Witamina D – źródła i wpływ na...

1

1

Witamina D –źródła i wpływ na zdrowie

dr inż. Elżbieta Wierzbicka

Katedra Żywienia Człowieka SGGW

Warszawa, 17 czerwca 2015 r.

WSZECHNICA ŻYWIENIOWA SGGW

http://nutrihealth.in

2

Formy, synteza, metabolizm witaminy D

witamina D2

(ergokalcyferol) witamina D3

(cholekalcyferol) Witamina D2 występuje w roślinach i grzybach

Witamina D3 wytwarzana jest w organizmach zwierzęcych

2

3

Witamina „słońca”

Zródło: http://www.energoelektronika.pl/

� W skórze dochodzi do absorpcji fotonów przez 7-dehydroksycholesterol pod wpływem działania promieniowania UV-Bo dł. fal 290-315 nm, następnie pod wpływem zaabsorbowanej energii ulega przekształceniu w wit. D3

� Efektywność największa - przy dł. fali 295-300 nm (max. przy 297 nm).

� Stosowanie kremów ochronnych ograniczai uniemożliwia skórną syntezę witaminy D.

4

Źródło: Marcinowska-Suchowierska E. i wsp., Postępy Nauk Medycznych 2010, 2, 160-166

http://www.vitamindwiki.com

Wpływ witaminy D na organizm człowieka

3

5

Wpływ witaminy D na organizm człowieka

� Syntetyzowana w skórze wit. D trafia do krwioobiegu, i przenoszona jest do różnych tkanek i organów. � Obecność receptorów VDR

- w organach zaangażowanych w utrzymanie homeostazy mineralnej (jelito, kość, nerka, przytarczyce)- w tkankach i organach innego rodzaju (komórki β trzustki, komórki układu immunologicznego)

� szerokie spektrum działania kalcitriolu.Źródło: Kosińska J. i wsp. Med. Rodz. 2008, 2, 34-47

6

Wpływ niedoboru wit. D na układ krążenia

� Pobudzenie układu RAA (renina-angiotensyna-aldosteron) - kalcytriol hamuje produkcję reniny (przy niedoborach wit. D rośnie stężenie reniny), co prowadzi do rozwoju nadciśnienia tętniczego i nadmiernego rozrostu mięśnia sercowego (hipertrofia).

� Wzrasta insulinooporność tkanek i uszkodzenia komórek β w wyspach trzustki, może rozwinąć się cukrzyca i zespół metaboliczny.

Źródło: Sajkowska J. i wsp., 2014; http://biuletynfarmacji.wum.edu.pl/

4

7

Wpływ niedoboru wit. D na tkankę kostną

� Niedobór wit. D bezpośrednio skutkuje zmniejszeniem wchłaniania Ca o ponad 50%, dlatego spadek stężenia 25(OH)D < 30 ng/ml powoduje proporcjonalny wzrost poziomu PTH.

� W celu utrzymania prawidłowego stężenia Ca2+ w surowicy - jest on uzupełniany z tkanki kostnej.

Wpływ dawki witaminy D i stężenia 25(OH)D na ryzyko złamań szyjki kości udowej i złamań pozakręgowych

Źródło: Jasik A. i wsp., Postępy Nauk Med. 2008, 1, 8-13

8

Stężenie 25(OH)D w surowicy

nmol/L ng/mL

Deficyt witaminy D 0–50 0–20

Stężenie suboptymalne >50–75 >20–30

Stężenie optymalne >75–125 >30–50

Kryteria diagnostyczne charakteryzujące stan zaopatrzenia organizmu w witaminę D

Źródło: Płudowski P. i wsp. Endokryn. Pol., 2013 ,4, 319-327.

� Stężenie 30-50 ng/mLuznano za docelowe dla zapewnienia efektu plejotropowego działania witaminy D

5

9

Źródła witaminy D

10

Tran - najbogatsze źródło wit. D

� TRAN (Oleum Jecoris Aselli) – olej wątłuszowy jest ciekłym tłuszczem

otrzymywanym ze świeżej wątroby dorsza atlantyckiego (Gadus morrhua)

lub innych ryb z rodziny dorszowatych (Gadidae).

