Wiesław Myśliwski - Ostatnie Rozdanie

8/10/2019 Wiesaw Myliwski - Ostatnie Rozdanie

1/274


2/274


3/274

Rozdzia pierwszy

Zaczem naturalnie od litery A. Abramowicz Jan, Arasiewicz Kazimierz, Adamowska

german Dariusz, Ambroziak Jacek, Anuszkiewicz Klemens, Ajducki Mirosaw, Arska Pau

elblum Dawid i jeszcze kilku, kilkoro innych, a moe i wicej. Tak, tych znam, zn

niektrymi mam czy miaem ywe kontakty, z niektrymi rzadkie, od przypadku do przypktrzy umarli. Ale wiem, kim s, byli, czym si zajmuj, zajmowali, jakie funkcje peni, p

o s ju na emeryturze, Arska Paulina bya nawet kiedy, krtko, moj kochank. Wyje

igdy nie daa znaku ycia, ale dobrze j pamitam, twarz, wosy, oczy, ciao. Niektrych jedn

rych wzrok mj si zatrzymuje, imiona, nazwiska, adresy nic mi nie mwi. Ambroewski Ta

mi nie mwi, Acher Wacaw nic, Adach Bogusaw to samo, Arendt Janina, co mi zaczyna w

e sobie przypomn.

Nieraz gdy ta litera A zmczy mnie, przechodz do nastpnych z nadziej, e moe tam bj, mimo e ju niejeden raz, przy kolejnych prbach, przejrzaem i wszystkie nastpne. Po

w wracam do niej, zawiedziony i tymi nastpnymi. Wynikaoby z tego, e powinienem

suszny porzdkowi alfabetu, a wic ustalonej kolejnoci liter, bo by moe to jedyny porz

ry jest w mocy doprowadzi mnie do celu, jaki sobie wyznaczyem. Drugi taki porzd

ejno liczb: jeden, dwa, trzy, cztery i tak dalej. Zastanawiam si nawet, czy to nie j

rzdki, ktrym mona jeszcze zaufa. Zwaszcza jeli chce si wierzy w sprawcz rol porz

chciabym. Na tym zreszt oparem przekonanie co do powodzenia mojego zamiaru. Bo przy si dobrze zastanowi, zdumienie czowieka ogarnia, dwadziecia kilka liter, w innych alfab

iej czy wicej, nie ma to znaczenia, a cay wiat, jaki by, jaki jest, jaki bdzie.

Przywieca mi rwnie za kad podejmowan prb i taka nadzieja, e jeli uda mi si prze

ez t pierwsz liter, znajd sposb i na nastpne i bdzie mniej nachodzio mnie wtpliw

go zostawi, a kogo wyrzuci. Tej nadziei nie pozbawia mnie nawet to, e ju sama litera A

waa mi do zrozumienia, e porzdek alfabetu jest umowny, kolejno liter w nim przypad

nej z drug nic nie wie, tak e mona by je dowolnie poprzestawia, a nic by si nie zmigbym zacz od ostatniej czy od ktrej ze rodka lub bliszej pocztkowi czy kocowi, a nie

wet sobie darowa, bo kto wie, czy w ogle nie za duo tych liter jak na jedno jakie tam yci

, tylko jak inaczej uporzdkowa pami, ktrej nie mog przecie ufa, znajc jej natur. Je

, kto darzy si mioci wasn, mgby powierza pamici swoje ycie. A nic innego nie ma

ni pokierowao prcz tego notesu.

Wprawdzie mam jeszcze listy Marii, sporo ich si zebrao przez te wszystkie lata, lecz

starczyy, eby ogarn to moje ycie? Niewykluczone, jeliby si uznao, e znaczenie ma je


4/274

co najwaniejsze. Tylko czy jakiekolwiek ycie da si zmieci w tym, co najwaniejsze?

dz, aby do ycia mona zastosowa hierarchi: najwaniejsze, wane, mniej wane lub ca

wane. To tak, jakby chcie ustali hierarchi ludzkich kalectw. Posyszaem kiedy tak rozm

pocigu, co by pan wola, nie widzie czy nie mwi. Okrutne i bez sensu. Ale w pocigu m

ysze najbardziej bezsensowne rozmowy. Zwaszcza gdy si jazda duy, a zawsze si duy.

Ogarn ycie. Znw nachodz mnie wtpliwoci, czy to w ogle moliwe, czy ten

ypadkw, w ktrym mao co ma z sob zwizek, jak te wszystkie imiona, nazwiska, a

efony w moim notesie, jest skonny podda si naszej woli. Mimo to prbuj, poniewa je

tem pewny, e to za mao tylko y. Bo to nie to samo y, a wiedzie o tym. Nie dam gowy,

en mj notes jest wiarygodny. Ale w nim jest prawie wszystko, czego mgbym si o swoim

wiedzie. Przynajmniej tak mi si wydaje.

Przyznaj, o wiele skromniejszy przywieca mi zamiar, gdy postanowiem zrobi z nim porz

estety, tak czsto bywa z zamiarami, e rozrastaj si wbrew nam, wzbieraj ponad oczekiw

niekiedy zbaczaj z wyznaczonego im kierunku. C to za notes, kto moe zapyta. Zwycz

mionami, nazwiskami, adresami, telefonami lub bez telefonw. Kady ma lub mia taki notes

mia, moe to uzna za szczcie, bo nie dowiadczy i udrk. Ten mj w dodatku to szcze

az. Napczniay do granic moliwoci, w zwizku z tym opasany gum, poniewa nieraz mi s

lecia. Do tego nafaszerowany wizytwkami, tak e trzeba go mocno trzyma, gdy si t

iego zdejmuje. czy si to zawsze z niepewnoci, czy si znw nie rozleci. Byby duo chu

yby nie te wizytwki, na dobr spraw mgbym je usun, tym bardziej e i tak kad

episana pod t czy inn liter. Niestety, nie mog pozby si przyzwyczajenia, e nie wiadom

moe przyda, tote trzymam je w notesie. Nie wiem, skd to przyzwyczajenie, jako e na

rudem mi przychodzi do czegokolwiek si przyzwyczai, w tym i do samego siebie.

Mwi, oczywicie, z przesad, lecz zdejmowanie gumy z tego notesu to jakby rozadowy

ny. Wymaga ostronoci, a take sposobu, aby nie wybuch w rkach i nie rozlecia si a

rko, na podog, bo i tak si zdarzao. Kiedy tu nawet rozoyem koc na pododze i na l

ejmowaem t gum, zabezpieczajc swoim ciaem ewentualny wybuch. Przypomniao m

zwizku z tym zdarzenie z czasw wojny, o ktrym kto mi opowiada. Biegli onierze c

ez pola i nagle pierwszy dostrzeg tu przed sob przyprszon ziemi min. Pad ciaem, daj

erwa, aby nastpnych uratowa. Zaczem si sam z siebie mia, bo przecie nie pami

jny. Stary ko, a miaem si tak jak chyba jedynie w dziecistwie.

Bywao jednak, e i sam z siebie wybucha, jako e najmocniejsza nawet guma traci z cz

ysto, parcieje, a nadchodzi taki moment, e nie wytrzymuje ju cinienia, kto wie, cz

wnie tych wszystkich zapisanych imion, nazwisk, adresw, telefonw, a nie tylko samych k

zytwek, i to mimo e od duszego czasu nikogo w nim nie zapisuj, gdy pod adn liter n

choby skrawka miejsca. Musz natomiast nierzadko do niego zaglda, a to uciliwe


5/274

rdziej e za kadym razem towarzyszy mi obawa, czy si znw nie rozleci.

Uciliwo to tym wiksza, e ilekro szukam jakiego nazwiska, adresu, telefonu, c

edzieram si przez wszystkie nazwiska, adresy, telefony, od pocztku do koca, w tym wsz

zytwki, jako e gdy mi si rozsypie, nie mam cierpliwoci ukada tego z powrotem w

abetu, jak by naleao. Tak e wiele kartek, wizytwek znajduje si nie na swoich miejscach.

wiedziaem moe rzeczy najwaniejszej, e z braku miejsca pod t czy inn liter, waciw

nego nazwiska, zapisywaem je pod inn, gdzie dao si jeszcze wcisn.

Nic na to nie poradz, e nie ma rwnowagi midzy literami, od ktrych zaczynaj si nazw

eraz mnie zastanawiao, skd si bierze, na przykad, przewaga litery K nad liter E? Albo w

ra M jest lepsza od litery O? Czyby ju w pierwszych literach naszych nazwisk krya si

powied? Tylko czego? No wanie, czego? Przecie nie nazwiska popychaj nasze ycie. Ch

mu moe tak si wydawa, nie wykluczam. Mgbym nawet by przedmiotem czyjego ar

docznie chciaem przyj z pomoc tym skrzywdzonym literom, skoro tak nad nimi ubole

pki jednak byo to moliwe, staraem si by wierny porzdkowi alfabetu, upychajc nieraz n

yje imi, nazwisko, adres, telefon nad, pod, midzy czy na marginesie maczkiem, ab

zbawia adnej litery jej nalenoci. Tylko e teraz nierzadko musz je odczytywa przez

wikszajce.

Dawno wic powinienem zrobi porzdek z tym notesem. Wiem. Pochonity jednake intere

dy nie miaem na to do czasu, nie mam go i teraz. Wracam zwykle pno wieczorami z pra

raz nie chce mi si rozebra, umy, tylko jak sid w fotelu, tak siedz nawet do pnocy, a

ocia z tego zmczenia sen mnie chcia zmorzy. Do tego dochodz czste wyjazdy, nie mwi

ozlicznych spotkaniach, ktrych wymagaj interesy.

Czy jednak brak czasu mnie tumaczy? Przecie mgbym przynajmniej w jedn, drug

dziel czy w jakie wita. Jest tych wit niemao, a niedziel jeszcze wicej. Czy raczej bo

ojej bezradnoci, ktrej doznaj, gdy zaczynam si zastanawia nad tym lub innym nazwis

stawi, wyrzuci. Zwaszcza e te, ktre nic mi nie mwi lub nale do umarych, ba

budzaj wyobrani i dotkliwiej drcz pami, ni te, ktre od razu mwi, kto jest kto lub by

A skoro jestem przy tej literze A. Andruch S. Stefan, Szymon, Stanisaw? Gdybym przynaj

edzia, jak brzmiao jego imi, moe by si kto wyoni. Czybym a tak by pewny jego trw

mojej pamici? I dla jakich to szczeglnych wzgldw czy moe wyjtkowego zdarzenia, kt

sob zetkno? Powinienem go wic tym bardziej pamita. Bo dlaczego poprzestaem n

rwszej literze jego imienia?

W zapisywaniu imion, nazwisk, adresw, telefonw staraem si by skrupulatny i jeli m

mniejsz wtpliwo lub nie byem pewny, czy dobrze usyszaem, prosiem o powtr

e byo to zbyt uprzejme, lecz wolaem pewno ni uprzejmo. Z najdrobniejszego przecie

g wynikn nieporozumienia o trudnych do przewidzenia skutkach. Za przekrcenie nazwisk


6/274

mian imienia kto moe nie zechcie podtrzymywania dalszych kontaktw, a le zapisany

wet spowodowa, e zawart znajomo, chobymy przypadli sobie do serca, musimy spis

aty.

Niestety, takich nazwisk, ktre nic mi nie mwi, jest wiele w tym moim notesie. A chocia

dym prbuj co nieco gbiej poszpera w pamici, adne z nich do nikogo mnie nie doprowa

de jakby zaklo si w milczeniu, e stanowi ju byty same w sobie, wyzwolone z czyjejko

asnoci. Nasuwa mi si myl, czy moe tyle tylko zostaje po czowieku, a to i tak niemao wzimiennym wiecie, gdy kto zapisa jego imi, nazwisko, adres, telefon lub woy midzy

swoim notesie jego wizytwk, chociaby nie towarzyszya temu adna pami.

Adamczak Remigiusz. Kt to mg by? Powtarzaem kilka razy w mylach, Adam

amczak, jakbym go wywoywa z innego wiata. I nic. Pustka. Nie zjawi si. A nie na poczt

pisaem, wic nie mogo to by tak bardzo dawno, eby zdy uton w mojej pamici. Przy

jedynie do gowy waciciel sklepu wdliniarskiego, u ktrego kupowaem, znakomite zr

dliny wyrabiane wedug starych, wiejskich receptur, bez ulepszaczy i konserwantw, normdzone czy, jak kaszanka, pieczone, jeli kto lubi kaszank.

Byem jednym z pierwszych jego klientw. Mieszkaem wtedy niedaleko. I gdy wysze

wnego dnia na spacer z psem, a ujrzaem szyld: Remigiusz Adamczak, wdliny wasnego wy

tpiem. Odtd, a byo to kilkanacie lat temu, nawet gdy si wyprowadziem z tamtego miesz

yjedaem po wdliny do niego, tak e mgbym powiedzie, zaprzyjanilimy si. Po co

abym zapisywa jego imi, nazwisko, adres, skoro wiedziaem, gdzie jego sklep.

Albo Ablewski Wojciech, kt on? Czyby to ten jeszcze z liceum? Co mi si zaypomina. Chyba siedzia w ostatniej awce, w rodkowym rzdzie, czsto kryjc si za pl

dzcych przed nim. A poniewa siedzielimy po czterech w jednej awce, wystarczyo, e przy

w, gdy chcia by nieobecny. Raz matematyk, przyguchy troch, wodzc palcem, jak

zwyczaju, po nazwiskach, w dzienniku, wywoa go do tablicy, a ten krzykn na ca

obecny! Matematyk wywoa wic kogo innego, a on ju do koca lekcji nie unis gowy

wki. wietnie malowa, innych przedmiotw nie znosi.

