Załącznik nr 11 Do Uchwały Nr LXXIV/484/2014 Rady Miejskiej w Jedliczu z dnia 14.08.2014 r.

Uzasadnienie heraldyczno-historyczne projektów symboli miasta i gminy Jedlicze

Kamil Wójcikowski, Robert Fidura Łódź – Laski Szlacheckie,

kwiecień 2014

2

Spis treści

Wprowadzenie do heraldyki ...................................................................................................... 3

Podstawowe zasady heraldyki ................................................................................................... 4

Charakterystyka miasta i gminy Jedlicze .................................................................................... 5

Zabytki gminy ......................................................................................................................... 5

Rys historyczny miasta i gminy Jedlicze ..................................................................................... 6

Kalendarium ważniejszych wydarzeń w historii miasta i gminy Jedlicze ................................... 8

Tradycje heraldyczne na terenie gminy ..................................................................................... 9

Herb Jedlicza z czasów staropolskich ..................................................................................... 9

Miejscowa heraldyka szlachecka............................................................................................ 9

Miejscowa heraldyka ziemska .............................................................................................. 12

Obecny herb miasta i gminy ................................................................................................. 15

Możliwości utworzenia herbu gminy ....................................................................................... 16

Odrzucone projekty herbu Gminy Jedlicze .............................................................................. 18

Herb miasta i gminy Jedlicze .................................................................................................... 20

Flaga miasta i gminy Jedlicze .................................................................................................... 22

Baner miasta i gminy Jedlicze ................................................................................................... 22

Pieczęcie miasta i gminy Jedlicze ............................................................................................. 22

Łańcuchy Burmistrza i Przewodniczącego Rady Miejskiej w Jedliczu ..................................... 22

Sztandar miasta i gminy Jedlicze .............................................................................................. 22

Kwestie techniczne ................................................................................................................... 23

Załączniki .................................................................................................................................. 23

3

Wprowadzenie do heraldyki

Słowo herb pochodzi z czeskiego erb, co z kolei jest kalką niemieckiego Erbe, oznaczającego dziedzictwo. Już sama etymologia tego określenia wskazuje na sposób w jaki herby pojawiły się w naszym kręgu kulturowym. Te graficzne znaki związane były początkowo tylko z rodami rycerskimi, używane przez nie jako znaki rozpoznawcze na polu bitewnym. Pomysł powstał prawdopodobnie w dobie wypraw krzyżowych, kiedy zachodziła potrzeba odróżnienia od wroga obcego sobie rycerstwa, pochodzącego nierzadko z różnych krajów. Zbiór początkowo prostych figur szybko poszerzono, inspirując się m.in. zaobserwowanymi w czasie krucjat wzorami na orientalnych dziełach sztuki. Do Polski, herby dotarły w XIII wieku, prawdopodobnie z Niemiec i Czech przez Śląsk1. Herby miejskie pojawiły się w naszym kraju niemal równocześnie z rodowymi. Nowe formy samorządności nadawane miastom od XIII wieku wymagały wprowadzenia dla ich odpowiedniej symboliki, podkreślającej ową samorządność. Herby miejskie umieszczano głównie na pieczęciach2. Herby ziemskie, które są głównym obiektem naszego zainteresowania, symbolizować miały wszelkie terytoria, różniące się rozmiarami i rangą polityczną. Najstarsze herby ziemskie w Polsce pojawiły się jako herby księstw dzielnicowych w XIII wieku. Pierwsze znane przedstawienie pochodzi z co najmniej 1222 roku i zawiera konną postać księcia Kazimierza I opolsko-raciborskiego, trzymającego tarczę ze śląskim orłem. Użycie tego ptaka w różnych wariantach szybko stało się powszechne na ziemiach polskich. Dawne herby księstw niejednokrotnie przekształciły się w herby województw i niektóre ich elementy możemy podziwiać do dzisiaj3. Gminy są uprawnione do posiadania herbu dopiero od 1990 roku, zgodnie z ustawą z dn. 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, której odpowiedni punkt mówi, że w gestii gminy leży: podejmowanie uchwał w sprawach: herbu gminy, nazw ulic i placów publicznych oraz wznoszenia pomników4. Należy zauważyć, że ustawa z niewiadomych powodów omijała flagi. 29 grudnia 1998 r. zmodyfikowano ten zapis. Stosowny artykuł otrzymał nowe brzmienie: Jednostki samorządu terytorialnego mogą ustanawiać, w drodze uchwały organu stanowiącego danej jednostki, własne herby, flagi, elementy oraz insygnia i inne symbole. Wzory symboli, o których tu mowa, muszą być ustanawiane, co mocno zaakcentowała nowela do ustawy, w zgodzie z zasadami heraldyki, weksylologii i z uwzględnieniem miejscowej tradycji historycznej. Symbole przyjęte przez lokalne władze ustawodawcze podlegają zaopiniowaniu, co też określiła poprawiona ustawa, przez ministra właściwego do spraw administracji publicznej5. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji rozporządzeniem z dnia 20 stycznia 2000 r. powołał 13-to osobową Komisję Heraldyczną, czuwającą nad poprawnością projektowanych herbów. Wnioski wpływające do Komisji Heraldycznej powinny zawierać barwne projekty rysunkowe herbów i flag (po dwa egzemplarze), ich opis, uzasadnienie merytoryczne oraz tekst uchwały o przyjęciu projektów przez jednostki samorządowe6. Opinia Komisji Heraldycznej – zgodnie z prawem – powinna zostać sformułowana w ciągu trzech miesięcy od złożenia prośby.

1 A. Znamierowski, Insygnia, symbole i herby polskie, Warszawa 2003, s. 29 2 A. Znamierowski, Insygnia, symbole i herby polskie, Warszawa 2003, s. 64 3 A. Znamierowski, Insygnia, symbole i herby polskie, Warszawa 2003, s. 86-88 4 Dziennik Ustaw, 1990, nr 16, poz. 95, art. 18, pkt. 13 5 Dziennik Ustaw, 1998, nr 162, poz. 1126, art. 5 6 S. K. Kuczyński, „Komisja Heraldyczna rozpoczęła działalność”, Biuletyn PTH

4

Podstawowe zasady heraldyki

Heraldyka polska nigdy nie wypracowała jednolitego systemu heraldycznego, ani żadnego powszechnego zbioru zasad. Tworząc herby trzeba postępować zgodnie ze wskazówkami proponowanymi przez autorów współczesnych publikacji o charakterze heraldycznym, którzy zasady tworzyli w oparciu o niekompletne prace dawnych heraldyków polskich i opracowania zachodnie. Podstawowymi elementami herbu są tarcza i godło. Kształty tarczy herbowej zmieniały się na przestrzeni lat. Pierwsze tarcze na ziemiach polskich, tak zwane gotyckie miały, zgodnie z ówczesną stylizacją, spód wycięty w łuk ostry. Wiek XV i Renesans przyniosły powrót do form Antyku, między innymi do łuków półkolistych i tak właśnie wycięte są spody ówczesnych tarcz – tak zwanych hiszpańskich. W zestawieniu tym pominiemy następną modę umieszczania herbów na wyszukanych tarczach o barokowo i rokokowo zdobionych kartuszach. Kolejnym typem tarczy, który nas interesuje jest XVIII i XIX wieczna tarcza francuska, upowszechniona w polskiej heraldyce przez twórców Albumu Heroldii Królestwa Polskiego, tworzących nowe herby na potrzeby miast, które dokumentacje swych herbów utraciły. Tarcza ta jest niemal prostokątna, z zaokrąglonymi dolnymi rogami i małym ostrzem pośrodku spodu7. Współcześnie zaleca się projektowanie herbów z wykorzystaniem tarczy hiszpańskiej, ze względu na jej prostotę, przejrzystość i względną pojemność, oraz nawiązanie do złotego wieku w historii Polski. Godło, czyli figura kładziona na tarczy, to najistotniejszy element herbu. Zasadniczo każda figura, poddana odpowiedniej stylizacji, może stać się godłem herbowym. Oczywiście należy unikać takich absurdalnych i niekojarzących się z heraldyką figur jak pojazdy czy fabryki. Godło, lub godła powinny być umieszczone centralnie i wypełniać tarczę herbową, ale nie dotykać do brzegów (wyjątkiem są tu np. przedstawienia wody, ziemi, lub murów obronnych). Nie zaleca się stosowania dodatkowych podziałów tarczy celem umieszczenia kilku godeł (poza wyjątkami), ale umieszczenie figur na jednym, wspólnym polu8. Ścisłym regułom podlegają też barwy w herbie. W Polsce wyróżnia się 7 tak zwanych tynktur heraldycznych: złoto, srebro, czerwień, błękit, zieleń, czerń. Czasami dodaje się do tego barwę cielistą, purpurową i brunatną. W powyższym wyliczeniu wyróżnia się dwa metale – złoto i srebro, zaś resztę określa się mianem barw. Oczywiście najszlachetniejsze są kolejno złoto i srebro. Czerwień, jako barwa życiodajnej krwi, również stoi wysoko whierarchii kolorów. Łączenie barw i metali reguluje zasada alternacji heraldycznej, która zabrania sąsiadowania dwóch barw i dwóch metali. Wyjątkiem jest barwa czarna i cielista, które mogą sąsiadować ze wszystkim. Zasada alternacji ma na celu wyróżnienie godeł z tarczy, tak aby herb był czytelny nawet z dużej odległości. Obowiązuje ona również w przypadku flag9 10. Pokrótce należy powiedzieć też o języku opisywania herbów, zwanym blazonowaniem. Podstawową jego własnością jest opisywanie herbu od strony rycerza trzymającego tarczę, w związku z tym strony w opisie są odwrotne niż te, wynikające z rysunku. Kolejne zasady blazonowania, zaproponowane przez Alfreda Znamierowskiego, opisywanie nakazują rozpocząć od podania barwy pola, następnie zaś – figur. Barwy figur

