Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

pod redakcjąZofii Dach i Bogumiły SzopyKraków 2004

AUTORZY:

Zofia Dach - rozdziały 3, 7, 9,12Stanisław Miklaszewski - rozdziały l, 2, 4, 10, 11

Artur Pollok - rozdział 8Bogumiła Szopa - rozdziały 5, 6

RecenzentAdam Noga

Projekt okładki i stron tytułowychMarcin Sokołowski

RedaktorJanina Ziarkowska

KorektaZespół

© Copyright by Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków 2004

ISBN 83-908535-7-4

Polskie Towarzystwo EkonomiczneOddział w Krakowieul. Lubelska 21,30-003 Krakówtel.: (0-12) 634-32-59, fax: (0-12) 634-03-81httpt//www.pte.pl, e-mail: krakow@pte.pl

Skład i łamanieMałgorzata Kopijka

Druk i oprawaDrukarnia TECHNET Sp. z 0.0.

ul. Wielicka 28, 30-552 Kraków

Wydanie IObjętość 16,0 ark. wyd.

Spis treściWstęp 11

Rozdział 1

GŁÓWNE KATEGORIE MAKROEKONOMICZNE

1.1. Pojęcie i cele makroekonomii 131.2. Rachunek makroekonomiczny: produkt narodowy, produkt krajowy

i dochód narodowy 141.2.1. Uwagi wstępne 141.2.2. Produkt narodowy brutto 161.2.3. Produkt krajowy brutto i dochód narodowy 181.2.4. Czynniki wzrostu dochodu narodowego i problem jego podziału .. 201.2.5. Mierniki poziomu rozwoju gospodarczego 24

1.3. Bilans płatniczy państwa i jego znaczenie w rachunkowości społecznej 28Pytania sprawdzające 31

Rozdział 2

WSPÓŁCZESNE TEORIE MAKROEKONOMICZNE

2.1. Uwagi wstępne 322.2. Główne wątki teorii lM. Keynesa 342.3. Nurty w ramach teorii keynesowskiej 402.4. Monetaryzm 432.5. Makroekonomiczne teorie neoklasyczne 46Pytania sprawdzające 49

Rozdział 3KONTROWERSJE WOKÓŁ ROLI PAŃSTW A W GOSPODARCERYNKOWEJ

3.1. Ekonomiczne funkcje państwa 503.1.1. Uwagi wstępne 503.1.2. Funkcja instytucjonalna i prawna 513.1.3. Funkcja alokacyj na (efektywności) 51

6

3.1.4. Funkcja stabilizacyjna 543.1.5. Funkcja redystrybucyj na (sprawiedliwości) 55

3.2. Teoretyczne koncepcje roli państwa w gospodarce 563.3. Współczesna gospodarka rynkowa 583.4. Potrzeba aktywnej roli państwa w gospodarce rynkowej 593.5. Rola państwa w procesie przekształceń systemowych gospodarki polskiej.... 62

3.5.1. Rola państwa w gospodarce centralnie planowanej 623.5.2. Rola państwa w procesie transformacji 64

Pytania sprawdzające 67

Rozdział 4

RYNEK PIENIĘŻNO-KREDYTOWY I JEGO DETERMINANTY

4.1. Podmioty rynku pieniężnego 694.2. Podaż pieniądza i popyt na pieniądz 704.3. Stopa procentowa i czynniki ją określające 744.4. Banki i ich rodzaje 774.5. Kurs walutowy - rodzaje iczynniki determinujące 804.6. Polityka pieniężna 84

4.6.1. Uwagi wstępne 844.6.2. Cele strategiczne polityki pieniężnej 844.6.3. Pośrednie cele polityki pieniężnej 854.6.4. Operacyjne cele polityki pieniężnej 88

Pytania sprawdzające 89

Rozdział 5POLITYKA FISKALNA

5.1. Państwo a popyt globalny 905.2. Budżet państwa 925.3. Rola polityki fiskalnej 95

5.3.1. Istota i instrumenty polityki fiskalnej 955.3.2. Funkcje polityki fiskalnej 985.3.3. Aktywna i pasywna polityka fiskalna 99

5.4. Podstawowe problemy polityki fiskalnej 1015.5. Polityka fiskalna w Polsce 105Pytania sprawdzające 111

Rozdział 6MODEL/S-LM

6.1. Geneza i ogólna charakterystyka modelu 1126.2. Modyfikacja funkcji konsumpcji 1136.3. Funkcja inwestycji i wydatków rządowych 115

7

6A. Równowaga na rynku towarowym - krzywa /S 1166.5. Równowaga na rynku pieniężnym - krzywa LM 1196.6. Ogólna równowaga w gospodarce zamkniętej 1226.7. Użyteczność modelu JS-LM 123

6.7.1. Uwagi wstępne 1236.7.2. Analiza polityki fiskalnej 1246.7.3. Analiza polityki monetarnej 125

6.8. Problemy skuteczności polityki fiskalnej i monetarnej 1266.9. Model/S-LM w gospodarce otwartej - model Flerninga-Mundella l30

6.9.1. Uwagi wstępne l306.9.2. Równowaga zewnętrzna - krzywa BP 1316.9.3. Ogólna równowaga w gospodarce otwartej - model JS-LM-BP l33

6.10. Skuteczność polityki fiskalnej i monetarnej w gospodarce otwartej l346.10.1. System stałych kursów walutowych l346.10.2. System płynnych kursów walutowych l36

