UNIWERSYTET TRZECIEJ GENERACJI - efs.2007-2013.gov.pl · Wielkopolskie uczelnie wyższe a podział...

UNIWERSYTET TRZECIEJ GENERACJI

STAN I PERSPEKTYWY ROZWOJU

Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

UNIWERSYTET TRZECIEJ GENERACJI

STAN I PERSPEKTYWY ROZWOJU

pod redakcj Dariusza Burawskiego

POZNA 2013

Recenzent Prof. nadzw. dr hab. Mirosawa Pluta-Olearnik

Projekt okadki Mariusz Zakrzewski

Skad i korekta Redakcja

Publikacja bezpatna

Publikacja wspfinansowana przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Pozna 2013

ISBN 978-83-63344-28-3 (publikacja elektroniczna)

Wydawca: Europejskie Centrum Wspierania Przedsibiorczoci Sp. z o.o. ul. Tadeusza Kociuszki 110/20 50-441 Wrocaw

SPIS TRECI

WSTP ..................................................................................................................... 9

CZ I. KONCEPCJA UNIWERSYTETU TRZECIEJ GENERACJI

Maciej Rosa, Leszek Wanat Paradoks uniwersytetu nowej generacji instytucja versus wsplnota akademicka? ........ 13

Filip Nowacki Aktywno przedsibiorcza uniwersytetu trzeciej generacji uniwersytet czy przedsibiorstwo? ............................................................................ 25

Sylwia Klus, Leszek Wanat Konkurencyjno uniwersytetu przyszoci ................................................................... 39

Kamil Dyrtkowski, Magdalena Popek Uwagi o przedsibiorczoci uczelni w modelu uniwersytetu III generacji ....................... 59

CZ II. Z UCZELNI DO GOSPODARKI PRZEDSIBIORCZO AKADEMICKA

Judyta Cabaska, Maria Sielicka Moliwoci rozwoju przedsibiorczoci akademickiej na studiach trzeciego stopnia na przykadzie Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu ........................................... 69

Marcin Kardas Rola uczelnianych centrw transferu technologii w procesie komercjalizacji wynikw bada naukowych i prac rozwojowych ....................................................................... 81

Anna Sabat witokrzyski model funkcjonowania przedsibiorczoci akademickiej .......................... 93

Anna Krzysztofek Przedsibiorczo akademicka jako narzdzie ksztatowania rozwoju uczelni .............. 107

SPIS TRECI

6

CZ III. WYZWANIA KSZTACENIA W NOWYM MODELU UCZELNI WYSZEJ

Jan Chudobiecki, Leszek Wanat Uniwersytet nowej generacji w modelu edukacji permanentnej .................................. 125

Jarogniew Rykowski, Daniel Wilusz Studia interdyscyplinarne dowiadczenia na bazie koordynacji kierunku "Techniczne Zastosowania Internetu" ....................................................... 137

Sylwia Babiarczyk, Mateusz Hochman Wpyw praktyk studenckich na przysz karier studenta .......................................... 151

Pawe Zbigniew Pawlicki Wielkopolskie uczelnie wysze a podzia studiujcych i pracujcych wedug pci ......... 165

Kamil Dyrtkowski, Magdalena Popek Dowiadczenia niemieckiego systemu studiw dualnych opis i rekomendacje dla polskiego systemu ksztacenia ............................................ 181

CZ IV. KORZYSTANIE Z TECHNOLOGII INFORMACYJNO-TELEKOMUNIKACYJNYCH

W UCZELNIACH WYSZYCH

Pawe Dbrowski, Jakub Flotyski, Jarogniew Rykowski, Daniel Wilusz Platforma edukacyjna Moodle jako narzdzie wspomagajce dydaktyk na uniwersytecie trzeciej generacji ........................................................................... 193

Agnieszka Faron Nauczanie na odlego jako element dydaktyki w uniwersytecie trzeciej generacji dowiadczenia uczelni i odczucia studentw ......................................................... 207

Karol Gaj, Krzysztof Zajczkowski Ocena wykorzystania e-learningu i elektronicznych materiaw dydaktycznych w procesie nauczania na przykadzie Wydziau Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocawskiego ................................................................................... 223

Pawe Dbrowski Jakub Flotyski, Daniel Wilusz Analiza porwnawcza systemw zarzdzania nauczaniem na uniwersytecie trzeciej generacji ........................................................................... 235

SPIS TRECI

7

Magorzata Januszewska, Magdalena Kurzajczyk Elektroniczne formy badania jakoci oferty edukacyjnej na przykadzie Wydziau Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocawskiego .................. 249

CZ V. PRAWNE ASPEKTY ZMIAN ZACHODZCYCH W SYSTEMIE SZKOLNICTWA WYSZEGO

Miosz Wgrzyn, Tomasz Wiliski Prawne aspekty rozpowszechniania elektronicznych materiaw dydaktycznych w wietle ewolucji technologicznej polskich uczelni wyszych ...................................... 263

Bartosz Jadam Pomoc publiczna dla szk wyszych w obszarze bada i rozwoju .............................. 273

ukasz Sekunda Prawo do nauki rzeczywisto czy pusty slogan? ...................................................... 285

9

WSTP

Wspczesny uniwersytet zosta ufundowany przez dwie tradycje: redniowieczn i owieceniow. Uksztatoway one model uniwersytetu, ktrego gwnymi celami s ksztacenie i badania naukowe. W dobie rozwoju spoeczestwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy model ten ulega przeksztaceniom. Wedug koncepcji profesora J.G. Wissemy, zmiany prowadz do powstania nowego modelu uczelni wyszej, ktry nazywa uniwersytetem trzeciej generacji. Cech charakterystyczn tego modelu jest trzeci cel uniwersytetu praktyczne wykorzystywanie know-how przez spoeczno akademick. Ten trzeci cel obejmuje wspprac dwu sfer: nauki i biznesu.

W gospodarce opartej na wiedzy, do bycia ktr aspiruje Wielkopolska1, wsp-praca na styku nauka-biznes jest jednym z najistotniejszych czynnikw procesw innowacyjnych i wzrostu innowacyjnoci przedsibiorstw. Wspieraniu tej wsppra-cy su fundusze unijne na lata 2007-2013, w tym Program Operacyjny Kapita Ludzki2. W ramach tego programu zrealizowany i dofinansowany zosta projekt konferencji naukowej powiconej zmianom zachodzcym w szkolnictwie wyszym. Konferencja odbya si w dniach 5-6 kwietnia 2013 r. w Paacu Wsowo.

Ponisza praca jest zbiorem artykuw naukowych zgoszonych na konferencj i skada si z piciu czci. W pierwszej i drugiej autorzy skupiaj si na istocie zmian charakterystycznych dla procesu przejcia do nowego modelu uczelni wyszej, tj. filozofii funkcjonowania uniwersytetu oraz zagadnieniu przedsibiorczoci aka-demickiej. W czci trzeciej przedmiot rozwaa autorw skupia si na wyzwaniach, przed jakimi w procesie zmian stoi uczelnia wysza w zakresie ksztacenia. Uzupe-nieniem tych artykuw jest cz czwarta, powicona wykorzystywaniu narzdzi teleinformatycznych w procesie zarzdzania i nauczania. Ostatnia cz zawiera tek-sty powicone zagadnieniom prawnym towarzyszcym zachodzcym zmianom w funkcjonowaniu uczelni wyszych.

Jako inicjator konferencji oraz redaktor publikacji mam przyjemno przekaza czytelnikom prac, ktra wpisuje si w proces zmian adaptacyjnych zachodzcych w spoecznoci akademickiej nie tylko wojewdztwa wielkopolskiego, ale caego kraju.

1 Zob. Regionalna Strategia Innowacji dla Wielkopolski na lata 2010-2020. 2 W szczeglnoci: Poddziaanie 8.2.1 Wsparcie dla wsppracy sfery nauki i przedsibiorstw.

WSTP

10

W moim przekonaniu rozwaania i wnioski autorw artykuw s z jednej strony prze-jawem, a z drugiej strony zwiastunem wikszych zmian wiadomociowo-kulturowych, ktre zachodz na uniwersytetach. Zmiany te s niezbdne dla rozwoju systemu wsppracy midzy uczelniami a przedsibiorstwami.

Serdeczne podzikowanie kieruj do Pani Recenzent, prof. nadzw. dr hab. Miro-sawy Pluty-Olearnik, ktrej uwagi i wskazwki pozytywnie wpyny na ostateczny ksztat publikacji.

Dariusz Burawski

Cz I Koncepcja uniwersytetu

trzeciej generacji

Maciej Rosa* Leszek Wanat**

PARADOKS UNIWERSYTETU NOWEJ GENERACJI INSTYTUCJA VERSUS WSPLNOTA AKADEMICKA?

STRESZCZENIE: Promocja gospodarki opartej na wiedzy inspiruje nowoczesne uni-wersytety do przyjcia modelu uczelni opartej na wiedzy. Moe pojawi si wic pyta-nie, na czym zatem wczeniej oparte byo funkcjonowanie uniwersytetw (jeli nie na wiedzy...)? Uczelnia podporzdkowana wiedzy w sposb wiadomy zarzdza wiedz i transferuje j do otoczenia. Taki uniwersytet traktuje swoich czonkw (zwanych cz-sto interesariuszami) jako wsptwrcw oferty: edukacyjnej, badawczej oraz konsul-tingowej, kierujc si ku komercjalizacji. Przedmiotem niniejszego artykuu jest prba polemiki z kierunkami identyfikacji ce-lw strategicznych, jakie wyznacza si w nauce uniwersytetom nowej generacji. Kierunki te winny suy budowie potencjau i pozycji konkurencyjnej szk wyszych, sprzyjajc wzrostowi gospodarczemu regionw czy obszarw funkcjonalnych, na kt-rych uczelnie dziaaj. Jako punkt odniesienia dla analizy problemu przyjto zaobser-wowany w strukturach uniwersytetw konflikt pomidzy narastajcym instytucjonali-zmem a suebnym przywdztwem, stawiajcym na elastyczno struktur oraz kreowa-nie kultury organizacyjnej. Wydaje si, e w toczcej si debacie naukowej te wanie koncepcje rozwoju uczelni przyszoci znalazy si obecnie niejako na rozdrou przed-sibiorczoci. Sowa kluczowe: uniwersytet nowej generacji, przedsibiorczo, gospodarka oparta na wiedzy, wsplnota akademicka Kod klasyfikacji JEL (Classification System for Journal Articles): A2

1. WPROWADZENIE

1.1. Uniwersytet w gospodarce opartej na wiedzy W 2003 r. Komisja Europejska wczya si do dyskusji o przyszoci

szkolnictwa wyszego, publikujc komunikat Rola uniwersytetw w Europie opartej

* Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu. ** Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Wydzia Ekonomiczno-Spoeczny, doktorant na Wydziale

Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu.

MACIEJ ROSA, LESZEK WANAT

14

na wiedzy. Dokument ten przyznaje uniwersytetom kluczow rol w procesie tworzenia i budowania Europy opartej na wiedzy. Zauwaono, e rodowisko, w ktrym dziaaj wspczenie uczelnie wysze, poddane jest stale rosncej konkurencji. Jej celem, co podkrelaa Komisja, powinno by przycignicie i utrzymanie talentw. Jednoczenie przyjto zaoenie, e istniej realne moliwoci konkurowania uczelni europejskich z najlepszymi uniwersytetami na wiecie. Tymczasem, gdy chodzi zarwno o zasoby ludzkie, jak i rodki finansowe, konkurowanie z uczelniami z krajw wysoko rozwinitych, w tym choby ze Stanw Zjednoczonych, wydaje si by powanym, trudnym do osignicia wyzwaniem3. Warto zauway, e pojcie gospodarki opartej na wiedzy nie moe by stosowane w oderwaniu od zaakceptowania strategicznego znaczenia sektora bada i rozwoju (B+R). Ten czynnik uznawany jest bowiem za wyrnik dugookresowego wzrostu gospodarczego i podniesienia jakoci ycia. Komisja Europejska wskazaa, e zarwno gospodarka oparta na wiedzy, jak i spoeczestwo wiedzy, mog by budowane na fundamencie czterech niezalenych od siebie czynnikw4:

tworzenia wiedzy (uzyskanych w wyniku prowadzenia bada naukowychkonkretnych osigni naukowych),

przekazywania wiedzy (poprzez odpowiednie systemy edukacyjne, systemyksztacenia i szkolenia),

popularyzacji wiedzy (wykorzystanie nowoczesnych technologii informa-cyjnych i elektronicznych platform edukacyjnych),

zastosowania wiedzy (transfer wiedzy zmierzajcy do wdraania innowacjii postpu technologicznego).

Pojawia si pytanie, czy wspomniane czynniki stanowi jedyny moliwy punkt odniesienia?

1.2. Uniwersytet w spoeczestwie wiedzy

Spoeczestwo wiedzy na tle innych identyfikowanych w historii spoeczestw charakteryzuje si, jak twierdz J. Gokowski i K.M. Machowska, takim poziomem edukacji i technologii, ktre wiadcz o wysokiej spoecznej kulturze opartej na nauce5. Poszukiwanie drg ksztatowania takiej wanie kultury staje si zatem jed-nym z istotnych wyzwa europejskiego uniwersytetu przyszoci. Nie mona prze-

3 Komisja Europejska, Komunikat: Rola uniwersytetw w Europie opartej na wiedzy, COM 2003, 58 final, Bruksela, 05.02.2003, s. 4-5, tekst w j. angielskim: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUri Serv.do?uri=COM:2003:0058:FIN:EN:PDF [dostp: 30.03.2013].