7 P. Dudziński, Alfabet heraldyczny, Warszawa 1997, s. 16 8 A. Znamierowski, Insygnia, symbole i herby polskie, Warszawa 2003, s. 29 9 P. Dudziński, Alfabet heraldyczny, Warszawa 1997, s. 38-42 10 A. Znamierowski, Insygnia, symbole i herby polskie, Warszawa 2003, s. 35

5

podajemy po określeniu ich nazwy i położenia. Istnieją położenia niektórych godeł, uznawane za standardowe i wówczas ich nie określamy. Na przykład dla miecza jest to położenie ostrzem w dół. W przypadku położenia odwrotnego do naturalnego, używa się określenia „na opak”. Miecz ostrzem w górę będzie zatem położony na opak. Istnieje 9 głównych stref, które określają położenie figur w herbie. Są to kolejno – prawy górny róg, środek głowicy, lewy górny róg, na prawo od środka, środek tarczy (położenie standardowe), na lewo od środka, na prawo od ostrza, ostrze (podstawa), na lewo od ostrza. Nazwy tych miejsc nie są ustalone i dopuszcza się inne określenia, jeśli tylko opisują one położenie precyzyjnie11. Charakterystyka miasta i gminy Jedlicze

Gmina Jedlicze to gmina miejsko-wiejska w powiecie krośnieńskim województwa podkarpackiego. Stanowi prężny ośrodek przemysłowy, związany z przetwórstwem naftowym (działa tu Rafineria Naftowa Jedlicze S.A.). W skład gminy, oprócz miasta Jedlicze wchodzą jeszcze sołectwa Moderówka, Długie, Chlebna, Dobieszyn, Jaszczew, Piotrówka, Poręby, Podniebyle, Potok, Żarnowiec. Na powierzchni 58 km2 mieszka tutaj ponad 15 tysięcy ludzi. Samo miasto Jedlicze to ośrodek przemysłowy i usługowy dla okolicy, położony nad rzeką Jasiołką. W 2013 mieszkało tu 5759 ludzi12. Współczesne Jedlicze składa się z trzech historycznych części: Jedlicze, Męcinka i Borek. Ośrodek dawnego założenia miejskiego stanowi centrum z wachlarzowato rozchodzącymi się drogami. Na zabudowę miasteczka składają się głównie powojenne osiedla mieszkaniowe, na peryferiach występuje zabudowa o charakterze wiejskim13.

Zabytki gminy

Zabytki zachowane na terenie gminy to głównie zabudowa mieszkaniowa z okresu międzywojennego. Należą tutaj domy drewniane i murowane w miejscowościach Chlebna, Długie, Jaszczew, Jedlicze, Potok, Żarnowiec. Na tym tle wyróżnia się kilka ciekawszych obiektów14:

Pałac Stawiarskich w Jedliczu, w obecnej formie z lat 1915-25,

Kościół parafialny w Jedliczu p.w. Św. Antoniego Padewskiego z 1925,

Zabudowania dworca kolejowego Jedliczu z 1884,

Kaplica cmentarna p.w. Jezusa Ukrzyżowanego na cmentarzu w Jedliczu z 1863 r.

Dwór Łozińskich w Potoku z 1918,

Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu z 1750-75,

Dworek Bobrowskich w Długiem z 1850-99.

Dwór Stojowskich w Jaszczwi z 1775-1799

Szkoła Ludowa w Żarnowcu z 1886 r.

11 A. Znamierowski, Herbarz Rodowy, Warszawa 2004, s. 79-85 12 Informacje Gminy 13 J. Kwiatek, T. Lijewski, Leksykon miast polskich, Warszawa 1998, s. 253 14 Informacje Gminy

6

Rys historyczny miasta i gminy Jedlicze

Najstarszą instytucją miasta i gminy Jedlicze jest miejscowa parafia. Erygowana została prawdopodobnie przed 1300 rokiem i uposażono ją z jednego łana. Pierwsza wzmianka o miejscowości Jedlicze pochodzi z 1409 (Gedlicze)15. Wieś Jedlicze była początkowo wsią królewską, zarządzał nią sołtys Piotr z Jedlicza, uczestnik bitwy pod Grunwaldem16. W roku 1422 Władysław Jagiełło darował wieś Jedlicze i sąsiednią Męcinkę (obecnie w granicach miasta) Piotrowi Mleczko17. W 1427 wieś występuje we wzmiance już pod obecną nazwą18. Po Piotrze Mleczko właścicielami stają się: syn Mikołaj19, a później syn Mikołaja Stanisław20. W roku 1536 właścicielami byli w częściach: ½ Mleczkowie, ½ Stanisław Bączalski (prawdopodobnie mąż Mleczkówny)21. Mleczkowie byli tu panami przez około 2 wieki, posiadali dwór. W okresie wspólnoty z Bączalskim egzystują 2 dwory. W okresie 25 października – 19 grudnia 1595 przeprowadzona została tzw. wizytacja radziwiłłowska parafii w dekanatach Pilzno, Mielec, Ropczyce, Biecz, Jasło i Żmigród archidiakonatu sądeckiego. W odniesieniu do Jedlicza, w protokole sporządzonym przez jednego z wizytujących, kleryka Jana Ziębę, czytamy:

Wieś Jedlicze. Kościół parafialny wezwanie św. Łukasza Ewangelisty po odbudowie [wzniesieniu na nowo] nie konsekrowany. Patronatu szlachetnych Jodoka [Justusa] Romera dziedzica w Jedliczu, Jana Chrząstowskiego z Żarnowca Katarzyny Zarzyckiej, panów Giebułtowskich i Jana Jędrzejowskiego który prawnie dochodzi prawa patronatu z przeciw panom Giebułtowskim.

Protokół odnotowuje ciekawe wydarzenie z punktu widzenia wiernych oraz historyka: Kościół ten na mocy dekretu oficjała bieckiego poddany był interdyktowi kościelnemu, z powodu dokonanego na cmentarzu rozlewu krwi, który to interdykt z polecenia jego wysokości [biskupa krakowskiego księcia siewierskiego] został zniesiony:

(…)Ten cmentarz został znieważony przez rozlew krwi na nim dokonany w czasie procesji niedzielnej ze sporu między szlachetnym panem Jakubem Wojną uczynionego i Maciejem Piroczkim sługą szlachetnego pana Jana Chrząstowskiego: który mianowicie został zraniony na cmentarzu na ścieżce odległej od drzwi kościoła 12 łokci w środku niedzieli szóstej po Zielonych Świątkach; interdykt został wydany siódmego października, wykonany 17. Był i wcześniej ten cmentarz znieważony podobnie przez wylanie krwi, tenże bowiem Maciej Piroczki który teraz został zraniony zranił sługę szlachetnego Jodoka Romera pod dzwonnicą i nie było żadnego jego pojednania22.

