Warszawa 2013

ZDROWIE PUBLICZNE W POLSCE

Maria Danuta GłowackaJoanna Zdanowska

Stan prawny na 1 lutego 2013 r.

WydawcaIzabella Małecka

Redaktor prowadzącyMarzena Mola a

Opracowanie redakcyjneDagmara Wachna

ŁamanieAndrzej Gudowski

Projekt grafi czny okładki i stron tytułowychMaciej Sadowski

© Copyright by Wolters Kluwer Polska SA, 2013

ISBN: 978-83-264-4211-7

Wydane przez:Wolters Kluwer Polska SA

Redakcja Książek

01-231 Warszawa, ul. Płocka 5atel. 22 535 82 00, fax 22 535 81 35

e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl

www.wolterskluwer.plksięgarnia internetowa www.profinfo.pl

Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługującychim praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jejw internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło.A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty.

SZANUJMY PRAWO I WŁASNOŚĆWięcej na www.legalnakultura.pl

POLSKA IZBA KSI KI

———————————————————————————————— �

———— SpiS treści ————

Wykaz skrótów ................................................................................... 9

Przedmowa ......................................................................................... 11

Wprowadzenie .................................................................................... 13

rozdział 1. podejście do zdrowia i jego mierniki ..................................... 1�

rozdział 2. Wymiary zdrowia .................................................................... 17

rozdział 3. Zdrowie w kontekście społecznym ......................................... 22

rozdział 4. Zdrowie publiczne ................................................................... 24

rozdział 5. Nowe zdrowie publiczne ......................................................... 26

rozdział 6. Zadania organów państwowych i samorządowych z zakresu ochrony zdrowia ................................................................... 306.1.Samorządterytorialnyw Polsce ....................................................... 3�

rozdział 7. Działalność lecznicza ............................................................... 447.1.Definicjai rodzajedziałalnościleczniczej ....................................... 447.2.Podmiotywykonującedziałalnośćleczniczą ................................... 4�7.3.Zasadyprzekazywaniaśrodkówpublicznychpodmiotom

wykonującymdziałalnośćleczniczą................................................. 477.4.Samodzielnepublicznezakładyopiekizdrowotnej ......................... 48

rozdział 8. Polityka zdrowotna ................................................................. �0

rozdział 9. Ochrona zdrowia społecznego ................................................ �39.1.Promocjazdrowia ............................................................................. �39.2.Treśći zakresprofilaktykizdrowotnej ............................................. �4

6 ———————————————————————————————— ———————————————————————————————— 7SPiSTreści

rozdział 10. Podstawowe dane z zakresu ochrony zdrowia psychicznego ............................................................................ �810.1.Pojęciezdrowiapsychicznegoi jegoochrona ............................... 6010.2.NarodowyProgramOchronyZdrowiaPsychicznego

nalata2011–2015 .......................................................................... 62

rozdział 11. przeciwdziałanie narkomanii ............................................... 6�11.1.KrajowyProgramPrzeciwdziałaniaNarkomanii ........................... 7111.2.Legalnośćdziałańpodejmowanychwobecnieletnich

uzależnionychodsubstancjipsychoaktywnych ............................. 7211.2.1.Przymusoweleczenienieletnichuzależnionych

odnarkotyków ................................................................... 7311.2.2.Odpowiedzialnośćnieletniegozaczynykaralne

wyszczególnionew ustawieo przeciwdziałaniu narkomanii ......................................................................... 78

11.2.3.rolaszkoływ przeciwdziałaniunarkomanii ..................... 7911.2.4.Używanieśrodkówpsychoaktywnychprzezmłodzież

–danestatystyczne ............................................................ 80

rozdział 12. Wychowanie w trzeźwości i przeciwdziałanie alkoholizmowi ........................................................................................ 8312.1.Postępowaniew stosunkudoosóbnadużywającychalkoholu ...... 8612.2.Zasadyi trybpostępowaniaw przedmiocieleczenia

odwykowegoosóbuzależnionychodalkoholuumieszczonychw zakładachpoprawczychi schroniskachdlanieletnich ............... 91

