BŁAŻEJ BALEWSKI

WOJCIECH CHOMICZ

Gospodarcze bariery i determinanty zmiany wielkości zatrudnienia w

Wielkopolsce Wschodniej (w:) Współczesny rynek pracy wobec wyzwań XXI

wieku, WSKM, Konin 2013,ss. 177-195

STRESZCZENIE

Badania prowadzone w ramach projektu Obserwatorium rynku pracy Wielkopolski

Wschodniej, miały wskazać czynniki wpływające na korzystną zmianę popytu na

pracę w subregionie konińskim. Jedną z metod służących osiągnięciu zasadniczego

celu projektu było poznanie gospodarczych barier i determinant zmiany wielkości

zatrudnienia w krótkim i długim okresie.

W związku z faktem determinowania zjawiska bezrobocia przez czynniki

gospodarcze jedną z grup, badanych w obu zasadniczych etapach projektu

Obserwatorium Rynku Pracy Wielkopolski Wschodniej, stanowili przedsiębiorcy.

Zasadniczym elementem różnicującym dobór próby w obu etapach badawczych

z populacji przedsiębiorców, było zdefiniowanie przedsiębiorstw kluczowych.

W pierwszym z etapów badania, za kluczowe dla lokalnego rynku pracy przyjęto te

przedsiębiorstwa, które zgłaszały popyt na niesubsydiowaną pracę. Natomiast

w drugim etapie badawczym, za kluczowe przedsiębiorstwa dla Wielkopolski

Wschodniej uznano przedsiębiorstwa, które w ramach generowanego przez siebie

popytu na pracę, korzystały z pomocy publicznej.

Obecnie w literaturze przedmiotu za istotę pomocy publicznej przyjmuje się

„selektywne przysporzenie korzyści finansowych przedsiębiorcy, czemu musi

odpowiadać jednocześnie powstanie obciążenia po stronie finansów publicznych”1.

Zachodzić to może w postaci wydatkowania środków, które dotyczą przedsiębiorcy, a

także poprzez pomniejszenie świadczeń przedsiębiorcy na rzecz finansów

publicznych2. Bardzo ważną rzeczą jest źródło finansowania scharakteryzowanej

1 J. Choroszczak, M. Mikulec, Pomoc publiczna a rozwój firmy – szanse i zagrożenia, Poltext Warszawa

2009r.s.11, za S. Najdzińska, System pomocy publicznej dla małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce,

niepublikowana praca licencjacka, WSKM Konin, Wydział Ekonomii i Zarządzania, Konin 2012,s.5 2 Tamże,

pomocy publicznej oraz czy te środki pochodzą z państwowych źródeł oraz kto

udziela takiego wsparcia3.

Wsparcie to oferuje bezpośrednie bądź pośrednie korzyści ekonomiczne,

również finansowe, wspieranym podmiotom wytwarzającym korzystne

i uprzywilejowane w stosunku do rynkowych uwarunkowań prowadzenia

działalności gospodarczej4.

Kolejną, główną cechą pomocy publicznej jest jej selektywny charakter,

polegający na wspieraniu wybranych przedsiębiorstw kosztem innych działających

w tej samej branży. Pomoc publiczna tym samym deformuje zasady konkurowania

na rynku5.

Pomoc publiczna nie może jednak trwale wykluczyć funkcjonowania

konkurencji, jej zadaniem jest bowiem wzmocnienie tymczasowej pozycji określonych

przedsiębiorstw w celu rozwiązania ich aktualnych problemów.

Beneficjentami takiej pomocy są przedsiębiorstwa prywatne a także publiczne,

niezależnie od tego jaki rodzaj działalności gospodarczej prowadzą.

Pomoc publiczną w działaniu przedsiębiorstw na rynku pracy obserwuje się

w ramach prowadzonej przez państwo i jego agendy polityki zatrudnienia.

W okresie transformacji ustrojowej, szczególnie widocznym elementem polityki

gospodarczej, będącej „oddziaływaniem państwa na dynamikę, strukturę

i funkcjonowanie gospodarki”6, jest oddziaływanie na rynek pracy poprzez tzw.

politykę zatrudnienia, a w szczególności politykę rynku pracy.

Polityka zatrudnienia, rozumiana jako „czynne oddziaływanie władz państwowych na

rynek pracy pod kątem potrzeb gospodarki kraju oraz godzenia interesów

pracodawców i robotników”7 powstała na początku XX wieku. Współcześnie termin

ten jest wielokrotnie redefiniowany. M. Sęp uważa, że „polityka zatrudnienia zajmuje

się ustalaniem i wyjaśnianiem w układzie dynamicznym siły sprzężenia procesu

3 I. Postula, A. Werner Pomoc publiczna, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis Warszawa 2006r.s.49, za S.

Najdzińska, System pomocy publicznej dla małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, niepublikowana

praca licencjacka, WSKM Konin, Wydział Ekonomii i Zarządzania, Konin 2012,s.6 4 I. Jaźwinski Pomoc publiczna dla przedsiębiorstw, Innowacje Przedsiębiorczości Gospodarka oparta na

Wiedzy, Zeszyt Naukowy, nr 453, pod red. Niedzielskiego. P. Stawasz, E. Poznańska. K.W.NU. Szczecin

2007r.s.85 za S. Najdzińska, System pomocy publicznej dla małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce,

niepublikowana praca licencjacka, WSKM Konin, Wydział Ekonomii i Zarządzania, Konin 2012,s.6 5 V.Gotz. Prawo subwencyjne, w: Prawo gospodarcze. M. Sausesa (red.) Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa,

2000r.s.947 za S. Najdzińska, System pomocy publicznej dla małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce,

niepublikowana praca licencjacka, WSKM Konin, Wydział Ekonomii i Zarządzania, Konin 2012,s.6 6 Winiarski B. ( red.), Polityka gospodarcza, PWN, Warszawa, 2001r.,s.17

7 Winiarski B. ( red.), Polityka gospodarcza, PWN, Warszawa ,2001r.,s.466

rozwoju gospodarki z procesami demograficzno-społecznymi, wskazuje na określone

cele zatrudnieniowe oraz metody, środki i drogi prowadzące do osiągnięcia

wyznaczonych celów, wpływając przy tym na zatrudnienie”8. K. Markowski natomiast

uważa, że „polityka zatrudnienia łącząc w sobie elementy polityki gospodarczej

i społecznej polega na, opracowywaniu i wcielaniu w życie programów zatrudnienia,

zgodnie z nadrzędnymi celami rozwoju gospodarki narodowej”9. Z. Wiśniewski

podkreśla, że jest ona „przejawem działalności na rzecz racjonalnej alokacji zasobów

ludzkich”10.