Zatem pod koniec XVI wieku właścicielem Jedlicza był Jodok (Justus) Romer, zaś kościół parafialny nosił wezwanie św. Łukasza Ewangelisty. Wspomniani wcześniej Bączalscy posiadali Jedlicze przynajmniej jeszcze raz; w 1630 właścicielem był Jan Bączalski. W 1655 i 1657 wioskę zniszczyły wojska szwedzkie i siedmiogrodzkie. Około 1680 roku właścicielem był Piotr Wielowiejski z Wielowsi koło Sandomierza23 24. W 1697 pod elekcją

15 J. Kwiatek, T. Lijewski, Leksykon miast polskich, Warszawa 1998, s. 253 16 Z. Łopatkiewicz, O Jedliczu i około Jedlicza, Jedlicze 2009, s. 36-46 17 Op.cit 18 J. Kwiatek, T. Lijewski, Leksykon miast polskich, Warszawa 1998, s. 253 19 Z. Łopatkiewicz, O Jedliczu i około Jedlicza, Jedlicze 2009, s. 36-46 20 Op.cit. 21 Op.cit. 22 J. Zięba, Rękopis wizytacja radziwiłłowska, Archiwum Kurii Metropolitalnej Krakowskiej, s. 118r 23 Z. Łopatkiewicz, O Jedliczu i około Jedlicza, Jedlicze 2009, s. 26-46 24 Witryna internetowa Gminy

7

Augusta II podpisał się Jan Romer z Jedlicza25. Ta zmienność właścicieli, Wielowiejski – Romer może być tłumaczona wżenieniem się Wielowiejskiego w rodzinę Romerów. Za rządów Piotra Wielowiejskiego, w 1712, miał miejsce pożar kościoła, a w 1724 przywilej na targi in bonis Jedlicze uzyskał syn Piotra, Remigiusz Wielowiejski26. Ten sam w 1740 roku odbudował spalony kościół i być może w tym nowym kościele ok. 1740 miał miejsce ślub córki Remigiusza Wielowiejskiego, Katarzyny, z Jakubem Karolem Karnickim (1720-1776), synem Jana Antoniego27. Katarzyna w wianie wniosła m.in. Jedlicze. W 1768 roku król Stanisław August Poniatowski nadał miejscowości prawa miejskie28. W 1769 roku odbył się pod Jedliczem zjazd szlachty zawiązującej konfederację. 5 kwietnia 1770 toczyła się pod Jedliczem bitwa konfederatów pod dowództwem Miączyńskiego z oddziałami rosyjskimi Jełczaninowa. Od 1772 miasteczko znajdowało się w zaborze austriackim, w cyrkule dukielskim, następnie w powiecie krośnieńskim.

Kolejnymi właścicielami dóbr i miasteczka (już austriackiego) zostali po Jakubie Karolu jego syn, Remigian Feliks, ur. 174929, po nim syn, Jan Chrzciciel Prosper 1782-1839 (lub 40)30 a po Janie Chrzcicielu Prosperze, jego syn Feliks Cyprian Stanisław, ur. 180931. Remigian Feliks uzyskał prawdopodobnie potwierdzenie praw nadanych wcześniej: do targów w 1724 i jarmarków w 1752 dla Jedlicza opisywanego już jako miasto32.

Około 1840 – Jedlicze nabywają Stojowscy h. Trąby33. W latach 1872-1884 oraz 1890 miasteczko zostało skomunikowane z siecią kolejową; przebiegła tędy linia Stróże-Zagórz i Rzeszów-Krosno. W roku 1877 od Tekli Jordan Stojowskiej z Jedlicza miasteczko wykupili Stawiarscy h. Nałęcz34. Majątku dorobili się na … niedawno odkrytej tu ropie naftowej, przy czym Seweryn Stawiarski nie ograniczył się tylko do udziałów w szybach wydobywczych, inwestował również w przetwórstwo ropy. W 1870 lub 1880 roku Jedlicze utraciły prawa miejskie. W latach 1899-1902 trwała budowa rafinerii ropy naftowej, zapewne z inicjatywy Stawiarskich. Wartym odnotowania wydarzeniem był przyjazd Marii Konopnickiej, która w 1903 zamieszkała w dworku w pobliskim Żarnowcu. Ciekawostką jest fakt, że w 1908 założono tutaj Spółdzielczą Kasę Oszczędnościową, później nazwaną Kasą Stefczyka35. Z rodziny Stawiarskich pochodził Walerian (Waleryan), fundator obecnego kościoła jedlickiego, konsekrowanego pod wezwaniem św. Antoniego w dniu 18 października 1925 roku, co ciekawe, w dniu poprzedniego patrona świątyni, św. Łukasza Ewangelisty. Za swe zasługi Walerian Stawiarski został odznaczony przez papieża Piusa XI Komandorią Orderu św. Grzegorza Wielkiego oraz mianowany już w 1921 roku „Cameriari d’Onore di Spada e Cappa Sopranomerari”. Małżonkę jego, Zofię, odznaczono Krzyżem Pro Ecclesia et Pontifice. Zachowała się także pełna korespondencja między Stawiarskim a wykonawcą fundowanych przez niego witraży. Na Stawiarskich zakończyły się dzieje dóbr jedlickich, zawierucha wojenna pozbawiła rodzinę majątku.

25 O. Pietruski, Elektorów poczet (…), Lwów 1845, s. 306 26 Witryna internetowa Gminy 27 Tzw. Tom XI Niesieckiego (Uzupełnienia), s. 210-215 28 Z. Łopatkiewicz, O Jedliczu i około Jedlicza, Jedlicze 2009, s. 43 29 J. S. Dunin-Borkowski, Genealogie żyjących utytułowanych rodów polskich, Lwów 1895, s. 275 30 Op. cit. 31 Op. cit. 32 Z. Łopatkiewicz, O Jedliczu i około Jedlicza, Jedlicze 2009, s. 43 33 Z. Łopatkiewicz, O Jedliczu i około Jedlicza, Jedlicze 2009, s. 47 34 Z. Łopatkiewicz, O Jedliczu i około Jedlicza, Jedlicze 2009, s. 67 35 Informacje Gminy

8

W czasach II wojny światowej w Jedliczu miały miejsce liczne aresztowania i egzekucje. Istniało tu także getto, zlikwidowane w 1942. W rezydencji Stawiarskich, której początki sięgają poprzednich, XVIII wiecznych właścicieli, zakwaterowano żołnierzy niemieckich, później polskich i radzieckich. Po wojnie w pałacu Stawiarskich urządzono liceum. W 1961 roku Jedlicze otrzymały status osiedla, w 1967 roku odzyskały prawa miejskie. Do 1975 leżały w województwie rzeszowskim, następnie w latach 1975-1998 w krośnieńskim i od 1999 w powiecie krośnieńskim, województwie podkarpackim36.

Kalendarium ważniejszych wydarzeń w historii miasta i gminy Jedlicze

XIII lub XIV wiek – erygowanie parafii w Jedliczu, p.w. Św. Łukasza Ewangelisty,

1409 – Gedlicze,

1410 – Piotr z Jedlicza bierze udział w Bitwie pod Grunwaldem,

1422 – właścicielem wsi jest Piotr Mleczko (być może tożsamy z poprzednim),

1427 – wieś Jedlicze pojawia we wzmiance się pod współczesną nazwą,

1536 – wieś jest współdzielona przez Stanisława Bączalskiego i Mikołaja Mleczko,

1595 – wizytacja parafii w Jedliczu, właścicielem jest Justus Romer,

1630 – właścicielem jest Jan Bączalski,

1680 – właścicielem jest Piotr Wielowiejski,

1697 lub 1703 – Jan Romer z Jedlicza podpisuje się pod elekcją Augusta II,

1712 – pożar kościoła w Jedliczu,

1724 – przywilej na jarmarki w Jedliczu,

1740 – odbudowa kościoła przez Remigiusza Wielowiejskiego,

Ok. 1740 – ślub córki Remigiusza, Katarzyny, z synem Jana Antoniego Karnickiego, Jakubem, Jedlicze przechodzi w ręce Karnickich prawdopodobnie jako wiano,

1768 – prawa miejskie dla Jedlicza od Stanisława Augusta Poniatowskiego,

1772 – Jedlicze w zaborze austriackim,

Ok. 1840 – miasteczko przechodzi w ręce Stojowskich,

1872-84 – budowa linii kolejowej Zagórz-Stróże,

1877 – Seweryn Stawiarski, przedsiębiorca naftowy, odkupuje miasteczko od Tekli Jordan Stojowskiej, początek przemysłu naftowego w Jedliczu

1870 lub 1880 – prawdopodobny rok utraty praw miejskich,

1890 – budowa linii kolejowej Rzeszów-Krosno,

1899-1902 – budowa rafinerii ropy naftowej,

1918 – Jedlicze w województwie lwowskim i powiecie krośnieńskim,

18 październik 1925 – budowa nowej świątyni pw. Antoniego Padewskiego, fundator – Walerian Stawiarski,

1939 – Jedlicze w Generalnym Gubernatorstwie, dystrykcie krakowskim,

1942 – likwidacja getta w Jedliczu,

1944 – egzekucja 22 mężczyzn przez gestapo jasielskie,

1945 – Jedlicze w województwie rzeszowskim, w powiecie krośnieńskim,

1961 – uzyskanie statusu osiedla,

1967 – odzyskanie praw miejskich,

1975 – Jedlicze w województwie krośnieńskim,

1999 – Jedlicze w powiecie krośnieńskim województwa podkarpackiego.