12.3.Działalnośćizbwytrzeźwień .......................................................... 9112.4.NarodowyProgramProfilaktykii rozwiązywania

ProblemówAlkoholowych ............................................................. 9312.5.Danedotyczącespożyciaalkoholuw Polsce ................................. 94

rozdział 13. Ochrona zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych ......................................................................... 9613.1.Danestatystyczne ........................................................................... 9813.2.ramowaKonwencjaświatowejOrganizacjiZdrowia

o OgraniczeniuUżyciaTytoniu ...................................................... 99

rozdział 14. Ochrona zdrowia w miejscu pracy ...................................... 102

6 ———————————————————————————————— ———————————————————————————————— 7SPiSTreści

rozdział 15. Zwalczanie chorób nowotworowych ................................... 10915.1.Danestatystyczne ........................................................................... 111

rozdział 16. Wybrane aspekty finansowania ochrony zdrowia w polsce .................................................................................................. 11216.1.NarodowyrachunekZdrowiaza2010 r. ....................................... 11�

rozdział 17. Zasady refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych................................................................... 119

Bibliografia ......................................................................................... 12�

Akty prawne ....................................................................................... 130

Orzecznictwo ...................................................................................... 133

Załączniki ........................................................................................... 13�Załącznik1.rozporządzenie radyMinistrów zdnia28grudnia

2010 r. wsprawieNarodowegoProgramuOchrony ZdrowiaPsychicznego...................................................................... 13�

Załącznik2.rozporządzenie radyMinistrów zdnia22marca 2011 r. wsprawieKrajowegoProgramuPrzeciwdziałania Narkomaniina lata2011–2016 ......................................................... 176

Załącznik3.rozporządzenie MinistraedukacjiNarodoweji Sportu zdnia31stycznia2003 r. wsprawieszczegółowych formdziałalnościwychowawczeji zapobiegawczej wśróddziecii młodzieżyzagrożonychuzależnieniem .................... 241

Załącznik4.Uchwała zdnia18lutego2000 r. „PolskaDeklaracja w SprawieMłodzieżyi Alkoholu” ................................................... 24�

8 ———————————————————————————————— ———————————————————————————————— 9

8 ———————————————————————————————— ———————————————————————————————— 9

———— WykAZ skrótóW ————

Akty prawne

k.p. – ustawaz dnia26czerwca1974 r. –Kodekspracy (tekstjedn.:Dz. U. z 1998 r. Nr 21,poz. 94 z późn.zm.)

k.p.c. – ustawaz dnia17listopada1964 r.–Kodekspostępowaniacywilnego(Dz. U. Nr 43,poz. 296 z późn.zm.)

k.r.o. – ustawaz dnia25lutego1964 r.–Kodeksrodzinnyi opie-kuńczy(tekstjedn.:Dz. U. z 2012 r.poz. 788 z późn.zm.)

u.d.l. – ustawaz dnia15kwietnia2011 r. o działalnościleczniczej(tekstjedn.:Dz. U.z2013r.poz. 217)

u.o.z.p. – ustawaz dnia19sierpnia1994 r. o ochroniezdrowiapsy-chicznego(tekstjedn.:Dz. U. z 2011 r. Nr 231,poz. 137� z późn.zm.)

u.o.z.t. – ustawaz dniaz dnia9listopada1995 r. o ochroniezdrowiaprzednastępstwamiużywaniatytoniui wyrobówtytonio-wych(Dz. U. z 1996 r. Nr 10,poz. �� z późn.zm.)

u.p.n. – ustawaz dnia29lipca2005 r. o przeciwdziałaniunarkoma-nii(tekstjedn.:Dz. U. z 2012 r.poz. 124 z późn.zm.)

