialność biznesu), uwzględniając koncepcje stakeholders (ukierunkowanie na interesariuszy) i sustainability business (biznes zrównoważony).

Zazwyczaj określając biznes (przedsiębiorstwo) jako zrównoważony, wyszcze-gólnia się trzy wspólne elementy10:

– zintegrowane podejście do trzech wymiarów zrównoważonego rozwoju, tj. społecznego, środowiskowego i gospodarczego,

– działanie na rzecz lepszego społeczeństwa,– współpracę z interesariuszami, tj. wszystkimi, na których biznes oddziałuje

i którzy mogą oddziaływać na biznes.Większość wymienionych opracowań ma charakter praktyczny. Zauważa się

pewien niedostatek badań w odniesieniu do teorii. W tę lukę poznawczą wpisuje się niniejsza publikacja. Celem artykułu jest próba odniesienia koncepcji zrówno-ważonego i trwałego rozwoju do rzeczywistych działań przedsiębiorstw w opar-ciu o zaproponowany model przedsiębiorstwa zrównoważonego. W dociekaniach badawczych wykorzystano metodę ankietową oraz metodę wywiadu.

Do badań wybrano przedsiębiorstwa reprezentujące branżę hotelarską (198 podmiotów) działające na obszarze jednego z najuboższych obszarów kraju – województwa podlaskiego. Województwo podlaskie zajmuje powierzchnię 20 186,2 km2, co stanowi 6,4% powierzchni Polski11. Zamieszkuje je ponad 1,2 mln osób (3,2% mieszkańców kraju), z czego ponad 40% ludności zamiesz-

9 A. Jabłoński, Modele zrównoważonego biznesu w budowie długoterminowej wartości przed-siębiorstw z uwzględnieniem ich społecznej odpowiedzialności, Difin, Warszawa 2013.

10 T. Gasiński, G. Piskalski, Zrównoważony biznes. Podręcznik dla małych i średnich przed-siębiorstw, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2009, s. 15.

11 G. Bok, A. Goduła, A. Dorohowicz, Stan środowiska województwa podlaskiego w latach 2000–2001, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku, Białystok 2002, s. 18.


kuje tereny wiejskie. Społeczeństwo jest stosunkowo biedne, jego dochody należą do najniższych w kraju i kształtują się na poziomie 88% średniego krajowego wynagrodzenia brutto12. Województwo podlaskie należy do województw, w któ-rych liczba i wielkość obszarów chronionych należy do najwyższych w Polsce. Na jego obszarze znajdują się unikatowe w skali kraju i Europy walory środo-wiska i dziedzictwa kulturowego, co w szczególnym stopniu predestynuje je do objęcia koncepcją zrównoważonego rozwoju. Kwestionariusz ankiety skierowano do wszystkich zdiagnozowanych podmiotów, natomiast informacje zwrotne uzy-skano od 57 przedsiębiorstw (29% populacji).

Postawiony cel oraz wybrana metodologia warunkują strukturę artykułu. W jego pierwszej części autorzy podejmują próbę konstrukcji modelu przedsię-biorstwa zrównoważonego, w drugiej zaś odnoszą wskazania modelu do realiów rynkowych (punkty 3 i 4). Dociekania teoretyczne oraz wyniki badań empirycz-nych pozwalają na sformułowanie wniosków końcowych, które mogą przyczynić się do rozwoju teorii ekonomii oraz nauk o zarządzaniu poprzez wykorzystanie ich w praktyce gospodarczej.

2. Konstrukcja modelu przedsiębiorstwa zrównoważonego

M. Mowforth i I. Munt wyszczególnili cztery podstawowe elementy zrów-noważonego rozwoju i określili je jako ład: ekologiczny, społeczny, kulturowy i gospodarczy13, co zostało uwzględnione przy konstrukcji modelu przedsiębior-stwa zrównoważonego, przedstawionego na rys. 1. Typy ładu nazwano tu aspek-tami. Zwykle omawiając zrównoważony rozwój w literaturze przedmiotu, główny nacisk kładzie się na ochronę środowiska naturalnego. Koncepcję tę można uprościć, identyfikując ją z dążeniem do rozwoju bez zakłócania ekosystemów. Na drugim biegunie znajduje się przeświadczenie, że zrównoważony rozwój to taki rozwój, w którym eliminuje się fluktuacje dynamiki wzrostu gospodarczego przy równoczesnym dążeniu do zrównoważenia poziomu rozwoju. Ochrona śro-dowiska jest jednym z elementów zrównoważonego wzrostu w przyjętym rozu-mieniu.

Na rys. 1 przedstawiono autorską koncepcję modelu przedsiębiorstwa zrówno-ważonego z uwzględnieniem podziału na pięć typów ładu, zwanych tu aspektami, oraz otoczenie zewnętrzne i wewnętrzne przedsiębiorstwa. Zgodnie z legendą

12 Rocznik statystyczny województwa podlaskiego 2012, Urząd Statystyczny w Białymstoku, Białystok 2013, s. 27, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/bialystok/ASSETS_2012_Rocznik_Sta-tystyczny_Woj_Podlaskie_2012_pl.pdf (data dostępu: 12.07.2013).

