Witam Państwa na wykładzie z podstaw polityki gospodarczej, :)…

Witam Państwa na wykładzie z podstaw polityki gospodarczej, :)…

1

2Bogusław Czarny KSAP 2011

P O L I T Y K A G O S P O D A R C Z A

I. PLAN ZAJĘĆ

1. Cele państwa w gospodarce (efektywność i sprawiedliwość).

2. Ochrona konkurencji.

3. Kontrola efektów zewnętrznych.

4. Dobra publiczne i kłopoty z informacją.

5. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia I.

6. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia II.

7. Model AD-AS i analiza polityki makroekonomicznej państwa.

8. Spory o politykę makroekonomiczną.

9. Państwo a ład instytucjonalny w gospodarce (przykład zmiany ustroju gospodarczego w Polsce u schyłku XX wieku).

II. SPOSÓB PROWADZENIA ZAJĘĆ

Zajęcia mają charakter konwersatorium. Przed zajęciami słuchacze po-winni zapoznać się z literaturą.

III. LITERATURA:

1. N. G. Mankiw, P. H. Taylor: Mikroekonomia, Makroekonomia, Warsza-wa, PWE, 2009 (fragmenty). 2. J. E. Stiglitz: Ekonomia sektora publicznego, Warszawa, PWN, 2004 (fragmenty). 3. B. Czarny: www.podstawyekonomii.pl/politykagospodarcza/ skrypt in-ternetowy).

Warszawa, 17 czerwca 2011 r. Bogusław Czarny



I. PLAN ZAJĘĆ












III. LITERATURA:

1. N. G. Mankiw, P. H. Taylor: Mikroekonomia, Makroekonomia, Warsza-wa, PWE, 2009 (fragmenty). 2. J. E. Stiglitz: Ekonomia sektora publicznego, Warszawa, PWN, 2004 (fragmenty). 3. B. Czarny: www.podstawyekonomii.pl/politykagospodarcza/ (skrypt in-ternetowy).




I. PLAN ZAJĘĆ












III. LITERATURA:



8

www.podstawyekonomii.pl/politykagospodarcza/

UWAGA!

Do egzaminu obowiązuje znajomość CAŁEGO skryptu interneto-wego i – dodatkowo - INFORMACJI PRZEKAZANYCH LUB WSKAZANYCH NA ZAJĘCIACH.

9

CELE PAŃSTWA W GOSPODARCE: EFEKTYWNOŚĆ I SPRAWIEDLIWOŚĆ

11

12

W praktyce, oceniając różne stany gospodarki, ludzie przykładają dużą wagę do kryteriów EFEKTYWNOŚCI i SPRAWIEDLIWOŚ-CI.

I. EFEKTYWNOŚĆ (ang. efficiency).

13

W sporach o działanie gospodarki jest podkreślane znaczenie EFEKTYWNOŚCI rozdziału (alokacji) dóbr między różne zasto-sowania. EFEKTYWNOŚĆ dotyczy kwestii: „Co i jak jest produ-kowane?”.

■ EFEKTYWNOŚĆ gospodarowania rośnie, kiedy z po- posiadanych zasobów (np. pracy) społeczeństwo wytwarza więcej dóbr, które możliwie najlepiej odpowia-

wiadają potrzebom ludzi.

14

15

PRZYJRZYJMY SIĘ BLIŻEJ EFEKTYWNOŚCI…

15

Za praktyczną miarę efektywności bywa uznawany po prostu real-ny PKB globalny lub PKB per capita. Ich zwiększenie się oznacza przecież, że - wykorzystując dane zasoby (np. zasoby pracy) - całe społeczeństwo (lub przeciętny obywatel) wytwarza coraz więcej dóbr.

Jednak my, dalej, zapoznamy się z bardziej wyrafinowa-nymi miarami efektywności.

16

Przyporządkowana danej porcji dobra przez odpowiedni punkt na linii popytu, D, cena jest miarą SKŁONNOŚCI DO PŁACENIA (ang. willigness to pay) nabywcy tej porcji dobra za tę porcję dobra (miarą jej wartości dla tego nabywcy).

16

1. NADWYŻKA KONSUMENTA

17

Przyporządkowana danej porcji dobra cena jest miarą SKŁON-NOŚCI DO PŁACENIA (ang. willigness to pay) nabywcy tej porcji dobra za tę porcję dobra (miarą jej wartości dla tego nabywcy).

