OrganizatorFundacja Teatr Realistyczny

Projekt realizowany w ramach programuObywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG

diagnoza społeczno-kulturalna mieszkańców osiedla Widok

w Skierniewicach

- 2 -

OrganizatorFundacja Teatr Realistyczny

Projekt realizowany w ramach programuObywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG

Za pomoc w przeprowadzeniu badań dziekujemy:Pani Dorocie Pasik, Panu Henrykowi Kobyłeckiemu, Pani Iwonie Leśniewicz, 7 DH „Shadow” i 15 DSH „Andromeda”, a przede wszystkim mieszkańcom Widoku za otwartość i przyjazne nastawienie.

- 3 -

Opracowanie: Katarzyna Milczewska

Zespół badawczy: Iwona Konecka Katarzyna Milczewska Ilona Paluchowska Katarzyna Pągowska Anna Sadowska

Redakcja i skład: Iwona KoneckaKorekta: Adam Karol DrozdowskiFotografie osiedla: Mikołaj Sumiński

FundacjaTeatr Realistyczny SKIERNIEWICE 2015

ISBN 978-83-937231-4-0

Ten utwór jest na licencji Creative CommonsUznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 3.0 PolskaTekst licencji można znaleźć pod adresem: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/pl/

OrganizatorFundacja Teatr Realistyczny

Diagnoza jest pierwszą częścią projektu„Widok na zmianę” realizowanego od sierpnia 2014 do kwietnia 2016 w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.

- 4 -

- 5 -

SpiS treści:

WproWadzenie 7tło badania 11SkiernieWice 12MiejSkie inStytucje kultury 12obraz życia Społeczno-kulturalnego

SkiernieWic W dotychczaSoWych badaniach 13

o badanych 17portret badanych MieSzkańcóW SkiernieWic 18portret badanych MieSzkańcóW oSiedla Widok 19

WnioSki 21przeStrzeń, czyli jak jeSt „za toraMi”? 22czaS Wolny, czyli co robią badani, kiedy nic nie MuSzą? 32relacje Społeczne i identyFikacja lokalna,czyli co łączy MieSzkańcóW Widoku? 40

Metody 47

podSuMoWanie 55

o projekcie 58

bibliograFia 59

WproWadzenie

- 8 -

Powidok (inaczej kontrast zastępczy) to zjawisko optyczne znane większości ludzi z własnego doświad-czenia. Powstaje, gdy wpatrujemy się przez pewien czas w jasno oświetlony obiekt, a następnie zamkniemy oczy lub odwrócimy wzrok. Wtedy pod powiekami ujrzymy ten sam lekko rozmazany obraz w barwie dopełniającej. Przykładowo: po obserwacji niebieskiej lampki, ujrzymy pomarańczowy rozmazany punkt. Fenomen, jakim jest powidok, pokazuje niedoskonałość ludzkiego wzroku. Autorzy badań społecznych często próbują uzyskać doskonały obraz wycinku społeczeństwa. Wykorzystują wyłącznie twarde dane, ankiety i piszą setki stron opra-cowań. Niniejszy raport nie wpisuje się w ten trend. Jego celem jest przybliżenie rzeczywistości społecznej w barwach, w jakich widzą ją badani mieszkańcy osie-dla Widok w Skierniewicach (szczególnie młodzież). W centrum zainteresowań badawczych są zatem ich subiektywne powidoki.

Celem diagnozy było uzyskanie opinii mieszkańców Skierniewic - szczególnie młodzieży i mieszkańców osiedla Widok - w trzech obszarach tematycznych:

Przestrzeń, czyli…Jak mieszkańcy Skierniewic postrzegają Widok oraz jak oceniają go mieszkańcy osiedla?Jakie są ulubione miejsca na Widoku i dlaczego cieszą się popularnością?

Zainteresowania i sposób spędzania wolnego czasu, czyli…Co badani lubią robić po pracy, szkole, wypeł-nieniu codziennych obowiązków?Czy i jak korzystają z oferty kulturalnej Skierniewic?Co i dlaczego chcieliby robić?

Aby uzyskać odpowiedzi na powyższe pytania, zasto-sowałyśmy triangulację badań, czyli łączenie technik badawczych.

Od września do grudnia 2014 roku zrealizowałyśmy szereg warsztatów z młodzieżą w wieku gimnazjalnym, wywiadów indywidualnych z miesz-kańcami osiedla Widok i przed-stawicielami instytucji kultury oraz ponad dwadzieścia ulicznych akcji happeningowych.

W celu uzupełnienia materiału badawczego, prze-prowadziłyśmy dwa rodzaje ankiet: z mieszkańcami Skierniewic (próba 168 osób) oraz z mieszkańcami osiedla Widok (próba 75 osób).

Wybór metod badawczych to rezultat poszukiwania przez nas optymalnych narzędzi, które mogłyby pobu-dzić mieszkańców do refleksji nad otaczającą ich rze-czywistością oraz umożliwić im swobodną wypowiedź.

Relacje społeczne i postawy obywa-telskie, czyli…Jaki rodzaj więzi łączy mieszkańców?Jak wyglądają relacje sąsiedzkie?Czy mieszkańcy angażują się w życie lokalnej społeczności?

- 9 -

Postanowiłyśmy oddać mieszkańcom głos w bezpo-średnim spotkaniu. Dzięki wykorzystaniu sztuki bada-ni dostrzegli i sformułowali swoje potrzeby w sposób pozawerbalny – przez symbol, obraz i własne działanie.

Chciałyśmy nie tylko dotrzeć do su-chych informacji i opinii, lecz także zainicjować zmianę – przede wszyst-kim pobudzić mieszkańców do re-fleksji i rozpocząć debatę publiczną.

Zgodnie z założeniami teorii ugruntowanej* zakłada-my, że rzeczywistość społeczną najlepiej rozumieją

*K. Konecki, Studia z metodologii badań jakościowych: teoria ugrunto-wana, Warszawa: PWN, 2012.

zaangażowane w nią osoby. Dlatego niniejsze badanie jest próbą oddania głosu członkom społeczności, któ-rej dotyczy. Wnioskowanie odbyło się na podstawie analizy dostępnych danych oraz opinii mieszkańców. W związku z tym raport nie reprezentuje uogólnio-nych przekonań mieszkańców Skierniewic. Przedstawia natomiast pogłębiony punkt widzenia na wybrane zagadnienia mieszkańców Widoku. Niniejsze opraco-wanie, jako zwięzła i przyjazna czytelnikowi publikacja, może posłużyć lokalnym władzom, liderom, przedsta-wicielom instytucji kultury jako inspiracja do kreowa-nia polityki społeczno-kulturalnej Skierniewic. Chcemy również podzielić się wypracowaną przez nas metodą z animatorami kultury z całej Polski. Stąd rozdział po-święcony wykorzystanym przez nas narzędziom wraz z krótką ewaluacją.

tło badania

- 12 -

SkiernieWice

Skierniewice to miasto powstałe w XV wieku, poło-żone we wschodniej części województwa łódzkiego w połowie drogi między dwoma dużymi ośrodkami: Warszawą i Łodzią. W latach 1975-1998 miasto było stolicą województwa skierniewickiego. Zwyczajowo w obrębie miasta wyróżnia się kilka osiedli, między in-nymi osiedle Widok.

Biuro Wystaw Artystycznych (BWA) - specjalizuje się w organizacji wystaw współczesnych sztuk plastycz-nych. Zadaniem BWA jest tworzenie warunków będą-cych płaszczyzną konfrontacji osiągnięć twórczych, in-spiracji i wymiany doświadczeń (wystawy promocyjne, konkursy, plenery, zakupy, wydawnictwa), wydawanie publikacji związanych z upowszechnianiem współcze-snych sztuk plastycznych*. Instytucja organizuje wykłady, pokazy filmowe, spotkania z artystami.

Izba Historii Skierniewic (IHS) - zajmuje się upowszech-nianiem i ochroną dziedzictwa kulturowego. Jest miej-scem spotkań z twórcami kultury i historykami. W IHS znajdują się zbiory biblioteczne i pamiątki ilustrujące dzieje miasta. W IHS odbywają się koncerty muzyki klasycznej. Izba jest też współorganizatorem Festiwalu Muzyki Odnalezionej. Zajmuje się również sprzedażą publikacji dotyczących historii Miasta**.

Miejska Biblioteka Publiczna im. Reymonta (MBP) - po-siada pięć filii, w tym jedną z oddziałem dla dzieci na Widoku. Główne zbiory MBP stanowią książki i czaso-pisma. We wszystkich placówkach udostępniono ponad 215 tys. woluminów oraz 124 tytuły czasopism. MBP organizuje lekcje biblioteczne, spotkania, prelekcje, wie-czory literackie oraz prowadzi Dyskusyjny Klub Książki***.

Miejski Ośrodek Kultury (MOK) - miejska instytucja kul-turalno-oświatowa. MOK posiada stałą ofertę zajęć ar-tystycznych dla dzieci, młodzieży i dorosłych, organizuje również wydarzenia okolicznościowe. Dopełnieniem działalności MOK-u dla dojrzałych mieszkańców są cztery Kluby Seniora, Uniwersytet Trzeciego Wieku i Zespół Folklorystyczny. MOK realizuje swoje działa-nia także w:

* Statut Biura Wystaw Artystycznych, rozdz. II, pkt. 3,http://www.bwa.skierniewice.com.pl/Aktyprawne/StatutBWA.aspx** http://tps-ihs.pl/izba,a,7.html*** http://skierniewice.eu/kategorie/kultura_miejska_biblioteka_pu-bliczna_im_w_reymonta

Skierniewice w liczbachW roku 2013 liczba ludności Skierniewic wy-niosła 48 634 osoby, z czego blisko 64% miesz-kańców było w wieku produkcyjnym, a prawie 18% przed osiemnastym rokiem życia. Mimo że przyrost naturalny spadł z 2,4 w roku 2012 do 0,1 w 2013, wciąż utrzymał się na poziomie do-datnim i wypadł korzystnie na tle wartości -3,5 dla województwa łódzkiego. Rozkład płci wska-zuje, że w mieście na 100 mężczyzn przypada 109 kobiet. Stopa bezrobocia sięgnęła 12%, w tym 14% to osoby poniżej 25. roku życia. [Dane dla roku 2013, GUS 2014*]

* GUS, Statystyczne Vademecum Samorządowca, 2014 http://lodz.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_lodzkie/ portrety_miast/miasto_Skierniewice.pdf

MiejSkie inStytucje kultury

Na stan kultury w Skierniewicach, oprócz szeregu za-bytków zachowanych w dobrym stanie - neorenesan-sowego Ratusza Miejskiego czy stacji kolejowej w stylu gotyku angielskiego, wpływają samorządowe instytucje kultury:

- 13 -

• Kinoteatrze „Polonez”, gdzie można obejrzeć fil-my, skorzystać z oferty Małej Akademii Filmowej, Dyskusyjnego Klubu Filmowego i Regionalnej Sceny Teatru Jaracza w Łodzi,

• Klubie „Konstancja”, siedzibie amatorskich zespo-łów artystycznych i kół zainteresowań dla dzieci, młodzieży i dorosłych,

• Radiu RSC – rozgłośni radiowej, informatorze kul-turalnym*,

• Regionalnej Akademii Twórczej Przedsiębiorczości, centrum warsztatowym, którego celem jest kształ-towanie rozwoju kulturalnej tożsamości regionalnej wraz z promowaniem regionalnego dziedzictwa kulturowego w regionie skierniewickim, łowickim i rawskim.**

obraz życia Społeczno-kulturalnego SkiernieWic W dotychczaSoWych badaniach

Zanim zaprezentujemy wyniki diagnozy, warto przed-stawić wnioski dotyczące ogólnej oceny polityki oraz oferty kulturalnej Miasta Skierniewice zamieszczone w raporcie*** Instytutu Nauk Społeczno-Ekonomicznych z 2012 roku. Jak zaznaczają autorzy, opinie badanych były bardzo podzielone, jednak zgadzali się oni co do przyczyn braku satysfakcji z oferty kulturalnej:

* http://www.mokskierniewice.pl/** http://akademia.mokskierniewice.pl/o-nas/*** Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych, Raport zawierający reko-mendacje do opracowania koncepcji restrukturyzacji działalności kultu-ralnej Miasta Skierniewice, Łódz 2012, s. 20, 21.

