KORZYŚCI I ZAGROŻENIA

SUPLEMENTY DIETY

Dr hab. Bożena Waszkiewicz-Robak, prof. nadzw. Prof. dr hab. Franciszek Świderski

Wspólna forma

SUPLEMENTY

DIETY

PRODUKT

LECZNICZY ŻYWNOŚĆ

Postać konwencjonalna

ŁATWO SIĘ POMYLID!

kapsułki

tabletki

drażetki

proszki

syropy

ampułki z płynem

saszetki z proszkiem

butelki z kroplomierzem

CZY MOŻNA DZIELIĆ

TABLETKI, KAPSUŁKI?

Nie – nie powinno się dzielić

tabletek/kapsułek z substancjami

bardzo silnie działającymi oraz

zawierającymi bardzo mało

substancji czynnej (mniej niż 1 mg).

trudności z połykaniem dużych pigułek

cała tabletka działa zbyt silnie i jest chęd samodzielnego zmniejszenia dawki

RYZYKO - nawet bardzo precyzyjny podział nie zagwarantuje, że w połowie tabletki

znajduje się równo połowa dawki!

Tak – ale tylko te, które mają zaznaczoną linię podziału

POPULARNE, MODNE

DZIAŁANIE SUPLEMENTÓW

NA ODCHUDZANIE

ENERGETYCZNE

RELAKSUJĄCE

Coraz częściej na rynkach światowych pojawiają się

„nowe, rewelacyjne, naturalne środki lecznicze”,

reklamowane jako panaceum na wszystkie

znane ludzkości schorzenia i dolegliwości.

W praktyce mogą się one okazad zupełnie

nieskuteczne, a nawet wręcz szkodliwe

Stosowaniu suplementów towarzyszy wiele błędów, które zwiększają ryzyko

zaburzeo stanu zdrowia, gdyż przyjmowane w nadmiarze

mogą powodowad niekorzystne skutki zdrowotne

LEPSZE LIBIDO

PAMIĘD I KONCENTRACJA

OCZYSZCZENIE I ODPORNOŚD

OSTROŻNOŚĆ W SPOŻYWANIU

Suplementy lub składniki roślinne wobec których należy zachowad szczególną

ostrożnośd w spożyciu

Środki o działaniu przeczyszczającym

Aloes

Senes

Kruszyna

Substancje wrażliwe na promieniowanie

słoneczne

Dziurawiec

Echinacea

Miłorzęb japooski

Wywołujące silne reakcje alergiczne

Rumianek,

Świetlik lekarski

Arnika górska

Utrudniające wchłanianie leków do

krwi

Wykazujące działanie osłonowe na błonę śluzową żołądka –

siemie lniane

MNIEJ ZNANE LUB ZABRONIONE

składniki do stosowania w suplementach diety

ŚRODKI O DZIAŁANIU PRZECZYSZCZAJĄCYM

Aloes Korzyści

Wzmocnienie i poprawa kondycji

organizmu, poprawa trawienia, apetytu

1-3 ml soku z liści na pobudzenie apetytu lub na zatwardzenie

2 – 3 łyżki soku dziennie – efekt

nawilżający skórę

Zagrożenia

Aloina i emodyna – występuje w skórce

liści, WYKAZUJĄ ONE DZIAŁANIE

PRZECZYSZCZAJĄCE –

STOSOWAD PREPARATY TYLKO ZAWIERAJĄCE sam

MIĄŻSZ

Ograniczenia w stosowaniu

Jest ok. 200 gatunków botanicznych, ale tylko

3 gatunki wykazują działanie

prozdrowotne:

Aloe vera (Aloe vera Linne,)

Aloe arborescens (aloes drzewiasty)

Aloe ferox (aloes uzbrojony)

CAŁY ALOES - czyli pulpa, sok lub ekstrakt uzyskany z CAŁEGO liścia danej odmiany aloesu (miąższ z wnętrza liścia plus okrywająca go skórka)! – TAKI WYWOŁUJE BIEGUNKI!!!