13 M. Mowforth, I. Munt, Tourism and Sustainability: New Tourism in the Third World, Routledge, London 1998, s. 105–115.


Legenda:

Przedsiębiorstwo zrównoważone

Dbałośćo bezpieczeństwopracy

Społecznaodpowiedzialność

Działania na rzeczlokalnejspołeczności

Przestrzeganiepraw człowieka

Jasność ścieżkikariery zawodowej

Działania na rzeczrówności płci

Uczestnictwo pracownikóww zarządzaniuprzedsiębiorstwem

Członkostwow organizacjachpozarządowychi strukturachklastrowych

Miejsca pracyokolicznychmieszkańców

Zyski firmy

Zyskikontrahentów –odpowiedzialnośćw łańcuchuzaopatrzenia

Stwarzanieprzyjaznejatmosfery pracy

Poszanowaniekultur lokalnych

Akceptacjaze stronyspołecznościlokalnej

Źródło utrzymaniamieszkańcówlokalnych i ichrodzin

Zadowolenieklientów,możliwość zakupuproduktów zaodpowiednią cenę

Działalnośćprzedsiębiorstwanie szkodziśrodowiskunaturalnemu

Produktyoferowane przezprzedsiębiorstwosą przyjazneśrodowiskunaturalnemu(proekologicznaprodukcja)

Wykorzystywanieodnawialnychźródeł energii

Działaniana rzecz ochronyśrodowiska

Działania na rzeczprzeciwdziałaniaociepleniu klimatu

Przejrzystośćprowadzonychdziałań

Wpływ na otoczeniezewnętrzne i wewnętrznefirmy

Wpływ na otoczeniezewnętrzne firmy

Wpływ na otoczeniewewnętrzne firmy

Poszanowaniedziedzictwakulturowego

Działaniana rzecz rozwojukultury lokalnej

Sprawnośćinstytucjiotoczenia biznesu

Sprawnośćinstytucjirządowychi samorządowych

Aspektspołeczny

Aspektinstytucjonalny

Aspektekonomiczny

Aspektekologiczny

Aspektkulturowy

Rys. 1. Model przedsiębiorstwa zrównoważonegoŹródło: opracowanie własne.


czynniki mające wpływ na otoczenie zewnętrzne zaznaczono pojedynczą, zwy-kłą ramką, na otoczenie wewnętrzne – ramką przerywaną, natomiast czynniki wpływające na otoczenie zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne oznaczone są ramką pogrubioną.

Najbardziej rozbudowany w zaproponowanym modelu jest aspekt społeczny, na który składają się trzy grupy działań, a mianowicie działania wpływa-jące zarówno na otoczenie zewnętrzne przedsiębiorstwa, jak i na jego otocze-nie wewnętrzne (głównie pracowników). Do grupy tej można zaliczyć między innymi społeczną odpowiedzialność i przestrzeganie praw człowieka. Kolejna grupa czynników związana jest z otoczeniem zewnętrznym przedsiębiorstwa i odnosi się głównie do lokalnej społeczności, zmierzając do akceptacji przez nią działalności firmy i stanowiąc główne źródło utrzymania okolicznych miesz-kańców i ich rodzin. Najpoważniejsza grupa czynników odnosi się do otoczenia wewnętrznego i związana jest z zatrudnieniem, przy czym za najbardziej istotne należy uznać: dbałość o bezpieczeństwo pracy, przyjazną atmosferę pracy, okre-ślenie ścieżki kariery zawodowej oraz działania na rzecz równości płci w przed-siębiorstwie.

Aspekt instytucjonalny odnosi się przede wszystkim do sprawności instytucji rządowych i samorządowych w zakresie wpływania na działalność gospodarczą. Ważną rolę mogą też odgrywać instytucje otoczenia biznesu, takie jak inkuba-tory przedsiębiorczości czy firmy doradcze. Do zrównoważenia przedsiębiorstwa może przyczyniać się członkostwo w organizacjach pozarządowych czy w struk-turach klastrowych.

Najbardziej istotny z punktu widzenia przedsiębiorstwa jest aspekt ekono-miczny, związany z uzyskiwaniem dochodów. W koncepcji zrównoważonego rozwoju ważne jest jednak także zaspokajanie potrzeb klientów oraz odpowie-dzialność w łańcuchu zaopatrzenia polegająca na stwarzaniu możliwości rozwoju kontrahentom. Przedsiębiorstwo zrównoważone musi działać zgodnie z ładem ekologicznym opierającym się na dbałości o środowisko naturalne zarówno w odniesieniu do wyrobów, jak i działania firmy w bliższym i dalszym otoczeniu zewnętrznym, a także w otoczeniu wewnętrznym.

Aspekt kulturowy wydaje się mieć drugorzędne znaczenie, jednakże w środo-wisku lokalnym wizerunek przedsiębiorstwa kształtuje się często w zależności od jego poszanowania dla danej kultury oraz aktywności w zakresie jej wspierania.

3. Metodologia badań

Metodyka badań dotyczących działalności przedsiębiorstw turystycznych w świetle koncepcji zrównoważonego rozwoju ma charakter wielowątkowy


i interdyscyplinarny. Podstawowe metody wykorzystane w badaniach obejmują: metody statystyczne, metody ankietowe, wizje lokalne, studia przypadków oraz analizę literatury.