• brak wyrównanej oferty kulturalnej przeznaczonej dla mieszkańców w różnym wieku i o różnym po-ziomie kompetencji;

• zajęcia dedykowane głównie seniorom, niedore-prezentowanie zajęć dla młodzieży i osób w wieku produkcyjnym;

• przewaga imprez masowych nad promującymi lo-kalną lub wysoką kulturę;

• trudności z pozyskaniem dla działań organizowa-nych w Skierniewicach w pełni ukształtowanych odbiorców kultury wśród mieszkańców;

• niski poziom edukacji służącej rozwojowi kompe-tencji kulturalnych;

• niedostatki w zakresie promocji i upowszechniania kultury;

• niesprawna komunikacja oraz wymiana doświad-czeń pomiędzy przedstawicielami poszczególnych instytucji kultury oraz Urzędu Miasta Skierniewice;

• niewykorzystanie potencjału lokalnych twórców, artystów, animatorów kultury oraz interesujących inicjatyw rozwijanych w ramach prywatnej działal-ności twórców kultury oraz na płaszczyźnie organi-zacji pozarządowych i podmiotów gospodarczych.

Przystępując do diagnozy, próbowały-śmy zorientować się, czy nasi badani też zwracają uwagę na podobne pro-blemy. Nie zakładałyśmy jednak weryfi-kacji powyższych wniosków. Dążyłyśmy do poznania dzisiejszej perspektywy mieszkańców Widoku, ze szczególnym uwzględnieniem młodzieży.

- 14 -

oSiedle Widok

Osiedle to blokowisko powstałe w latach siedemdziesiątych, na któ-rym mieszka ok. 18 tys. osób - po-nad 1/3 populacji Skierniewic. Od reszty miasta oddzielone jest tora-mi kolejowymi (często lekceważąco zwane „zatorzem”). Jedyną łączącą nitką komunikacyjną jest wiadukt, hałaśliwe miejsce, którego przejście zajmuje około 10 minut (co sprawia, że Widok wydaje się oddalony bar-dziej, niż jest w istocie).

Widok składa się z kilkudziesięciu cztero- i jedenasto-piętrowych bloków zbudowanych głównie w końcu lat 70. i na początku 80. w technologii wielkopłytowej. Na terenie Widoku i w jego pobliżu znajdują się też pozo-stałości zabudowań z okresu, gdy tereny te stanowiły obszar podskierniewickiej wsi Starbacicha. Gęstość za-ludnienia osiedla wynosi ok. 3 tys. osób/km² (podczas gdy średnie zagęszczenie ludności w Skierniewicach stanowi 1 349 osób/km²).

Decyzja o powstaniu dużego skupiska zabudowy wielko-miejskiej została podjęta po przyznaniu Skierniewicom statusu miasta wojewódzkiego. Kilkunastotysięczny Widok miał dość znacznie (o ok. połowę) zwiększyć populację miasta, które było jednym z najmniej ludnych miast wojewódzkich w Polsce. Przed budową osiedla liczyło poniżej 30 tys. mieszkańców.

Najdłuższy okres zamieszkiwania osiedla może wynosić dziś maksy-malnie 35-40 lat. Oznacza to, że na Widoku urodziło się i dorosło jedno pokolenie.

Ze względu na lokalizację licznych obiektów handlo-wych i usługowych na Widoku (duża liczba wielkopo-wierzchniowych marketów, restauracje korporacyjne i puby – przy czym brak kawiarni lub klubokawiarni) osiedle pełni rolę sypialniano-usługową. Na Widoku znajduje się też kilka placówek oświatowych. Potrzeby kulturalne mieszkańcy Widoku mogą zaspokoić w jednej z filii biblioteki miejskiej lub w niewielkim Klubie Osiedlowym Oaza. W Strategii Rozwoju Miasta Skierniewice na lata 2010-2015 zaplanowano budowę ośrodka kultury na osiedlu Widok*. Nie podjęto jednak w tym celu działań.

* Strategia Rozwoju Miasta Skierniewice do roku 2015, s. 42. [dostęp: 10.02.2015]: http://www.bip.um.skierniewice.pl/dokumenty/strate-gia_rozwojumiastado201529012010.pdf

- 15 -

o badanych

o badanych

- 18 -

Z racji wykorzystania różnorodnych metod badaw-czych miałyśmy możliwość poznania stanowisk różnych grup społecznych:

• młodzieży z osiedla Widok,

• mieszkańców Widoku w wieku produkcyjnym i po-produkcyjnym,

• mieszkańców innych części Skierniewic.

Dobór rozmówców i ankietowanych był celowy. Szczególnie zależało nam na poznaniu punktu widzenia osób młodych, dlatego z akcjami anima-cyjnymi i warsztatami odwiedzałyśmy Gimnazjum nr 1 oraz drużyny har-cerskie działające na Widoku.

Opinie mieszkańców osiedla odkrywałyśmy podczas akcji ulicznych i w trakcie wywiadów indywidualnych.

Natomiast spojrzenie mieszkańców pozostałych części Skierniewic mogłyśmy poznać, analizując wyniki ankiet zrealizowanych w kilku miejskich placówkach oświato-wych i podczas imprez kulturalnych. Nim opowiemy o najważniejszych wnioskach, przedstawimy portrety badanych.

portret badanych MieSzkańcóW SkiernieWic

Większość ankietowanych mieszka w Skierniewicach od urodzenia. Aż 85% ankietowanych dłużej niż dzie-sięć lat. Tak długi staż zamieszkania powoduje, że trak-tujemy ich jako specjalistów w dziedzinie problemów miasta. Co ciekawe 12% ankietowanych mieszkało w przeszłości na osiedlu Widok.

W Skierniewicach żyje więcej kobiet niż mężczyn, co uwidoczniło się również wśród naszych badanych, 64% ankietowanych to kobiety. Tymczasem pod względem wieku wśród ankietowanych dominują osoby w prze-dziale 18-30 lat (aż 84% badanych). Kolejną grupą pod względem liczebności są mieszkańcy w wieku 31-40 lat (10% badanych) i nieliczni reprezentanci pozostałych grup wiekowych.

- 19 -

portret badanych MieSzkańcóW oSiedla Widok

Większość ankietowanych mieszkańców Widoku to osoby, które mieszkają na osiedlu 16-30 lat. Około 20% żyje na Widoku 11-15 lat, a 13% 6-10 lat. Zatem blisko 70% ankietowanych mieszka na Widoku dłużej niż 10 lat. Najsilniej reprezentowaną grupą wiekową wśród ankietowanych mieszkańców osiedla Widok są osoby w wieku 18-30 lat (72% badanych). Tak jak w przypad-ku ankietowanych mieszkańców Skierniewic, tak też w wśród badanych osób z Widoku dominują kobiety (71% ankietowanych).

Dodatkowo w charakterystyce badanych należy uwzględnić osoby uczestniczące w warsztatach badaw-czych i akcjach animacyjnych.

Byli to młodzi mieszkańcy osiedla (gimnazjaliści i harcerze w wieku około 13-19 lat o odmiennych kom-petencjach w dziedzinie kultury, pochodzący z różnych klas społecz-nych) oraz Widokowianie w różnym wieku napotkani podczas ulicznych akcji animacyjnych. Dzięki akcjom udało nam się dotrzeć również do osób starszych, które chętnie zatrzy-mywały się i opowiadały o swoich przemyśleniach na temat osiedla.

W celu uzupełnienia wyników indywidualnymi spo-strzeżeniami Skierniewiczan przeprowadziłyśmy wy-wiady częściowo-ustrukturyzowane z mieszkańcami Widoku oraz z innych części miasta (zarówno mło-dzieżą jak i osobami w wieku produkcyjnym), a także przedstawicielami instytucji kultury.

Podczas dalszej lektury należy pamiętać o powyższej charakterystyce ankietowanych. To właśnie ich opinie są przywoływane w danych przedstawionych w pro-centach.

WnioSki

- 22 -

przeStrzeń, czyli jak jeSt „za toraMi”?

Wielu badanych docenia lokalizację Skierniewic. Bliskość Warszawy i Łodzi ułatwia bowiem dostęp do wyższej edukacji czy zdobycie pracy, a okoliczne tereny zielone sprzyjają aktywnemu wypoczynkowi. Mieszkańcy wyra-żają uznanie dla typowych cech małych miast, np. braku pośpiechu i przymusu pokonywania dużych odległości. Co ciekawe, wśród osób, które odnoszą sukcesy zawo-dowe panuje przekonanie, że w Skierniewicach mają większą kontrolę nad swoją karierą, ponieważ znają środowisko i „łatwiej się im wybić”:

Skierniewice są moim miastem, jednak docho-dzę do takiego wniosku, że jest to niezłe mia-sto. Małomiasteczkowe, ma swoje przywary, ale geograficzne położenie ma bardzo fajne, piękne lasy dookoła do jeżdżenia na rowerze. (…) Któż ma zmieniać tutaj rzeczywistość, jeśli nie nasze pokolenie i jeśli nie my. A ponieważ się tu uro-dziłem, wychowałem i wiele osób znam, to jest to najlepsza opcja. [mężczyzna, ok. 40 lat]

Badani dostrzegają wady Skierniewic, ale chętniej opo-wiadają o „miejskim potencjale”, mieście „do odkrycia” czy po prostu miejscu „wygodnym do życia”.

Ich zdanie na temat osiedla Widok jest ambiwalentne. Przede wszystkim silnie akcentują różnice pomiędzy Widokiem i resztą miasta.

Ich sposób myślenia odzwierciedlają sformułowania mające na celu wyznaczenie granicy. Wielu badanych centrum Skierniewic nazywa „miastem”, a osiedle Widok „zatorzem” - szlak kolejowy pełni tutaj rolę real-nego i symbolicznego podziału. Mieszkańcy obserwują pozytywne zmiany zachodzące na Widoku, ale nie mają jeszcze uogólnionej opinii. 35% ankietowanych kojarzy Widok z umowną szarością. Jednocześnie zdaniem pra-wie jednej trzeciej badanych do Widoku bardziej pasu-je pozytywnie nacechowany kolor zielony.

Niejednoznaczne opinie mieszkańców Skierniewic na temat Widoku potwierdziło pytanie o określenia pa-sujące do osiedla. Na osiem najczęściej wybieranych przymiotników cztery są nacechowane pejoratywnie (nudny, niebezpieczny, smutny, brudny) i cztery pozy-tywnie (otwarty, przyjazny, aktywny, wesoły). Różnice w punktach procentowych są w przypadku określeń znikome.

Mimo że niemal każdy ankietowany (96%) był na osie-dlu Widok w ciągu ostatniego pół roku, określenie sto-sunku wobec osiedla przychodzi badanym z trudnością. Fakt ten może mieć źródło w dynamicznych zmianach, jakie dokonały się w przestrzeni zarówno pod wzglę-dem estetycznym, jak i funkcjonalnym.