ŚRODKI O DZIAŁANIU PRZECZYSZCZAJĄCYM

Kruszyna

– kora Korzyści

glikozydy flawonoidowe, w niektórych tylko związki

pochodne antrachinonu -

0,5-1,0 g surowca

Zagrożenia

Prowadzi do zmian pigmentowych w jelicie

grubym, polegających na ciemnobrązowym

zabarwieniu śluzówki jelita grubego,

Powoduje skurcze i bóle brzucha, szczególnie u osób z podrażnieniem

jelit,

Żółte do czerwono- brązowego zabarwienie

moczu

Ograniczenia w stosowaniu

- nie może byd stosowana u dzieci poniżej 10. roku życia,

- u dorosłych i młodzieży tylko

okazjonalnie przez krótki czas w przypadkach

zapard

Przyjmowane przez zbyt długi czas, mogą spowodowad zwolnienie motoryki jelit, a nawet wywoład ich niedrożnośd, a także spowodowad stan odwodnienia organizmu.

ŚRODKI O DZIAŁANIU PRZECZYSZCZAJĄCYM

Wspomaganie odchudzania senesem nie ma sensu - To środek przeczyszczający, który przy dłuższym stosowaniu zaburza rytm pracy przewodu pokarmowego. Po jego odstawieniu są kłopoty z wypróżnieniami. Ponownie uregulowanie organizmu jest bardzo trudne i wymaga coraz większych dawek środków przeciw zaparciom.

Senes Korzyści

Regulacja przemiany materii

– regulacja wypróżnieo,

regulacja masy ciała

Zagrożenia

Sennozydy - dla osób, które mają

zaburzenia kardiologiczne - odwodnienia -

zubożenie organizmu w potas bolesne

skurcze brzucha

Ograniczenia w stosowaniu

Stany zapalne, niewydolnośd

krążenia,

niewydolnośd nerek ,

Ciąża i karmienie

Żylaki

SUBSTANCJE WRAŻLIWE NA

PROMIENIOWANIE SŁONECZNE

Dziurawiec Korzyści

Pobudza wydzielanie żółci i soków

trawiennych, ułatwia procesy trawienne, przy

wzdęciach, przy zmniejszonym

wydzielaniu moczu, uspokajająco w stanach

wyczerpania nerwowego i niepokoju

Zagrożenia

przebarwienia skórne oraz neuropatie

(dolegliwości bólowe nerwów obwodowych),

które nasilają się pod wpływem

promieni słonecznych

Ograniczenia w stosowaniu

Nie powinny spożywad go osoby

przyjmujące leki psychotropowe

Dziurawiec poprawia apetyt, stymuluje czynnośd wydzielniczą różnych gruczołów trawiennych, wykazuje działanie żółciopędne.

RYZYKO WOBEC SUBSTANCJI ROŚLINNYCH

Produkty roślinne i ekstrakty dawki substancji kilka-kilkadziesiąt razy mniejsze od leczniczych brak standaryzacji ekstraktów, stabilności gotowych produktów produkty z innych rejonów geograficznych - reakcje niepożądane,

np. alergiczne brak spójnego prawa w zakresie wykorzystania surowców

zielarskich do produkcji suplementów

nie funkcjonuje jeszcze wykaz składników (dostępny dla producentów), które mogą wchodzid w skład suplementów – ryzyko nieodpowiedniego zastosowania

ZNANE składniki suplementów i ich przeznaczenie

Kolagen Probiotyki

Kwasy tłuszczowe

przeciwutleniacze

Fitosterole

Beta-glukany

Preparaty wspomagające odchudzanie

Afrodyzjaki

Opóźniające starzenie

Poprawiające nastrój

Na włosy, skórę, paznokcie

PRZYKŁADY SKŁADNIKÓW BIOAKTYWNYCH

JAKO AFRODYZJAKI

Rodzaj Warunki

stosowania Oczekiwany

efekt Zagrożenia

Avena sativa – owies zwyczajny 250 - 750 mg dziennie Wzrost poziomu testosteronu

-

Żeo-szeo fitohormony Do 6 x 500 mg -

Cynk 15 mg dziennie Wzrost syntezy

testosteronu -

Kora drzewa afrykaoskiego

Johimbina 15 mg dziennie Wzrost potencji Możliwe powikłania

L-arginina 3-6 g na pusty żołądek Wzrost produkcji

tlenku azotu -

Ginko biloba – miłorząb japooski

ekstrakty 60 - 180 mg Usprawnienie krążenia

-

Tribulus terrestis - buzdyganek ziemny – źródło saponin

125 - 250 mg dziennie na pusty żołądek

Wzrost syntezy testosteronu i estrogenu

Ograniczad w nowotworach prostaty

PRZYKŁADY SKŁADNIKÓW BIOAKTYWNYCH

JAKO PRZECIWUTLENIACZE

Rodzaj Warunki stosowania Oczekiwany efekt Zagrożenia

Kwas liponowy (ALA)