� Tran zawiera unikalną kompozycję niezbędnych nienasyconych kwasów

tłuszczowych (NNKT) z grupy omega-3, w tym te najważniejsze, czyli kwas

eikozapentaenowy (EPA) i dokozaheksaenowy (DHA) - i omega-6, a także

witaminy A i D.

� Zalecana porcja tranu zawiera średnio od 5-15 µg witaminy D3.

(zróżnicowana zawartość w produktach rynkowych)

Tran z wątroby dorsza

250 µg/ 100 g produktu (10 000 IU/100g)

6

11

Produkty µg / 100g części jadalnych

Ryby świeżeWęgorz 30,0

Śledzie 19,2

Pstr ąg tęczowy 13,6Łoso ś 13,0Śledź solony 9,2

Sola 8,0Tuńczyk 7,2

Makrela 5,0Karp 5,0

Halibut 5,0

Dorsz 1,0

Szczupak 0,9

Okoń 0,8

Sandacz 0,7

Mintaj 0,1Morszczuk 0,1

Zawartość witaminy D w wybranych produktach


Przetwory rybnePstr ąg wędzony 36,0

Łoso ś wędzony 13,0

Śledź marynowany 12,0

Makrela w ędzona 8,4

Sardynka w oleju 5,0Tuńczyk w wodzie 4,5Dorsz w ędzony 1,0

Paprykarz 0,5

Zródło: Kunachowicz i wsp., Tabele składu i wartości odżywczej żywności Wyd. lekarskie PZWL, 2005

12


Mleko krowie 2% 0,03

Mleko kozie 0,11

Mleko owcze 0,18Jogurt naturalny 0,03

Śmietana 12% 0,10Śmietana kremowa 0,22

Ser podpuszczkowy pełnotłusty

0,25

Jajo całe 1,7

Żółtko jaja 4,5

Pieczarka 1,94

Margaryny 5-7,5

Zawartość witaminy D w wybranych produktach


Wątroba wieprzowa 1,10

Wątroba ciel ęca 0,33

Wieprzowina łopatka 0,7

Wołowina rostbef 0,6

Cielęcina łopatka 0,3

Indyk, mi ęso z piersi, bez skóry

0,1

Zródło: Kunachowicz i wsp., Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. lekarskie PZWL, 2005

� Najlepszym źródłem są tłuste ryby, olej z wątroby, jaja, mleko fortyfikowane i przetwory mleczne.

� Witamin D z pożywienia pochodzi głównie:- ze spożywanych tłuszczów (ok. 36-55%)- z mięsa i podrobów (ok. 25–45%)- z mlecznych (ok. 15–30%)- z ryb i przetworów rybnych (ok. 2-8%)

� Niewiele produktów można uznać za dobre źródło

7

13


Obligatoryjne wzbogacanemargaryny (nie wi ęcej ni ż 300 j.m./100g)mleka sproszkowanego dla niemowl ąt

Dobrowolnie wzbogacaneProdukty sojowePrzetwory mlecznei inne produkty, np. przetwory zbo żowe

Dodatkowe źródło witaminy D – produkty fortyfikowane


Zawarto ść wit. D w produktów rynkowych

Margaryny średnia zawartość ok. 6,34±1,90 µg/100g

Produkty mlecznefortyfikowane Jogurty, mleko, desery mleczne

średnia zawartość ok. 0,80±0,17 µg/100g

Produkty sojowenapoje, desery


Produkty zbo żowe, kaszki przeznaczone dla niemowl ąt


Pojedyncze produkty z grupy soków, napojów instant i słodyczy

Zródło: Renc P. Album produktów wzbogaconych w witaminę D i wapń, Katedra Żywienia Człowieka, 2014

14

(IŻŻ, 2012) Normy na poziomie AI

Niemowl ęta (0-1 lat) 5 (200 IU)

Dzieci (1-7 lat) 5

Chłopcy (10-18 lat) 5Dziewcz ęta (10-18 lat)

5

Mężczyźni (19-50 lat)(51-65 lat)(>65 lat)

510 (400 IU)15 (600 IU)

Kobiety (19-50 lat)(51-65 lat)(>65 lat)

5 (200 IU)10 (400 IU)15 (600 IU)

Ciąża, laktacja 5 (200 IU)