- 23 -

Pojawienie się pierwszych w mieście sieciowych restauracji oraz komplek-su wielkopowierzchniowych skle-pów przez niektórych mieszkańców utożsamiane jest z nowoczesnością i wielkomiejskością. Wizerunek ten zrywa z wyobrażeniem o Widoku-blokowisku, miejscu ludzi niezamoż-nych.

Większość badanych (65%) odwiedza Widok właśnie w celu zrobienia zakupów. Można zaryzykować tezę, że nowe zaplecze usługowo-handlowe osiedla zapo-czątkowało proces oswajania Widoku, zachęciło miesz-kańców „miasta” do przyjazdu „za tory”. Nie przyczy-niłol się jednak do wykształcenia ugruntowanej opinii na temat atmosfery osiedla. Duża część Skierniewiczan trafia na Widok również w celu spotkania się ze zna-jomymi (54% ankietowanych). Natomiast stosunkowo niewielka część odwiedza na Widoku rodzinę (25%).

Mieszkańcy Widoku spodziewa-ją się negatywnych osądów swo-jego osiedla wśród osób z „mia-sta”. Przywołują obiegowe opinie Skierniewiczan o tym, że Widok jest przerażający i niebezpieczny.

Zauważają, że mieszkańcy Skierniewic nie dostrzega-ją wewnętrznego zróżnicowania Widoku i traktują osiedle jakby nie było częścią tej samej miejscowości, a zapleczem, które służy miastu. Skierniewice ucho-dzą bowiem za miasto-satelitę pobliskich metropolii, a Widok jeszcze chętniej kojarzony jest z funkcją sy-pialni. Mieszkańcy Widoku widzą raczej swoje osiedle jako konglomerat ludzi o różnym statusie społecznym i w różnym wieku. Różnorodność zauważają również w wyglądzie osiedla. Społeczno-estetyczna niejedno-rodność jest konsekwencją historii osiedla, na teren którego w tym samym czasie sprowadzali się rozmaici ludzie i całe grupy społeczne, np. mieszkańcy okolicz-nych wsi czy pracownicy służb wojskowych. W efekcie bloki budowane w pośpiechu i przy małym nakładzie

- 24 -

środków odbiegały od idei wielofunkcyjnych i atrakcyj-nych dla mieszkańców osiedli:

W założeniu bloki miały być ułożone na kształt orła widzianego z góry, ale to założenie szybko padło, legło w gruzach, bo doszły domki, doszło coś tam i ten orzeł to wygląda z góry jak jakaś kuropatwa rozdeptana. [mężczyzna ok. 30 lat]

Współczesny Widok wygląda inaczej niż dwadzie-ścia czy trzydzieści lat temu nie tylko ze względu na obecność marketów i korporacyjnych restauracji. Skierniewicka Spółdzielnia Mieszkaniowa, przygotowu-jąc termomodernizację budynków, opracowała kon-cepcję wielobarwnych wzorów, które po ociepleniu bloków ozdobiły ich fasady. Dominują motywy roślinne i geometryczne. Pomysł Spółdzielni spotkał się z różny-mi reakcjami. Część (głównie starszych mieszkańców) uważa, że kolorowe budynki wprowadzają miłą atmos-ferę. Jednak inni oceniają pomysł jako nieudany i kiczo-waty. Niemniej zarówno osoby przeciwne malunkom, jak i nastawione do nich pozytywnie, przyzwyczaiły się do nowej estetyki blokowiska. Jako przykład może po-służyć praktyczne zastosowanie wzorów do określenia lokalizacji bloku:

Bardzo dziwne osiedle. Z jednej strony bloki i to jakiś wariat maluje je ostatnio na jakieś absur-dalne kolory, z drugiej strony jest całkiem dużo zieleni. To jest osiedle, które jest bardzo zróżni-cowane (…) dzielnice starsze, dzielnice młodsze. Jeśli chodzi o poszukiwanie adresu, jeśli ktoś ma podany adres i numer bloku, to powodzenia, bo nawet mieszkańcy tutaj nie potrafią tak odna-leźć. Może ten wariat maluje w ten sposób, żeby nie mówić np. Norwida 6, tylko np. te maki na

groszkowym tle. (…) Ale da się tu funkcjonować, bo się posługujemy takimi określeniami właśnie swoimi. [kobieta, ok. 40 lat]

Mieszkańców Widoku cechuje dystans wobec otocze-nia. Przystosowują się do zmian i cieszą się z użytecz-nych rozwiązań. Przyjmują strategię szukania pozyty-wów, nawet jeśli do niektórych zmian nie podchodzą entuzjastycznie. W ten sposób adaptują się do prze-mian osiedla.

Zdaniem 19% ankietowanych miesz-kańców Skierniewic na Widoku nie można czuć się bezpiecznie.

Nasi rozmówcy mieszkający na Widoku chętnie opowiadali o swoich przemyśleniach na ten temat. Zauważają, że na przestrzeni lat kolejne części Widoku przeżywały swój okres buntu i rozkwitu subkultur – punków, hip-hopowców, dresiarzy. Jednak wielu ba-danych nie widzi niebezpieczeństwa w zróżnicowaniu społecznym Widoku, natomiast wychwytuje pozytywną zmianę i czuje się na osiedlu pewniej niż w przeszłości. Dzisiejszy klimat osiedla na dorobku różni się wyraźnie od wspomnień z przeszłości jednego z badanych:

Kiedy tam wyrastałem, dużo różnych ludzi było, pokolenie wyżu demograficznego, dużo różnej młodzieży. Była rejonizacja – tu byli metale, tam punki. (…) Wcześniej to osiedle kojarzyło się z ob-drapanymi klatkami schodowymi, obmazanymi sprayem i różnymi grupami społecznymi, więc jeśli się chciało przejść z jednego końca na drugi, trze-ba było mieć różne układy. [mężczyzna ok. 35 lat]

- 25 -

- 26 -

Inna rozmówczyni przypomina sobie, jak dwadzieścia lat temu zdecydowała się posłać córki do szkoły pod-stawowej w centrum miasta, bo nie wyobrażała sobie, żeby wypuścić je same do pobliskiej podstawówki na Widoku. Spodziewała się, że w razie niebezpieczeństwa spotkałyby się z obojętnością mieszkańców Widoku. Natomiast dziś mówi, że lubi Widok, dobrze jej się żyje we własnym mieszkaniu i nie czuje żadnego zagrożenia.

Za niebezpieczną część Widoku wciąż jednak ucho-dzi tzw. Chinatown, czyli nowsza część osiedla. Pytana o Chinatown młodzież często reagowała nerwowym śmiechem lub unikała odpowiedzi na pytanie, czy czu-je się tam pewnie. Wydaje się, że okolica ta jest nadal traktowana jako przestrzeń okupowana przez subkul-tury:

Tam jest poziom dresiarstwa taki, że przekracza moją tolerancję. Bo na przykład w tej części, gdzie ja mieszam też kiedyś była łobuzerka, ale już wszyscy wyrośli. Oni wszyscy mają dzieci, psy, koty, robotę w Warszawie, o 6:30 pociąg gdzieś tam. (…) Tam jest dużo młodych ludzi takich typowych blokersów że tak powiem, czego już w reszcie tak nie widać, to nie są takie skupiska wielkie. [kobieta, ok. 40 lat]

Jednak warto zaznaczyć, że mieszkańcy Widoku obser-wują spadek zachowań chuligańskich. Fakt, że „za tora-mi” jest dużo bezpieczniej niż w przeszłości, to kolejne przeobrażenie, które umknęło uwadze Skierniewiczan z innych części miasta.

Wbrew ambiwalentnemu zdaniu Skierniewiczan na te-mat Widoku, mieszkańcy osiedla zazwyczaj lubią swoje miejsce zamieszkania. Z ich perspektywy na Widoku żyje się spokonie i wygodnie. Choć 20% ankietowa-nych mieszkańców Skierniewic twierdzi, że Widok jest

nudny, wśród naszych rozmówców ten wizerunek osie-dla nie był aż tak popularny. Przedstawiona powyżej akcja „Promienie” potwierdziła, że sumaryczne opinie Widokowian wyrażają pozytywny stosunek do osie-dla (wesołe, fajne, kolorowe). Z drugiej strony część proponowanych określeń wskazuje na niezadowolenie z infrastruktury i warunków mieszkaniowych (brzydkie, niezaplanowane, tłoczno, ale fajnie). Istotne, szczególnie z punktu widzenia tematu niniejszej diagnozy, są często występujące odpowiedzi uczestników akcji odnoszące się do możliwości zagospodarowania czasu wolnego.

Mieszkańcy narzekają na nudę i małą liczbę atrakcji. Popularne skojarzenie osiedla ze znajomymi może świadczyć zarówno o więziach między młodymi ludźmi, jak i o rekompensowaniu nie-dostatków oferty kulturalnej spotka-niami z rówieśnikami.

Za podstawową zaletę mieszkańcy uznawali widocz-ną aktywność mieszkańców – ich obecność w mini--parkach, na placach zabaw, skateparku. Jednak przez aktywność nie należy tutaj rozumieć zaangażowania społecznego.

Dynamika Widoku to bardziej po-tencjał, wesołość, temperament osie-dla, który wyczuwają mieszkańcy:

Wieczorami ciągle coś się dzieje, ktoś się kręci nie w celach bitno-awanturniczych tylko i dzie-ciaki na tych placach zabaw i na skateparku gdzieś tam się szlajają. Nie siedzą tylko przed

- 27 -

akcja: proMienie

pytania

Jaki mamy stosunek do osiedla?Z czym nam się ono kojarzy?Czy mamy podobne zdanie do innych?

Metoda

Zadawałyśmy przechodniom pytanie, jakim przymiot-nikiem określiliby swoje osiedle? Odpowiedzi zapi-sywali na drewnianych listewkach i układali na ziemi w promienie rozchodzące się od punktu centralnego. Jeśli odpowiedzi się powtarzały, listewkę dokładano, przedłużając dany promień. Jeśli określenie było nowe - zaczynało nowy promień. Takie słoneczko wspólnie z mieszkańcami skonstruowaliśmy w centralnym punk-cie osiedla (Przelot) i w szkole.

Listewki zmieniały przestrzeń, tworząc pozytywnie ko-jarzące się słońce. Badanie angażowało mieszkańców

na kilku polach: 1. napisanie własnego słowa, 2. dołoże-nie swojej tabliczki do całości, 3. zapoznanie się z od-powiedziami innych uczestników. Podkreślałyśmy, że nie ma czegoś takiego jak dobra albo zła odpowiedź. Interesowały nas subiektywne opinie.

rezultaty

Najczęściej pojawiały się określenia wesołe i fajne. Dużo rzadziej zapisywano negatywnie nacechowane przymiotniki, wśród nich: nudne, brzydkie, niezaplano-wane, mało atrakcji. Zebrałyśmy również wyważone określenia, np. tłoczno, ale fajnie. Mieszkańcy zwracali również uwagę na dynamiczny rozwój osiedla. W szko-le z kolei najczęściej padały określenia: znajomi, koloro-we, blokowisko.

Mamy oczywiście swoje ulubione odpowiedzi, które pobudziły naszą refleksję: halne, nieograniczone, stwa-rzające pozory.

