XIX WIEK

Omówienia i materiały do nauki

historii sztuki

część 6

CHRONOLOGIA SZTUKI XIX WIEKU

• ARCHITEKTURA ( style historyczne/neostyle) • Neoklasycyzm XVIII – XIX w.

• Neogotyk XVIII – pocz. XX w.

• Neorenesans XIX w.

• Neobarok – Eklektyzm 2 poł. XIX w.

• Secesja ok.1890 – 1918 r.

• MALARSTWO i RZEŹBA • Klasycyzm 2 poł. XVIII – ok. 1830 r.

• Romantyzm kon XVIII – ok. 1850 r.

• Akademizm 2 poł XIX w.

• Realizm ok. 1840 – kon XIX w.

• Impresjonizm 1874 – kon. XIX w.

• Postimpresjonizm po 1880 r.

• Modernizm od 1890 - 1914

1. Symbolizm

2. Protoekspresjonizm

Klasycyzm - neoklasycyzm

Zakresy znaczeniowe terminu klasycyzm: (łac. classicus = wyuczony w klasie, wzorowy, pierwszorzędny)

• Zespół cech charakterystycznych dla literatury i sztuki staroż.

greckiej i rzymskiej; antyczna twórczość artystyczna.

• Kierunek w literaturze i sztuce nawiązujący do wzorów antycznych,

naśladujący sztukę starożytną grecką i rzymską.

Neoklasycyzm: kierunek literacko-artystyczny XIX-XX w.

nawiązujący do form staroż. Sztuki greckiej i rzymskiej oraz

klasycyzmu nowożytnego XVI-XVII w.; klasycyzm nowoczesny.

Zakresy terminu klasyczny:

• Odnoszący się do starożytnej kultury greckiej (szczególnie z okresu

obejmującego V-IV w. p.n.e.) i rzymskiej;

• Właściwy klasycyzmowi epok późniejszych, związany z kierunkami

mającymi charakter nawrotu do antyku, jak renesans czy

neoklasycyzm;

• Typowy, doskonały, uznany za wzór;

NURTY ARCHITEKTURY NEOKLASYCYZMU:

• Barokizujący - o odcieniu barokowym:

styl Ludwika XVI, styl stanisławowski,

• Antykizujący – erudycyjny - archeologiczny

• Palladiański – nawiązujący do twórczości architekta z XVI w.

Andrei Palladia

• Rewolucyjny (Awangardowy) – strukturalny

KLASYCYZM W ANGLII

• Nurt palladiański XVIII w.

• Styl Adamów 2 poł. XVIII w.

• Antykizujący – erudycyjny, archeologiczny 2 poł. XVIII – XIX w.

ARCHITEKCI KLASYCYZMU:

• Robert Adam [1728-1792]

• John Soane [1753-1837]

• John Nash [1752-1835]

• Robert Smirke [1780-1867]

ANGIELSKIE PREROMANTYCZNE OGRODY

KRAJOBRAZOWE XVIII W.

• Wizja Arkadii

• Nawiązanie do naturalnego krajobrazu

• Podporządkowanie architektury naturze

• Plan nieregularny, swobodny, asymetryczny

• Wyeliminowanie linii prostej

• Rośliny swobodnie rozrośnięte, rozmieszczone pojedynczo lub w

nieregularnych grupach jako klomby lub gaje, tworzyły kulisy dla

prospektów wewnątrz ogrodów i na otaczający krajobraz

• Malownicze, naturalnie wyglądające stawy

• Wodne kaskady, strumyczki

• Sztuczne ruiny

• Łąki i trawniki zamiast parterów i kwietników

KLASYCYZM WE FRANCJI

• Styl Ludwika XVI – barokizujący,

• Awangardowy (rewolucyjny) - strukturalny

• Styl empire architektura klasycyzmu czasu Napoleona

ARCHITEKCI KLASYCYZMU:

• Jacques-Ange Gabriel [1698-1782]

• Jacques-Germain Soufflot [1713-1780]

• Etienne-Louis Boullée [1728-1799]

• Claude Nicolas Ledoux [1736-1806]

• Pierre Vignon [1753-1828]

• Jean Francois Chalgrin [1739-1811]

KLASYCYZM W NIEMCZECH

• Karl Gotthard Langhans [1733-1808]

• Karl Friedrich Schinkel [1781-1841]

• Leo von Klenze [1784-1864]

KLASYCYZM W POLSCE

fazy:

1. 1764-1795 – styl stanisławowski

2. 1795-1815 – po III rozbiorze i czasów napoleońskich

3. 1815-1830 – okres Królestwa Polskiego

architekci: • Dominik Merlini [1730-1797]

• Szymon Bogumił Zug [1733-1807]

• Jan Christian Kamsetzer [1753-1795]

• Jakub Kubicki [1758-1833]

• Christian Piotr Aigner [1756-1841]

• Antoni Corazzi [1792-1877]

SECESJA

• secessio łac., secession franc. [odejście, oddzielenie]

• Kierunek ostatniego 10-lecia XIX w. i pierwszej dekady wieku XX;

nazwa od typowego dlań oderwania od akademickich i

historyzujących tendencji.

• Secesja choć była epizodem w historii architektury, lecz

doprowadziła do trwałych przekształceń

w pojmowaniu roli architektury i sposobie projektowania.

• Prekursorskie znaczenie miał ruch Arts and Crafts

dążący do integracji wszystkich sztuk, ich równości, podniesienia

rangi sztuki użytkowej, odrodzenia rzemiosła i tworzenia całości

stylowo jednorodnych.

Nazwy stylu: • Art Nouveau - Anglia, Francja

• Modern Style - Belgia

• Style 1900

• Jugendstil - Niemcy

• Secessionsstil, Secession - Austria

• Modernismo, Arte Modernista - Hiszpania, Włochy

ARTYŚCI SECESYJNI: Architekci:

• Hector Guimard (Francja)

• Victor Horta (Belgia)

• Antonio Gaudi (Hiszpania)

• Joseph Maria Olbrich (Austria)

• Otto Wagner (Austria)

• Charles Rennie Mackintosh (Szkocja)

• Louis Sullivan (Stany Zjednoczone)

Sztuki zdobnicze:

• Émile Gallé

• Renè Lalique

• Louis Comfort Tiffany

• Alphonse Mucha

CECHY ARCHITEKTURY SECESYJNEJ

• Secesja stanowiła próbę stworzenia nowego stylu

bez odniesienia do historii, wyłącznie na podstawie motywacji

estetycznej.

• Poza czołowymi architektami, wyznaczającymi rozwój kierunku, styl

ograniczał się zasadniczo do zdobnictwa, sprawy funkcji i

konstrukcji pozostawiając inżynierom budowlanym.

• Ornament secesyjny miał nie tylko podkreślać konstrukcję i

tektonikę budynku, stanowił także symboliczne przedstawienie

jego funkcji.

• Bogata ornamentyka na całej powierzchni ścian zewnętrznych.

Ornament obejmował także detale wykończenia budynku - klamki,

balustrady schodów.

• Elewacje o ciągłej i płynnej powierzchni.

• Zamiłowanie do miękkich, falujących linii.

TEMATY MALARSTWA NEOKLASYCYSTYCZNEGO

• Sceny przedstawiające wzniosłe epizody głównie

z historii starożytnej Grecji i Rzymu.

• Sceny alegoryczno-heroiczne w kostiumie

antycznym [mitologia].

• Tematy o wydźwięku moralizatorsko-dydaktycznym związane z

wydarzeniami historycznymi i ideologią oświecenia.

• Apoteoza i apologia Napoleona jako wodza

i cesarza.

CECHY MALARSTWA KLASYCYZMU:

• Statyczne kompozycje, oparte na klarownych podziałach z

podkreślaniem osi i zazwyczaj zamknięte.

• Prymat rysunku na kolorem, barwy stonowane.

• Inspiracje sztuką antyczną i renesansem; idealizacja.

• Patos, teatralizacja, wyrazista gestykulacja.

• Czytelny dydaktyzm i alegoryczność przedstawień.

MALARZE OŚWIECENIA:

• William Hogarth

• Thomas Gainsborough

• Joseph Wright of Derby

• Jean-Baptiste-Siméon Chardin

• Marceli Bacciarelli

• Bernardo Bellotto zw. Canaletto

MALARZE KLASYCYZMU:

• Jacques-Louis David

• François-Pascal-Siméon Gérard

• Antoine-Jean Gros

• Jean-Auguste-Dominique Ingres

• Antoni Brodowski

RZEŹBIARZE KLASYCYZMU:

• Antonio Canova

• Bertel Thorvaldsen

• Jakub Tatarkiewicz

Jacques Louis David,

Stanisław Kostka Potocki; 1781 „Starożytność nie przestała być wielką szkołą dla malarzy

nowoczesnych i źródłem, z którego czerpią piękno swej sztuki.