Częściowo wytwarzany w organizmie

50 – 100 mg dziennie Obniżenie glukozy we krwi, dobry dla wątroby, po udarach

-

L-karnityna 750 mg – 3 g na 0,5 h przed lub 2 h po posiłku, przed wysiłkiem

↓ poziom cholesterolu, ↑ wytrzymałośd, spala tłuszcz

-

Magnez 250 – 500 mg Poprawa ciśnienia, koncentracji

Miłorząb japooski - ginko biloba ekstrakt

bioflawonoidy 1-3 x 60 mg Usprawnia pracę mózgu

Wit. E 10-40 mg Przeciwdziałanie chorobom serca, przeciwutleniacz

Wyciąg z pestek grejpfruta

bioflawonoidy 10 – 15 kropli przeciwgrzybiczy Interakcja z lekami nasercowymi

PRZYKŁADY SKŁADNIKÓW BIOAKTYWNYCH

KORZYSTNIE WPŁYWAJĄCYCH NA SKÓRĘ, WŁOSY,

PAZNOKCIE

Rodzaj Warunki stosowania

Oczekiwany efekt Zagrożenia

AHA Alfa-hydroksy-kwasy: mlekowy, glikolowy (wino, owoce, mleko)

50 mg Naturalne złuszczanie się naskórka

Wrażliwośd skóry

HMB β-hydroksy-β-metylomaślan – produkt rozpadu leucyny

500 mg dziennie Gospodarka białkiem, likwiduje „uwiąd starczy”

-

Skrzyp polny, pokrzywa

krzem do 500 mg Poprawa stanu włosów i paznokci

-

Kolagen + witamina C + witamina E + cynk

KOLAGEN

ujędrnia, odżywia cerę,

opóźnia procesy starzenia się skóry,

redukuje i spłyca zmarszczki,

Regeneruje struktury tkanki łącznej właściwej,

chrzęstnej, kostnej, struktury kolagenowe gałki ocznej i włosów;

10 g dziennie najkorzystniej w formie

hydrolizatu – 3-4 miesiące

PRZYKŁADY SKŁADNIKÓW BIOAKTYWNYCH KORZYSTNIE WPŁYWAJĄCYCH NA SKÓRĘ, WŁOSY, PAZNOKCIE

PRZYKŁADY SKŁADNIKÓW BIOAKTYWNYCH

POPRAWIAJĄCYCH NASTRÓJ

Rodzaj składnika Warunki stosowania

Oczekiwany efekt Zagrożenia

DHEA Dehydroepi-androsteron

Naturalny hormon produkowany przez przysadkę mózgową

Po 45 roku życia 25 mg M, 12,5 mg K

Poprawa samopoczucia

-

Dziurawiec hiperycyna 250-50 mg dziennie

Środek przeciwdepresyjny poprawa pracy wątroby

Zwiększona wrażliwośd na promienie słoneczne

Pieprz metystynowy (kava-kava)

kawalaktony 3 x 250 mg Nadmierna sennośd

Tyrozyna aminokwas 2 x 500 mg przed jedzeniem

antydepresyjny Ograniczenie apetytu

SUPLEMENTY DIETY ZE

SKŁADNIKAMI

„WSPOMAGAJĄCYMI

ODCHUDZANIE”

HAMUJĄCE APETYT

Kwas hydroksycytrynowy (HCA)

kwas hydroksyalifatyczny - naturalnie występujący w owocu Garcina cambogia, pochodzącym z Tajlandii

Garcina cambogia

Iinhibitor enzymu (liazy cytrynianowej ATP) katalizującego konwersje koenzymu A (Acetylo-CoA) niezbędnego do syntezy kwasów tłuszczowych, triacylogliceroli i cholesterolu