Gdyby ta porcja dobra była dlań warta więcej, nabywca chciałby ją kupić przy wyższej cenie, zaś gdyby była warta mniej – nie kupiłby jej.

A zatem, np. motorynka nr 5 (5000?) jest dla jej nabywcy warta 5.

17

18

Nadwyżkę skłonności do płacenia nad zapłaconą ceną nazywamy NADWYŻKĄ KONSUMENTA.

Nadwyżka konsumenta może dotyczyć jednej lub – jak na powyższym rysunku - wszystkich kupionych jednostek dobra (zob. zacieniowany obszar na rysunku).

18

19

NADWYŻKA KONSUMENTA STANOWI MIARĘ KORZYŚCI NABYWCÓW Z HANDLU.

Dla bardzo wielu nabywców nabywane jednostki dobra są warte więcej niż wynosi ich cena. Suma korzyści tych nabywców stanowi łączną nadwyżkę konsumenta.

19

20

Przyporządkowana przez odpowiedni punkt na linii podaży, S, da-nej porcji dobra cena jest miarą ponoszonego przez producenta KOSZTU ZAOFEROWANIA tej porcji dobra [KOSZTU KRAŃ-COWEGO (ang. marginal cost)].

20

2. NADWYŻKA PRODUCENTA

21

Przyporządkowana przez odpowiedni punkt na linii podaży, S, da-nej porcji dobra cena jest miarą ponoszonego przez producenta KOSZTU ZAOFEROWANIA tej porcji dobra [KOSZTU KRAŃ-COWEGO (ang. marginal cost)].

Dla ceny choćby nieco niższej oferta maleje, a cena wyż-sza nie jest warunkiem koniecznym zaoferowania tej porcji dobra.

A zatem, np. koszt zaoferowania (koszt krańcowy) moto-rynki nr 5 (5000?) wynosi dla jej producenta 5.

21

Nadwyżkę uzyskanej ceny nad kosztem zaoferowania nazywamy NADWYŻKĄ PRODUCENTA.

Nadwyżka producenta może dotyczyć jednej lub wszyst-kich sprzedanych jednostek dobra (zob. zacieniowany obszar na rysunku).

22

NADWYŻKA PRODUCENTA STANOWI MIARĘ KORZYŚCI PRODUCENTOW Z HANDLU.

Dla bardzo wielu producentów wytworzenie oferowanych jednostek dobra kosztuje mniej niż wynosi uzyskana cena. Suma korzyści tych producentów stanowi łączną nadwyżkę producenta.

23

24

3. NADWYŻKA CAŁKOWITA

■ NADWYŻKA CAŁKOWITA stanowi sumę nadwyżki konsu-menta (ABP*) i nadwyżki producenta (P*B0).

24

254. NADWYŻKA CAŁKOWITA A EFEKTYWNOŚĆ

Nadwyżka całkowita stanowi naturalną miarę efektywności gospo-darowania. Im większa jest nadwyżka całkowita, tym lepszy użytek jest robiony z zasobów (tym bardziej efektywne jest gospodarowa-nie).

25

26

W stanie równowagi rynkowej wytwarzana jest ilość dobra, Q*, przy której nadwyżka całkowita, a zatem również efektywność gospodarowania, jest największa.

Wyobraźmy sobie, że produkcja byłaby mniejsza (np. Q1) lub większa (np. Q2) od Q*…

26

27

Przyczyną zmiany nadwyżki całkowitej mogą być np. wzrost war-tości dóbr spowodowany ich ulepszeniem [linia popytu przesuwa się w górę (w prawo)]; spadek kosztów produkcji [linia podaży przesuwa się w dół (w prawo)] (ceteris paribus).

27

28

DYGRESJA

Efektywność w sensie Pareta

Często ekonomiści stosują jeszcze inną definicję efektywności; cho-dzi o tzw.:

EFEKTYWNOŚĆ W SENSIE PARETA [VILFREDO PARETO (1848-1923)]

Efektywnie jest pod warunkiem, że osiągnięto OPTIMUM PARE-TA. Nie da się wtedy zwiększyć ilości dóbr posiadanej przez jedną osobę (użyteczności tej osoby) inaczej, niż za cenę zmniejszenia się ilości dóbr posiadanej przez kogoś innego (jego użyteczności).