Staramy się naśladować wielki charakter koncepcji starożytnych,

czystość ich rysunku, wyraz postaci i grację form.”

Jacques-Louis David

„Moimi ideałami są zawsze Rafael, jego epoka, dawni mistrzowie,

a przede wszystkim boscy Grecy.”

„Kolor dorzuca do malarstwa zdobności, ale jest on jedynie damą do

towarzystwa, albowiem sprawia on tylko to, że prawdziwe

doskonałości sztuki stają się wdzięczniejsze.”

Jean-Auguste-Dominique Ingres

1. KOMPOZYCJA

• Prostokąt poziomy

• Kompozycja wielofiguralna we wnętrzu

• Kompozycja zamknięta, statyczna

• Oparta na trójkącie, osiowa, symetryczna

• Wyodrębnione centrum, tożsame z

centrum treściowym – samotna postać

starszego mężczyzny; kompozycja

zrównoważona

• Kompozycja trójdzielna - postaci ujęte w 2

zwarte grupy: mężczyzn i kobiet

• Kompozycja dośrodkowa, wieloplanowa

• Przestrzeń wykreślona za pomocą

perspektywy zbieżnej, centralnej z płytkim

pierwszym planem

• Linia horyzontu lekko obniżona

2. ŚWIATŁOCIEŃ

• Źródło światła poza obrazem

• Światło nieokreślone

• Padające z lewej strony

• Równomierne rozłożenie świateł

• Kontrast jasnego pierwszego planu z

mrokiem planu drugiego

• Światłocień wyrazisty, twardy - rzeźbiarski

Jacques Louis David,

Przysięga Horacjuszy, 1784

Jacques-Louis Dawid, Przysięga Horacjuszy, 1784

• 3. KOLORYSTYKA

• Szeroka gama barwna, dominują żółcienie, brązy, ugry, szarości, biele, czerń

• Dominują barwy ciepłe

• Barwy stonowane, ciemne

• Akcenty barwne – czerwień strojów

• Delikatne kontrasty temperaturowe

• Barwy lokalne

• Kolorystyka podporządkowana rysunkowi

• 4. EKSPRESJA

• Precyzja rysunku – głównego środka wyrazu

• Staranne wykończenie szczegółów

• Gładka powierzchnia

• Inspirowanie sztuką antyczną: nawiązania do reliefów i rzeźb antycznych, izokefalia

• Idealizacja postaci

• Wyraziste gesty i mimika twarzy

• Teatralizacja sceny

• Nastrój podniosły, patetyczny

CECHY FORMY:

• Rzeźba całopostaciowa, monumentalna (pomnikowa)

• Wolnostojąca, na wysokim prostokątnym cokole i kilkustopniowym podwyższeniu

• Rzeźba statyczna, zwarta

• Postać siedząca, ubrana w długą szatę o łagodnych, podkreślających części ciała fałdach

• Figura upozowana z wysuniętą lekko jedną nogą, trzymająca w rękach przyrządy astronomiczne

• Przeznaczona do oglądania z przodu i z boku

• Gładka, niezróżnicowana faktura

• Nawiązująca do antycznych przedstawień siedzących filozofów

• Odlana z brązu

Bertel Thorvaldsen,

Pomnik Mikołaja Kopernika w Warszawie,

1830

NEOKLASYCYZM/ROMANTYZM

• Racjonalizm/religijność, duchowość, uczuciowość

• Obiektywizm/indywidualizm

• Uniwersalizm/poczucie narodowe, propagowanie rodzimości

• Gloryfikacja człowieka/uwielbienie natury

• Akceptacja zastanej rzeczywistości/ bunt i niezależność, ucieczka

w świat fantazji i egzotyki, zwrot ku przeszłości.

ROMANTYCZNE UCIECZKI: • W czasie – ku średniowieczu;

• W przestrzeni – na wschód, tam gdzie nie ma cywilizacji europejskiej;

• Od rozumu i wiedzy – ku irracjonalizmowi i uczuciu;

• Od ustalonego porządku rzeczy – ku swobodzie i wolności.

CZTERY PODSTAWOWE TYPY ROMANTYZMU:

• Romantyzm poetycki, wizyjny, odkrywający nową mitologię.

• Romantyzm kontemplacyjny.

• Romantyzm barokowy.

• Romantyzm nazareński – historyzujący.

CECHY MALARSTWA ROMANTYZMU:

• Kompozycje dynamiczne, oparte na kontrastach, wykorzystujące

skosy, przekątne i łuki.

• U większości artystów prymat koloru nad precyzyjnym rysunkiem;

nieraz improwizacyjna technika malarska, z impastami i duktami.

• Emocjonalizm, eksponowanie uczuć; subiektywizm w ujmowaniu

tematu, silna ekspresja przedstawienia.

• Wykorzystywanie wyobraźni, fantazja, wizjonerstwo.

• Podziw dla natury, często ukazującej własne emocje artysty.

• Inspiracje ludowością i literaturą (zwłaszcza Szekspirem i Dantem

Alighieri).

• Wrażliwość historyczna, ukazywanie wątków rewolucyjnych i

narodowowyzwoleńczych.

EUGÉNE DELACROIX:

„Wykonanie w malarstwie powinno być zawsze podobne do improwizacji[...]”

„Malarze, którzy nie są kolorystami, zajmują się kolorowaniem rysunków,

a nie malarstwem. Kolor w malarstwie (chyba, że ktoś robi obraz

jednobarwny) jest jednym z zasadniczych elementów, podobnie jak

światłocień, proporcje i perspektywa. Koloryści, których dzieła zawierają

wszystkie elementy malarstwa, powinni od samego początku i jednocześnie

ustalić to wszystko, co jest właściwe i istotne dla ich sztuki, modelować

kolorem jak rzeźbiarz gliną, marmurem czy kamieniem.”

MALARZE:

• Johann Heinrich Füssli

• William Blake

• Francisco Goya

• Théodore Géricault

• Eugéne Delacroix

• Piotr Michałowski

• John Constable

• Joseph Mallord William Turner

• Caspar David Friedrich

• Friedrich Overbeck (członek grupy Nazareńczyków)

MODELE PEJZAŻU ROMANTYCZNEGO

„Malarstwo również jest nauką i powinno być uprawiane tak, jak

badanie praw natury. Dlaczego tedy nie mielibyśmy traktować

malarstwa pejzażowego jako gałęzi filozofii przyrody, gdzie obraz

spełnia rolę eksperymentu.”

John Constable

• Postawa trzeźwego, rzeczowego obserwatora

• Krajobraz topograficzny

• Meteorologiczny stosunek do natury, obserwacja ruchu powietrza,

oświetlenia i temperatury

• Badanie współzależności światła i koloru, zmienności atmosfery i

oświetlenia

• Rozjaśnienie palety - migotliwy połysk świateł nazwany śniegiem

Constable’a

• Malował w dwóch wersjach:

1. szkicowej [szkiców nie sprzedaje]: „nie mam nic naprzeciwko

sprzedaży zboża, ale nie pola na którym rośnie”

2. wykończonej - akademickie opracowanie każdego szczegółu.

John Mallord William Turner

• Wizjoner przedstawiający wielki teatr kosmosu poprzez wizję światła i

koloru.

• Podniósł pejzaż do rangi uniwersalnego wątku malarskiej

wypowiedzi.

• Ewolucja jego malarstwa zmierza w kierunku ukazywania

przestrzeni, ruchu, obecności wydarzenia niż wydarzenia samego.

• Rozproszone formy stają się wirującym ruchem; odrealnione motywy

roztapiającą się w świetlistej atmosferze.

Caspar David Friedrich

• Panteistyczny stosunek do natury, symbolicznej księgi boskiego

objawienia, równorzędnej z biblią.

• Pejzaż o ukrytej symbolice – mistycyzm przyrody i losu ludzkiego,

kosmiczne symbole nieskończoności, trwania i pamięci.

• Człowiek wobec losu, czasu i śmierci, w obliczu potęgi i bezmiaru

natury, jej wielkości, siły, świętości, widzianej ze szczytów gór i

bezkresu morza.