36 J. Kwiatek, T. Lijewski, Leksykon miast polskich, Warszawa 1998, s. 253

9

Tradycje heraldyczne na terenie gminy

Herb Jedlicza z czasów staropolskich

Jedlicze, jak już powiedziano w rysie historycznym, było miastem od 1768 do 1870 lub 1880 roku i następnie od 1967. Należałoby sądzić, że podobnie jak inne miasta, lokowane za czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego, również Jedlicze otrzymało nadanie herbu o oryginalnej kompozycji, albo przynajmniej herbu właścicieli. Niewykluczone, że tak się stało, niestety jednak w takim wypadku nie zachowały się o tym żadne przekazy. Pieczęci Jedlicza nie wymienia W. Wittyg37, a z autorów późniejszych K. Paluch38 i H. Seroka39. W publikacji autorstwa K. Paluch informacje czerpane są m.in. z rękopisu M. Gumowskiego o herbach miast Rzeszowszczyzny40 oraz z niepublikowanych zbiorów pieczęci Wittyga41. Herbu miasteczko nie doczekało się także w czasach zaborów. Władze Galicji nie nadały mu żadnego znaku42. Herbu Jedlicza nie zna także historyk i archiwista Z. Łopatkiewicz, autor obszernej monografii miasta43, zaś K. Głowacki przytacza jedynie współczesny herb miasta44.

Już sam fakt, że wymienieni wyżej znakomici autorzy nie znają herbu Jedlicza, pozwala założyć, że nawet jeśli miasto otrzymało herb od Stanisława Augusta Poniatowskiego, to informacje o tym nigdzie się nie zachowały. Fakt ten był o tyle frustrujący, że przeprowadziliśmy własną kwerendę archiwalną, w szerokim zakresie, w poszukiwaniu nie tylko pieczęci miejskich ale i ewentualnych aktów nadania herbu lub praw miejskich. Kwerendy zostały skierowane do AGAD, archiwów we Lwowie, Krakowie, Przemyślu, Rzeszowie, Sanoku i Jaśle, bez rezultatu. Najprawdopodobniejszą hipotezą jest, że w okresie przedrozbiorowym właścicielowi nie stało już czasu na oblatowanie przywileju w grodzie czy ziemstwie. Warto przypomnieć, że nadanie praw miejskich zbiega się w czasie z początkiem konfederacji barskiej (1768-72) i zaledwie 2 lata później, w 1770 roku, pod Jedliczem ma miejsce bitwa z wojskami carskimi. Jedlicze pod zaborem austriackim znalazło się już w 1772 roku. Zatem o tradycji heraldycznej wynikającej z istnienia historycznego herbu miasta nie da się nic powiedzieć.

Miejscowa heraldyka szlachecka

Niezwykle bogata jest natomiast tradycja związana z miejscowymi właścicielami. Jedlicze od początku swego istnienia aż do czasów II wojny światowej było własnością prywatną.

Pierwszymi historycznymi właścicielami Jedlicza byli Mleczkowie. Posiadali oni wioskę przynajmniej od XV do XVI wieku. Według Niesieckiego, Mleczkowie w krakowskiem używali herbu Doliwa45.

Następni w kolejności Bączalscy, którzy niekiedy byli wręcz współwłaścicielami wsi z Mleczkami (1536 Stanisław Bączalski z Mikołajem Mleczko), zaś na pewno przez dłuższe okresy posiadali ją w XVI i XVII wieku, używali według Bonieckiego herbu Prawdzic46.

37 W. Wittyg, Pieczęcie miast dawnej Polski, Kraków-Warszawa, 1905 38 K. Paluch, Pieczęcie i herby miast ziemi przemyskiej i sanockiej [w:] Materiały numizmatyczne i sfragistyczne, Rzeszów 1994 39 H. Seroka, Herby miast małopolskich do końca XVIII wieku, Warszawa 2002 40 M. Gumowski, Herby i pieczęcie miast województwa rzeszowskiego [Rkp MNK 1520] 41 Zespół Zbiory pieczęci W. Wittyga [Rkp MNK 558-568] 42 S. Górzyński, Miasta Galicji i ich herby [w:] Polskie tradycje samorządowe a heraldyka, Lublin 1992 43 Z. Łopatkiewicz, O Jedliczu i około Jedlicza, Jedlicze 2009 44 K. Głowacki, Heraldyka historycznych miast regionu sandomiersko-kieleckiego XIII-XX w., Kielce 2001 45 K. Niesiecki, Korona polska (…), t. III, Lwów 1740, s.273

10

Justus Romer z Chyżowa, właściciel wsi pod koniec XVI wieku, i Jan Romer z Jedlicza, żyjący na przełomie XVII i XVIII wieku, należeli zapewne do rodziny Romerów z Chyszowa (dzisiaj część Tarnowa), herbu własnego, zwanego też Laski (Scipiones, Jelita odmienne)47.

Od XVII do połowy XVIII wieku, właścicielami Jedlicza byli na przemian Romerowie i Wielowiejscy herbu Półkozic. Jeszcze w 1740 wieś była w posiadaniu tych ostatnich, ponieważ z nich Remigiusz (vel Remigian) ufundował nowy kościół parafialny, po pożarze starego w 1712.

W którymś momencie w XVIII wieku, wieś przeszła na własność rodziny Karnickich, piszącej się z Karnic. Według Dunina-Borkowskiego, panem na Jedliczu (oryginalny zapis – Jelicze) był już Jan Antoni Karnicki z Karnic, zmarły w 1742 w Rudkach48. Jednakże do informacji tej należy podejść z nieufnością, bowiem musiałoby to nastąpić w bardzo krótkim okresie czasu między 1740 (fundacja nowego kościoła przez Wielowiejskiego) a 1742 (zgon Jana Antoniego Karnickiego). Wydaje nam się bardziej prawdopodobne, że dobra Jedlicze otrzymała między 1740 a 1749 w wianie córka Remigiusza Wielowiejskiego – Katarzyna. Niewykluczone ostatecznie, że Jan Antoni Karnicki i Remigiusz Wielowiejski byli posiadaczami części wioski i połączyli te części żeniąc swoje dzieci. Katarzyna wyszła bowiem za syna Jana, Jakuba Karola (ur. 5 października 1720, zm. 1776 w Rudkach). Musiało to nastąpić przed 1749, kiedy to urodził się ich syn, Remigian Feliks. Zatem w momencie uzyskania praw miejskich (1768), właścicielem od przynajmniej 9 lat był Jakub Karol Karnicki. Jakub Karol pełnił raczej niewysokiej rangi funkcje ziemskie, częściowo czysto tytularne. Pełnił kolejno funkcje: skarbnika żydaczowskiego (od 20 listopada 1762), wojskiego (od 4 czerwca 1765) i łowczego lwowskiego (4 sierpnia 1770 – 25 sierpnia 1775). W czasie bezkrólewia po śmierci Augusta III Wettina był sędzią sądu kapturowego. W 1764 r. podpisał elekcję Stanisława Augusta Poniatowskiego. Posłował na sejm z ziemi żydaczowskiej w 1765 r. Był towarzyszem chorągwi pancernej. Oprócz Jedlicza (Jelicza) w Pilzneńskim wymieniany jako dziedzic Rudek, Michalewic i Wołczuchów w Przemyskiem49.

Syn Jakuba, Remigian Feliks (ur. 29 maja 1749 w Strzyżowie, zm. ?), został 17 grudnia 1782 baronem galicyjskim50.