4 Rola uniwersytetw w Europie wiedzy. Komunikat Komisji Europejskiej, Nauka i Szkolnictwo Wy-sze 2004, nr 1 (23), s. 166-168.

5 J. Gokowski, K.M. Machowska, Wiedza i informacja w nowoczesnym spoeczestwie przyczynek do dyskusji o spoeczestwie wiedzy, Nauka i Szkolnictwo Wysze 2003, nr 2 (22), s. 90.

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2003:0058:FIN:EN:PDFhttp://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2003:0058:FIN:EN:PDF


15

cie nie dostrzega, e Stary Kontynent, ktry przez wieki by uznanym w wiecie liderem postpu i rozwoju gospodarczego, wyranie utraci swoj pozycj na korzy innych regionw. Dotyczy to w duej mierze bada naukowych i innowacyjnoci. Tymczasem, jak zauwaa Oko-Horodyska, potwierdza si hipoteza postawiona w Strategii Lizboskiej, i badania, innowacje i edukacja s sercem gospodarki opar-tej na wiedzy6. Z hipotezy tej autorka wywodzi, e wzrost konkurencyjnoci gospo-darek Europy moe dokona si wycznie przez badania, innowacje oraz inwesto-wanie w zasoby ludzkie. Podobnie uwaa Kraniewski, ktry podkrela, e zrwno-waony rozwj Europy winien opiera si przede wszystkim na wiedzy, skutkujc m.in. harmoni spoeczn i popraw warunkw zatrudnienia7. W konsekwencji, jak podaje Szulc, suszny wydaje si zamiar utworzenia wsplnej europejskiej przestrzeni naukowej i edukacyjnej. W tak zaprojektowanej przestrzeni autor ten proponuje budow spoeczestwa wiedzy, opierajc si w zakresie ksztacenia na8:

wzorcowym poziomie edukacji gwarantujcym jako i uyteczno, spjnoci systemu edukacji opierajcego si na swobodzie wyboru orodka

ksztacenia i miejsca pracy, powszechnoci dostpu do edukacji na kadym poziomie, wzajemnego uznawania kwalifikacji naukowych i zawodowych w midzyna-

rodowej przestrzeni edukacyjnej, dostpie do ksztacenia ustawicznego przez cae ycie, otwarciu edukacji europejskiej na inne regiony i kraje wiata oraz jej umi-

dzynarodowieniu. W perspektywie gospodarki opartej na wiedzy znalaza swoje miejsce koncepcja

uniwersytetu przedsibiorczego. Punktem wyjcia dla tej idei stao si pytanie, jak w zmiennym i w trudnym do przewidzenia wiecie powinny funkcjonowa uczelnie wysze, by odpowiedzie na zapotrzebowanie nowoczesnych spoeczestw, rzdw, podmiotw gospodarczych, organizacji pozarzdowych itp. Tak postawiony problem rodzi kolejne pytania o ewolucj kultury europejskich uniwersytetw, o zasadno zmian, wreszcie o potrzeb i odwag przejcia od kultury tradycyjnej do kultury przedsibiorczej9, a moe do uksztatowania cakiem nowej kultury spoecz-nej na miar akademickiej wsplnoty przyszoci.

6 E. Oko-Horodyska, Strategia Lizboska zaoenia i szanse w Unii Europejskiej (cz. I), Nauka

i Szkolnictwo Wysze 2003, nr 2 (22), s. 13-14. 7 A. Kraniewski, Proces Boloski: dokd zmierza europejskie szkolnictwo wysze?, MENiS, Warszawa,

2005, s. 28. 8 T. Szulc, Dynamika przemian w szkolnictwie wyszym a realizacja procesu boloskiego, Nauka

i Szkolnictwo Wysze 2004, nr 2 (24), s. 9. 9 B. Clark, Creating Entrepreneurial University: Organizational pathways of transition, International

Association of Universities, Paris 1998, s. 5-7.


16

2. UNIWERSYTET NOWEJ GENERACJI

2.1 Uniwersytet w koncepcji tradycyjnej Ide uniwersytetu zawdziczamy szkoom aciskim. Pojcie klucz: universitas

(dosownie: cao) pochodzi z jzyka aciskiego. Oznacza ono, podobnie jak cor-pus, consorcium, communito czy collegium zwizek, korporacj czy stowarzyszenie, zawsze jednak akcentujc wsplnotowy charakter organizacji uniwersytetu. Wsp-czenie na wzr aciskiego communio uywa si w stosunku do uniwersytetu okre-lenia wsplnoty akademickiej (spoecznoci akademickiej). Skadaj si na ni nau-czyciele akademiccy (czynni i emerytowani), pracownicy administracyjni, studenci (w tym doktoranci), a wreszcie absolwenci. Nawizujc do Wielkiej Karty Uni-wersytetw, ktra zostaa podpisana w 1998 roku w Bolonii, D. Antonowicz podaje, e uniwersytet to autonomiczna instytucja, ktra peni zasadnicz funkcj w rozwo-ju spoeczestw10. Uniwersytet tworzy, bada i przekazuje wiedz, co wicej kultur akademick, czynic to w toku dziaalnoci dydaktycznej i naukowej. Celem istnie-nia uniwersytetu, jak zauwaa E. Wnuk-Lipiska, jest pomnaanie, przechowywanie oraz przekazywanie wiedzy11. Ma to miejsce niezalenie od goszonych pogldw, zarwno tradycyjnych, jak i nowych, oryginalnych idei.

2.2 Ewolucja instytucji uniwersytetu

Na historyczne wspistnienie dwch idei uniwersytetu zwraca uwag Kobylarek,

nazywajc je star i now12. Do Akademii Platona odwouje si pierwsza z nich (stara), wskazujc jako na podstawow zasad dziaalnoci uniwersytetu poszuki-wanie prawdy, za wiedz ustanawiajc dobrem nadrzdnym. W czasach nowoyt-nych nawizuje do tej koncepcji liberalny uniwersytet Humboldtowski13. Model niemiecki podkrela wolno i niezaleno bada oraz nauczania. Jednoczenie przyjmuje zasad czenia funkcji badawczej i dydaktycznej, gdzie podstawowym celem funkcjonowania uniwersytetu s badania naukowe, bdce rdem nowych

10 D. Antonowicz, Uniwersytet przyszoci. Wyzwania i modele polityki, Instytut Spraw Publicznych,

Warszawa 2005, s. 21. 11 E. Wnuk-Lipiska, Uniwersytet dzisiaj idee, cele i zadania, Nauka i Szkolnictwo Wysze

1996, nr 8, s. 9. 12 A. Kobylarek, Uniwersytet zarys ewolucji idei podstawowej, Nauka i Szkolnictwo Wysze

2002, nr 1 (19), s. 90-100. 13 Nazwa stosowana dla uczelni zwanej "uniwersytetem owiecenia" lub uniwersytetem badaw-

czym, cho powszechnie przyjto stosowanie okrelenia uniwersytet humboldtowski od nazwiska Wilhelma von Humboldta pruskiego dyplomaty, twrcy wspczesnej lingwistyki, filozofa owiece-nia, ministra edukacji w postnapoleoskim rzdzie pruskim i zaoyciela Uniwersytetu Berliskiego, ktry pniej nazwano jego imieniem.


17

idei. Z kolei koncepcja druga (Kobylarek nazywa j ide now) podkrela pierw-szoplanow rol ksztacenia. Wiedza staje si narzdziem ksztacenia w obrbie trzech nurtw: zawodowego (celem jest przygotowanie do zawodu), kulturowego (przyswojenie wiedzy oglnej, teoretycznej) i metodycznego (opanowane metod badawczych i pracy intelektualnej). Wspczenie do idei tej nawizuje model funk-cjonalny, zwany te modelem francuskim. Myl przewodni ksztacenia jest w tym modelu pragmatyzm, a celem ksztacenie urzdnikw pastwowych lub nauczycieli w pastwowych szkoach wyszych. Z kolei koncepcj poredni prezentuje model brytyjski (Newmanowski14). Preferuje on ksztatowanie osobowoci oraz ksztacenie umysu, kadc nacisk na edukacj elit intelektualnych. Model brytyjski wyklucza czenie pracy dydaktycznej z badawcz, twierdzc, e zdolnoci w obu tych kierun-kach rzadko id w parze. Jeszcze jedn nowoczesn ide uniwersytetu ameryka-skiego wskazuje Jwiak, okrelajc uniwersytet miejscem, w ktrym dokonuje si transformacji teorii w narzdzie rozwoju cywilizacyjnego15. Koncepcja ta zakada cise powizanie bada naukowych i ksztacenia. Wyraa bowiem przekonanie, e wystarczajco twrczy s jedynie ci nauczyciele akademiccy, ktrzy prowadz badania naukowe. Jedynie oni mog wic zapewni waciwy intelektualny rozwj modziey, od ktrych model amerykaski oczekuje, by byli liderami postpu.

2.3 Generacje uniwersytetw

W innych ujciach wyrnia si z kolei generacje (rodzaje) uniwersytetw. Uni-

wersytetem pierwszej generacji nazywa si uniwersytet redniowieczny (datowany zwykle do 1700 roku). Uniwersytet Boloski zwano uniwersytetem studenckim, w ktrym studenci zatrudniali profesorw. Uniwersytet Paryski okrelany by z kolei uniwersytetem profesorskim, w ktrym si dominujc stanowili nauczyciele. Za dwa archetypy uniwersytetu z okresu redniowiecza uwaa si wanie Boloni i Pary. Trzecim modelem, ktry pojawi si w XII wieku w Paryu, byo kolegium uniwersyteckie (zwane pierwotnie domus scholarium). Od roku 1850 do 1950 datuje si okres uniwersytetu drugiej generacji poprzedzony tzw. pierwszym okresem przej-ciowym (1450-1850). Uniwersytet Humboldtowski (wzorcem Uniwersytet w Ber-linie 1810) opiera si na nowoczesnej metodzie naukowej (wycigania wnioskw z obiektywnych, systematycznych i powtarzalnych eksperymentw). Wnioski te formuowano jako prawa pozwalajce przewidywa zachowanie rnorodnych

14 Kardyna John Henry Newman zaproponowa konstytutywne cechy uniwersytetu w zbiorze serii

wykadw Idea uniwersytetu (pierwsze wydanie w roku 1852, kolejne za w 1858). Byy one owocem dowiadcze kardynaa z pracy na uniwersytecie w Oksfordzie oraz dziaa wok inicjatywy utworze-nia w Dublinie katolickiego uniwersytetu.

15 J. Jwiak, Model uczelni przedsibiorczej a model tradycyjny dowiadczenia polskie, Nauka i szkolnictwo Wysze 2003, nr 1 (21), s. 15.


18

systemw czy ukadw. Cho nie odnotowano zakoczenia tzw. drugiego okresu przejciowego (1950-2050), to od roku 2000 mwi si w literaturze o okresie uni-wersytetu trzeciej generacji. Dwa lata wczeniej Clark pisze o uniwersytecie przed-sibiorczym jako o instytucji dcej do dywersyfikacji rde wasnych przychodw poprzez szczegow analiz potrzeb swoich interesariuszy16. Ten nowoczesny uni-wersytet ma redukowa zaleno od rzdu, swobodnie rozwija zarwno baz nau-kow, jak i ofert dydaktyczn, doskonali proces zarzdzania, racjonalizowa struk-tur organizacyjn. Wizja uniwersytetu przyszoci zdaje si zmierza ku jego insty-tucjonalizacji. Wissema twierdzi, e wprawdzie nadal kluczowe znaczenie w eduka-cyjnej dziaalnoci uczelni ma wysoki poziom ksztacenia i prowadzenia bada nau-kowych, jednake rozwj uniwersytetw zalee bdzie od ich zdolnoci do tworze-nia lub przeksztacania si w midzynarodowe centra transferu technologii17. Centra te, zwane karuzel know-how, opieraj si zwykle na tradycyjnym uczelnianym orodku badawczo-rozwojowym, ale zarazem na jednostkach badawczych przedsi-biorstw wsppracujcych, wyspecjalizowanych, niezalenych orodkach badaw-czych, inkubatorach przedsibiorczoci, rnorodnych instytucjach finansowych oraz wielu usugodawcach branowych (ksigowo, konsulting, zarzdzanie, marke-ting, specjalici ds. wasnoci intelektualnej itp.).