28

29

Natomiast KORZYŚĆ W SENSIE PARETA to przyrost ilości dóbr posiadanych przez jedną osobę (zwiększenie się użyteczności tej osoby), któremu nie towarzyszy spadek ilości dóbr posiadanych przez kogoś innego (zmniejszenie się użyteczności tego kogoś).

*Zauważ, że zmaksymalizowanie nadwyżki całkowitej oznacza, że gospodarka osiągnęła optimum Pareta. Wszak, jeśli nadwyżka cał-kowita nie została zmaksymalizowana, możliwe jest jej zwiększenie, co oznacza, że możliwe jest polepszenie czyjejś sytuacji bez jedno-czesnego pogorszenia sytuacji kogoś innego.

KONIEC DYGRESJI

29

II. SPRAWIEDLIWOŚĆ

30

Pamiętamy, że EFEKTYWNOŚĆ dotyczy rozdziału (alokacji) dóbr między różne zastosowania, czyli kwestii: „Co i jak jest produko-wane?”.

31

Zaś SPRAWIEDLIWOŚĆ dotyczy kwestii: „Dla kogo jest produ-kowane?”, czyli podziału dochodów (majątku, szans). Ludzie spierają się, jaki podział jest SPRAWIEDLIWY.

■ Wielu ludzi za SPRAWIEDLIWY ma taki podział dochodów, w przypadku którego dochody są propor-

cjonalne do wyników pracy i (lub) wysiłku i (lub) potrzeb ludzi.

32

1. SKĄD W OGÓLE WIADOMO, ŻE SPRAWIEDLIWOŚĆ NAPRAWDĘ JEST WAŻNA DLA LUDZI?

32

Wynika to m. in. z ustaleń ekonomii eksperymentalnej. Przyjrzyj-my się np. grze „w ultimatum”…

33

Gra w ultimatum

Pierwszy gracz proponuje podział pewnej kwoty między obu bio-rących udział w grze graczy, a drugi gracz akceptuje lub odrzuca tę propozycję.

Odrzucenie propozycji powoduje, że pieniądze przepadają.

Przyjęcie propozycji powoduje jej zrealizowanie.

Kierujący się wyłącznie motywacją materialną HOMO ECONOMI-CUS powinien oferować i akceptować bardzo mało...

33

34

Eksperymenty (np. „gra w ultimatum”) pokazują, że o zachowaniu ludzi decyduje m. in. poczucie sprawiedliwości:

●2/3 graczy oferuje partnerowi od 40% do 50% kwoty do podzia-łu.

● Tylko 4 na 100 graczy oferuje mniej niż 20% tej kwoty.

● Ponad 50% graczy odrzuca oferty niższe od 20 % kwoty...

34

3535

Te poglądy są silnie zróżnicowane.

Np. na tle mężczyzn kobiety wydają się być „socjalistka-mi” (w porównaniu z mężczyznami często rezygnują w grach ze wzrostu sumy wypłat dla graczy w zamian za zmniejszenie zróżni-cowania tych wypłat).

Natomiast młodzi, zdrowi mężczyźni względnie często ak-ceptują wzrost zróżnicowania wypłat w zamian za zwiększenie się sumy wypłat dla graczy.

36

W praktyce dążenie państwa do sprawiedliwości często przyjmuje formę zmiany poziomu dochodów powstałych na rynkach. Polega to na zabieraniu dochodów bogatym i przekazywaniu ich biednym („wyrównywanie” dochodów).

Innymi słowy, państwo przykłada większą wagę do kryte-riów „wedle wysiłku” i „wedle potrzeb” niż rynek, który zwykle wynagradza RACZEJ „wedle efektów”.

Czy rzeczywiście należy „wyrównywać” dochody?

36

2. CZY RZECZYWIŚCIE NALEŻY ZMNIEJSZAĆ RÓŻNICE DOCHODÓW („WYRÓWNYWAĆ” DOCHODY) ?

3737

Czy rzeczywiście należy wyrównywać dochody?

2.1. TAK, ZE WZGLĘDU NA RÓWNOŚĆ I SPOKÓJ SPOŁECZ-NY.

A. RÓWNOŚĆ

Twierdzącą odpowiedź na to pytanie wielu wywodzi z NIECHĘCI DO CIERPIENIA i DOMINACJI JEDNYCH LUDZI NAD INNY-MI LUDŹMI…

„(…) wydaje się, że - sama w sobie - nierówność badzo rzadko jest tym, co nam przeszkadza, a (…) nasze dążenie do równości najczęś-ciej da się wywieść z innych fundamentalnych wartości. Chcemy zmniejszać nierówności, ponieważ, między innymi, PRZYCZYNIA SIĘ TO DO ZŁAGODZENIA LUDZKIEGO CIERPIENIA (…) I WŁADZY JEDNYCH NAD LOSEM INNYCH”.