Rodzina Karnickich z Karnic wywodziła się z rodu Kościeszów, ale przynajmniej od XVIII wieku, w gałęzi posiadającej Jedlicze, notowana jest z odmianą herbu Kościesza. Niesiecki pisze o niej:

(…) przecież ten, który mi herb Karnickich opisywał, dwa krzyże na Kościeszy wyrażał, nie jeden, jako zwyczajnie u drugich51.

Informację tą powtarza autor uzupełnień do Niesieckiego (tzw. „XI tom Niesieckiego”), pisząc wprost o Remigianie Karnickim, że:

Tenże Remigian Feliks, pisał się z Karnic tak jak jego przodkowie, z dodatkiem na Popielach od dóbr, które oprócz innych w województwie Ruskim i Sandomierskiem posiadał, używał herbu Kościesza, który mu jego antecesorowie podali, to jest: strzałę u dołu rozdartą, żelazem do góry prosto obróconą, na której nie jeden, lecz dwa krzyże się znajdują52.

Potwierdzeniem tego jest dyplom baronowski Remigiana Feliksa z 1782, gdzie jego rodowy herb znalazł się w polu sercowym złożonego herbu genealogicznego. Godło tego 46 A. Boniecki, Herbarz polski, t. I, Warszawa 1899, s. 136-137 47 S. Uruski, Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. XV, Warszawa 1931, s. 241 48 J. S. Dunin-Borkowski, Genealogie żyjących utytułowanych rodów polskich, Lwów 1895, s. 276 49 Geni.com 50 Op. cit. 51 K. Niesiecki, Korona polska (…), t. II, Lwów 1738, s. 481 52 Tzw. Tom XI Niesieckiego (Uzupełnienia), s. 210-215

11

herbu przedstawia w polu czerwonym podwójnie przekrzyżowaną rogacinę rozdartą u dołu, srebrną. Co ciekawe, w klejnocie widnieje lis czerwony wspięty. Herb ten był zatem swoistą kompilacją (czyżby wynik powiązań rodzinnych?) herbów Kościesza i Lis53.

Karniccy byli właścicielami Jedlicza do połowy XIX wieku, czyli praktycznie przez większą część okresu istnienia Jedlicza jako miasta. Po nich właścicielami zostali Stojowscy. Wedle Niesieckiego, Stojowscy w krakowskiem byli herbu Trąby54.

Od Stojowskich, dobra w Jedliczu nabył przemysłowiec naftowy Seweryn Stawiarski, po którym odziedziczył je jego syn, Walerian. Stawiarscy byli ostatnimi prywatnymi właścicielami Jedlicza. Wywodzili się oni z rodu Nałęczów55.

Rysunek 1: Doliwa Mleczków56

Rysunek 2: Prawdzic Bączalskich57

Rysunek 3: Herb Romerów58

Rysunek 4: Półkozic

Wielowiejskich59 Rysunek 5: Herb baronowski Remigiana

Karnickiego60

Rysunek 6: Trąby Stojowskich61

53 S. Górzyński, Arystokracja polska w Galicji. Studium heraldyczno-genealogiczne, Warszawa 2009, s. 182-183 54 K. Niesiecki, Korona polska (…), t. IV, Lwów 1743, s. 210 55 Z. Łopatkiewicz, O Jedliczu i około Jedlicza, Jedlicze 2009, s. 396 56 Źródło: Wikipedia, autorstwo: Tadeusz Gajl, Bastianow,WarX 57 Źródło: Wikipedia, autorstwo: Steifer 58 Źródło: Wikipedia, autorstwo: Tadeusz Gajl, Avalokitesvara 59 Źródło: Wikipedia, autorstwo: Tadeusz Gajl, Avalokitesvara 60 Źródło: Wikipedia, autorstwo: Bastianow 61 Źródło: Wikipedia, autorstwo: Tadeusz Gajl, Bastianow, Avalokitesvara,

12

Rysunek 7: Nałęcz Stawiarskich62

Miejscowa heraldyka ziemska

W tradycje heraldyczne gminy wpisuje się naturalnie heraldyka ziemska. Jedlicze leżały w specyficznym rejonie, u styku trzech historycznych województw: sandomierskiego, krakowskiego i ruskiego. Począwszy od XIV wieku aż do 1772, wieś, a potem miasteczko, znajdowało w województwie sandomierskim, na samym jego południowym skraju, w powiecie pilzneńskim63 64. Województwo sandomierskie używało charakterystycznego herbu dzielonego w słup, w polu prawym, srebrnym, pasy czerwone, w polu lewym, błękitnym, 9 gwiazd złotych, w układzie 3, 3, 365. Mniejsze jednostki podziału administracyjnego I Rzeczypospolitej, powiaty, przeważnie herbów nie posiadały, tak było też w przypadku powiatu pilzneńskiego.

Rysunek 8: Herb województwa sandomierskiego

według Niesieckiego66

Rysunek 9: Współczesna rekonstrukcja herbu

województwa sandomierskiego67

Krótko po dokonaniu zaboru, władze austriackie ustaliły herby dla nowych nabytków terytorialnych monarchii. Jedlicze znalazły się w granicach tworu o oficjalnej nazwie Królestwo Galicji i Lodomerii, w skrócie nazywanego Galicją. Dla jednostki tej już w 1772 opracowano herb, nawiązujący do XVI-wiecznych herbów Galicji i Lodomerii, pochodzących z pieczęci roszczeniowych monarchów najpierw węgierskich, a potem habsburskich. Dla Galicji herbem tym były w polu błękitnym trzy korony złote, 2 i 1 (zapewne nawiązanie do herbu Kapituły Krakowskiej), zaś dla Lodomerii (zlatynizowana nazwa Księstwa Włodzimierskiego), w polu błękitnym dwa pasy szachowane czerwono-srebrno. Herb ten nie 62 Źródło: Wikipedia, autorstwo: Tadeusz Gajl, Bastianow, Avalokitesvara 63 J. S. Dunin-Borkowski, Genealogie żyjących utytułowanych rodów polskich, Lwów 1895, s. 275 64 Z. Gloger, Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków 1903, s. 171 65 Na różnych zabytkach ikonograficznych liczba i układ gwiazd były zmienne 66 K. Niesiecki, Korona polska (…), t. I, Lwów 1728 67 Źródło: Wikipedia, autorstwo: Bastianow

13

ma żadnej starszej tradycji historycznej. Opisane dwa herby funkcjonowały w latach 1772-75 na jednej tarczy dzielonej w słup, z prawej herb Galicji, z lewej Lodomerii, jako herb Królestwa Galicji i Lodomerii.

W roku 1775 kompozycję tą wzbogacono o herb Księstwa Zatorskiego, dodając dodatkowe pole u dołu (tarcza dzielona w rosochę na opak), błękitne z orłem srebrnym.

Rysunek 10: Trójpolowy herb Galicji, Lodomerii i wspólny księstw Oświęcimskiego i Zatorskiego, z herbem

Austrii w tarczy sercowej, na rewersie monety 30 krajcarów z 177668

W roku 1782 dokonano jeszcze jednej zmiany, do dając czwarte pole, z herbem Księstwa Oświęcimskiego – w polu błękitnym orzeł czerwony, z inicjałem „O” na piersi, oraz dodając inicjał „Z” na piersi orła zatorskiego. Wymienione tu barwy pól i godeł herbów księstw śląskich były różnie odmieniane, wśród przedstawiających je artystów brak było konsensusu. Spotykało się np. czerwonego orła w srebrnym polu dla Zatoru.

Rysunek 11: Herb Królestwa Galicji i Lodomerii z dyplomu

nobilitacyjnego Franciszka Bolla z 179469

Rysunek 12: Herb Królestwa Galicji i

Lodomerii; laska marszałka krajowego ks. Eustachego Sanguszki z 189170

W 1804 powstał nowy herb Galicji. Przedstawiał on w polu błękitnym pas czerwony, nad nim kawkę czarną, pod nim trzy korony złote, 2 i 1. Nowe godło – kawka, miało nawiązywać do księstwa Halickiego, jako godło mówiące (kawka – halka). W okresie tym stworzono też kolejny złożony herb prowincji, który przedstawiał na tarczy trójdzielnej w polu górnym herb Lodomerii, w polach dolnych herby księstw śląskich, w tarczy sercowej herb Galicji. W użyciu był też wariant, w którym herb Galicji umieszczano w polu pierwszym, tworząc herb czwórdzielny w krzyż, oraz wariant czteropolowy jak herb z 178271.