Od matury nie spotkalimy si ju nigdy, jak z wieloma innymi, ani te such mnie aden nim nie doszed, jak o wielu innych. No, i nie miaem jeszcze wtedy tego notesu. Zresz

yszoby nikomu do gowy zapisywa adresy, gdy si rozstawalimy. ylimy w poczuci

skiej wsplnoty przez te pi lat liceum, e klasa wydawaa nam si najpewniejszym na

resem i na zawsze. Tego poczucia nie podwaao nawet to, e rozjechalimy si w wiat s

piero swoich adresw. Moe w przeywajcych ostatnio rozkwit zjazdach koleeskich, w tak

e lecie, wanie to poczucie daje zna o sobie. Jakkolwiek takie wzajemne odnajdywanie sa

bie z dawnych lat nie gwarantuje nam przecie, e to jestemy wci my i powinno raczej bawy. Chocia moe rwnie wiadczy o narastajcym w czowieku zagubieniu w tym


7/274

niejszym, coraz bardziej niesprzyjajcym naszej osobnoci wiecie.

Nigdy jednak zawiadomienie o jakim koleeskim zjedzie nie dotaro do mnie. Moe dlate

sto zmieniaem mieszkania. Nie, nie ze wzgldu na zmieniajce si obowizki czy zajcia. Cz

ka miesicy, a czasem rok, dwa najduej, a kade mieszkanie zamiast si ze mn osw

czynao mnie uwiera jak ciasny konierzyk u koszuli, gdy si przybiera na wadze. Tak e bae

tem zajrze do takiego mieszkania, wysyaem wic kogo co jaki czas, aby sprawdzi, czy n

mnie korespondencji, chocia prcz matki, dopki ya, czy Marii kt by do mnie mg piywatne adresy?

Zreszt i tak bym nie pojecha, gdyby jakim cudem dotaro. Nie wyobraaem sobie, e mg

mu z tak dawnych lat spojrze w oczy, wzi go w ramiona, powiedzie, e tak bardzo si c

lub niewiele si zmieni, poznabym go nawet w tumie. Bo to jakbym wzi samego

ramiona, samym sob si ucieszy, samemu sobie spojrza szczerze w oczy i powiedzi

znabym si nawet w tumie. Gdy z takim trudem rozpoznaje si czowiek w sobie.

w okrzyk: nieobecny! wydar nieoczekiwanie z mojej niepamici, e jego autor nazywa slewski, lecz Rablewski, a wic nawet nie na liter A. Take na imi nie mia Wojciech,

arek. A nazwisko Ablewski nic mi i tym razem nie powiedziao. Podobnie Arctowski Ksaw

binos Jan. Midzy Arctowskim a Albinosem, widz, wpisaem jeszcze maczkiem Kozersk A

era A nie jest najbogatsza w alfabecie, wic s jeszcze dwa nazwiska zaczynajce si od in

r, na szczcie wiem kto to. Natomiast nic mi nie mwi Kozerska Agata. Czy to nie

ygodna, jednorazowa znajomo? Ale moe z nadziej na dalszy cig, bo przecie bym j

pisa. Tylko kiedy to byo, gdzie? Nawet jak wygldaa, nie umiem sobie przypomnie. Blondyba myl j z inn. Brunetka. Moliwe, lecz nie dabym gowy. Musiayby mi si przypo

ynajmniej jakie szczegy jej postaci, twarzy, a nic si nie chce przypomnie. Wysoka,

zupa? Jakby postanowia na zawsze znikn z mojej pamici. I trudno jej si dziwi

ewnoci nigdy si do niej ju nie odezwaem. A moga by dumna i te mnie wyrzucia ze s

mici, co byoby o tyle atwiejsze dla niej ni dla mnie, e to ja zapisaem jej imi, nazwisko,

efon, wic to ja, jakby z tego wynikao, miaem zadzwoni.

Nie mog sobie jednak wyrzuca, e nie pamitam, z jakiego powodu wwczas nie zadzwonybym teraz si na to zdoby, nie miabym przecie pewnoci, czy to ona, czy nie pomylie

nn. By moe gdzie tam w zakamarkach pamici kryje si jaki jej lad. Tylko jak do

trze? Gdyby przypomniao mi si chociaby zdarzenie, dziki ktremu si poznalimy

chby jaki banalny, mao istotny szczeg. Powiedzmy, czy umiechna si, czy zachowa

ojtnie, gdy podawaa mi rk na powitanie, rzucajc pszeptem imi, nazwisko. Lecz czy

ojtno nie powiedziaa mi wicej, niby powiedzia jej umiech? Czy duej pozw

ytrzyma swoj rk w mojej, gdy j w t rk caowaem? Czy na tej rce miaa piercien, dwa? Czy palce miaa dugie, paznokcie karminowe, bo takie paznokcie musiayby zw


8/274

j uwag? Czy ciepo jej doni byo cieplejsze ni mojej? Przywizywaem i przywizuj wa

bardziej niepozornych szczegw. W nich si kryje o wiele wicej, ni mona by sdzi.

Niewykluczone, e byo to na jakim przyjciu, tylko u kogo i z jakiej okazji? Sporo byo

yj i z rnych okazji, pomieszay mi si ju, niektre wybujay, inne si skurczyy, nie

sy si z sob, trudno byoby je porozdziela. Trzeba by mie przynajmniej wzgldne poc

wnoci, e to si zdarzyo na tym, a tamto na tamtym, na tym za nie mogo si zdarzy, a na

siaem zaraz wyj i wpadem tylko na chwil, aby si pokaza, e byem, i speni przynajen sposb obowizek towarzyski. Zaraz, czy to nie byo na imieninach u Kordaszewskiego? G

a na imi. No, tak, ale to nie mogem zaraz wyj. Nie darowaby mi. By na tym tle draliw

dy z zaproszonych goci przyszed. Jeli nie przyszed, zrywa z nim. Wszystkie imi

chodzi jak wesela. Inna sprawa, e prawie na kadych przedstawia swoj now pani. Kil

tem sprzeda firm, sprzeda will i wyjecha za granic. Jego zagranicznego adresu nie mam.

ko ten dawny, tutejszy. Tum goci, gorco, mimo e wszystkie okna pootwierane, a za oknam

prosiem j do taca, potem pilimy szampana, a potem wyszlimy si przej. Ksiyc cz nachalnie na bezchmurnym niebie niczym wielki pat jasnoci zostawiony przez s

ygaszajc wszystkie gwiazdy wok. Taki ksiyc budzi zawsze we mnie jaki nieokre

pokj. Kojarzy mi si z wyciem psw w dziecistwie. Tylko czy to bya ona? Nie, on

gaby mi zada pytania:

To co z nami bdzie?

Tu po zapoznaniu, tacu i paru kieliszkach szampana takie pytanie? To musiaoby trwa d

tyle dugo, aby zdawa sobie spraw, e takie pytania zwykle co kocz. A moe w jaki spmusiem na niej, aby mi je zadaa, bo czasem o takie pytanie co trwa za dugo. Wic tym ba

moga to by ona. I przecie nie odwozibym jej z przyjcia do domu. Tylko czy to nie byo

dziej i gdzie indziej? Z tego wszystkiego pamitam jedynie, e Matylda miaa na imi. M

pisan w notesie, lecz pod liter W. Chciaem powiedzie jaki komplement pod adresem jej

owiedziaem, e podoba mi si jej imi. Jakkolwiek podoba, podobay mi si prawie wsz

iona, w zalenoci do jakiej urody to czy inne byo przypisane. Do niezwykej urody

ementyna pasuje, wic moe miaa Klementyna na imi, nie Matylda. A Matylda to jeszczeocia nie pamitam ktra. I czy to nie tamta wanie powiedziaa:

Prosz mnie nie odwozi. Pi pan.

Niech si pani nie obawia powiedziaem. Nie wypiem duo. A po alkoholu te prow

wnie. Mam nawet bardziej wyostrzon uwag.

Co prawda, nie zdarzyo mi si prowadzi po alkoholu, moe dlatego to zdarzenie tak d

mitam. Byem i jestem rygoryst, jeli chodzi o prowadzenie po alkoholu. Kiedy miaem o

napi, zostawiaem samochd. Tym razem zaryzykowaem. Czybym na co podwiadomie l


9/274

e przecie nic o niej nie wiedziaem, nawet czy jest matk, rozwdk, wdow, pann. Ani

eszka. Gdy poprosia gospodarza, eby zamwi jej takswk, bo musi ju i, powiedziae

a mnie czas, bo mam co wanego jutro, tak e chtnie j odwioz, prosz mi tylko poda adre

O, to niewiele musz zboczy, jad w t sam stron skamaem.

Wymawiajc mi, e piem, w kocu si zgodzia. Troch si dsaa potem, gdy si okaza

eszkamy po przeciwnych stronach miasta, a tylko dlatego si zgodzia, abym j odwi

wiele miaem zboczy. Moga przecie wzi takswk. Teraz ma wyrzuty sumienia. A je

wiem, e mam co wanego jutro i musz te wyj. Uniosa rk z zegarkiem pod oczy.

Ktra to godzina? Niestety, nie widz.

Prosz tu spojrze powiedziaem, wskazujc na zegar w samochodzie.

Boe, ju trzecia dochodzi. Nic si pan nie przepi.

Na szczcie nic mnie jutro nie czeka. Chciaem pani tylko odwie.

Kamczuch rzucia niby oburzona.

A gdy ju pod domem pomagaem jej wysi z samochodu, jakby z uprzejmoci powiedziaa Moe w takim razie wstpi pan na herbat, skoro jutro nic pana nie czeka.

Niedugo potem spotkalimy si na koncercie w filharmonii i w czasie przerwy przedstawi

iego mczyzn:

M mj.

Usyszaem jednak jakie inne nazwisko ni tamtej nocy przy poegnaniu, czy mo

esyszaem. Wiadomo, jak si niedbale na og ludzie przedstawiaj. Nie wiem zreszt, c

zwiska nie przypisuj innej. W pewnej chwili, korzystajc, e on odszed przywita si z jaajomymi, szepna mi:

Nie dzwo teraz do mnie. Rozwodz si. Musimy przeczeka, a bdzie po wszystkim.

Co jednak dugo si rozwodzia, wic na tym si skoczyo. Dzisiaj mam wtpliwo, czy w

nalazbym j w tym notesie pod jakkolwiek liter. Bo nie jestem wcale pewny, czy to ona mi

i Klementyna, wic gdzie miabym jej szuka. Klementyna, co prawda, rzadkie imi, m

em sprbowa po imieniu. Tylko gdybym nawet znalaz jak Klementyn, czy byaby to

oliwe, e jej w ogle nie zapisaem i na wszelki wypadek wolaem zapamita samo imi i tenieraz wystarczyo. Na pami zdawaem si i przy innych, ktre wyaniaj si dopiero przy

zcze innych nazwisk, innych zdarze, innych spotka, rozmw, a czasami nawet narzucaj

zekwujc jakby w ten sposb prawo bycia w tym notesie, skoro byy w moim yciu.

Jeli chodzi o zapisywanie kobiet, z ktrymi co mnie czyo, staraem si by ostrony i ro

zawsze z namysem, czy warto, nieraz z gry wiedzc, e to i tak do niczego powaneg

prowadzi. Poza tym nie znosz kolekcjonerstwa w tym wzgldzie. Tote wolaem nieraz z

mici, ktra teraz, po latach, przy okazji robienia porzdku z tym notesem tak czsto mnie zaw


10/274

Nieraz zastanawiaem si, czy nie odoy tego na pniejszy czas, gdy nie bd taki zagon

chonity przez interesy, wtedy mgbym si powici ju tylko notesowi. A najlepiej, gdy pr

emerytur. Wtedy moe nie sprawiaby mi tyle kopotu, nie doprowadza mnie cig

zradnoci. Majc to ycie ju za sob, mgbym z wiksz rozwag, nie szczdzc czasu, pom

kadym z tych imion, nazwisk, adresw, telefonw. Tylko e w moim przypadku niewielk

anse na to, abym kiedykolwiek przeszed na emerytur, bo nawet sobie nie wyobraam, jak by

glda. Prdzej ju padn na polu chway w czasie robienia porzdku z tym notesem.

Nie przypuszczabym, e taki zwyczajny zamiar moe mnie przerosn. Niby c takiego z

rzdek z notesem, kto by powiedzia. I miaby racj. Porzdkujemy przecie rne rzecz

bieniu porzdkw upywa nam czasem ycie, jeli wzi pod uwag te codziennie powtarzajc

ona by powiedzie, e robienie porzdkw stanowi w jakim stopniu o naszym poczuciu istn

rzdkujemy, co si tylko da. Fotografie, listy, ksiki, dokumenty. Trudno byoby wym

zystko, co porzdkujemy. Na przykad biurko, gdy naronie na nim tyle, e nie ma gdzie

oy.

Rzeczy maj to do siebie, e lubi si zbiera, taka ju natura rzeczy. W kocu nie wiadomo,

si nazbiera, e kady, chcc nie chcc, staje przed koniecznoci zrobienia porzdku, ch

grubsza czy aby stworzy przynajmniej pozory. No, moe nie kady. Zapewne jednak wiks

y doliczy take rzesz tych, ktrzy jeli nie mog si na to zdoby, postanawiaj sobie, e k

zdobd. Maj zatem co w rodzaju poczucia winy wobec siebie, jak i wobec tych nazbier

czy.