Spożywanie HCA uważane jest za bezpieczne: - nie wywołuje efektów ubocznych - nie wchodzi w interakcje z lekami

Dzienne zalecane spożycie: niezdefiniowane, zróżnicowane przez różnych producentów: 150 - 250 - 500 mg

Brak jednoznacznych dowodów wyjaśniających mechanizm i skutecznośd działania

PRZYKŁADY SKŁADNIKÓW BIOAKTYWNYCH

TZW. SPALACZE TŁUSZCZU

Rodzaj Warunki stosowania

Oczekiwany efekt Zagrożenia

HMB Produkt rozpadu leucyny

Do 3 g dziennie, min 4 tyg.

Ochrona białka, poprawa wyglądu skóry, ubytek tłuszczu

-

Surowy ananas Bromelaina – enzym proteolityczny

500 – 1500 mg Łagodzi ból, skraca skutki przetrenowania, zwiększa wydzielanie soków trawiennych

-

Koenzym Q10 15-60 mg Synteza ATP, dobra praca serca

-

Kawa Ziele przęśli

Kofeina efedryna

< 100 mg Wzrost termogenezy, przyspieszenie metabolizmu

Kolatanie serca, zawroty głowy, bezsennośd

ABSORBUJĄCE TŁUSZCZ

I HAMUJĄCE JEGO WYKORZYSTANIE

Chitosan

- 1 g chitosanu wiąże od 3 do 20 g tłuszczu utrudniając jego wchłanianie

naturalna substancja balastowa otrzymywana z pancerzy skorupiaków (otoczek chitynowych): kryla, krabów, krewetek

Skutecznośd działania - kontrowersyjna

Pożądane właściwości: zdolność wiązania tłuszczu

Dzienne zalecane spożycie: ok. 4 g, przed jedzeniem, deklarowane przez różnych producentów jest niewystarczające 1-2 g

Mechanizm działania

wiązanie tłuszczu w siateczce żelowej chitosanu w kwaśnym

środowisku żołądka

obniżanie aktywności lipaz

Tłuszcz niedostepny dla enzymów trawiennych

Hamuje aktywnośd lipazy

lipoproteinowej

PRZYSPIESZAJĄCE SPALANIE TŁUSZCZU LUB HAMUJĄCE JEGO SYNTEZĘ

CLA - sprzężone dieny kwasu linolowego obejmują izomery cis-9, trans-11 wytwarzane

w przewodzie pokarmowym zwierząt roślinożernych

Dzienne zalecane spożycie: - min 500 mg, najczęściej 1000 – 1500 mg przez ok. 6 m-cy

Obniżenie wewnątrzkomórkowej

zawartości triacylogliceroli

Zwiększa aktywnośd transferazy karnitynowo-

palmitynowej (Lp)

Nasilenie β-oksydacji tj. procesu spalania tkanki

tłuszczowej

Zwiększenie ilości białka w mięśniach

Mechanizm działania

Skutecznośd działania – kontrowersyjna, zbyt mało dowodów

Hamują syntezę prostoglandyn

Ograniczanie podziału i różnicowania komórek tłuszczowych

L–KARNITYNA Spożywanie L–karnityny nasila o 70% przemiany energetyczne tłuszczów

Zalecane spożycie: - od 100 mg do 2 g dziennie, - wyższe dawki - od 2 do 6 g - przy wykonywaniu zwiększonego wysiłku fizycznego

Należy ją przyjmowad na czczo i na ok. 0,5-1 godziny przed treningiem. Nie wykazano działania ubocznego wskutek suplementacji.

Skutecznośd zależy od dawki i wysiłku fizycznego

Główne symptomy niedoboru L-karnityny w organizmie może być: - uczucie wyczerpania, - szybkie zmęczenie przy wysiłku - bardzo wolna regeneracja sił, tzw. syndrom chronicznego zmęczenia

- umożliwia transport kwasów tłuszczowych do mitochondrium, gdzie przekształcane są one w energię

Regulujące przemianę

materii

Modulujące metabolizm

węglowodanów

Chrom – trójwartościowy jon chromu wchodzi w skład czynnika tolerancji glukozy (GTF – Glucose Tolerance Factor)

Chrom współdziała z insuliną w metabolizmie węglowodanów, gdyż pobudza komórki trzustki do zwiększonego wydzielania insuliny i jej działania.