• Romantyczny nastrój tajemniczości i smutku.

NAZAREŃCZYCY (od 1818 r.) Ugrupowanie malarzy niemieckich i austriackich doby romantyzmu.

Program odnowy sztuki opierającej się na religii, propagującej

malarstwo monumentalne, przesycone treściami moralnymi,

realizowane zespołowo na wzór dawnych bractw. Religijno-mistyczny

charakter ugrupowania - sztuka najbliższa przeżyciu religijnemu,

inspirowana malarstwem wczesnego renesansu.

BIEDERMEIER (niem. Biedermeier)

styl w sztuce, literaturze, muzyce i architekturze wnętrz, rozwinięty w

Europie Środkowej, głównie w Niemczech i Austrii oraz w krajach z tego

kręgu kultury w okresie pomiędzy 1815 (Kongres wiedeński) a rokiem

1848 (Wiosna Ludów). Głównym założeniem stylu było stwierdzenie, że

jest to sztuka mieszczan dla mieszczan. Najbardziej wyraziście i

powszechnie przejawiał się we wzornictwie wyposażenia wnętrz,

sprzętów domowych, w tym w meblach.

Malarstwo tego nurtu stanowi pochwałę życia mieszczańskiego,

intymności, skromności, cnót moralnych i religijnych. Cechuje je

realizm, dokładność w odwzorowaniu przedstawianego świata, staranne

wykończenie szczegółów, gładka powierzchnia.

Francisco Goya, 3 maja 1808 r. rozstrzelanie powstańców madryckich, 1814

1. KOMPOZYCJA

• Prostokąt poziomy

• Kompozycja wielofiguralna w pejzażu nocnym (nokturn)

• Kompozycja wieloplanowa z wyeksponowanym planem pierwszym

• Postaci nie wyodrębnione stanowią zwarte grupy

• Kompozycja dynamiczna, oparta na skosach i łukach

• Kompozycja skomplikowana, asymetryczna

• Centrum kompozycyjne stanowi postać jasno oświetlonego mężczyzny po lewej

• Kompozycja dośrodkowa – kulisowa

• Przestrzeń zasugerowana perspektywą malarską

Francisco Goya, 3 maja 1808 r. rozstrzelanie powstańców madryckich, 1814

2. ŚWIATŁOCIEŃ

• Wyodrębnione źródło światła w

centrum obrazu (latarnia)

• Światło punktowe oświetlające postaci

rozstrzeliwanych

• Silne kontrasty światłocieniowe

• Dominują silne płaszczyzny cieni na

pierwszym planie i mrok nieba w tle

• Modelunek malarski bogaty, barwny

3. KOLORYSTYKA

• Szeroka gama barwna

• Tonacja barwna ciemna, stonowana, ciepła

• W obrębie motywu dominującego – barwy nasycone intensywne; w tle barwy wygaszone, mroczne

• Akcenty barwne: czerwienie, żółcień, biel

4. EKSPRESJA

• Najważniejszym środkiem wyrazu jest plama barwna i intensywny światłocień

• Widoczne dukty i wyraźna faktura

• Gwałtowna gestykulacja i mimika twarzy powstańców przeciwstawiona statyce i anonimowości żołnierzy

• Silna ekspresja, nastrój dramatyczny, przerażenia, grozy

• Deformacja twarzy, zindywidualizowanie typów ludzi - elementy realizmu

Eugene Delacroix, Wolność wiodąca lud na barykady, 1830

1. KOMPOZYCJA

• Prostokąt poziomy

• Kompozycja wielofiguralna w otwartej przestrzeni miasta

• Kompozycja wieloplanowa z dominującym planem pierwszym

• Kompozycja otwarta, dynamiczna, osiowa

• Kompozycja piramidalna (oparta na trójkącie równobocznym)

• Postacie tworzą zwartą grupę

• Wyraźne centrum kompozycyjne (kobieta unosząca trójkolorowy sztandar)

• Przestrzeń oddana za pomocą perspektywy powietrznej

2. ŚWIATŁOCIEŃ

• Źródło światła poza obrazem

• Światło naturalne padające z lewego górnego rogu

• Silne kontrasty światła i cieni

• Najjaśniejszą częścią obrazu jest chmura za centralną postacią

• Światłocień wyrazisty, malarski

Eugene Delacroix, Wolność wiodąca lud na barykady, 1830

3. KOLORYSTYKA

• Szeroka gama barwna

• Dominują barwy ciepłe, stonowane: żółcienie, ugry, szarości, czerń, biel, błękit

• Kontrasty temperaturowe

• Akcenty czerwieni i błękitu

4. EKSPRESJA

• Mimo ograniczenia gamy barw kolor jest podstawowym środkiem wyrazu

• Malowany szerokimi pociągnięciami pędzla, bez starannego wykańczania szczegółów

• Nastrój pełen patosu, uniesienia, ekspresji

• Wprowadzenie postaci alegorycznej w krąg postaci realnych

• Postacie zróżnicowane ukazują typowe cechy przynależności do klasy społecznej (inteligent, robotnik)

• Twarze i gesty postaci wyrażają emocje

AKADEMIZM to kierunek w sztuce europejskiej rozwijający się

od połowy XIX wieku, przede wszystkim w malarstwie i rzeźbie.

Polegał na odwoływaniu się do zasad i ideałów sztuki antycznej oraz

renesansowej, a także naśladowaniu dzieł uznanych za doskonałe,

preferujący tematykę historyczną, religijną i mitologiczną.

Propagowany głównie przez Akademie Sztuk Pięknych.

Potocznie: konwencja artystyczna, odznaczająca się konwencjonalną

poprawnością formy przy jednoczesnym odrzuceniu spontanicznej

ekspresji. Dzieła akademików stawały się demonstracją

artystycznych ideałów burżuazyjnego społeczeństwa, unikającego

sztuki „niebezpiecznej społecznie” czy poszukującej nowych środków

wyrazu, lecz oczekującego sztuki łatwej w odbiorze, odwołującej się

do usankcjonowanych historycznie wzorów opartych na dokonaniach

wielkich mistrzów z dawnych epok i utrwalającej ład i moralność

wyznawaną przez XIX wieczne społeczeństwa.

Przedstawiciele:

• Thomas Couture

• Alexandre Cabanel

• William Adolphe Bouguereau

• Henryk Siemiradzki

NURT HISTORYZMU W MALARSTWIE POLSKIM Artur Grottger

Romantyczno-realistyczne cykle kartonów rysunkowych opowiadające o wydarzeniach Powstania Styczniowego 1863 roku i jego skutkach dla Polaków po klęsce zrywu:

• Warszawa I 1861 [7 prac]

• Warszawa II 1862 [7 prac]

• Polonia 1863 [9 prac]

• Lituania 1864-66 [6 prac]

• Wojna 1866-67 [11 prac]

• Łączy poetycki symbolizm z epicką narracją kreując bohaterów zarazem typowych i idealnych.

• Poromantyczny sentymentalizm spotyka się z symbolizmem, klasyczna alegoria z reportażowym weryzmem. Elegijno-liryczny nastrojowy patos.

• Przyczynił się do stworzenia zespołu polskich mitów i stereotypów patriotyczno - martyrologicznych, wciąż ożywających w chwilach zagrożeń.

Jan Matejko

• Nowy sens malarstwa historycznego, które przestało być pouczającą

rekonstrukcją czy wzruszającą ilustracją przeszłych zdarzeń, a stało

się historiozoficzną wizją dziejów Polski, zwłaszcza przyczyn utraty

niepodległości, ujętą w sugestywną, pełną ekspresji, widowiskową

formę.

• Płótna układają się w wielki cykl historyczny, chrześcijański

moralitet o winie i pokucie, który „zawładnął” zbiorową wyobraźnią

historyczną Polaków, kształtując wizję zdarzeń z przeszłości i ich

bohaterów.

• Matejko łączy w obrębie jednego obrazu różne epizody z segmentów

historycznego czasu, kreuje własne fakty historyczne, dąży do

ukazania całokształtu dziejowego wypadku. Ujawnia przyczyny i

skutki obrazowanego faktu, w jednej scenie scala ludzi i zdarzenia

kosztem historycznej wierności.

• Obrazy, nieraz wbrew intencjom malarza, traktowane były jako

źródło „pokrzepienia serc” po powstaniu styczniowym.

„Sztuki od miłości Ojczyzny oddzielić nie wolno[...] jest w miłości

Boga z miłością kraju złączona.”