Niejednemu na takim postanowieniu schodzi nieraz ycie i jakkolwiek, na szczcistanowienie zabiera z sob do grobu, to, niestety, nastpcom swoim zostawia co zna

rszego, bo caoyciowy nieporzdek, skazujc ich na bdzenie po omacku wrd tego, co zos

li zostawi. Na przykad zostawi nieporzdek w sprawach spadkowych, ktry b

adkobiercw wczy bez koca po sdach, doprowadzajc najbardziej kochajc si rodzi

iej zapiekoci, e nie bd si chcieli zna.

Co prawda, historia nas poucza, e bywaj o wiele groniejsze porzdki. Sowo porzdek bo

y si nad nim zastanowi, jest na tyle pojemne i wieloznaczne, e wszystko si w nim zmieo ma skonno do rozprzestrzeniania si w nieskoczono, tak e moe oznacza rwnie z

bienia porzdku ze wiatem. A taki porzdek budzi powszechny lk. Historia jednak to za wy

ogi jak na ten mj notes. Chocia kto wie, czy jakiego ladu lku nie odnalazoby si w ka

miarze zrobienia porzdku. Wszystko ma przecie pocztek w przysowiowej kropli wody, i k

cean.

Wemy takie fotografie, zbieraj si i zbieraj, zwaszcza gdy kto lubi si fotografowa, a

lubi. To dzisiaj powszechna namitno, rozbudzona przez dostpno aparatu fotograficzry jakby wyszed naprzeciw narastajcemu pragnieniu zatrzymania, chociaby na ch


11/274

ywajcego ycia, co jest przecie zudzeniem. Ale c lepiej ni fotografia podtrzymuje w

ie zudzenia. Jeli wic kto hoduje takim zudzeniom, powinien koniecznie od czasu do

bi porzdek z fotografiami. Przede wszystkim podpisa na odwrocie, kto jest kto, od lew

awej czy odwrotnie, kto w siedzcym rzdzie, kto w stojcym, gdy zdjcie jest zbio

bowizkowo zaznaczy miejsce i dat. Take gdy na zdjciu jest on sam. Niech nie liczy,

dzie pamita. Bdzie si pamita, dopki bdzie. I te nie jest pewne, czy bdzi

awniejszymi zdjciami i jego pami moe sobie nie poradzi, czy to on aby na pewno. Bo cym na zdjciu, dajmy na to, niemowlciem, dzieckiem czy modziecem, tak niepodobnym te

go, moe czy? Nasz zwizek ze zdjciami, zwaszcza sprzed wielu lat, jest kw

iadomoci, nie czuoci.

Zdjcia niepodpisane z imienia, nazwiska, bez miejsca, daty zaprzeczaj z czasem nie

mici, lecz take istnieniu tych, ktrzy na nich widniej. Niby byli, bo przecie widzimy ich

z tego, skoro nie wiemy, kim byli, kiedy byli, wic nie jest takie pewne, e byli. Przy

rzdkowanie zdj naley do tych trudniejszych porzdkw, poniewa dochodzi jeszcze to, kadym po latach, zwaszcza po rnych zakrtach historii, chcielibymy si widzie na je

ciu, tym bardziej w przyjaznych relacjach.

Ale take te najatwiejsze porzdki mog nam przysporzy niemao kopotw. Takie buty, ub

erze si tego przez lata, e szafy pkaj. Albo krawaty. Moda biegnie przez kr

przyspieszonym tempie. Byy niedawno wskie modne, ju s modne szerokie czy odwrotnie.

kropki modne, teraz w paski. Kiedy w ostrych kolorach, teraz przygaszonych czy te odwr

ak wisz jeden na drugim, e ju wikszo zatracia pami, gdzie, kiedy, ktry i przy jazjach, niechby najwaniejszych, miao si na szyi. No tak, tylko e u podstaw kadego por

y decyzja, co zostawi, co wyrzuci. A to nie takie proste.

Powie kto, przesadzam. By moe. Czyni to jednak nie bez powodu. Aczkolwiek przyzna

acy, co wrcz kochaj robi porzdki i robiliby je jak najczciej. U niektrych potrzeba rob

rzdkw przekracza czsto granice zdrowego rozsdku. Podejrzewam, e rekompensuj

spenienia lub te dorane braki satysfakcji. Nie mona jednak wykluczy, e pozbywajc si

woci nieprzydatnych rzeczy, nabieraj poczucia przewagi nad otoczeniem, a by moe asnym yciem, ktremu w inny sposb nie s w stanie sprosta.

Znam oczywicie i takich, ktrzy, mwic najogldniej, nie przepadaj za porzdkami i ro

zwykle rzadko, jedynie w sytuacjach koniecznoci, a najczciej nie robi wcale. Taka postaw

wnie godne wyrozumienia przyczyny. Wynika ze szczeglnie osobistego stosunku do rz

ywajc si z rzeczami, poddaj im si, a w kocu rzeczy narzucaj im swoj osobo

alniajc ich z samych siebie. Rzeczy ustanawiaj ich wiat, tak e nie odczuwaj oni pot

zestniczenia jeszcze w innym wiecie. Niekiedy takiemu zwizkowi z rzeczami zawdziogle poczucie istnienia.


12/274


13/274

a sprawa, kogo do kogo niewane, a po jej zaatwieniu czy niezaatwieniu nigdy ju nie mie

ob kontaktu. Czy wreszcie takich, ktrych imiona, nazwiska, adresy, telefony, nie wiemy n

si znalazy w naszym notesie, co dowodzioby, e nasza pami dawno ich si pozbya.

by na przekr pamici, a moe dla uzmysowienia nam wyszoci takiego notesu nad pam

achwiania wiar, jak zazwyczaj pokadamy w pamici, zachowa si w lad po nich na dow

eli tam kiedy, przelotny, bo przelotny, udzia w naszym yciu. Tak e moglibymy si obej

o. Rozsdek wic nakazywaby ich wyrzuci.

Tylko co to jest w tak powszechnie zachwalany rozsdek? Rozsdek, na przykad, nakazu

rzuci z notesu umarych, bo do czego mi oni? Tym bardziej e wci ich przybywa. T

stety, przyznajc racj rozsdkowi, nie potrafi mu uczyni zado. Niekiedy gdy natrafia

go takiego, a choby od wielu lat nie y, mam poczucie, e gdybym zdecydowa si go wyr

siabym si zmierzy z jego yciem, ktre przeszo przez mier, a wic o tyle jest bogats

jego. Moje, mgbym powiedzie, jest wci na dorobku. Czasem nawet mam wraenie,

zyscy umarli z mojego notesu chc dalej dowiadcza tego, czego ja dowiadczam, e radu

imi radociami, smuc moimi smutkami, pacz moimi zami. Dziki temu wci yj. Nie

ie nieprawdopodobne, gdy jeli chcemy czego od umarych, a chcemy, to dziaa tu p

ajemnoci ycia i mierci. Czego my moglibymy od umarych chcie? O, to wystarczy wyo

bie, e jestemy pozbawieni umarych. Do kogo moglibymy si wwczas odwoa, gdy pob

swoim yciu? Tak naprawd umarli pracuj na nas do koca naszych dni, a umieraj dopiero

nami. Potrzebujemy nieustannie ich obecnoci, aby nas drczyli czy, lepiej, darzyli

trudniejszym dla czowieka dowiadczeniem, ktre jest dopiero przed nim, bliej, dalej, lecz n

knicia, jako e poprzez ich mier uczymy si i wasnego umierania.

Kto mgby powiedzie, e to wszystko zawracanie gowy, bo taki notes to ju przeytek,

my komputer, internet czy chociaby telefon komrkowy. Taki telefon komrkowy nie stw

oblemw ani z ywymi, ani z umarymi. Tam czowiek to tylko informacja. Infor

ezaktualizuje si, przyciskasz: usun? Usunito. Jakby si odpluno. Z notesem znacznie g

wet gdy poprzebierasz, powyrzucasz, przepiszesz do nowego, to starego szkoda bdzie ci s

mylisz, a nu si kiedy przyda. Moe pami twoja o kogo si upomni i bdziesz chcia za

to by. Kog to skazae na niebyt? Moe nie zasuy na to? I zaczniesz zmusza wyobran

to moliwe, aby odwoaa go z niebytu.

Niechby to nawet nie by on pod tym imieniem, nazwiskiem, adresem, telefonem, nic

wicymi. Nie da si przecie sprawdzi, on, nie on, bo jak? Wyobrania jest z n

sprawdzalna. Tote kogokolwiek by przywoaa, byby i tak w jego imieniu. Ale czy to taki r

ypadek, e kto jest w czyim imieniu? Na dobr spraw kady z nas jest w czyim imieniu

jestemy, jestemy bowiem jedynie wyobraeniami samych siebie. Do tego cigle zmieniaj

, w zalenoci od takich, innych okolicznoci, zdarze, czasu, mody, konwencji czy nawet wa


14/274

kulacji. Jestemy nie do uchwycenia w jakiej staej formie.

Kto wie, moe kady byt, a tym bardziej czowiek jest z istoty wielobytem, konsekwenc

koczcej si mnogoci wyobrae siebie.

Mwi si, co prawda, by sob. Mwi si w zuchwaym przekonaniu o staoci nasze

wtarza to kady. Lecz by sob tak naprawd nic nie znaczy. Aby by sob, trzeba by kim

aczy wiedzie, kim si jest. A jak moemy to ustali, zagubieni wrd cigle zmieniajcyc

obrae siebie? Pragnienie poznania siebie jest tylko daremnym bdzeniem pord

obrae. By moe nawet czym w rodzaju tsknoty za sob, rozpaczy za sob, ale te ustaw

eczk od siebie w nasze o sobie wyobraenia.

Powie kto: a pami? Czy nie jest stranikiem naszego ja? Czy nie zapewnia nam poczuc

my, nie kto inny? Czy nie scala nas, nie nadaje nam znamienia? Ot nie radzibym ufa pa

o e pami jest podlega naszej wyobrani, wic nie moe by wyroczni prawdy o nas

prawd kim jestemy, zawdziczamy wyobrani. A wyobrania nigdy nie idzie w parze z pam

odrnia prawdy od szalestwa.

Nie mwic ju, chocia moe si to wyda niedorzeczne, e nie miecimy si we w

mici. Pami jest nieledwie czstk naszej przestrzeni. A jak rozlega to przestrze, nie w

asem sny ujawniaj nam jaki jej skrawek, czasem objawia si w jakich nieokrel

eczuciach, w przypywach, odpywach wiary, niewiary w sens, bezsens istnienia, w pragnie

wiadomo czego, jakby t nasz przestrze wyznacza nieustajcy lk. Przed czym? K

ewnoci pomyli, przed mierci. Ot nie. Tym nieustajcym lkiem napawa nas to, e jest

ie jestemy w stanie sprosta temu, e jestemy. Wielkie to brzemi sam dla siebie czowiek.

Tote ilekro zabieraem si do zrobienia z tym notesem porzdku, doznawaem za

zradnoci. A wydawa by si mogo, e wystarczy podj postanowienie, no, i kupi nowy, mn

tes. I kupowaem raz, drugi i trzeci, a postanawiaem jeszcze czciej. W rezultacie nadal pos

tym wysuonym, opasanym gum, mimo e gdy do niego zagldam, czasem pka.

alezieniem nowej gumy, na tyle mocnej, aby go bya w stanie jak najduej utrzyma w cao

raz wiksze kopoty. Znajomy w warsztacie samochodowym naci mi kiedy cay pk ze

ki motoroweru, na dugo mi wystarczyy. Mam jeszcze kilka, moe do koca wystarcz.

Staram si rzadko z niego korzysta, a ju nigdy przy kim. Wstyd byoby komukolwi

kaza. Wzbudziby miech czy da powd do artw, to jeszcze bym znis. Gorzej, e prze

tes mgbym straci zaufanie. A zaufanie podstawowa rzecz w interesach. Chocia nie je

jtkiem. Nie ma czowieka, moim zdaniem, ktry by czego nie ukrywa. Czy dolegliwoc

powodze, czy niesnasek w rodzinie, dugo mona by wymienia, nawet odstpstw w s

gldzie od swoich wyobrae, ktre prbuje naprawi lub zamalowa, ale i nie wszystko da si

nie pokazuj nikomu tego swojego notesu. Nie trzymam go te w biurze, sekretarki lubi zag

biurek szefw, gdy ich nie ma. Nie nosz go rwnie przy sobie, nie zmieciby si w


15/274

szeni. Gdy gdzie wyjedam, wkadam do aktwki, torby czy walizki, zamykanych na kod.

Bo zawsze go z sob zabieram, powoduje mn bowiem nadzieja, e wieczorem w hotelu mo

si przejrze jedn czy drug liter i dokona przynajmniej wstpnego wyboru, kogo wyr

go zostawi. Uatwioby mi to potem przepisanie tych pozostawionych do nowego notesu, tak

siabym si ponownie nad nikim zastanawia ani wydziera z niepamici. A duo mnie to kos

y trafiam na nazwiska, ktre nic mi nie mwi, na adresy, ktre nie maj jeszcze kodw, a ulic

naleao przypuszcza, zmieniy odtamtd nazwy, jako e ulice najbardziej poddaj si zbioromitnociom, wywoanym czy to zawirowaniami historii, czy zawirowaniami przekona,

efony, ktre nie maj numerw kierunkowych, ba, bywaj jeszcze cztero-, piciocyfrow

ogle ich nie ma.