Pytania sprawdzające 138

Rozdział 7RYNEK PRACY I BEZROBOCIE

7.1. Istota rynku pracy w gospodarce i jego elementy 1407.2. Teorie bezrobocia 1437.3. Pojęcie bezrobocia i jego rodzaje 1487A. Bezrobocie w wybranych krajach 1517.5. Interwencjonizm państwowy na rynku pracy 1547.6. Bezrobocie w Polsce 156

7.6.1. Rynek pracy w gospodarce centralnie planowanej 1567.6.2. Zatrudnienie i bezrobocie w procesie transformacji systemu

gospodarczego 1587.6.3. Skutki bezrobocia 1627.6A. Przeciwdziałanie bezrobociu w Polsce 164

Pytania sprawdzające 167

Rozdział 8PROCESY INFLACYJNE WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE

8.1. Pojęcie i geneza inflacji :..................................................... 1688.2. Główne teorie inflacji 1728.3. Typologia procesów inflacyjnych 1768A. Oczekiwania inflacyjne 1838.5. Inflacja a bezrobocie 1858.6. Koszty inflacji 1878.7. Polskie doświadczenia z inflacją 189Pytania sprawdzające 192

8

Rozdział 9

WAHANIA KONIUNKTURALNE W GOSPODARCE RYNKOWEJ

9.1. Koniunktura gospodarcza. Pojęcie i fazy cyklu koniunkturalnego 1939.2. Teorie przyczyn wahań cyklicznych 1969.3. Historia kryzysów nadprodukcji 2019.4. Koniunktura gospodarcza po II wojnie światowej. Deformacja cyklu

koniunkturalnego 2039.5. Metody oddziaływania państwa na przebieg cyklu koniunkturalnego 2069.6. Kryzysowe doświadczenia w gospodarce centralnie planowanej 2089.7. Wahania koniunkturalne w Polsce w okresie transformacji systemowej 210Pytania sprawdzające 212

Rozdział 10EWOLUCJA MIĘDZYNARODOWYCH STOSUNKÓW HANDLOWYCH

10.1. Polityka wolnego handlu a protekcjonizm i neoprotekcjonizm 21310.2. Proces internacjonalizacji współczesnej gospodarki 219Pytania sprawdzające 224

Rozdział 11

PROCESY INTEGRACJI GOSPODARCZEJ WE WSPÓŁCZESNYMŚWIECIE

11.1. Teoretyczne podstawy regionalnej integracji gospodarczej 22511.2. Powstanie Wspólnot Europejskich 23111.3. Etapy rozwoju Unii Europejskiej 23311.4. Strefy wolnego handlu w Europie 238

11.4.1. Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu 23811.4.2. Środkowoeuropejski Układ o Wolnym Handlu 239

11.5. Ugrupowania integracyjne we współczesnym świecie 24211.5.1. Stowarzyszenie Krajów Azj i Południowo-Wschodniej 24211.5.2. Północno amerykańska Strefa Wolnego Handlu 24511.5.3. Wspólny Rynek Ameryki Południowej 247

Pytania sprawdzające 249

Rozdział 12GLOBALIZACJA GOSPODARKI ŚWIATOWEJ

12.1. Istota i mechanizm globalizacji gospodarki światowej 25012.1.1. Pojęcie i czynniki kształtujące proces globalizacji 25012.1.2. Mechanizmy globalizacji 253

12.2. Transnarodowe korporacje jako główne podmioty procesu globalizacji 25512.3. Kontrowersje wokół globalizacji 259

9

l2.4. Polska w procesie globalizacji 261l2.5. Globalne problemy współczesnego świata 265

12.5.1. Uwagi wstępne 26512.5.2. Problemy demograficzne i żywnościowe 26612.5.3. Problemy surowcowo-energetyczne 26712.5.4. Problemy ekologiczne 269

Pytania sprawdzające 271

Literatura 272

WstępNa polskim rynku księgarskim jest wiele renomowanych podręczników

z zakresu ekonomii, zwłaszcza tłumaczonych z literatury zachodniej. Zawierająone głównie analizy gospodarek krajów wysoko rozwiniętych. Mimo wielu za-let, nie mogą one być jedynym źródłem wiedzy dla studentów polskich. Dlategoautorzy niniejszego podręcznika starali się, aby nawiązywał on do doświadczeńi realiów transformującej się gospodarki polskiej.

Praca składa się z 12 rozdziałów. Każdy z nich zamyka zestaw pytań umoż-liwiających samodzielne opracowanie poszczególnych zagadnień.

Podręcznik przeznaczony jest głównie dla studentów studiów ekonomicz-nych, ale prezentowany w nim zakres tematyczny może być przydatny równieżdla studentów kierunków pozaekonomicznych, takich jak: prawo, administracja,socjologia, psychologia czy geografia. Ze względu na przystępny język opraco-wania, z powodzeniem może on być też wykorzystany przez szerszy krąg czy-telników, zwłaszcza menedżerów i praktyków administracji publicznej.

Praca zawiera nowoczesny sposób przedstawienia podstawowych zagadnieńwspółczesnej makroekonomii z ilustracjami graficznymi, niezbędne zaś ujęciaalgebraiczne zostały pomyślane tak, aby ułatwić zrozumienie rozpatrywanychproblemów.

Będziemy wdzięczni czytelnikom za wszelkie uwagi i sugestie dotycząceformy, treści oraz układu niniejszego podręcznika. Prosimy je kierować pod adre-sem: Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Oddział w Krakowie, ul. Lubelska 21,30-003 Kraków. Tylko ciągły proces weryfikacji i uzupełnień może bowiem sta-nowić gwarancję utrzymania każdego podręcznika na odpowiednim poziomiemerytorycznym i dydaktycznym.

Autorzy