Koncepcj nowoczesnej szkoy wyszej w interesujcy sposb rozwija Pawowski, Prezydent Wyszej Szkoy Biznesu z Nowego Scza, podkrelajc, e tradycyjnie rozumiane pojcie uniwersytetu przedsibiorczego oznacza uczelni, ktra ma wprawdzie oywione kontakty z otoczeniem, jednak ich celem jest wewntrzny rozwj uczelni. Proponuje wic model idcy jeszcze dalej. Formuuje przykad mo-dej uczelni, ktra chcc przyspieszy swj rozwj, prbuje, realizujc inicjatywy zewntrzne, zmieni swoje otoczenie. Zmian t programuje przy tym w taki spo-sb, by wspdziaajc ze zmieniajcym si otoczeniem konsekwentnie zmienia take sam uczelni. Model ten Pawowski nazywa uniwersytetem czwartej genera-cji18. Krelc misj tej uczelni, jako istotne zadanie wskazuje kreowanie swojego otoczenia. Jest oczywiste, e uniwersytety drugiej i trzeciej generacji rwnie kreuj swoje otoczenie. Tym razem jednak to wpywanie na zmian otoczenia, co wicej, jego cakowite przeobraenie, zgodne z potrzebami gospodarki opartej na wiedzy, staje si zasadniczym celem uniwersytetu przyszoci.

16 B. Clark B., Creating, op. cit., s. 7. 17 J.G. Wissema, Technostarterzy dlaczego i jak?, PARP, Warszawa 2005, s. 40. 18 K. Pawowski, Uczelnia IV generacji jako kreator rozwoju lokalnego i regionalnego, [w:] Ekonomia -

Zarzdzanie - Marketing: Tryptyk sdecki: Ksiga jubileuszowa dedykowana profesorowi Jerzemu Dietlowi w 80. rocznic urodzin, red. nauk. J.W. Wiktor, Wysza Szkoa Biznesu National-Louis University, Nowy Scz 2007, s. 17-35.


19

Proces cierania si koncepcji nowoczesnej uczelni trwa, znajdujc wyraz w zrnicowaniu narodowych systemw szkolnictwa wyszego w rnych krajach i ksztatujc idee uniwersytetw nowej generacji. 2.4 Paradoks uniwersytetu przyszoci

W jakim kierunku zmierza wic koncepcja zarzdzania szko wysz? Czy bdzie

to, jak pisze Zeller, zarzdzanie19: uniwersytetem przedsibiorczym, marketingowe, na podstawie TQM (Total Quality Management kompleksowego zarz-

dzania jakoci), przez pryzmat zarzdzania wiedz, inne?

Wydaje si, e nie mona lekceway analizy studiw przypadkw Clarka, w ktrej zwraca on uwag na20:

dywersyfikacj rde finansowania (The Diversified Fundind Base), przywdztwo i umacnianie zarzdzania uczelni (The Strengthened Steering

Core), rozszerzanie przestrzeni rozwoju (The Expended Development Periphery), wspieranie ducha przedsibiorczoci akademickiej (The Stimulated Academic

Heartland), integracj kultury przedsibiorczoci (The Integrated Enterpreneurial Cultu-

re). W szczeglnoci Clark sygnalizuje konieczno przenikania si wartoci akade-

mickich i menederskich. S one jego zdaniem obecne u samych rde idei uniwer-sytetu w postaci ducha przedsibiorczoci (Academic Heartland).

Mniej wicej w tym samym czasie, co Clark, inny autor przypomina zasady i wartoci uniwersyteckie, bez ktrych definicja i tosamo uniwersytetu byaby niepena. Wonicki wymienia wrd nich nastpujce zasady21:

twrczo (obejmujc zarwno badania naukowe, jak i nauczanie); etyk i wartoci moralne (poszukiwanie prawdy i dostarczanie wzorcw mo-

ralnych);

19 P. Zeller, Dorobek teoretyczny w zakresie zarzdzania szkoami wyszymi w Polsce i na wiecie,

[w:] Model projektowania i wdraania strategii rozwoju w publicznych szkoach wyszych w Polsce, red. nauk. C. Kochalski, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Pozna 2011, s. 30-48.

20 B. Clark, Creating, op. cit., s. 5-7. 21 J. Wonicki, Zaoenia ustrojowe publicznej instytucji akademickiej, [w:] Model zarzdzania pu-

bliczn instytucj akademick, (red.) J. Wonicki, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 1999, s. 22.


20

wolnoci akademickie (zasad autonomii, elekcji, kooptacji, korporacjo-nizm);

wartoci uniwersyteckie (zasad wsplnoty, powszechnoci ponadnarodo-wej, relacj mistrz ucze);

powszechnoci nauk (rnorodnoci i wieloci dyscyplin); Bardzo istotn rol odgrywa tu autonomia, rozumiana nie tylko jako swoboda

prowadzenia bada i nauczania, ale jednoznacznie podkrelajca wolno akade-mick, w ktrej zawiera si zewntrzna i wewntrzna wolno instytucjonalna, o jakiej pisze DbrowaSzefler22. Niekiedy autonomiczne uniwersytety bywaj orga-nizacjami pasywnymi, satysfakcjonujc si tym, co ju osigny i nie chcc ju ni-czego wicej23. Nawet jednak w takich sytuacjach byoby bdem zrezygnowa z autonomii uczelni, w tym take z autonomii indywidualnej kadego z podmiotw spoecznoci uniwersyteckiej, cho pokusa pjcia na atwizn z pewnoci istnieje.

Kto winien czuwa nad ochron autonomii i swobd akademickich? Wydaje si, e jedynym stranikiem tych wartoci powinna by wsplnota akademicka. Okre-lenie to zostao zdefiniowane wczeniej. Warto za Jwiakiem zauway, e mona mwi rwnie o szerszej zbiorowoci tworzcej zarwno wsplnot akademick, jak i pracodawcw, przedstawicieli otoczenia spoecznego i gospodarczego uczelni24. Ta sie wzajemnych powiza skada si na spoeczno akademick.

Jednym z paradoksw wizji uniwersytetu nowej generacji jest zaoenie, by w procesie zarzdzania szkoa wysz, uwzgldni konieczno rozdziau rodowiska akademickiego i uczelni jako instytucji. Zasada wydaje si by suszna, lecz jej lite-ralne stosowanie prowadzi moe do wycznego ksztatowania koncepcji zarzdza-nia przez instytucjonalne organy uczelni. Tymczasem, zarwno uczelnia jako insty-tucja, jak i kady z reprezentantw rodowiska akademickiego w rzeczywistoci ksztatuj relacje zewntrzne samodzielnie. Na ile s one zgodne z misj i strategi uczelni, zaley od stopnia identyfikacji kadego z reprezentantw z autentyczn wsplnot akademick. Z kolei Sowa wskazuje, e czonkowie wsplnoty akademic-kiej nie powinni by anonimow zbiorowoci interesariuszy25 (grup nastawionych na interes wasny). Przeciwnie, powinni inicjowa i prowadzi moliwie cis wspprac w deniu do wsplnie wyznaczonych celw. W tradycyjnym ujciu gwnymi zadaniami wsplnoty akademickiej jest ochrona swobd akademickich i autonomii uczelni, a take odpowiedzialno za prowadzenie bada naukowych i ja-

22 M. Dbrowa-Szefler, System nauki i szkolnictwa wyszego. Funkcjonowanie i elementy zarzdzania,

Centrum Bada Polityki i Szkolnictwa Wyszego, Warszawa 2003, s. 92-95. 23 P. Dominiak, K. Leja, Czy uniwersytet potrzebuje strategii, Nauka i Szkolnictwo Wysze 2000,

nr 2 (16), s. 27. 24 J. Jwiak, Model, op. cit., s. 16. 25 K.Z. Sowa, Spoeczne funkcje szkolnictwa i elitotwrcza funkcja uniwersytetu. Uwagi socjologa, [w:] Spo-

eczna odpowiedzialno uczelni, (red.) K. Leja, Wyd. Politechniki Gdaskiej, Gdask 2008, s. 41 i 43.


21

ko ksztacenia. Zadania te powinny by realizowane przez samorzd akademicki (wy-bieralne organy jednoosobowe i kolegialne). Sowa podkrela zarazem, e zapewnienie rozwoju uczelni, pojmowanej jako przedsibiorstwo znajduje si w kompetencjach insty-tucji zarzdu szkoy wyszej26. Mowa o zarzdzaniu wasnoci i infrastruktur, pozyski-waniu rodkw finansowych, realizacji budetu, biecym administrowaniu, trosce o ekonomiczn efektywno uczelni.

Jeeli moliwa jest kompilacja z rnorodnych modeli przejciowych takiej kon-cepcji uniwersytetu przyszoci, ktra poradzi sobie z paradoksem zrwnowaonego rozwoju uczelni jako przedsibiorczej instytucji oraz innowacyjnej wsplnoty aka-demickiej, bdzie to kolejny krok w stron budowania uniwersytetu nowej genera-cji.

Kierunkowe zmiany modelu zarzdzania uczelni wysz wyznacza proponowany przez Wissem trend uniwersytetu trzeciej generacji27:

wprowadzenie komercjalizacji bada i technologii (jako trzeciego celu dzia-alnoci uniwersytetu, obok bada i dydaktyki);

tworzenie midzynarodowych centrw transferu technologii, wdraajcychzasad karuzeli know-how;

organizowanie wysoko wyspecjalizowanych zespow interdyscyplinarnychopierajcych si na wsppracy rnych organizacji i instytucji;

prowadzenie kolegiw uniwersyteckich dla najlepszych i najbardziej uzdol-nionych studentw obok masowego ksztacenia;

posugiwanie si podstawowym jzykiem komunikacji jzyk angielski; ocena jakoci bada opierajca si na systemie apelacji;

Wydaje si jednak, e to nie wystarczy. Konieczne staje si rwnie odpowiednie uksztatowanie co najmniej dwch obecnie postpujcych procesw zmian: struktu-ry organizacyjnej uczelni oraz reorganizacji sposobw finansowania uniwersytetw. Mona zarazem sdzi, e prawdziwym wyzwaniem dla nowej generacji uniwersyte-tw bdzie ksztatowanie nowego czowieka dojrzaego do budowania spoeczestwa przyszoci.

3. ZAKOCZENIE

Nie znamy przyszoci std tak ogromna waga przedsibiorczoci jako wygl-dania ku jutru, wychylania si w przyszo, jako wizja tego, co ma nastpi pisze Kadubek28. Prbujc umiejscowi w przestrzeni nauk przedsibiorczo akademic-

26 Tame, s. 43. 27 J.G. Wissema, Technostarterzy, op. cit., s. 89. 28 Z. Kadubek, Dwie przedsibiorczoci, [w:] strona internetowa projektu Akademicki Przedsi-

biorca, http://www.akademickiprzedsibiorca.pl/artykuy/pierwsze-kroki/326 [dostp: 10.01.2013]. Autor jest pracownikiem naukowym Uniwersytetu lskiego w Katowicach.

http://www.akademickiprzedsi%C4%99biorca.pl/artyku%C5%82y/pierwsze-kroki/326


22

k, siga do idei uniwersytetu sokratejskiego. Zestawia j zarazem z przedsibiorczo-ci schumpeterowsk29, okrelan czasem mianem twrczej (kreatywnej) destruk-cji (schpferische Zerstrung). Zdaniem Kadubka tylko dziaalno uniwersytecka podwaajca porzdek i stan spraw (pastwa, religii, ekonomii, wolnoci, obywatel-skoci, prawa) jest aktywnoci najbardziej sprzyjajc ekonomii i przedsibiorczoci w rozumieniu entrepreneurship30. Formuuje wic interesujc tez, e tylko taki filozoficzny, stawiajcy pytania uniwersytet jest schumpeterowski i w nastpstwie przedsibiorczy. Jego zdaniem przedsibiorczo wyrasta z niezadowolenia, z od-wagi powiedzenia nie, z niezgody na to, co jest. Trudno cakowicie zlekceway tez Kadubka, e uniwersytet, ktry realizuje nawet tysic cennych projektw, a niczego nie neguje, nie moe stanowi dobrego terenu do wysikw innowacyjno-ci, nie posiada nastawienia przedsibiorczego. Co wicej, trzeba zgodzi si z po-gldem wspomnianego autora, e sektor gospodarki intuicyjnie przychodzi do uniwersytetu po negacj, po kreatywn si niszczenia (starego!), bo bez przezwyci-enia starego i przejcia do nowego nie mona mwi o rozwoju. Kadubek, obser-wujc wspprac wspczesnych uczelni z biznesem (a take powszechne obecnie finansowanie bada naukowych i w zasadzie wszelkich nowych inicjatyw z tzw. grantw), uwaa, e uniwersytet dzi, otrzymawszy fundusz, niczego nie neguje, a wic nie tworzy, w konsekwencji czego nie ma szans by przedsibiorczy.

Rzeczywicie wydaje si zasadnym spostrzeenie, e idea przedsibiorczoci pr-buje zbliy do siebie dwie konkurujce dzi ze sob kultury: humanistyczn i kultu-r opart na naukach cisych i technicznych31. Tylko czy prba zanegowania wszystkiego i rozpoczcia od nowa jest najlepszym sposobem przezwycienia swego rodzaju cywilizacyjnego impasu? Pytajc o strategi rozwoju uniwersytetu przyszo-ci, nie mona jednak pomin, w schumpeterowskim stylu, pewnej oczywistoci, o ktrej wspomina Kadubek: przedsibiorczy jest uniwersytet ze swej uniwersytec-kiej natury. T fundamentaln, lec u rde idei universitas, przedsibiorczo uwaa wic za wystarczajc. Tymczasem promowan dzi powszechnie jako epoko-we odkrycie i konieczno, t drug przedsibiorczo, Kadubek nazywa wprost sztuczn, bdc jedynie terapeutycznym dziaaniem zastpczym. Jaka powinna wic by konkluzja, pytajc o uniwersytet przyszoci? Skoro zgodnie z diagnoz Kadub-ka istniej a dwie przedsibiorczoci, trzeba wybra jedn. Bezwzgldnie jednak

29 Por. J. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1962, s. 104. 30 Zdaniem Z. Kadubka przedsibiorczo (z francuskiego: entrepreneuriat) mona opisa jako

podstawow dyspozycj akademika bd akademickiej jednostki do aktywnoci zwizanej z przestrzeni albo te w przestrzeni ekonomii i biznesu.