C si zreszt dziwi, kupiem ten notes bardzo dawno temu, kiedy po rzuceniu studiw

matce namwi na nauk krawiectwa u krawca Radzikowskiego. Przedtem, jeszcze w li

aem maciupeki notesik powicony tylko Marii. Adres jej znaem na pami, wic nie mus

nigdzie zapisywa. Do dzi zreszt pamitam, Armii Czerwonej 16 mieszkania 4. Obecniwitej Jadwigi, numery domu, mieszkania te same. Postanowiem porobi pirkiem na k

oniczce tego notesiku miniaturowe, artobliwe rysuneczki i wrczy Marii z okazji jej zbliaj

urodzin. Niestety, nie udao mi si go zapeni, wic odoyem do jej imienin, ktre wyp

grudniu. Ale po wakacjach wyjechaem na studia, a na studiach gdzie mi si ten notesik zapo

ysuneczkw, ktre pamitam: Maria nad zeszytem obgryza obsadk, Maria w papilotach po u

wy, Maria w wannie zanurzona po szyj w pianie, Maria stoi na stole z apk na muchy, lecz m

eka z sufitu, Maria w letnim sandale i w drugim bucie zimowym, patrzy na swoje nogi i pu

czoo, Maria przy kuchni co smay, przypalio jej si, dym bucha z patelni, Maria biegn

koy, a ksiki, zeszyty wypadaj jej z tornistra, wiatr zrywa Marii beret, biegnie za nim, lecz

eka, Maria ze skakank, zapltay jej si nogi, Maria na hutawce rozbujana pod niebo, Ma

nkach, wywrcia si, Maria na ywach, pada na ld, Maria rozemiana od ucha do ucha,

cia mama, z kotk i czworgiem kocit na podoku, Maria pokazuje komu jzyk, czyby mnie?

Odnalazem ten notesik, dopiero gdy pakowaem si do wyjazdu po rzuceniu studiw.

ywalony w stercie szkicw, notatek. Potem znw mi gdzie zgin i ju nigdy go nie znala

oliwe, e zostawiem go w pocigu, kiedy wracaem do domu. Pamitam, miaem, o d

ejsce siedzce i w czasie jazdy wycignem go z torby. By moe chciaem zobaczy, ile je

stao niezarysowanych w nim kartek, a moe i sprawdzi, czy wzbudza we mnie t sam rado

dy, gdy z pirkiem w rku siedziaem nad nim i przerysowywaem Mari z wyobra

rteczki w rnych sytuacjach, jakie mi tylko przychodziy do gowy. Nie czuem jednak, aby p

ku latach, ktre upyny, sta mnie byo na takie artobliwe rysuneczki.

Ten notes, ktry opasuj gum, kupiem w sklepie papierniczym, mieszczcym si wwcz

ugiej stronie ulicy, naprzeciwko zakadu krawca Radzikowskiego. W nocy zerwaa si ok


16/274

rza i prawie do samego rana lao. Tak e z ulicy zrobia si rzeka, tyle e stojca. Aby przej

ug stron, trzeba byo i do samego rynku, gdzie dopiero woda si koczya, przej na

on i tamt stron wrci do sklepu. Tak si dziao po kadej ulewie. Nieraz stra ogniowa m

pompowywa, aby nie podmyo stojcych przy ulicy domw. Taka bya ta nasza miecina

eszkadzao to jednak nikomu mwi: miasto, do miasta, na miecie, w miecie.

Sprzedawca popatrzy na mnie i wycign ten notes, ktry dotd mam.

Wolabym mniejszy. Mniejszych nie ma.

I nawet prbowa sobie przypomnie, czy kiedykolwiek byy mniejsze. Wie, e te s za du

id. Ale przywieli, to wzi, bo wszystko trzeba bra, co przywioz. Przywioz asortyment,

winien si znale w sklepie papierniczym, lecz bierze, inaczej sklep byby pusty. O, m

znurwki do butw, grzebienie, waki do wosw, wstki, tasiemki, haftki, zatrzaski, igy,

echotki dla dzieci, czasem nawet lizaki przywioz i nie we pan, to potem poowy towaru pan

ywioz. Wzi wic i te notesy, teraz auje. Bo po co tu komu takie notesy? Wszyscy si edz, gdzie kto mieszka i jako nikt jeszcze nie zbdzi. Bo ile ma pan tu ulic? Mogyby si

nazywa, a kady by trafi. I zacz mi wylicza, ulica po ulicy. Albo jest tu rubryka i na tele

kto tu ma telefon. I znw zacz mi wylicza: jest w urzdzie miasta, w orodku zdrow

mendzie, na stacji, stra poarna ma, w szkole chyba jest, bo powinien by, a wszystkie i tak

przez poczt.

Po czym jakby zacz mi si uwaniej przypatrywa, kogo to mam zamiar zapisywa i p

takim duym moe nie starczyoby tu ludzi, nawet gdybym wszystkich spisa. Stanowczo za radza mi, nie zmieci si panu w kieszeni marynarki. Na szczcie nie byem w marynarce,

mgby sprawdzi. A mimo coraz dociekliwszych pyta, nie zdradziem mu swoich zamiar

rawd mwic, sam ich jeszcze nie znaem. Nie wiedziaem, kogo bd w nim zapisywa

taki nie przychodzi do gowy. Wpisaem jedynie Mari, chocia biem si z mylami, wpis

wpisa.

Nie pamitam, co sobie wyobraaem, kupujc ten notes, bo wcale si nie zmartwiem,

y, chocia chciaem mniejszy. By moe podwiadomie wierzyem, e sam z czasem przycizystkie te imiona, nazwiska, adresy, telefony, ktre bd miay udzia w moim yciu. Ale kto

y nie krya si we mnie i rozpacz, e oto skazaem siebie z wasnej woli na samo

ostanowiem t samotno czym wypeni.

Niekiedy mam wraenie, e to poczucie samotnoci towarzyszyo mi odtamtd, mimo e

woli si wypenia, i towarzyszy mi ono do dzi, kiedy ju jest tak peny, e opasuj go gum

dobnie jak wtedy wci nie mog odnale w nim siebie. A co gorsza, ilekro podejmuj

bienia z nim porzdku, nachodz mnie wtpliwoci, po co to robi. Czy pusty, czy peny i tak


17/274

ecie w nim nie ma. Tak e gdybym poow lub wicej tych imion, nazwisk, adresw wyr

ej by mnie nie byo. Patrz pod liter K i nie widz swojego imienia, nazwiska. A przecie b

d uwag, e tak czsto zmieniaem adresy, caa ta litera K powinna by zapeniona. Nie ma

od adn inn liter. Jeliby wic zdarzyo si, e zgubiem ten notes, a kto go znalaz

edziaby, komu odda. I dlaczego taki notes miaby ustanawia moje ycie? Z jakiego tytuu m

cydowa, kim jestem? Czy niechby kim si sam sobie wydaj? Zaraz. A moe jestem tylk

tych wszystkich imionach, nazwiskach, adresach, telefonach ja, ja, ja. Tylko gdzie miabym

uka? I czy nie byaby to gra? Jaka? Jak zawsze o siebie z sob. Gramy przecie w rn

siebie, i przez cae ycie. Obmylamy reguy w zalenoci od potrzeb. Gdyby tak si

odyfikowa te wszystkie reguy, moe bymy nawet uzyskali jaki przybliony obraz, kim jest

b odwrotnie, jeszcze bardziej oddalilibymy si od siebie, bo przecie nie ma gry bez ryzyka

em na ten temat, grywaem przez lata w pokera. Gramy nie tylko w drobnych sprawach, gr

nasze uczucia, nasze myli, nasze sowa, a bywa, e o wszystko, jak prawdziwi hazardzici

awdziwi hazardzici jake czsto blefujemy.

Jeden jest wszake warunek w takiej grze, jakiekolwiek byyby jej reguy. Musielibym

przyjani z sob. I od razu nasuwa si pytanie, to znaczy z kim? Kady jest przecie c

rodzaju zbioru obijajcych si o siebie uomkw, wypalonych niczym meteory, ktrych nic z

czy, pogasych nadziei, marze, zetlaych pragnie, zaprzepaszczonych uczu, ka

dszywajcych si pod prawdy i prawd podszywajcych si pod kamstwa, a wszystko to niez

oby kry wok wsplnej osi.

Czyby zatem jedynie ten notes podtrzymywa jeszcze we mnie jakie takie poczucie st

wiecie, ktrego rytm wyznaczaj ju tylko konwulsje, co objawia si choby w naszych ci

pewnociach, nerwicach, depresjach, w obumieraniu w nas instynktu przywizania, e uwiera

wszelkie zwizki, a jednoczenie nie umiemy sobie poradzi z nasz samotnoci. Przegan

wic z miejsca na miejsce w zudnej nadziei, e to nam co pomoe, nie zdajc sobie spraw

en sposb stajemy si coraz bardziej bezwoln czstk konwulsyjnego wiata.

Kim jestemy, to nie znaczy, czego dowiadczylimy, przez jakie radoci, troski, roz

eszlimy, przez jakie marzenia, pragnienia, niespenienia, rozczarowania, zawody. Lecz na

zystko przybliyo nas do zrozumienia, czym jest nasz los. Los nie jest nam bowiem dany z

odzenia, dane nam jest tylko ycie. Los natomiast to zdolno wyobraenia sobie naszego

wymiarach przeznaczenia. A to bardzo trudne i moe nie kadego na to sta.

Miaem niedawno sen, e wszystkich zapisanych w tym notesie zaprosiem na swj jubi

mierzaem takim to sposobem uwolni si wreszcie od nieustajcej bezradnoci, jakiej doznaw

y podejmowaniu decyzji, kogo zostawi, a kogo wyrzuci. I postanowiem zda si na nich,

sami wybior, kto ma by zostawiony, a kto wyrzucony. Przyjdzie, zostawi i przepisz do no

tesu, nie przyjdzie, wyrzuc, skoro sam tego chcia.


18/274

Znalazem si w wielkiej hali po upadej fabryce rowerw. Kto si zdziwi, bo przecie jubil

bywaj si zazwyczaj w okazaych salach teatrw, oper, filharmonii, hoteli, klubw, w paa

mkach. To prawda. Lecz widocznie zawayo to, e nosiem si z zamiarem kupienia takiej fa

ewidujc szybki wzrost popularnoci rowerw wobec coraz bardziej zatoczonych samocho

c. Oczywicie konieczne byyby nowe inwestycje w wyposaeniu, urzdzeniach, park maszy

dawa si przestarzay i wyeksploatowany. Trzeba byoby te zakupi zagraniczne licencje na

dele rowerw. Suma, ktrej dano, nie bya wygrowana. Sprawa jednak rozbia si o dugi,

yy na fabryce, a zwaszcza o utrzymanie dotychczasowego zatrudnienia, a to byo niemoliw

Przyszedem jak gdyby za wczenie, bo chocia hala bya pusta, to nieposprztana, niezamie

wet, wszdzie leay ramy, kierownice, koa, siodeka, peday, przekadnie, acuchy, tu i tam

poowie zoony rower, prcz tego skrzynki, puda, bele folii do pakowania, natomiast przygo

jubileuszu ani ladu. A wedug mego yczenia miay by stoy ustawione przez ca hal w

dach, nakryte biaymi obrusami i oczywicie suto zastawione. Daem nawet spis alkoho

ach koniecznie wiece w zabytkowych srebrnych lichtarzach, a wiece zielone. Kel

owizkowo w biaych smokingach i ciemnych spodniach, stojcy w pogotowiu za opar

ese. A nim pierwsi gocie mieli si pojawi, prosiem o zgaszenie trupich fabrycznych

apalenie wiec. Taki pmrok, miaem nadziej, przymi troch t obskurn hal i w

zystkich w dobry nastrj, tak e moe nawet nie zorientuj si, gdzie s. Zwaszcza gdy zaczn

, wznosi toasty, rwa si do przemwie.

Nagle w przeciwnym kocu pojawi si kto w roboczym niebieskim kombinezonie, w ochro

sku na gowie i krzykn ku mnie tubalnym gosem:

A pan co tu robi?! Strajk ogosilimy?!

Jak to?! Przecie tu ma si odby mj jubileusz?! odpowiedziaem mu rwnie gono

szo to przez hal do niego.

A to zobaczymy, kto wygra! odkrzykn mi jeszcze goniej i zarechota gromko, a

hotanie potrzsno hal.