- 28 -

komputerami wbrew pozorom jak na takie osie-dle. Tylko jest jakiś ruch tutaj. Jest jakaś dyna-mika w tym miejscu. (…) Młodzież się spotyka, czasami piją, czasami nie piją, tu się ktoś cału-je. Ktoś na tym osiedlu mieszka. Wieczorami też. Jest dynamika i to nie jest taki bieg jak na Marszałkowskiej, tylko na zasadzie „kręci się to”. [kobieta, ok. 40 lat]

Optymistyczny obraz osiedla uzupełniają wyniki ba-dań ilościowych. Aż 58% ankietowanych mieszkańców Widoku jest zadowolona ze swojego miejsca zamiesz-kania, w tym 21% określa stopień zadowolenia jako „bardzo zadowolony”. Jednak wysoki odsetek odpo-wiedzi „ani zadowolony/a, ani niezadowolony/a” (32%) świadczy o tym, że jest jeszcze dużo do zrobienia, aby mieszkańcom Widoku żyło się lepiej.

zarówno do zmiany atmosfery w nowszej części osie-dla, jak i podjęcia prób wpłynięcia na stosunek miesz-kańców wobec niej.

Wyniki badań ilościowych pokrywają się z danymi uzyskanymi w trakcie akcji i warsztatów badawczych. Ulubione miejsca Widokowian to przestrzenie wspól-ne, w których można spotkać bliskie osoby i włączyć się w budowanie relacji społecznych. Dla jednego z na-szych rozmówców ulubionymi „miejscówkami” były centralne części osiedla przeznaczone do uprawiania sportów miejskich – jazdy na rowerach BMX, desko-rolce, rolkach.

Właśnie w okolicy skateparku i prze-szkód dla rowerzystów (tzw. hopek) młodzi ludzie połączeni tymi samy-mi pasjami mają szansę poznania rówieśników i nawiązania przyjaźni:

Jak się wykazuje inicjatywę, to ludzie później wy-kazują inicjatywę. Tak jak pomagałem chłopakom na rolkach, tak potem oni mi na desce. [mężczy-zna, ok. 19 lat]

Młodzież chętnie opowiadała o swoich ulubionych miejscach na Widoku. Zestawiając wymienione przez rozmówców i ankietowanych obszary, można wyróżnić kilka czynników, które decydują o popularności „miej-scówek”:

• lokalizacja blisko miejsca zamieszkania lub w cen-tralnej części osiedla,

• miejsce ogólnodostępne, egalitarne, bezpłatne,

• plenery, rozległe przestrzenie,

Mimo ogólnego poczucia zadowolenia akcja „Mapa” potwierdziła niechęć Widokowian wobec części osiedla wciąż uchodzącej za niebezpieczną, czyli tzw. Chinatown. Fakt ten świadczy o głęboko zakorzenio-nym antagonizmie i wymaga działań zmierzających

- 29 -

akcja: Mapa

pytania

Jaki jest stosunek emocjonalny mieszkańców do prze-strzeni osiedla?W których miejscach mieszkańcy najchętniej spędzają wolny czas?Jakie miejsca kojarzą się mieszkańcom negatywnie?

Metoda

Jako rekwizytów użyłyśmy konturowej mapy osiedla oraz pinezek w dwóch kolorach. Przechadzając się po osiedlu i szkolnych korytarzach, zachęcałyśmy napotka-nych mieszkańców do zaznaczenia na mapie dwóch miejsc: ulubionego - zieloną pinezką i kojarzącego się negatywnie - czerwoną. Następnie prosiłyśmy o uzasad-nienie tych wyborów. Wspólnie zastanawialiśmy się nad nazewnictwem (zgodnie z lokalnym żargonem) oraz na-cechowaniem poszczególnych miejsc. Wielkoformatowa,

własnoręcznie narysowana mapa dawała mieszkańcom możliwość symbolicznej ingerencji w przestrzeń oraz skonfrontowania się z opiniami innych.

rezultaty

Zarówno dorośli jak i młodzież zgodnie wskazywali Przelot i skatepark jako swoje ulubione miejsca. Wśród odpowiedzi pojawiały się również staw, orlik, OSIR oraz budynek przy ul. Grzybowej 1 - siedziba Teatru Realistycznego i Hufca ZHP. Wszystkie te miejsca łączy ich funkcja - umożliwiają spotkanie z przyjaciółmi lub innymi mieszkańcami. Czerwone pinezki najczęściej umieszczano na Chinatown, okolicach ryneczku, Tesco, Urzędu Skarbowego i Plastrów Miodu (pasażu handlowego przy ulicy Norwida). Mieszkańcy podkreślali, że są to miejsca zaniedbane wizualnie, tłoczne bądź niebez-pieczne.

- 30 -

• wyposażenie w infrastrukturę przeznaczoną do sie-dzenia (ławki) lub obiekty, na których łatwo można usiąść (murek, stara kanapa),

• obecność znajomych i przyjaciół,

• możliwość pogadania, spontanicznego spotkania się,

• luźna, przyjazna i spokojna atmosfera,

• szansa rozwijania swoich zainteresowań.

Zarysowane kryteria spełnia kilka rodzajów miejsc.Do najchętniej wybieranych należą: Przelot, skatepark, okolice stawu i place zabaw. Lubiane są także obiekty sportowe oraz restauracje i puby. Co ciekawe, cechą łączącą wszystkie okoliczności składające się na sukces miejsca jest jego prospołeczny charakter. Są to przede wszystkim miejsca spotkań różnych grup społecznych – dzieci i ich opiekunów, młodzieży, seniorów. Wśród mieszkańców Widoku występuje silna potrzeba kon-taktu z drugim człowiekiem w przyjaznych warunkach. Jak zauważa badana:

Widok jest taki, że często nam się w okna za-gląda, więc ta otwarta przestrzeń, mimo wszystko lepiej czy gorzej ale jakoś jest zaplanowana wła-śnie dla ludzi. Nie pod parking samochodowy, nie pod McDonalda, tylko pod ludzi, żeby sobie mogli jakoś tam czas spędzać. [kobieta, ok. 40 lat]

Lokalizacją, która cieszy się niezwykłą popularnością za-równo w badaniach ankietowych, jak i na warsztatach z młodzieżą okazał się tzw. Przelot.

Niewątpliwie na wybór ulubionych miejsc na Widoku miał wpływ sposób spędzania wolnego czasu naszych badanych. W następnym rozdziale przedstawimy ich zainteresowania, preferencje i potrzeby kulturalne.

PRZELOTTo skwer położony w centrum Widoku. Krzyżuje się tu wiele pieszych ścieżek prowa-dzących w różne części osiedla. Na Przelocie mieszkańcy często spędzają swój czas wolny:

Można posiedzieć, pogadać w spo-koju, a przy okazji skorzystać z si-łowni na powietrzu. [kobieta, 16 lat]To przestrzeń ważna dla wszystkich grup wie-kowych, w tym zarówno dla młodzieży, która opanowuje Przelot popołudniami i wieczorami,

jak i seniorów korzystających z siłowni plene-rowej do południa. Co jest w tym miejscu wy-jątkowego? O jego sukcesie przesądziła bliskość szkoły gimnazjalnej (uczniowie chętnie spędzają tu czas po lekcjach), lokalizacja w centrum osie-dla oraz przede wszystkim kilka ławek, dzięki którym młodzi mogą swobodnie porozmawiać. Oprócz ławek, deptaka i siłowni plenerowej, na Przelocie znajduje się też plac zabaw, gdzie czas spędzają dzieci w towarzystwie rodziców i dziadków.

- 31 -

- 32 -

czaS Wolny, czyli co robią badani, kiedy nic nie MuSzą?

Jak wskazują autorzy raportu Młodzi 2011, według ba-dania Eurobarometr niemal we wszystkich krajach Unii Europejskiej czas wolny ludzi młodych w wieku 15-19 lat stanowi 20% ich całkowitego czasu. Po przekroczeniu trzydziestego roku życia jego ilość zmniejsza się o jed-ną czwartą, co wynika z nagłego przyrostu obowiązków. *Przeważająca część naszych ankietowanych to właśnie osoby przed trzydziestką, dla których czas wolny jest nie tylko zwykłym odpoczynkiem, lecz także okresem po-szukiwania własnej tożsamości i zainteresowań.

Najczęściej wybieranymi sposobami spędzania wolnego czasu przez mieszkańców Skierniewic były słuchanie mu-zyki lub oglądanie telewizji (68% ankietowanych) oraz

* M. Boni, K. Szafraniec, Raport Młodzi 2011, s. 239.

spędzanie wolnego czasu z innymi np. rodziną, przyjaciół-mi (66%). Osoby mieszkające na Widoku również naj-chętniej wybierały te dwie odpowiedzi, choć preferują spotkania z bliskimi (72% ankietowanych).

Najpopularniejsze deklarowane ak-tywności są zazwyczaj praktykowane w zaciszu domowym. Jeśli zestawi-my ten fakt z wcześniejszymi zarzu-tami monotonii i braku atrakcji na Widoku, możemy przypuszczać, że wybór form spędzania wolnego czasu jest podyktowany brakiem alternatyw.

Największe rozbieżności (10 punktów procento-wych) pomiędzy Skierniewiczanami a mieszkańcami Widoku występują w odpowiedziach „spędzam czas przed komputerem” oraz „czytam książki lub gazety” – mieszkańcy Widoku rzadziej wybierali te aktywno-ści. Widokowianie chętniej uprawiają sport (różnica 7 punktów procentowych), na co może mieć wpływ bogata infrastruktura sportowa osiedla. Niektórzy z naszych rozmówców mówili wprost, że duża część Skierniewiczan angażuje się w daną aktywność z powo-du jej dostępności, a nie własnych preferencji:

Myślę, że Skierniewice są tak małe, że nie trzeba trafiać w zainteresowania, co się nie dzieje, to ludzie przyjdą. [kobieta, 14 lat]

Wyraźnie wybór ulubionych miejsc na Widoku wiąże się z najbardziej cenionym sposobem spędzania wolnego czasu - w towarzystwie bliskich. Widokowianie w wol-nym czasie głównie spotykają się z rodziną i przyjaciółmi ze swojego osiedla (61% ankietowanych) oraz najbliższą

- 33 -

rodziną (52% ankietowanych). Łatwo dostępne i przyja-zne miejsca pozwalają im realizować się w wolnym cza-sie. Przy tym znaczący wydaje się niski odsetek deklaracji spędzania wolnego czasu z sąsiadami (4%).

Młodzież dużo czasu poświęca na naukę, przygoto-wanie do testów gimnazjalnych czy matury. Niektórzy młodzi mieszkańcy Widoku rezygnowali z zajęć do-datkowych w centrum Skierniewic ze względu na odległość. Z drugiej strony wielu rozmówców jak i ankietowanych deklaruje uczestnictwo w zajęciach sportowych (27% ankietowanych z Widoku i 19% an-kietowanych Skierniewiczan). Natomiast mieszkańcy spoza Widoku oprócz sportu wybierają aktywność na polu muzyki i tańca.

Wyniki świadczące o wysokim udziale w zajęciach o profilu sportowym nie są przypadkowe. Nasi roz-mówcy opowiadali o rozwiniętej infrastrukturze spor-towej: halach, boiskach, basenie, z których chętnie korzysta młodzież z Widoku. Jedna z badanych wspo-minała, że jej córka w wieku gimnazjalnym jest na tyle zajęta treningami siatkówki, że nie ma już wolnej chwili na inne zajęcia dodatkowe. Trend sportowy uwidocznił się również podczas warsztatów badawczych, na któ-rych duża część uczniów, szczególnie chłopców, zgła-szała zainteresowanie sportem.

Natomiast dziewczyny chętniej uczestniczą w zajęciach ze śpiewu i tańca. Warto dodać, że duża część młodzie-ży nie uczestniczy w żadnych zajęciach pozalekcyjnych.

Wśród młodych Skierniewiczan z Widoku powszechne jest przeko-nanie, że „nie ma gdzie pójść i nie ma co robić”. Z drugiej strony ba-dani w różnym wieku podkreślali, że jeśli komuś bardzo zależy, to znaj-dzie dla siebie zajęcie.