31 Pod koniec lat 50. XX w. angielski naukowiec i powieciopisarz Charles Percy Snow (1905-1980) w wykadzie Two Cultures and the Scientific Revolution (Dwie kultury i naukowa rewolucja) przedstawi dwie kontrastowe formacje kultury: humanistyczn oraz kultur opart na naukach cisych i technicznych. Snow twierdzi, e potencjalna moliwo wsppracy pomidzy obiema kulturami stale si zmniejsza.


23

wyboru dokona naley i decyzja ta wci staje si wyzwaniem dla wyszych uczelni, a nazywajc rzecz po imieniu: jest wyzwaniem dla ludzi, ktrzy uniwersytety tak instytucje, jak i wsplnot akademick stanowi.

BIBLIOGRAFIA Antonowicz D., Uniwersytet przyszoci. Wyzwania i modele polityki, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa

2005. Clark B., Creating Entrepreneurial University: Organizational pathways of transition, International Associa-

tion of Universities, Paris 1998. Dbrowa-Szefler M., System nauki i szkolnictwa wyszego. Funkcjonowanie i elementy zarzdzania, Cen-

trum Bada Polityki i Szkolnictwa Wyszego, Warszawa 2003. Dominiak P., Leja K., Czy uniwersytet potrzebuje strategii, Nauka i Szkolnictwo Wysze 2000, nr 2 (16). Gokowski J., Machowska K.M., Wiedza i informacja w nowoczesnym spoeczestwie przyczynek do

dyskusji o spoeczestwie wiedzy, Nauka i Szkolnictwo Wysze 2003, nr 2 (22). Jwiak J., Model uczelni przedsibiorczej a model tradycyjny dowiadczenia polskie, Nauka i szkolnictwo

Wysze 2003, nr 1 (21). Kadubek Z., Dwie przedsibiorczoci, [w:] strona internetowa projektu Akademicki Przedsibiorca,

http://www.akademickiprzedsibiorca.pl/artykuy/pierwsze-kroki/326. Kobylarek A., Uniwersytet zarys ewolucji idei podstawowej, [w:] Nauka i Szkolnictwo Wysze 2002, nr 1 (19). Komisja Europejska, Komunikat: Rola uniwersytetw w Europie opartej na wiedzy, COM 2003, 58 final,

Bruksela, 05.02.2003, tekst w j. angielskim: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUri Serv.do?uri=COM:2003:0058:FIN:EN:PDF.

Kraniewski A., Proces Boloski: dokd zmierza europejskie szkolnictwo wysze?, MENiS, Warszawa 2005. Oko-Horodyska E., Strategia Lizboska zaoenia i szanse w Unii Europejskiej (cz. I), Nauka

i Szkolnictwo Wysze 2003, nr 2 (22). Pawowski K., Uczelnia IV generacji jako kreator rozwoju lokalnego i regionalnego, [w:] Ekonomia - Zarz-

dzanie - Marketing : Tryptyk sdecki : Ksiga jubileuszowa dedykowana profesorowi Jerzemu Dietlowi w 80. rocznic urodzin, red. nauk. J.W. Wiktor, Wysza Szkoa Biznesu National-Louis Univer-sity, Nowy Scz 2007.

Rola uniwersytetw w Europie wiedzy. Komunikat Komisji Europejskiej, Nauka i Szkolnictwo Wysze 2004, nr 1 (23).

Schumpeter J., Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1962. Sowa K.Z., Spoeczne funkcje szkolnictwa i elitotwrcza funkcja uniwersytetu. Uwagi socjologa, [w:] Spoeczna

odpowiedzialno uczelni, (red.) K. Leja, Wyd. Politechniki Gdaskiej, Gdask 2008. Szulc T., Dynamika przemian w szkolnictwie wyszym a realizacja procesu boloskiego, Nauka i Szkolnic-

two Wysze 2004, nr 2 (24). Wissema J.G., Technostarterzy dlaczego i jak?, PARP, Warszawa 2005. Wnuk-Lipiska E., Uniwersytet dzisiaj idee, cele i zadania, Nauka i Szkolnictwo Wysze 1996, nr 8. Wonicki J., Zaoenia ustrojowe publicznej instytucji akademickiej, [w:] Model zarzdzania publiczn

instytucj akademick, (red.) J. Wonicki, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 1999. Zeller P., Dorobek teoretyczny w zakresie zarzdzania szkoami wyszymi w Polsce i na wiecie, [w:] Model

projektowania i wdraania strategii rozwoju w publicznych szkoach wyszych w Polsce, red. nauk. C. Kochalski, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Pozna 2011.

http://www.akademickiprzedsi%C4%99biorca.pl/artyku%C5%82y/pierwsze-kroki/326http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2003:0058:FIN:EN:PDFhttp://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUri Serv.do?uri=COM:2003:0058:FIN:EN:PDF

Filip Nowacki*

AKTYWNO PRZEDSIBIORCZA UNIWERSYTETU TRZECIEJ GENERACJI

UNIWERSYTET CZY PRZEDSIBIORSTWO?

STRESZCZENIE: Niska pozycja polskich uniwersytetw w skali wiata skania do podjcia rozwaa na temat susznoci przyjtego modelu ich funkcjonowania. O ile zgodnie z tradycj uniwersytetu Humboldtowskiego zadanie uczelni wyszych polegao na prowadzeniu dziaalnoci dydaktycznej oraz badawczo-rozwojowej, o tyle wymaga-nia rynkowe wymogy powstanie nowego modelu, tak zwanego uniwersytetu trzeciej generacji. Poza wymienionymi ju obowizkami pojawia si w nim dodatkowo pojcie aktywnoci przedsibiorczej i to zarwno pord studentw, jak i absolwentw. Na-wizywanie wsppracy ze sfer biznesow, przeprowadzanie bada na zamwienie przedsibiorstw czy te wsplne ksztatowanie programw nauczania staj si jego pod-stawowymi elementami. Ich efektem powinna by zgodnie z zasadami rynkowymi wysza efektywno przejawiajca si choby w wyszym ni dotychczas poziomie in-nowacyjnoci oraz wzrocie liczby przedsibiorstw odpryskowych powstajcych przy uczelniach wyszych. Naley sobie jednoczenie zada pytania, czy model zarzdzania uniwersytetami w sposb podobny do przedsibiorstw jest waciwym kierunkiem ewolucji oraz w jaki sposb poczy dziaanie uczelni wyszych przy wsppracy z biz-nesem na zasadach rynkowych, przy zachowaniu ich istniejcej kultury oraz wielowie-kowej tradycji, na ktrej opiera si ich sia. Sowa kluczowe: uniwersytet trzeciej generacji, aktywno przedsibiorcza, powizania sie-ciowe, przedsibiorstwa odpryskowe Kod klasyfikacji JEL (Classification System for Journal Articles): F20, F60, I21, I23, M13.

1. WPROWADZENIE Nadrzdnym celem uniwersytetw byo niegdy szerzenie wiedzy z rnego za-

kresu dziedzin. Poczwszy od weterynarii na inynierii skoczywszy. Wielokrotnie dokonywane obserwacje oraz badania przez uznany autorytet uzyskiway miano prawa, ktrego nastpnie nauczano. Stwierdzono bowiem, e zaobserwowane za-chowania s powtarzalne i pozwalaj na wyciganie odpowiednich wnioskw.

* Doktorant w Katedrze Marketingu Midzynarodowego Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu.

FILIP NOWACKI

26

Tak te w pewnym uproszczeniu ksztatowao si powstawanie wiedzy. W procesie ewolucji z uniwersytetu redniowiecznego wyksztaci si model uniwersytetu Hum-boldtowskiego, ktrego trwanie szacuje si do roku 1950. Kwesti dyskusji byoby natomiast stwierdzenie, e pomimo wystpienia okresu przejciowego, tak naprawd w niektrych, o ile nie w wikszoci, gospodarkach ten model uczelni wyszej jest wci obowizujcym. W procesie tym nastpiy daleko idce zmiany. Przede wszystkim nauczane prawa nie stanowiy duej efektu pracy autorytetu, ktrego nie mona by podway. Nowa wiedza powstawaa na skutek obserwacji, a w oparciu o jej wynik formuowano nowe nauki. Co istotne, wyniki bada zaczy stawa si coraz szerzej dostpne1.

Najistotniejsze byy jednak zmiany zachodzce w gospodarce wiatowej. Na sku-tek postpu oraz globalizacji mona mwi wrcz o zmierzchu modelu uniwersyte-tu Humboldtowskiego w dotychczasowej jego postaci. Naley sobie zda spraw z tego, w jak znacznym stopniu zmienio si podejcie ludzi do kwestii wyksztace-nia. Dawniej by to luksus dostpny wycznie dla wybranych. Obecnie wyksztace-nie staje si dobrem powszechnym, towarem takim, jak kady inny. Zgodnie z po-stanowieniami Unii Europejskiej zawartymi w Strategii Europa 20202 odsetek osb posiadajcych wysze wyksztacenie w wieku 30-34 lata musi wzrosn do poziomu co najmniej 40%, przy obecnym 31%3. Zauwaalna jest wic zmiana w pojmowa-niu znaczenia edukacji wyszej. Kolejnym czynnikiem, ktry spowodowa spore zmiany, jest postpujca globalizacja. Uatwienia w migracji ludnoci, pojawienie si Internetu jako szybkiego dostpu do nieskoczonej liczby informacji oraz wzrost konkurencyjnoci jako skutek uatwionego dostpu do szerszej liczby uniwersytetw ukazay zagroenia, ktre nie byy wczeniej brane pod uwag. Jeli spojrze rwnie na koszty bada naukowych oraz przemysowych i ich znaczny wzrost, nie trudno dostrzec, jakie trudnoci napotkay na swojej drodze uniwersytety w XX wieku. W Strategii Europa 2020 powstaej przy udziale pastw czonkowskich Unii Euro-pejskiej zauwaalne s rnice w wydatkach na B+R w pastwach Triady. O ile Eu-ropa przeznacza na dziaalno badawczo rozwojow poniej 2% swojego PKB, w USA poziom ten wynosi 2,6% a w Japonii a 3,4%4. Dane dla gospodarki musz oczywicie przekada si na rnice w funduszach posiadanych przez publiczne szkoy wysze. Wspomniane zostay wycznie gwne rnice, jakie s efektem po-stpu wystpujcego w gospodarce wiatowej, ktry doprowadzi do sytuacji,

1 G. Grosskreutz, Rola firm spin-off w zwikszaniu efektywnoci uczelni wyszych, Folia Pomeranae

Universitatis Technologiae Stetinensis. Oeconomica 2010, nr 60 (282). 2 Komisja Europejska, Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrwnowaonego rozwoju

sprzyjajcego wczeniu spoecznemu, KOM, Bruksela 2010, s. 12. 3 Dla porwnania, odsetek ludzi posiadajcych wysze wyksztaceniu w wieku 25-34 lata w USA

wynosi okoo 40%, natomiast w Japonii ponad 50%. 4 Komisja Europejska, Europa 2020. Strategia, op. cit., s. 13.

KONKURENCYJNO UNIWERSYTETU PRZYSZOCI

27

w ktrej uniwersytet Humboldtowski nie jest ju wystarczajcym modelem i tak naprawd konieczne byo stworzenie koncepcji nowego modelu uniwersytetu trze-ciej generacji.

2. ZMIANY W SYSTEMIE EDUKACJI NA POZIOMIE UCZELNIWYSZYCH W POLSCE PO ROKU 1989

Najwiksze zmiany w polskim systemie edukacji wyszej zaszy niewtpliwie po roku 1989. Wystarczy porwna liczb studentw na przeomie ostatniego dwudzie-stolecia.

Rysunek 1. Charakterystyka zmian liczby studentw oraz uczelni wyszych w Polsce po roku 1989

rdo: opracowanie wasne na podstawie: Liczba studentw w Polsce, http://www.studenckamarka.pl/serwis.php?pok=1909&s=73 [dostp: 05.03.2013]

oraz Dane statystyczne o szkolnictwie wyszym, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego, http://www.nauka.gov.pl/dane-statystyczne-o-szkolnictwie-wyzszym [dostp: 07.02.2013].