Podobnie, jak w przypadku problemów przy jednoznacznym określeniu zakresu

i znaczeniu polityki zatrudnieniowej, występują trudności w jednoznacznym

określaniu celów stawianych przed polityką zatrudnieniową. M. Kabaj za

najważniejsze funkcje polityki zatrudnienia nazywanej również przez niego polityką

przeciwdziałania bezrobociu, uznaje: cele osłonowe, czyli łagodzenie finansowych

skutków bezrobocia, czasową aktywizację bezrobotnych w ramach aktywnych form

promowania zatrudnienia, (jako integralnego elementu polityki społeczno-

gospodarczej) oraz analizę i eliminowanie czynników generujących bezrobocie11.

W odniesieniu do oddziaływania na bezrobocie Z. Wiśniewski dodaje, że głównym

celem polityki zatrudnieniowej jest utrzymywanie - możliwego do zaakceptowania

przez społeczeństwo poziomu bezrobocia”12. J. Gogolewska natomiast

systematyzuje funkcje polityki zatrudnienia dzieląc je na funkcje: społeczne

i ekonomiczne13. W. Jarmołowicz podkreśla dodatkowo konieczność nadania polityce

zatrudnieniowej regionalnego charakteru14.

Z uwagi m.in. na metody realizacji celów stawianych przed polityką zatrudnienia nie

jest ona terminem jednoznacznym z polityką rynku pracy. Polityka zatrudnienia

skierowana jest bowiem przede wszystkim na utrzymanie istniejących i tworzenie

nowych miejsc pracy na tzw. rynku pierwotnym15, a polityka rynku pracy jako jej

8 Sęp M., Uwarunkowania i przemiany strukturalne zatrudnienia młodocianych w przemyśle polskim, Zeszyty

Naukowe Seria II, Nr 147, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań,1996r.,s.23 9 Markowski K , Rola państwa w gospodarce rynkowej PWE, Warszawa 1992r., s. 154

10 Dolny E., Meller J., Wiśniewski Z., Popyt i pracodawcy na rynku pracy w Polsce, Wydawnictwo UMK,

Toruń,1998r.,s.15 11

Kabaj M., Efektywność makroekonomicznych programów przeciwdziałania bezrobociu (w:) Aktywne formy

przeciwdziałania bezrobociu. Narzędzia i instytucje, Bednarski M., IPiSS, Warszawa 1996r.,s.310 12

Wiśniewski Z., polityka zatrudnienia i rynku pracy w RFN, UMK, Toruń, 1994r., s,.31 13

Gogolewska J. Regulowanie rynku pracy,(w:) Winiarski B., Polityka gospodarcza, PWN,

Warszawa,2001r.,s.467 14

Jarmołowicz W., Knapińska M., Polityka państwa na rynku pracy ..., Poznań, 2005r.,s.91 15

tamże,s.94

składowa „koncentruje się na rozwiązywaniu problemów strukturalnych i społecznych

już działającego rynku pracy”16.

Ze względu na wymiar gospodarczy, politykę rynku pracy można podzielić na politykę

pasywną i aktywną17. Pierwszy z typów charakteryzuje się prowadzeniem działań

legislacyjnych na rzecz tworzenia spójnego prawa pracy – tzw. regulatorów

autonomicznych. Są nimi mechanizmy, które bez konieczności podejmowania

każdorazowo odrębnych decyzji wpływają na sytuację na rynku pracy; np. określenie

limitu nadgodzin18. Regulatorami tymi są także: zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki

i świadczenia przedemerytalne, wcześniejsze emerytury, zasiłki okresowe i celowe,

świadczenia w naturze, odprawy pieniężne z tytułu zwolnień oraz inne świadczenia

społeczne19. Mechanizmy te jednak mają głównie na względzie funkcje osłonowo-

socjalne20.

Drugi typ polityki to oprócz prawodawstwa, bezpośrednie działania aparatu państwa

na rynku pracy, poprzez opracowanie i wdrażanie regulatorów nieautonomicznych

(mechanizmów wymagających podjęcia każdorazowo szczegółowej decyzji

przedstawicieli aparatu państwa21. Mechanizmy te to „zbiór instrumentów

nastawionych na włączanie bezrobotnych do rynku pracy”22. Najczęściej aktywna

polityka rynku pracy jest skierowana na tzw. grupy największego ryzyka23.

W tradycyjnym ujęciu teoretycznym aktywna polityka rynku pracy pełni pięć głównych

funkcji: aktywizacji zawodowej bezrobotnych, zmniejszenia niedopasowań

strukturalnych na rynku pracy, zwiększenia produktywności siły roboczej oraz

oddziaływania na wielkość bezrobocia i weryfikacji gotowości do podjęcia pracy24.