I ze wszystkich drzwi, a nie zauwayem dotd, e tych drzwi jest tak duo, zaczli wdziera

jacy ludzie, a waciwie te drzwi jakby ich wypychay, bo mimo e pracowali barkami, okcuchami, nogami, nie byli w stanie o wasnych siach wydosta si z toczcej si naraz

zeraony, przeniosem wzrok w gr, a tam z wysokiego przeszklonego sufitu inni spuszczali

ach, co przypominao desant z wojennych filmw. Nie do na tym, niektrzy wych

odziemi, lecz nie mogem dostrzec ktrdy, bo tum ju zbiera si wok mnie. Staem oniem

rozpoznawaem adnej znajomej twarzy. Jedynie po ubiorach domylaem si, ktrzy s k

rzy robotnicy, bo w niebieskich kombinezonach, w kaskach ochronnych na gowach, ten

nausznikach chronicych przed haasem, ktrzy kelnerzy, bo w biaych smokingach i ciemodniach, a ktrzy prawdopodobnie zaproszeni przeze mnie gocie. Jakkolwiek te wszystkie u


19/274

daway mi si najwyraniej mylce, jakby nikt nie by tym, w co by ubrany. adne j

zwisko, ktre by chcia potwierdzi mj notes, nie przychodzio mi do gowy, e to ten lub ta

ub tamta. Niektrzy byli nawet we frakach, w nienych koszulach lub przynajmniej w wizyto

rniturach, muszki, krawaty, a kobiety w dugich sukniach, niektre z perami na szyjac

ylantami jakby powpinanymi w odsonite dekolty. A co mi tym bardziej kazao podejrzewa

tu jest nie tak z tymi strojami, gdy jaka niezwykle wytworna dama z obnaonymi do

cami, a piersiami niemal do sutek, rzucia si w ramiona jakiemu robotnikowi, a ten przytulzdj kask z gowy i przeoy na jej gow. A inna, klepnita w poladek przez innego robo

miechna si z wdzicznoci, promiennie. Na to jaki nieduy go we fraku, chudzina,

tn, obfit robotnic i zacz huta j w ramionach niczym niemowl, rozbawiajc gstn

m.

Niestety, nie miaem z sob notesu, wstydziem si go zabra i ten wstyd odczuwaem

enie, e nie miaem wrcz odwagi rozglda si po tym tumie za kim znajomym, jakby

o notesu, bez sprawdzenia pod t czy inn liter, kto jest kto, nie mia prawa do nikogyzna ani te nikt do mnie. Tymczasem tum zaczyna mnie ze wszystkich stron otacza

ciejszym piercieniem, tak e nie miaem si nawet gdzie wycofa pod jego naporem, niektr

o mnie ocierali, ugniatali moje bezwolne ciao. Robio mi si coraz duszniej, co mnie w

wio, najwyraniej strach. Zaczem gorczkowo myle, jak si wydosta, lecz ten strach c

w gowie, jak zjada moje myli. A raptem ta wielka hala zacza wirowa, a ja wraz

yszaem tylko, e kto krzykn z tego wirujcego tumu:

Powiedz pan co!A za nim tu i wdzie zaczto pokrzykiwa:

Powiedz pan co! Powiedz pan co!

Tylko co, co? e urzdziem ten jubileusz, aby si z nimi po latach spotka? Byoby to kam

mao z kim chciabym si po latach spotka. Na szczcie kto jakby zrozumiawszy moj syt

woa:

Jak ma co mwi, kiedy go nie wida?! Musiaby na czym stan! Dajcie tu rower,

jdzie na rower!I ponad gowami ukaza si rower, kto przedziera si do mnie z tym rowerem przez tum. U

ie i posadzili na siodeku Chwyciem za kierownic, postawiem nogi na pedaach, a ze wszy

on mnie podtrzymywali, abym nie straci rwnowagi.

Nie siedzie, stan na siodeku! zagrzmia kto. Wecie go tam, wzniecie!

Ale ju zaczem pedaowa, a coraz szybciej, coraz szybciej. I pedaujc, ile si w no

powietrza w pucach, wyrywajc si z rk tych, ktrzy mnie podtrzymywali, wzbiem si

wy. Uniosem si na siodeku, stanem na pedaach i pochylajc si niemal pasko nad kierow


20/274

ocia rower trzs si, skaka po tych gowach niczym po szczerbatym bruku, zdoaem uciec.

Zapada zmierzch, kiedy zajechaem pod dom matki. Siedziaa jeszcze na kamiennych schod

lubia za ycia siadywa, gdy w ogrdku rozkwitay re. Postawiem rower przy par

hnem furtk, lecz chyba mnie nie zauwaya, bo rkami ogarniajc kolana, ze spuszczon

mi kolanami gow, wydawaa si, jakby zastyga na zawsze ju na tych schodkach. Zrobiem

pewnych krokw w jej stron i dopiero gdy stanem tu przed ni, spojrzaa na mnie nie

rokiem.

Nie poznajesz mnie? spytaem.

To ty? niedowierzanie zabrzmiao w jej cichym gosie. Boe, jake si to zmieni. I

ywia si. Musisz godny by.

Nie jestem godny. Jadem przed chwil.

To dobrze, bo nie miaabym ci co da. Chciaam ci jajecznicy usmay, to wszystkie

gnit.

Bo powinny by w prawej kieszeni. W prawej, w lewej, co za rnica.

Nie o rnic chodzi. auj, e nie rozumiesz.

A kto by tam ciebie zrozumia. Matka, a te ci nigdy nie rozumiaam.

Trudno i mnie jest do dzi zrozumie, cho zdarzenie byo bahe. Przyjechaem niespodziew

ie powiedziaem jej od razu, e rzuciem studia. Spostrzegem jednak, e poprzez rado z m

yjazdu przeziera w jej oczach niepokj. Ale nie pytajc mnie o nic, signa od razu po pateln

Musisz godny by. Nie.

Jak, nie widz, e godny? Id, przynie jajka, usma ci jajecznicy. O, dugo.

I wysaa mnie do chlewika, ktry mieci si w szopie pod osobnym daszkiem. Byo tam

rodzaju stryszka, gdzie kury, podfruwajc po szczeblach drabinki, waziy znosi jajka.

Tylko wchod ostronie upomniaa mnie eby drabinka si nie obsuna. Mao co tu k

spadam. Nie zbieraam jeszcze dzisiaj, to powinno by kilka. Tak si zarazy przyzwyczai

ko tam nosz. Musz kwok na nowe nasadzi, moe bd inne.

Wyszedem trzy szczeble i lew rk trzymajc si drabinki, praw tu na brzegu wyma

azdo z jajkami. Wybieraem ostatnie po jednym i rwnie ostronie wkadaem do prawej kie

rynarki. Marynarka bya sztruksowa, brzowa, a po jej obu bokach naszyte due kieszenie.

w rk trzymaem si drabinki, a praw wybieraem jajka, musiaem je wkada do prawej kie

mogo by inaczej.

Ile masz? spytaa, gdy stanem w progu.

Pi.


21/274

O, to pojesz sobie. Wkroiam ci i boczku.

Boczek skwiercza ju na patelni. A na stole nakrytym serwet lea chleb, maso, n, wi

niczka, talerz.

Daj rzucia w popiechu.

Signem do prawej kieszeni i rka mi nagle zmartwiaa, a w gardle poczuem ucisk. Jaj

o.

Co tak zblad? zaniepokoia si. Pewnie z godu. Tak to jest na studiach. Nie dojespisz, tylko nauka i nauka. Wszyscy studenci s tacy bladzi. No, daj.

Nie mam.

Jak nie masz? Mwie, e pi.

Zmiem praw kiesze w garci, e o mao jej nie oberwaem z marynarki. Widz

spokojniej w wiecie powiedziaa:

Moe w lewej masz? Zobacz w lewej.

Woyem niepewnie rk do lewej kieszeni i rzeczywicie byy. Nie wiem, co mi si cignem pierwsze jajko i zmiadyem je w doni, wycignem nastpne, zmiad

zystkie po kolei zmiadyem.

Zwariowae?! krzykna. Co ci teraz dam?!

Bo powinny by w prawej! W prawej! W prawej!

A niech ci bdzie. Mam si jeszcze po mierci z tob sprzecza? Zawsze dobrze chciaa

bie. Ale moe nie wystarczy chcie dobrze. Chciaam, eby si na krawca wyuczy, ale te

em, czy dobrze chciaam. Tyle, e miaby zawd na cae ycie, bo szy bd zaadzikowski dobry by krawiec.

Nie szyje ju.

Jak to? A przecie nie nastarczy z szyciem.

Uszy ju wszystko, co mia do uszycia.

Boe, a chyba nie tak dawno umaram.

Wypucia z rk kolana i zobaczyem, e w jednym rku co trzyma. Wydao mi si,

eczka do naboestwa, lecz o c by si po mierci modlia?

Sid przy mnie powiedziaa. Nawet si troch przesuna, chocia na schodkach byo

ejsca i miabym gdzie usi. Pamitasz, szukaam tych listw, kartek dla ciebie i znal

tes ojca. Zacza przewraca kartki. Nieduo tu nazwisk, adresw, ale nie y dugo. M

episa do swojego.

Zmierzch przechodzi z wolna w wieczr, wzeszed ksiyc, a ona kartka po kartce przew

tym notesie ojca. Czuem coraz wikszy chd, cigncy od kamiennych schodkw. Odsune

znacznie od niej, bo chciaem niepostrzeenie odej. Lecz gdy si unosiem, przytrzymaa m


22/274

k.

Posied jeszcze. Nie uciekaj od matki. Szkoda, e tego notesu za ycia nie znalazam. A ty

szukaam. Cay dom obszukaam. Z ek sienniki wyrzuciam, zmieniam som. Na p

dzy bielizn. Mylaam, e w ktrym z jego garniturw. Ale nie zostawi adnego. Na str

piwnicy. Przyszliby robi rewizj, tak by nie przeszukali. Jest w tym jego yciu troch i mo

gby sobie przepisa. O, doktor Zybert, dobry lekarz, przydaby ci si.

A po co mi wasze ycie? achnem si.

Ty mylisz, e ycie od ciebie si zaczyna?

W tej samej chwili zadzwoni telefon. Jeszcze wp picy signem po suchawk i usys

by znajomy a nieznajomy gos. Mietek czy Witek rzuci, ale tak niewyranie, e nie byem p

etek czy Witek.

Cze. Chciaem ci przeprosi, e nie byem na twoim jubileuszu. Ale wrciem dopiero w

agranicy. Mamy kopoty z misem. Konkurencja nie przebiera w rodkach, podkupuje prowiz

wkami, stosuje dumping, ceny lec na eb, na szyj. Rzenie na p gwizdka robi, chwalone. Pamitasz, kiedy po miso stao si w kolejkach. Szlag by to jasny trafi. wiat zwar

o za duo, albo za mao. Nie utrafisz. A waciwie to ile ci stukno? Na zaproszeniu nie p

yba ci jeszcze brakuje. Co, nie chce ci si y, e tak przyspieszasz? Prawda, czasy nie najl

lko ci powiem, gdyby tak wszystkich spyta, co dotd yli, nikt by ci nie powiedzia,

dobrych czasach. Czasy miej, stary, gdzie. yj, jak ci pozwalaj, tego i tobie, i sobie ycz. G

to, e si od czasu do czasu powituje, gorzej by si yo. I zobacz, jak wszyscy wi

dywidualnie, zbiorowo. Titanic ton, a orkiestra graa. Syszae tak piosenk? To ci przy om pyt. Niedugo bd stypy za ycia urzdza. Moe i dobrze, bo po choler komu stypa,

ju nie ma. By tylko okazj, eby kto si naar, uchla? Nie masz pojcia, jak

szalelibymy troch. Naley nam si co od ycia, eby wiedziao, e nie na darmomy

yobraam sobie, jak byo. Pewnie dupy nie najgorsze, jak ci znam. Pocieszyaby ktra. Jak t

ae adnego jubileuszu? No, a zaproszenie? O, ley tu przede mn. Czekaj, spojrz. Gdzie, ch

podziao? Jan Romaniuk, Adolf Niemczyc, Zbigniew Zarubiski, to przecie nie ty. Tyle

prosze przychodzi, e gowa ju boli pj, nie pj. Te nie to. Nie ty przecie

eksandrzak, bo na tego sukinsyna bym nie poszed. Wyobra sobie, jak mnie w waa zrobi

d ci zreszt duej trzyma, bo i mnie si spieszy. Znajd, to jeszcze raz zadzwoni. Prz

mczasem gratulacje. Wszystkiego na lepszego. Pieprzy wszystko. yjemy, bracie,

waniejsze.

Wyrwany brutalnie z tego snu, nie byem pewny, czy nie ni mi si dalej, przy tym oszoom

tokiem sw, w ktry ledwo udao mi si wcisn, e nie miaem adnego jubileuszu. Zadzwo

kierowcy, eby nie przyjeda po mnie, ale te bez przekonania, czy to jeszcze mi si nie

czego miabym nie pojecha do pracy.


23/274

Mieszkaem wwczas poza miastem. Do biura miaem okoo pidziesiciu kilome

ynajem dom z ogrodem, w zacisznym ustroniu, tu przy lesie, ze wzgldu na matk, pon

dupada ju cakiem na zdrowiu, a nie zgodzibym si nigdy odda jej do jakiego domu opiek

wet taki dom w ssiedniej miejscowoci, nazywa si Soneczna jesie. Zatrudniem na

lgniark i lekarza na kade wezwanie.

Prawie dwa lata po jej mierci jeszcze tam mieszkaem. O, bardzo dugo jak na mnie. Dom n

yt dobrze rozplanowany i mao przytulny. Podoba mi si jedynie strych, rwnie mieszkbity cay jasnym drewnem, wierkowym. Mia cztery okna ze wszystkich stron, tak e

pochmurne dni zdawa si przyciga ukryte za chmurami soce. Przy jednym z tych okien

je biurko. A tu przede mn w mosinej misce lea notes. Schodzc do salonu, zabie

wsze t misk z sob, aby mie go pod rk.