W roku 1990 w Polsce na uczelniach wyszych studiowao zaledwie 403 tys. osb, podczas gdy w roku 2007 liczba studentw wynosia 1.930 tys.5. Oznacza to wzrost liczby osb podejmujcych studia wysze przez okres zaledwie niecaych dwch dekad o prawie 480% (por. rys. 1). W efekcie powinnimy sta si pioniera-mi europejskiej gospodarki. Zgodnie z zalenoci studia wysze = wyszy poziom wiedzy = wiksza innowacyjno i produktywno, polscy absolwenci powinni do-prowadzi do znacznego wzrostu gospodarczego w Polsce. Nie da si zaprzeczy,

5 Liczba studentw w Polsce, http://www.studenckamarka.pl/serwis.php?pok=1909&s=73 [dostp: 13.02.2013].

0

500000

1000000

1500000

2000000

2500000

Liczba studentw

Rok 1990/1991 Rok 2005/2006

050

100150200250300350400

Uczelnie publiczne Uczelnie niepubliczne

Rok 1992/1993 Rok 2010/2011

http://www.studenckamarka.pl/serwis.php?pok=1909&s=73http://www.studenckamarka.pl/serwis.php?pok=1909&s=73http://www.nauka.gov.pl/dane-statystyczne-o-szkolnictwie-wyzszym

FILIP NOWACKI

28

e taki nastpi, trudno jednak doszukiwa si zalenoci pomidzy tym faktem oraz tak znacznym wzrostem liczby osb podejmujcych wysze studia. O ile liczba stu-dentw wzrosa w cigu dwudziestu lat piciokrotnie, o tyle wydatki budetowe na szkolnictwo wysze wzrosy w tym okresie zaledwie o 50%. Jak zauway J.T. Hry-niewicz, zagranic rodki na edukacj s na zdecydowanie odmiennym poziomie, a dziki ich wzgldnej obfitoci nieporwnywalne s warunki badawcze choby w laboratoriach6.

Tak naprawd dane o wysokim poziomie edukacji w Polsce, z uwagi na wzrost liczby studentw oraz co najmniej zadowalajcy w skali wiata poziom skolaryzacji, s zafaszowane, jak ma to zreszt miejsce przy operowaniu wartociami bezwzgld-nymi, nie majc jednoczenie dostpu do informacji na temat danych jakociowych. Podajc za danymi Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyszego, w roku 1992/93 w Polsce istniao 106 szk wyszych publicznych oraz zaledwie 18 szk wyszych niepublicznych, potocznie nazywanych prywatnymi. Nastpiy jednak pewne daleko idce zmiany. Otwarcie gospodarki, rynkowe podejcie do szkolnictwa wy-szego przy niskich barierach wejcia na rynek doprowadziy do zmiany tej sytuacji. W roku 2010 w Polsce istniay 132 szkoy wysze publiczne oraz 338 szk wy-szych niepublicznych. Oznacza to, e liczba szk publicznych wzrosa w tym okresie o 24%, podczas gdy na rynku pojawio si 19-krotnie wicej szk niepublicznych (por. rys. 1). Ponownie fakt ten powinien wiadczy o bogactwie polskiego systemu edukacyjnego. Trudno si z tym jednak zgodzi. Cytujc M. Ratajczaka, mona dostrzec a cztery powody, ktre ka stwierdzi, e bogactwo jest iluzoryczne7:

wieloetatowo suca spenieniu wymaga kadrowych; aktywizacja zawodowa emerytowanych ju nauczycieli akademickich bez

wzgldu na ich wiek czy te stan zdrowia; angaowanie cudzoziemcw bez zwaania na posiadane przez nich kompe-

tencje jzykowe; prowadzenie zaj dydaktycznych z przedmiotw odlegych tematycznie

od specjalnoci naukowej danej osoby wyksztaconej na przestrzeni lat. Dodatkowo nastpi niekorzystny trend w postaci wzrostu studentw zaocznych,

ktrzy w roku akademickim 1988/1989 stanowili 23% ogu, natomiast w roku akademickim 2008/2009 odsetek ten wzrs do 51%. Wszystko to przy opinii, e niestety, studia zaoczne nie gwarantuj takiej samej jakoci, jak studia dzienne8. Podsumowaniem przytoczonych danych jest tak naprawd ranking uczelni z caego wiata. Skoro polskie szkolnictwo wysze tak dobrze prezentuje si w da-

6 J.T. Hryniewicz, Pastwo a reformowanie polskiej nauki, Przegld Organizacji 2010, nr 9. 7 M. Ratajczak, Pastwo jako podmiot polityki rozwoju szkolnictwa wyszego w Polsce, Przegld Or-

ganizacji 2010, nr 7-8, s. 6. 8 Tame, s. 5.


29

nych liczbowych, rwnie dobrze powinno wyglda w rankingach. Konfrontujc to stwierdzenie z rzeczywistoci, okazuje si jednak, e tak nie jest. W wiatowym rankingu 500 najlepszych uczelni na wiecie obecne s tylko dwie polskie uczelnie wysze, tj. Uniwersytet Jagielloski oraz Uniwersytet Warszawski. Obie zreszt na dalekich pozycjach pomidzy 300 a 400 miejscem9. Prno w tych rankingach szu-ka rwnie polskich uczelni niepublicznych. Podobnie ma si sytuacja w krajowych rankingach. Praktycznie jedyn niepubliczn uczelni zajmujc stosunkowo wysok pozycj jest Akademia im. L. Komiskiego w Warszawie10. Trudno wic zgodzi si z iluzorycznym bogactwem uczelni oraz liczb ich absolwentw. Posiadanie dyplo-mu nie stanowi ju bowiem w adnym stopniu nobilitacji czy te uznania w oczach przyszego pracodawcy. Peni raczej funkcj swoistego sita umoliwiajcego wstpn selekcj potencjalnych kandydatw. Analizujc wszystkie informacje, mona dysku-towa na temat susznoci podjtych decyzji upublicznienia wyszej edukacji. Bez sprawowania przez pastwo rzeczywistej funkcji kontrolnej oraz decyzyjnej trudno stwierdzi, by za ilociowym wzrostem liczb bezwzgldnych w edukacji podao identyczne bogactwo jakociowe.

3. UNIWERSYTET TRZECIEJ GENERACJI W ASPEKCIE INTER-NACJONALIZACJI UCZELNI WYSZYCH

Pojcie, a raczej model uniwersytetu trzeciej generacji, nazywanego rwnie Uniwersytetem Przedsibiorczym, ewoluowao w naturalny sposb jako kontynuacja wczeniejszej wizji uczelni wyszej w postaci uniwersytetu Humboldtowskiego. Oczywicie, zachowuje on ide prowadzenia prac badawczo-rozwojowych, ktre maj si przekada na dydaktyk, dc analogicznie do wzrostu jej poziomu, poja-wia si w nim jednak dodatkowy aspekt (zob. rys. 2).

Co istotne, uniwersytety zgodnie z tym modelem nie maj moliwoci istnie du-ej jako niezalene instytucje, czyli w sposb, jaki ksztatowao si to dotychczas. Naji-stotniejszy wpyw na tak sytuacj ma globalizacja, a w jej konsekwencji internacjona-lizacja uczelni wyszych oraz pewnych wzorcw ich funkcjonowania, przejawiajca si midzy innymi w unifikacji programw nauczania, ktre niegdy byy wycznym zasobem danej uczelni. Poniewa edukacja staa si masowa, naley wprowadzi pewne zmiany. Kreatywno powinna odzyska swe utracone znaczenie, gdy w inny sposb jednostki wybitne nie bd miay moliwoci uzyskania nalenego im miejsca. Wik-szo z pastw, nawet tych funkcjonujcych jako welfare states, nie jest w stanie duej finansowa edukacji dla tak znacznej liczby potencjalnie zainteresowanych. W konse-

9 Academic Ranking of World Universities 2012, http://www.shanghairanking.com/ARWU2012. html [dostp: 08.02.2013].

10 Ranking uczelni akademickich 2012, http://www.perspektywy.pl/index.php?option=com_content &task=view &id=5074&Itemid=909 [dostp: 11.02.2013].

http://www.shanghairanking.com/ARWU2012.htmlhttp://www.shanghairanking.com/ARWU2012. htmlhttp://www.perspektywy.pl/index.php?option=com_content&task=view &id=5074&Itemid=909http://www.perspektywy.pl/index.php?option=com_content&task=view &id=5074&Itemid=909

FILIP NOWACKI

30

kwencji oznacza to mniej rodkw na prace badawczo-rozwojowe czy te dydaktyk, a przecie zgodnie ze Strategi Unii Europejskiej 2020 rodki te powinny wzrasta. M. Ratajczak mwi wrcz o Mcdonaldyzacji uniwersytetw, z czym nie do koca mona si zgodzi11. W pewnym bowiem uproszczeniu, gdyby wszystkie uczelnie wy-sze funkcjonoway faktycznie w ten sam zestandaryzowany sposb, przy uyciu tych samych narzdzi, nie powinna mie miejsca sytuacja, w ktrej jedne uniwersytety s inaczej oceniane oraz klasyfikowane od pozostaych. A fakt ten zosta przecie uwy-datniony w ramach poprzedniego rozdziau. Niewaciwe byoby jednak cakowicie odrzuci racje M. Ratajczaka. Szereg czynnoci, jakich dokonuj uczelnie wysze, dy w znacznym stopniu do ich standaryzacji. Zajcia prowadzone w jzyku angielskim jako wspczesnym lingua franca, wsplne oraz podwjne dyplomy uczelni, wymiany studentw i wykadowcw, wszystko to sprzyja ujednolicaniu si wiedzy. Jest to jednak konsekwencja rozwoju wiata, globalizacji oraz dostpu do nieosigalnych wczeniej zasobw wiedzy poprzez uycie Internetu. W ramach wiata istniej uniwersytety posiadajce swoje filie zagraniczne, jednak ich znaczenie jest wci marginalne, a uni-wersytety, ktre planoway rozwj swojej oferty w ten wanie sposb, niejednokrotnie napotkay na spory opr ze strony otoczenia12.

Rysunek 2. Gwne cechy uniwersytetu Humboldtowskiego oraz uniwersytetu trzeciej generacji

Przedsibiorczo akademicka

Osiganie zysku

Szerzenie wiedzy B+R

Dydaktyka

rdo: opracowanie wasne

11 M. Ratajczak, Pastwo, op. cit., s. 5. 12 K. Pawowski, Internacjonalizacja a globalizacja we wspczesnym szkolnictwie wyszym, Organi-

zacja i Kierowanie 2005, nr 4 (122), s. 28-30.


31

Ide uniwersytetu trzeciej generacji jest poczenie sfery naukowej z biznesem oraz wszelkimi instytucjami. Poprzez powizania sieciowe moliwe jest prowadzenie wsplnych prac B+R, a take ich komercjalizacja, o ile powstay one przy uczelni. Dotyczy to zreszt nie tylko aspektu krajowego, ale dziki wspczesnym moliwo-ciom technologicznym rwnie powiza midzynarodowych. Uczelnie coraz silniej zaczynaj rwnie rywalizowa o studentw na rynku wiatowym. Chocia studenci zagraniczni stanowi wci may odsetek caoci, to trend ten zyskuje na znaczeniu w ramach modelu Uniwersytetu Przedsibiorczego. Uczelnia zaczyna funkcjonowa niczym przedsibiorstwo pozyskujce najlepsze zasoby ludzkie ze rodowiska, dc do rozwoju nauki poprzez powizania sieciowe, a w konsekwencji, majc za cel maksyma-lizacj zysku. W wycigu tym przoduj obecnie Stany Zjednoczone, ktrych uczelnie znajduj si w cisej wiatowej czowce, a prawie 20% wszystkich uczniw studiuj-cych zagranic wybiera jako kraj destynacji wanie USA13.

4. PRZEDSIBIORCZO AKADEMICKA I ZNACZENIEPRZEDSIBIORSTW ODPRYSKOWYCH

Aby odnie si bezporednio do przedsibiorczoci akademickiej, naleaoby wczeniej wspomnie o prywatnych kosztach studiowania. Aspekt ten jest bardzo czsto pomijany, co w kontekcie uniwersytetw przedsibiorczych wydaje si spo-rym zaniedbaniem. Studenci podejmujcy studia na wyszej uczelni ponosz z tego tytuu okrelone koszty:

koszty studiowania (czesne, zakup podrcznikw, opaty za korzystaniez biblioteki, opaty za ewentualne egzaminy poprawkowe, itd.);

koszty utrzymania; inne (np. koszty dojazdu z domu na uczelni, wynajem mieszkania, spata

kredytu zacignitego na okres podjcia studiw wyszych);Tym samym osoba rozpoczynajca studia i ponoszca obecnie z tego tytuu kosz-

ty prognozuje, e ukoczenie studiw wyszych przeoy si na wysze przychody rekompensujce jej poniesione wydatki. Sytuacja taka moliwa jest wycznie w przypadku prawidowego i wydajnego funkcjonowania uniwersytetw, w innym przypadku zwiksza si moe wycznie liczba osb bezrobotnych z wyszym wy-ksztaceniem.

