Slajd 1

William Shakespeare
angielski dramatopisarz i poeta

Podstawowe informacje
William Shakespeare dzie, miesic i miejsce urodzenia prawdopodobnie takie same jak i mierci.

Powszechnie uwaany za jednego z najwybitniejszych pisarzy literatury angielskiej oraz reformatorw teatru. Napisa okoo 40 sztuk, 154 sonety, a take wiele utworw innych gatunkw. Mimo, e cieszy si popularnoci ju za ycia, jego sawa rosa gwnie po jego mierci, dopiero wtedy zosta zauwaony przez prominentne osobistoci. Uwaa si go za poet narodowego Anglii.

ycie
Lata modoci
William Shakespeare (ciekawostka: istnieje ponad 100 odmian tego nazwiska np. Shakspere, Shakspear, Shakespere, Shakspere, Shaksper, Shaxper, oraz Shake-speare) urodzi jako syn Johna Shakespeare'a, rkawicznika i lokalnego polityka, oraz Mary Arden, kobiety pochodzcej ze znanej i bogatej rodziny Ardenw. Warte uwagi jest to, e jego rodzice byli kuzynostwem! By trzecim z semki ich dzieci.

ycie
drzewko genealogiczne (tutaj wida, e babcie Williama byy siostrami)

ycie
Uczszcza do lokalnej szkoy w Stratford. Uczy si tam aciny, historii, literatury antycznej i retoryki. Prawdopodobnie w okresie kopotw finansowych ojca, zwizanych z nielegalnym handlem wen, musia przerwa nauk. Nic nie wiadomo o tym, eby w pniejszym okresie podnosi swoje wyksztacenie. Pracowa w kilku magnackich rezydencjach jako guwerner, sekretarz, a take aktor w dworskich przedstawieniach. W 1582 roku oeni si z Anne Hathaway, ktra miaa wtedy 26 lat, pisarz za 18. W zwizku z t rnic wieku, a take z tym, e Anne bya w trzecim miesicu ciy, przyjmuje si, e maestwo to byo wymuszone przez jej rodzin. Mieli trjk dzieci: Susann (ur. w 1583) i blinita o imionach Hamnet i Judith, urodzone w 1585. Hamnet zmar w 1596 roku; niektrzy przypuszczaj, e jego mier bya jedn z inspiracji do napisania Hamleta.

Dom rodzinny pisarza w Stratford

Stracone lata
ycie
Po narodzinach blinit Shakespeare znikn zarwno z dokumentw, jak i ze Stratford. Nic nie wiadomo o nastpnych siedmiu latach jego ycia. Istniej tylko domysy co do tego, co mogo dzia si w tym okresie. Przypuszcza si, e podrowa po kontynencie, gdzie pozna takie osobistoci jak Michel de Montaigne czy Giordano Bruno. Najbardziej prawdopodobna jest wersja, ktra zakada, e doczy do grupy teatralnej w Londynie i tam suy jej pomoc.Pierwsza drukowana wzmianka o Shakespearze pojawia si w broszurze Roberta Greene'a z 1592 roku. W tym okresie by on ju czonkiem Trupy Lorda Szambelana, grupy znanej pniej jako King's Men

Praca twrcza
ycie
W 1598 roku po raz pierwszy wzi udzia w przedstawieniu; take wtedy jego nazwisko zaczo pojawia si w charakterze autora sztuk. Przekaz mwi, e oprcz tego, e pisa dla Trupy Lorda Szambelana teksty nowych utworw, zajmowa si finansami grupy, grywa take niewielkie role w spektaklach, takich jak Jak wam si podoba czy Henryk V (sztuka). By wspwacicielem Globe Theatre.

Odbudowany Globe Theatre
Oprcz tego, e wspfinansowa budow Globe Theatre, dziaa take w Blackfriars Theatre (zbudowanym w 1596 roku), ktrego publiczno bya bardziej elitarna, sam za budynek stanowi przeciwiestwo Teatru pod Globusem.