16

tamże 17

Kwiatkowski E. do instrumentów aktywnej polityki państwa na rynku pracy zalicza: publiczne programy

zatrudnienia, polegające na tworzeniu przez państwo dodatkowych miejsc pracy w dziedzinach nie cieszących

się zainteresowaniem sektora prywatnego oraz subsydiowanie zatrudnienia polegające na udzielaniu bezzwrotnej

pomocy państwa przedsiębiorstwom rezygnującym z redukcji zatrudnienia lub tworzącym nowe miejsca pracy,

pośrednictwo pracy i poradnictwo zawodowe. Według Wiśniewskiej K.- aktywna polityka państwa na rynku

pracy to kierowanie bezrobotnych na szkolenie , prace interwencyjne, roboty publiczne , inicjowane zatrudnienie

absolwentów oraz pobudzanie przedsiębiorczości. Jarmułowicz W., Knapińska M., Polityka państwa na rynku

pracy ..., Poznań, 2005 r.,s.160-161 18

Kryńska E., Kwiatkowski E., Zarychta H., Polityka państwa na rynku pracy w Polsce w latach

dziewięćdziesiątych, IPiSS, Warszawa, 1998r.,s.125 19

Kryńska E., Kwiatkowski E., Zarychta H., Polityka państwa na rynku pracy..., Warszawa, 1998 r.,s.125,s.126 20

Jarmołowicz W., Knapińska M., Polityka państwa na rynku pracy ..., Poznań, 2005r.,s.163 21

Krajewska A., Rola państwa ... , Warszawa, 2003r., s. 388 22

Golinowska S.,O przyczynach bezrobocia i polityce jego zwalczania, Polityka społeczna,Nr3,2001r.,s.16 23

Wiśniewski Z., Europejska strategia zatrudnienia, a polityka rynku pracy, (w :) Pocztowski A. (red.) Praca i

zarządzanie kapitałem ludzkim w perspektywie europejskiej, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2005r.,s.25 24

Calmfors L., Skedinger P., Does Active Labour Market Policy Increase Employment? – Technical

Considerations and Some Empirical Evidence from Sweden, Institute for International Economic Studies,

Seminar Paper nr 590, Stockholm, 1995 oraz Kwiatkowski E., Aktywna polityka państwa na rynku pracy, (w:)

W teorii rynków przejściowych aktywna polityka rynku pracy nazywana jest mianem

„polityki proaktywnej”, która nastawiona jest na współpracę25 oraz na propagowanie

równych szans na rynku pracy26. Aktywna polityka rynku pracy wspiera ponadto

przejścia między: pracą w niepełnym, a pracą w pełnym wymiarze czasu; populacją

bezrobotnych i populacją pracujących27 oraz z systemu edukacji do systemu pracy28.

Za programy będące instrumentami aktywnej polityki państwa skierowanymi

na włączanie bezrobotnych do rynku pracy i stymulujące aktywność zawodową

jednostki29 uznaje się w Polsce:

a) prace interwencyjne, czyli zatrudnienie bezrobotnego przez pracodawcę, które

nastąpiło w wyniku umowy zawartej ze starostą i ma na celu wsparcie osób

będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy, tj. bezrobotnych

do dwudziestego piątego roku życia, bezrobotnych długotrwale, bezrobotnych

powyżej 50 roku życia, bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, bezrobotnych

samotnie wychowujących co najmniej jedno dziecko do siódmego roku życia,

bezrobotnych niepełnosprawnych30. Według poprzedniej definicji ustawowej

pracami interwencyjnymi było zatrudnianie bezrobotnych w przedsiębiorstwie,

które nie pozostawało w stanie likwidacji oraz w okresie ostatnich sześciu

miesięcy, nie zmniejszyło liczby zatrudnionych w nim pracowników o więcej niż

10%. Zatrudnienie to nie mogło być dłuższe niż 12 miesięcy i wynikało

z wcześniej zawartej umowy z powiatowym urzędem pracy31.

b) roboty publiczne, czyli zatrudnienie bezrobotnego w okresie nie dłuższym niż

12 miesięcy przy wykonywaniu prac mających na celu reintegrację zawodową

i społeczną, określoną na podstawie przepisów o zatrudnieniu socjalnym

organizowane przez ośrodki pomocy społecznej lub organizacje pozarządowe

Kryńska E., Kwiatkowski E., Zarychta H. (red.),Polityka państwa na rynku pracy w latach dziewięćdziesiątych,

IPiSS, Warszawa, 1998r. 25

Meager N., Transitional labour markets: bridges between dependent and self employment , (w:) New

institutional arrangements in the labour market; Transitional labour markets as a new full employment concept,

Schwedler H. (red.) European Academy of the Urban Environment, Berlin 1998r. 26

Maksim M., Aktywna polityka rynku pracy w krajach Unii Europejskiej. Ewolucja koncepcji – instrumenty i

finansowanie, (w:) Pocztowski A. (red.) Praca i zarządzanie kapitałem ludzkim w perspektywie europejskiej,

Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2005r.,s.163 27

Reintegracja , funkcja aktywnej polityki rynku pracy uwypuklona m.in. przez J. de Koning’a w: Koning J.,

Mosley H., Schmid G. , Introduction: active labour market policies, social exclusion and transitional labour

markets, (w: ) Labour Market Policy and Unemployment; Impact and Process Evaluations in Selected European

Countries, Koning de J., Mosley H. (red.) , Edward Elgar, Cheltenham,2001 28

Maksim M., Aktywna polityka rynku pracy ..., Kraków 2005r.,s.167 29

Są one jednym ze sposobów realizacji polityki fiskalnej państwa. W literaturze przedmiotu noszą nazwę

regulatorów nie autonomicznych 30

Art. 2, ust 26 i art. 49 Ustawy o promocji ..., Dz.U. 2004nr 99,poz.1001 31

Art. 2 ,ust 18 Ustawy o zatrudnieniu .... DZ.U. Nr 1 z 1995 r., poz. 1, późn. zmianami

statutowo zajmujące się problematyką: ochrony środowiska, kultury, oświaty,

sportu i turystyki, opieki zdrowotnej oraz bezrobocia i pomocy społecznej, a także

spółki wodne i ich związki , jeżeli prace te są finansowane lub dofinansowane ze

środków samorządu terytorialnego, budżetu państwa, funduszy celowych,

organizacji pozarządowych, spółek wodnych i ich związków32. Poprzedni akt

prawny roboty publiczne definiował jako zatrudnienie bezrobotnego w okresie

nie dłuższym niż 12 miesięcy przy wykonywaniu prac zorganizowanych przez

organy samorządu terytorialnego lub instytucje użyteczności publicznej oraz

organizacje statutowo zajmujące się problematyką: ochrony środowiska, kultury,

oświaty, sportu i turystyki, opieki zdrowotnej oraz pomocy społecznej, a także

spółki wodne i ich związki, jeżeli prace te były finansowane lub dofinansowane ze