Utrudniony dostęp do życia kulturalnego nie jest jednak wynikiem złej woli instytucji kultury, a raczej skutkiem niedostosowanych metod i strategii pracy placówek do potrzeb młodych. Po pierwsze, w odczuciu mieszkańców Widoku, placówek kulturalnych jest po prostu za mało:

W momencie, jak je budowano, to nie do koń-ca przemyślano – może też inne wymogi były – że tak duże skupisko ludzi liczące około 20 tys. mieszkańców potrzebuje płuc, które będą tętnić

- 34 -

tam życiem i jeden skatepark – i to też jest mocne nadużycie, nazywając ten plac skateparkiem – je-den basen, dwie hale, jedno czy dwa boiska, to jest zdecydowanie za mało. To nie na tym się kul-tura opiera, bo jednak kultura to trochę szersze pojęcie niż trochę sportu, ale w naszym mieście wszyscy uważają, że to jest właśnie kultura. [męż-czyzna, ok. 30 lat]

Po drugie, mieszkańcy Widoku nie mają wiedzy o miej-scach kultury na terenie osiedla. Niemal żaden badany nie wspominał o Klubie Osiedlowym Oaza. Rozmówcy, którym przypomniała się ta placówka, zastanawiali się, czy jeszcze funkcjonuje. Brak skutecznej promocji oferty kulturalnej to dla młodzieży duża przeszkoda w zainte-resowaniu się zajęciami dodatkowymi. Ponadto, jeżeli już poświęcą swój czas na dotarcie do Miejskiego Ośrodka Kultury oferującego najszerszą propozycję kursów, nie zawsze są usatysfakcjonowani. Jedną z przyczyn jest brak indywidualnego podejścia do uczestników zajęć. Tak o swoim doświadczeniu opowiada jedna z badanych:

Za dużo osób zaczęło się tym interesować na ta-kiej zasadzie, że dużo osób było ogólnie na tych kółkach i nie można było się skupić konkretnie na jednej osobie, poćwiczyć. Jak ja chodziłam to się dwa razy zaśpiewało na dwie godziny i zajęcia się kończyły [kobieta, ok. 15 lat]Z drugiej strony niektórzy młodzi ludzie identyfikują publiczne instytucje kultury z placówkami edukacyj-nymi, a nie kulturotwórczymi. Mają zastrzeżenia co do atmosfery, którą oceniają ją jako nieprzyjazną:

Ja chodziłam na taniec, a potem na rysowanie do MCK-u, tylko że jakimś takim urokiem tego

MCK-u jest to, że wszyscy, którzy tam są, znaczy większość jest zazwyczaj taka, że się pcha strasz-nie do zwycięstwa i to buduje taką nieprzyjemną atmosferę. Więc ja tam się dość szybko wyauto-wałam z tych zajęć. No szkoda. [kobieta, 17 lat]

Niemalże w równym stopniu mieszkańcy Widoku chcieliby uczestniczyć w zajęciach sportowych, tanecz-nych, koncertach i wydarzeniach plenerowych. Akcja „Zrób sobie prezent” zwróciła uwagę na szczególną sympatię mieszkańców wobec inicjatyw kulturalnych z dziedziny muzyki oraz filmu.

Na warsztatach gimnazjaliści najchętniej wybierali pro-pozycje interdyscyplinarnych projektów, np. warszta-tów filmowych polegających na nakręceniu teledysku lokalnego zespołu, zakończonych premierą teledysku i koncertem na skateparku. Dużym zainteresowaniem cieszyły się też warsztaty kulinarne polegające na zbie-raniu przepisów, nagraniu programu kulinarnego w ser-wisie YouTube oraz urządzeniu pikniku na Przelocie.

Kluczową kategorią przejawiającą się wśród rozmów-ców na każdym etapie badania było spotkanie. Mimo że młodzi uważają, że mają mało wolnego czasu, naj-więcej poświęcają go na przebywanie z przyjaciółmi. Tworzą sieci znajomych, chcą przebywać w swoim gro-nie oraz poznawać nowych ludzi.

Stworzenie miejsca, które umożli-wi im spotkanie oraz realizację ich pomysłów, to przepis na instytucję atrakcyjną dla młodych.

Deficyt nieodpłatnych miejsc przyjaznych spotkaniom dostrzegają też starsi mieszkańcy Widoku:

- 35 -

akcja: zrób Sobie prezent

pytania

Jakie dziedziny sztuki najbardziej interesują mieszkań-ców?W jakich wydarzeniach kulturalnych chcieliby uczest-niczyć?Czy mieszkańcy potrafią skonkretyzować swoje oczeki-wania względem imprez kulturalnych?

Metoda

Przed świętami Bożego Narodzenia postanowiłyśmy sprawdzić konkretne potrzeby kulturalne mieszkańców Widoku. Jako rekwizytu użyłyśmy prezentu ponadnatu-ralnych rozmiarów. Każda ze ścian symbolizowała inną dziedzinę sztuki: literaturę, film, muzykę, teatr i taniec oraz sztuki piękne. Mieszkańcy mieli za zadanie wybra-nie ulubionej dziedziny sztuki i zapisanie na wybranej ścianie pomysłu na wydarzenie kulturalne, w którym chcieliby uczestniczyć. Miejscem imprez miał być Widok

rezultaty

Wśród mieszkańców spotkanych na ulicy największą popularnością cieszyły się muzyka, film oraz teatr i ta-niec. Prezent zapełnił się życzeniami koncertów (mu-zyki poważnej, ludowej oraz tanecznej), pokazów kina plenerowego, tematycznych maratonów filmowych, spektakli (dla dzieci, komediowe, dramatyczne, musica-le) i konkursów tanecznych. Pojawiały się też propozy-cje spotkań autorskich z pisarzami.

Młodzież z Gimnazjum wybrała zdecydowanie muzykę i film. Na prezencie pojawiły się propozycje koncertów ich ulubionych wykonawców (królował rap, rock i mu-zyka popularna) oraz maratonów i festiwali filmowych.

- 36 -

Mógłby powstać dom kultury, w którym są jakieś sekcje, mogliby się spotykać. Mogliby prowadzić jakieś kursy tańca. Tak sobie wyobrażam tylko... żeby to było duże... Żeby każdy, kto by chciał, po pracy mógłby tam iść. Ale wtedy trzeba by zatrudnić jakby dużo osób, takich, które się by tym zajmowały. Np. kino jest dla starszych ludzi za drogie. Jest jedno kino tutaj. Nie wiem, tak so-bie myślę, że mogłoby tu powstać jakieś mniejsze kino, gdzie byłyby filmy takie no nie wiem, żeby ktoś dotował. [kobieta, ok. 55 lat]

Zdaniem badanych potrzebny jest powrót do kultury „dla ludzi”. Nie podkreślają potrzeby kontaktu z kulturą wysoką.

Rozumieją kulturę jako przestrzeń otwartą i przyjazną. Mówią o kontak-cie ze sztuką i drugim człowiekiem.

Bardzo istotna jest dla nich możliwość wyboru i własny wkład w strukturę zajęć:

Brakuje zorganizowanej formy, która byłaby, że nie np. klub, który uczy dzieci rysować, bo to są najprostsze rzeczy, bo się zatrudnia kogoś, kto tam siedzi i raz w tygodniu uczy dzieci rysować, lepić z plasteliny. I oczywiście klub emeryta, bo to jest wszędzie. Tylko coś bardziej takiego, takie bardzo przestronne, taki może nie wielki, ale taki mały dom kultury, który miałby coś, co się nazywa sekcje. Ja wiem, że to brzmi strasznie, ale to jest coś takiego, ale ludziom trzeba dać kilka opcji do wyboru. [kobieta, ok. 40 lat]

Z drugiej strony, nie wszyscy mieszkańcy są zaintereso-wani sztuką masową, imprezami na wielką skalę. Przede wszystkim odczuwają potrzebę szczerych działań kul-turalnych. Wiarygodną imprezę kulturalną powinni zaplanować specjaliści w danej dziedzinie, którym nie brakuje pasji:

Lubię autentyczność. Nie lubię sztuczności. Więc jeżeli ktoś mi proponuje imprezę nadyma-ną, taką wiesz, nadętą i taką sztuczną, to mnie to w ogóle nie rusza. Nie idę tam, bo stracę tam czas. Jak jest jakieś miejsce, które jest autentycz-ne, no to wiem, że tam mogę ze starcia różnych ludzi o różnych poglądach i z burzy mózgów coś tam zawsze można wyciągnąć. Prędzej niż z imprezy, gdzie ktoś ci podaje: tu masz kon-cert Dżemu, wszyscy idą, darmowe wejściówki, przyjść posłuchać i wyjść. [mężczyzna, ok. 35 lat]

Odczucia mieszkańców Widoku wpisują się w niektóre wnioski raportu Młodzi 2011.

Widokowianie opowiadają się za, w opinii ekspertów najbardziej opty-malnym w dzisiejszych realiach, mo-delem misyjno-animacyjnym: dy-namicznym, zmieniającym formy w zależności od uwarunkowań i po-trzeb, zdecydowanie bardziej odpo-wiednim niż model instytucjonalnej edukacji kulturalnej*.

* M. Boni, K. Szafraniec. Op.cit, s. 250.

- 37 -

akcja: tablica potrzeb

pytania

Co robią dla siebie mieszkańcy osiedla?Jak chcieliby wykorzystywać swój wolny czas dla zaspo-kojenia różnych sfer życia?Które potrzeby są wspólne dla różnych mieszkańców?

Metoda

Akcję oparłyśmy na bezpośrednim kontakcie z miesz-kańcami. Pretekstem do rozmowy o potrzebach stała się tablica. Podział możliwych odpowiedzi na trzy sek-tory (Co dla… ciała? ducha? rozumu?) pozwolił na po-budzenie myślenia mieszkańców w różnych kierunkach. Dzięki temu poszerzyłyśmy możliwą do otrzymania wiedzę na temat ich potrzeb. Odbiorcy mieli również szansę na przeczytanie poprzednich odpowiedzi i kon-frontację swoich potrzeb z pomysłami poprzedników. Z tablicą podróżowałyśmy po osiedlu oraz odwiedzi-łyśmy gimnazjum.

rezultaty

Potrzeby kulturalne znajdowały swoje miejsce zarówno w sferze ducha, jak i rozumu. Pod pytaniem „Co dla ducha” najczęściej wpisywano film i teatr, z kolei do potrzeb związanych z rozumem najczęściej zaliczano czytanie. Pojawiały się również wystawy, koncerty, radio i TV, poezja. Sferę potrzeb ciała zdominował sport oraz rozmaite formy relaksu, zwłaszcza na świeżym powie-trzu.

Mieszkańcy również pobudzili nas do pogłębionej re-fleksji poprzez zaklasyfikowanie do sfery ducha, obok spowiedzi i filozofii, świętego spokoju oraz poprzez podkreślenie roli myślenia oraz spacerów z psem, jeśli chodzi potrzeby rozumu.