Zródło: Jarosz M., Normy żywienia dla ludności w Polsce – nowelizacja. IŻŻ, Warszawa, 2012

Zapotrzebowanie organizmuNormy na witaminę D - µg cholekalcyferolu /os/d

IOM (USA) EAR RDA AI

Niemowl ęta (0-1 lat) 10

Dzieci (1-8 lat) 10 15

Mężczyźni (9-70 lat)(>67 lat)

1010

1520

Kobiety (9-70 lat)(>67 lat)

1010

1520

Ciąża, laktacja 10 15

Zródło: IOM, Dietary Reference Intakes for Calcium and Vitamin D. Food and Nutrition Board, Nat. Acad. Press, Washington, 2010

Bezpieczne poziomy spożycia (UL)określone przez EFSA (2012)

Grupa wiekowa UL µg (IU)/dz

Niemowl ęta (0-2 lat) 25 (1000)Dzieci (3-10 lat) 25 (1000)Młodzie ż (11-17 lat) 50 (2000)Dorośli 50 (2000)

8

15

Zródło: http://www.mir.gdynia.pl (Morski Instytut Rybacki - Państwowy Instytut Badawczy, Gdynia)Malesa-Ciećwierz M., Usydus Z.: Vitamin D: Can fish food–based solutions be used for reduction of vitamin D deficiency in Poland? Nutrition; 2015, 31, 1, 187-192;

Ocena zawartości witaminy D w rybach dostępnychna polskim rynku

Badaniami objęto: 11 najpopularniejszych gatunków ryb: dorsz bałtycki, śledź bałtycki, łosoś bałtycki, makrela, mintaj, sola, panga, tilapia hodowlany pstrąg, hodowlany karp i hodowlany łosoś norweski

16

Struktura spożycia ryb, a podaż witaminy D

Ocena zawartości witaminy D w rybach dostępnychna polskim rynku

Polskaśrednie spożycie ryb 6,4 kg/rok = ok. 320 µg/rok

Średnie spożycie wit. D - 0,9 µg/dz

Zródło: http://www.mir.gdynia.pl (Morski Instytut Rybacki - Państwowy Instytut Badawczy, Gdynia)Malesa-Ciećwierz M., Usydus Z.: Vitamin D: Can fish food–based solutions be used for reduction of vitamin D deficiency in Poland? Nutrition; 2015, 31, 1, 187-192;

Norwegia: K – 5,9 µg/dzM – 6,8 µg/dzRyby - 27%

-----------------------------------

9

17

Wyniki badań

Wskazują, na deficyty i niedobory witaminy D

są powszechne zarówno w Polsce, jak i wśród

innych mieszkańców Europy,

także USA, Kanady i innych krajów

18

Wybrane wyniki badań

Odsetek starszych kobiet w Polsce ze stężeniem 25(OH)D <50 nmol/L największy spośród badanych 5 krajów EuropyŹródło: Andersen R., at al. Eur J. Clin. Nutr, 2005, 59,533-541

10

19


� Średnie stężenie 25(OH)D - 13.6 ng/ml� Duża częstość występowania niedoborów

u starszych kobiet w Polsce� Stężenie > 30 ng/ml tylko u 4% osób� Niedobór (20-30 ng/ml) u 12,8%� Deficyt (<20 ng/ml) u 83.2%

20

� Stężenie >30 ng/ml jedynie u 8,5% badanych

� Niewielki niedobór (20-30 ng/ml) - 23,8%

� Umiarkowany niedobór (10-20 ng/ml) - 44,9%

� Hipowitaminoza D (< 10 ng/ml) - 21,8%

Źródło: Misiorowski W., at al. Postępy Nauk Medycznych, 2013, 11,775-778.

Postępy Nauk Medycznych 11/2013, s. 775-778*Waldemar Misiorowski1, Tomasz Słyk2, Aleksandra Wycisk2, Wojciech Zgliczyński1

Ocena zaopatrzenia w witaminę D 609 pacjentów Poradni Endokrynologicznej –doniesienie wstępne


11

21

� Zima: stężenie 25(OH)D ok. 13 ± 7 ng/ml, ok. 81% osób miało niedobór witaminy D.

� Jesień: stężenie 25(OH)D ok. 23 ± 8 ng/ml ok. 42% osób miało hipowitaminozę D).