W niniejszych badaniach podjęto próbę równomiernej reprezentacji stanów i procesów dla wszystkich typów ładu zrównoważonego rozwoju: społecznego, gospodarczego, przestrzennego, środowiskowego i instytucjonalnego w oparciu o zasadę dostępności, porównywalności i jednoznaczności interpretacji danych statystycznych. Wskaźniki stopnia zrównoważenia turystyki winny uwzględ-niać:

– konsekwencje działalności przedsiębiorstw turystycznych dla użytkowania przestrzeni i jej oddziaływanie na kształtowanie krajobrazu (ład przestrzenny);

– wpływ turystyki na aktywność i dobrobyt społeczności lokalnej i turystów (ład społeczny);

– wpływ turystyki na gospodarkę regionu, kształtowanie tzw. przemysłu turystycznego (ład ekonomiczny);

– wpływ turystyki na środowisko, poziom użytkowania zasobów środowiska, poziom zanieczyszczenia środowiska, kształtowanie systemu ochrony przyrody w oparciu o funkcje turystyczno-edukacyjne (ład środowiskowy).

Oceny zrównoważenia rozwoju turystyki w wybranym rejonie recepcji tury-stycznej dokonano, wykorzystując dane statystyczne zgromadzone w bada-niach. Wyniki badań stwarzają możliwość przeniesienia ustaleń na inne obszary i powinny stanowić podstawę oceny i ewentualnej weryfikacji przyjętych założeń oraz realizacji celów w planach. W odniesieniu do usługodawców podjęto się oceny spełniania kryteriów ekologicznych i społeczno-kulturowych zgodnych z koncepcją turystyki zrównoważonej.

Do realizacji postawionego celu zastosowano następujące metody: szeroka kwerenda za pomocą ankiety pocztowej lub internetowej odnośnie do stosowania procedur związanych z zarządzaniem środowiskowym i społecznym oraz zakresu usług dotyczących oferowanych produktów turystyki alternatywnej. W odniesie-niu do reprezentatywnej próby wykorzystana została ankieta i wywiad na temat oddziaływań wybranych obiektów na środowisko, motywów i działań na rzecz ograniczania presji na środowisko, efektów ekonomicznych. Przykładowy przy-jęty schemat konceptualny (w odniesieniu do kwestii ekologicznych) i wynikającą z niego strukturę ewentualnej ankiety przedstawiono na rys. 2.

Do badań ilościowych zastosowano metodę ankietową, przy czym struktura kwestionariusza ankiety była następująca:

1) świadomość ekologiczna,2) wiedza na temat relacji turystyka–środowisko,3) rodzaj i jakość oferty:– proekologiczne elementy oferty (produkty),


– podejmowane działania proekologiczne i zamierzenia,– motywy działań proekologicznych,– ocena oddziaływania na środowisko,– rzeczywiste oddziaływania na środowisko.

wartości

Świadomośćekologiczna

wiedza

Rodzaj i jakość oferty,podejmowane działaniaochronne

Oddziaływanie na środowisko

Inne motywy podejmowaniadziałań proekologicznych

Rys. 2. Struktura badań dotyczących usługodawcówŹródło: G. Dobrzański, Wniosek do grantu NN 114 269734 „Turystyka w województwie

podlaskim w świetle zasad zrównoważonego rozwoju” – przyznanego przez MNiSW; miejsce realizacji – województwo podlaskie, okres realizacji: lata 2008–2011, Białystok 2008.

Weryfikacji modelu przedsiębiorstwa zrównoważonego dokonano na podsta-wie badań przeprowadzonych na grupie przedsiębiorstw turystycznych z woje-wództwa podlaskiego. Populacja składała się ze 198 jednostek (dane ze stycznia 2009 r.). Kwestionariusz ankiety skierowano do wszystkich zdiagnozowanych podmiotów, natomiast informacje zwrotne uzyskano od 57 podmiotów gospodar-czych działających w branży hotelarskiej.

4. Weryfikacja modelu przedsiębiorstwa zrównoważonego w warunkach rynkowych

Zestawienia głównych działań przedsiębiorstwa zrównoważonego, miesz-czących się w poszczególnych aspektach, dokonano zgodnie z zaproponowanym wcześniej modelem. Za źródło posłużyły tu wyniki badań ankietowych.

Ocenie respondentów poddano w pierwszej kolejności wpływ działalno-ści turystycznej w gminie na stan środowiska naturalnego, kulturowego i roz-wój społeczności lokalnych. Respondenci mieli do wyboru jedną spośród pięciu odpowiedzi zaproponowanych odrębnie dla każdego z trzech aspektów, od „zde-cydowanie korzystny” po „niekorzystny”. W zakresie wpływu na środowisko przyrodnicze najbardziej liczna grupa respondentów (21 podmiotów) wskazała


na raczej korzystny wpływ swojej działalności na to środowisko. W następnej kolejności (33%) wskazywano na brak wpływu. Zdecydowanie korzystny i raczej niekorzystny wpływ deklarowało odpowiednio 7 i 8 podmiotów. Żaden z respon-dentów nie uznał, że jego działalność może mieć niekorzystny wpływ na środo-wisko naturalne.