(Bertil Tungodden, Justice (new perspectives), w: The New Palgrave Dictio-nary of Economics, wyd. 2, red. S. N. Durlauf i L. E. Blume, Palgrave Mac-millan, 2008. t. 5, s. 653).

3838

Z kolei ta NIECHĘĆ DO CIERPIENIA i DOMINACJI JED-NYCH LUDZI NAD INNYMI jest wywodzona z idei RÓWNOŚCI LUDZI…

„(…) zaniepokojenie nierównością podziału zasobów ma długą his-torię w filozofii moralnej i politycznej, a także stanowi ważną część wszystkich głównych religii. Jego najważniejszym źródłem jest WIA-RA W PODSTAWOWĄ GODNOŚĆ, KTÓRĄ W RÓWNYM STOP-NIU POSIADA KAŻDY CZŁOWIEK (…)”.

(Jean-Yves Duclos, Horizontal and Vertical Equity, w: The New Palgrave Dictionary of Economics, wyd. 2, red. S. N. Durlauf i L. E. Blume, Palgrave Macmillan, 2008. t. 3, s. 69).

3939

B. SPOKÓJ SPOŁECZNY

Twierdzącą odpowiedź na pytanie „Czy rzeczywiście należy wyrów-nywać dochody?” wielu wywodzi TAKŻE z TROSKI O STABIL-NOŚĆ I SPÓJNOŚĆ SPOŁECZEŃSTWA.

40

2. 2. JAK NAJWIĘCEJ SZCZĘŚCIA DLA JAK NAJWIĘKSZEJ LICZBY LUDZI!

Utylitaryści (JEREMY BENTHAM, 1748-1832, Introduction to the Principles of Morals and Legislation, 1789; ARTUR PIGOU, 1877 -1959, The Economics of Welfare, 1920).

Należy maksymalizować całkowitą użyteczność (ang. utili-ty) społeczeństwa, rozumianą jako suma użyteczności wszystkich obywateli. („Jak najwięcej szczęścia dla jak największej liczby lu-dzi!”).

A ponieważ użyteczność krańcowa dochodu ludzi maleje, należy przemieszczać dochody od bogatych do biednych.

Jednak granice takiej polityki wyznacza dbałość o bodźce, skłaniające do efektywnego gospodarowania.

40

Oto utylitarystów uzasadnienie twierdzenia, że należy wyrównywać dochody.

41

UTYLITARYZM JEST KRYTYKOWANY.

Utylitaryzm stanowi mieszankę 3 zasad*:

1. WELFERYZMU (ang. welferism).

2. ZASADY SUMOWANIA (ang. sum-ranking approach).

3. PODEJŚCIA WYNIKOWEGO (ang. consequentialism).

Ad. 1. WELFERYZM Ocena stanu gospodarki (społeczeństwa) powinna wynikać z ocen jednostek poziomu swej użyteczności w tym stanie. („Ludzie są naj-lepszymi sędziami we własnych sprawach”).

Ad. 2. ZASADA SUMOWANIAMiarą korzystności tego stanu jest suma użyteczności wszystkich ludzi w tym stanie.

Ad. 3. PODEJŚCIE WYNIKOWEPrzy ocenie stanów rzeczy w gospodarce istotne są skutki istnienia działań, reguł, instytucji itp., a nie same te działania, reguły, in-stytucje. ------------------------------------------------------------------------------------------------* Zob. Amartya Sen, Justice, w: The New Palgrave Dictionary of Econo-mics, wyd. 2, red. S. N. Durlauf i L. E. Blume, Palgrave Macmillan, 2008. t. 5, s. 646-649.

41

42KRYTYKA UTYLITARYZMU

Ad. 1. WELFERYZMU (ang. welferism).

Ocena stanu gospodarki (społeczeństwa) powinna wynikać z ocen jed-nostek poziomu swej użyteczności w tym stanie. („Ludzie są najlep-szymi sędziami we własnych sprawach”).

ATAK

Pewne cechy stanów społecznych są dobre lub złe SAME W SO-BIE, niezależnie od ocen jednostek, których te cechy dotyczą (np. aborcja, przetaczanie krwi, prawo glosu dla kobiet).