Dochodzimy w ten sposb do najbardziej efektywnego modelu uczelni wyszej. Oczywicie, w zalenoci od odpowiednich warunkw gospodarczych oraz rynko-wych bdzie on rny, jednak realia edukacyjne wskazuj na upowszechnienie mo-delu uczelni wyszej trzeciej generacji jako wiodcego rozwizania. Uczelnie w po-

13 Global flow of tertiary-level students, UNESCO, Institute for Statistics, http://www.uis.une-sco.org/Education/Pages/international-student-flow-viz.aspx [dostp: 13.02.2013].

http://www.uis.unesco.org/Education/Pages/international-student-flow-viz.aspxhttp://www.uis.unesco.org/Education/Pages/international-student-flow-viz.aspx

FILIP NOWACKI

32

staci przedsibiorstw s najczciej spotykane w USA14. Niepubliczne uczelnie, ktre dbaj o swoj ofert, aby przycign do siebie nowych studentw, doskonale sprawdzaj si we wspczesnej gospodarce. Specyficzn odmian s uczelnie stricte for profit. Ich ide jest przede wszystkim osiganie zysku15, co odbywa si poprzez siln koncentracj na dydaktyce, przy jednoczesnym pominiciu aspektu badawcze-go. Jest to pewne odchylenie od standardw nauczania, nazywane wrcz mod. Nie naley jednak lekceway trendw, jakie pojawiaj si w gospodarce, a w szcze-glnoci tych, ktre aktualnie zyskuj na znaczeniu. Przedsibiorczo akademicka niewtpliwie skupia si na osiganiu przez uniwersytet zysku, jednak w ramach no-wego modelu jest to raczej droga zrwnowaonego rozwoju, anieli gwatownych zmian, jak ma to miejsce w przypadku podmiotw for profit. Przedsibiorczo aka-demicka jest bardzo silnie akcentowana w przypadku powstawania odpryskowych przedsibiorstw tworzonych przy uniwersytetach. Wedug modelu przedsibiorcze-go, badania naukowe powstajce w ramach uczelni wyszej powinny by komercjali-zowane. Osigane z tego tytuu zyski przekadaj si w dalszym etapie na wzrost rodkw przeznaczanych na kolejne badania. Dziki takiemu pozytywnemu transfe-rowi wiedzy zwiksza si moe znaczenie uniwersytetw, za same wizi sfery ba-dawczo-naukowej z praktyczno-biznesow ulegaj scaleniu oraz umocnieniu 16 . Uczelnie w Polsce dotychczas skupiay swoj uwag przede wszystkim na dziaalno-ci dydaktycznej oraz B+R, pomijajc niejako znaczenie ich konkurencyjnoci17. Naley zauway, e promowana powinna zosta aktywno przedsibiorcza nie tylko pord aktualnych studentw oraz pracownikw uczelni, ale take jej absol-wentw, zgodnie z tym, co zaobserwowa mona na rynkach zagranicznych. Przed-sibiorstwa odpryskowe, czyli spin-offs, s integralnym elementem najlepszych uczelni na wiecie, jak amerykaskie MIT czy Stanford. W tym miejscu naley za-pyta, dlaczego w Polsce miaoby by inaczej. Akademickie spin-offs pozwalaj uczelni oraz jej pracownikom na czerpanie zyskw z wdroenia w praktyk bizneso-w nowatorskich rozwiza i efektw prac badawczych. Dziki temu powstaje pozy-tywna korelacja innowacyjnoci oraz cigej aprecjacji rodkw przeznaczanych na prace badawcze. Technostartery, jak nazywane s te jednostki przez J.G. Wissema18,

14 A. Jeran, Uniwersytet czy przedsibiorstwo dylemat kultury organizacyjnej szk wyszych w Polsce,

Przegld Organizacji 2009, nr 7-8, s. 20. 15 Udzia przychodw z czesnego wynosi w nich rednio 95%. rdo: M. Kolasiski., Zarzdzanie

marketingowe w amerykaskich uczelniach for-profit, referat podczas konferencji pt. Marketingowe zarzdzanie uczelni, Pozna 2005.

16 E. Skawiska, Instytucjonalne warunki wsppracy midzy nauk i przemysem dla wzrostu innowa-cyjnoci w Polsce, Marketing i Rynek 2010, nr 12.

17 A. Marszaek, Rola przedsibiorstw odpryskowych tworzonych przy uniwersytetach w transferze wie-dzy i technologii, Marketing i Rynek 2010, nr 2, s. 20.

18 J.G. Wissema, Technostarterzy dlaczego i jak?, PARP, Warszawa 2005, s. 10.


33

zakadane przez studentw oraz absolwentw s niemniej istotne z punku widzenia uczelni wyszych. Sukces firm zakadanych przy uniwersytecie skania innych ludzi do podjcia studiw akurat na tej, a nie innej uczelni, jako dostarczajcej najbardziej przydatnej oraz praktycznej wiedzy. Wystpuje sprzenie zwrotne transferu know-how pomidzy pracownikami naukowymi a studentami i absolwentami ze sfery biznesowej. Zyskuje rwnie najblisze otoczenie przedsibiorstwa, ktre generujc zyski i zwikszajc zatrudnienie, pozytywnie na nie oddziauje. Przedsibiorczo akademicka jest najistotniejszym elementem modelu uniwersytetu trzeciej generacji. Mona dyskutowa, czy jest to waciwy kierunek, jednak nie da si zaprzeczy, e najlepsze uczelnie na wiecie zmierzaj wanie w t stron. Pozostaje wic pyta-nie, czy naley poda za oglnym trendem, czy raczej pozostawa w oportuni-stycznym stosunku i opiera si na tradycji. Decydujc si na to pierwsze rozwiza-nie, naley wyrni kilka elementw, ktre maj silny wpyw na budowanie wia-domej przedsibiorczoci akademickiej. Nie powstaje ona bowiem moc jednorazo-wego dziaania, a raczej jako skutek i efekt zdobywanego przez duszy czas do-wiadczenia. Modelowe rozwizania dla promowania wsppracy nauki z przemy-sem mona opisa w nastpujcy sposb:

upowszechnianie wiedzy odbywa si poprzez otwarte konferencje oraz se-minaria, w ktrych uczestnicz zarwno studenci, pracownicy naukowi, jak i przedstawiciele biznesu;

programy nauczania na poziomie uczelni wyszych s przygotowywane we wsppracy z wiodcymi podmiotami na rynku jako odpowied na ich potrzeby oraz wymagane umiejtnoci;

praktyki oraz stae dla studentw s obowizkowe i odbywaj si w wybra-nych firmach partnerskich, ktre nawizuj w ten sposb kontakt ze spo-ecznoci uczelnian. Firmy wybieraj w ten sposb przyszych pracowni-kw, a studenci otrzymuj moliwo weryfikacji teorii posiadanej z dydak-tyki z praktyk biznesow;

przedsibiorstwa z najbliszego otoczenia wspfinansuj studia dla najwy-bitniejszych jednostek;

poprzez powizania sieciowe uniwersytetw i przedsibiorstw tworzona oraz upowszechniana jest nowa wiedza, a take wystpuje wymiana pracowni-kw;

uczelnia wysza przeprowadza prace zlecone przez sektor biznesowy, nato-miast studenci pomagaj w rozwizaniu prostszych problemw i ustaleniu przyszych trendw, jakie mog wystpi na rynku;

przy uniwersytetach powstaj inkubatory przedsibiorczoci uatwiajce wejcie na rynek nowym firmom;

FILIP NOWACKI

34

organizowane s festiwale nauki promujce dyfuzj wiedzy do spoecznocioraz scalajce wszystkie elementy sieci powiza19;

Wymienione rozwizania s gwnymi elementami rozwoju przedsibiorczoci akademickiej, dziki ktrej uczelnie wysze mog w wikszym stopniu dy do osigania zysku przy jednoczesnym zmniejszeniu udziau finansowania publicznego. Zyskuj take studenci, ktrym studia wysze daj nadziej, e ich rozpoczcie = wzrost poziomu wiedzy oraz umiejtnoci = osignicie wyszych przychodw po ukoczeniu edukacji.

5. UNIWERSYTET PRZEDSIBIORCZY W POLSCE

Uniwersytet trzeciej generacji jest modelem, ktry zyskuje na popularnoci i, conie ulega wtpliwoci, bdzie stawa si obowizujcym. Przykadem polskiej uczel-ni, ktra poda za tym trendem, jest Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy. Przy uczelni ju dziaa Regionalne Centrum Innowacyjnoci, a w planach jest otwarcie Centrum Transformacji i Transferu Technologii20. Moliwe jest w takim razie powstawanie takich jednostek w polskim systemie edukacji wy-szej. Kolejne pytanie, na jakie naleaoby znale odpowied, to w jaki sposb regu-lowa poziom edukacji. Obecny regulator w postaci Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego, zwaajc na rankingi uczelni wiatowych i miejsce w nich rodzimych podmiotw, nie jest najlepszy. Prba powstania uczelni niepublicznych w Polsce poskutkowaa wzrostem liczebnoci szk o wtpliwej jakoci ksztacenia, przy ma-ym odsetku szk dcych do pozycji uczelni publicznych. Uczelnie niepubliczne skupiy swoj uwag na dydaktyce, rezygnujc niejako z promowania nowej kadry oraz prac badawczo-rozwojowych. Rynek, ktry powinien by skutecznym regulato-rem, okaza si w tym przypadku zawodny. Nie oznacza to jednak, e naley cako-wicie odrzuci funkcj rynku jako efektywnego regulatora. Jeli uczelnie, choby w USA, opierajce swoj pozycj na konkurencji rynkowej, s w stanie osiga wy-soki poziom ksztacenia, prac B+R oraz przedsibiorczoci, dziaanie takie jest mo-liwe. To rynek ma za zadanie eliminacj najsabszych podmiotw oraz nobilitacj najlepszych i najbardziej innowacyjnych. Powinien wic wpyn na denie uczelni wyszych do osigania wysokiej pozycji, zysku oraz cigego rozwoju. Oczywicie, pa-stwo powinno peni pewne funkcje regulacyjne. Uniwersytety maj za zadanie nie tylko ksztaci studentw, ale rwnie doktorantw i wasnych pracownikw, ktrzy przyczy-niaj si do wzrostu jakoci edukacji oraz prac badawczych. Uczelnie przedsibiorcze musz mie na uwadze wspprac z innymi podmiotami w ramach sieci biznesowo-

19 T. Malczyk., Festiwal nauki jako midzynarodowy instrument dyfuzji wiedzy, Przegld organiza-cji 2010, nr 12.

20 Adres strony Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego im. Jana i Jdrzeja niadeckich w Bydgoszczy: http://www.utp.edu.pl.

http://www.utp.edu.pl


35

uczelnianych. Ale wanie rynek przy pomocy pastwa powinien by najskuteczniejszym regulatorem. Uczelnie wysze musz zrozumie, e polska edukacja oddala si od wia-towej. Jeeli zostanie wprowadzone profesjonalne zarzdzanie uniwersytetami, moliwe bdzie przeksztacenie ich w uniwersytety trzeciej generacji. Poprzez osiganie zysku oraz komercjalizacj swojej dziaalnoci, moliwe bdzie przeznaczanie zwikszonych rod-kw na prace badawcze, przyczyniajce si w gwnej mierze do pozycji, jak zajmuje dana jednostka. Rynek natomiast zweryfikuje przydatno prowadzonej dydaktyki, efektywno funkcjonowania oraz skuteczno przygotowanych bada. Tym samym uczelnie reprezentujce wysoki poziom bd zmierzay w kierunku najlepszych uczelni wiatowych, natomiast jednostki najsabsze powinny zacz znika z rynku. Sytuacja, w ktrej studenci wiadomie podejmuj studia na uczelni nie oferujcej adnego pozio-mu dydaktyki, a wycznie nieakceptowany przez podmioty rynkowe papier magistra, jest sprzeczna z prawidowym funkcjonowaniem rynku. Jeli tak si nie stanie, renoma uczelni bdzie wci si pogarszaa, a uzyskany dyplom stanie si mao wartociowym dokumentem na coraz to bardziej konkurencyjnym rynku21. Nie jest rwnie istotne czy rozwija w tym kierunku bd si uczelnie publiczne czy niepubliczne. Ich wzajem-na konkurencja o najlepszych pracownikw oraz studentw moe si bowiem przyczy-ni wycznie do oglnego wzrostu poziomu edukacji wyszej. Sytuacja, w ktrej uni-wersytety s traktowane przez pastwo jak kade inne przedsibiorstwo, rezygnujc tym samym z bezporedniego finansowania na rzecz okrelonych subwencji, wiadczy o tym, e spenione s warunki funkcjonowania Uniwersytetu Przedsibiorczego22.