u.p.s.n. – ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniuw sprawachnieletnich(tekstjedn.:Dz. U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178 z późn.zm.)

u.s.d.g. – ustawaz dnia2lipca2004 r. o swobodziedziałalnościgo-spodarczej(tekstjedn.:Dz. U. z 2010 r. Nr 220,poz. 1447 z późn.zm.)

u.s.g. – ustawaz dnia8marca1990 r. o samorządziegminnym(tekstjedn.:Dz. U. z 2001 r. Nr 142,poz. 1�91 z późn.zm.)

u.s.m.p. – ustawaz dnia27czerwca1997 r. o służbiemedycynypracy(tekstjedn.:Dz. U. z 2004 r. Nr 125,poz. 1317 z późn.zm.)

u.s.p. – ustawaz dnia5czerwca1998 r. o samorządziepowiatowym(tekstjedn.:Dz. U. z 2001 r. Nr 142,poz. 1�92 z późn.zm.)

10 ———————————————————————————————— ———————————————————————————————— 11

u.s.u.s. – ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubez-pieczeńspołecznych(tekstjedn.:Dz. U. z 2009 r. Nr 20�, poz. 1�8� z późn.zm.)

u.s.w. – ustawaz dnia5czerwca1998 r. o samorządziewojewództwa(tekstjedn.:Dz. U. z 2001 r. Nr 142,poz. 1�90 z późn.zm.)

u.ś.o.z. – ustawaz dnia27sierpnia2004 r. o świadczeniachopiekizdrowotnejfinansowanychześrodkówpublicznych(tekstjedn.:Dz. U. z 2008 r. Nr 164,poz. 1027 z późn.zm.)

u.w.t. – ustawaz dnia26października1982 r. o wychowaniuw trzeź-wościi przeciwdziałaniualkoholizmowi(tekstjedn.:Dz. U. z 2012 r.poz. 13�6 z późn.zm.)

czasopisma

M.P. – MonitorPolskiOSNc – OrzecznictwoSąduNajwyższego.izbacywilna

Inne

NFZ – NarodowyFunduszZdrowiaPFrON – PaństwowyFunduszrehabilitacjiOsóbNiepełnosprawnychWHO – światowaOrganizacjaZdrowiaZUS – ZakładUbezpieczeńSpołecznych

WyKAZSKróTóW

10 ———————————————————————————————— ———————————————————————————————— 11

———— PrZedmoWA ————

Odpoczątkuhistoriimedycynyrozumieniezdrowiaulegałozmia-nom.W XiXw.zaczętozwracaćuwagęnaaspektyspołecznezdrowiai choroby.Stopniowopojęcietozaczętoodnosićdocorazwiększejlicz-byosób.Jednakżezdefiniowaniepojęciazdrowiadodziśnapotykanaproblemy,efektemczegojesttworzeniedefinicjiniewyczerpujących.Toz koleiinspirujebadaczyróżnychspecjalnościdopodejmowaniapróbdoprecyzowywania tychdefinicjiorazposzerzaniaopisówterminolo-gicznych.Wskazaćnależy,żenapaństwiespoczywaobowiązekudzie-lanianiezbędnejpomocyobywatelomw zakresiezachowaniazdrowia.Podejmujeonowięcwielosektorowedziałania,mającenacelupolep-szanie zdrowia całej społeczności. Jego rolą jestm.in. kształtowaniepożądanychpostawprozdrowotnych,służąceochroniezdrowia,zapo-bieganiuchorobomi przedłużaniużycia.Ponadtopaństwookreślaprio-rytetyw zakresiezapobieganiachorobomi zagrożeniomzdrowotnymspołeczeństwa.