W dodatku użyteczność dóbr może być przez ludzi oce-niana BŁĘDNIE (np. presja reklamy), NIESŁUSZNIE (np. sadys-ta), W WARUNKACH NIEPOWSTANIA LUB ZANIKU WYŻ-SZYCH ASPIRACJI [np. ludzie żyjący w stanie chronicznej, nie-usuwalnej nędzy (obóz koncentracyjny? Niektóre regiony w Etio-pii? W Indiach?)].

42

OBRONA

Utylitaryści odpowiadają, że takie poglądy grożą PATERNALIZ-MEM*! Kto, jeśli nie sami ludzie, ma oceniać stany rzeczy w społe-czeństwe?

-----------------------------------------------------------

*PATERNALIZM oznacza, że preferencje jednostek, rzekomo w imię ich dobra, zostają zastąpione np. preferencjami dyktatora, filozofa, kapłana itp.

43KRYTYKA UTYLITARYZMU

Ad. 2. ZASADA SUMOWANIA (ang. sum-ranking approach).

Miarą korzystności tego stanu jest suma użyteczności wszystkich ludzi w tym stanie.

ATAKZasada sumowania zakłada MIERZALNOŚĆ, INTERSUBIEK-TYWNĄ PORÓWNYWALNOŚĆ I AGREGOWALNOŚĆ użytecz-nosci. Ta zasada wyklucza ponadto zainteresowanie nierównością (wszak wzrost użyteczności u jednych kompensuje ubytek użytecz-ności u innych; w efekcie dla wielu utylitarystów podziały użytecz-ności wedle proporcji 1 i 9 oraz 5 i 5 są równie dobre).

43

44KWESTIA POMIARU UŻYTECZNOŚCI

Proponowane są co najmniej DWA sposoby mierzenia użytecznoś-ci (zadowolenia) odczuwanej przez ludzi: KARDYNALNY i OR-DYNALNY (PORZĄDKOWY).

SPOSÓB KARDYNALNY

Stanom gospodarki są przypisywane liczby wg zasady: „LEPSZE-MU STANOWI ODPOWIADA WIĘKSZA LICZBA, A RÓŻNICA TYCH LICZB JEST MIARĄ RÓŻNICY JAKOŚCI TYCH STA-NÓW”.

SPOSÓB ORDYNALNY

Stanom gospodarki są przypisane liczby wg zasady: „LEPSZEMU STANOWI ODPOWIADA WIĘKSZA LICZBA, A DWÓM RÓW-NIE DOBRYM STANOM ODPOWIADAJĄ RÓWNE LICZBY”.

*

PRAKTYCZNA PRZYDATNOŚĆ TYCH METOD JEST NIEWIELKA…

45

KWESTIA PORÓWNYWALNOŚCI UŻYTECZNOŚCI

Chodzi o możliwość odpowiedzi na pytania:

„CZY UŻYTECZNOŚĆ ODCZUWANA PRZEZ JEDNĄ OSOBĘ JEST WIĘKSZA, CZY MNIEJSZA OD UŻYTECZNOŚCI OD-CZUWANEJ PRZEZ INNĄ OSOBĘ?”,

„O ILE DOKŁADNIE UŻYTECZNOŚĆ ODCZUWANA PRZEZ JEDNĄ OSOBĘ JEST WIĘKSZA (MNIEJSZA) OD UŻYTECZ-NOŚCI ODCZUWANEJ PRZEZ INNĄ OSOBĘ?”.

Jedni dopuszczają możliwość udzielenia sensownych odpowiedzi na te pytania, czyli MIĘDZYOSOBOWĄ PORÓWNYALNOŚĆ UŻY-TECZNOŚCI. Ich zdaniem jednostki mają równą „zdolność doś-wiadczania”, więc ich satysfakcja jest współmierna. (Artur Pigou, 1877–1959; 1920, The Economics of Welfare).

Inni nie wierzą w możliwość porównywania użyteczności różnych osób, twierdząc, że cierpienie i rozkosz różnych ludzi nie są porównywalne. (Lionel Robbins, 1898-1984; 1932, An Essay on the Nature and Signifacance of Economic Science).

*Zauważmy: kardynalny pomiar użyteczności W TAKICH SA-MYCH JEDNOSTKACH jest warunkiem koniecznym międzyoso-bowej porównywalności zadowoleń. (Jak porównać długość dwóch odcinków, nie zmierzywszy ich pierwej wspólną miarą?).