środków samorządu terytorialnego, budżetu państwa, funduszy celowych lub

środków instytucji, organizacji, spółek wodnych i ich związków33,

c) szkolenie pozaszkolne zajęcia edukacyjne mające na celu uzyskanie lub

uzupełnienie umiejętności i kwalifikacji zawodowych w tym ogólnych oraz

umiejętności poszukiwania zatrudnienia34. Poprzedni akt prawny za szkolenie

uznawał przyuczenie do zawodu, przekwalifikowanie, podwyższenie kwalifikacji

zawodowych lub naukę umiejętności poszukiwania i uzyskiwania zatrudnienia35,

d) instrumenty rynku pracy wspierające podstawowe usługi rynku pracy . Są to

m.in.: staże i szkolenia organizowane w miejscu pracy, finansowanie kosztów

przejazdów do pracodawcy zgłaszającego wolne miejsce pracy, finansowanie

kosztów zakwaterowania w miejscu pracy, dofinansowanie wyposażenia,

konsultacji prawnych i kosztów doradztwa, refundowanie kosztów opłacania

składek na ubezpieczenie społeczne , współuczestnictwo w tworzeniu

zakładowych funduszy szkoleniowych itp.36. Według poprzedniego aktu

prawnego programami specjalnymi, były działania, w celu promocji

zatrudnienia, inicjowane przez organy zatrudnienia na rzecz osób

zakwalifikowanych do grup ryzyka na lokalnych rynkach pracy37,

e) udzielanie z Funduszu Pracy pożyczek

32

Art. 2 ,ust. 32 Ustawy o promocji zatrudnienia i instrumentach rynku pracy, Dz.U. 2004nr 99,poz.1001 33

Art. 2 , ust 21 Ustawy o zatrudnieniu .... DZ.U. Nr 1 z 1995r., poz. 1, późn. zmianami 34

Art. 2, ust 37 Ustawy o promocji zatrudnienia... Dz.U. 2004 nr 99,poz.1001 35

Art. 2 , ust 22 Ustawy o zatrudnieniu .... DZ.U. Nr 1 z 1995r., poz. 1, późn. zmianami 36

Art. 44,45,46,53 i 68 Ustawy o promocji zatrudnienia... Dz.U. 2004 nr 99,poz.1001 37

Art. 2 , ust 19 Ustawy o zatrudnieniu .... DZ.U. Nr 1 z 1995r., poz. 1, późn. zmianami

- przedsiębiorstwom na zorganizowanie dodatkowych miejsc pracy dla

bezrobotnych skierowanych na te miejsca38,

- bezrobotnym żołnierzom rezerwy, poszukującym pracy, którzy pozostają

w okresie wypowiedzenia stosunku pracy, są zatrudnieni u pracodawcy względem

którego ogłoszono upadłość, otrzymuje świadczenia socjalne przysługujące

na urlopie górniczym, uczestniczą w programach indywidualnej integracji

określonych w przepisach o pomocy społecznej celem sfinansowania kosztów

szkolenia39. Poprzednia definicja głosiła, że pożyczki można udzielić

bezrobotnym, pracownikom w okresie wypowiedzenia zwalnianym z pracy

z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz poszukującym pracy otrzymującym

świadczenie socjalne przysługujące na urlopie górniczym lub górniczy zasiłek

socjalny, w celu podjęcia przez pożyczkobiorcę pozarolniczej działalności lub

działalności rolniczej, z wyjątkiem zakupu ziemi40.

W światowej gospodarce oddziaływanie państwa na rynek pracy nie jest

zjawiskiem nowym, aczkolwiek w ostatnich kilkudziesięciu latach ulegało ono

istotnym zmianom41. Wraz z osiągnięciem, w latach sześćdziesiątych, w rozwiniętych

krajach kapitalistycznych pełnego zatrudnienia w ujęciu ilościowym, zaczęto kłaść

większy nacisk na jego „jakościowe” aspekty. Rolę państwa nakierowano

na, dostosowanie terytorialne i zawodowe (kwalifikacyjne) popytu i podaży siły

roboczej. Efekt tak rozumianej polityki oddziaływania państwa na rynek pracy, był

ograniczony ze względu na zbyt małą podaż pracy. Kryzysy paliwowe lat

siedemdziesiątych i osiemdziesiątych spowodowały nagły wzrost niekorzystnych

zjawisk gospodarczych takich jak: wysoki poziom inflacji, wzrost bezrobocia.

Głównym celem prowadzonej polityki stała się walka z inflacją. Ówczesna polityka

deflacyjna oparta była na prowadzeniu restrykcyjnej polityki pieniężnej i ograniczaniu

deficytu budżetowego42.

Inaczej z kryzysem lat siedemdziesiątych walczono w USA. Polityce

restrykcyjnej towarzyszyła tam ekspansywna polityka budżetowa. W porównaniu

38

Przyznanie pożyczki uzależnione jest od spełnienia następujących warunków : nie zmniejszenia zatrudnienia

w ciągu ostatnich 12 miesięcy, nie korzystanie dotychczas z pożyczki lub o ile przedsiębiorstwo korzystało

uprzednio z tej formy subsydiowania zatrudnienia konieczność uwiarygodnienia jego działań wobec

dysponentów Funduszu Pracy 39

Art. 42 i 43 Ustawy o promocji zatrudnienia ... Dz.U. 2004nr 99,poz.1001 40

Art. 18 , ust 1 , pkt 1 i 2 Ustawy o zatrudnieniu .... DZ.U. Nr 1 z 1995 r., poz. 1, późn. zmianami 41

Markowski K., Rola państwa w gospodarce rynkowej PWE, Warszawa 1992r., s. 154 42

Markowski K., Rola państwa w gospodarce rynkowej PWE, Warszawa 1992r., s. 154

z krajami Europy Zachodniej polityka zatrudnienia miała jednak znacznie mniejszy

zakres43.

