Prof. dr med. Paweł Januszewicz

ZDROWIE PUBLICZNE –MITY I FAKTY

Przykłady mitów

Szczepienie powodują autyzm Jeśli lek jest sprzedawany bez recepty

= lek musi być bezpieczny ! Jedzenie jest przyczyna wrzodu żołądka Całowanie się jest niebezpieczne dla zdrowia 10 rzeczy, które NIE powodują zapalenia stawów Używamy tylko 10% naszego mózgu…. etc

Jak zapobiegać ?

Zapobieganie mitom = zrozumienie informacji medycznej

Zrozumienie informacji medycznej = w pełni świadoma zgoda, np. na leczenie

Brak edukacji nt skutecznego przekazu informacji – dotyczy wszystkich pracowników ochrony zdrowia; nikt nie uczy też pacjentów…

Mity vs fakty, czyli medycyna EBM

Przykład: co NIE wywołuje zapalenia stawów

Zapalenie stawów: > 100 rodzajów (!), choroba cywilizacyjna (4) Przyczyna: w większości nieznana, podłoże immunologiczne ?

NIE wywołuje: Nadmierne „używanie” ( praworęczni ! ) Wilgotna i zimna pogoda Szczepienia Zła dieta Wiek Nieprawidłowa postawa ciała Za mało wapnia w diecie…. itd

Fakty Medycyna oparta na EBM (Evidence Based Medicine

–praktyka medyczna oparta na wiarygodnych i aktualnych publikacjach )

„czysta” EBM: nie więcej niż 30-40% problemów

Musi być również: wiedza, doświadczenie i umiejętności lekarza lub pielęgniarki, udział pacjenta, właściwa ocena sytuacji klinicznej

Fakty : EBM

Korzyści: w ściśle zdefiniowanych grupach, pozwala działać zgodnie z „listą działań” redukując ryzyko przeoczenia, pożytki dla edukacji

Wady: „anty-intelektualizm” (działanie a nie myślenie)

Stały rozdźwięk pomiędzy EBM a codzienną praktyką (akademicy vs praktycy)

PLoS Medicine „Five Futures for Akademic Medicine”, 2005

co robić ?

Średnio 8-15% populacji spożywa rekomendowaną ilość owoców i warzyw

Zaledwie 3% populacji stosuje w codziennej praktyce wszystkie najważniejsze kryteria zdrowego stylu życia (aktywność fizyczna, właściwa masa ciała, właściwa dieta, nie palenie tytoniu)

Stopień percepcji ryzyka rozwoju raka nie zwiększa uczestnictwa w badaniach skriningowych

(Therap. Advances Gastroenterol, 2009)

Czy szwankuje komunikacja na temat ryzyka ?

Komunikacja na temat ryzyka zawsze mówi zarówno o dobrych jak i o złych stronach zagadnienia – ważne realia prezentacji …

Komunikacja o ryzyku jest „ulicą dwukierunkową”: mówimy o nim pacjentowi, ale i powinniśmy wiedzieć co on wie lub czego nie wie…

To nie algorytmy decydują, ale dopasowanie przekazu do docelowych populacji…

Komunikacja musi uwzględniać: piśmienność, język, kulturę, niepełnosprawność, etc.

Zdolność pojmowania..

Kiedy:

INSTRUKCJA PACJENT PACJENT

Logika = Logika > Zrozumienie

Język = Język > Akceptacja

Doświadczenie = Doświadczenie > Zmiana zachowania

Zdolność czytania…

PEŁNA SWOBODA TRUDNOŚCI CO ROBIĆ ?

interpretuje znaczenie słowa = dosłownie wyjaśnić znaczenie

czyta swobodnie powoli, gubi potoczne przykłady

szuka pomocy (słownik) omija użyj przykładu +wróć

‘łapie’ kontekst ‘gubi’ kontekst wytłumacz + obrazek

bez zmęczenia szybkie zmęczenie fragmentuj + litery d

Co to jest „ryzyko” ?