6. ZAKOCZENIE

Jak otwiera kultur na rynek, nie niszczc jej tradycji, a w jaki sposb tworzyhierarchi, uwzgldniajc wymogi rynku23, to gwne dylematy stojce przed uczelniami wyszymi w Polsce. Uniwersytety jako twory publiczne uwaane s za instytucje konserwatywne i skostniae. Niemniej naley mie na uwadze ich nieu-stann ewolucj oraz to, jak zmieniy si od czasw ich powstania w swojej pierwot-nej formie do obecnej postaci. Zmiany s niejako zapisane w statucie uczelni, wic nie powinno by przeszkd, aby poczy dotychczasowe osignicia oraz tradycje z nowoczesnymi metodami funkcjonowania uniwersytetu trzeciej generacji. Jednak-e dotychczas model ten nie zyska powszechnej akceptacji w rodowisku akademic-kim. Najwikszym wyzwaniem okazuje si prawdopodobnie konieczno przedsta-wienia celowoci takiej transformacji. Wydaje si, e istnieje konieczno prowadze-nia dalszych bada nad rozwojem koncepcji Uniwersytetu Przedsibiorczego oraz

21 M. Markowski, W. Popawski, O koniecznoci tworzenia strategii szk wyszych w Polsce, Prze-gld Organizacji 2009, nr 4.

22 J. G. Wissema, Technostarterzy, op. cit., s. 58. 23 A. Jeran, Uniwersytet, op. cit., s. 21.

FILIP NOWACKI

36

tego, w jaki sposb model ten moe zosta zaimplementowany w polskich warun-kach. Artyku nie precyzuje, w jaki sposb mona tego dokona, co najwyej wska-zuje na istniejce tendencje oraz zalety okrelonych rozwiza. Tym samym naley przeprowadzi dalsze badania nad tym, jakie s moliwoci wprowadzenia tego mo-delu w Polsce. Niewtpliwie, istnieje potrzeba szczegowego okrelenia modelu Uniwersytetu Przedsibiorczego oraz tego, czy powinien on zastpowa obecne uni-wersytety, czy te raczej wystpowa rwnolegle w ramach ich istnienia. Tym samym konieczne jest uzmysowienie, e z uwagi na malejc liczb studentw, konieczne staje si rozpoczcie konkurencji pomidzy uczelniami. Zacht tak z pewnoci moe by uniwersytet, ktry dziki dziaalnoci komercyjnej jest w stanie osiga z tego tytuu zysk i gwarantowa wiksze szanse dla przyszego absolwenta na odnie-sienie sukcesu na rynku pracy. Jeli polskie szkolnictwo wysze nie chce pozostawa w tyle za czoowymi, a nawet rednimi uniwersytetami wiatowymi, musi si podda rozwojowi oraz ewoluowa. W przeciwnym razie tendencja bdzie zapewne post-powa, a rodzime uczelnie bd spychane na margines wiatowych podmiotw edu-kacyjnych na poziomie wyszym.

BIBLIOGRAFIA Academic Ranking of World Universities 2012, http://www.shanghairanking.com/ARWU2012.html. Dane statystyczne o szkolnictwie wyszym, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego, http://www.

nauka.gov.pl/dane-statystyczne-o-szkolnictwie-wyzszym. Global flow of tertiary-level students, UNESCO, Institute for Statistics, http://www.uis.unesco.org/

Education/Pages/international-student-flow-viz.aspx. Grosskreutz G., Rola firm spin-off w zwikszaniu efektywnoci uczelni wyszych, Folia Pomeranae

Universitatis Technologiae Stetinensis. Oeconomica 2010, nr 60 (282). Hryniewicz J.T., Pastwo a reformowanie polskiej nauki, Przegld Organizacji 2010, nr 9. Jeran A., Uniwersytet czy przedsibiorstwo dylemat kultury organizacyjnej szk wyszych w Polsce,

Przegld Organizacji 2009, nr 7-8. Kolasiski M., Zarzdzanie marketingowe w amerykaskich uczelniach for-profit, referat podczas konfe-

rencji pt. Marketingowe zarzdzanie uczelni, Pozna 2005. Komisja Europejska, Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrwnowaonego rozwoju sprzyjaj-

cego wczeniu spoecznemu, KOM, Bruksela 2010. Liczba studentw w Polsce, http://www.studenckamarka.pl/serwis.php?pok =1909&s=73. Malczyk T., Festiwal nauki jako midzynarodowy instrument dyfuzji wiedzy, Przegld organizacji 2010,

nr 12. Markowski M., Popawski W., O koniecznoci tworzenia strategii szk wyszych w Polsce, Przegld

Organizacji 2009, nr 4. Marszaek A., Rola przedsibiorstw odpryskowych tworzonych przy uniwersytetach w transferze wiedzy

i technologii, Marketing i Rynek 2010, nr 2. Pawowski K., Internacjonalizacja a globalizacja we wspczesnym szkolnictwie wyszym, Organizacja

i Kierowanie 2005, nr 4 (122). Ranking uczelni akademickich 2012, http://www.perspektywy.pl/index.php?option=com_content&task=

view&id=5074&Itemid=909.

http://www.studenckamarka.pl/serwis.php?pok=1909&s=73http://www.nauka.gov.pl/dane-statystyczne-o-szkolnictwie-wyzszymhttp://www.nauka.gov.pl/dane-statystyczne-o-szkolnictwie-wyzszymhttp://www.shanghairanking.com/ARWU2012.htmlhttp://www.perspektywy.pl/index.php?option=com_content &task=view&id=5074&Itemid=909http://www.perspektywy.pl/index.php?option=com_content &task=view&id=5074&Itemid=909http://www.uis.unesco.org/Education/Pages/international-student-flow-viz.aspxhttp://www.uis.unesco.org/Education/Pages/international-student-flow-viz.aspx


37

Ratajczak M., Pastwo jako podmiot polityki rozwoju szkolnictwa wyszego w Polsce, Przegld Organiza-cji 2010, nr 7-8.

Skawiska E., Instytucjonalne warunki wsppracy midzy nauk i przemysem dla wzrostu innowacyjnoci w Polsce, Marketing i Rynek 2010, nr 12.

Wissema J.G., Technostarterzy dlaczego i jak?, PARP, Warszawa 2005.

Sylwia Klus*

Leszek Wanat**


STRESZCZENIE: Pojcie konkurencyjnoci, cho z punktu widzenia nauk ekono-micznych jest do powszechnie obecne w praktyce badawczej, nabiera nowego zna-czenia wraz z uwzgldnieniem istotnej roli gospodarki opartej na wiedzy. Okazuje si rwnie, e czynniki determinujce konkurencyjno w jej tradycyjnym ujciu nie zawsze s tosame z czsto na nowo identyfikowanymi czynnikami, ktrych znaczenie dynamicznie wzrasta w innowacyjnej gospodarce. W takich uwarunkowaniach zmienia si rwnie rola uniwersytetw sytuowanych na rnych poziomach kolejnych, nie zawsze zasadnie numerowanych generacji. Dotyczy to take pytania o konkurencyj-no uczelni wyszych. Przedmiotem niniejszego artykuu jest prba identyfikacji wy-branych czynnikw konkurencyjnoci uniwersytetw przyszoci, ktre w sposb istotny mog decydowa o ich obecnoci i znaczeniu w nowoczesnej gospodarce. Sowa kluczowe: uniwersytet przedsibiorczy, uniwersytet nowej generacji, konkurencyj-no, gospodarka oparta na wiedzy Kod klasyfikacji JEL (Classification System for Journal Articles): A2

1. WPROWADZENIE

1.1. Uniwersytet w spoeczestwie konkurencji Punktem wyjcia rozwaa o konkurencyjnoci uniwersytetu przyszoci mo-

e by hipoteza twierdzca, i sukces lub poraka gospodarki opartej na wiedzy, a w badanym przypadku nowoczesnej uczelni opartej na wiedzy, ma swoje r-do w uwarunkowaniach spoecznych danego kraju lub regionu. Od spoecze-stwa wiedzy oczekuje si bowiem przynajmniej trzech kierunkowych cech: krea-tywnoci, akceptacji konkurencyjnoci, poszanowania sukcesu innych. Wydaje si, e to system ksztacenia staje si (a zarazem by i najprawdopodobniej b-dzie) jednym z kluczowych czynnikw rozwoju spoeczestw o dugotermino-wym horyzoncie czasowym. Czynnik ten nabiera szczeglnego znaczenia w spo-eczestwach w pewnym sensie uzalenionych od konkurencji i innowacji. Inwe-

* Doktorantka na Wydziale Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu. ** Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Wydzia Ekonomiczno-Spoeczny, doktorant na Wydziale

Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu.

SYLWIA KLUS, LESZEK WANAT

40

stowanie w edukacj i nauk ma szans sta si jednym z fundamentw nowych strategii rozwoju. Okazuje si, e wszdzie tam, gdzie za cel postawiono jedynie obnienie kosztw dziaalnoci organizacji (wcznie z redukcj zatrudnienia), nie osignito oczekiwanych efektw. Co wicej, zauwaono, e obnienie kosz-tw niekoniecznie przekada si na bezporedni wzrost efektywnoci.

Poszukujc skutecznych rozwiza, skierowano si, a w zasadzie powrcono, do wiedzy. Dostrzeono potrzeb stosowania cigych systemw ksztacenia pra-cownikw w organizacjach na jej wszystkich szczeblach. Obok systemu szkolenio-wego na nowo podkrela si rwnie potrzeb budowania i wdraania nowocze-snego systemu edukacyjnego. Cho kluczow rol w dziaalnoci szk wyszych, jak zauwaa Wissema, zachowa nadal wysoki poziom ksztacenia i prowadzenia bada naukowych, to rozwj uniwersytetw (a zarazem konkurencyjno) zalee bdzie w coraz wikszym stopniu od ich zdolnoci do przeksztacania si w mi-dzynarodowe centra transferu technologii lub tworzenia nowych1. Opracowywane strategie rozwoju nowoczesnych uczelni zmierzaj do kreowania trwaego spoe-czestwa wiedzy, tworzonego przez ludzi wyksztaconych, twrczych, nie tylko z powodzeniem rozwizujcych rnorodne interdyscyplinarne problemy, ale przede wszystkim umiejcych szybko przystosowa si do zmiennych warun-kw otoczenia2.

1.2. Od spoeczestwa wiedzy do spoeczestwa mdroci

Spoeczestwo, ktre moe pochwali si takim poziomem edukacji i techno-

logii, ktry wiadczy o wysokiej spoecznej kulturze opartej na nauce3, okre-lane jest przez Gokowskiego i Machowsk spoeczestwem wiedzy. Mona po-stawi wic kolejn hipotez, e to wanie kultura oparta na nauce stanie si jednym z wyznacznikw konkurencyjnoci uniwersytetw przyszoci. Wspcze-sna Europa, dotychczas jeden z liderw postpu i rozwoju gospodarczego, utraci-a swoj pozycj na korzy innych regionw. Oko-Horodyska4, a take Kra-niewski twierdz, e obecnie o wzrocie konkurencyjnoci stanowi bd bada-nia, innowacje oraz inwestycje w zasoby ludzkie5. Coraz wyraniej, jak zauwaa

1 J.G. Wissema, Technostarterzy dlaczego i jak?, PARP, Warszawa 2005, s. 40. 2 Por.: Model projektowania i wdraania strategii rozwoju w publicznych szkoach wyszych w Polsce,

C. Kochalski (red.), Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Pozna 2011. 3 J. Gokowski, K.M. Machowska, Wiedza i informacja w nowoczesnym spoeczestwie przyczynek

do dyskusji o spoeczestwie wiedzy, Nauka i Szkolnictwo Wysze 2003, nr 2 (22), s. 90. 4 E. Oko-Horodyska, Strategia Lizboska zaoenia i szanse w Unii Europejskiej (cz. I), Nauka

i Szkolnictwo Wysze 2003, nr 2 (22), s. 13-14. 5 A. Kraniewski, Proces Boloski: dokd zmierza europejskie szkolnictwo wysze?, MENiS, Warszawa

2005, s. 28.


41

Szulc, dostrzega si potrzeb budowy wsplnej europejskiej przestrzeni naukowej i edukacyjnej6.

Czy narastajca konkurencja okae si promotorem ewolucji kultury europejskich uniwersytetw? Czy stanie si si sprawcz do przejcia od kultury tradycyjnej do kultu-ry przedsibiorczej, a moe przyczyni si do uksztatowania cakiem nowej kultury spo-ecznej7? Uywajc poj: spoeczestwo informacyjne albo spoeczestwo wiedzy, jak zwraca uwag Chmielecka, pomija si fakt, e w rzeczywistoci poszukujemy nie tylko informacji i wiedzy, ale take mdroci. Owszem, informacje s rdem odpowie-dzi na pytania: co?, kiedy?, gdzie?, za wiedza pozwala uzyska odpowied na py-tanie: dlaczego?. Kiedy jednak potrzebna jest odpowied na pytanie w jakim celu? albo: czy wybrano waciwy cel?, wkraczamy na drog poszukiwania mdroci. Autor-ka wskazuje na deficyt pogldw formuowanych w oparciu o wartoci moralne i spo-eczne. Podkrela, e konieczne staje si nie tylko kreowanie wiedzy i umiejtnoci, ale take ksztatowanie postaw, ktre to czynniki skadaj si na budowanie spoeczestwa mdroci8. Chmielecka podaje rwnie kierunki ksztatowania postaw w procesie ksztacenia9:

naladowanie dobrych (albo zych) przykadw, wymuszone (zachcajce) zaangaowanie, edukacj humanistyczn (refleksj nad czowieczestwem i wartociami)10.

Autorka uwaa, e kada z przykadowych moliwoci da si zaadoptowa za-rwno w nauczaniu tradycyjnym, jak rwnie w e-edukacji, jak przyjo si dzi okrela ksztacenie na odlego.