Kryzys początku lat dziewięćdziesiątych u podstaw, którego leżał m.in. nowy,

światowy ład społeczno – gospodarczy, związany z upadkiem tzw. „bloku

wschodniego”, charakteryzował się kolejną falą „przypływu” interwencjonizmu

państwa44. W USA prowadzono wówczas programy budownictwa socjalnego45.

W Niemczech natomiast stosowano zasady społecznej gospodarki rynkowej46,

szczególnie w zakresie kształtowania stosunków i warunków pracy47. Od początku

nowego stulecia polityce państwa na rynku pracy przypisuje się przede wszystkim

charakter prewencyjny48.

W literaturze przedmiotu można spotkać jednak opinię, że zwiększenie

bezpośredniego oddziaływania państwa w rynek pracy oraz na kształtowanie

zasobów siły roboczej spowodowały: trudności w przezwyciężeniu rosnącego

bezrobocia za pomocą tradycyjnych narzędzi pobudzania popytu globalnego,

ograniczenie możliwości stosowania ekspansywnych instrumentów fiskalnych

i pieniężnych w warunkach silnej presji inflacyjnej oraz wzrost wpływu na zjawisko

bezrobocia czynników technologicznych i strukturalnych49

Nie zmienia to jednak faktu, praktycznego stosowania polityki interwencjonizmu

państwa w sytuacjach kryzysowych. U podstaw tego z pewnością leży istota

państwa, które stanowi zabezpieczenie wartości społeczeństwa, stwarza warunki

korzystania z nich i ich ubogacania50.

Z urzeczywistnienia tak rozumianej funkcji państwa na terenie Wielkopolski

Wschodniej korzysta wielu przedsiębiorców, zwłaszcza tych którzy prowadzą mikro-

i małe przedsiębiorstwa.

Z takiego grona do badania w ramach projektu zaproszono przedstawicieli

111 mikro-przedsiębiorstw (50,5% próby) zatrudniających w pełnym wymiarze godzin

43

Winiarski B.(red.), Polityka gospodarcza, PWN, Warszawa, 2001r,s.235-237 44

Winiarski B. (red.), Polityka gospodarcza, PWN, Warszawa, 2001r.,s.235-237 45

tamże,s.235 46

Społeczna gospodarka rynkowa, Soziale Marktwirtschaft, nazwa wprowadzona przez A. Müller-Armacka

1948 na oznaczenie doktryny ekonomicznej, realizowanej przez L. Erharda w Niemczech Zachodnich po II

wojnie światowej. głównym jej było odtworzenie konkurencyjnych struktur rynku i odrodzenie klasy średniej;

realizację tych celów wspierała demokratyzacja struktur politycznych, stabilizacja cen i utrzymywanie

równowagi gospodarczej ; elementem uzupełniającym programu społecznej gospodarki rynkowej. była ochrona

socjalna dla najuboższych. Z perspektywy dziesięcioleci społeczną gospodarkę rynkową. można uznać za

fundament gospodarczych sukcesów Niemiec Zachodnich ( w: ) Encyklopedia PWN 47

Winiarski B. (red.), Polityka... , Warszawa ,2001r,s.236 48

Maksim M., Aktywna polityka rynku pracy ..., Kraków 2005r.,s.164 49

Markowski K , Rola państwa …, s. 153 50

Zwoliński A., O narodzie... ., s.23

do 9 pracowników. Spośród nich, 21,5% zatrudnia 0-1 osób, kolejne 19,5% 2-5

pracowników, 9,5% od 6 do 9 osób.

W badaniu wzięło też udział 57 małych przedsiębiorstw, zatrudniających 10-49 osób.

Stanowiły one 28,5% próby badawczej.

Pozostałe 32 firmy biorące udział w badaniu to przedsiębiorstwa średnie,

zatrudniające 50-249 pracowników (19,5% próby)oraz przedsiębiorstwa duże,

zatrudniające powyżej 249 osób (1,5 % próby).

W strukturze firm objętych badaniem, największy udział (36,5%) stanowią podmioty

oferujące na rynek wyłącznie usługi. Drugą najliczniejszą grupą były firmy handlowe,

stanowiące 21,0% ogółu badanych.

Przedsiębiorstw handlowo-usługowych zostało przebadanych 15,5%, produkcyjno-

handlowych 10,5%.

Największa grupa badanych przedsiębiorstw (40,5%) to firmy sektora G gospodarki,

czyli zajmujące się handlem hurtowym i detalicznym.

Następnie 20,5% badanych to firmy sektora C – przetwórstwo przemysłowe, 18,5%

z kolei sektora S – pozostała działalność usługowa.

Sektor F - budownictwo reprezentowało w badaniu 11,5% podmiotów. Pozostałe

sektory gospodarki reprezentowane były przez mniej niż 10,0% badanych firm.

Tabela 1 Udział badanych przedsiębiorstw wg sektorów gospodarki (w %)

Sektory gospodarki %

G - Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodów

40,5%

C - Przetwórstwo przemysłowe 20,5%

S - Pozostała działalność usługowa 18,5%

F – Budownictwo 11,5%

H - Transport i gospodarka magazynowa 5,5%

P – Edukacja 4,5%

K - Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 4,0%

Q - Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 3,0%

A - Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 2,5%

I - Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi

2,5%

N - Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca

2,5%

E - Dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją

2,0%

O - Administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe zabezpieczenia społeczne

2,0%

R - Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 2,0%

M - Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 1,0%

D - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze

0,5%

J – Informacja i komunikacja 0,5%

Ogółem 100,0%

Źródło: badania własne „Obserwatorium rynku pracy Wielkopolski wschodniej”

Struktura próby tylko z pozoru może wskazywać na zdeformowanie rzeczywistego

obrazu. Rzetelność doboru opiera się bowiem na przyjęciu do selekcji kryterium

głównego typu działalności gospodarczej prowadzonej przez przedsiębiorstwo.

