POLSKA - krakow.pte.pl fileDylematy związane z ... Globalne uwarunkowania zasobowe oraz popytowe...

11

Transcript of POLSKA - krakow.pte.pl fileDylematy związane z ... Globalne uwarunkowania zasobowe oraz popytowe...

Page 1: POLSKA - krakow.pte.pl fileDylematy związane z ... Globalne uwarunkowania zasobowe oraz popytowe elektroenergetyki świa ... 5 MIĘDZYNARODOWA KONKURENCYJNOŚĆ GOSPODARKI POLSKIEJ
Page 2: POLSKA - krakow.pte.pl fileDylematy związane z ... Globalne uwarunkowania zasobowe oraz popytowe elektroenergetyki świa ... 5 MIĘDZYNARODOWA KONKURENCYJNOŚĆ GOSPODARKI POLSKIEJ

POLSKAwobec procesów

globalizacjiAspekty społeczno-ekonomiczne

pod redakcją Zofii Dach

POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE

KRAKÓW 2010

Page 3: POLSKA - krakow.pte.pl fileDylematy związane z ... Globalne uwarunkowania zasobowe oraz popytowe elektroenergetyki świa ... 5 MIĘDZYNARODOWA KONKURENCYJNOŚĆ GOSPODARKI POLSKIEJ

RecenzentWacław Jarmołowicz

Koordynacja wydaniaArtur Pol/ok

Projekt okładki i stron tytułowychMirosław Krzyszkowski

Wydanie książki dofinansowane ze środków przyznanych UniwersytetowiEkonomicznemu w Krakowie przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższegona badania statutowe

© Copyright by Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków 2010

ISBN 978-83-61686-20-0

Polskie Towarzystwo EkonomiczneOddział w Krakowieul. Lubelska 21,30-003 Krakówtel.: 12634-32-59, fax: 12634-03-81http.z/www.pte.pl, e-mail: [email protected]

Skład i łamanieMałgorzata Kopijka

Druk i oprawaTECHNET Sp. z 0.0.

ul. Biskupińska 3A, 30-732 Kraków

Wydanie IObjętość 12,9 ark. wyd.Nakład 200+20 egz.

Page 4: POLSKA - krakow.pte.pl fileDylematy związane z ... Globalne uwarunkowania zasobowe oraz popytowe elektroenergetyki świa ... 5 MIĘDZYNARODOWA KONKURENCYJNOŚĆ GOSPODARKI POLSKIEJ

SPIS TREŚCI

WSTĘP 9

1 GLOBALIZACJA - WYZWANIA I ZAGROŻENIA(Zofia Dach)

1.1. Wprowadzenie 131.2. Czynniki kształtujące procesy globalizacyjne 141.3. Dylematy związane z globalizacją 171.4. Rola państwa w epoce globalizacji 211.5. Polska w procesie globalizacji 231.6. Uwagi końcowe 28

2 WPŁYW GLOBALIZACJI NA POLITYKĘ REGULACYJNĄ PAŃSTWA(Adrian Solek)

2.1. Wprowadzenie 302.2. Mechanizmy oddziaływania globalizacji na politykę regulacyjną 312.3. Polityka regulacyjna państw - równanie w dół czy w górę? 352.4. Krytyka hipotezy hiperglobalizacji 392.5. Globalizacja a skuteczność polityki gospodarczej państw narodowych 422.6. Procesy globalne a deregulacja w krajach OECD 462.7. Konieczność regulacji i koordynacji polityki na szczeblu ponadnarodowym. 492.8. Uwagi końcowe 51

3 GLOBALNE UWARUNKOWANIA ZASOBOWE, POPYTOWE ORAZKLIMATYCZNE ROZWOJU SEKTORA ELEKTROENERGETYCZNEGO.WNIOSKI DLA POLSKI(Tomasz Tylec)

3.1. Wprowadzenie 523.2. Globalne uwarunkowania zasobowe oraz popytowe elektroenergetyki świa-

towej 55

Page 5: POLSKA - krakow.pte.pl fileDylematy związane z ... Globalne uwarunkowania zasobowe oraz popytowe elektroenergetyki świa ... 5 MIĘDZYNARODOWA KONKURENCYJNOŚĆ GOSPODARKI POLSKIEJ

6

3.3. Wpływ energetyki na stan środowiska naturalnego 583.4. Perspektywy rozwoju technologii energetycznych 673.5. Wnioski dla Polski 763.6. Uwagi końcowe 80

4 PAŃSTWO DOBROBYTU WOBEC GLOBALIZACJI(Ryszard Kowalski)

4.1. Wprowadzenie 824.2. Hipoteza efektywności jako zapowiedź kłopotów państwa dobrobytu 834.3. W kierunku minimalnego państwa dobrobytu? 864.4. Miraż wszechwładnej globalizacji 974.5. Wnioski dla Polski 98