Niniejszapublikacjaw całościpoświęconazostałatematycezdrowiai chorobyw aspekciespołecznym.Wskazanonaproblemyzwiązanezezdefiniowaniempojęciazdrowia,przytoczonoaktualniestosowanede-finicje,a takżeomówionoróżnewymiaryzdrowia,obejmującezdrowiespołeczne,stanumysłowyi stanfizyczny.Przedstawionoobszarydziałańpodejmowanychprzezpaństwow celuzapewnieniaobywatelomochronyzdrowia,obejmującem.in.promocjęzdrowiai profilaktykęzdrowotną.Omówiono podstawowe założenia polityki zdrowotnej państwa orazzasadyfinansowaniaochronyzdrowiaw Polsce.Ponadtowskazanonaaspektyprawnedziałańpodejmowanychw celuzapobieganianarkomanii,alkoholizmowi,używaniuwyrobówtytoniowych,a takżew celuzwal-czaniachoróbnowotworowychi ochronyzdrowiaw miejscupracy.

Książkajestkompendiumwiedzyzwiązanejz ochronązdrowiaspo-łecznego.Stanowipodręcznikprzydatnyzarównostudentomkierunkuzdrowiepubliczne,jaki słuchaczomróżnychformkształceniapodyplo-

12 ———————————————————————————————— ———————————————————————————————— 13

mowegow zakresieochronyzdrowiaspołecznegoorazwszystkimoso-bomzainteresowanympowyższątematyką.

Autorzysąprzekonani,żeniniejszapublikacjabędziepomocnaw zro-zumieniupodstawowychpojęćdotyczącychzdrowiapublicznego, jakrównieżmechanizmówdziałaniapaństwaw tymobszarze.

PrZeDMOWA

12 ———————————————————————————————— ———————————————————————————————— 13

———— WProWAdZenIe ————

Podejmowanepróbydefiniowaniapojęćzdrowiai chorobyw kon-tekściespołecznymlubpublicznymnapotykająnawieleproblemów.W efekciepowstajądefinicjeniejednoznaczne,którychzasóbtreścio-wyi kontekstowyjestzłożony,niewyczerpującyi dlategoinspirującybadaczyróżnychspecjalnościdopodejmowaniatrududoprecyzowy-wania, interpretacji i poszerzaniaopisówterminologicznych.Jakość,wnikliwość i zakres tworzonych pojęć są sprzężone z dziedzinamiwiedzyorazpraktykowanymirolamizawodowymi,naukowymii spo-łecznymiichtwórców.Sątodeterminantywyznaczającemerytorycz-ną zawartość definicyjnychopisówomawianychpojęć.Najbardziejklasyczneopisyzdrowiacharakteryzują je jakoprocesdynamiczny,tworzącystanbrakuchoroby1,poczucieposiadaniadobregostanuzdro-wia,dobrostanui pełnisiłwitalnych,warunkującychdobresamopo-czuciei szczęścieczłowieka,wyrażającesięw sprawnościwytyczaniai realizacjiuznawanychlubpożądanychprzezniegowartościi celówspołecznych2.Przytaczanedefinicjewskazująnaistotęznaczeniasu-biektywnegoodczuwaniaprzezczłowiekadobregosamopoczuciaoraztakistopieńprzystosowywaniasiępsychicznego,jakijestosiągalnydladanejjednostkiw najkorzystniejszychdlaniejwarunkachaktywnościżyciowej3.

Zdrowiezatembywapojmowanejakozdolnośćmożliwienajlepszegofunkcjonowaniaczłowiekaw jegośrodowisku4orazjakowyrażanaprzez

1 B.Tobiasz-Adamczyk,Wybrane elementy socjologii zdrowia i choroby,Kraków2000,s. 22–27.

2 H.Anheier,Civil society. Measurement and policy dialogues,Londyn2004;B.To-biasz-Adamczyk,Wybrane elementy...,s. 22.

3 M.Kacprzak(red.),Medycyna zapobiegawcza w praktyce lekarskiej,Warszawa1957,s. 13.

4 r.Dubos,Człowiek, środowisko, adaptacja, Warszawa1970,s. 12;T.Parsons, Struktura społeczna a osobowość, Warszawa1978,s. 340.