68 S. Kuczyński, Polskie herby ziemskie: geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 228 69 S. Górzyński, Nobilitacje w Galicji w latach 1772-1918, Warszawa 1999, s. 39 70 S. Kuczyński, Polskie herby ziemskie: geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 229 71 S. Kuczyński, Polskie herby ziemskie: geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 227-231

14

Rysunek 13: Herb Galicji od 1804, pole dolne zawiera

herb Galicji z 177272

Rysunek 14: Herb wielki Austro-Węgier z lat 1836-66,

w polu 6 (lewe dolne) herb Galicji – trójpolowy z tarczą sercową73

Rysunek 15: Herb Galicji od 1807 według albumu Kawa Hag74

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 Jedlicze znalazło się w województwie lwowskim, w powiecie krośnieńskim. Herb województwa lwowskiego miał wyglądać jak następuje: Tarcza dwudzielna – w polu górnym błękitnym lew złoty w koronie złotej, zwrócony w lewo wspina się przednimi łapami na skałę; w polu dolnym, również błękitnym, orzeł biały o dwóch głowach, które jedna korona otacza. Kompozycja miała więc łączyć herby historycznego województwa ruskiego oraz ziemi przemyskiej i sanockiej75. Międzywojenne projekty herbów wojewódzkich nie zdążyły wejść w życie.

Rysunek 16: Herb województwa lwowskiego,

oryginalny projekt z 192876

Rysunek 17: Herb województwa lwowskiego,

rekonstrukcja współczesna77

Po II wojnie światowej zapomniano o herbach ziemskich aż do 1999 roku, kiedy nowa reforma administracyjna przywróciła powiaty. Krótko potem ustalono herby nowych województw i powiatów. 72 H. G. Ströhl, Oesterreichisch-Ungarische Wappenrolle, Wiedeń 1890 73 A. Znamierowski, P. Dudziński, Wielka księga heraldyki, Warszawa 2008, s. 203 74 M. Gumowski, Herbarz Polski, Wydawnictwo Kawa Hag, 1932 75 Projekt Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie nadania herbów województwom, AAN, PRM 59-10, s. 18-21 76 Rys. W. Graniczny 77 Źródło: Wikipedia, autorstwo: Poznaniak

15

Herb województwa podkarpackiego przedstawia na tarczy dzielonej w słup w polu prawym, czerwonym, gryfa srebrnego, wspiętego, ukoronowanego, w lewo, w polu lewym, błękitnym, lwa złotego, wspiętego, ukoronowanego, nad nimi, na linii podziału, krzyż kawalerski srebrny. Herb ten kompiluje elementy herbu województw: bełzkiego (pole prawe), ruskiego (pole lewe) i stolicy województwa, Rzeszowa (krzyż)78 79.

Herb ustanowił także powiat krośnieński. Przedstawia on na tarczy dzielonej w słup, z polem prawym w pas, w polu górnym, czerwonym, połulwa złotego i połuorła srebrnego pod wspólną koroną (herb Krosna), w polu dolnym, czerwonym, lampę naftową złoto-czerwoną (symbol przemysłu naftowego), w polu lewym, błękitnym, krzyż „kratowy” srebrny80.

Rysunek 18: Herb województwa podkarpackiego81

Rysunek 19: Herb powiatu krośnieńskiego82

Obecny herb miasta i gminy

Upadek miasta w XIX wieku i następujące po sobie zawieruchy dziejowe sprawiły, że do zaniedbanej przy lokacji kwestii herbu miejskiego powrócono dopiero czterdzieści lat po II wojnie światowej. Osada odzyskała prawa miejskie w 1967, zaś herb uchwaliła dopiero w 1985. Herb ten był herbem mówiącym i przedstawiał według Plewaki i Wanaga w polu błękitnym stylizowaną jodłę z prawej zieloną, z lewej czarną (wydaje się, że to nawiązanie do przemysłu naftowego). Sposób w jaki układały się stylizowane gałęzie jodły miał przywodzić na myśl otwartą bramę i symbolizować gościnność mieszkańców Jedlicza83. Herb ten nieco inaczej wyrysowano w statucie Gminy, przyjętym w latach 90, kiedy odmieniono pole na złote, zaś czerń zastąpiono odcieniem zieleni. Dodatkowo dodano od głowicy wąski pas z nazwą miasta i umieszczono godło na tarczy francuskiej84. Herb w takiej formie został wysłany do zaopiniowania w Komisji Heraldycznej.

Herb taki jest oczywiście niewłaściwy z punktu widzenia sztuki heraldycznej. Po pierwsze błędem jest umieszczanie w herbach jakichkolwiek napisów. Ponadto niedopuszczalne jest używanie różnych odcieni tej samej barwy. Potwierdzeniem tego jest

78 Uchwała nr XXI/212/2000 Sejmiku Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie z dnia 28 sierpnia 2000 roku w sprawie ustanowienia herbu Województwa Podkarpackiego 79 Uchwała nr XXX/330/2001 Sejmiku Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie z dnia 23 kwietnia 2001 roku zmieniająca uchwałę nr XXI/212/2000 Sejmiku Województwa Podkarpackiego z dnia 28 sierpnia 2000 roku w sprawie ustanowienia herbu Województwa Podkarpackiego 80 Uchwała Nr XVII/163/2001 Rady Powiatu Krośnieńskiego z dnia 27 lutego 2001 r. w sprawie herbu powiatu i flagi powiatu 81 Źródło: Wikipedia, autorstwo: Bastianow 82 Źródło: Wikipedia, autorstwo: Bastianow 83 A.Plewako, J. Wanag, Herbarz miast polskich, Warszawa 1994, s. 70 84 Uchwała Nr VII/18/90 Rady Gminy i Miasta w Jedliczu z dnia 28 września 1990r. w sprawie uchwalenia Statutu Gminy i Miasta w Jedliczu

16

negatywna opinia Komisji Heraldycznej. Komisja zaleciła ponadto użycie tarczy hiszpańskiej zamiast proponowanej przez Gminę francuskiej. Herbem mogłaby być według Komisji ewentualnie narysowana według prawideł sztuki heraldycznej jodła, jednakże, na co zwróciła uwagę Komisja, niezwykle podobny herb miałyby Oborniki Śląskie (w polu złotym świerk zielony o pniu brunatnym)85. Gmina wprowadziła w życie tylko część zaleceń Komisji; usunięto pas z nazwą i zmieniono tarczę na hiszpańską 86. Pozostał problem dwóch odcieni zieleni i niewłaściwej stylizacji jodły.

Naszym zdaniem, odwołanie się do herbu mówiącego jest w przypadku gminy Jedlicze jak najbardziej możliwe. Należy jednak do projektu wprowadzić motyw historyczny, dzięki czemu dodatkowo odróżnimy nowy herb od herbu Obornik Śląskich.

Rysunek 20: Herb Jedlicza według Plewaki i Wanaga

(1985)

Rysunek 21: Herb Jedlicza wysłany do zaopiniowania

Komisji Heraldycznej

Rysunek 22: Wariant

poprzedniego, na tarczy hiszpańskiej, pochodzący z Leksykonu miast polskich

Rysunek 23: Herb Jedlicza używany współcześnie

Możliwości utworzenia herbu gminy

Tradycja heraldyczna gminy Jedlicze w sposób jasny wskazuje, że przy tworzeniu herbu należy odwołać się po pierwsze do heraldyki szlacheckiej. Przemawia za tym tendencja nadawania herbów właścicieli miastom prywatnym. Złym pomysłem wydaje się odwołanie do heraldyki ziemskiej (właściwszy dla powiatów i gmin wyłącznie wiejskich).

Poszukując godeł w heraldyce szlacheckiej nie sposób upamiętnić wszystkich właścicieli miasta, brak bowiem elementów wspólnych u większości z ich herbów. Naszym zdaniem dwie rodziny zasługują na rozważenie ich kandydatury jako donatorów godła herbowego. Są nimi Wielowiejscy i Karniccy. Ponieważ nadanie praw miejskich nastąpiło

85 Uchwała Nr 4 – 137/O/2000 Komisji Heraldycznej z dnia 6 marca 2000 r. w sprawie projektu herbu (…) 86 Biuletyn Informacji Publicznej Gminy Jedlicze

17

krótko po objęciu Jedlicza przez Karnickich, należy przypuszczać, że również Wielowiejscy wnieśli duży wkład w wystaranie się o prawa miejskie. Być może to właśnie oni rozpoczęli starania, dokończone i przypieczętowane przez Karnickich; to Wielowiejscy odbudowali kościół oraz wystarali się o prawa do jarmarków. Niestety ich kandydaturę dyskwalifikuje herb Półkozic. Władze samorządowe nie wyraziły akceptacji na osadzenie oślej głowy w herbie.