Ocena wpływu działalności badanych na środowisko kulturowe była bardziej jednoznaczna, gdyż 49% zadeklarowało raczej korzystny wpływ, 26% uznało, że ich działalność ma zdecydowanie korzystny wpływ na środowisko kulturowe, natomiast pozostałych 14 respondentów (25%) nie ma wpływu na ten aspekt.

Podobnie kształtował się rozkład ocen wpływu badanych na rozwój spo-łeczności lokalnych. Tutaj ponownie 49% uznało, że ich działalność ma raczej korzystny wpływ na tę społeczność lub wręcz zdecydowanie korzystny (28%). Brak takiego wpływu deklarowało 11 podmiotów (19%), zaś dwa podmioty przy-znały, że ich działalność ma raczej niekorzystny wpływ na rozwój społeczności lokalnych.

Aspektowi środowiskowemu, zgodnie z założeniem, poświęcono tu najwięcej uwagi. Respondenci wypowiadali się na temat wpływu reprezentowanego przed-siębiorstwa na środowisko poprzez prowadzenie działalności w sposób przyjazny dla tego środowiska, prowadzenie własnej polityki ekologicznej, wprowadzanie do sprzedaży ofert proekologicznych, posiadanie certyfikatów potwierdzających troskę o środowisko oraz wskazywali działania wpływające na środowisko.

Zasadniczy problem polega na prowadzeniu działalności gospodarczej przyja-znej środowisku naturalnemu. Respondenci dokonywali wyboru w oparciu czte-rostopniową skalę. Na taką działalność („tak”) wskazało 46% ankietowanych, „raczej tak” zadeklarowało 47%, „raczej nie” – 19%, odpowiedzi „raczej nie” udzieliło 4% badanych, natomiast zdecydowanie negatywnej („nie”) – żaden z badanych.

Podobnie ocenie poddano wpływ przedsiębiorstw na środowisko. Tu respon-denci mieli możliwość jednokrotnego wyboru spośród następujących odpowiedzi: „nie występuje”, „nieznaczny”, „średni”, „duży”, „bardzo duży”. Najliczniejsza grupa uznała, że ma nieznaczny wpływ na środowisko (28%), w następnej kolej-ności wskazywano na średni wpływ (19%), zaś po 4% respondentów uznało, że wpływ taki nie występuje lub jest duży.

W niektórych przedsiębiorstwach formułowana jest własna polityka ekolo-giczna. Opracowanie takiego dokumentu może znacząco przyczynić się do wpro-wadzenia planowych działań proekologicznych. Respondentów zbadano także pod tym względem, zaś uzyskane wyniki nie są zachęcające. Spośród wszystkich respondentów najliczniejsza grupa (33%) nie sformułowała własnej polityki eko-logicznej, ale zamierza to uczynić w niedalekiej przyszłości. Taka sama liczba podmiotów – po 10 (18%) albo jest w trakcie formułowania, albo też stosuje wła-


sną politykę w wybranych obszarach funkcjonowania przedsiębiorstwa. Podobna liczba podmiotów (7 i 8) znalazła się na przeciwległych biegunach, deklarując odpowiednio, że posiada sformułowaną politykę ekologiczną i stosuje ją w moż-liwie wszystkich obszarach funkcjonowania przedsiębiorstwa lub że nie widzi potrzeby formułowania takiej polityki.

O realizacji koncepcji turystyki zrównoważonej najdobitniej świadczą ofero-wane produkty turystyczne. Przedsiębiorstwo zrównoważone to takie, którego główną ofertę stanowią „ekoprodukty”, dlatego też respondentów zapytano o ich wprowadzenie. Oferuje takie produkty i zamierza dalej w tym kierunku rozwijać swoją ofertę 37% badanych. Jednak jeszcze liczniejsza jest grupa, która wpraw-dzie nie ma tego typu produktów, ale zamierza wprowadzić je w najbliższym czasie (40%). Nie oferuje i nie zamierza wprowadzać ekoproduktów 11% respon-dentów, natomiast jeden badany zamierza wycofać się ze względu na niską sprze-daż i opłacalność.

Pesymistycznie przedstawia się obraz przedsiębiorstw mogących się poszczy-cić posiadaniem znaku lub certyfikatu potwierdzającego troskę firmy o środo-wisko (np. Czysta Turystyka, Ekohotel, ISO 14000), gdyż tylko jeden respondent wskazał na posiadanie tego typu certyfikatu, chociaż 19% oświadczyło, że uzy-skało certyfikaty inne niż tu wskazane. Żaden z respondentów nie podjął też starań o uzyskanie znaku lub certyfikatu potwierdzającego troskę o środowisko.