Jan

CYKL HISTORYCZNY JANA MATEJKI

• Stańczyk 1862

• Kazanie Skargi 1864

• Rejtan 1866

• Unia Lubelska 1869

• Batory pod Pskowem 1872

• Bitwa pod Grunwaldem 1879

• Hołd Pruski 1882

• Sobieski pod Wiedniem 1883

• Kościuszko pod Racławicami 1888

• Konstytucja 3 maja 1791 roku 1892

REALIZM, kierunek w malarstwie europejskim drugiej połowy XIX

wieku; zapoczątkowany we Francji, szybko został podchwycony na całym

kontynencie. Obrazy realistyczne to głównie sceny rodzajowe z życia

prostych ludzi, namalowane przy pomocy uproszczonych środków wyrazu, o

spokojnej palecie i kompozycji. Po francuskiej rewolucji w 1848 roku, wielu

malarzy odwróciło się od romantyzmu i akademizmu poszukując nowych

tematów inspirowanych rzeczywistością XIX wieku. Po raz pierwszy terminu

"realizm" jako określenia kierunku malarskiego użył francuski artysta

Gustave Courbet w 1855 roku.

Najważniejsze postulaty kierunku:

• odejście od romantycznej inspiracji wyobraźnią,

• rezygnacja z akademickiego idealizowania tematu malarskiego.

• przedstawianie niezakłamanej rzeczywistości dostępnej przeciętnemu

człowiekowi (żadnych boginek i aniołów!),

• zaakcentowanie życia zwykłych ludzi, ich problemów, pracy i trosk (niektórzy

malarze byli bliscy programowi socjalistów),

• Zobrazowanie współczesnej rzeczywistości: dokonań techniki, osiągnięć

nauki, zmian stylu życia,

• uproszczenie kompozycji płótna, rezygnację z ozdobników, przesadnie

żywych kolorów i promiennego oświetlenia.

Nic nie przedstawia programu realistów lepiej niż buńczuczne słowa

Courbeta: "Pokażcie mi anioła, to go namaluję!„.

BARBIZOŃCZYCY (ok.1830-1870) Ugrupowanie malarzy francuskich uprawiających malarstwo

pejzażowe.

• Koncepcja malarstwa pejzażowego opartego na bezpośrednim

studium natury (malowanego w plenerze) – realizm.

• Intymny, nastrojowy pejzaż – oddający zjawiska zachodzące w

naturze w sposób swobodny, bez akademickiego wykończenia obrazu

w pracowni.

• Przedstawiciele:

• Théodore Rousseau

• Jean François Millet (wspólnie wystawiał z barbizończykami)

(Towarzystwo Objazdowych Wystaw Artystycznych) – rosyjska grupa

artystyczna, powstała w 1870 w Petersburgu. Stowarzyszenie miało

na celu popularyzację sztuki realistycznej, przepojonej dążeniami

postępowymi. Tematyką prac były pejzaże, malarstwo historyczne,

sceny rodzajowe i portrety, ukazywana była ciężka dola ludu i

zacofanie Rosji.

Przedstawiciel:

• Ilia Riepin

PIERIEDWIŻNICY (od1870)

„SZKOŁA” MONACHIJSKA

• Polska kolonia artystyczna w Monachium od lat 60-tych XIX wieku

[w 1873 przebywa około 70 artystów reprezentujących nurty

akademizmu, historyzmu i realizmu]

• Wśród artystów grupa malarzy realizujących program realizmu,

których określa się jako „monachijczków”

Przedstawiciele:

Józef Brandt, Stanisław Witkiewicz, Maksymilian i Aleksander

Gierymscy, Józef Chełmoński, Alfred Wierusz-Kowalski, Adam

Chmielowski.

• Cechy:

Realistyczna ścisłość obserwacji, uwrażliwienie na grę światła i barw,

wartości luministyczne.

Przewaga motywów pejzażowych; zaczerpnięte z codziennego życia

sceny rodzajowe ukazujące rzeczywistość miejską oraz realia życia na

wsi.

Sceny z powstania styczniowego ukazane realistycznie, bez

romantycznej symboliki.

Nastrojowe nokturny – sceny nocne.

NATURALIZM (fr. naturalisme)

• Nurt w literaturze i sztuce zmierzający do wiernego, niemal

fotograficznego naśladownictwa natury, mający na celu ukazanie

natury w pierwszej fazie rozwoju. Traktowany jest często jako

bardziej zawansowaną, rozwiniętą postać realizmu.

• Powstał we Francji w drugiej połowie XIX wieku, gdzie jego głównym

propagatorem i teoretykiem był pisarz Emil Zola.

• Głównym założeniem naturalizmu było wierne naśladowanie

rzeczywistości oparte na jej dokładnej obserwacji bez ukrywania jej

mrocznych aspektów. Często uwypuklano skrywane strony życia,

traktowane jako tematy „tabu”: przemoc, wyzysk, prostytucję.

• Wśród założeń naturalizmu istotną rolę odgrywała idea „obnażania”

ukrytych mechanizmów społecznych i procesów ekonomicznych,

prowadzących do wynaturzeń w życiu współczesnym, których

ukazanie miało prowadzić do ich przezwyciężenia.

• Malarską realizacją założeń naturalizmu jest twórczość Edwarda

Maneta z lat 60-tych XIX w. (przed impresjonizmem).

IMPRESJONIZM (łac. impressio 'odbicie', 'wrażenie')

• Kierunek w sztuce, który został zapoczątkowany przez grupę

paryskich artystów w drugiej połowie XIX wieku.

• Osiem paryskich wystaw w latach 1874-1886 zaowocowało

zerwaniem nowej sztuki z akademizmem obowiązującym w II połowie

tego stulecia.

• Za początek impresjonizmu uznaje się I wystawę grupy artystów

zorganizowaną w atelier fotograficznym Nadara w 1874 roku.

• Nazwa kierunku została ironicznie nadana przez krytyka sztuki oraz

dziennikarza Louisa Leroy i pochodzi od tytułu obrazu Claude'a

Moneta Impresja, wschód słońca.

Członkowie grupy impresjonistów:

• Claude Monet

• Pierre-Auguste Renoir

• Alfred Sisley

• Camille Pissarro

• Édouard Manet

• Berthe Morisot

Cechy impresjonizmu: • Czysto zmysłowe przekazywanie widzenia rzeczywistości uchwyconej

w zmieniających się, ulotnych, zależnych od czynników atmosferycznych i pory dnia lub roku stanach.

• Głównym źródłem barwy jest światło, barwy przedmiotów ulegają ciągłym zmianom w zależności od kąta padania światła i jego natężenia.

• Stosowanie barw czystych, unikanie barw złamanych – neutralnych, akademickich „sosów”.

• Ukazanie rzeczywistości w sposób jaki „widzi” je ludzkie oko, zredukowanej do barwnych powierzchni przedmiotów, przed ich „rozpoznaniem” w mózgu.

• Lekkie szkicowe nakładanie farb, zacieranie konturu i bryłowatości przedmiotów, budowanie płaszczyzn kolorem i światłem.

• Kadrowanie inspirowane fotografią oraz drzeworytem japońskim.

Impresjoniści dążyli do „naturalistycznego” odwzorowania postrzegania świata przez człowieka, lecz w rezultacie zainicjowali oddalanie się malarstwa nowoczesnego od iluzjonistycznego imitowania rzeczywistości.

Termin nieprecyzyjny i niejednoznaczny

• Termin określający różnorodność zjawisk w sztuce francuskiej 1886-

1905 będących bezpośrednim następstwem impresjonizmu, lecz w

różnym stopniu przeciwstawiającym się jego założeniom i praktyce:

odrzucenie zainteresowania naturalistycznym oddaniem światła i

koloru;

uwolnienie obrazu od naśladownictwa natury [mimesis];

nacisk na autonomiczność dzieła malarskiego ;

• Wszelkie kierunki kolorystyczne dla których pierwowzorem była

jasna gama barwna impresjonistów.

Przedstawicielami tej formacji są:

• Paul Cézanne,

• Georges Seurat,

• Paul Gauguin,

• Vincent van Gogh,

• Henri Toulouse-Lautrec

POSTIMPRESJONIZM

sztuka po impresjonizmie

Trzy drogi przekroczenia impresjonizmu:

• Zwiększenie dyscypliny kompozycji i konstrukcji przez „odtworzenie”

przedmiotów i form utraconych w impresjonistycznych mgławicach.