Pozwoliło to na uniknięcie fałszywego poniekąd zwielokrotnienia danych poprzez

ukazywanie kilkukrotne tego samego przedsiębiorcy, jeśli ten deklaruje prowadzenie

działalności gospodarczej w więcej niż jednej grupie, klasie czy podklasie PKD.

TABELA 2: Ilość przedsiębiorstw działających w sektorze G na terenie m. Słupcy

Klasa Nazwa grupowania Aktywna na 2011.12.31

42.11Z Roboty związane z budową dróg i autostrad 29

42.12Z Roboty związane z budową dróg szynowych i kolei podziemnej

0

42.13Z Roboty związane z budową mostów i tuneli 3

42.21Z Roboty związane z budową rurociągów przesyłowych i sieci rozdzielczych

6

42.22Z Roboty związane z budową linii telekomunikacyjnych i elektroenergetycznych

8

42.91Z Roboty związane z budową obiektów inżynierii wodnej

3

42.99Z Roboty związane z budową pozostałych obiektów inżynierii lądowej i wodnej gdzie

indziej niesklasyfikowane

11

43.11Z Rozbiórka i burzenie obiektów budowlanych 58

43.12Z Przygotowanie terenu pod budowę 59

43.13Z Wykonywanie wykopów i wierceń geologiczno-inżynierskich

5

43.21Z Wykonywanie instalacji elektrycznych 63

43.22Z Wykonywanie instalacji wodno-kanalizacyjnych, cieplnych gazowych

i klimatyzacyjnych

54

43.29Z Wykonywanie pozostałych instalacji budowlanych

79

43.31Z Tynkowanie 95

43.32Z Zakładanie stolarki budowlanej 103

43.33Z Posadzkarstwo: tapetowanie i oblicowywanie ścian

116

43.34Z Malowanie i szklenie 116

43.39Z Wykonywanie pozostałych robót budowlanych wykończeniowych

122

43.91Z Wykonywanie konstrukcji i pokryć dachowych

59

43.99Z Pozostałe specjalistyczne roboty budowlane, gdzie indziej niesklasyfikowane

100

RAZEM 973

Źródło: M. Kałecki Rozwój usług w powiecie słupeckim w latach 1989 – 2011, niepublikowana praca licencjacka, Wydział Ekonomii i Zarządzania WSKM w Koninie, Konin 2012r.,s.46

Z przykładami zwielokrotnienia, służącego najczęściej krótkookresowym celom

populistycznym, mamy do czynienia np. wtedy gdy w łącznej liczbie działających na

terenie danego miasta podmiotów gospodarczych równej na dzień 31 grudnia 2011r.

liczbie 1444 aż 67,3% to przedsiębiorstwa działające w sektorze G i jednocześnie

158 z nich działa w sektorze H, 32 w sektorze I, 181 w sektorze K, 451 w sektorze

N (łącznie znacznie powyżej ogólnej ilości działających przedsiębiorstw).

W obrazie rzeczywistości ukazanym w doborze i kształcie próby nie odzwierciedlona

jest jedynie ilościowa zmiana przedsiębiorstw aktywnych w okresie prowadzenia

obydwu etapów badań.

TABELA 3. Przedsiębiorcy zarejestrowani w ewidencji działalności

gospodarczej Miasta Słupcy Lata Ogółem

zarejestrowane

Nowo zarejestrowane

Wyrejestrowane Zmiany wpisów do ewidencji

Aktualnie działające

2009 4320 160 146 180 1402

2010 4461 141 111 349 1432

2011 4563 102 90 216 1444 Źródło: M. Kałecki Rozwój usług w powiecie słupeckim w latach 1989 – 2011, niepublikowana praca licencjacka, Wydział Ekonomii i Zarządzania WSKM w Koninie, Konin 2012r.,s 41.

Zachodzi to jednak wskutek ogólnych założeń realizowanego projektu i w związku

z niewielką skalą zaistniałych zmian ilościowych nie wpływa na wyniki badań.

Wśród najważniejszych wniosków pozyskanych w toku obu etapów badania jest

informacja o występowaniu znikomego popytu na pracę.

Wykres 2. Planowane zmiany z zatrudnieniu pracowników posiadających umowę o pracę w ciągu

najbliższych 12 miesięcy

Planujemy wzrost zatrudnienia;

17,5%

Planujemy zmniejszenie zatrudnienia;

8,5%

Pozostanie na tym samym poziomie;

64,0%

Nie wiem; 10,0%

Źródło: Badania własne

„Obserwatorium rynku pracy Wielkopolski wschodniej”

Wzrost zatrudnienia planowany jest tylko w 17,5% badanych przedsiębiorstw.

Najliczniejsza grupa przedsiębiorstw (64,0%) planuje pozostawienie zatrudnienia na

tym samym poziomie.

Z kolei spadek liczby zatrudnionych przewiduje 8,5% badanych podmiotów. Co

dziesiąty badany przedsiębiorca nie potrafił określić, czy zatrudnienie w firmie

wzrośnie czy też maleje, wskazując odpowiedź „nie wiem”.

Taki rozkład odpowiedzi wskazuje niewątpliwie, iż w rzeczywistości społeczno-

gospodarczej istnieje szereg barier utrudniających zwiększenie poziomu zatrudnienia

na lokalnym rynku pracy.

Wykres 3. Bariery ograniczające możliwości zatrudnienia zgodnie z potrzebami

57,0%

39,5%

22,0%

19,0%

15,5%

15,5%

11,5%

11,0%

10,5%

4,0%

4,0%

3,5%

0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0%

Wysokie koszty pracy (ZUS, podatki,

itp.)