5 MIĘDZYNARODOWA KONKURENCYJNOŚĆ GOSPODARKI POLSKIEJNA TLE INNYCH PAŃSTW EUROPY ŚRODKOWO-WSCHODNIEJNOWO PRZYJĘTYCH DO UNII EUROPEJSKIEJ(Czesława Pilarska)

5.1. Wprowadzenie 1025.2. Pojęcie międzynarodowej konkurencyjności gospodarki 1045.3. Determinanty międzynarodowej konkurencyjności gospodarki 1065.4. Pozycja i zdolność konkurencyj m Polski na tle krajów nowo przyjętych

do Unii Europejskiej 1165.5. Uwagi końcowe 130

6 FORMY INTERNACJONALIZACJI POLSKICH MAŁYCH I ŚREDNICHPRZEDSIĘBIORSTW(Krystyna Przybylska)

6.1. Wprowadzenie 1326.2. Charakterystyka próby badawczej 1336.3. Formy ekspansji zagranicznej polskich małych i średnich przedsiębiorstw... 1376.4. Eksport jako podstawowa aktywna forma internacjonalizacji polskich

małych i średnich przedsiębiorstw 1416.5. Import jako główna pasywna forma internacjonalizacji polskich małych

i średnich przedsiębiorstw 1456.6. Perspektywy rozwoju międzynarodowej ekspansji polskich małych i śred-

nich przedsiębiorstw 1496.7. Uwagi końcowe 151

7 ELASTYCZNE FORMY ZATRUDNIENIA NA TLE GLOBALNEJGOSPODARKI(Bogusława Puzio-Wacławik)

7.1. Wprowadzenie 1537.2. Konkurencyjność przedsiębiorstw w aspekcie procesów globalizacji 154

Page 6: POLSKA - krakow.pte.pl fileDylematy związane z ... Globalne uwarunkowania zasobowe oraz popytowe elektroenergetyki świa ... 5 MIĘDZYNARODOWA KONKURENCYJNOŚĆ GOSPODARKI POLSKIEJ

7

7.3. Globalizacja a uelastycznienie rynku pracy 1597.4. Wykorzystanie elastycznych form pracy w badanych przedsiębiorstwach 1627.5. Uwagi końcowe 170

8 GOSPODARSTWA DOMOWE A PROCES GLOBALIZACJI. WYBRANEPROBLEMY(Grzegorz Wałęga)

8.1. Wprowadzenie ;......................................................... 1718.2. Gospodarstwo domowe jako podmiot procesu globalizacji 1728.3. Próba pomiaru wpływu procesu globalizacji na zachowania gospodarstw

domowych w Polsce 1778.3.1. Uwagi ogólne 1778.3.2. Zmiany poziomu wyposażenia gospodarstw domowych w Polsce 1788.3.3. Zmiana struktury wydatków gospodarstw domowych w Polsce 1808.3.4. Internet a zachowania gospodarstw domowych 186

8.4. Uwagi końcowe 192

LITERATURA............................................................................................................ 194

Page 7: POLSKA - krakow.pte.pl fileDylematy związane z ... Globalne uwarunkowania zasobowe oraz popytowe elektroenergetyki świa ... 5 MIĘDZYNARODOWA KONKURENCYJNOŚĆ GOSPODARKI POLSKIEJ

WSTĘP

Ostatnie lata to czas intensywnych zmian w społeczeństwach i gospodarceświatowej: globalizacja, rozwój cywilizacji informacyjnej, kształtowanie się go-spodarki opartej na wiedzy oraz gwałtowny wzrost znaczenia Chin i Indii jakonowych mocarstw XXI w.

Opinie dotyczące zjawiska globalizacji są skrajne, od pozytywnych, po głosyo zdecydowanie negatywnym wydźwięku. Niezależnie od ocen wartościujących,nie ulega wątpliwości, że globalizacja zmieniła kształt oraz sposób funkcjono-wania zarówno gospodarki światowej, jak i gospodarek poszczególnych państw.Następuje powolny upadek USA jako monopolistycznego supermocarstwa. Krajten nie sprawdził się jako światowy lider na przełomie XX i XXI w. Swoją nie-odpowiedzialną polityką osłabił system organizacji międzynarodowych i dopro-wadził do chaosu na rynkach finansowych. Wiele wydarzeń wskazuje, że zała-maniu ulegają długoterminowe trendy i obecnie jesteśmy w kolejnym punkciezwrotnym historii. Zmieniają się wielcy aktorzy sceny globalnej, organizacjemiędzynarodowe tracą swój globalny mandat, tworzą się nowe osie strategiczne,takie jak alians Chin i Afryki. Powstają nowe globalne korporacje, mające cen-trale w Chinach i Indiach, które wykupują udziały w wielkich przedsiębior-stwach Zachodu. Obserwujemy kryzys liberalnego modelu gospodarczegoi kryzys demokracji. Nasuwa się pytanie, czy w nadchodzących latach powsta-nie nowy porządek globalny, czy raczej świat pogrąży się w serii kryzysów i ka-tastrof. Zapowiedź tego mamy w ostatnich latach w postaci kryzysu na rynkachfinansowych oraz w postaci niespotykanego spiętrzenia katastrof klimatycznych.Można również zapytać, czy międzynarodowy terroryzm oraz kompleks narko-tykowy doprowadzą do anarchizacji sceny globalnej. Wiek XXI jest czasem glo-balnego ryzyka i uniwersalnej niepewności. Wizja apokaliptycznej zagłady - jakpisze prof. A. Kukliński - nie jest patologiczną utopią pesymistów. Powstanie