W oficjalnych dokumentach Komisja Europejska przyznaje uniwersytetom kluczow rol w procesie tworzenia i budowania Europy opartej na wiedzy. Co wicej, zauwaono, e obszar i rodowisko dziaania uniwersytetw (rynek) poddane s stale rosncej konkurencji. Tymczasem konkurowanie z uniwersyteta-mi amerykaskimi, a nawet z uczelniami w innych, dynamicznie rozwijajcych si

6 T. Szulc, Dynamika przemian w szkolnictwie wyszym a realizacja procesu boloskiego, Nauka

i Szkolnictwo Wysze 2004, nr 2 (24), s. 9. 7 B. Clark B., Creating Entrepreneurial University: Organizational pathways of transition, Interna-

tional Association of Universities, Paris 1998, s. 5-7. 8 E. Chmielecka, Edukacja dla spoeczestwa mdroci, [w:] E-edukacja dla rozwoju spoeczestwa,

(red.) M. Dbrowski, M. Zajc, Materiay z IV oglnopolskiej konferencji: Rozwj e-edukacji w eko-nomicznym szkolnictwie wyszym, zorganizowanej 22 listopada 2007 roku w Akademii Ekonomicznej we Wrocawiu, Warszawa 2008, s. 11-20.

9 Tame, s. 11 i 17. 10 Chmielecka precyzuje, e chodzi o wartoci w aksjologicznym sensie, pochodnych w etyce

od dobra, a w estetyce od pikna. Natomiast nie ma to zwizku z: wartoci wymienn, wartoci liczbow czy inaczej policzaln, instrumentaln miar znaczenia rzeczy czy procesw.


42

krajach, wydaje si dzi by trudnym do osignicia wyzwaniem11. Jaki wic powi-nien by uniwersytet, ktry sprosta wymogom konkurencji globalnej? Zidentyfi-kowano, e powinien opiera si na tworzeniu, przekazywaniu, popularyzacji i zasto-sowaniu wiedzy12. Czy to jednak wystarczy?

2. UNIWERSYTET KONKURENCYJNY

2.1. Uniwersytet w drodze od konkurencji do konkurencyjnoci

Konkurencja jest jednym z gwnych mechanizmw regulujcych i stymulujcych rozwj gospodarki. Dotyczy to rwnie gospodarki opartej na wiedzy. Mona mwi o procesie, w ramach ktrego organizacje konkuruj ze sob (wspzawodnicz, rywali-zuj) w celu osignicia tego samego lub podobnego celu. Zdolno organizacji do sku-tecznego konkurowania w warunkach rynkowych okrela si mianem konkurencyjno-ci13.

W literaturze14 wystpuje wiele definicji, okrelajcych konkurencyjno organizacji ja-ko:

zdolno do dugookresowego, zrwnowaonego wzrostu wraz z deniemdo utrzymania i zwikszania udziaw w rynku15;

ksztatowanie uprzywilejowanej pozycji rynkowej, korzystnej wzgldem in-nych organizacji w danym sektorze16;

zdolno zdobycia umiejtnoci (i wiedzy), generujcej innowacje taniej i szyb-ciej ni konkurenci17;

zdolno do przedstawienia oferty towarw lub usug, ktrych jako, cenai inne walory s korzystniejsze (bardziej atrakcyjne) w stosunku do ofertykonkurentw18;

zdolno do skutecznej realizacji celw na rynku, bdcym obszarem dzia-ania organizacji19;

11 Komisja Europejska, Komunikat: Rola uniwersytetw w Europie opartej na wiedzy, COM 2003, 58 final, Bruksela, 05.02.2003, s. 4-5, tekst w j. angielskim: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/ LexUriServ.do?uri=COM:2003:0058:FIN:EN:PDF [dostp 30.03.2013].

12 Rola uniwersytetw w Europie wiedzy. Komunikat Komisji Europejskiej, Nauka i Szkolnictwo Wysze 2004, nr 1 (23), s. 166-168.

13 R. liwiski, Kluczowe czynniki midzynarodowej konkurencyjnoci przedsibiorstw, Wyd. Uniwer-sytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Pozna 2011, s. 20.

14 Jak wyej. 15 M. Lubiski, Konkurencyjno gospodarki czy przedsibiorstwa, Gospodarka Narodowa 1995, nr 6, s. 10. 16 M.E. Porter, Przewaga konkurencyjna, Helion, Gliwice 2006, s. 27. 17 Por. G. Hamel, C.K. Prahald, Przewaga konkurencyjna jutra. Strategie przejmowania kontroli

nad bran tworzenia rynkw przyszoci, Business Press, Warszawa 1999, s. 86. 18 S. Flejterski, Istota i mierzenie konkurencyjnoci midzynarodowej, Gospodarka Planowa 1984, nr 9.

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2003:0058:FIN:EN:PDFhttp://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2003:0058:FIN:EN:PDF


43

umiejtno dziaania i przetrwania w otoczeniu konkurencyjnym20; Proponowane ujcia maj take zastosowanie do organizacji wiedzy, ktre

to okrelenie odpowiada roli przypisanej uniwersytetom i szkoom wyszym. Mona stwierdzi, e o konkurencyjnoci uniwersytetu zdecyduje osignicie (lub nie) takich przewag konkurencyjnych w porwnaniu z analogicznymi pod-miotami, ktre zapewni nie tylko jego istnienie, ale wzrost i dugoterminowy rozwj. Przewaga konkurencyjna oznacza wic w tym ujciu relatywnie wiksz zdolno generowania oferty rynkowej, ktra dla potencjalnego klienta okae si bardziej atrakcyjna, ni oferta konkurentw. Wrd czynnikw konkurencyjno-ci znajd si wic takie zasoby, dziaania, funkcje lub procesy, ktre bezpored-nio wpywaj na popraw pozycji konkurencyjnej organizacji, w tym organizacji opartej na wiedzy21.

Konkurencyjno jako pojcie teoretyczne odnosi si bezporednio do rynkowe-go mechanizmu regulacji. Z kolei teoretyczny charakter konkurencyjnoci oznacza brak jednoznacznych przesanek pozwalajcych to pojcie okreli wprost. Gorynia uwaa, e aby to uczyni, konieczne jest dokonanie klasyfikacji pojcia konkuren-cyjnoci przy uyciu rnych kryteriw22. Autor ten proponuje rwnie, by konku-rencyjno odnosi do poziomw gospodarczych. Wyodrbnia w tym celu sze pozio-mw analizy: mikro-mikro, mikro, mezo, makro, regionalny i globalny23. Postpujca globalizacja, w tym globalizacja wiedzy, szybko i atwo wymiany informacji, sprawia-j, e poziomy te, niegdy trudno dostpne dla uniwersytetw, dotycz ich w coraz wik-szym wymiarze.

2.2. Konkurencyjno w rnych perspektywach czasowych i przestrzennych

Konkurencyjno jako zagadnienie badawcze moe by rozpatrywana w rnych per-

spektywach czasowych. Stankiewicz analizuje j w ujciu statycznym (w danym mo-mencie) lub dynamicznym (uwzgldniajc zmiany konkurencyjnoci danej organizacji w czasie)24. Z kolei Gorynia25 mwi o konkurencyjnoci, ktr dana organizacja ju osigna (ex post) oraz o tej, ktr zamierza osign w przyszoci (ex ante).

19 M.J. Stankiewicz, Konkurencyjno przedsibiorstwa. Budowanie konkurencyjnoci przedsibiorstwa

w warunkach globalizacji, Dom Organizatora, Toru 2005, s. 36. 20 Luka konkurencyjna na poziomie przedsibiorstwa a przystpienie Polski do Unii Europejskiej,

red. M. Gorynia, Wyd. Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Pozna 2011, s. 20. 21 Por. R. liwiski, Kluczowe, op. cit., s. 20. 22 M. Gorynia, Zachowanie przedsibiorstw w okresie transformacji. Mikroekonomia przejcia,

Wyd. Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Pozna 2002, s. 48. 23 M. Gorynia Poziomy analizy w naukach ekonomicznych, Ekonomista 1993, nr 4. 24 Stankiewicz M.J., Konkurencyjno przedsibiorstwa. Budowanie konkurencyjnoci przedsibiorstwa

w warunkach globalizacji, Dom Organizatora, Toru 2005, s. 40.


44

W literaturze mowa jest te o konkurencyjnoci czynnikowej i wynikowej26. Zdolno organizacji do wzrostu konkurencyjnoci w duszej perspektywie czaso-wej opisuje konkurencyjno czynnikowa. W odniesieniu do organizacji wiedzy moe wyraa si ona zdolnoci do szybkiego, elastycznego reagowania na zmienia-jce si trendy i kierunki ksztacenia, wzrostem jakoci usug edukacyjnych, optyma-lizacj drg decyzyjnych i procesu zarzdzania uczelni itp. Z kolei tam, gdzie bada-ne s wyniki konkurowania organizacji (udzia w rynku np. liczba studentw, doktorantw czy samodzielnych pracownikw naukowych; wyniki finansowe) mwi si o konkurencyjnoci wynikowej27.

Faulkner i Bowman zwracaj rwnie uwag na konkurencyjno systemow i operacyjn. Tam, gdzie badany jest szeroki kontekst konkurencyjnych zachowa danej organizacji, odnoszcych si zarazem do wspominanych rnych poziomw gospodarczych, mwi si o konkurencyjnoci systemowej albo o systemie determi-nant konkurencyjnoci. Jeli za analizuje si konkretne umiejtnoci techniczne, istotne z punktu widzenia funkcjonowania na okrelonym rynku, autorzy okrelaj je jako konkurencyjno operacyjn28.

Analizujc konkurencyjno organizacji, poszukuje si zazwyczaj jednego z kluczowych kryteriw klasyfikacji poziomu konkurencyjnoci. Miernikiem tego poziomu s osigane przez badan organizacj wyniki. Mog by one rnorodnie wyraane, a zarazem mierzone rnymi metodami. Dla uproszczenia mierniki te zawane s czsto do jednej kategorii wynikowej. Przykadowo, przyjmujc za miernik udzia danej organizacji w jej docelowym rynku (ew. zysk, ilo absolwen-tw, obronionych doktoratw, pozyskanych grantw itd.), przyjmuje si miar rela-cyjn. Dokonuje si identyfikacji pozycji badanej organizacji na mapie analogicz-nych podmiotw z punktu widzenia osiganych wynikw. W takim ujciu identyfi-kowane s zwykle trzy poziomy: lider, podmioty na rwni z liderem i podmioty poniej lidera (jest to zazwyczaj kategoria najszersza). Na rwni z liderem mog si oczywicie znale organizacje sklasyfikowane na niekoniecznie identycznym, ale porwnywalnym z liderem poziomie, a wychwycone rnice wynikaj zwykle z r-norodnoci i sabej porwnywalnoci przyjtych kryteriw29. Rwnie Stankiewicz30 mwi o konkurencyjnoci wejcia i wyjcia, a Gorynia31 o konkurencyjnoci po-pytowej i podaowej, odnoszc si w tym wypadku do sprawnoci pozyskiwania

25 M. Gorynia, Zachowanie, op. cit., s. 95. 26 M. Lubiski, T. Michalski, J. Misala, Midzynarodowa konkurencyjno gospodarki. Pojcia i spo-

sb mierzenia, Instytut Rozwoju i Studiw Strategicznych, Warszawa 1995, s. 9-13. 27 Jak wyej. 28 D. Faulkner, C. Bowman, Strategie konkurencji, Gebetner & Spka, Warszawa 1996, s. 35-40. 29 R. liwiski, Kluczowe, op. cit., s, 22. 30 M.J. Stankiewicz, Konkurencyjno, op. cit., s. 38. 31 M. Gorynia, Zachowanie, op. cit., s. 95


45

zasobw i skutecznoci sprzeday oferowanych usug czy produktw. Stankiewicz uwaa, e organizacje konkurencyjne na wyjciu (ujcie podaowe) mog niejako inwestowa zakumulowane zasoby, kreujc swoj konkurencyjno w przyszoci.

Trzeba rwnie zaznaczy32, e moliwa jest identyfikacja konkurencyjnoci or-ganizacji, w tym organizacji wiedzy, na wybranych docelowych rynkach dziaania lub ich segmentach i to zarwno z punktu widzenia oferty produktw czy usug, jak i pozyskiwanego potencjau zasobw. Przykadowo, odnoszc si do uczelni wy-szych, moliwe jest badanie konkurencyjnoci:

na rynku okrelonych produktw lub usug edukacyjnych (studia licencjac-kie, magisterskie, doktoranckie, podyplomowe, MBA itp.);

na rynku konkretnych specjalizacji (mechatronika, projektowanie mebli, biotechnologia, odnawialne rda energii, polityka spoeczna itp.);

okrelonych segmentw (dyscyplin naukowych: ekonomia, filologia angiel-ska, technologia drewna lub modeli ksztacenia: studia midzynarodowe dwa dyplomy, studia interdyscyplinarne, studia w jzyku angielskim);

na rynku okrelonego rodzaju zasobw (ksztacenie ekonomistw nauczy-cieli, inynierw, wojskowych, humanistw);

na rynku konkretnych zasobw (ksztacenie bankowcw dla sektora ban-kowego, inynierw informatykw, technologw drewna dla przemysu drzewnego, a take ksztacenie na kierunkach zamawianych);

na okrelonym obszarze (np. rynku wewntrznym, midzynarodowym, globalnym)33;

W badaniach nad konkurencyjnoci organizacji naley rwnie zwrci uwag na jej zewntrzne (zwaszcza makro- i mezoekonomi

UNIWERSYTET TRZECIEJ GENERACJI - efs.2007-2013.gov.pl · Wielkopolskie uczelnie wyższe a podział...

Documents

Transcript of UNIWERSYTET TRZECIEJ GENERACJI - efs.2007-2013.gov.pl · Wielkopolskie uczelnie wyższe a podział...