Brak środków finansowych

Trudności w znalezieniu pracownika o

wymaganych kwalifikacja

Niepewność co do przyszłości firmy

Niepewność co do ogólnej sytuacji

gospodarczej

Brak zamówień

Wysokie świadczenia socjalne

Brak zbytu na własne produkty

Zbyt wysokie wymagania potencjalnych

pracowników

Ogólna niechęć potencjalnych

pracowników do pracy

Nie ma takich barier

Niechęć potencjalnych pracowników do

pracy w nadgodzinach

Źródło: Badania własne „Obserwatorium rynku pracy Wielkopolski wschodniej”

Niemal dwie trzecie ogółu biorących udział w badaniach51 za główne bariery

w zwiększaniu poziomu zatrudnienia wskazywało wysokie koszty pracy czyli tzw. klin

podatkowy52. Im wyższy klin podatkowy, tym zatrudnianie pracowników staje się

droższe. W efekcie pracodawcy ograniczają wielkość zatrudnienia, a osoby chcące

podjąć pracę — pozostają bezrobotne. Wysoki klin podatkowy zachęca do ukrywania

dochodów i do świadczenia pracy „na czarno”53, czyli do powstawania szarej strefy54.

51

Taka sama ilość przedsiębiorstw wskazywała też niechęć do podejmowania w okresie najbliższych dwunastu

miesięcy działań inwestycyjnych 52

Jest to różnica pomiędzy całkowitym kosztem zatrudniania pracownika, który ponosi pracodawca a tym, co

pracownik dostaje „na rękę”. 53

Główny Urząd Statystyczny zainicjował w 1995r. badanie rynku szarej strefy pracy nierejestrowanej tzw.

„pracy na czarno”, odbywające się co roku. Z badań wynika, że liczba osób przyznająca się do pracy w szarej

strefie systematycznie się zmniejsza. W roku 1995 liczba ta wynosiła 2,2mln osób, w 1998r. – 1,43mln osób,

w 2004r. – 1.31mln. osób a w roku 2009 już tylko 785tyś., co stanowi 4,6% ogólnie pracujących. Zmiana

wielkości szarej strefy w zatrudnieniu nie jest jednak pochodną zmniejszenia klina podatkowego. Do

zmniejszenia badanej wielkości dochodzi wskutek otwarcia dla Polaków europejskiego rynku pracy i zmian

Marginalnie należy dodać, że taki sam efekt wywołuje, nie wskazywany przez

respondentów wysoki poziom płacy minimalnej55.

Kolejne, wskazane przez respondentów determinanty stagnacji w popycie na pracę

można podzielić na trzy grupy czynników. Pierwsza z nich to grupa elementów

związanych z jakością kapitału ludzkiego stanowiącego zasób bezrobocia. Elementy

tego zbioru to:

1. ograniczona liczba pracowników o określonych kwalifikacjach (22%

udzielonych odpowiedzi)

2. wysokość świadczeniach socjalnych (11,5% pracodawców).

3. wygórowane wymagania przyszłych pracowników (10,5% pracodawców),

4. niechęć pracowników do pracy (4,0%) czy do podejmowania pracy w ramach

nadgodzin (3,5%).

Elementy tej grupy podlegają systematycznej modyfikacji m.in. wskutek realizacji

projektów z obszaru POKL. Niestety można jednak spodziewać się wpływu na ich

wartość tzw. międzypokoleniowej transmisji wartości.

Drugą grupą czynników jest makrootoczenie przedsiębiorstwa, w tym głównie

niepewność co do przyszłości firmy jak i ogólnej sytuacji gospodarczej (wskazywana

przez co piątego uczestnika badania). Jest to grupa determinant stagnacji

w najmniejszym stopniu zależna od działań lokalnych instytucji rynku pracy. Zmiany

w tym obszarze zachodzą wskutek zmian w globalnej gospodarce.

Grupę trzecią natomiast tworzą elementy związane z marketingiem i zarządzaniem

przedsiębiorstwem. Wśród barier z tej grupy respondenci wskazywali brak zamówień

(15,5%) i brak zbytu na własne produkty (11%). Ta informacja zgłaszana przez

więcej niż co dziesiątego respondenta wskazuje na niski poziom konkurencyjności

lokalnej gospodarki. Należy zatem dążyć do jakościowej modyfikacji elementów

współtworzących tą siłę. Wśród nich:

1. architekturę; wewnętrzne i zewnętrzne powiązania firmy, określające stosunki

z pracownikami, dostawcom, klientami i konkurentami;

demograficznych w zasobie aktywnych zawodowo Polaków.(za: ) M. Margalus, Przeciwdziałanie bezrobociu na

przykładzie Powiatowego Urzędu Pracy w Słupcy, niepublikowana praca licencjacka, Wydział Ekonomii i

Zarządzania WSKM w Koninie, Konin 2012,s.25-26 54

A. Bogdańska Przeciwdziałanie bezrobociu wśród mieszkańców miasta Słupcy w wieku od 18 do 25 lat,

niepublikowana praca licencjacka, Wydział Ekonomii i Zarządzania WSKM w Koninie, Konin 2012,s.41 55

Wojciechowski W., Skąd się bierze bezrobocie. Warszawa 2008, s. 3-4 (za:) A. Bogdańska Przeciwdziałanie

bezrobociu wśród mieszkańców miasta Słupcy w wieku od 18 do 25 lat, niepublikowana praca licencjacka,

Wydział Ekonomii i Zarządzania WSKM w Koninie, Konin 2012,s.41

2. reputację; sposób postrzegania firmy przez klientów;

3. innowacje - tworzenie przez firmę nowych produktów, technologii, sposobów

zarządzania;

4. zasoby strategiczne, które są rezultatem wcześniej poniesionych kosztów,

monopolu naturalnego, dostępu do chronionych zasobów.

Niestety tylko 4,0% badanych nie dostrzega barier ograniczających zatrudnienie

zgodnie z potrzebami firmy. Dlatego analiza determinant wzrostu poziomu

zatrudnienia wskazana przez respondentów, prezentowana jest z najwyższym

poziomem ostrożności i już na etapie konstruowania wniosków wskazuje się

potrzebę ich ustawicznej falsyfikacji.

Powody wzrostu zatrudnienia wskazywane przez respondentów są zróżnicowane.