Paul Cézanne i Georges Seurat.

• Zwiększenie zainteresowania dekoracyjną rolą obrazu akcentując

linearny kontur i intensywną plamę barwną.

Tendencja Paula Gauguina i jego następców.

• Droga prowadząca do naładowania malarstwa ekspresją,

dramatyzmem, gwałtownym wyrazem treści psychicznych.

Vincent van Gogh i Henri de Toulouse Lautrec.

Te trzy postawy charakteryzują dzieje sztuki francuskiej na

przełomie XIX i XX, z nich wyszły wszystkie zasadnicze kierunki

rozwojowe sztuki XX.

• Kolor kształtuje, buduje formę. Georges Seurat, Paul Cézanne.

• Kolor jest czynnikiem dekoracyjnym. Wyraża stany duchowe,

ponadzmysłowe. Kolor ma znaczenie symboliczne. Paul Gauguin.

• Kolor ma znaczenie ekspresyjne. Wyraża stany emocjonalne. Vincent

van Gogh

Przejście od przezroczystości powierzchni obrazowej

do autonomii formy

Leone Battista Alberti [1404-1472]

Traktat o malarstwie (De pictura) 1436

Obraz jest jak okno, przez które widać historie, które ma przedstawiać.

Maurice Denis [1870-1943]

Artykuł „Definition du neo-traditionisme” w Art et Critique 1890

Należy pamiętać, że obraz, zanim stanie się koniem bojowym, nagą

kobietą czy jakąkolwiek inną anegdotą, stanowi zasadniczo płaską

powierzchnię pokrytą kolorami dobranymi według określonego porządku.

Zamiast odtwarzania/przedstawianie - wyrażanie:

stanów ducha [duchowości, sensu istnienia, bytu, idei tworzących

świat]

stanów emocjonalnych, psychicznych

mistycznych i filozoficznych spekulacji intelektualnych zawierających

się w poszukiwaniu istoty uniwersum

wyrażanie idei przez symbol bez znaku i alegorii poprzez formę,

plamę barwna i linię.

NEOIMPRESJONIZM

• Dywizjonizm - rozdzielenie, podział

Teoria estetyczna - metoda malarska. Analityczne podejście do

budowy obrazu w oparciu o prawa fizjologii i psychologii widzenia

oraz teorii barw. Rozbijanie plamy barwnej na małe regularne punkty

czystego pigmentu, by mogły się „zmieszać” w oku patrzącego.

• Pointylizm – kropka. Technika malarska polegająca na malowaniu

obrazu drobnymi punktami nanoszonymi pędzlem.

Przedstawiciele:

• Georges Seurat

• Paul Signac

• Henry Edmond Cross

SYNTETYZM

• Poszukiwania plastycznego odpowiednika -syntetycznego znaku -

symbolu zewnętrznej warstwy rzeczywistości.

Pokazanie idei sprowadzonej do podstawowych elementów.

• Prostota kompozycji, eliminowanie szczegółów, wyciszanie

kontrastów na rzecz harmonii dekoracyjnej, unikanie niespokojnych

efektów w gestach i pozach, antyiluzjonizm, dążenie do idealnej

równowagi.

• Sylwetowe traktowanie kształtu ujętego w mocny kontur tworzący w

obrębie kompozycji przegrody między barwnymi polami: kluazonizm

(cloisonizm) [fr. cloisonné (przepierzenie, przegroda), nazwa techniki

zdobniczej: emaliowania komórkowego].

• Rysunek poddany zasadom dekoracyjności.

• Barwy lapidarnie podkreślają treść i klimat kompozycji.

• Syntetyzowanie form:

uproszczenie, zwartość, rytmiczność, monumentalizm

• Nie naśladowanie, ale deformacja sprowadzająca każdy przedmiot do

ogólnego znaku:

nie dosłowność, ale sugerowanie doznań, nastrojów, znaczeń

WYZWOLENIE OD WZORÓW NATURY:

Przedstawiciele:

• Paul Gauguin

Malarze z grupy Pont-Aven:

• Władysław Ślewiński

Malarze z grupy nabistów:

• Paul Serusier

• Maurice Denis

• Felix Vallotton

PROTOEKSPRESJONIZM – tendencja w malarstwie końca

XIX w. polegająca na eksponowaniu stanów emocjonalnych

artysty w obrazie poprzez deformację i intensywne barwy,

wyprzedzająca pojawienie się awangardowego kierunku w

sztuce XX w.

Przedstawiciele:

• Vincent van Gogh,

• Henri de Toulouse Lautrec,

• Edward Munch

Vincent van Gogh

NIEOGRANICZONE WYZWOLENIE EKSPRESJI UCZUĆ

• Osobowość impulsywna, gwałtowna, wnosi do sztuki najwięcej

elementu emocji i intuicji.

• Malarstwo odważne, ekspresyjnie deformujące, zuchwałe w

zestawieniu barw o niespotykanej intensywności, całkowicie

oderwane od wzorów natury.

• Kolor: rysuje, modeluje, ustala rytm, określa proporcje i stosunki

przestrzenne.

• Dramatyczne rozedrganie barw i linii konturowych przedmiotów.

• Teoria koloru sugestywnego:

„Próbowałem za pomocą czerwieni i zieleni odzwierciedlić

przerażające namiętności ludzkie”

(Vincent van Gogh)

• KOMPOZYCJA:

• Prostokąt pionowy

• Kompozycja zamknięta, wyważona, z

tendencją do dynamicznej (nachylenia

pionów, wielokierunkowy dukt pędzla)

• Dominantę stanowi gotycki kościół

• Linia horyzontu w połowie wys.

obrazu

• Perspektywa rysunkowa

potraktowana umownie, zastosowano

też perspektywę barwną

• ŚWIATŁOCIEŃ:

• Źródło światła poza obrazem

• Lekko zasugerowany cieniem budowli

kierunek padania światła

• Światło dzienne, lecz nie sprawia

wrażenia naturalnego

• Bardzo uproszczony i lekko

zaznaczony modelunek

światłocieniowy Vincent van Gogh,

Kościół w Auvers-sur-Oise, 1890

• KOLORYSTYKA:

• Kolorystyka intensywna, barwy

nasycone

• Szeroka gama barwna

• Przewaga barw chłodnych

• Przejście od błękitów w górnej

partii obrazu do ciepłych zieleni i

żółcieni w dole

• Kontrasty temperaturowe

• EKSPRESJA:

• Podstawowy środek wyrazu –

intensywne plamy koloru

• Wyraźnie zaakcentowany dukt

• Podkreślanie linii i konturów,

spłaszczające przedstawione formy

• Silna ekspresja, odrealnienie,

emocjonalizm

Vincent van Gogh,

Kościół w Auvers-sur-Oise, 1890

Paul Cézanne

SZTUKA JEST HARMONIĄ RÓWNOLEGŁĄ DO NATURY.

• Cézanne stworzył podstawy obrazu autonomicznego.

• Dzieło miało być samodzielnym organizmem, w którym natura nie

byłaby reprodukowana tylko reprezentowana przez układ form

uproszczonych za pomocą geometryzacji i ukazanych poprzez grę

barw czystych nakładanych wyrazistymi, konsekwentnie

prowadzonymi ruchami pędzla (duktami).

• Została stworzona nowa rzeczywistość obrazowa.

„trzeba przedstawiać naturę podług walca, kuli, stożka;

całość ujętą w perspektywie, tak aby każda strona przedmiotu lub

planu skierowana była do punktu centralnego. Linie równoległe do

horyzontu wyznaczają rozciągłość lub odcinek natury czy też[...]

widowiska. [...] Otóż dla nas ludzi natura jest raczej w głębi niż na

powierzchni, stąd konieczność wprowadzenia do naszych wibracji

świetlnych reprezentowanych przez czerwienie i żółcie odpowiedniej

ilości błękitu, aby można było odczuć powietrze.”