46

KWESTIA PRZEKSZTAŁCANIA PREFERENCJI JEDNOSTEK W PREFERENCJE SPOŁECZNE (AGREGACJA UŻYTECZ-NOŚCI).

Proponowanych jest wiele sposobów agregacji indywidualnych pre-ferencji przy tworzeniu rankingu stanów gospodarki.

PRZYKŁADY:

1. SUMOWANIE INDYWIDUALNYCH SATYSFAKCJI (zakłada się możliwość ich kardynalnego pomiaru i porównywal-ność użyteczności różnych osób).

2. ZASADA PARETA

„Grupa jednostek zwiększa swój dobrobyt, przechodząc od stanu A do stanu B, jeżeli co najmniej jedna jednostka jest w lepszej sytu-acji w stanie B niż w stanie A.” (Tym razem zakłada się możliwość ordynalnego pomiaru użyteczności i nieporównywalność użytecz-ności różnych osób).

PRAKTYCZNA PRZYDATNOŚĆ TYCH METOD JEST NIEWIELKA…

47

GŁOSOWANIE jest również stosowaną praktycznie me-todą agregowania indywidualnych użyteczności w celu stworzenia społecznego rankingu różnych sytuacji. Mniej lub bardziej sku-tecznie (pomyśl np. o paradoksie Condorceta!) pozwala ono przejść od indywidualnych preferencji do zbiorowych decyzji.

DYGRESJA

Zauważmy, że w sferze politycznej zwolennicy demokracji zaakcep-towali pewien rodzaj współmierności ocen dokonywanych przez różne osoby, wartościujące różne „stany społeczne” (chodzi o zasa-dę: „JEDEN CZŁOWIEK – JEDEN GŁOS”).

*W praktyce zwolennicy EGALITARYZMU (czyli zmniejszania różnic dochodów w społeczeństwie) łatwiej opowiadają się za możli-wością międzyosobowych porównań użyteczności.

Przecież, zapewne, wielu spośród nastawionych egalitar-nie Polaków zgodziłoby się z tezą: „Zabranie 100 PLN Janowi Kul-czykowi zmniejsza jego użyteczność w mniejszym stopniu niż zwiększa użyteczność bezdomnego z dworca centralnego w Warsza-wie danie mu 100 PLN”.

KONIEC DYGRESJI

48

KRYTYKA UTYLITARYZMU cd.

Utylitaryzm stanowi mieszankę 3 zasad; TE ZASADY SĄ KRYTY-KOWANE:

Ad. 3. PODEJŚCIE WYNIKOWE (ang. consequentialism).

Przy ocenie stanów rzeczy w gospodarce istotne są skutki istnienia działań, reguł, instytucji itp., a nie same te działania, reguły, insty-tucje .

Podejście wynikowe pomija to, że ludzie cenią nie tylko wyniki (np. wyniki działania), lecz także same stany rzeczy, o których krytycy sądzą, że wynikami nie są (np. WOLNOŚĆ).

48

49

ZATEM I UTYLITARYSTÓW SUGESTIA „WYRÓW-NYWANIA” DOCHODÓW DLA WIELU NIE JEST PRZEKO-NUJĄCA…

PODSUMOWANIE

Utylitaryzm napotyka na zasadnicze trudności (np. kwestia PO-MIARU, PORÓWNYWANIA, AGREGOWANIA użyteczności jed-nostek).

50

W efekcie np. John Rawls (1921–2002; Theory of Justice, 1971) przywiązuje wagę nie do użyteczności, lecz do dostępu ludzi do tzw. DÓBR PIERWOTNYCH* jako do kryterium oceny stanów spo-łecznych.

Podobnie, Amartya Sen kładzie nacisk nie na posiadane przez ludzi dobra i ich użyteczność, lecz na to, co nazywa capabi-lities ludzi (chodzi o realne (nie – teoretyczne) możliwości ludzi ro-bienia różnych rzeczy i pełnienia różnych ról społecznych (ang. what people can actually do or be).

50

2. 3. RAWLSIAŃSKI MAXIMIN

------------------------------------------------------*DOBRA PIERWOTNE u Rawlsa to rzeczy i sytuacje, co do któ-rych zakłada się, że każdy racjonalny człowiek ich pragnie, w tym prawa, wolności i szanse, dochód i majątek oraz – ogólnie – SPO-ŁECZNE PODSTAWY SZACUNKU DO SAMEGO SIEBIE (ang. social bases of self-respect) (np. możliwość samodzielnego utrzyma-nia siebie i najbliższych).