14 ———————————————————————————————— ———————————————————————————————— 1�

niegowolai umiejętnośćbiologicznegoi społecznegoprzystosowywaniasiędośrodowiska,w którymprzejawiaswojąaktywnośćżyciową�.

światowaOrganizacjaZdrowia, której zadaniem jest działanie narzeczbudowaniawspółpracymiędzypaństwamiw dziedzinieochronyzdrowiai zwalczaniaepidemiichoróbzakaźnych,a takżeustalanienormdotyczącychskładulekarstwi jakościżywności,dążącdozapewnieniaoptymalnejopiekimedycznejludnościświata6,w konstytucjiz 1948 r. zdefiniowałazdrowiejakostanzupełnejpomyślnościfizycznej,umysło-weji społecznej,a niejedyniebrakchorobyczyułomności7.

� A.Bowling,Measuring health – a review on quality of live measurement scales, OpenUniversityPress1997;B.Tobiasz-Adamczyk,Wybrane elementy...,s. 22–27.

6 e.Latoszek,M.Proczek,Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, Warszawa2006,s. 128–138.

7 KonstytucjaświatowejOrganizacjiZdrowia.PorozumieniezawarteprzezrządyreprezentowanenaMiędzynarodowejKonferencjiZdrowiai ProtokółdotyczącyMiędzy-narodowegoUrzęduHigienyPublicznej,podpisanew NowymJorkudnia22lipca1946 r. (Dz. U. z 1948 r. Nr 61,poz. 477 z późn.zm.).

WPrOWADZeNie

14 ———————————————————————————————— ———————————————————————————————— 1�

———— rozdział 1 ————

pODejście DO ZDrOWia i jego mIernIkI

Dlaznacznejczęściludzkościzdrowiestanowinajwyższąwartość,której znaczenie uświadamiamy sobie w sytuacjach zagrożenia8. Zewzględunatęcechęnależyjetraktowaćjakodobrowspólne,o którepo-winnidbaćtroskliwiewszyscy.Dlategoteżnapaństwieciążyobowiązekzapewnieniadostępudoświadczeńzdrowotnychpotrzebującymczłon-komspołeczeństwa.Ponadtopojedynczyczłonkowiedanejzbiorowościpowinniaktywniedbaćo swojezdrowiei czućsięzanieodpowiedzialni.Niejesttozałożenieprostedospełnienia,bowiematrybutytakiejakja-kośći dostępnośćzależąodprzyjętychprogramówi polityczno-ekono-micznychmożliwościichrealizacjiw systemiedostawciągłych,zgodniez pożądanymstandardemorazwydolnościąpaństwa.Natomiastwspół-uczestnictwospołecznei aktywnośćjednostekkształtowanesą(z różnymskutkiem)w długimprocesieedukacji,nabazietransformacjizachowańkulturowych,przyswajanychi podzielanychinformacjiorazwykształca-nychi przejawianychpostawprozdrowotnych.

Potencjałi stanzdrowiaoceniajątakżespecjaliściróżnychdziedzinnaukinapodstawieanalizywynikówbadańprzeprowadzanychzgod-niez obowiązującymistandardamii stanemwiedzy9.Odczuwanąprzezczłowiekapotrzebęanalizystanuzdrowia i częstotliwośćwykonywa-nychbadańwyznaczają:dostępność, świadomość,odpowiedzialność,obowiązującestandardy(społeczne,prawne),odczuwaneniepokojącezmianyw funkcjonowaniu organizmu, czynniki ekonomiczne i logi-

8 W. Jędrychowski, Epidemiologia. Wprowadzenie i metody badań, Warszawa1999.

9 A.c.Twaddle,The concept of health status,SocialScienceandMedicine1974,nr 8.

16 ———————————————————————————————— ———————————————————————————————— 17

styczne.B. Tobiasz-Adamczyk10precyzujezakresypojęcia„zdrowie”,wskazując,żemożnajerozpatrywaćjakopojęcieprzeciwstawnepojęciuchoroby,diagnozującepozytywniecechysprawniefunkcjonującegoor-ganizmui potwierdzającestanrównowagibiopsychofizycznejw oceniefunkcjonowaniaorganizmu.