- 38 -

WarSztat: zaprojektuj SWoje działanie

opiS

Poprosiłyśmy młodzież o zaprojektowanie własnych wydarzeń kulturalnych. Każda impreza miała składać się z trzech części, być skierowana do ich rówieśników i odbywać się na Widoku. Po omówieniu pomysłów pytałyśmy młodych, dlaczego uważają, że ich wydarzenie cieszyłoby się wyjątkową popularnością. Zgodnie podkreślali, że sami wiedzą naj-lepiej, czego oczekują ich rówieśnicy. My natomiast przekonałyśmy się, że młodzież potrafi samodzielnie zaprojektować bardzo ciekawe inicjatywy kulturalne.

kino SaMochodoWe

KIEDY? 12 czerwca 2015 od godziny 19:00 do rana! GDZIE? Parking przy Tesco (telebim)Znakomity sposób na spędzenie wolnej nocy!19:00-24:00 romansidła, 24:00-1:00 jedzenie,1:00-8:00 horrory. Wstęp: 15 zł

Meetup SkiernieWice

OSiR na ul. Tetmajera Jednodniowa impreza, która polegałaby na zabawach i grach integracyjnych, np. Taniec Belgijka oraz warsztatach ta-necznych, muzycznych, fotograficznych i plastycznych. Dla młodzieży od 15. roku życia, która jest otwarta i chce poznać nowych ludzi. Wstęp bezpłatny lub za symboliczną opłatę 2 zł. Na sam koniec koncert lokalnego artysty, np. Miklaka, Słabego, Gabla.Cel: Zintegrowanie młodzieży

- 39 -

W partycypacyjnym modelu uczestnictwa w kulturze z pewnością odnaleźliby się młodzi ludzie, którzy pod-czas warsztatów badawczych z łatwością projektowali wydarzenia kulturalne dla swoich rówieśników. Młodzi ludzie są przekonani, że zaprojektowane przez nich wydarzenia odniosłyby sukces frekwencyjny, ponieważ znają upodobania swoich rówieśników.

Odpowiedź jest oczywista. Wydaje nam się, że ludzie by przyszli, bo sami zakładamy, że byśmy przyszli. [kobieta, ok. 15 lat]

Co ciekawe chęć przyjazdu na Widok na interesującą imprezę, wydarzenie lub zajęcia deklaruje również 89% ankietowanych miesz-kańców Skierniewic. Stąd powodze-nie imprez kulturalnych na Widoku należy ocenić jako wysoce prawdo-podobne.

Podsumowując rozdział dotyczący wolnego czasu mieszkańców Widoku ze szczególnym uwzględnieniem młodzieży, przedstawiamy krótką listę pilnych potrzeb badanych.

Podstawowe potrzeby społeczno--kulturalne mieszkańców WidokuPotrzeba spotkania – stworzenie miejsca i okazji do spotkań grup rówieśniczych oraz kontaktów międzypokoleniowych.

Potrzeba partycypacji – możliwość współdecy-dowania mieszkańców o kształcie polityki kul-turalnej.

Potrzeba konsultowania oferty zajęć – możli-wość wpływania na formę i tematykę zajęć jako szansa na uczynienie ich bardziej atrakcyjnymi dla młodzieży.

Potrzeba realizacji własnych pomysłów – szansa zrealizowania autorskich wydarzeń kulturalnych dzięki zapleczu infrastrukturalnemu i opiece merytorycznej instytucji.

Potrzeba łatwego dostępu do informacji o wy-darzeniach kulturalnych.

Potrzeba wysokiej jakości oferty kulturalnej – poczucia „autentyczności” wydarzeń.

Potrzeba urozmaiconej oferty kulturalnej – re-alizowanie wydarzeń akcyjnych, stałych, interdy-scyplinarnych.

- 40 -

relacje Społeczne i identyFikacja lokalna, czyli co łączy MieSzkańcóW Widoku?

Zgodnie z koncepcją Barbary Lewenstein* identyfikacja lokalna to:

1) subiektywny stosunek do całości społeczno-prze-strzennej miejsca zamieszkania; przekłada się na ogólne zaangażowanie w sprawy lokalne i aktywność obywa-telską: można go opisać przez przywiązanie mieszkań-ców do społeczności, dumę z miejsca zamieszkania (w niniejszej diagnozie: stopień zadowolenia), zaintere-sowanie lokalnymi sprawami, wizję przyszłości;

2) więzi lokalne mieszkańców między sobą, zaufanie, wyuczone oczekiwania, jakie ludzie mają wobec siebie i wobec organizacji i instytucji.

Badani mieszkańcy Widoku wyrażają pozytywny stosu-nek wobec swojego osiedla, jednak relacje międzyludz-kie widzą raczej w ciemnych barwach:

Tutaj jest tak, że nawet w bloku: no dzień do-bry, dzień dobry – ale nikt do nikogo nie chodzi. Najbliższą sąsiadkę, tak się złożyło, że mam tu-taj sąsiadkę z pracy, nawet dwie, które razem ze mną pracują. Jest też rotacja, tu ludzie sprzedają mieszkania, inni się wprowadzają młodzi ludzie. [kobieta, ok. 55 lat]

* B.Lewenstein, Zasoby lokalne: zarys koncepcji [w:] Samoorganizacja społeczeństwa polskiego: III sektor I wspólnoty loklane w jednoczącej się Europie, s. 286.

Kontakty sąsiedzkie na Widoku ograniczają się właściwie do co-dziennego rytuału przywitania. Jednak dla badanych nawet tak mały gest przyczynia się do poprawy ja-kości życia:

Widzimy się codziennie, te same twarze w skle-pie, poznajemy się. Jest pewna chęć, żeby two-rzyć taką małą społeczność. To nie o to chodzi, żeby się spotykać codziennie pod balkonem i grillować sobie albo coś takiego, bo to nie o to chodzi. To też chodzi o to, żeby nie być oso-bą taką zupełnie wyobcowaną. Także pod tym względem ja myślę, że oni mają ochotę, nie na zasadzie integracji jak to na wsi, że jeden dru-giemu krowę przypilnuje i przepierkę zrobi, tylko że sobie powie „dzień dobry”, coś tam coś tam porozmawiać. [kobieta, ok. 40 lat]

Jak pokazała akcja „Wyrzuć to z siebie” wśród uczniów gimnazjum istnieje duży problem w relacjach między-ludzkich i odbiorze rówieśników. Z punktu widzenia dorosłego człowieka cechy irytujące młodzież u innych ludzi wydają się charakterystyczne dla okresu dojrze-wania. Jednak wyraźnie widać, że formułowane pod-czas akcji określenia można przyporządkować do kilku kategorii:

• nieszczerość (np. dwulicowość, fałszywa przyjaźń, hipokryzja)

• zarozumiałość/egoizm (np. wożenie się, popisywa-nie się, zbyt duża pewność siebie, obojętność, lan-serstwo)

- 41 -

• dokuczanie/pognębianie (np. przemoc, agresja, po-niżanie, obgadywanie, brak tolerancji)

Za wyjątkowo symptomatyczne powinny uchodzić zachowania związane z dokuczaniem i pognębianiem. Agresja, poniżanie, czy brak tolerancji świadczą o głę-bokim braku empatii wśród młodzieży oraz postawach wymagających interwencji dorosłych. Gimnazjaliści podczas warsztatów zauważali, że znają niewielu ró-wieśników z innych szkół. Brak możliwości poznania równolatków niewątpliwie nie sprzyja rozwinięciu życzliwości wśród młodych.

Kolejna akcja dotycząca relacji społecznych dała wy-raz stereotypowemu wizerunkowi Widokowianina. Według napotkanych przechodniów najodpowied-niejszą reprezentacją mieszkańca Widoku jest butelka i pilot odpowiadające spożywaniu alkoholu i bierne-mu wypoczynkowi. Kolejnymi ważnymi aspektami ży-cia Widokowianina jest sport. Jednak piłka to jedyny wybierany przedmiot symbolizujący aktywny tryb ży-cia. Uczestnicy akcji nie wskazywali obiektów nawią-zujących do pracowitości, skrupulatności czy rozwoju osobistego. Ćwiczenie zwraca uwagę na niepochlebne skojarzenia uczestników akcji względem Widokowian.

Warto zaakcentować, że mimo sła-bych więzi społecznych Widokowian, badani zauważają zdolność miesz-kańców do samoorganizacji. Ma ona charakter interwencyjny – i w związ-ku z tym, choć zazwyczaj jest dobrze nagłośniona przez media i lokalnych liderów, nie przyczynia się do zawią-zania stałych więzi międzyludzkich.

Jedna z rozmówczyń, trzydziestolatka, obserwuje stop-niowe odgradzanie kolejnych bloków na Widoku spe-cjalnymi płotami. Krytykuje zjawisko grodzenia oraz „lo-kalnego monitoringu” sąsiadów, którzy z okien swoich mieszkań pilnują, żeby parkować tylko między wyzna-czonymi na jezdni liniami.

- 42 -

akcja: WyrzuĆ to z Siebie

pytania

Jakie negatywne cechy lub zachowania mieszkańcy za-uważają u innych Widokowian?

Metoda

Z naszych poprzednich badań wynikało, że relacje mię-dzy mieszkańcami opierają się częściowo na wzajemnej niechęci lub nieufności. Z rozmów ze spotkanymi przez nas osobami wynikało, że nie darzą swoich sąsiadów zbytnią sympatią.

Szukałyśmy sposobu, by dookreślić te negatywne opi-nie w formie, która nie będzie pogłębiała złych relacji.

Jako rekwizytu użyłyśmy dużego kosza na śmieci z napi-sem: „Wyrzuć to z siebie”. Napotkanych mieszkańców

zachęcałyśmy do napisania na kartce, jaka cecha lub za-chowanie przeszkadza im u innych Widokowian, a na-stępnie prosiłyśmy o wyrzucenie do kosza kartki razem z całym bagażem negatywnych odczuć.

rezultaty

Mieszkańcy osiedla narzekali przede wszystkim na brak empatii, nieufność, podejrzliwość, zawiść, brak tolerancji i brak szacunku. Starsi piętnowali młodzież za przesia-dywanie na ławkach i picie alkoholu, głośne zachowa-nie, śmiecenie i bójki. Dużym problemem okazał się też brak kultury wyprowadzania psów.

Z kolei młodzież narzekała na nieszczerość w kontak-tach międzyludzkich, chamstwo, egoizm, zarozumiałość. Pojawiały się też odpowiedzi związane z agresją i prze-mocą.

- 43 -

akcja: Wielka łapa

pytania

Jaki jest stereotypowy wizerunek przeciętnego miesz-kańca Widoku?

Metoda

Do akcji wykorzystałyśmy wzbudzający duże zainte-resowanie element scenograficzny w postaci wielkiej dłoni. Zadaniem napotkanych mieszkańców i uczniów była odpowiedź na pytanie: „Co statystyczny mieszka-niec Widoku trzyma w łapie?” poprzez umieszczenie w dłoni jednego z przedmiotów: pilota do telewizora, szminki, butelki po piwie, lusterka, piłki, teczki biurowej, reklamówki z supermarketu lub rodzinnego zdjęcia. Zachęcałyśmy do metaforycznego podejścia do łapy oraz proponowanych rekwizytów. Starałyśmy się też podchodzić do działania z dużym poczuciem humo-ru i wyrozumiałością względem uczestników. Pytanie

o często negatywne stereotypy wymagało bowiem du-żego wyczucia, aby w ciągu chwili zbudować atmosferę wzajemnego zaufania.

rezultaty

Uczestnicy badania spotkani w przestrzeni osiedla naj-częściej wybierali butelkę po piwie, wypowiadając się jednocześnie niepochlebnie o innych mieszkańcach Widoku. Zaraz później uplasował się pilot do telewi-zora oraz piłka.

Podczas akcji w gimnazjum młodzi najczęściej wybierali piłkę, gdyż sport jest jednym z najpopularniejszych spo-sobów spędzania czasu wolnego na osiedlu. Następnie wskazywali butelkę po piwie, pilota oraz szminkę. Gdy prosiłyśmy ich o nazwanie jednym słowem statystycz-nego mieszkańca Widoku padały głównie pejoratywne określenia takie jak: alkoholik, diva, nierób, pracoholik czy dres.