Dziaalno pozateatralna
ycie
Po przeprowadzce do Londynu (dokona jej samotnie - Anne Hathaway zostaa w Stratford), w 1604 roku by swatem crki swojego kamienicznika. Dokumenty sdowe z 1612 roku daj dowd na to, e Shakespeare by lokatorem Christophera Mountjo, zamonego mieszkaca Londynu. Jeden z uczniw szlachcica, Stephen Belott, chcia polubi jego crk. Rola pisarza ze Stratford polegaa na tym, e by porednikiem, ustalajcym warunki posagu. Doszo do maestwa; osiem lat pniej Belott pozwa do sdu swojego szwagra, gdy ten nie dostarczy wszystkich pienidzy. Shakespeare zosta wezwany jako wiadek, niewiele jednak pamita z tamtego czasu.Liczne zachowane z tego okresu dokumenty zwizane z finansami pozwalaj stwierdzi, e majtek Shakespeare'a rs w szybkim tempie, co pozwolio mu na zakup domu w dzielnicy Blackfriars w Londynie, a take drugiej co do wielkoci posiadoci w Stratford, New Place.

Ostatnie lata ycia
ycie
Shakespeare wrci do Stratford w 1613 roku, zmar w wieku 52 lat, 23 kwietnia 1616. Ostatnie lata spdzi w New Place.
Zosta pochowany w absydzie, w kolegiacie witej Trjcy w Stratford.
Jego pomnik przedstawia go jako poet, z pirem w rce. Na nagrobku Shakespeare'a, nad popiersiem, znajduje si epitafium po acinie i wiersz w jzyku angielskim. Epitafium gosi:
Nagrobek Shakespeare'a

IVDICIO PYLIUM, GENIO SOCRATEM, ARTE MARONEM, TERRA TEGIT, POPULUS MAERET, OLYMPUS HABET
Pierwsz cz moemy przetumaczy jako "Pylos w osdach, Sokrates w geniuszu, Maro w sztuce". Sowa te odnosz si do mdrego krla Nestora, wadcy Pylos, filozofa Sokratesa i Wergiliusza.
Druga cz znaczy: "Ziemia go grzebie, ludzie opakuj, do Olimpu naley", co jest odwoaniem do mitologicznej Gry Olimp.

Twrczo
Sztuki
Liczne sztuki tego pisarza, kroniki, komedie i tragedie, s uwaane za jedne z najlepszych dzie w swoich gatunkach, arcydziea angielskiej literatury. Wikszo z nich zostaa wystawiona w Globe Theatre, wybudowanym w 1599 roku, ktry spon w 1613 roku podczas inscenizowania Henryka VIII. Pisarz wystpowa te jako aktor; jego grupa nosia nazw Lord Chamberlain's Men. Po objciu patronatu nad ni przez krla Jakuba I zmienia nazw na King's Men.Jeli chodzi o sztuki historyczne, Shakespeare korzysta z dwch podstawowych rde. Dla dzie zwizanych z Rzymem i Grecj s to utwory Plutarcha (w tumaczeniu Thomasa Northa) za te, ktre s zwizane z histori Brytanii, baz czerpi z kronik Raphaela Holinsheda.
Teatr Royal Shakespeare Company w Stratford

Twrczo
Eksperci dokonuj nastpujcego podziau wszystkich jego utworw:

wczesne komedie i kroniki (np. Sen nocy letniej; ok. 1590 - 1596)

utwory z okresu poredniego (wtedy powstay najbardziej znane sztuki, takie jak Otello, Romeo i Julia, Makbet, Hamlet czy Krl Lear, a take sztuki problemowe, do ktrych zaliczy moemy Miark za miark; ok. 1595 - 1609)

pne romanse (Burza, Opowie zimowa; ok. 1610 - 1612)
O ile wczeniejsze dziea znacznie si od siebie rni charakterem, o tyle te pisane pniej poruszaj podobne tematy, takie jak zdrada, przyja, morderstwo, wadza i ambicje.