Znacznie lepszy do wykorzystania w projekcie jest herb Karnickich. To herb własny, zatem niespotykany dotąd w heraldyce gminnej czy miejskiej. To za Karnickich nastąpiło nadanie praw miejskich, bardzo prawdopodobne, że ewentualny herb nadany przez Stanisława Augusta zawierał ich godło. Po trzecie, niezwykle często prywatne miasta używały na pieczęciach herbów właścicieli, a to Karniccy byli właścicielami przez znakomitą część istnienia Jedlicza jako miasta. Dlatego też postulujemy użycie godła Kościeszy odmiennej Karnickich. Jednak projektowanie nowych herbów składających się wyłącznie z godła herbu szlacheckiego, jest, poza mocno uzasadnionymi przypadkami, praktyką źle widzianą przez Komisję Heraldyczną. Dlatego też postanowiliśmy dodać drugie godło. Dobrym pomysłem wydało się nam sięgnięcie po patrona lokalnej parafii. Parafia ta, erygowana jeszcze w XIV wieku, jest najstarszą instytucją na terenie miasta i gminy. Obecny kościół został zbudowany w 1925 pod wezwaniem Św. Antoniego Padewskiego, ale pierwotnym patronem parafii, zgodnie z tzw. wizytacją radziwiłłowską z 1595, był Św. Łukasz ewangelista87.

Niestety nie udało się nam osiągnąć porozumienia na linii władze Gminy – Komisja Heraldyczna w sprawie sposobu uwzględnienia Św. Łukasza w herbie. Komisja sugerowała użycie znanego atrybutu tego świętego, tzn. uskrzydlonego wołu. Władze Gminy zaś konsekwentnie odrzucały ten motyw. Ostatecznie byliśmy zmuszeni zrezygnować ze Świętego Łukasza. Władze gminy zasugerowały powrót do motywu z obecnie używanego herbu, tzn. jodły, jako godła mówiącego. Po konsultacjach z Komisją Heraldyczną udało się ostatecznie uzyskać akceptację dla treści herbu oraz wypracować ciekawe połączenie godeł. Komisja zasugerowała użycie pojedynczej jodły nawiązującej kształtem do godła obecnego herbu i umieszczenie w miejscu pnia godła Karnickich. Chęć zachowania barw dotychczasowego herbu wymusiła odmienienie barwy godła Karnickich na czarne. Czarna figura pod korną drzewa z jednej strony może przywodzić na myśl jego pień, zaś z drugiej może być odczytana jako symbol przemysłu naftowego, który wpłynął na rozwój miasta po odzyskaniu niepodległości i jest w nim obecny do dzisiaj.

Parę słów należy poświęcić także stylizacji godła herbowego Karnickich. Na jednym z wcześniejszych spotkań z Komisją Heraldyczną zasugerowano przyjęcie stylizacji któregoś XVIII-wiecznego herbarza, a więc bliskiego rokiem wydania dacie uzyskania praw miejskich przez Jedlicze. Herb Karnickich nie występuje jednak w źródłach z wizerunku bodaj aż do nadania tytułu baronowskiego Remigianowi w 1782. Pierwszym oczywistym źródłem, z którego mogliśmy czerpać stylizację godła, mógł być wizerunek herbu z dyplomu baronowskiego. Spełnia on ważne kryterium bliskości czasowej momentowi nadania praw miejskich dla Jedlicza. Wizerunek ten jest reprodukowany przez S. Górzyńskiego. Górzyński zamieścił jeszcze jeden herb Karnickich, z dyplomu hrabiowskiego Kajetana, Romana i Feliksa Karnickich z 10 lutego 184488. Najważniejsze cechy stylizacji rogaciny z tych przedstawień to:

Oba ramiona rozdarcia są tej samej grubości co reszta elementów rogaciny,

Brak szeryfów na zakończeniach ramion.

87 J. Zięba, Rękopis wizytacja radziwiłłowska, Archiwum Kurii Metropolitalnej Krakowskiej, s. 118r 88 S. Górzyński, Arystokracja polska w Galicji. Studium heraldyczno-genealogiczne, Warszawa 2009, s. 182-183

18

Rysunek 24: Herb baronowski Remigiana Karnickiego

z 1782, reprodukcja oryginału89

Rysunek 25: Herb hrabiowski Romana, Kajetana i Feliksa Karnickich z 1844, reprodukcja oryginału90

Odrzucone projekty herbu Gminy Jedlicze

Poniżej prezentujemy odrzucone projekty herbu. Warianty z wołem Św. Łukasza zostały odrzucone przez władze Gminy. Nie przypadł im do gustu również projekt z samym herbem Karnickich. Także sam święty i pomniejszone godło herbu nie znalazły uznania. Warianty z postacią świętego bez wołu oraz godłem Karnickich tego samego rozmiaru zostały z kolei odrzucone przez Komisję Heraldyczną. Komisja argumentowała, że Św. Łukasz w ikonografii zachodniej był przedstawiany wyłącznie z wołem, oraz że godło herbu szlacheckiego nie może być tego samego rozmiaru, jako mniej ważne, co postać świętego patrona. Najnowsza propozycja przedstawiała świętego w scenie malowania obrazu Najświętszej Marii Panny i również ona została odrzucona przez Komisję. Ostatecznie uzyskany konsensus został opisany wcześniej (zob. Możliwości utworzenia herbu gminy).

89 S. Górzyński, Arystokracja polska w Galicji. Studium heraldyczno-genealogiczne, Warszawa 2009, s. 182-183 90 Op. cit.

19

Tablica 1: Projekty konsultowane z władzami miasta

Przedstawiamy także wzmiankowane wcześniej herby ostatecznie wybrane wspólnie z samorządem Gminy do przedłożenia Komisji na konsultacjach, dla unaocznienia procesu tworzenia herbu:

Tablica 2: Warianty barwne projektu wybranego do przedłożenia Komisji Heraldycznej na konsultacjach 10 lutego 2012

20

Rysunek 26: Herb przedłożony na konsultacjach 23 marca 2012 r.

Rysunek 27: Herb zasugerowany przez Komisję Heraldyczną, odrzucony przez Gminę

Rysunek 28: Proponowane przez władze Gminy przedstawienie Św. Łukasza, odrzucone przez Komisję

Heraldyczną

Ostatnim projektem przedstawionym Komisji Heraldycznej na konsultacjach 28 marca 2014 roku był już projekt zawierający element mówiący oraz nawiązujący do Karnickich.

Rysunek 29: Herb przedłożony Komisji na konsultacjach 28 marca 2014 r.

21

Komisja wprawdzie odrzuciła sposób realizacji projektu, ale zaakceptowała jego symbolikę oraz zaleciła zmiany. Zasugerowano użycie jednego drzewa pozbawionego pnia, zamiast którego godło Karnickich z barwą odmienioną na czarną.

Herb gminy Jedlicze

Rysunek 30: Herb Gminy Jedlicze

Powyższe rozumowanie skłania nas do przedstawienia następującego projektu herbu Gminy Jedlicze: W polu złotym korona jodły zielona, o ośmiu gałęziach – po trzy na stronę oraz dwie na wprost, pod którą godło herbu własnego Karnickich, czarne. Całość na tarczy hiszpańskiej. Korona jodły nawiązuje do nazwy Jedlicze, oznaczającej miejsce, w którym rosną jodły, stanowi więc godło mówiące. Godło herbu Karnickich upamiętnia właścicieli Jedlicza w dobie jego istnienia jako miasta w okresie staropolskim. Barwy herbu nawiązują do barw używanych w dotychczasowym herbie. Godło Karnickich otrzymało barwę czarną aby zachować zasadę alternacji, przywodzić na myśl pień drzewa oraz przemysł naftowy. Herb został zbudowany według najlepszych zasad tworzenia herbów miejskich. Na ziemiach polskich istnienie wiele historycznych miast, których herby stanowią swoiste rebusy, zawierające nazwę miasta. Z drugiej strony, w miastach prywatnych, niejednokrotnie pozostawiano wybór godeł właścicielowi. Ten chętnie sięgał po symbole związane z jego władzą na danym terenie, a więc na przykład po całe lub uszczerbione godło swego herbu osobistego91. Proponowany projekt łączy te dwie koncepcje. Dzięki odniesieniu do dwóch ważnych elementów historii miasta – etymologii nazwy i nadania praw miejskich, przypomina o początku Jedlicza jako miejscowości i początku Jedlicza jako miasta. Barwy użyte w herbie symbolizują m.in.: zieleń – honor, radość, dworskość, wolność, piękność, radość, zdrowie, nadzieję, zwycięstwo, miłość, grzeczność, ogładę, wesołość, zasobność, przyjaźń, szczęście, żywotność, energię życiową, kurtuazję, złoto – szlachetność, delikatność, życzliwość, otucha, wzniosłość, rozum, poważanie, cnotę, wielkość, moc, wiarę, bogactwo, kierowanie, wiedzę, szczodrość, dzielność, waleczność, wytrwałość, sprawiedliwość, łagodność, miłosierdzie, czerń – pokorę, skromność, bogactwo. Niezależnie od tego, znaczenie mają też konfiguracje barw: złota z zieloną oznaczają łaskawość i dobroć92. Dopuszcza się, na potrzeby poligrafii i grafiki komputerowej, wyrażanie tynktury złotej przez kolor żółty.