Wykres 4. Powody planowanego zwiększenia liczby pracowników w ciągu najbliższych 12 miesięcy

51,4%

31,4%

11,4%

11,4%

8,6%

5,7%

5,7%

2,9%

2,9%

2,9%

0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0%

Zwiększenie popytu na

produkty/usługi, wzrost liczby…

Rozszerzenie zakresu działalności,

wprowadzenie nowych produktów

Wzrost produkcji/świadczenia usług

Sezonowy wzrost

produkcji/świadczenia usług

Polepszenie sytuacji finansowej

firmy

trudno powiedzieć

brak odpowiedzi

Wejście na nowe rynki, w tym

eksportowe

Zmiana organizacji firmy

rozbudowa firmy

Źródło: Badania własne „Obserwatorium rynku pracy Wielkopolski wschodniej”

Głównych z nich jest zwiększenie ilości produktów i usług oferowanych przez

przedsiębiorstwo. Wskazanie takiego czynnika wzrostu zatrudnienia potwierdza

intuicyjne wyczuwanie przez lokalnych przedsiębiorców prawa ekonomicznego,

głoszącego iż popyt na pracę jest popytem wtórnym uzależnionym od popytu

na dobra, do których wykonania niezbędna jest ludzka praca.

Dla dalszego rozwoju lokalnego rynku w tym rynku pracy, ważnym wydaje się też

wskazanie przez sześciu przedsiębiorców wpływu zmiany organizacji

przedsiębiorstwa na poziom zatrudnienia w tym przedsiębiorstwie. Jeżeli zmiany

organizacyjne służą podniesieniu poziomu negentropii w systemie firmy, to trwałość

takiego wzrostu zatrudnienia wydaje się być stabilną.

BIBLIOGRAFIA:

Bogdańska A., Przeciwdziałanie bezrobociu wśród mieszkańców miasta Słupcy

w wieku od 18 do 25 lat, niepublikowana praca licencjacka, Wydział Ekonomii

i Zarządzania WSKM w Koninie, Konin 2012r.,

Calmfors L., Skedinger P., Does Active Labour Market Policy Increase Employment?

– Technical Considerations and Some Empirical Evidence from Sweden, Institute for

International Economic Studies, Seminar Paper nr 590, Stockholm, 1995r.,

Choroszczak J., Mikulec M., Pomoc publiczna a rozwój firmy – szanse i zagrożenia,

Poltext Warszawa 2009r.,

Dolny E., Meller J., Wiśniewski Z., Popyt i pracodawcy na rynku pracy w Polsce,

Wydawnictwo UMK, Toruń,1998r.,

Gogolewska J. Regulowanie rynku pracy,(w:) Winiarski B., Polityka gospodarcza,

PWN, Warszawa,2001r.,

Golinowska S., O przyczynach bezrobocia i polityce jego zwalczania, Polityka

społeczna,Nr3,2001r.,

Gotz V.. Prawo subwencyjne, (w:) Prawo gospodarcze. M. Sausesa (red.)

Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa, 2000r.,

Jaźwinski I. Pomoc publiczna dla przedsiębiorstw, Innowacje Przedsiębiorczości

Gospodarka oparta na Wiedzy, Zeszyt Naukowy, nr 453, Niedzielskiego. P. Stawasz,

E. (red.) Poznańska. K.W.NU. Szczecin 2007r.,

Kabaj M., Efektywność makroekonomicznych programów przeciwdziałania

bezrobociu (w:) Aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu. Narzędzia i instytucje,

Bednarski M., IPiSS, Warszawa 1996r.,

Kałecki M. Rozwój usług w powiecie słupeckim w latach 1989 – 2011,

niepublikowana praca licencjacka, Wydział Ekonomii i Zarządzania WSKM w

Koninie, Konin 2012r.,

Kryńska E., Kwiatkowski E., Zarychta H. (red.),Polityka państwa na rynku pracy w

latach dziewięćdziesiątych, IPiSS, Warszawa, 1998r.,

Kwiatkowski E., Aktywna polityka państwa na rynku pracy, (w:) Kryńska E.,

Kwiatkowski E., Zarychta H. (red.),Polityka państwa na rynku pracy w latach

dziewięćdziesiątych, IPiSS, Warszawa, 1998r.,

Najdzińska S., System pomocy publicznej dla małych i średnich przedsiębiorstw w

Polsce, niepublikowana praca licencjacka, WSKM Konin, Wydział Ekonomii i

Zarządzania, Konin 2012r.,

Meager N., Transitional labour markets: bridges between dependent and self

employment, (w:) New institutional arrangements in the labour market; Transitional

labour markets as a new full employment concept, Schwedler H. (red.) European

Academy of the Urban Environment, Berlin 1998r.,

Maksim M., Aktywna polityka rynku pracy w krajach Unii Europejskiej. Ewolucja

koncepcji – instrumenty i finansowanie, (w:) Pocztowski A. (red.) Praca i zarządzanie

kapitałem ludzkim w perspektywie europejskiej, Oficyna Ekonomiczna, Kraków

2005r.,

Markowski K , Rola państwa w gospodarce rynkowej, PWE, Warszawa 1992r.,

Margalus M., Przeciwdziałanie bezrobociu na przykładzie Powiatowego Urzędu

Pracy w Słupcy, niepublikowana praca licencjacka, Wydział Ekonomii i Zarządzania

WSKM w Koninie, Konin 2012.,

Postula I., Werner A. Pomoc publiczna, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis

Warszawa 2006r.,

Sęp M., Uwarunkowania i przemiany strukturalne zatrudnienia młodocianych w

przemyśle polskim, Zeszyty Naukowe Seria II, Nr 147, Akademia Ekonomiczna w

Poznaniu, Poznań,1996r.,

Winiarski B. (red.), Polityka gospodarcza, PWN, Warszawa ,2001r.,

Wiśniewski Z., Polityka zatrudnienia i rynku pracy w RFN, UMK, Toruń, 1994r.,

Wiśniewski Z., Europejska strategia zatrudnienia, a polityka rynku pracy, (w:)

Pocztowski A. (red.) Praca i zarządzanie kapitałem ludzkim w perspektywie

europejskiej, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2005r.,

Wojciechowski W., Skąd się bierze bezrobocie. Warszawa 2008r.