Kolejne pytanie dotyczyło podjętych lub planowanych działań związanych z ochroną środowiska naturalnego. Respondenci mieli tu możliwość wielokrot-nego wyboru spośród 40 zaproponowanych działań. Wyniki badań przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Podjęte lub planowane przez hotelarzy działania proekologiczne (w liczbach bezwzględnych)

Lp. Działanie preferowane Tak Nie Plano-wane

Nie doty-czy

1 Odprowadzanie ścieków siecią kanalizacyjną do oczysz-czalni

46 4 1 1

2 Własna oczyszczalnia ścieków 0 40 4 113 Monitorowanie zużycia wody i poszukiwanie możliwości jej

oszczędzania35 6 9 3

4 Wykorzystanie urządzeń regulujących pobór wody (np. perlatory, regulatory ciśnienia strumienia, stopery czasowe wody, ekotoalety)

25 15 13 2

5 Powtórne wykorzystanie wody (np. do podlewania trawni-ków)

5 27 11 2



Nie doty-czy

6 Systematyczne kontrolowanie urządzeń poboru wody w celu likwidacji wycieków

32 19 2 1

7 Systemy odzyskujące parę wodną z urządzeń – – – –8 Stosowanie detergentów niezawierających szkodliwych

substancji21 24 6 3

9 Oszczędne zachowania podczas prania i zmywania (np. uży-wanie minimalnej ilości proszku, uruchamianie urządzeń przy pełnym załadunku, dostosowanie programu do stopnia zabrudzenia)

41 11 0 4

10 Podlewanie terenów zielonych wieczorem w celu ogranicze-nia parowania

35 11 1 4

11 Wykorzystanie wody deszczowej do celów gospodarczych 7 34 6 512 Oszczędzanie wody w inny sposób 10 15 2 2213 Stosowanie środków czystości o ograniczonej szkodliwości

dla środowiska33 13 8 0

14 Obsadzanie terenu wokół hotelu gatunkami roślin rodzi-mych

38 6 7 2

15 Obsadzanie terenu wokół hotelu gatunkami roślin odpor-nych na suszę

24 24 2 4

16 Maksymalne wykorzystanie naturalnego światła dziennego 48 8 0 017 Stosowanie energooszczędnych źródeł światła 52 2 1 118 Dopasowanie źródeł światła do charakteru pomieszczenia 46 3 8 019 Automatyczne wyłączanie zbędnych urządzeń i oświetlenia

(np. czujniki ruchu)26 18 12 0

20 Używanie odpowiednich opraw oświetleniowych i ich syste-matyczne czyszczenie

33 11 10 1

21 Stosowanie kart magnetycznych uruchamiających urządze-nia i oświetlenie w pokojach

5 39 9 2

22 Stosowanie urządzeń do regulacji natężenia światła (np. słabsze oświetlenie nocne ciągów komunikacyjnych, oświe-tlenie sektorowe)

19 26 9 1

23 Stosowanie energooszczędnych urządzeń 38 7 9 124 Utrzymywanie zróżnicowanej temperatury w zależności

od charakteru pomieszczenia42 6 3 2

25 Docieplenie obiektu (izolacja cieplna budynku, docieplone okna)

40 5 6 1

cd. tabeli 1



Nie doty-czy

26 Stosowanie systemów grzewczych efektywnych i ogranicza-jących emisję zanieczyszczeń

11 18 11 6

27 Stosowanie odnawialnych źródeł energii 2 17 17 628 Segregowanie odpadów przez personel 38 14 4 029 Ograniczanie tworzenia odpadów poprzez kupowanie pro-

duktów w dużych opakowaniach, opakowaniach zwrotnych i wielokrotnego użytku

41 11 5 0

30 Rezygnacja z opakowań trudnych do utylizacji (np. folia, tetrapak, plastik) na rzecz papierowych

18 13 8 2

31 Stosowanie urządzeń ograniczających objętość odpadów (np. zgniatarki)

5 39 8 2

32 Przetwarzanie odpadów do ponownego użytku (np. kompo-stownik)

5 36 8 6

33 Stosowanie akumulatorów zamiast baterii 17 35 10 334 Stosowanie separatorów tłuszczów roślinnych i zwierzęcych 12 25 5 735 Preferowanie surowców żywnościowych z czystych ekolo-

gicznie i sprawdzonych źródeł30 15 4 3

36 Stosowanie surowców produkowanych metodami rolnictwa ekologicznego

17 19 10 4

37 Oszczędne gospodarowanie przestrzenią (ograniczanie zabudowy i „betonowania”)

24 20 0 5

38 Informowanie klientów o stanie środowiska w miejscowości i okolicy

26 21 3 2

39 Oddziaływanie na klientów w kierunku zachowań przyja-znych dla środowiska

25 17 4 4

40 Inne 1 2 0 16

Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań.

Z zestawienia działań proekologicznych realizowanych przez respondentów wynika, że za najczęściej występujące (wskazało na nie ponad 70% responden-tów) należy uznać: stosowanie energooszczędnych źródeł światła, odprowadza-nie ścieków siecią kanalizacyjną do oczyszczalni, maksymalne wykorzysta-nie naturalnego światła dziennego, dopasowanie źródeł światła do charakteru pomieszczenia, ograniczanie tworzenia odpadów poprzez kupowanie produk-tów w dużych opakowaniach, opakowaniach zwrotnych i wielokrotnego użytku, oszczędne zachowania podczas prania i zmywania i utrzymywanie zróżnicowa-nej temperatury w zależności od charakteru pomieszczenia. Natomiast najrza-

cd. tabeli 1


dziej realizowane są przedsięwzięcia takie jak stosowanie odnawialnych źródeł energii (dwa podmioty) oraz budowa własnych oczyszczalni ścieków, na którą nie wskazał żaden podmiot.

Ocenie poddano również świadomość pracowników badanych przedsiębiorstw dotyczącą kwestii ochrony środowiska. Większość respondentów (58%) uznała, że świadomość ta jest wystarczająca. Na wysoką lub niską wskazało odpowied-nio 14% i 16%.