91 M. Adamczewski, Pieczęcie urzędowe władz lokalnych z obszaru Polski centralnej, cz.3 Pieczęcie władz miejskich do 1950 roku, Zgierz 2010, s. 9n 92 P. Dudziński, Alfabet heraldyczny, Warszawa 1997, s. 40-42

22

Flaga gminy Jedlicze

Proponujemy, aby flaga gminy była płatem zielonym o proporcji wysokości do szerokości 5:8 i zawierała element w postaci złotego klina, z umieszczonym w części centralnej godłem herbu Jedlicza. Barwy flagi wywiedzione są z głównych barw herbu. Baner gminy Jedlicze

Baner jest odwzorowaniem flagi na płacie pionowym. Stanowi on prostokątny płat tkaniny o proporcjach wysokości do szerokości 4:1. Pieczęcie Ozdobne Gminy Jedlicze

Pieczęć Gminy jest kołem o średnicy 36 mm z wewnętrznym okręgiem linią perełkową z godłem w środku. Pieczęć występuje w trzech wariantach: pieczęć ogólna, pieczęć burmistrza i pieczęć rady miejskiej. Legenda brzmi odpowiednio: + GMINA JEDLICZE, + BURMISTRZ GMINY JEDLICZE, + RADA MIEJSKA W JEDLICZU, gdzie separator + ma postać krzyżyka spotykanego często w pieczęciach miast doby staropolskiej. Łańcuchy Burmistrza i Przewodniczącego Rady Miejskiej w Jedliczu

Łańcuchy składają się z 24 ogniw w postaci stylizowanej podwójnej gałązki jodłowej.

Ogniwo przednie, będące przywieszką herbu, ma postać monogramu SAR króla Stanisława Augusta. Dodatkowo dołączony jest poprzeczny łańcuszek, mający funkcję stabilizatora (zapobiegania nadmiernemu zsuwaniu łańcucha). U dołu, do ogniwa SAR, umocowany jest herb Jedlicza w tarczy wzorowanej na przedstawieniach z herbarza Korona Polska K. Niesieckiego z bordiurą. Herb w postaci kolorowej (zrealizowany w emalii). Elementy metalowe (ogniwa, bordiura) są mosiężne, pozłacane dla burmistrza i posrebrzane dla przewodniczącego Rady. Ogniwa nawiązują do nazwy miasta oraz króla, który nadał miastu prawa miejskie. Stylizacja tarczy herbowej zaczerpnięta została z epoki nadania praw miejskich. Sztandar gminy Jedlicze

Prawa strona sztandaru to płat czerwony z godłem państwowym w części centralnej, otoczonym obramowaniem w postaci szeregu stylizowanych jodełek złotych. Strona lewa to płat zielony, w którego części centralnej znajduje się herb Jedlicza. U góry napis złoty GMINA JEDLICZE, u dołu takiż napis 1768 – 2014. Sztandar obszyty jest złotą frędzlą. Głowica sztandaru, osadzana na drzewcu, ma postać złotej tulejki, na której złoty herb Karnickich wewnątrz ażurowego grotu.

Płat sztandaru jest kwadratem o wymiarach 100x100 cm, obszytym frędzlą szerokości 5 cm. Elementy prawej strony płata: godło państwowe wysokości 64 cm, grubość obramowania: 11 cm, obramowanie wpisuje się w kwadrat 90x90 cm, wewnętrzny kwadrat ma rozmiar 68 cm. Elementy lewej strony płata: herb Gminy wysokości 64 cm, litery majuskułowe wysokości 7,5 cm, z dolnym ogonkiem litery J w słowie JEDLICZE wysuniętym w dół na 2,1 cm. Grot szerokości 10 cm, wysokości 19 cm, tuleja średnicy 4,5 cm, długości 9 cm, wykonane z metalu w barwie złotej, drzewce z drewna toczonego, średnicy 4 cm, i długości 200 cm. Dobór materiałów pozostawiamy w gestii władz Gminy.

23

Kwestie techniczne Specyfikacja barw CMYK: Złoty – C: 0%, M: 15%, Y: 100%, K: 0% Zielony – C: 100%, M: 0%, Y: 100%, K: 15% Czarny – C: 0%, M: 0%, Y: 0%, K: 100% Reprodukcja monochromatyczna: Jedynym dopuszczalnym sposobem monochromatycznego reprodukowania symboli Gminy jest szrafowanie tynktur, tj. zastąpienie barw systemem kresek i kropek. Złoty – Kropki Zielony – Prawoskośne93 kreskowanie Czarny – Kratka Załączniki

1. Rysunek projektu herbu gminy Jedlicze, 2. Rysunek projektu flagi gminy Jedlicze, 3. Rysunek projektu baneru gminy Jedlicze, 4. Rysunek projektu Pieczęci Ozdobnej Gminy Jedlicze, 5. Rysunek projektu Pieczęci Ozdobnej Rady Miejskiej w Jedliczu, 6. Rysunek projektu Pieczęci Ozdobnej Burmistrza Gminy Jedlicze, 7. Rysunek projektu Łańcucha Burmistrza Miasta i Gminy Jedlicze, 8. Rysunek projektu Łańcucha Przewodniczącego Rady Miejskiej w Jedliczu, 9. Projekt sztandaru gminy Jedlicze – strona prawa, 10. Projekt sztandaru gminy Jedlicze – strona lewa.

93 Rozumie się tutaj heraldyczną prawą stronę

Załącznik nr 1 – Rysunek projektu herbu gminy Jedlicze

C: 100%, M: 0%, Y: 100%, K: 15% C: 0%, M: 15%, Y: 100%, K: 0%

C: 0%, M: 0%, Y: 0%, K: 100%

Załącznik nr 2 – Rysunek projektu flagi gminy Jedlicze

C: 100%, M: 0%, Y: 100%, K: 15% C: 0%, M: 15%, Y: 100%, K: 0%

C: 0%, M: 0%, Y: 0%, K: 100%

Załącznik nr 3 – Rysunek projektu baneru gminy Jedlicze

C: 100%, M: 0%, Y: 100%, K: 15% C: 0%, M: 15%, Y: 100%, K: 0%

C: 0%, M: 0%, Y: 0%, K: 100%

Załącznik nr 4 – Rysunek projektu Pieczęci Ozdobnej Gminy Jedlicze

36 mm

Załącznik nr 5 – Rysunek projektu Pieczęci Ozdobnej Rady Miejskiej w Jedliczu

36 mm

Załącznik nr 6 – Rysunek projektu Pieczęci Ozdobnej Burmistrza Gminy Jedlicze

36 mm

Załącznik nr 7 – Rysunek projektu Łańcucha Burmistrza Gminy Jedlicze

350 mm

250 mm

85 mm

Załącznik nr 8 – Rysunek projektu Łańcucha Przewodniczącego Rady Miejskiej w Jedliczu

350 mm

250 mm

85 mm

Załącznik nr 9 – Projekt sztandaru gminy Jedlicze – strona prawa

56 22 22

11

11

64

5

5

2

2

5

5

19

9

Załącznik nr 10 – Projekt sztandaru gminy Jedlicze – strona lewa

3,8

7,5

19

9

64

9,6

6,3

4,4

4,4

5

5