1

TEORIE RYNKU I KONKURENCJI

Studium Doktoranckie

Ekonomia : Wybrane elementy i kierunki rozwoju współczesnej ekonomii

2

I. Rodzaje konkurencji - przegląd

1. Konkurencja doskonała i monopol pełny jako formy „skrajne”

A. Cechy rynku doskonale konkurencyjnego Wielość oferentów (przedsiębiorstw) i nabywców Jednorodność oferowanego produktu Brak bezpośredniego wpływu przedsiębiorstw (oferentów) i

nabywców na cenę (poziome położenie krzywej popytu względem ilości)

Pełna informacja nabywców o jakości i cechach oferowanych dóbr (wykluczenie możliwości różnicowania cen)

3

I. Rodzaje konkurencji - przegląd

Swoboda wejścia do gałęzi i wyjścia z niej Punkt równowagi ( optymalna wielkość

przedsiębiorstwa działającego na rynku wolnokonkurencyjnym) określona przez przecięcie się poziomej krzywej ceny, czyli utargu przeciętnego, równego zarazem utargowi krańcowemu, z krzywą kosztu krańcowego

W długim okresie następuje – wskutek konkurencji – „przesuwanie” się przedsiębiorstw w stronę technologii o najniższym koszcie krańcowym, co powoduje spadek ceny

4

I. Rodzaje konkurencji - przegląd

B. Cechy „czystego monopolu” (rynku doskonale monopolistycznego)

Czysty monopol: jedno przedsiębiorstwo (monopolista) jest faktycznym i potencjalnym oferentem produktu wytwarzanego przez daną gałąź

Monopolista wywiera swymi decyzjami „ilościowymi” bezpośredni wpływ na cenę

Krzywa ceny (utargu przeciętnego) nie jest już pozioma, lecz ujemnie nachylona względem ilości

Krzywa utargu krańcowego przebiega poniżej krzywej utargu przeciętnego (ceny, popytu)

Cena równowagi (wyznaczona jak poprzednio przez równość MR i MC) jest wyższa niż w rozwiązaniu doskonale konkurencyjnym (dla tej samej technologii i popytu)

5

I. Rodzaje konkurencji - przegląd

2. „Pośrednie” formy konkurencjiA. Monopol dyskryminujący (różnicujący) ceny) Punkt wyjścia: obserwacja rożnej elastyczności popytu na

produkt oferowany przez monopolistę Segmentacja rynku -wyróżnienie grup nabywców - ze

względu na zróżnicowanie elastyczności popytu Zróżnicowanie cen i osiągnięcie optymalnej struktury

popytu (liczebności wyróżnionych grup)

Monopol a dobrobyt społeczny (utrata potencjalnej części dobrobytu społecznego vs. argumenty związane z postępem technicznym, monopolem naturalnym i in.)

6

I. Rodzaje konkurencji - przegląd

B. Konkurencja monopolistyczna Opisuje funkcjonowanie gałęzi o stosunkowo dużej

liczbie niewielkich firm, z których żadna nie może bezpośrednio poprzez walkę lub współpracę oddziaływać bezpośrednio na inne firmy

Gałęzie i konkurencji monopolistycznej charakteryzują się zróżnicowaniem produktów lub zróżnicowaniem lokalizacji

Firmy poprzez decyzje cenowe mogą w pewnym stopniu oddziaływać na swój udział w rynku (negatywnie nachylone krzywe popytu)

7

I. Rodzaje konkurencji - przegląd

Konkurencja monopolistyczna dotyczy głównie gałęzi usługowych o ograniczonych możliwościach osiągania korzyści skali

Punkt równowagi dla każdego oferenta określony jest przez punkt styczności krzywej popytu (utargu przeciętnego, ceny) z krzywą kosztu przeciętnego (AC), przy wielkości produkcji , dla której koszt marginalny równa się utargowi marginalnemu

8

I. Rodzaje konkurencji - przegląd

C. Oligopol : konkurencja i współpraca Niewielka liczba uczestników po stronie podaży

(pub po stronie popytu; oligopson) Firmy oligopolistyczne dostarczają taki sam

produkt nie mając preferencji odnośnie nabywców – oligopol homogeniczny – lub produkty zróżnicowane – oligopol heterogeniczny

Rynek nie jest doskonale przejrzysty, możliwe jest też bezpośrednie oddziaływanie oligopolistów na popyt

9

I. Rodzaje konkurencji - przegląd

Firmy bezpośrednio konkurują ze sobą, obserwując się wzajemnie i biorąc pod uwagę wpływ (1) własnych działań na innych oligopolistów oraz (2) działań obcych na własne decyzje cen i ilości.