Paul Cézanne

Paul Cézanne, Martwa natura z zielonym wazonem i jabłkami, 1893-94

1. KOMPOZYCJA

• Prostokąt poziomy

• Kompozycja otwarta budowana w

głąb po przekątnej

• Kompozycja dynamiczna – układ

draperii tkanin, skośna linia stołu

• Kompozycja piramidalna – patera

stanowi wierzchołek nieforemnego

trójkąta

• Swobodne ukazanie głębi –

niezgodne z perspektywą linearną

(perspektywa prekubistyczna)

• Całość ukazana z góry

(panoramiczne ujęcie)

• Centrum kompozycyjne podkreślone

przez owoce

• Napięcia kierunkowe wprowadzają

niepokój w całość układu

Paul Cézanne, Martwa natura z zielonym wazonem i jabłkami, 1893-94

3. KOLORYSTYKA

• Szeroka gama barwna – przeważają barwy ciepłe: żółcienie i oranże

• Mocno zaznaczony kontrast barw chłodnych i ciepłych (kontrasty temperaturowe)

• Barwy intensywne, nasycone, czyste

4. EKSPRESJA

• Podstawowym środkiem wyrazu jest kolor

• Obraz malowany szerokimi plamami

• Wyraźnie zaznaczone kontury

• Dążenie do geometryzacji form ujętych syntetycznie

• Silna ekspresja osiągnięta skomplikowanymi układami draperii

• Podkreślanie plastyczności przedmiotów

• Szkicowa technika malarska, wyraźne dukty

• Wrażenie dekoracyjności, bogactwa form

2. ŚWIATŁOCIEŃ

• Brak konkretnego źródła światła /

źródło światła poza obrazem

• Światło równomiernie oświetla całość

• Brak określonego kierunku padania

światła

• W draperiach ostre kontrasty

światłocieniowe

• Światłocień budowany kolorem

• KOMPOZYCJA

• Prostokąt poziomy

• Wieloplanowa/wyodrębnione

plany/pasy

• Symetryczna

• Oparta na trójkącie/piramidalna

• Dośrodkowa

• Brak centrum

• Zamknięta

• Lekko zdynamizowana skosami

• Linia horyzontu poniżej połowy wys.

• ŚWIATŁOCIEŃ

• Źródło światła poza obrazem

• Światło dzienne nie sprawiające

wrażenia naturalnego

• Rozproszone/ równomiernie

rozłożone

• Światłocień zredukowany uzyskany

kolorem

• Światło nie odgrywa w obrazie

istotnego znaczenia Paul Cézanne,

Wielkie kąpiące się, 1904-06

• KOLORYSTYKA

• Szeroka gama barwna

• Dominują barwy chłodne

• Barwy czyste, jasne, delikatnie

nasycone

• Kontrast temperaturowe

• EKSPRESJA

• Uproszczony obraz rzeczywistości

• Schematyzm postaci o

zaburzonych proporcjach i

anatomii

• Geometryzacja form

• Szkicowa technika malarska –

cienkie warstwy farby

• Dukty

• Autonomia koloru

• Sztuczność sytuacji/postacie

podporządkowane geometrycznej

koncepcji kompozycji

Paul Cézanne, Wielkie kąpiące się, 1904-06

FIN DE SIECLE

koniec wieku • Tendencje schyłkowe, dekadenckie w życiu społecznym, sztuce

i literaturze końca XIX w.

• Dekadencja - fr. schyłek, chylenie się ku upadkowi.

• Dekadentyzm - jeden z kierunków artystycznych przełomu XIX i XX

wieku hołdujący indywidualizmowi, estetyzmowi, symbolizmowi,

hasłom sztuki czystej, wolnej, sztuki dla sztuki L’art pour l’art.

SYMBOLIZM • Kierunek w literaturze i sztukach plastycznych, w ostatnim

dwudziestoleciu XIX i początku XX wieku będący reakcją na realizm

i impresjonizm.

• Stanowił jeden z prądów literackich i artystycznych obok

dekadentyzmu, estetyzmu, secesji, które ujęte zostały wspólnym

mianem modernizmu.

• Odwołuje się do świata przeżyć wewnętrznych, pragnąc oddać

duchową i zmysłową dwoistość zjawisk w sposób subiektywny. Dąży

do wyrażania prawd ogólnych, idei odczutych intuicyjnie i

emocjonalne. Dociera w rejony niedostępne poznaniu racjonalnemu,

poza byt realny, do rzeczywistości transcendentalnej.

NURTY SYMBOLIZMU

• Symbolizm literacki,

posługuje się symbolem i alegorią, zjawisko realizmu

fantastycznego, bliski romantyzmowi

• Symbolizm syntetyczny,

klimat tajemniczości budowany za pomocą uproszczonych form o

dekoracyjnych układach płaskich plam i mocnych linii Szkoła Pont

Aven i Nabiśći

• Symbolizm ekspresyjny,

wydobywa dynamizm i napięcie emocjonalne deformacją form,

intensywną plamą koloru

Podstawowy środek wyrazu: symbol, skrót, abstrakcyjny znak

komunikujących o przeżyciach i emocjach artysty

Po raz pierwszy nazwa symbolizm pojawiła się w 1886 w tytule

manifestu programowego młodych poetów francuskich

Le Symbolisme opublikowanym w paryskim dzienniku Le Figaro.

PREKURSORZY

• Artyści generacji 1820-30 uznani za ojców duchowych właściwych

symbolistów; ich dzieła stanowiły pomost pomiędzy późno-

romantycznym światem wyobraźni a symbolizmem końca wieku XIX;

• John Everett Millais 1829-1896

• William Holman Hunt 1827-1910

• Dante Gabriel Rossetti 1828-1882

• Arnold Böcklin 1827-1901

• Gustave Moreau 1826-1898

• Pierre-Cecile Puvis de Chavannes 1824-1898

SYMBOLIŚCI NASTĘPNEJ GENERACJI

• James McNeill Whistler

• Aubrey Beardsley

• Odilon Redon

• Nabiści (P. Sérusier, M. Denis, E. Vuillard, F. Vallotton, P. Bonnard)

• Franz von Stuck

• Ferdinand Hodler

• Gustav Klimt

PRERAFAELICI 1848-1852

• stowarzyszenie artystyczne założone w 1848 przez studentów

londyńskiej The Royal Academy of Art.

• Występowali przeciwko wiktoriańskiej, czysto akademickiej sztuce i

głosili program sztuki odrodzonej moralnie, wzorowanej na

twórczości mistrzów wczesnego włoskiego renesansu. Inspirowali się

literaturą (Dante Alighieri, W. Shakespeare), chrześcijaństwem,

średniowiecznymi legendami arturiańskimi, baśniami. Ukazywali

treści rodzajowe nasączone symbolizmem.

• Odegrali kluczową rolę w narodzinach symbolizmu – kierunku w

malarstwie końca XIX w.

• Członkowie:

John Everett Millais 1829-1896

William Holman Hunt 1827-1910

Dante Gabriel Rossetti 1828-1882

• Osoby powiązane z Bractwem Prerafaelitów:

Ford Madox Brown 1821-1893

Edward Burne-Jones 1833-1898

William Morris 1834-1896

NABIŚCI

(z hebrajskiego – prorok)

• Ugrupowanie utworzone w 1889 dzięki inicjatywie Paula Sérusiera

ucznia Gauguina z Pont-Aven

• Dwie tendencje:

1. neoklasycyzm mistyczny, uduchowienie, echo Pont-Aven [Sérusier,

Denis]

2. postimpresjonistyczny koloryzm, imtymiści [Bonnard, Vuillard]

• Cel: pokazanie istoty zjawiska; rzeczywistość w dziele sztuki

podlega podwójnej deformacji - subiektywnej, która doprowadza

do symbolicznego znaczenia i obiektywnej poprzez ujednolicenie

w duchu dekoracji, syntezą jest jednoznacznie zrozumiały przekaz

idei symbolizowanych przez lapidarnie przedstawiane przedmioty.

[przeciwstawienie anegdocie]

• Dbałość o formę, wyrafinowane kompozycje, ograniczenie do dwóch

planów, stłumiony koloryt, matowość, płaska plama barwna

obwiedziona konturem.

• Nabiści uprawiali wszystkie dziedziny sztuk plastycznych:

scenografię, witraż, typografię, grafikę, plakat, sztuki stosowane,

malarstwo ścienne.

Lekcja udzielona przez Gauguina Paulowi

Sérusierowi: „Sztuka jest uczuciowym

ekwiwalentem odebranego wrażenia oddanego

przez kontrastujące kolory zebrane w pewnym

porządku na płaskiej powierzchni.

Widzi pan te drzewa? Są żółte? W takim razie

niech pan użyje najpiękniejszej żółci z pana

palety. Ten cień jest raczej niebieski?

Niech go pan namaluje czystą ultramaryną.

Te liście są czerwone? Niech pan weźmie

cynober.”