Page 8: POLSKA - krakow.pte.pl fileDylematy związane z ... Globalne uwarunkowania zasobowe oraz popytowe elektroenergetyki świa ... 5 MIĘDZYNARODOWA KONKURENCYJNOŚĆ GOSPODARKI POLSKIEJ

10

nowego efektywnego porządku globalnego jest warunkiem niezbędnym prze-trwania i rozwoju ludzkości l.

Zagrożenia dla procesów rozwojowych wynikać mogą z nadchodzącego,według ostatniego raportu Klubu Rzymskiego, "przekroczenia granic wzrostu".Oznacza ono zbliżanie się gospodarki światowej do regresu wywołanego przeznadmierną długotrwałą ekspansję przemysłową i nadmierny wzrost konsumpcji,a w następstwie tego wyczerpywanie się surowców naturalnych, w tym energe-tycznych, zatruwanie odpadami przemysłowymi środowiska naturalnego. Postęptechniczny, mimo jego wysokiej dynamiki, nie osłabia już dostatecznie tych za-grożeń.

Procesy globalizacyjne, bardzo złożone i wielowątkowe, rzutują niemal nakażdą sferę życia społecznego i gospodarczego. Indukują one przy tym niejakokolejne przemiany, zapoczątkowując nowe tendencje i zjawiska. Nie dziwi zatem,że globalizacja stała się przedmiotem analizy bardzo wielu nauk: ekonomicznych,socjologicznych, politycznych, prawnych i historycznych. Ze względu na ograni-czone ramy opracowania, nie jest możliwe nawet pobieżne przedstawieniewszystkich aspektów zjawiska globalizacji. W niniejszej pracy przybliżono nie-które z nich, a w szczególności skoncentrowano się na analizie wybranych za-gadniell dotyczących wpływu globalizacji na funkcjonowanie polskiej gospo-darki. Pierwsze cztery rozdziały są natury bardziej ogólnej, choć w swejwymowie dotyczą również polskiej gospodarki. Pozostałe cztery są ściśle zwią-zane z podjętym tematem pracy.

W rozdziale pierwszym - wprowadzającym do całości opracowania - omó-wiono istotę globalizacji, jej charakterystyczne cechy i czynniki ją determinują-ce. Zwrócono uwagę na elementy pozytywne, ale i na istotne następstwa nega-tywne oraz zagrożenia dla rozwoju światowego. Podkreślono też problemyzwiązane z ograniczeniem funkcji i roli państwa. W rozdziale omówiono rów-nież znaczenie globalizacji w rozwoju gospodarczym Polski, ale też uświado-miono ryzyko i niepewność związane głównie z czynnikami zewnętrznymi(funkcjonowaniem globalnych rynków finansowych oraz nasilającą się presjąkonkurencyjną na globalnych rynkach towarów i usług).

W rozdziale drugim dokonano analizy wpływu międzynarodowego otocze-nia na politykę regulacji rynków, jaką stosują państwa narodowe w zglobalizo-wanym świecie. Przedstawiono główne mechanizmy oddziaływania procesówglobalnych na gospodarkę krajową poprzez korporacje międzynarodowe, orga-nizacje ponadnarodowe, transfer wzorców z innych krajów i ideologię globali-zacji. Wskazano również na wpływ międzynarodowych procesów na suweren-ność i skuteczność krajowej polityki gospodarczej. W rozdziale tym autor

l A. Kukliński, Procesy tworzenia i destrukcji porządku globalnego, "Kwartalnik Nauk o Przed-siębiorstwie" 2008, nr 3.

Page 9: POLSKA - krakow.pte.pl fileDylematy związane z ... Globalne uwarunkowania zasobowe oraz popytowe elektroenergetyki świa ... 5 MIĘDZYNARODOWA KONKURENCYJNOŚĆ GOSPODARKI POLSKIEJ

11

uzasadnia także potrzebę konstrukcji ponadnarodowych mechanizmów regula-cyjnych, które byłyby odpowiedzią na zawodność rynku w skali międzynarodo-wej i nieskuteczność działań pojedynczych państw wobec problemów global-nych.