Odpasaem z niego gum i kartka po kartce, wizytwka po wizytwce zaczem s

eczysaww i Witoldw, e moe ktry bdzie wspbrzmia z tym gosem w suchawce

osobem uda mi si ustali, kto to do mnie dzwoni z przeprosinami. Wyowiem teczysaww i dwch Witoldw, co do ktrych miaem pewno, e ich znam czy znaem.

nak nie by z brany misnej. Baejczyk Mieczysaw, inynier kolejnictwa, Konecki Mieczy

maceuta, waciciel hurtowni farmaceutycznej, Wardecki Mieczysaw, historyk, pro

wersytetu. A z Witoldw Witold Schumacher, architekt, i Witold Konikowski, jazz

ksofonista, nieyjcy ju mj przyjaciel. Reszta Mieczysaww i Witoldw albo nic mi nie m

o musiabym si dugo zastanawia, czy ten to ten, a nie kto inny, kto te mg by kim in

bym przypuszcza.

Od tego poszukiwania zaczo mi si w oczach plta, nazwiska zachodziy jedne na drugie,

em okulary i zapatrzyem si w okno. Miao to okno jak moc przycigania. Gdy siedz

y nim nawet nad czym pilnym, lubiem od czasu do czasu zrobi sobie przerw i popatrze

okno. Widok by niby zawsze ten sam, zmieniay go jedynie pory roku lub pogoda. Nieraz j

umiewao mnie, e deszcz jest tak rny, tak bogaty w swoich moliwociach, tak rny

zwaszcza tak rne soce. Inne, gdy pawi si w zielonoci drzew, a inne, gdy przew

zbawione ju lici ich szkielety. Gdyby tak dao si siedzie od wiosny do zimy i jedynie pa

te szkielety zaczynaj si wypenia niemiaym jeszcze ciaem zielonoci, ktre z kadym

ybiera, coraz gciej, powoujc je co roku ponownie do ycia. A jesieni na powrt zmc

owiae, ta bujna zielono z kadym dniem zaczyna im coraz bardziej ciy, lecz resztka

buj jeszcze j podtrzyma, nie daj jednak rady i z kadym niemal utraconym li

emieniaj si znw w szkielety. Czasem sam siebie pytaem, dlaczego natura wybraa ziel

o kolor ycia. Czyby to by jedyny kolor, ktry potrafi ocali ukryty w nim spokj wiata, a

dolno przenoszenia tego spokoju na czowieka? Bo wszystkie inne kolory wydaway mi si

erwicowane, zaraone niepokojem.


24/274

Zastygaem nieraz na dugo w tym oknie, patrzc. I wystarczyo mi, e patrz. Miaem poc

nie dlatego patrz, e mam oczy, lecz jakbym zosta obdarzony przez ten widok za oknem

rzenia. I moe nawet jestem dziki temu, e patrz. Nie musiaem sobie niczego wyobraa

uem nawet, e jakiekolwiek sowo chce si we mnie narodzi, bo wszystko byo w tym patr

ekiedy nawiedzao mnie wrcz poczucie, e to patrzenie jest niezalene od mojego istnienia.

y moliwe jest istnienie wiata niezalene od czowieka? Kt by go wwczas przeywa, dozn

twierdza? Co poza czowiekiem mogoby zapewnia istnienie wiatu? I moe do tego sprow

nasza niezbdno?

Bya wiosna, pora nieomal rytualna do robienia porzdkw. A niedaleko za oknem, przy kt

dziaem, rozkwitaa gruszka. Nie jaka szlachetna odmiana, zwyka ulgaka. Pozostaa zapew

wnej miedzy, jako e miejscami wybieranymi zazwyczaj przez ulgaki s miedze. Miaa

a, lecz wci bya dorodna, co w caej okazaoci uwidaczniao si na wiosn, gdy zacz

itn. Niemal w oczach kwita, z kadym dniem coraz gciej pokrywajc si od wierzcho

nisze gazie bia otulin, przez ktr z trudem przebijay si jasnozielone listki. Tylko ul

kwitn. Wybuchaj omal biao. Ta orgia nie trwa dugo. Gdy si jednake na tak kwi

gak patrzy, mona zawstydzi si sob. Czyme si bowiem jest wobec takiej kwitncej ulg

Dzielia j ode mnie w tym oknie odlego nieledwie kilkunastu metrw. Zatopiony

itnieniu, miaem wraenie, e to ona wyznacza mi miejsce na strychu przy oknie, a moe w

przestrzeni ycia. Nic dziwnego wic, e wyobrania przenosia mnie nieraz na ni, skd u

tym jej obfitym kwitnieniu, bardziej domylny ni widoczny, wypatrywaem siebie po wielu,

ach, siedzcego na tym strychu przy oknie, a z okna siebie w tym kwitnieniu przed wielu,

y.

Bywao, e nie mogem si oderwa od tego wzajemnego wypatrywania mnie tam, a stamtd

Nie, to nie bya zabawa, bo jaka moe by zabawa z samym sob znajdujcym si na dwc

egych kracach? Moe chciaem si jedynie przekona, czy si poznajemy przez ten szmat

i zaleg midzy nami. Czy skonni bylibymy si do siebie przyzna? Czy cokolwiek nas je

zy, gdy nieomal wszystko nas dzieli? Ja tutaj, przy oknie, nad notesem, prbujcy si wyd

od ciaru wasnej pamici, a tam moja pami dopiero otwiera si na wiat. Mnie tutaj nic ju

wio, a z tego kwitnienia patrzyem, jakbym nie mg wyj ze zdziwienia, e jestem na w

nachodzi mnie lk przed sob, tym, ktry siedzia na strychu przy oknie. Moe

przysigaem sobie, e nie zejd nigdy z tej ulgaki.

Czasem w tym wzajemnym wypatrywaniu niemal czuo mnie nachodzia, jakbym std

nie by w tym kwitnieniu synem dla siebie, a z tego kwitnienia tu za oknem swoim ojcem. A

na wyobrazi sobie blisz blisko ni syn i ojciec w jednej osobie? Zarazem doznaw

tpliwoci, na ile ta blisko zapewnia choby zudzenie jednoci, jako e w kadej jednoci sk

rozpacz. Lecz kto wie, czy to nie jedyny prawdziwy znak naszego istnienia.


25/274

Miaem co w rodzaju wyrzutw sumienia, e daj si ponie wyobrani, ktra za nic

romn rnic lat midzy mn tutaj na strychu, przy oknie, a mn tam, na ulgace, prbowa

elcy nas a umary ju czas zawaszczy jako moje ycie tu i teraz. Jakkolwiek dla wyobra

nic niemoliwego, nie umiaem tak do koca przemc podejrzenia, e std, na strychu, przy

buj siebie tam, w tym kwitnieniu, z czego ograbi, co sobie przywaszczy, niemal

ecicej przetoczy w swoj nadchodzc staro, jak pijawka wyssa tamt dziecic wyobr

ra bya jeszcze tak wolna, tak niczym nie skaona, nie poraona, e mogaby uoy sobie

iego by zapragna.

Jedyny, co prawda wtpliwy, lad wiadczcy o jakim zwizku midzy mn na tym strychu

nie, a mn na tej kwitncej ulgace, to szrama po ranie w mojej prawej doni, ktr sam

daem. Martwy to lad, wystygy, jakby przeoony na moj rk z czyjej innej rki. Gdyby

znikaj lady po najbliszych osobach, pewnie bym w ogle o nim zapomnia. Nigdy nie c

ej szramie chociaby odrobiny tamtego blu, od ktrego wwczas o mao nie zemdlaem. Wi

i martwy lad jest w stanie podtrzyma przez odlegy czas jakkolwiek jedno? Czy daje pra

iej jednoci?

Niedugo po wojnie przyjecha do nas na wakacje syn koleanki matki sprzed wojny. By

rszy ode mnie, mia na imi Czarek i walczy w powstaniu. Kiedy go pytaem, czy by r

przecza. Ale nie wierzyem mu. Podejrzewaem, e musi mie rany, tylko nie chce si przy

e pamitaem wojny, urodziem si w czasie jej trwania, ale wszyscy mieli po niej jakie

blinione, gojce si lub takie, ktre nie chciay si goi. Cigle syszao si, e ten by r

mten ranny, tu, tam, wtedy. Nie mwic, e spotykao si i takich bez rki, bez nog

ourywanymi palcami, jednym, dwoma wszystkimi, u lewej, prawej. Albo twarze ze szrama

oach, policzkach, pod brodami. Niektrzy nawet pokazywali, podcigajc rkawy koszu

dwijajc nogawki. Najwicej mona byo zobaczy takich szram latem, w niedziel, gdy dzie

rcy, soneczny i nad jeziorem, na play prawie wszyscy si rozbierali, kpali si, opalali. M

wczas wraenie, e wszyscy maj rany, cay wiat jest w ranach, nie tylko nasze miasteczko. N

m, ktrzy nie mieli adnych szram, nie wierzyem. Musieli mie, tylko nie na wierzchu, b

ekonany. Wydawao mi si, e rany wywyszaj czowieka, bo to jakby medale, a kt b

cia mie medalu?

Taki Smolara, wony magistracki, mia rany z kilku wojen. Tak e kiedy zobaczye

acajcego z pracy, wychodziem naprzeciw, eby mu si ukoni. Mwio si, e przez te

ymaj go w magistracie, bo powinien ju odej na emerytur, ledwie nogami powczy, sapie

dr, a chyba i niedobrze widzi, bo przystawia twarz do twarzy, kiedy wpuszcza kog

gistratu. Wracajc do domu, zwykle odpoczywa w poowie drogi na aweczce pod piek

osia.

Musz kapk przysi mwi dla usprawiedliwienia, gdy z piekarni wyszed Wo alb


26/274

z przechodniw przystan, bo nikt nigdy nie omin Smolary, widzc go siedzcego na aw

godzinach urzdowania, to i bardziej przyjaznego. Mona byo go o to czy o tamto spyta

bowa zaatwi, a nie odburkiwa jak w godzinach urzdowania. Wiadomo, wony magistra

ura omal najwaniejsza pord urzdnikw, chocia nie urzdnik. Moe wpuci, nie wp

tawi bliej okienka do kolejki, e ten kto by tu ju przedtem, on, wony, zawiadcza, czy u

stanie si do takiego lub innego urzdnika. Czy przeciwnie, powiedzie, e nie ma kierownika

adomo, kiedy bdzie. A gdy si jeszcze kto uali nad ranami Smolary, mia u niego na

pewnione wzgldy.

Tak mi ci, mj Wosiu, tak mi ci, e do domu, widzisz, doj nie mog. A najgor

nogach.

Przecie macie dawno zagojone piekarz prbowa nie poddawa si wspczuciu.

Takie rany, mj Wosiu, nigdy si nie goj, jak wydaj si nawet zagojone.

I Wo kiwa z wyrozumiaoci gow, po czym wchodzi do piekarni i przynosi Smo

lanego rogalika.Zapragnem i ja mie ran. Gdyby wojna dalej trwaa, nie byoby sprawy. Zaczogaby

jaki okop, wystawi rk i czeka, dopki choby zabkana kula mnie nie trafi. A na pew

fia. Wszystkie domy byy u nas poznaczone przez kule. A za jeziorem, gdzie ju wznosz si

zostay jeszcze okopy. Nikt ich nie zasypywa, liczc, e si z czasem same wyrwnaj, za

wastami, traw, samosiejk i nikt nigdy nie pozna, e tu byy kiedy okopy. Chodzilimy si

wi z chopakami w wojn, dziki czemu nie byo tak nudno, bo nawet od starszych nier

szao, e bez wojny jako nudno u nas teraz, nic si nie chce zdarzy. Przejedzie czasem samo wszystko. Czy wyjdzie si na pocig. Ale pocig przyjedzie, odjedzie i trzeba wraca.

Mylaem i mylaem, jak zada sobie tak ran. Siekier troch si baem, a nu za m

erz, noem to moe si tylko skalecz, zagoi si i nie bdzie ladu. I ktrego dnia znal

piwnicy butelk po lemoniadzie. Schowaem j za koszul, ale nie wiedziaem, gdzie z ni

by matka nie widziaa. Najlepiej byoby do okopw, tylko troch za daleko, bo niechbym

mdla, co wtedy? I nagle olnio mnie, w szopie. Jest tam nawet opata. I t opat utukem b

poowie, tak e przy dnie zosta spory szpic. Zaciskajc zby, zaciskajc oczy, przyoyepic do doni, obejmujc palcami od spodu, jakbym malutkiego jea podejmowa z ziemi. C

em niemal pozbawiony woli, czujc jedynie dygoczce nogi pod sob. Prbowaem si m

z nagle zapomniaem pacierza. I oto wyobraziem sobie, e id pod kule i, jakby z wcieko

oga, walnem dnem butelki w belk, wbijajc ten szpic w rodek doni. Szarpn mn rwcy

kcia straszliwy bl, zakrcio mi si w gowie i eby nie upa, obsunem si po cianie, zaci

aej siy przebit do. Baem si j otworzy, chocia krew cieka mi przez palce. Zerwae

obiegem w stron domu, woajc:


27/274

Mama, ranny jestem! Mama, ranny jestem!

Matka wybiega z domu, chwycia t moj krwawic do, rozwara j i wybuchna:

Matko wita! A gdzie to ci si stao?!

Na wojnie, mama.

Na jakiej wojnie, co ty pleciesz?! Szybko do domu!