� Wykazano istotne różnice stężeń 25(OH)D i PTH między okresami badań (11,9 wobec 22,1 ng/ml oraz 46,3 wobec 32,2 pg/ml).

� Ekspozycja na promienie UV w lecie była niewystarczająca aby zapewnić odpowiedni poziom witaminy D już wczesną jesienią u niemal połowy badanych.

Zródło: Kmieć P. et al. Endokrynol. Polska, 2015; 66,1,30-38

25(OH)Dng/ml

Zima% osób

Jesień% osób

≥ 30 1,8 14,7

20 - 30 10,1 43,1

10 - 20 50,5 39,4

< 10 37,6 2,8


22

Stan zaopatrzenia organizmu w witaminę D w krajach Europy Środkowej

12

23

Witamina D: Rekomendowane dawki dla populacji zdrowej oraz grup ryzyka deficytu - wytyczne dla Europy Środkowej 2013 r

Płudowski P. i wsp. Endokrynol. Pol., 2013, 4, 319-327.

24


Płudowski P. i wsp. Standardy Medyczna. Pediatria, 2013, 1, 537-578.

13

25

ZALECENIA SUPLEMENTACJI WITAMINĄ D DLA POPULACJI OSÓB ZDROWYCH - wytyczne dla Europy Środkowej 2013 r

Wiek Zalecane dawkowanie Stosowanie

Noworodki i niemowl ęta (0-12 miesi ęcy)do 6 m. ż. 400 IU/dz (10.0 µg/dz) przez cały rok

6-12 m.z. 400–600 IU/dz (10.0–15.0 µg/dz) przez cały rok zależnie od podaży witaminy Dw diecie.

Dzieci i młodzie ż (1- 18 lat) 600–1000 IU/dz (15.0–25.0 µg/dz), zależnie od masy ciała,

w miesiącach wrzesień - kwiecień.

600–1000 IU/dz (15.0–25.0 µg/dz) zależnie od masy ciała, przez cały rok, jeśli efektywna synteza skórna witaminy D w miesiącach letnich nie jest zapewniona.

Doro śli (> 18 lat) i seniorzy 800–2000 IU/dz (20.0–50.0 µg/dz) zależnie od masy ciała,

w miesiącach wrzesień - kwiecień.

800–2000 IU/dz (20.0–50.0 µg/dz) zależnie od masy ciała, przez cały rok, jeśli efektywna synteza skórna witaminy D w miesiącach letnich nie jest zapewniona.

Seniorzy (65+) 800-2000 IU/dz (20.0–50.0 µg/dz), zależnie od masy ciała, przez cały rok, ze względu na obniżoną efektywność syntezy skórnej witaminy D.

Źródło: cyt. za Płudowski P. i wsp. Standardy Medyczna. Pediatria, 2013, 1, 537-578.

26

ZALECENIA SUPLEMENTACJI WITAMINĄ D DLA POPULACJI OSÓB ZDROWYCH - wytyczne dla Europy Środkowej 2013 r

Wiek Zalecane dawkowanie Stosowanie

CIĄŻA i KARMIENIE PIERSI ĄKobiety, które planuj ą ciążę, powinny rozpocz ąć/utrzyma ć suplementacj ę witamin ą D zgodnie z wytycznymi dla dorosłych. Wła ściwa poda ż witaminy D powinna by ć zapewniona przed ci ążą.

1500–2000 IU/dz (37.5–50.0 µg/dz) Przynajmniej od drugiego trymestru ciąży. Ginekolodzy/położnicy powinni rozważyć włączenie suplementacji witaminą D wkrótce po potwierdzeniu ciąży.