Uczestnictwo przedsiębiorstw w akcjach na rzecz środowiska świadczy o zain-teresowaniu przedsiębiorstwa zrównoważonym rozwojem. Aktywność ta może przybierać różne formy. Przedsiębiorstwo może być organizatorem imprezy, wspierać ją jako sponsor lub też uczestniczyć w formie obserwatora zdarzenia. Najliczniej reprezentowana była grupa przedsiębiorstw niebiorąca udziału w żad-nych tego typu działaniach (32%). Podobna liczba podmiotów (10 i 11) deklaro-wała uczestnictwo w takich przedsięwzięciach w formie sponsora lub obserwa-tora. Organizatorem okazało się jedno przedsiębiorstwo.

W ramach aspektu społecznego badano, czy zatrudnieni pracownicy są miesz-kańcami gminy, w której firma jest zlokalizowana. W zdecydowanej większości przypadków (88%) respondenci potwierdzili, że pracownicy pochodzą głównie z najbliższych okolic, w nielicznych przypadkach (5%) pracownicy pochodzili z innych obszarów, natomiast jeden z podmiotów zadeklarował, że firma ma cha-rakter rodzinny i wszyscy pracujący są członkami rodziny.

Do aspektu społecznego należy zaliczyć również działania sprzyjające zapo-bieganiu dyskryminacji ze względu na płeć. Badaniu poddano w tym aspekcie odsetek kobiet zatrudnionych w badanych przedsiębiorstwach. Respondenci na ogół wykazali (poza ośmioma przypadkami), że większość zatrudnionych stano-wią kobiety.

W tym samym obszarze społecznym znajduje się bezpośredni kontakt z mieszkańcami danego obszaru, a w szczególności z sąsiadami oraz władzami lokalnymi. Można mówić tu także o elementach ładu instytucjonalnego. Respon-dentów zapytano, czy przy tworzeniu i w trakcie rozwoju firmy prowadzono rozmowy z sąsiadami, mieszkańcami, władzami lokalnym. Spośród dwóch moż-liwych odpowiedzi zaproponowanych w formie alternatywy (tak i nie) większość (46%) potwierdziło tego typu działania, podczas gdy 42% badanych nie prowa-dziło tego typu rozmów.

W obszarze aspektu instytucjonalnego znajduje się również członkostwo w organizacjach pozarządowych, stąd respondenci deklarowali swoje członko-stwo w organizacjach zrzeszających przedsiębiorców sektora turystycznego ze wskazaniem na konkretne organizacje. Z wypowiedzi wynika, że 46% respon-dentów należy do organizacji tego typu.


W ramach realizacji aspektu kulturowego wskazano na dwa ważne obszary, a mianowicie oferowanie usług wykorzystujących walory kultury lokalnej lub regionalnej oraz uczestnictwo w akcjach służących rozwojowi kultury. W ramach pierwszego zagadnienia 42% respondentów deklarowało oferowanie tego typu usług, przy czym kolejne 23% planuje ich wprowadzenie. Natomiast aktywność w akcjach służących rozwojowi kultury badani wykazywali w różnych formach, jako organizatorzy (14%), sponsorzy (23%), obserwatorzy (32%). Niektóre firmy (11%) dopiero zamierzają podjąć aktywność w tym zakresie.

W ramach aspektu ekonomicznego zastosowano główny miernik, a miano-wicie zmiany zysków przedsiębiorstwa w ciągu ostatnich pięciu lat działalności turystycznej. Respondenci mieli tu do wyboru jedną spośród pięciu zapropono-wanych możliwości: zyski znacznie wzrosły, trochę wzrosły, zasadniczo zostały bez zmian, trochę spadły, znacznie spadły. Najbardziej liczna grupa wskazała na nieznaczny wzrost zysków (37%), następna w kolejności była grupa, w której zyski zasadniczo pozostały bez zmian (23%). Aż 18% respondentów deklarowało znaczny spadek zysków. Częściowy spadek sygnalizowało 9% badanych, nato-miast najmniejsza, gdyż stanowiąca zaledwie 7%, była grupa przedsiębiorców wskazująca na znaczny wzrost zysków.

5. Wnioski z przeprowadzonych badań i zagadnienia do dalszej dyskusji

Dociekania teoretyczne oraz wyniki badań empirycznych pozwalają na sformu-łowanie wniosków końcowych, rodząc jednocześnie kolejne pytania badawcze.

Reasumując, można powiedzieć, że większość respondentów podejmuje wiele działań zgodnych z koncepcją zrównoważonego rozwoju, nawet pomimo niezbyt wysokiego poziomu wiedzy na ten temat. Należy tu wziąć pod uwagę także pla-nowane działania zmierzające szczególnie w kierunku ograniczenia niekorzyst-nego oddziaływania na środowisko naturalne. Znaczący jest fakt pozytywnego wpływu badanych przedsiębiorstw na środowisko lokalne poprzez zatrudnianie w znakomitej większości okolicznych mieszkańców, z których większość stano-wią kobiety. Niestety, należy też brać pod uwagę niekorzystną ocenę aspektu eko-nomicznego, gdzie najmniej liczna grupa deklarowała znaczący wzrost zysków, zaś aż 41% wykazało nieznaczny spadek zysków lub ich niezmieniony poziom w ciągu ostatnich pięciu lat, co nie rokuje dobrze przyszłości badanych przedsię-biorstw.