51

Rawls

Przed narodzeniem się projektujemy sprawiedliwe społeczeństwo, w którym będziemy żyć. Nie wiemy jaka rola nam przypadnie. Może będziemy zdrowi, utalentowani, bogaci, a może nie. (Takie postawienie sprawy powoduje, że na nasze decyzje nie wpływają nasze interesy, a więc decyzje te są „bezstronne”).

Jakie społeczeństwo mamy zaprojektować?

51

52

Jakie społeczeństwo mamy zaprojektować?

Trzeba zatroszczyć się przede wszystkim o najuboższych, zabezpie-czając się na okoliczność przydzielenia nam przez los takiej właśnie roli społecznej.

Spośród dwóch rozkładów dochodów (szerzej: DÓBR PIER-WOTNYCH (ang. primary goods)*: np. dochody, władza, dostęp do edukacji, służby zdrowia) ten jest lepszy, w przypadku którego sy-tuacja najbiedniejszych jest lepsza. MAXIMIN!

52

53

ZAUWAŻ!

John Rawls nie jest radykalnym zwolenikiem równości. Akceptuje zwiększanie się zróżnicowania dochodów, lecz pod warunkiem, że bogacący się zapłacą haracz na rzecz ubogich.

53

5454

2.4. NIE NALEŻY WYRÓWNYWAĆ DOCHODÓW!

Przeciwko idei wyrównywania dochodów wysuwane są m. in. takie zarzuty:

A. Idea wyrównywania dochodów MOŻE legitymizować „równanie w dół” poziomu życia (ang. LEVELLING DOWN ARGUMENT).

„Dlaczego mamy zniechęcać ludzi przedsiębiorczych do pracy, sko-ro TRACĄ NA TYM WSZYSCY, także ubodzy?”

5555


B. Idea wyrównywania dochodów MOŻE zdominować ideę wolności ludzi (ang. PERSONAL FREEDOM ARGUMENT).

„Dlaczego KTOŚ ma decydować, na co INNI ludzie przeznaczają swoje dochody?”

5656


C. Idea wyrównywania dochodów MOŻE zdominować ideę odpowie-dzialności ludzi za własny los (ang. PERSONAL RESPOSIBILITY ARGUMENT).

„Dlaczego PRACOWICI obywatele mają łożyć na utrzymanie LE-NIWEGO bezrobotnego?”

57

D. SPRAWIEDLIWOŚĆ PROCEDUALNA ROBERTA NOZICKA

ROBERT NOZICK (1938-2002, Anarchy, State and Utopia, 1974)

Sprawiedliwość dotyczy NIE WYNIKÓW gospodarowania (mie-rzonych np. ilością dóbr lub użyteczności dostępnych dla jednos-tek), LECZ REGUŁ (procedur), które decydują o tych wynikach.

Sprawiedliwe są reguły, które respektują NIEZBYWALNE PRA-WA JEDNOSTEK: np. PRAWO DO ŻYCIA, DO DOBROWOL-NEJ WYMIANY, DO PRODUKTU WŁASNEJ PRACY (I JEGO PRZEKAZYWANIA NP. W FORMIE SPADKU).

Ważna jest RÓWNOŚĆ SZANS, nie – RÓWNOŚĆ DOCHO-DÓW.

57

58

Jeśli w trakcie procesu, w wyniku którego powstają dochody, te sprawiedliwe reguły nie są łamane (np. nikt nie oszukuje, nie krad-nie, nikt nie jest dyskryminowany), także wysokość tych dochodów – niezależnie od ich różnic – należy uznać za sprawiedliwą.

NIE NALEŻY ZMIENIAĆ OCEN Z PRZEPROWADZO-NEGO W UCZCIWY SPOSÓB EGZAMINU.

58

59

„Nie należy zmieniać ocen z przeprowadzonego w uczciwy sposób egzaminu”?