Jeśli mo żliwe, okresowe monitorowanie st ężenia 25(OH)D powinno by ć wykonywane w celu doboru optymalnej dawki witaminy D i weryfikacji efektywno ści suplementacji. Celem suplementacji witamin ą D jest uzyskanie i podtrzymanie stężenia 25(OH)D wynosz ącego 30–50 ng/mL


14

27

ZALECENIA SUPLEMENTACJI WITAMINĄ D DLA GRUP RYZYKA DEFICYTU WITAMINY D - wytyczne dla Europy Środkowej 2013 r

Grupa ryzyka Zalecane dawkowanie Stosowanie

OTYŁE DZIECI i OTYŁA MŁODZIEŻ (BMI > 90c wg. norm dla wieku i płci w danym kraju)

1200–2000 IU/dz (30–50 µg/dz) zależnie od stopnia otyłości, w miesiącach wrzesień- kwiecień

1200–2000 IU/dz (30–50 µg/dz) zależnie od stopnia otyłości, przez cały rok, jeśli efektywna synteza skórna witaminy D w miesiącach letnich nie jest zapewniona.

OTYLI DOROŚLI i OTYLI SENIORZY (BMI 30+ kg/m2)

1600–4000 IU/dz (40–100 µg/dz) zależnie od masy ciała,w miesiącach wrzesień - kwiecień.

Racjonalna ekspozycja skóry na promieniowanie słoneczne jest bezpieczne i poprzez syntezę skórną stanowi dodatkowe źródło witaminy D

PRACOWNICY NOCNYCH ZMIAN oraz CIEMNOSKÓRE OSOBY DOROSŁE

1000-2000 IU/dz (20.0–50.0 µg/dz) zależnie od masy ciała, przez cały rok dla osób o ciemnej skórze (ze względu na obniżoną efektywność syntezy skórnej witaminy D).

1000-2000 IU/dz (20.0–50.0 µg/dz) zależnie od masy ciała, przez cały rok dla osób pracujących na nocnych zmianach, z wyraźnie ograniczoną aktywnością dzienną (tj. zmniejszoną ekspozycją na promieniowanie UVB)


28

Stężenie 25(OH)D w surowicyDziałanie do rozważenia

nmol/l ng/ml

Deficyt 0–50 0–20 Terapia deficytu

Stężenie suboptymalne

>50–75 >20–30 Zwiększenie/utrzymanie suplementacji witamin ą D

Stężenie optymalne >75–125 >30–50 Utrzymanie suplementacji witamin ą D

Stężenie wysokie >125–250 >50–100 Utrzymanie/obni żenie dawek witaminy D

Stężenie potencjalnie toksyczne

>250 >100

Powstrzymanie si ę od przyjmowania witaminy D do momentu uzyskania stężenia 25(OH)D w zakresie optymalnym

Poziom toksyczny >500 >200 Leczenie potencjalnych efektów toksycznych


Ocena stanu zaopatrzenia organizmu w witaminę Dna podstawie stężenia 25(OH)D w surowicy


15

29



30

Podsumowanie

� Niedobór witaminy D jest powszechny w Polsce, podobnie jak i w innych populacjach

krajów europejskich.

� Postępująca zmiana trybu życia oraz unikanie promieniowania słonecznego oraz niska

podaż tej witaminy w diecie dodatkowo pogłębiają ten problem.

� Dzieci i młodzież w okresie intensywnego wzrostu to grupa szczególnie wrażliwa na

niedobory tej witaminy i wymaga szczególnej kontroli w aspekcie wyrównania niedoboru

witaminy D. Inne grupy wskazane jako zwiększonego ryzyka także wymagają takiej kontroli.

� Modyfikacja czynników stylu życia, obejmujących żywienie i aktywność fizyczną i

odpowiednią profilaktykę może przyczynić się do poprawy stanu zaopatrzenia w wit.D.

� Korzystna rola witaminy D w homeostazie mineralnej ustroju i metabolizmie kostnym

została udowodniona, jednakże konieczne są dalsze badania, zwłaszcza prospektywne z

randomizacją, w celu ustalenia odpowiedniej podaży, dawki, biodostępności i jej źródeł

pokarmowych.

� Ze względu na często występujący deficyt oraz niedostateczną podaż witaminy D z

całodzienną dietą należy rozważyć wprowadzenie suplementacji w rekomendowanych

dawkach, zależnych od wieku, stanu fizjologicznego, pory roku (ekspozycja na słońce).

� Jeśli jest potrzeba to ustalenie dawek suplementacji powinno być pod kontrolą lekarza,

należy dążyć do indywidualizacji postępowania w zakresie wyrównywania niedoborów.

Witamina D – źródła i wpływ na...

Documents

Transcript of Witamina D – źródła i wpływ na...