Stanzdrowiamożnatakżeoceniaćnapodstawieinnychkryteriów.Bywa,żestosujesiętutajkryteriasubiektywne,opartenaodczuciach,skojarzeniach,przeżyciach,doświadczeniach,przykładachlubpragnie-niach.Przejawianezachowaniazdrowotnesączęstoprzyswajanei na-bywanew drodzepowielaniaspotykanychw otoczeniuwzorców.W li-teraturzeprzedmiotuzostałyoneokreślonejakowynikobserwowaniazmianw funkcjonowaniuorganizmu,któryzmieniaswojąwydolność,wywołującu człowiekazłesamopoczuciei objawy,któreoceniaonjakonieswoistei przykre11.Przyoceniestanuzdrowiabierzesiętakżepoduwagę jakość relacji i interakcji weryfikowanej osoby z otoczeniemw kontekściejejwięziześrodowiskiem,zgodnościzachowańz uznawa-nyminormamispołecznymi,prawnymii kulturowymiorazstabilnościemocjonalnej12.

10 B.Tobiasz-Adamczyk,Wybrane elementy...,s. 22–27.11 M.Farquhar,Elderly people’s definitions of quality of life,SocialScienceandMe-

dicine1995,vol.41,nr 10,s. 1439–1446;A.AKandrack,K.r.Grant,A.Segall,Gender differences in health-related behavior: some unanswered questions,SocialScienceandMedicine1991,vol.32,nr 5,s. 579–790;D.Mechanic,Medical sociology,London1978;B.Tobiasz-Adamczyk,Wybrane elementy...,s. 22–27.

12 D.W.Bettcher,S.Sapirie,e.H.T.Goon, Essential public health functions: results of the international delphi study,WorldHealthStatisticsQuarterly 1998,vol.51,nr 1, s. 44–54.

rOZDZiAł1

16 ———————————————————————————————— ———————————————————————————————— 17

———— rozdział 2 ————

WymIAry ZdroWIA

Wielowymiarowaocenazdrowiaobejmuje:1)wymiarogólny:

– zdrowiespołeczne,mierzonezakresempełnionychról,rodzajeminterakcjii kontaktóworazwięziześrodowiskiem,

– stanumysłowyokreślającyorientacjęw czasiei przestrzeniorazwyznaczającyjakośćzachowańi stanówemocjonalnych;

2)wymiarfizycznywskazującynazdolnośćwykonywaniapodstawo-wychczynnościżyciowychi jejsubiektywnąocenę13.

tabela 1.Wymiary,definicjei miernikizdrowia

Wymiar Definicja Wskaźniki zdrowia

Ogólnaocenazdrowia(po-strzeganiezdrowia)

Samoocenaaktualnegostanuzdrowiaw oparciuo przyjętepowszechnienormy

Samopoczucie i poczuciezdrowia (doskonałe, dobre,złe,bardzozłe;czujęsiędo-brze,źle;jestempełenener-gii,siłwitalnych)

1.Zdrowiespołeczne

A.Jakośćkontaktówspo-łecznych

B.Więzispołeczne

Zaangażowanie, ciągłośćlubczęstośćspotkańz przy-jaciółmii zeznajomymi

ilośći jakośćwięzii relacjimiędzyludzkich

Liczba przyjaciół, którychsię odwiedza. Spotkaniapozadomemz przyjaciółmii zeznajomymi

Jakośćról.Liczbaprzyjaciół,ludzi,z którymimasiękon-takti z którymisięrozmawia

13 B.Tobiasz-Adamczyk,Wybrane elementy...