Przeciętna zalecane spożycie chromu w

suplementach

200 – 400 µg

Dzienne zalecane spożycie ok. 50 – 200 µg

U osób przyjmujących bardzo duże ilości chromu (powyżej 1000 µg) zauważono występowanie dysfunkcji nerek

W formie nieorganicznej jest słabo wchłaniany (ok. 1%) natomiast w postaci GTF wykorzystywany jest w 15–20%

zwiększające termogenezę

Camellia sinensis

Pola herbaciane - Camellia sinensis

- zwiększenie wydatku energetycznego w wyniku nasilania termogenezy

Przeciętna zalecane spożycie

ekstraktów w suplementach

250 mg związków polifenolowych -

odpowiednik 3 kubków

świeżego naparu zielonej herbaty

Dzienne zalecane spożycie Brak danych

Związki polifenolowe zawarte w ekstraktach herbat:

-Katechiny: epikatechiny (EC), epikatechiny-3-gallate (ECG),

epigallokatechiny (EGC) i epigallokatechiny-3-gallate (EGCG). oraz

- saponiny powodują:

Substancje regulujące przemianę

materii

HERBATA

- zielona

- czerwona – Pu-Erh

- hamowanie lipazy trzustkowej - upośledzenie emulsyfikacji tłuszczu w przewodzie pokarmowym

- obniżenie aktywności lipazy żołądkowej oraz trzustkowej

KOFEINA - pobudza naczynia sercowe

- wydzielanie soków żołądkowych

- oraz tworzenie moczu

Dawka Oddziaływanie na organizm

300 mg wzrost niepokoju, bezsennośd, arytmia sercowa

ok. 1,5 g wstrząsy, niepokój, drżenie,

od 2 do 5 g stymulacja rdzenia kręgowego

10 g dawka śmiertelna

Spożywana przez dłuższy okres czasu może powodowad ryzyko urodzenia niemowląt o niskiej masie ciała

Wysoka zawartośd kofeiny: 150 mg/100 ml

Wpływa na pobudzenie umysłu, szybszy i jasny przepływ myśli w dawce

bezpiecznej, uważanej od 100 do 250 mg.

150 mg kofeiny odpowiada 1,5 – 2 filiżankom kawy naturalnej

max 250 - 300 mg/dzieo

STOSOWANIE SUBSTANCJI POMOCNYCH W REDUKCJI MASY CIAŁA

Bezpieczeństwo

Skuteczność

Niestwierdzona gumy guar, spirulina

Niepotwierdzone Efedryna, spirulina

Niepewna

HCA, chitosan, chrom, CLA, glukomannany, ekstrakty zielonej herbaty, psyllium, lukrecja, żeo-szeo

Potwierdzona błonnik pokarmowy, efedryna,

L-karnityna

Niepewne chrom, HCA, CLA, chitosan, lukrecja

Potwierdzone Psyllium, L-karnityna, glukomannany, zielona herbata, guma guar, HCA

PODSUMOWANIE

Suplementy diety są to środki spożywcze, których celem jest uzupełnianie normalnej diety. Są one skoncentrowanym źródłem witamin, składników mineralnych lub innych substancji, wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny.

Mogą byd stosowane przede wszystkim w przypadku, gdy z różnych powodów nie jest możliwe spożywanie zalecanych ilości składników witaminowych lub mineralnych w diecie.

Szacuje się, że ok. 20% populacji w Polsce stosuje suplementy diety. Stwarza to pytania o bezpieczeostwo ich stosowania.

Stosowanie suplementów diety może skutecznie uzupełniad niedobory witamin, minerałów lub w inny sposób wspierad naturalne procesy zachodzące w organizmie pod warunkiem rozważnego ich stosowania, najlepiej po konsultacji z dietetykiem

ale

suplementy diety mogą byd przyczyną powikłao farmakoterapii u pacjentów zażywających leki, w następstwie interakcji pomiędzy składnikami zawartymi w suplemencie (witaminy, składniki mineralne, zioła i inne), a powszechnie stosowanymi lekami.

Składniki suplementów mogą zmniejszad wchłanianie wielu leków czy też zaburzad metabolizm niektórych z nich.