Nabiści Członkowie ugrupowania:

1. Paul Sérusier

2. Pierre Bonnard

3. Maurice Denis

4. Édouard Vuillard

5. Felix Vallotton

6. Aristide Maillol

Paul Sérusier, Talizman, 1888

OSKAR WILDE: „Sztuka może się udoskonalić tylko sama przez

się, a nie pod wpływem jakichkolwiek

czynników zewnętrznych. Nie wolno jej sądzić

z punktu widzenia jej podobieństwa do świata

widzialnego. Jest ona raczej zasłoną niż

zwierciadłem. Posiada kwiaty, nieznane w

żadnym borze, ptaki w żadnym nie istniejące

lesie. Światy stwarza i niszczy, a księżyc

ściąga z nieba za pomocą nici purpurowej.”

„Spacerowałem z dwojgiem przyjaciół, słońce

zachodziło, nagle niebo wypełniła krwista

czerwień. Zatrzymałem się, czując wyczerpanie

i oparłem na barierce, nad czarno-błękitnym

fiordem i miastem widać było krew oraz języki

ognia. Stałem i drżałem z niepokoju, czułem

nieskończony krzyk przenikający naturę .”

Edvard Munch

SYMBOLIZM EKSPRESYJNY (PROTOEKSPRESJONIZM)

• James Ensor

• Edvard Munch

• Gustav Klimt (w późniejszym okresie)

• Egon Schiele

w malarstwie polskim:

• Wojciech Weiss

• Konrad Krzyżanowski

MŁODA POLSKA 1890-1914

• 1898 - termin Młoda Polska pochodzi od tytułu cyklu artykułów

Artura Górskiego drukowanych w krakowskim Życiu

• Żądanie by sztuka była polska a zarazem młoda

• Malarstwo oscylujące między różnymi nurtami symbolizmu,

secesyjną dekoracyjnością i stylizacją najczęściej określaną mianem

modernizmu

• Hasła epoki:

hołdowanie indywidualizmowi

apoteoza jednostki i akceptacja jej praw do wolności

estetyzm

sztuka wolna, czysta, sztuka dla sztuki

zwrot ku romantyzmowi - idea posłannictwa narodowego

symbolizm - wyrażanie ukrytej istoty świata, odwiecznych rytmów

natury, egzystencji ludzkiej.

• Twórczy młodopolscy dążyli do włączenia sztuki w nurt

europejskich przemian i jednocześnie pragnęli stworzyć sztukę

narodową:

• Przenoszenie na rodzimy grunt założeń

impresjonizmu

różnych nurtów symbolizmu

secesji

• Inspiracje poezją romantyczną i kulturą ludu

• Malarstwo Młodej Polski z perspektywy czasu wydaje się nie sztuką

nowości i przełomu, ale dojrzałości i równowagi, dojrzałości

paradoksalnie umożliwiającej nowatorstwo. Malarstwo polskie

zachowało tożsamość w procesie przemian sztuki europejskiej

utrzymując równowagę miedzy narodowymi powinnościami a sztuką

czystą, własną tradycją a impulsami płynącymi z innych centrów.

• 1900 Szczęśliwa godzina malarstwa polskiego

• Przesłanki rozkwitu:

Sztuka nowa, młoda przeciwstawiająca się przeszłości głównie

malarstwu historycznemu, ale umiejąca wykorzystać rangę

malarstwa nadaną przez wizjonerstwo Matejki.

Przekonanie torujące sobie drogę od czasu walki o realizm o

autonomicznym bycie i przeznaczeniu sztuki

Erupcja talentów artystycznych

• Dla poprzedniego pokolenia wielkim tematem była Historia dla

artystów Młodej Polski Natura

• Odejście od historii pojętej anegdotycznie, dochodzi do głosu historia

jako dziedzina uczuć, przeżyć

• Treści historyczne: motyw tematyczno-treściowy rozprzestrzenia się

na wszystkie warstwy dzieła, jest wszechobecny w obrazach pozornie

nic nie mających wspólnego z historią.

IMPRESJONIZM POLSKI 1889-92

Przedstawiciele:

• Józef Pankiewicz

• Władysław Podkowiński

• Leon Wyczółkowski

W późniejszym okresie wszyscy ci artyści zostali symbolistami

przedstawicielami Młodej Polski.

• Impresjonizm nie był wstanie utrwalić się w wersji oryginalnej,

ortodoksyjnej, zaznaczył się jedynie na polu technicznych chwytów.

Nowe sposoby notowania efektów świetlnych dawały wyraz innej niż

impresjonistyczna postawie traktując światło jako „mowę ducha”,

instrument pamięci, źródło ekspresji, środek „psychologicznej”

deformacji natury.

• Światło obejmowało przedmioty i emanowało z nich, nadawało

plenerowym studiom ton oddalenia, rzecz wywoływaną z przeszłości.

[Maria Poprzęcka]

• Wszystkie impresjonistyczne środki służą stworzeniu

nieimpresjonistycznej sugestii.

DEKADENTYZM

• [z fr. chylenie się ku upadkowi, łac. odpadnięcie, zmarnienie] termin

po raz pierwszy użyty przez Theophie Gautiera w przedmowie do

Kwiatów zła Baudelaire 1868, stał się popularny dzięki pismu

Decadent wydawanemu od 1886 odpowiadającemu nastrojowi

rezygnacji i rozczarowania.

• Skrzydła niezwykle piękne ale nie zdolne do lotów.

• Przybyszewski żartuje: dekadentyzm stał się równoznaczny

ze zdechlactwem fizycznym, wywołanym życiową birbantką.

• Malarze Młodej Polski (symbolizmu; modernizmu):

• Stanisław Wyspiański

• Józef Mehoffer

• Jacek Malczewski

• Wojciech Weiss

• Witold Wojtkiewicz

• Olga Boznańska

• Jan Stanisławski

• Ferdynand Ruszczyc

• Włodzimierz Tetmajer

ŚRODOWISKO KRAKOWSKIE

• Periodyki: Czas, Życie [1897-1900] redagowane przez Ignacego

Maciejowskiego-Sewera, Artura Górskiego, od 1899 przez Stanisława

Przybyszewskiego; kierownikiem artystycznym pisma był Stanisław

Wyspiański. Drukowano m.in. Warszawiankę i Klątwę

Wyspiańskiego, cykl artykułów Młoda Polska Artura Górskiego i

Confiteor Przybyszewskiego

• Animatorzy życia kulturalnego:

Feliks Manggha Jasieński, salony Pareńskich, Maciejowskich,

Przybyszewskich, Żeleńskich.

Kawiarnia Lwowska Jana Michalika na Floriańskiej

Kabaret Zielony Balonik 1905

1854 Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych TPSP 1901 własna

siedziba – Pałac Sztuki, Plac Szczepański 4

1897-1950 Towarzystwo Artystów Polskich Sztuka TAP

ŚRODOWISKO WARSZAWSKIE

• Chimera [1901-1907] czasopismo literacko-artystyczne wydawane

przez Zenona Miriama Przesmyckiego

• Hasło programowe sztuka dla sztuki, odcięcie od wydarzeń

politycznych.

• Każda wielka sztuka jest w formie symboliczna zaś w treści

metaforyczna.

• Pismo hołduje zasadzie symbiozy sztuk, łączy materiał literacki z

piękną szatą edytorsko- ilustracyjną.

• Realizacja wagnerowskiej koncepcji Gesamtkunstwerk (syntezy

sztuk).

• Idee głoszone w epoce Młodej Polski stopniowo traciły na wartości,

kryzys koncepcji filozoficznych, estetycznych nastąpił po rewolucji

1905 r.

• Karol Irzykowski w Dwóch rewolucjach: Młoda Polska przez jedną noc

posiwiała.

• Warszawa przeszła przez rewolucję 1905 r., Kraków przez

‘Zielony balonik’ [Jan Kott]

Rzeźba XIX wieku rozwija się jako element dekoracji przestrzeni

publicznej w miastach, stąd rola zamówień publicznych na pomniki

stawiane na placach i ulicach, rzeźby dekoracyjne w parkach i

skwerach, figury i reliefy zdobiące fasady reprezentacyjnych

budowli. Stąd w mniejszym stopniu niż w malarstwie występują w

rzeźbie zjawiska o nowatorskim charakterze, natomiast dominującą

rolę spełniają nurty klasycyzmu, a zwłaszcza akademizmu,

odpowiadające estetycznym oczekiwaniom burżuazyjnych elit.