Twrczo
Wikszo zostaa opublikowana w formacie quarto, jednak pierwsze due wydanie jego dzie nastpio w 1623 roku. Obecnie jest okrelane mianem Pierwszego Folio zawiera 36 dzie (w tym prawie wszystkie najbardziej znane, oprcz Peryklesa, ksicia Tyru i Dwch szlachetnych krewnych); w jego wydanie zaangaowany by John Heminges. Warto zaznaczy, e w midzyczasie ukazyway si te pirackie wersje utworw pisarza ze Stratford, takie jak Faszywe Folio. W Pierwszym Folio po raz pierwszy zosta zawarty tradycyjny podzia jego sztuk na komedie, tragedie i kroniki, powszechnie stosowany do dzisiaj.
Strona tytuowa Pierwszego Folio, wydanego w 1623 roku

Sonety
Twrczo
Sonety Shakespeare'a to zbir 154 utworw, traktujcych o piknie, mioci i moralnoci. Pierwszych 17 z nich skierowanych jest do modzieca, ktrego nawouj do maestwa i posiadania potomstwa, dziki czemu jego uroda mogaby zosta przekazana kolejnym pokoleniom. Kolejne (18-126) odnosz si do mczyzny, w ktrym podmiot liryczny jest zakochany. Utwory 127-152 odnosz si do mioci poety do jego kochanki. Dwa ostatnie sonety, 153 i 154, maj charakter alegoryczny. Prawie wszystkie, z wyjtkiem dwch pierwszych, pojawiy si w wydawnictwie zatytuowanym Shakespeare's Sonnets, numery 138 i 144 wydane zostay take w dziele Namitny pielgrzym, w 1599 roku. Wskazuje to, e byy pisane przez duszy okres, poczwszy od lat 90. XVI wieku.
Strona tytuowa pierwszego wydania sonetw Shakespearea

Inne utwory
Twrczo
Oprcz sonetw, pisarz ten jest autorem take duszych utworw wierszowanych, takich jak Namitny pielgrzym, Gwat na Lukrecji czy Skarga zakochanej. Wydaje si, e zostay napisane, aby zdoby przychylno jednego z bogatych patronw, ktrzy mogliby opaca prac twrcz Shakespeare'a. Na przykad Gwat na Lukrecji jest dedykowany Henry'emu Wriothesleyowi.Poza tym, napisa te krtki wiersz Feniks i gob, alegoryczny poemat o upadku mioci, ktry mia by wykorzystany jako dodatek do dugiego utworu Roberta Chestera, Love's Martyr.

Styl
Twrczo
Prace tego autora miay ogromny wpyw zarwno na teatr w jego czasach, jak i ten wspczesny. Dziea Shakespeare'a stanowi nie tylko najwybitniejsze przykady zachodniej literatury, dziki nim rozwin si take teatr elbietaski, poprzez zwikszenie wymaga co do tego, co mona pokaza za pomoc postaci, scenariusza lub fabuy. Jego twrczo pozwolia, eby sztuki teatralne zostay docenione przez intelektualistw, zadowalajc jednoczenie tych, ktrzy szukaj zwykej rozrywki.
Pod koniec XVI wieku pisarze tacy jak Christopher Marlowe zaczli zmienia teatr. Ich dziea czyy w sobie poetycki styl i filozoficzne odniesienia uniwersyteckich autorw z atw przyswajalnoci, znan z utworw moralizatorskich. Jednoczenie byy mniej dwuznaczne, rzadziej wykorzystywano alegori. Inspirowany tym stylem, Shakespeare wynis go na nowy poziom, nie tylko wzbudzajc emocje wrd publicznoci, lecz take pytajc o to, co znaczy by czowiekiem.