Ogólnie należy uznać, że rzeczywisty poziom działalności przedsiębiorstw w znacznym zakresie odbiega od zakładanego modelu. W związku z tym wydaje


się wskazane zintensyfikowanie działań na rzecz poprawy sytuacji. Na pewno do poprawy sytuacji przyczyniłoby się podniesienie poziomu wiedzy przedsiębior-ców na temat rozwoju zrównoważonego. Autorzy widzą tu ważną rolę uczelni wyższych oraz w szczególności organizacji pozarządowych. Za najważniejsze organizacje mogące wspierać ideę zrównoważonego rozwoju można uznać regio-nalne organizacje branżowe14, jak Podlaski Klub Biznesu, Izba Przemysłowo-Handlowa, oraz organizacje branżowe, na przykład Podlaski Oddział Polskiej Izby Turystyki. Celem upewnienia się w tych założeniach należałoby przeprowa-dzić ukierunkowane i szeroko zakrojone badania naukowe.

Uzyskane wyniki upoważniają do postawienia wielu pytań, które powinny stać się przyczynkiem do dalszych dociekań badawczych. Za najważniejsze wyzwania stojące przed praktykami życia gospodarczego, a w szczególności naukowcami specjalizującymi się w badaniu wdrażania koncepcji zrównoważo-nego rozwoju, autorzy uważają:

– potrzebę odniesienia koncepcji (modelu) do innych grup przedsiębiorstw, także, a może w szczególności, do przedsiębiorstw produkcyjnych,

– określenie rozbieżności (odchyleń) teorii od praktyki dla poszczególnych grup przedsiębiorstw (branż) oraz obszarów (województw, powiatów, gmin),

– poszukiwanie możliwości przyspieszenia (zdynamizowania) wdrażania koncepcji zrównoważonego rozwoju do praktyki gospodarczej,

– próbę wskazania instytucji mogących w sposób skuteczny przyczynić się do implementacji tej koncepcji wśród polskich przedsiębiorców (czy mogą to być instytucje otoczenia biznesu; jeżeli tak – to które; na poziomie krajowym czy regionalnym bądź wojewódzkim),

– zauważalną, wielokrotnie akcentowaną konieczność zacieśnienia współ-pracy między przedsiębiorcami a uczelniami wyższymi kształcącymi i prowa-dzącymi badania w zakresie nauk ekonomicznych,

14 Na co wskazują wcześniejsze dociekania współautorki. Por.: E. Szymańska, Wiarygodność przedsiębiorstw a przynależność do organizacji pozarządowych [w:] Wiarygodność ekonomiczna przedsiębiorstw – ocena i kształtowanie, red. A. Kopczuk, Wyższa Szkoła Finansów i Zarzą-dzania w Białymstoku, Białystok 2004; E. Szymańska, Rola podlaskich organizacji pozarządo-wych w rozwiązywaniu problemów bezrobocia [w:] Rynek pracy w regionie podlaskim – stan i perspektywy, red. B. Plawgo, C. Sadowska-Snarska, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomicz-nej w Białymstoku, Białystok 2004; E. Szymańska, Rola organizacji pozarządowych w rozwoju przedsiębiorstw województwa podlaskiego [w:] Czynniki rozwoju regionalnego, red. B. Plawgo, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Administracji Publicznej, Białystok 2006; E. Szymańska, Dzia-łania organizacji pozarządowych w zakresie rozwoju turystyki i rekreacji [w:] Strategia rozwoju turystyki w Polsce na lata 2007–2013 – założenia teoretyczne jako inspiracja dla praktyki, red. R. Rowiński, A. Dąbrowski, Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warsza-wie, Warszawa 2006.


– ustalenie, czy wzorem takiej inicjatywy może być Rada Przedsiębiorców powołana przy Wydziale Zarządzania Politechniki Białostockiej,

– zdiagnozowanie i wykorzystanie najlepszych praktyk w zakresie współ-pracy zmierzającej do tworzenia i przekształcania się przedsiębiorstw w przed-siębiorstwa zrównoważone15.

Można uznać, że zakładany cel został zrealizowany, zaś wyniki zaprezento-wanych dociekań można wykorzystać w praktyce gospodarczej, a w szczególno-ści w dalszych badaniach nad problematyką implementacji koncepcji zrównowa-żonego rozwoju w przedsiębiorstwach.

Literatura

Bansal P., Evolving Sustainability: A Longitudinal Study of Corporate Sustainable Deve-lopment, „Strategic Management Journal” 2005, vol. 26.

Bok G., Goduła A., Dorohowicz A., Stan środowiska województwa podlaskiego w latach 2000–2001, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku, Białystok 2002.

Building a Sustainable Business. A Guide to Developing a Business Plan for Farms and Rural Business, Sustainable Agriculture Business and Education and Minnesota Institute for Sustainable Agriculture, St. Paul, USA 2003.

Business Strategy for Sustainable Development, International Institute for Sustainable Development, Deloitte & Touche and the World Business Council for Sustainable Development, London 1992.