RZEŹBA XIX WIEKU

ROMANTYZM François Rude, Wymarsz ochotników 1792 r. (Marsylianka), 1833-35; Paryż

AKADEMIZM Jean Baptiste Carpeaux, Alegoria Tańca, 1865-66, fasada Opery Paryskiej

REALIZM Edgar Degas, 14-letnia tancerka, 1879-84

SYMBOLIZM Auguste Rodin, Brama Piekieł, 1880-1917; Mieszczanie z Calais, 1885-95

Wacław Szymanowski, Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie, 1904

Xawery Dunikowski, Tchnienie, 1903; Fatum, 1904; Kobiety brzemienne, 1906

CECHY FORMY:

• Relief wypukły, częściowo

pełnoplastyczny

• Format kompozycji prostokąt

pionowy

• Kompozycja wielofiguralna,

zwarta, ujęta frontalnie,

jednoplanowa

• Kompozycja dwupoziomowa: dół

– zwarta grupa mężczyzn, nad

nimi unosząca się skrzydlata

postać Nike

• Kompozycja wertykalna

• Kompozycja dynamiczna

wykorzystująca skosy

• Idealizacja postaci

• Gładkie powierzchnie, bez

efektów światłocieniowych i

fakturalnych

• Antykizacja; typ postaci, nagość,

zbroje, izokefalizm w dolnej

grupie, nawiązania do rzymskich

reliefów

• Silna ekspresja, patos, wyrazista

François Rude, Wymarsz ochotników

1792 r. (Marsylianka), 1833-35

CECHY FORMY:

• Grupa rzeźbiarska, wielofigurowa

• Przyścienna, ujęta frontalnie

• Zwarta, jednoplanowa

• Dominanta kompozycyjna: bóstwo tańca, otoczony kręgiem bachantek

• Kompozycja dynamiczna

• Kompozycja wertykalna, oparta na licznych skosach i łukach

• Grupa otwarta na przestrzeń, z licznymi otworami

• Wykorzystująca silne kontrasty światłocieniowe i fakturowe

• Postacie o lekko wydłużonych proporcjach, z wyraziście zaznaczoną budową anatomiczną

• Silna ekspresja grupy, gwałtowne wygięcia tułowia, gesty, mimika twarzy

• Nastrój żywiołowego tańca, bachicznej zabawy

• Inspiracja rzeźbą barokową (zwł. G. L. Berninim)

• Kuta w kamieniu

Jean Baptiste Carpeaux, Alegoria Tańca,

1865-66, fasada Opery Paryskiej

• Materiał i technika: • Odlew z brązu, autentyczne elementy

ubioru

• Kompozycja i stosunek do przestrzeni:

• rzeźba figuralna, wolnostojąca

• postać stojąca w pozie baletowej, z wysuniętą prawą nogą i rękoma z tyłu ciała

• kompozycja statyczna, wertykalna, wykorzystująca lekki skos (wygięcie ciała)

• rzeźba otwarta na przestrzeń, z prześwitami

• Środki artystycznego wyrazu i ekspresja:

• wierne ukazanie proporcji i budowy anatomicznej nastoletniej dziewczyny

• naturalizm – imitowanie „żywej” osoby

• kontrast elementów z brązu z autentycznym strojem baletowym

• nastrój skupienia, oczekiwania, zatrzymania czasu

Edgar Degas, 14-letnia tancerka, 1879-84

Auguste Rodin (1840-1917) Najwybitniejszy rzeźbiarz końca XIX w. Reprezentant symbolizmu,

inspirował się twórczością Michała Anioła i architekturą gotycką.

CECHY TWÓRCZOŚCI

• Prace rozpoczynane bez jasno sprecyzowanej koncepcji finalnej dzieła.

• Pozostawione duże nie wykończone fragmenty non finito – wrażenie, że

postać dopiero wyłania się i przyjmuje ostateczny kształt.

• Człowiek przedstawiony w sposób dynamiczny w całym bogactwie przeżyć

psychicznych, podkreśleniem gestu [mowa ciała], emanujący biologiczną

energią.

• Znajomość anatomii ale i ekspresyjna deformacja.

• Kompozycja wieloprofilowa o dynamicznej formie, do oglądania z wielu stron.

• Połączenie w jednej figurze paru faz ruchu.

• Bryła wyważona, zwarta, ale kształt jest ustawiony we wszystkich

kierunkach – forma otwarta.

• Swobodna szkicowa, szorstka, zróżnicowana faktura, wibracja refleksów

świetlnych, wrażenie zmienności i ruchu.

• Powierzchnia z licznymi zagłębieniami i wypukłościami, kontur roztapiający

się w przestrzeni.

• Modelunek światłocieniowy zacierający ostrość konturów,

Auguste Rodin,

Wrota Piekieł - Bramy Piekieł

1880-1900 i później

• 1880 zamówienie państwowe na brązowe drzwi do planowanego

Muzeum Sztuk Dekoracyjnych; nigdy nie ukończone;

przedstawione na Wystawie Światowej 1900.

• Temat: Boska komedia Dantego [Brama do piekła] i Kwiaty zła

Baudelaira [Brama do ogrodu zła] - synteza losów ludzkości

• Monumentalna kompozycja,186 postaci, wiele motywów znanych

jako niezależne rzeźby: Pocałunek, Myśliciel, Paolo i Francesca,

Ugolino, Syn marnotrawny.

• Rzeźba stanowiła syntezę wszystkich znaczących tematów artysty.

• Gipsowa replika znajduje się w Musee d’Orsey, odlew w brązie [1938]

w Muzeum Rodina w Paryżu.

• Inspiracje:

- Bramy Raju [Porta del Paradiso] Lorenzo Ghibertiego

- Sąd Ostateczny Michała Anioła

- ilustracje do Boskiej komedii Wiliama Blake i Gustava Doré.

Auguste Rodin,

Mieszczanie z Calais

1885-1895

• Zamówienie przez miasto Calais do ustawienia przed ratuszem.

• Temat pomnika wzięty z kroniki Jeana Froissarda.

Opowiada o wydarzeniu z czasów Wojny Stuletniej [1337-1453].

W 1347 w czasie oblężenia francuskiego miasta Calais król angielski

Edward III postawił mieszkańcom miasta ultimatum: oszczędzi

miasto, jeśli do jego obozu zgłosi się dobrowolnie sześciu mieszczan,

odda klucze do bram miasta i poniesie śmierć. Mieli przyjść z gołymi

głowami, w samych koszulach i powrozami na szyi. Bohaterskich

ochotników poprowadził starzec Eustachy de Saint Pierre.

Królowa Philippa z Hainault wybłagała przebaczenie.

• Głębia wyrazu emocjonalnego ludzi w różny sposób reagujących

na zagrożenie śmiercią.

• Projekt przewidywał postawienie rzeźby na bardzo niskim

postumencie. Wywołało to wiele oporów i dopiero w 1895, po loterii

na zakup odlewu z brązu Mieszczanie stanęli na właściwym miejscu.

A. Rodin, Mieszczanie z Calais, 1885-95 CECHY FORMY:

1. Grupa rzeźbiarska wolnostojąca, luźna

2. Kompozycja przestrzenna, wielofiguralna, wieloplanowa

3. Kompozycja wielokierunkowa, otwarta na przestrzeń

4. Postacie stojące lub ukazane w ruchu

5. Prawidłowe proporcje i anatomia postaci – realizm w ukazaniu postaci

6. Zindywidualizowanie postaci, wyraziste cechy fizjonomii, różnice wieku

7. Podkreślanie gestów, skrętów tułowia

8. Silna ekspresja postaci, eksponowanie emocji

9. Bogata, zróżnicowana faktura

10. Efekty światłocieniowe na powierzchni

11. Odlew z brązu, patynowany

CECHY FORMY:

• Rzeźba całopostaciowa,

monumentalna (pomnikowa)

• Skomponowana razem z

cokołem i obramieniem

stawu

• Zharmonizowana z

przestrzenią (otwarta na

przestrzeń)

• Ukazująca siedzącą postać

pod drzewem

• Rzeźba dynamiczna, oparta

na skosach (przekątnej)

• Postać ujęta w skręcie

tułowia, o anatomii ukazanej

syntetycznie, lekko

uproszczone fałdy szat są

jakby poruszone wiatrem

• Organiczność form i falistość

linii (secesyjność)

• Bogata faktura dająca efekty

świetlne na powierzchni

• Ekspresja postaci,

poruszenie, gesty, napięcie i

skupienie widoczne na twarzy

• Odlana z brązu, patynowana

Wacław Szymanowski,

Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie, 1904