Rozgorczkowana, paczc, wycigna z szafki wod utlenion, pobiega za szop, przy

ka lici babki, wypukaa, przyoya mi do rany i obandaowaa, wci si dopytujc, gdzieeopatrznie powiedziaem, e w okopie, a wtedy rozpacz zastpujc zoci, krzykna:

Mwiam ci sto razy, nie chod si bawi do tych przekltych okopw! Bo jeszcze nieszc

dzie! I wykrakaam! Tak to jest bez ojca!

Nie bawiem si, mama. Wojna bya.

Co si, chopak, z tob dzieje?! znowu wybuchna.

Krew nie daa si atwo zatamowa, przesikaa przez bandae. Odwina mi, ponownie ob

d utlenion, zajodynowaa, przyoya jeszcze raz licie babki i obandaowaa duo grubiej. gldao to na cik ran, w kadym razie nie od butelki.

Trzeba bdzie pj do lekarza. A moe lepiej do apteki. Aptekarz prdzej zaradzi.

wiadczony. A ten nasz lekarz todzib.

I roztkliwia si nad aptekarzem, jaki to mdry czowiek, ilu to ludziom pomg, na co po

ki czemu przestaa mnie ju wypytywa o ran. Poprosiem wic, eby mi uwizaa je

nda u szyi.

A po co? achna si. Co znw wymylasz?

Nie bdzie mi rka zwisaa, to i krew nie bdzie spywa.

A moe. I uwizaa mi banda.

I tak chodziem dumny z rk przed sob, na piersiach, uwieszon na bandau. Tak e kto

ojrza na mnie, pyta si, co mi si stao.

Ranny jestem odpowiadaem.

Wierzyli, nie wierzyli, niektrzy pukali si w czoo, ale mao mnie to obchodzio, wany b

ie tylko werdykt wonego Smolary. Niestety, Smolara zachorowa i przez kilka dni g

dziaem. A kiedy znw siedzc na aweczce przed piekarni Wosia, zobaczyem go, jak w

racy. Szed ciko, tak e gdy doszed do aweczki, klapn z gbokim westchnieniem. Wy

zaraz Wo z piekarni i wrczy mu malanego rogalika. Nie mia wida czasu, bo nie zamien

Smolar sowa, cofn si zaraz do piekarni.

Co ci, chopcze, w rk? spyta Smolara, kadc sobie na podoku rogalika.

Ranny jestem.

Ranny jeste? Podnis na mnie oczy, przygase ze zmczenia czy staroci. I gdzie


28/274

nili?

Na wojnie.

Na wojnie, powiadasz? I przeamujc na p tego rogalika, podzieli si ze mn. Masz.


29/274

Rozdzia drugi

Niepotrzebnie wziem ten notes. Pomylaem jednak, e zamiast nudzi si, moe uda m

ak liter zrobi porzdek, a kto wie, czy nie natchnoby mnie to, aby tak samo zrobi z nas

moe i nastpn, co przemogoby wreszcie bezradno, ktra doprowadzaa mnie do tego,

kunastu nazwiskach rezygnowaem.Na wszelki wypadek wziem te kilka ksiek, pyt, odtwarzacz, poniewa gdzie tam w

bie nie byem tak cakiem pewny swojego postanowienia. Moe gdyby deszcz pada. Bya

ie, wic mona byo si spodziewa, e bdzie czsto pada, a czasu miaem dosy, przyjec

cay miesic. Na myl, e mgbym spdzi ten czas na niczym, ogarniao mnie przera

estety, nie umiem odpoczywa. O, to wielka umiejtno umie odpoczywa. Gdy postana

pocz, choby te p godziny, godzin, jaki niepokj mnie nawiedza, zaczynam niemal fizy

czuwa, jak przepywajcy przeze mnie czas przyspiesza, zagarniajc mnie z sob, a nie zego, o co mgbym si zaprze lub czego przytrzyma.

Zmczony nieraz do kresu si, poddaj si temu zmczeniu tak bezwolnie, jakbym si m

ddawa. Ale czy mona to nazwa odpoczywaniem? Poza tym od dawna le sypiam, tak e i s

t w stanie przemc we mnie zmczenia. Czsto budz si rano rwnie zmczony, jak wiecz

dem si spa. Kto mgby pomyle, e to z przecienia nadmiarem pracy, na co nieraz l

skar. Lecz w moim przypadku nie. Lubi pracowa, praca odrywa mnie od samego siebie.

czenie wydaje mi si jakby naturalnym stanem tego, e yj. By moe absurdalna to my takich absurdalnych myli koacze si w kadym.

Nastpnego dnia po przyjedzie, o wicie, jeszcze przed niadaniem, jako e wczenie w

wnie ze wzgldu na psa, ktrego zabraem z sob, wabi si Oskar, foksterier, nie yje, a prze

dotkliwie jego mier, e odtamtd nie mam psa, wybraem si na spacer wok pensj

ciaem w tym pierwszym moim wyjciu zobaczy przede wszystkim jezioro, ktre mi waci

nsjonatu, gdy przyjechaem, a by ju zmierzch, od razu zacza zachwala, e musz konie

baczy, a przekonam si, w jak cudnym miejscu znajduje si jej pensjonat. A jezioro tzystko, dookoa jeszcze lasy, przewanie sosnowe, wic najzdrowsze. Jechaem tu par kilom

ktem przez las, to ju troch widziaem. Wiosn a tchnie ywic. Szkoda, e nie przyjech

osn. Ale i teraz, jesieni, mona odpocz, nie bd aowa. Cisza, spokj. Wiosn jest zw

cej goci. A teraz tylko pan Dionizy. Pan Dionizy jednake spokojny czowiek, wychodz

okoju, co na posiki i wieczorami na telewizj, bo pisze wspomnienia. Mieszka zreszt na par

paski pokj jest na pitrze. Przyjeda tu do mnie od lat i cigle o tej samej porze, bo u

lepiej mu si pisze. Spytaam go kiedy, czy wci te wspomnienia pisze, bo eby tyl


30/274

spomnie nie ma przecie czowiek tak duo. Co tam z ycia da si wycisn. Ale jako dziwn

powiedzia:

eby napisa o wszystkich i o wszystkim, ycia za mao, pani Apolonio. Poza tym nie ma

czego spieszy. I tak si nie uka a po mojej mierci, boby mnie zadziobali.

I nagle spytaa, jak si pies mj wabi.

Oskar.

Godny pewnie powiedziaa z trosk. Szkoda, e pan nie zadzwoni, e przyjedzie z piesm co wieego i dla pieska przygotowaa. Ale moe dam mu co z puszki.

Rzeczywicie nie zadzwoniem, ale miaem go zamiar odda na ten czas do przechowal

ierzt. Przeczytaem jednake w prasowym ogoszeniu, e gdyby kto chcia przyjecha z

tem, kanarkiem czy papuk, to jesieni bdzie mile widziany. Wobec tego uznaem, e z

d przynajmniej zmuszony wychodzi regularnie na spacery, bo z wasnej woli nie wiem, czy

chciao. Chodzi bez celu i zmusza si dzie w dzie do podziwiania tego samego krajobraz

abym cierpliwoci. Pies w takich przypadkach okazuje si niezastpiony, nie pozwala czowierzzn we wasnych mylach czy wasnej pustce.

Pocztkowo prowadziem go na smyczy, aby mi si nie zgubi w nieznanej ani jemu, ani

olicy. Kadego ranka, gdy wit ledwo zaczyna si bieli, szlimy zazwyczaj najpierw na wy

wisty brzeg jeziora znajdujcego si w niewielkiej odlegoci od pensjonatu. Z pitra, z ok

ioro wydawao si nawet blisze. Ostre, jesienne powietrze przywracao rwnowag p

espanej nocy, bo i tu le spaem, moe dlatego, e prbowaem spa bez proszkw.

Na jeziorze zalegaa o tej porannej porze mga, czasami tak gsta, e gdy si stano nasokim brzegu, wzrokiem nie docierao si do lustra wody w dole. Dopiero kiedy wstaj

ugiej stronie, na przeciwlegym brzegu soce zaczynao rozrzedza mg, wyaniao si z w

ezioro. Byo co niezwykego w tym socu wydostajcym si z takim uporem i przebijajcy

ez mg jakby zacieniajc si przed nim w obronie. Ale, by moe, ju zapomniaem, jak w

ce, i teraz na nowo to odkrywaem. Bo te kiedy ja widziaem ostatni raz wstajce s

bowaem sobie przypomnie. Musiao to by bardzo dawno, tak e pami si zerwaa.

Poaowaem, e nie maluj ju, bo gdybym malowa, postawibym na brzegu sztalugi i prbenie to soce na ptno. Miabym nawet tytu:Narodziny soca. Omal bezwietliste, o

promieni, pozbawione ciepa, rozrzedzone przez mg, ktra jakby je wsysaa, wraz z

iatem, e nawet ziemia nie miaa siy, aby mu pomc. Czuem niemal jego bl, jego niewiary

siek, gdy wypychao si samo na ten wiat. Wydawao mi si, e unosi z sob rwnie ca z

az z t przepastn mg. I doznawaem wrcz ulgi, gdy si wreszcie wydobyo. Po czym zmie

rokim pasem po wyrbanym jakby dla niego lesie, aby go nic ju nie zatrzymao na drod

iora, dochodzio po tamtej stronie do brzegu i zanurzao si, obmywajc ze swojej mki. I jli, rozbryzgujc mg promieniami, szo najwyraniej ku nam, e nawet czuem jaki r


31/274

picia, towarzyszcy zapewne kademu oczekiwaniu, kiedy podejdzie pod ten wysoki brzeg,

limy ja i mj Oskar. Pewnie czu to samo i Oskar, bo nie da si nigdy odcign, dopki s

podeszo na tyle blisko do nas, e mogem powiedzie, dziki ci, soce, e wzeszo, a

donie zaszczeka. Po kilku dniach sam mnie ju cign kadego ranka na ten brzeg. Przysia

nych apach i ani zaskamla, warkn czy zaszczeka. Podnosi tylko eb i z niepokojem na

patrywa. I czekalimy, kiedy soce zacznie wschodzi, i dopiero gdy podeszo do nas, d

prowadzi w las.Po drugiej stronie jeziora wida byo jaki budynek, dom wczasowy czy te pensjonat. Wyd

duo wikszy ni nasz, lecz nawet w penym socu niewiele mona byo dostrzec prcz te

i. Nasz nie by duy, mona by rzec, skromny, ale ogoszenie prasowe zachcao, e gdz

zie, tutaj na pewno odpoczn, w gbi lasw, pomylaem, zapewne niewiele w nim bdzie os

by przyjeda w taki czas, gdy ju licie z drzew prawie opady, a poranki zaczynay by zim

I rzeczywicie, oprcz mnie, mieszka tylko wspomniany pan Dionizy. Gdyby nie waci

ej syn, ktry wpada dwa, trzy razy w tygodniu, bo mieszka gdzie indziej, pensjonat sprawaenie wymarego. Mieszkaem sam na caym pitrze, pan Dionizy za na parterze, jako e

poty z chodzeniem. Ciko wspiera si na lasce, jakby kady krok opaca blem. Chyb

chodzi w ogle na spacer. W kadym razie nigdy go nie widziaem, nie tylko z rana, ale

udniu czy wieczorem. Przywiz podobno z sob peny samochd ksiek. Syn wacicielki,

mowa si zaopatrzeniem pensjonatu oraz rnymi naprawami, a jesieni, jak teraz, i grabi

adych lici, nie da rady wnie tych ksiek za jednym razem. W dodatku doszed mu obow

ywoenia panu Dionizemu w sobot wieczorem prawie wszystkich gazet i czasopism z codnia.

Zastanawiaem si, kiedy pisze, jeli to wszystko czyta. Proponowa mi nieraz jak g

asopismo, w ktrym jego zdaniem byo co bardzo interesujcego. Dzikowaem, e chtnie

eczyta, lecz rwnie przyjechaem pracowa i nie mam czasu na czytanie. Poza tym ile

chodziem na spacer czy wyprowadzaem psa, syszaem, e sucha radia. By wido

yguchy czy te lubi tak gono, aby niczego nie uroni. S ludzie, ktrzy nie lubi ciszy,

bi si w ciszy jak we mgle. A moe cisza jest dla nich rwnoznaczna z samotnoci.Oddaliwszy si ju spory kawaek od pensjonatu, to radio za sob syszaem. Wiecz

omiast, gdy zaczynay si dzienniki, regularnie zasiada w jadalni przed telewizorem. Dn

uci, a oglda nieraz do pna w nocy. Nie tylko dzienniki, take dyskusje, konferencje pra

mentarze, wywiady, zmieniajc stacje i podkrcajc czasem gono, a na pitro przez drz

jego pokoju docierao. Co prawda, ucieszy si, gdy przyjechaem, wyczapa na lasce z po

decznie mnie przywita, jakbymy si ju nieraz w tym pensjonacie spotkali:

O, to bdzie wreszcie z kim sowo zamieni. Witam z nadziej szanownego pana.


32/274

I ju nastpnego dnia przy obiedzie, jad wanie drugie danie, gdy zszedem do jadalni,

erz, n, widelec i przysiad si do mojego stolika.

Pan pozwoli, le si samemu je. Na dugo pan przyjecha?

A nastpnego dnia wrczy mi wizytwk.

Jest tam i komrka dopisana, bo daj j tylko zaufanym osobom. Gdyby pan by w n

ecie, serdecznie zapraszam do siebie. Prosz tylko przedtem zadzwoni.