Doing Good. Business and the Sustainability Challenge. Economist Intelligence Unit, The Economist Intelligence Unit 2008, http://a330.g.akamai.net/7/330/25828/20080208191823/graphics.eiu.com/upload/Sustainability_allsponsors.pdf (data dostępu: 7.09.2013).

Gasiński T., Piskalski G., Zrównoważony biznes. Podręcznik dla małych i średnich przedsiębiorstw, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2009.

Jabłoński A., Modele zrównoważonego biznesu w budowie długoterminowej wartości przedsiębiorstw z uwzględnieniem ich społecznej odpowiedzialności, Difin, Warszawa 2013.

Kozłowski S., Przyszłość ekorozwoju, KUL, Lublin, 2005.Mowforth M., Munt I., Tourism and Sustainability: New Tourism in the Third World,

Routledge, London 1998.Przychodzeń W., Zrównoważone przedsiębiorstwo. Teoria, praktyka, wycena, nauczanie,

Poltext, Warszawa 2013.Rocznik statystyczny województwa podlaskiego 2012, Urząd Statystyczny w Białym-

stoku, Białystok 2013, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/bialystok/ASSETS_2012_Rocznik_Statystyczny_Woj_Podlaskie_2012_pl.pdf (data dostępu: 12.07.2013).

15 Por. E. Szymańska, A Sustainable Enterprise – a Real Possibility or a Marketing Device? „Life Science and Engineering” 2012, vol. 45.


State of Sustainable Business Poll, Globescan, October 2012, http://www.bsr.org/reports/BSR_GlobeScan_State_of_Sustainable_Business_Survey_2012.pdf (data dostępu: 7.09.2013).

Sustainability and Business Today: A Cross-industry View, Deloitte, 2010, http://www.deloitte.com/assets/Dcom-UnitedStates/Local%20Assets/Documents/IMOs/Cor-porate%20Responsibility%20and%20Sustainability/us_es_sustainability_exec_survey_060110.pdf (data dostępu: 7.09.2013).

Szymańska E., A Sustainable Enterprise – a Real Possibility or a Marketing Device? „Life Science and Engineering” 2012, vol. 45.

Szymańska E., Działania organizacji pozarządowych w zakresie rozwoju turystyki i rekreacji [w:] Strategia rozwoju turystyki w Polsce na lata 2007–2013 – założenia teoretyczne jako inspiracja dla praktyki, red. R. Rowiński, A. Dąbrowski, Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie, Warszawa 2006.

Szymańska E., Rola organizacji pozarządowych w rozwoju przedsiębiorstw wojewódz-twa podlaskiego [w:] Czynniki rozwoju regionalnego, red. B. Plawgo, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Administracji Publicznej w Białymstoku, Białystok 2006.

Szymańska E., Rola podlaskich organizacji pozarządowych w rozwiązywaniu proble-mów bezrobocia [w:] Rynek pracy w regionie podlaskim – stan i perspektywy, red. B. Plawgo, C. Sadowska-Snarska, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, Białystok 2004.

Szymańska E., Wiarygodność przedsiębiorstw a przynależność do organizacji pozarzą-dowych [w:] Wiarygodność ekonomiczna przedsiębiorstw – ocena i kształtowanie, red. A. Kopczuk, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku, Białystok 2004.

The Business Case for Sustainable Development, World Business Council, 2002, http://www.wbcsd.ch/web/publications/business-case.pdf (data dostępu: 07.09.2013).

Yu J., Bell N.B., Building a Sustainable Business in China’s Medium-sized and Small Enterprises (MSE), „Journal of Environmental Assessment Policy and Management” 2007, vol. 9, nr 1.

Sustainable Enterprises in Podlaskie Province: A Model and Practical Approach

The objective of the paper was to compare actual corporate operations with a model of companies embracing sustainable development, which was developed by the authors and consists of five aspects. In the next step, the model was compared to actual market conditions by means of a questionnaire survey and interviews. The study encompassed 198 companies in the hotel industry located in Podlaskie Province, one of the poorest regions of Poland. The response rate in the questionnaire study was 29% (57 companies replied). The results show that the companies quite actively pursue the aforementioned five aspects, and especially the social and environmental ones, but face formidable challenges in the economic aspect. While the results draw heavily on economic practice, they make an important contribution to the theoretical discussion concerning the implementation of sustainable development principles.


Grzegorz Dobrzański – doktor nauk ekonomicznych, Politechnika Białostocka.

Zainteresowania naukowo-badawcze: problematyka zrównoważonego rozwoju, ze szczególnym uwzględnieniem zrównoważonej turystyki.

Elżbieta Szymańska – doktor habilitowany, Politechnika Białostocka, Wydział Zarządzania, Kate-dra Gospodarki Turystycznej.

Zainteresowania naukowo-badawcze: ekonomika turystyki, innowacyjność przedsiębiorstw usługo-wych, zarządzanie organizacjami pozarządowymi.

E-mail: [email protected]

Zeszyty Naukowe nr 16 - krakow.pte.pl„ski, Szymańska.pdf · Grzegorz Dobrzański Elżbieta...

Documents

Transcript of Zeszyty Naukowe nr 16 - krakow.pte.pl„ski, Szymańska.pdf · Grzegorz Dobrzański Elżbieta...