- 44 -

Wzajemną niechęć Widokowian i wspomnianą do-kuczliwość pokazuje również akcja „Sąsiad”. Według 80% badanych mieszkańców ich sąsiedzi wyrażają uczucia nacechowane negatywnie (złość, pretensję, podenerwowanie) lub obojętność. Tylko 20% wyników prezentowało uczucia pozytywne, co potwierdza rezul-taty poprzednich akcji.

Identyfikację lokalną mieszkańców osiedla Widok na-leży ocenić jako niską. Jednak interwencyjne inicjatywy oddolne (takie jak przeniesienie kiosku, aby zbudować bramkę czy budowanie murowanego śmietnika zamy-kanego na klucz, ponieważ osoby z okolicznych bloków wrzucają do „naszego” kosza swoje śmieci) świadczą o istniejącym potencjale społecznej mobilizacji.

Atmosferę niskiej identyfikacji lo-kalnej kształtuje też znikomy udział mieszkańców Widoku w spotkaniach dotyczących ich osiedla. 81% ankie-towanych nie uczestniczyła w ciągu ostatniego roku w wydarzeniu, na którym były dyskutowane sprawy lo-kalnej społeczności.

Identyfikacja lokalna jest oparta na świadomie przeży-wanym zakorzenieniu, co nie musi w konieczny sposób łączyć się z kilkupokoleniową tradycją zamieszkania. Istotne jest bowiem właśnie zakorzenienie świadome, a więc łączące swój własny, szeroko rozumiany sukces osobisty z sukcesem zbiorowości lokalnej*. Przeszkodą jest natomiast brak okazji do wzajemnego poznania się i pogłębienia relacji.

* J. Wódź, Aktywność lokalna, obywatelstwo lokalne , polityka na szcze-blu lokalnym [w:] Samoorganizacja społeczeństwa polskiego: III sektor I wspólnoty lokalne w jednoczącej się Europie s. 229.

W podsumowaniu należy podkreślić, że badanych ce-chuje silne poczucie więzi zwłaszcza na poziomie jed-nostkowym. Ich identyfikacja społeczna ogranicza się przede wszystkim do rodziny i najbliższych przyjaciół. Ponadto warto zauważyć niedostateczną integrację międzypokoleniową oraz niski poziom pozytywnych nawyków obywatelskich.

Działania pobudzające aktywność ponad-jednostkową i partycypację obywatelską Widokowian powinny stać się priorytetem polityki społecz-no-kulturalnej.

- 45 -

akcja: SąSiad

pytania

Jaki jest stosunek mieszkańców Widoku do ich sąsia-dów? Jak wyglądają więzi międzyludzkie na osiedlu?

Metoda

Jako rekwizytu użyłyśmy piankowego korpusu – odle-wu człowieka. Na piersi przykleiłyśmy napis SĄSIAD i założyłyśmy mu beret. Prosiłyśmy, by mieszkańcy na

kolorowych karteczkach rysowali minę swojego sąsia-da, kiedy spotykają go rano, a następnie przypinali kar-teczkę do korpusu. W ten sposób cały korpus wypełnił się kolorowymi karteczkami, a my dowiedzieliśmy się, jaki stosunek emocjonalny łączy widokowych sąsiadów.

rezultaty

60% buziek wyrażało negatywne emocje, 20 % pozy-tywne i 20% obojętność.

Metody

- 48 -

Trzon zespołu badawczego składał się z trzech anima-torek kultury, aktorek Teatru Realistycznego, które zna-ją osiedle Widok od podszewki. Dwie są rodowitymi Widokowiankami, jedna mieszkała tam przez prawie dwa lata. Przez pięć miesięcy, od września do grudnia 2014 roku, kilka razy w tygodniu spotykały się z miesz-kańcami Skierniewic podczas akcji w gimnazjum i na ulicach, w trakcie warsztatów, czy prowadząc zajęcia teatralne.

Wydaje się, że kontekst biograficzny animatorek wpłynął znacząco na bar-dzo silne utożsamienie się z miesz-kańcami i zwiększał ich motywację do pracy.

O diagnozie opowiadały, przywołując liczne historie na-cechowane silnymi emocjami:

Myśmy czołgiem wjechały do tej szkoły. Słyszę dzwonek, mam dreszcze, bo to była moja szkoła; ja do niej chodziłam i mam: „Boże, nie odrobi-łam lekcji!”. To jest moja pierwsza reakcja, a po-tem: „Dobra, jest akcja do zrealizowania”. Jedna dziewczyna rozdaje karteczki, jedna mówi, o co chodzi i oni wszyscy już: „A proszę pani, a ja też mogę?”. [Anna Sadowska]

Każda z animatorek, choć zamierzała spojrzeć na Widok oczami badanych, przed przystąpieniem do diagnozy posiadała pewną wizję życia społeczno-kul-turalnego osiedla. Opinie te łączył sąd, że mieszkańcy Widoku są niezadowoleni ze swojego otoczenia, oraz wątpliwość, czy potrzeba uczestniczenia w kulturze jest wśród nich silna. Wiele z początkowych założeń zostało szybko zweryfikowanych:

- 49 -

- 50 -

Zastanawiałam się, czy ludzie potrzebują kultu-ry na osiedlu. Czy to jest problem dojechać do miasta, bo wiadukt się przejdzie w 10 minut. Czy faktycznie potrzebują wydarzeń kulturalnych? Czy czują się pokrzywdzeni tym, że to ich omija, czy przechodzą nad tym do porządku dziennego. Zakładałam, że widzą, jak jest, ale że nie podej-mują refleksji. Teraz mi jest niezręcznie z powodu mojego założenia, bo okazało się w trakcie ba-dań, że mają konkretne zdanie. [Iwona Konecka]

Animatorki na pierwszym etapie pracy obawiały się nieskuteczności obranych metod. Napotkały szereg przeszkód technicznych i logistycznych. Większość akcji związanych było z wykorzystywaniem obiektów pla-stycznych, które musiały być jednocześnie atrakcyjne dla badanych i użyteczne z punku widzenia uzyskania odpowiedzi. Z drugiej strony instalacje musiały być dość trwałe, przenośne i niedrogie.

Ponadto animatorki, opracowując kolejne akcje, oprócz pozyskania informacji na dany temat, pragnę-ły wpływać na badaną społeczność – prowokować do refleksji, inicjo-wać kontakty między mieszkańcami. Istotną rolę odgrywała też atmosfera spotkania, rozmowy, działania arty-stycznego.

Ważne były poszczególne punkty widzenia. Nie było złych i dobrych odpowiedzi:

Starałyśmy się tak projektować akcje, żeby kolej-ni uczestnicy widzieli, jakich odpowiedzi udzielili ich poprzednicy. Wtedy mogli się utożsamiać, że myślą tak samo. Albo ktoś się wstydzi, że nie czyta książek, ale może zobaczyć, że to nic takie-go. Nie czyta pani książek, to może ogląda pani filmy. Żeby sobie nie wartościowali, że mają po-trzeby takie, jakie mają. To też na mapkach ład-nie wychodziło, że to jest moje ulubione miejsce i też pani ulubione miejsce, czyli nasze wspólne. [Iwona Konecka]

Afirmatywny charakter badań spotkał się z pozytyw-nym odbiorem mieszkańców. Pierwszą reakcją osób biorących udział w akcjach zazwyczaj było zaskoczenie i zaciekawienie spowodowane wizualnym kształtem badania, ale także faktem, że kogoś interesuje ich opinia:

Ich w ogóle poraża trochę ta otwartość i to, że ktoś proponuje im coś innego. To nie jest akwizytorstwo, nie próbujemy im wcisnąć ulot-ki, tylko próbujemy z nimi porozmawiać. [Anna Sadowska]Mieszkańcy zadawali animatorkom wiele pytań i często do ostatniego momentu nie mieli pewności, czy zda-rzenie, w którym biorą udział, to działanie artystyczne czy badanie społeczne. Taka formuła pozwoliła jednak na zbudowanie swobodnych relacji i niewymuszonych odpowiedzi. Duża część Widokowian ucieszyła się, że ktoś zajmuje się ich osiedlem. Sami, chociaż mają wiele uwag do jakości życia na Widoku, rzadko mają konkret-ne pomysły prowadzące do realnych zmian. Co więcej, panuje wśród nich poczucie wykluczenia, braku zainte-resowania władz ich problemami:

- 51 -

To jest takie błędne koło, że czują się zaniedbani przez władze i jakoś na tym Widoku zepchnięci. Jednocześnie nie widzą miejsca, żeby coś zrobić, zareagować. [Katarzyna Pągowska]

Z drugiej strony animatorki zauważyły pewne zalążki identyfikacji lokalnej:

Natomiast mają pewną świadomość miejsca, w którym mieszkają i na pewno istnieje też coś takiego, jak wspólna tożsamość. Może na małym poziomie, ale ludzie czują się przynależni do tego osiedla. [Katarzyna Pągowska]

Warto podkreślić, że animatorki były zaskoczone po-zytywnym stosunkiem mieszkańców do współdzielonej przestrzeni. Okazuje się, że Widokowianie dobrze czują się wśród kolorowych bloków. Niepochlebne opinie o osiedlu chętnie głoszą natomiast osoby z „miasta”:

Oni mają dość negatywny stosunek, bo tam nie mieszkają i uważają, że to miejsce się nie na-daje do życia albo świadczy o gorszym statusie i że wszyscy chcieliby się stamtąd wyprowadzić. [Katarzyna Pągowska]

Tymczasem mieszkańcy Widoku dostrzegają wiele niedoskonałości wizualnych i funkcjonalnych swojego osiedla, ale dużo poważniejszym problemem są dla nich relacje społeczne. Animatorki zaobserwowały, że kontakty Widokowian są bardzo płytkie. Ograniczają się zwykle do symbolicznego przywitania. W trakcie badań dostrzegły też problem konfliktu międzypokole-niowego, szczególnie złego wizerunku młodzieży:

Starsi ludzie bardzo narzekają, że oni

tylko piją, przesiadują na ławkach, nic nie ro-bią. Nauczyciele też często w nich nie wierzą. [Katarzyna Pągowska]

Jak podkreślają badani oraz animatorki, na Widoku żyje bardzo dużo osób przed trzydziestym rokiem życia. Ponadto młodzież jest widoczna w przestrzeni osiedla także ze względu na placówki edukacyjne i infrastruktu-rę sportową. Stała obecność młodych osób na Widoku wymaga szczególnego zainteresowania ich sprawami:

Osiedle jest zawładnięte przez młodzież dlatego, że jest skatepark i jeszcze teraz siłownia Herkules [Przelot]. Wychodzą z tych szkół i są wszędzie, są dużą grupą społeczną i trzeba dla nich regu-larnie coś organizować. Prawdopodobnie zosta-ną na tym osiedlu i będą je tworzyć, więc trzeba im cały czas zadawać pytania, w jakim miejscu chcieli by żyć. [Anna Sadowska]

Ponadto gimnazjaliści, którzy byli docelowymi uczestni-kami badań, mają ograniczone możliwości przemiesz-czania się i korzystania z oferty kulturalnej w centrum Skierniewic. Tym bardziej warto zwrócić uwagę na ich potrzeby:

Młodzi rzadko mają okazję wychodzić poza osie-dle, więc to, czego tu nie ma, przestało być ich potrzebą. Jeśli tu nie ma centrum kultury, to po prostu nie korzystają z tych potrzeb - rozwijają się sportowo. [Katarzyna Pągowska]

Ponadto młodzi ludzie nie mają często wiedzy o możli-wych formach edukacji kulturalnej, co najlepiej obrazu-je przypadek niezrozumienia słowa „warsztat”:

- 52 -

Młodzież zdziwiła mnie raz, jak pytałyśmy ich o pomysł na warsztat. Musiałyśmy tłumaczyć pra-wie wszystkim, co to jest „warsztat”. Chyba nie spotykają się z taką formą. (…) Jedna z odpowie-dzi brzmiała: „Warsztat? – Mechanik!”. [Iwona Konecka]

Co ciekawe, zdefiniowanie roli instytucji kultury spra-wia problem już dzieciom. Jak opowiada animatorka, wśród członków grupy teatralnej maluchów żadne z dzieci nie znało placówki skierniewickiego MOK:

Jak mówiłyśmy im, że w czerwcu będziemy mieć pokaz spektaklu w domu kultury, to oni nie byli w stanie sobie wyobrazić innego domu kultury poza Pałacem Kultury w Warszawie i myśleli, że pojedziemy do Warszawy. (…) Nie dość, że tam nie bywają, to jest jedno, przechodząc obok, nie wiedzą, że to tam jest i też prawdopodobnie w domu się o tym nie rozmawia. [Iwona Konecka]

Niski poziom uczestnictwa w kulturze może wynikać z braku czasu wolnego. Wielu badanych deklarowa-ło, że po pracy nie mają siły na aktywność kulturalną. Mimo to wyobrażają sobie miejsce, które sprzyjałoby spotkaniom towarzyskim.