Bardzo ważną kwestią poruszoną w rozdziale trzecim jest przyszłość świa-towego sektora elektroenergetycznego. Zaopatrzenie gospodarki oraz społe-czeństwa w energię elektryczną ma wymiar polityczny, gospodarczy, społecz-ny i ekologiczny. Autor w świetle uwarunkowań zasobowych, popytowychi zmian klimatycznych omawia problem bezpieczeństwa dostaw surowców ener-getycznych, a także wynikającą stąd konieczność rozwoju nowych technologii(w tym technologii odnawialnych). Uzasadnia, że możliwości rozwoju globalnejgospodarki w przyszłości są ściśle związane z rozwojem światowego sektoraelektroenergetycznego.

Zgodnie z hipotezą efektywności proces globalizacji, deterministycznie okre-ślając cele i narzędzia polityki ekonomicznej, nieuchronnie ogranicza obszarymożliwej ingerencji państwa w sprawy socjalne i zmusza współczesne społe-czeństwa do odrzucenia zaawansowanego państwa dobrobytu. W jej świetlepaństwo dobrobytu przeżywa regres lub nawet zbliża się do swego kresu. Autorrozdziału czwartego na podstawie empirycznych danych nie potwierdza jednaktak drastycznych przemian państwa dobrobytu i wskazuje na słabe punktyhipotezy efektywności: niedocenianie zdolności dostosowawczych państwadobrobytu, jednostronne spojrzenie na warunki określające działalność pod-miotów gospodarczych oraz przeszacowywanie rzeczywistych skutków globali-zacji. W końcowej części rozdziału autor formułuje wnioski dla Polski.

Przystąpienie Krajów Europy Środkowo-Wschodniej do Unii Europejskiejpostawiło przed nimi wyzwanie budowy gospodarek zdolnych do konkurowaniazarówno na jednolitym rynku europejskim, jak i w skali globalnej. Autorkaw rozdziale piątym omawia czynniki określające międzynarodową konkurencyj-ność, pozycję i zdolność 'konkurencyjną pdl~KH;:Jgospouańo Ha '~1C;.1l11ly~1l 'l\.W-

jów nowo przyjętych do Unii Europejskiej.Powiększenie jednolitego rynku, dynamiczny rozwój technologii i transpor-

tu, wzrost znaczenia organizacji i instytucji międzynarodowych, a także ekspan-sja zagranicznych przedsiębiorstw stymulują lub wręcz wymuszają internacjona-lizację małych i średnich polskich przedsiębiorstw. Rosnąca konkurencja nazagranicznych rynkach, wysokie wymagania odbiorców produktów i upowszech-nianie się międzynarodowych standardów narzucają przedsiębiorcom potrzebęciągłego dostosowywania się do zmieniających się warunków. Identyfikacji pod-stawowych form wejścia polskich małych i średnich przedsiębiorstw na zagra-niczne rynki poświęcony jest rozdział szósty, oparty na analizie badań ankie-towych.

Page 10: POLSKA - krakow.pte.pl fileDylematy związane z ... Globalne uwarunkowania zasobowe oraz popytowe elektroenergetyki świa ... 5 MIĘDZYNARODOWA KONKURENCYJNOŚĆ GOSPODARKI POLSKIEJ

12

Kolejny rozdział również dotyczy małych i średnich podmiotów gospodar-czych, ale rozważania prowadzone są od strony przystosowania się ich do proce-sów globalnych ze względu na stosowanie różnych form zatrudnienia. Autorkana podstawie badań ankietowych, przeprowadzonych wśród krakowskich przed-siębiorstw, omawia wykorzystanie przez nie elastycznych form pracy.

Konsekwencją globalizacji są zmiany warunków funkcjonowania nie tylkoprzedsiębiorstw, ale także i innych podmiotów rynkowych, jakimi są gospodar-stwa domowe. Ten ważny problem został zaprezentowany w ostatnim rozdzialepracy. Autor na podstawie literatury przedmiotu przedstawił główne tendencjezmian zachowań konsumpcyjnych gospodarstw domowych w aspekcie globali-zacji (m.in. przemianę obyczajów, ekologizację, domocentryzację i homogeniza-cję konsumpcji).

Zofia Dach

Page 11: POLSKA - krakow.pte.pl fileDylematy związane z ... Globalne uwarunkowania zasobowe oraz popytowe elektroenergetyki świa ... 5 MIĘDZYNARODOWA KONKURENCYJNOŚĆ GOSPODARKI POLSKIEJ