Teatr elbietaski
Twrczo
Teatr elbietaski - za jego umown dat narodzin przyjmuje si rok 1576.
Pocztkowo aktorzy grali na dworze, potem w budynkach. Scen byo podwyszenie, otoczone z trzech stron przez widzw i nieodgrodzone od nich barier. Aktorzy czsto zwracali si do publicznoci bezporednio, nawizywali z ni bliski kontakt. Dekoracji byo niewiele, czsto zastpowa je napis goszcy, e akcja toczy si np. w lesie albo w komnacie zamkowej. Brak dekoracji rekompensoway bogate stroje aktorw. Czwarty bok sceny zamykay drzwi do garderoby, przez ktre wchodzili aktorzy. Nad nimi budowano niewielki ganek, galeri (byy one miejscem rozgrywania scen balkonowych), wsparte na supach.

Najwaniejszymi elementami widowiska byy gra aktorska i tekst dramatu. Aktorzy byli zawodowcami, dbali o wymow, kadym gestem i ruchem starali si uzyska wraenie prawdopodobiestwa. Wane by te kostiumy i rekwizyty, ktrymi si posugiwali by stworzy iluzj przedstawionej rzeczywistoci. By to teatr gwiazdorski. Dobrzy aktorzy cieszyli si zasuon saw, byli szanowanymi, zamonymi ludmi. W teatrze tym nie wystpoway kobiety, role kobiece grali modzi, urodziwi mczyni.
Pomidzy supami zawieszano kotar. Dzielia ona scen na przedscenie i niewielk scen wewntrzn. Kurtyny nie byo. Przedstawieniom towarzyszya muzyka. wiato dzienne uniemoliwiao wykorzystywanie efektw wietlnych.

Wpyw Shakespeare'a na literatur polsk
Dziea Shakespeare'a, odkryte przez pisarzy epoki romantyzmu, miay duy wpyw take na Polakw. Juliusz Sowacki w swoich dzieach czsto odwouje si do jego utworw. W Kordianie mona odnale odniesienia do kryzysu moralnego gwnego bohatera (Hamlet), rol odgrywaj te siy nadprzyrodzone (Makbet). Jego dramaty (np. Maria Stuart) take odnosz si do dzie pisarza ze Stratford. O swojej fascynacji pisa take w 1834 roku w licie do matki. Stanisaw Wyspiaski take by zafascynowany twrczoci Shakespeare'a. Dokona interpretacji Hamleta, umieszczajc w nim rwnie wtki z Makbeta. Miao to miejsce w teatrze im. Juliusza Sowackiego w Krakowie. Do jego twrczoci odwouje si take Adam Mickiewicz, ktry cytuje fragment tekstu jednego z jego utworw (Methinks, I see... where? - In my mind's eyes) w wierszu Romantyczno. W Ferdydurke Witolda Gombrowicza gwny bohater, Jzio, uznaje barda ze Stratford za artyst w peni i kapana sztuki, a take za twrc wspaniaych i piknych scen zbrodni.

Dziea Shakespearea
Kroniki
Krl Jan (King John; ok. 1595-1596) Henryk VI, cz 1 (King Henry VI, Part 1; ok. 1591) Henryk VI, cz 2 (King Henry VI, Part 2; ok. 1591) Henryk VI, cz 3 (King Henry VI, Part 3; ok. 1591) Ryszard III (King Richard III; 1590-1593) Henryk V (King Henry V; 1599) Henryk IV, cz 1 (King Henry IV, Part 1; 1596) Henryk IV, cz 2 (King Henry IV, Part 2; 1597) Ryszard II (King Richard II; 1595) Henryk VIII (King Henry VIII or All Is True; 1596-1598)
Ryszard III