Rzuciem wzrokiem. Dionizy Orzelewski, nic wicej. I adres. Dzikuj powiedziaem. Jeli tylko bd, nie omieszkam skorzysta z zaproszenia. I t

przedstawiem. A wizytwk wetknem do kieszonki w marynarce na piersiach. Pnie

domu, po powrocie, przepisaem j do notesu, chocia zastanawiaem si, po co. Gdybym naw

tym miecie, gdzie mieszka, nie zadzwonibym przecie. A w pensjonacie nie miaem zamiar

ugi raz. Nie trafiem jako na t jego wizytwk w moim notesie. Ale moe si podlepia pod

zytwki tak si czasem sczepiaj, gdy si do nich nie zaglda.

A kilka dni pniej zacz mi opowiada, co wyczyta wanie w gazetach, przechodzc potedio, czego wysucha, po czym co oglda wczoraj wieczorem w telewizji. Niby suchaem tego

ylami byem gdzie indziej, wyrobiem w sobie ju tak umiejtno, aby nikt nie pozna,

cham. Do tego usta mia pene jedzenia, tak e sowa byy niewyrane, jakby zmielone

zeniem, i mao ktre byo zrozumiae. No, a ktrego z kolejnych dni, chyba pewny, e mnie

darzy zaufaniem, rozogni si, jakby uczestniczy w ktrej z debat czy dyskusji, ogld

zoraj wieczorem w telewizji, podnosi gos nabrzmiay nieomal wciekoci lub kpi, sz

bucha sarkastycznym miechem, rzuca inwektywami, a nie mogem si zorientowa, na kog Co oni sobie myl, durnie. To przecie nieuki! I a trzasn widelcem w talerz, wi

zumiaem, e chodzi o jakich durniw i nieukw.

Mniej wicej w poowie mojego pobytu byem tak nim zmczony, e zaczem si zastana

si tu od niego uwolni. Wpadem na pomys, aby przychodzi wczeniej na posiki, lecz to t

dao. Potem, aby pniej, rwnie nic nie dao. Wiedziony jakim instynktem, przychodz

mo wczeniej lub tak samo pniej. Zastanawiaem si nawet, czyby nie wyjecha,

suchiwanie go przy kadym posiku miaoby trwa do koca, bo nie bdzie ju odpoczynkupoczynek przecie przyjechaem.

Kiedy znw si przysiad przy obiedzie do mojego stolika, najwyraniej rozgorczkowany, b

ociwszy si jeszcze dobrze na krzele, jako e mia kopoty i z siadaniem wskutek tej niespr

gi, rzuci we mnie pytaniem:

Co pan o tym wszystkim sdzi, co si teraz dzieje?

A co si dzieje? odpowiedziaem niby naiwnym pytaniem, aby ostudzi jego podniecenie

Jak to? obruszy si. Nie czyta pan gazet, nie sucha radia, nie oglda telewizji? Dzie


33/274

toria, i to na naszych oczach. I wbi si wyczekujcym wzrokiem we mnie.

Spokojnie, jakbymy o niczym rozmawiali, ukroiem kawaek befsztyka, wsadziem w

gryzem, przeknem i dopiero mu odpowiedziaem:

Historia zawsze dzieje si na naszych oczach, tylko nie zawsze te oczy chciayby by nasze

Nie rozumiem.

Nie musi pan.

Ale moe chciabym. Zrozumie to nie znaczy zaraz zgodzi si. Zaley zreszt z kim. Wobec tego zacytuj panu, co kto powiedzia o historii: Co mnie obchodzi historia. Mj

t pierwszy i jedyny.

Kto? warkn, nie ukrywajc zoci.

Powinien pan go zna.

Nie sdz. Nie zawieram znajomoci z durniami.

Nie dure. Filozof.

Filozof? Machn lekcewaco widelcem, po czym zdar z widelca nabity ju kawaek mmielc to miso w zbach, powiedzia: Pan myli, e wrd filozofw nie ma durniw?

W takim razie moe bardziej miarodajny byby dla pana oficer, bo by i tym, i tym. I nie

m, lecz dzielny, zasuony, odznaczany za hart ducha i odwag.

Filozof, oficer? Wstrzyma si na chwil z jedzeniem, jakby si nad czym zastan

ylaem ju, e oficer go przekona, lecz nagle wzgardliwie rzuci: I co z tego?

Odtamtd nie przysiad si ju ani razu do mnie. I chociaby o pogod nigdy nie zagadn

acaem rano ze spaceru i natknlimy si na siebie. Tak e jedyn osob, ktra podtrzymy

aenie, e w pensjonacie toczy si ycie, bya wacicielka. Rwnie uciliwa, lecz w i

aczeniu. Przysiadaa si czasem i ona do mnie przy posikach, bo, jak mwia, o tej pnojes

rze nie ma tu nieraz ust do kogo otworzy.

Pan Dionizy przynajmniej pisze wspomnienia, ale zwyky czowiek musi czasem z

rozmawia. Pan nie?

Nie wypadao ani zaprzeczy, ani tego milczeniem przyj, chociaby z grzecznoci. Ale nie

cza, e nie wie, co jutro na obiad zrobi, moe naleniki z serem, lubi pan naleniki z s

mo potwierdzenia, e lubi, nie wydawaa si zadowolona. Zauwayem nawet, e to j zach

tym wikszego zatroskania.

Raz zacza, e chciaaby jutro do obiadu szpinak zrobi, ma w zamraarce, czy lubi szp

ie czekajc, a odpowiem lubi, nie lubi, przesza od razu do tego, e dzie za dniem sz

okuy, marchewka, buraczki, fasolka, brukselka i tak ten pensjonat zmarnowa jej ycie. Wys

z mem, kiedy jeszcze dosy moda bya. Na pocztku szo im cakiem dobrze, a zapowiada

zcze lepiej. Nie byo tu wtedy adnych pensjonatw. Do tego lasy, nad jeziorem, okolica p


34/274

sta, do najbliszej wsi cztery kilometry, do miasta osiemnacie, to rozumie pan. Ale po paru

odszed z tak jedn, ktra tu co roku przyjedaa. Do tego po tamtej stronie jeziora wys

nsjonat ze trzy razy wikszy ni jej. Zorza si nazywa, jest tam restauracja, s tace, a du

eczorami to si tak niesie po jeziorze, e trzeba okna zamyka. I do niej ju mniej za

yjeda. Nie zawsze wszystkie pokoje s zajte, nawet latem. Tak e nieraz nie ma raty z

paci, bo wci spaca kredyt. By pan tam kiedy? Mylaam, e moe na spacer tam

nioso. Nie ma pana i nie ma nieraz, to mylaam. Trzeba przej kawa wzdu jeziora, a je

gnie si i w t, i w t. Chodz czasem ode mnie niektrzy zabawi si. Namawiaj mnie,

dk kupia, byoby duo bliej przez jezioro. Jeszcze czego, kupi dk, bd wraca

otopi si, to kto bdzie odpowiada? Ja, bo moja dka i mieszkali u mnie.

Kamaem, e nie byem. Byem poprzedniego dnia. By moe wiedziaa o tym, inaczej b

czynaa tej rozmowy. Zapuciem si na duszy spacer, tak e zaszedem a pod ten pens

zystanem na chwil, aby przyjrze si jego architekturze, a wtedy z budynku wysza k

czarnym kapeluszu na gowie, w czarnym paszczu, w czarnych spodniach, w czarnych panto

wok szyi miaa okrcony czarny szal. Ta czer uwydatniaa jej urod. Nie wiem, c

mylaem, e jeli mier jest kobiet, na co wskazywaby eski rodzaj sowa mier,

winna wyglda. Mimo woli ukoniem si. Odpowiedziaa mi nieco wymuszonym umieche

ym spytaa, jak si wabi mj pies.

Oskar powtrzya jakby w zamyleniu adnie. I posza w przeciwn stron. Po

okach zatrzymaa si: Pan tu moe mieszka?

Niestety, nie.

Szkoda. I ruszya dalej.

Nie wiem, na ile to przypadkowe spotkanie, bez dalszego cigu, a wic i bez adnego znac

na wiza z tym, e na drugi dzie wkadajc tweedow marynark, ktr wziem na w

padek, gdyby zrobio si chodniej, a wanie otworzywszy okno przed wyjciem na po

acer, poczuem przeraliwy chd, znalazem w lewej bocznej kieszeni list od Marii. Zacze

tanawia, kiedy go tam woyem, e o nim zapomniaem. Tym bardziej mnie to zaskoczyo,

ypominaem sobie, abym go w ogle tam wkada. Inna sprawa, kiedy miaem ostatni raz na

tweedow marynark. Pewnie zim, a moe jeszcze wiosn? Gowy bym jednak nie da. Uzb

ju tych listw przez te wszystkie lata, jakkolwiek nie pisaa czsto. Raz na rok, na dwa, nie

dziej.

Moe to niezrozumiae dla kogo, bo list zawsze budzi zaciekawienie. Jeli nawe

odziewamy si niczego szczeglnego, od razu rozrywamy kopert, nie majc noa lub noycze

k, czsto palcem. A tym bardziej zapomniany list. Zdarzao mi si jednak, e gdy po adres

percie poznawaem, e to list od niej, odkadaem przeczytanie na jutro, gdy bd

okojniejsz gow, niekiedy znw na jutro, kiedy pozaatwiam to czy tamto albo bd w lep


35/274

stroju, bo te przeczytanie jej listu kosztowao mnie niemao. Albo, o, szykuje m

najbliszych dniach wyjazd, to wezm go z sob i wieczorem w hotelu przeczytam

pominaem go zabra. I tak si czasem to odkadao. Niekiedy dopiero jaki przypadek spraw

najdywaem go w walizce, w torbie, w jakiej ksice zaoony czy wrd papierw na b

czasem przypomina mi o nim nastpny od niej list.

Nie miao to jednak adnego znaczenia, czy od razu przeczytam, czy pniej, czy p

odniach, miesicach, poniewa nie odpisywaem jej na aden. Zwykej kartki nawet nigdsaem, e otrzymaem, dzikuj, dla potwierdzenia.

Nigdy z tego powodu nie uczynia mi najmniejszego wyrzutu. Nieraz gdy ju mylaem, e

eszcie dosza do wniosku, e nie ma sensu tego cign, po roku, ptora czy duej przych

lejny jej list.

Nasuwao mi si czasem podejrzenie, czy nie jestem dla niej ju tylko adresem, jak a

ktrych osb w moim notesie, z ktrymi kiedy czyy mnie nawet cise zwizki, lecz od d

najlepszym razie pami, i to coraz bardziej mglista. Prawdziwy list musi mie przecie adrawdziwy list pisany jest zawsze do kogo, choby ten, kto pisze, do siebie pisa. No, i praw

musi by pisany rcznie. Sowo pisane rcznie jest bowiem innym sowem ni na maszyn

mputerze. To jakby krwi wasnej piecz.

Jaka to rnica, kto powie, a duo szybciej na maszynie, tym bardziej na komputerze, a

godniej. Ot istotna to rnica. W licie pisanym rcznie czytamy nie tylko to, o czym kto

nosi. Czytamy rwnie to, co kryje si w ksztacie sw czy nawet poszczeglnych liter,

chyoci, rozwlekoci, gstoci. Czytamy, czy te litery dray w trakcie ich pisania, czddaway lub stawiay opr, czy wypyway na papier pospieszne, podniecone lub rozgoryczon

mozole dopyway do rki. To nam nieraz wicej mwi ni to, o czym list donosi. Pozwala nie

domyla, co list prbowa zatai lub czego nie byoby zdolne przekaza adne sowo. Prawd

yje si i w papierze, na ktrym zosta napisany, i w kopercie, w ktrej zosta wysany. List p

znie potrafi zdradzi nawet to, do czego kto zmusza sowa, eby kamay. Czasem zastana

, czy list nie wzi si z pragnienia dotknicia kogo, gdy byo to fizycznie niemoliwe. Ale

e, to ju przebrzmiae pragnienia, dlatego list umiera.Przez cay spacer drczya mnie myl o tym licie. I skd wzia mj adres. Nie min ro

eprowadziem si do nowego mieszkania. Ze wszystkimi zreszt jej listami byo tak samo. C

ieniaem mieszkania, a kady list przychodzi pod waciwy adres. W adnym jedna

pomniaa, e wanie otrzymaa mj nowy adres i postanowia napisa. Dopki ya m

maczyem to sobie, e pewnie ona przekazuje jej moje adresy. Chocia nigdy by si do teg

yznaa, wic i nie pytaem. Z pewnoci zaparaby si:

Ja? Skd? W jaki sposb? To musiaaby napisa do mnie albo mnie odwiedzi. A nigdyjechaa ani nie napisaa. A gdybym ja chciaa do niej napisa, to nie mam jej adresu.


36/274

No, i by si zaczo, bo zadajc matce takie pytanie, wywoabym przysowiowego wilka z la

Nie mog wyaowa. Zobaczyam j wtedy ten raz i od razu j polubiam. Mao kto si

u da polubi. Niechby ci nadskakiwa, przymila si, wdziczy, a co ci odpycha od niego. A

miaa, a jakby serce miaa na wierzchu. I niewiele nawet mwia. A inna by trajkotaa,

tanowienia przez chwil by ci nie dopucia. Skarb dziewczyna. Zobacz, jakie s

ewczyny. Przy niej b

Wiesław Myśliwski - Ostatnie Rozdanie

Documents

Transcript of Wiesław Myśliwski - Ostatnie Rozdanie