Na to odpowiada np. Amartya Sen:

NIE TYLKO „NIEZBYWALNE PRAWA” (np. prawa własności) LUDZI SĄ WAŻNE. RÓWNIE WAŻNE SĄ MASOWA NĘDZA, GŁÓD, CHOROBY, KTÓRE BYWAJĄ, NP. W INDIACH, EFEK-TEM NIESKRĘPOWANEGO KORZYSTANIA Z TYCH PRAW (np. z praw własności)…

59

6060

Komentarz Sposób rozstrzygniecia sporu Nozicka z Senem zależy chyba od tego, który sąd wartościujący ludzie uznają za ważniejszy: 1.„Dochody nie powinny być BARDZO zróżnicowane”

czy też : 2. „Należy przestrzegać „reguł gry” w gospodarce, takich jak np. własność prywatna, wolność dysponowania owocami własnej pracy”.

6161

1. Równość szans nie może istnieć! Trudno hamować rozwój utalento-wanych pianistow po to, aby ci mniej zdolni mogli im dorównać!

2. Opodatkowanie spadków jest słuszne.

3. Nierówności szans spowodowanej „międzypokoleniowym transfe-rem kapitału ludzkiego” (np. ktoś pochodzący „z dobrego domu” „dziedziczy” ogładę, znajomości, dostęp do informacji, znajomość językow obcych itp.) nie sposób przeciwdziałać.

ZRÓB TO SAM!Tak czy nie?Czy te opinie są prawdziwe, czy fałszywe? Odpowiedzi uzasadnij.

6262

ZADANIA1. Oto linia popytu na dobro, które jest doskonale podzielne.

Wprowadzono cenę minimalną równą 4. a) Narysuj tę sytuację.

b) Ile wynosi nadwyżka konsumenta?

c) Ile wynosi nadwyżka producenta?

d) Ile wynosi nadwyżka całkowita?

e) O ile zmieni się nadwyżka całkowita po odzyskaniu przez ten ry-nek równowagi?

f) Wskaż możliwy w tej sytuacji konflikt sprawiedliwości z efek-tywnością.

P 0 1 2 3 4 5 6

Q 6 5 4 3 2 1 0

6363

2. Twierdzącą odpowiedź na pytanie, czy rzeczywiście należy wyrów-nywać dochody, wielu wywodzi z niechęci do cierpienia i dominacji jednych ludzi nad innymi ludźmi. Wymyśl po dwa (możliwie „nie-polski” i „polski”) przykłady: a)Cierpienia spowodowanego m. in. nierównością dochodów.

b) Dominacji jednych ludzi nad innymi ludźmi spowodowanej m. in. nierównością dochodów.

64643. John Rawls ocenia stany gospodarek według poziomu zadowolenia ich najmniej zadowolonego mieszkańca (tzw. „maximin”). Są 2 sta-ny: A - (1; 9) i B - (½; ½). Liczby opisują zadowolenie obu miesz-kańców (oni sami je ocenili; im większa liczba, tym większe zado-wolenie). a) Który stan jest lepszy dla skrajnego zwolennika rów-ności?

b) Który stan jest lepszy dla kogoś, kto chce maksymalizować su-mę użyteczności wszystkich?

c) Który stan jest lepszy dla Rawlsa?

d) Co to znaczy, że propozycja Rawlsa jest próbą znalezienia kom-promisu między efektywnością a sprawiedliwością?

6565TESTPlusami i minusami oznacz prawdziwe i fałszywe warianty odpowie-dzi. 1. Efektywność i sprawiedliwość: A. Dotyczą – odpowiednio – kwestii „dla kogo jest produkowa-ne?” i „co i jak jest produkowane?”. B. Zwykle stanowią cele działania przedsiębiorstw. C. Zawsze pozostają w sprzeczności. D. Dotyczą – odpowiednio – struktury produkcji i podziału docho-dów.

6666

2. Optimum Pareta: A. To sytuacja, w której nie da się osiągnąć korzyści w sensie Pa-reta. B. Oznacza najbardziej sprawiedliwą sytuację w gospodarce. C. To sytuacja, w której nie sposób zwiększyć zadowolenia kogo-kolwiek, nie zmniejszając jednocześnie zadowolenia kogoś innego. D. Oznacza najbardziej efektywną sytuację w gospodarce.

6767

3. Dbałość o sprawiedliwość: A. Zwykle oznacza dążenie do całkowitego wyrównania dochodów w społeczeństwie. B. Może pozostawać w konflikcie z ideałem wolności. C. Zwykle jest uzasadniana tym, że ludzie są równi. D. Może pozostawać w konflikcie z ideałem odpowiedzialności za własne czyny.

Witam Państwa na wykładzie z podstaw polityki gospodarczej, :)…

Documents

Transcript of Witam Państwa na wykładzie z podstaw polityki gospodarczej, :)…