Opisuje niebezpieczeństwa związane z życiem człowieka

Ryzyko: szansa, iż dane niebezpieczeństwo „nas uszkodzi”

Są różne sposoby opisu: numeryczny –np. skala logarytmiczna, obrazowy, słowny, populacyjny

Table 5: Verbal scale for risk*

Risk range Risk magnitude Verbal description

>1 in 100 >8 High

1 in 100 to 1 in 1000 8-7 Moderate

1 in 1000 to 1 in 10 000 7-6 Low

1 in 10 000 to 1 in 100 000 6-5 Very low

1 in 100 000 to 1 in 1 000 000 5-4 Minimal

<1 in 1 000 000 <4 Negligible

*Adapted from Calman3

CO TO ZNACZY: „BYĆ W GRUPIE RYZYKA ?”

Występowanie określonych problemów lub chorób w rodzinie

Indywidualne nawyki zdrowotne

Wiek

Płeć

Pewne czynniki ryzyka można zmienić, niektórych nie …Aby być zdrowym trzeba starać się wpływać na możliwie największą liczbę czynników, nad którymi mamy kontrolę!

opiekuńczość

kompetencja

niskawysoka

wysoka

NIEUFNOŚĆ

„AFEKT” ZAUFANIE

RESPEKT

Bmj 2003,327,745

CO BUDZI ZAUFANIE W DYSKUSJI O RYSYKU ?

Ryzyko :

Komunikacja o ryzyku może być ryzykowna… Konfuzja: ryzyko absolutne - ryzyko względne Bardziej wierzymy informacjom zawierającymi

treści o ryzyku aniżeli informacjom ich pozbawionym

Wpływ na percepcję ryzyka mają informacje negatywne a nie pozytywne oraz uprzedni „kontakt” z podobnym problemem !

cd

Niezadowalająca odpowiedź na informacje dotyczące zachowań zdrowotnych zależą np. od postawy „repressive coping”, charakterystycznej dla osób z niskim poziomem lęku i wysoką potrzebą aktywności społecznej (unikają one „złych” informacji lub poświęcają im mniej czasu, nie pamiętają złych zdarzeń, w chorobie podają mniej objawów, nie szukają aktywnie wiadomości o swym stanie zdrowia).

Zachowania związane ze zdrowiem: zorientowane na wykrycie choroby (disease detection) lub skupione wyłącznie na „podniesieniu” stanu zdrowia (health promotion)

Psychology&Health, 2006, 21(2): 231-245

cd

Poziom satysfakcji z otrzymywanych informacji na temat leczenia ( w tym nt. ryzyka) w bardzo wysokim stopniu pozwala przewidzieć compliance czyli dobrą współpracę z lekarzem lub pielęgniarkąPsychology&Health 2002, 17(3):247

Język : 30% nie rozumie ulotek, 40% nie rozumie polecenia „na czczo”, 60% nie rozumie standardowej zgody na leczenie…..

Zaledwie 2% lekarzy rodzinnych sprawdza, czy pacjent zrozumiał zalecenia …. The Lancet 2005, 366: 95

Jak pomóc pacjentowi zrozumieć

Nasz sposób komunikacji wpływa na percepcję ryzyka przez pacjenta

Opis słowny zawsze uzupełnij cyframi Używaj liczb bezwzględnych, unikaj ryzyka względnego oraz

procentów Powiedz o pozytywnych ale i negatywnych szansach i używaj

tego samego mianownika Używaj zdjęć, rycin Bądź pewny, iż zgoda pacjenta opiera się na informacji a nie

na liczbach… BMJ 2003, 327:745

Nowe kierunki w XXI wieku

2030 r.: 22% populacji OECD > 65 rż, w Chinach sześć lat potem…

USA: co drugi dorosły ma chorobę przewlekłą, Indie: zgony młodych – infekcje; zgony w średnim wieku – choroby układu krążenia i rak

Rozwiązywanie problemów XXI wieku metodami z XX wieku niemożliwe….

Za mało lekarzy – problem nr 1 !!

Nowe kierunki w XXI wieku

Zapotrzebowanie na opiekę medyczną rośnie szybciej niż ilość lekarzy

Lekarze: tylko do procedur wysokospecjalistycznych, wymagających największego doświadczenia

Rosnąca rola : pielęgniarek, techników medycznych, zespołów „do zadań specjalnych”; tele-medycyna !