Ta interakcja prowadzi do ustalenia się równowagi oligopolu, czyli takich ilości i ceny dobra dla których wszyscy maksymalizują swój zysk; w przypadku duopolu, jest to wyznaczone przez punkt przecięcia się tzw. krzywych reakcji dupolistów

10

I. Rodzaje konkurencji - przegląd

Dostosowania mogą odbywać sie ex post (tzw. duopol Cournota) , bądź (tzw. duopol Stackelberga) na zasadzie odgrywania przez jedną z firm roli lidera, wyznaczającego wielkość produkcji (udziału w pokryciu popytu gałęzi)

Specyfika tworzenia cen: mark up pricing Kartel (zmowa cenowa) jako szczególny

rodzaj oligopolu

11

II. Nowe kierunki w teorii rynków i konkurencji

1. Rynki z niedoskonałą konkurencjąA. Koncepcja rynków z asymetrycznym podziałem

informacji (G.A.Akerloff)oferenci i nabywcy mają różne informacje

odnośnie cen i jakości odpowiadającej poszczególnym poziom cen

przewaga informacyjna co do jakości po stronie oferentów prowadzi do negatywnej selekcji firm

równowaga kształtuje się ale jest zniekształcona, niefektywna

12

II. Nowe kierunki w teorii rynków i konkurencji

B. Koncepcja nierównowagi rynków (nowa mikroekonomia)

oparta również na założeniu o niedoskonałej/niekompletnej informacji (G.J.Stigler, A.A.Alkian)

kolejne założenie: niedoskonałości informacji jest zmniejszana, ale z powodu wysokich kosztów nie opłaca się jej całkowicie eliminować

efekt: ceny nie równoważą popytu i podażydotyczy głównie sytuacji, że nie opłaca się (wysokie

koszty) dokładnie szacować wielkości popytu (chodzi o dobra o szczególnie zmiennym popycie), aby dokładnie a) dostosować podaż do popytu przy danej cenie albo b) dostosować cenę do założonej podaży

13

II. Nowe kierunki w teorii rynków i konkurencji

2. Konkurencja jako proces (L.Misses, A.von Hayek)A. Konkurencja jako proces katalaktyczny konkurencja to nie stan rynku lecz ciągły proces

rywalizacji konkurencja dotyczy dostępu do rzadkich zasobów lub

okrywania nowych rozwiązań/zasobów konkurencja jako proces polega na zdobywaniu informacji

i osiąganiu z tego tytułu prywatnych korzyści konkurencja ma charakter spontaniczny, ale odbywa się

według powszechnie akceptowanych reguł szczególnym przypadkiem jest koncepcja konkurencji

J.A.Schumpetera (proces „twórczej destrukcji”)

14

II. Nowe kierunki w teorii rynków i konkurencji

B. Konkurencja jako proces ewolucyjny (ekonomia ewolucyjna, ewolucyjna koncepcja firmy: R.R.Nelson, i S.G.Winter, A.A.Alchian/M.Friedman)generalnie: nawiązanie do teorii ewolucji, zarówno

Darwina, jak i współczesnej (opartej na nowoczesnej genetyce)

konkurencja jako proces „naturalnej selekcji firm” i ich adaptacji do zmieniających się warunków działań; adaptacja poprzez innowacje, jak i przez imitację działań innych firm

pojęcie „rutyny” jako odpowiednika genotypu w ewolucji biologicznej

15

II. Nowe kierunki w teorii rynków i konkurencji

rozwój firmy to poszukiwanie nowej rutyny; przez innowacje, imitację, przejęcia firm, mobilność personalną to odpowiednik mutacji jako zmiany genotypu

„mutacja” zwykle nie polega na znajdowaniu rozwiązań opylanych ale satysfakcjonujących (Simon)

„nowe rutyny” są zwykle „nieodległe” od „starych rutyn” (Nelsone/Winter)

16

II. Nowe kierunki w teorii rynków i konkurencji

3. Teoria konkurencji potencjalnej (Contestable Markets, W.J.Baumol i inni)

Rynek potencjalnie konkurencyjny ma szereg cech podobnych do rynku doskonale konkurencyjnego, gdyż charakteryzują go brak barier wejścia i wyjścia brak kosztów wejścia i wyjścia (sunk costs = 0) data wejścia nie ma znaczenia jeśli chodzi o

pozycję konkurencyjną

17

II. Nowe kierunki w teorii rynków i konkurencji

brak barier wejścia/wyjścia i sunk costs = 0 oznacza istnienie stałej presji konkurencyjnej, tak dla firm działających w warunkach konkurencji monopolistycznej, czy nawet monopolu,

konkurencja potencjalnie prowadzi (teoretycznie) do takich samych skutków jak konkurencja doskonała

równowaga jest efektywna (nawet przy bardzo małej liczbie oferentów i zróżnicowanych, czyli niehomogenicznych dobrach

18

II. Nowe kierunki w teorii rynków i konkurencji

4. Teoria konkurencji/innowacji Schumpetera

Generalnie, to rodzaj „teorii ewolucyjnej” podstawy konkurencji są przemiany strukturalno-

innowacyjne punkt wyjścia: rozróżnienie między statyką i

dynamiką gospodarczą dynamika: kategoria centralna to przedsiębiorca i

innowacje (szerokie rozumienie innowacji)

19

II. Nowe kierunki w teorii rynków i konkurencji

triada: wynalazek → innowacje → imitacja ( dyfuzja innowacji)

innowacja jako źródło zysku przedsiębiorcy proces rozwoju rynku jako proces

twórczej destrukcji Teoria Schumpetera jako argument

przeciwko krytyce monopolu (ologopolu)