Dziea Shakespearea
Komedie

Komedia omyek (The Comedy of Errors; ok. 1591) Stracone zachody mioci (Loves' Labour's Lost; 1594) Poskromienie zonicy (The Taming of The Shrew; 1594) Dwaj panowie z Werony (The Two Gentlemen of Verona; 1590-1595) Sen nocy letniej (A Midsummer Night's Dream; 1595) Kupiec wenecki (The Merchant of Venice; 1596) Wiele haasu o nic (Much Ado about Nothing; ok. 1598-1599) Jak wam si podoba (As You Like It; 1599-1600) Wieczr Trzech Krli (Twelfth Night or What You Will; 1600) Wesoe kumoszki z Windsoru (The Merry Wives of Windsor; 1602) Perykles, ksi Tyru (Pericles, Prince of Tyre; 1608) Wszystko dobre, co si dobrze koczy (All's Well That Ends Well; 1602-603) Miarka za miark (Measure for Measure; 1604) Cymbelin (Cymbeline; 1609) Opowie zimowa (The Winter's Tale; 1610-1611) Burza (The Tempest; 1611) Dwch szlachetnych krewnych (Two Noble Kinsmen, 1614)

Dziea Shakespearea
Wiele haasu o nic

Dziea Shakespearea
Tragedie
Tytus Andronicus (Titus Andronicus; 1593) Romeo i Julia (Romeo and Juliet; 1595) Juliusz Cezar (The Tragedy of Julius Caesar; 1600) Troilus i Kresyda (Troilus and Cressida; 1601) Hamlet (Hamlet, Prince of Denmark; 1600) Otello (Othello; 1605) Krl Lear (King Lear; 1605) Makbet (Macbeth; 1606) Antoniusz i Kleopatra (Antony and Cleopatra; 1606-1607) Koriolan (Coriolanus; 1607) Tymon Ateczyk (Timon of Athens; 1608)
Troilus i Kresyda

Dziea Shakespearea
Wiersze i poematy
Sonety (Shakespeare's sonnets; 1609) Wenus i Adonis (Venus and Adonis; 1593) Gwat na Lukrecji (The Rape of Lucrece; 1594) Namitny pielgrzym (The Passionate Pilgrim; 1599) Feniks i gob (The Phoenix and Turtle; 1601) Skarga zakochanej (A Lover's Complaint; 1610)
Wenus i Adonis

Kontrowersje
Religia
Na kilka lat przed narodzeniem poety, po okresie niepewnoci, dokonano ostatecznego oddzielenia kocioa anglikaskiego od kocioa katolickiego. Z biegiem czasu zaczto wywiera presj na katolikach, aby przechodzili na protestantyzm. Bycie wiernym papieowi stao si nielegalne. Niektrzy historycy uwaaj, e w tamtym okresie zrodzi si w Anglii tajny ruch, czcy tych, ktrzy nie chcieli zmieni wiary. By moe do ruchu tego nalea take Shakespeare, nie ma na to jednak dowodw.Istniej natomiast dowody na to, e jego rodzina bya silnie katolicka. Najwaniejszym z nich jest dokument, odnaleziony w Stratford, w ktrym John Shakespeare, ojciec poety, zobowizuje si, e w gbi serca na zawsze pozostanie katolikiem. Niestety, od czasu odkrycia w XVIII wieku, zagin i nie mona jednoznacznie potwierdzi jego autentycznoci.

Kontrowersje
Orientacja seksualna
O ile 26 sonetw jest adresowanych do zamnej damy, o tyle 126 adoruje piknego modzieca. Niezwyky ton tych ostatnich, ktry wiadczy o niecodziennym stosunku autora do podmiotu, jest interpretowany jako dowd na biseksualizm Shakespeare'a. Wielu badaczy dostrzega w nich elementy homoerotyczne. Clive Lewis stwierdza, e ton zawarty w sonetach zbyt przypomina kochankw i nie mg powsta jako efekt zwykej mskiej przyjani, a take zauwaa, e nie mona go odnie do adnych innych dzie tamtego okresu. Natomiast wedug innych badaczy chodzi tu bardziej o przyja, ni o mio. Inne wytumaczenie mwi, e sonety nie s autobiografi, a jedynie fikcj, przez co podmiot liryczny nie moe by utosamiany z angielskim pisarzem.

Piotr Dadej, kl. II LZa