Animatorki zastanawiały się jednak, czy silna potrzeba spotkania prze-jawiająca się na wszystkich etapach diagnozy wymaga budynku czy ra-czej sposobności do gromadzenia się ludzi i nawiązywania kontaktów:

Zastanawiam się, czy musi to być miejsce, czy może działanie, które mogłybyśmy zapropono-wać. [Iwona Konecka]

Warto zaznaczyć, co zdaniem animatorek zostało za-niedbane w procesie diagnozowania potrzeb miesz-kańców. Przede wszystkim należało położyć większy nacisk na ewaluację poszczególnych etapów badaw-czych. Co więcej,

realizatorki zdają sobie sprawę z niereprezentatywności badań. Większość negatywnych odpowie-dzi mogła się bowiem pojawić wśród osób, które odmawiały udziału w ak-cjach, co może prowadzić do zbyt optymistycznych wniosków:

Często te badania wychodziły nader pozytywnie. Mam wrażenie, że jak zatrzymujemy kogoś na ulicy, to jest tak pozytywnie wytrącony ze swojego rytmu; jest tak pozytywnie zaskoczony, że ktoś go o coś pyta i to ma zabawną albo ciekawą formę, że to już trochę ukierunkowuje jego odpowiedź. Stara się nie myśleć o negatywnych rzeczach. [Katarzyna Pągowska]Animatorki akcentują też wartość przeprowadzonych przez siebie działań. Podstawową zaletą zaangażo-wanych badań jakościowych jest dla nich możliwość

- 53 -

bezpośredniego kontaktu z drugim człowiekiem:

Może ten sposób nigdy nie będzie najbardziej miarodajny, reprezentatywny, ale czasem waż-niejsze jest te kilkaset osób, z którymi bezpo-średnio porozmawiałyśmy na ulicy, niż jakbyśmy miały przeprowadzić ankiety wśród kilku tysięcy. [Katarzyna Pągowska]

Wartością dodaną diagnozy okazała się możliwość po-znania badanych przez aktorki Teatru Realistycznego, a także samych badanych między sobą. Przyjęta me-todologia pozwoliła otwarcie wypowiedzieć się miesz-kańcom zarówno na bezpieczne tematy, jak i w kontro-wersyjnych kwestiach. Skłaniała również badanych do rezygnacji z bezpiecznej anonimowości.

I to jest najciekawsze, nie te efekty, ale to, co się dzieje podczas rozmo-wy. Oni wbijają te kolorowe szpilki, ale chodzi o to, co się dzieje pomię-dzy. Tutaj się nawiązuje rozmowa. Opowiadają nam o swoim życiu, za-interesowaniach, gdzie mieszkają, że mają psa, że pogoda jest taka i taka. Nagle nawiązuje się relacja z real-nym człowiekiem i już nie jesteśmy anonimowi. [Anna Sadowska]

Pierwsze widoczne owoce tej pracy pojawiły się w po-staci pięciorga gimnazjalistów, którzy współtworzą dziś grupę teatralną prowadzoną przez aktorki. Uczniowie wyrazili chęć uczestniczenia w zajęciach po warsztatach

badawczych, które pokazały im metody pracy anima-cyjnej. Realizatorki badania ten wymierny efekt traktują jako początek zmian. Pobudzenie dalszych przemian wymaga kontynuacji badań i działalności społeczno-kul-turalnej na osiedlu Widok.

podSuMoWanie

- 56 -

• Uczestnictwo w wydarzeniach kultural-nych utrudnia nieskuteczna promocja kultury.

• Występuje silna, niezaspokojona potrzeba kultury oddolnej, opartej na autentycznym spo-tkaniu, wymianie partnerskiej (w przeciwień-stwie do kultury rozumianej jako kultura wyższa oraz edukacji kulturalnej rozumianej jako „szko-lenie”, „wyuczenie kompetencji”).

• Niewykorzystany jest potencjał młodzieży, która ma pomysły i nie potrzebuje mistrzów, tyl-ko partnerów do działania.

• Mieszkańcy mogą być aktywni zarów-no na polu interdyscyplinarnych wydarzeń, jak i stałych tematycznych działań, które łączą różne rodzaje sztuki.

Podsumowanie, czyli najważniejsze wnioski w skrócie:• Widok jest w odczuciu mieszkańców osiedla przestrzenią bardzo zróżnicowaną.

• Osiedle jest pomijane przez lokalne władze i deprecjonowane przez pozostałych Skierniewiczan.

• Brakuje propozycji spędzania wolnego czasu dla młodzieży i osób w wieku produkcyj-nym.

• Badani lubią przestrzeń swojego osiedla, jednak mają problem z nawiązaniem bliskich re-lacji z innymi mieszkańcami.

• Widokowian cechuje niska identyfikacja lokalna i słabe więzi społeczne.

• Na Widoku brakuje miejsca i okazji do spotkań – zarówno młodzieży, jak i dorosłych.

• Osoby, które korzystają z miejskiej oferty kulturalnej, chętnie skorzystałyby z tego samego typu zajęć na Widoku.

• Potrzeba „domu kultury na Widoku”, „otwartego miejsca spotkań kulturalnych” jest silna. Należy jednak zweryfikować, czy pilniej-szym oczekiwaniem jest powołanie do życia instytucji, czy może działań integrujących spo-łeczność.

- 57 -

- 58 -

o projekcie

Widok na zmianę to projekt realizowany przez Fundację Teatr Realistyczny od sierpnia 2014 do kwiet-nia 2016.

Naszym celem jest zainspirowanie młodzieży mieszkającej na osiedlu Widok do twórczego działania w ota-czającej ich rzeczywistości. Działamy w czterech etapach:

wrzesień – grudzień 2014Chciałyśmy dowiedzieć się, kim są mieszkańcy Widoku, jak postrzegają to miejsce, jakie są ich historie, jak spę-dzają wolny czas oraz jak, gdzie i z kim chcieliby go spę-dzać. Ograniczyłyśmy badania ankietowe na rzecz akcji animacyjnych na chodnikach, skwerach, między blokami i w szkołach. Efektem tej pracy jest przygotowana we współpracy z socjolożką Katarzyną Milczewską publi-kacja.

kwiecień – sierpień 2015Cztery razy w tygodniu będziemy prowadzić warsz-taty na skateparku: teatralne, graffiti/sztuk wizualnych, filmowe i fotograficzne oraz taneczne. Będziemy ćwi-czyć nowe umiejętności oraz inspirować młodzież do podejmowania drobnych działań na rzecz osiedla i jego mieszkańców. Czytanie wierszy w autobusach, interak-tywny spacer po osiedlu, gra miejska dla dzieci, prze-malowanie obraźliwego napisu na bloku? Kto wie, jakie wyzwania przyjdzie nam podjąć…

Ten etap projektu jest dofinansowany przez Miasto Skierniewice.

wrzesień – październik 2015W tym czasie młodzież będzie uczestniczyć w opraco-wanym specjalnie dla nich szkoleniu, dotyczącym pro-jektowania działań twórczych we własnej społeczności. Przygotujemy młodzież do zorganizowania większych wydarzeń na rzecz mieszkańców.

listopad 2015 - kwiecień 2016Do każdej z pięciu grup przydzielimy opiekuna i budżet – 4000 zł. Jednak ostatecza decyzja, na co zostaną prze-znaczone pieniądze, będzie należała już do młodych. Dzięki temu będą mieli szanse zrealizować własne ini-cjatywy na terenie swojego osiedla.

Projekt realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.

Zapraszamy do śledzenia naszych działańZdjęcia oraz bieżącą relację zamieszczamy na blogu projektu:www.widoknazmiane.realistyczny.plMożna tam znaleźć również informacje o pro-jekcie, uczestnikach oraz kontakt do organiza-torów.

- 59 -

bibliograFia

Michał Boni, Krystyna Szafraniec, Raport Młodzi 2011, [dostęp: 10.02.2015]: http://zds.kprm.gov.pl/sites/de-fault/files/mlodzi_2011_07.pdf

Agata Daszkowska-Kamińska, Aleksandra Gołdys, Maria Makowska, Agata Urbanik, Przepis na diagno-zę, czyli poznaj młodych I środowisko lokalne, Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży, Warszawa 2013.

Krzysztof Konecki, Studia z metodologii badań jakościo-wych: teoria ugruntowana, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.

Barbara Lewenstein, Zasoby lokalne: zarys koncepcji [w:] Samoorganizacja społeczeństwa polskiego: III sektor I wspólnoty loklane w jednoczącej się Europie.

Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych, Raport zawierający rekomendacje do opracowania koncepcji re-strukturyzacji działalności kulturalnej Miasta Skierniewice, Łódz 2012.

Jacek Wódź, Aktywność lokalna, obywatelstwo lokalne, polityka na szczeblu lokalnym [w:] Samoorganizacja społeczeństwa polskiego: III sektor I wspólnoty lokalne w jednoczącej się Europie.

Źródła internetowe, oficjalne strony internetowe instytucji:

Bank Danych Lokalnych na rok 2012, [dostęp: 10.02.2015]:http://stat.gov.pl/bdl/app/dane_cechter.display?p_id=683176&p_token=0.608148593455553

GUS, Statystyczne Vademecum Samorządowca, 2014, [dostęp: 10.02.2015]:http://lodz.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_lodz-kie/portrety_miast/miasto_Skierniewice.pdf

Strategia Rozwoju Miasta Skierniewice do roku 2015, s. 42. [dostęp: 10.02.2015]:http://www.bip.um.skierniewice.pl/dokumenty/strate-gia_rozwojumiastado201529012010.pdf

Statut Biura Wystaw Artystycznych, rozdz. II, pkt. 3, [do-stęp: 10.02.2015]http://www.bwa.skierniewice.com.pl/Aktyprawne/StatutBWA.aspx

Strona Izby Historii Skierniewic, [dostęp: 10.02.2015]:http://tps-ihs.pl/izba,a,7.html

Strona Miasta Skierniewice, [dostęp: 10.02.2015]:http://skierniewice.eu/kategorie/kultura_miejska_bi-blioteka_publiczna_im_w_reymonta

Strona Miejskiego Ośrodka Kultury, [dostęp: 10.02.2015]:http://www.mokskierniewice.pl/

Strona Regionalnej Akademii Twórczej Przedsiębiorczości, [dostęp: 10.02.2015]:http://akademia.mokskierniewice.pl/o-nas/

ISBN 978-83-937231-4-0

Ten utwór jest na licencji Creative CommonsUznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 3.0 PolskaTekst licencji można znaleźć pod adresem: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/pl/