Temat : Różne rodzaje cierpienia w literaturze romantyzmu. Omów zagadnienia, odwołując

się do celowo wybranych utworów.

Abym mógł omówić zagadnienia dotyczące różnych rodzajów cierpienia w literaturze, swoje

rozważania rozpocznę od zdefiniowania pojęcia cierpienia.

Cierpienie to inaczej dolegliwość, przykrość, męka i ból. To stan psychiczny bólu

emocjonalnego bądź fizycznego, nieprzyjemne doznanie wynikające z doświadczenia

jakiegoś zła. Osoba cierpiąca przeżywa ból - fizyczny bądź moralny. Cierpienie jest

nieodłącznym elementem naszego życia. Towarzyszy nam od momentu narodzin aż do

śmierci. Przyczyny cierpienia mogą być różne: może być ono spowodowane bólem, strachem,

chorobą, śmiercią kogoś bliskiego, nieszczęśliwą miłością.

To, czy stanowi ono dla nas jakąkolwiek wartość i jak do niego podchodzimy zależy w dużej

mierze od nas samych, naszego światopoglądu, przekonań religijnych, wcześniejszych

doświadczeń. Dla niektórych cierpienie jest czymś całkowicie zbędnym; czymś, co

przeszkadza i nie pozwala osiągnąć szczęścia; czymś niechcianym i pozbawionym sensu. Dla

innych ma olbrzymie znaczenie. Nadaje sens ludzkiej egzystencji, pozwala poznać siebie, siłę

własnego charakteru i wytrwałość. Jeszcze inni nadając mu głęboki, religijny wymiar, traktują

je jako coś, co upodabniając człowieka do cierpiącego Boga, uświęca ludzkie, często ułomne

i pełne potknięć, życie. To swoisty paradoks - z jednej strony cierpienie ma wymiar

powszechny i uniwersalny, z drugiej każdy z nas nadaje mu niepowtarzalny i indywidualny

charakter. Dowodem wszechobecności oraz powszechności cierpienia w życiu człowieka jest

literatura. Od początku jej istnienia odnajdujemy w niej bogate świadectwa ludzkich tragedii

i dramatów. Także dla bohaterów literackich cierpienie jest nieodłącznym, często

niechcianym towarzyszem życia. Dowodem na potwierdzenie moich słów są m.in. postacie

wykreowane przez twórców literatury romantycznej, związanych z epoką romantyzmu.

To jest okres w historii sztuki i literatury, trwająca od lat 90. XVIII wieku do lat 40. XIX

wieku. Romantyzm był ruchem ideowym, literackim i artystycznym, który rozwinął się

początkowo w Europie i wyrażał się w poezji, malarstwie i muzyce. Powstał jako reakcja na

zmiany społeczne i polityczne wywołane rewolucją przemysłową i rewolucją francuską

z 1789 roku. Był formą buntu przeciwko ustalonym regułom społecznym, które rządziły

społeczeństwami epoki Oświecenia – przeciw sztywnym zasadom życia arystokracji i

mieszczaństwa, ustalonym regułom życia politycznego oraz przeciw naukowemu podejściu

do natury i człowieka. Romantycy uważali, że nie jest możliwe poznanie rzeczywistości

tylko dzięki rozumowi i doświadczeniu. Istotna rolę odgrywają bowiem „ zmysły

wewnętrzne”, intuicja, natchnienie oraz sny i wizje. Tym samym podkreślali wagę uczucia,

emocji, świata duchowego. Klasyczne normy i zasady według nich to ograniczenie twórczej

wolności. Romantycy gloryfikowali to, co irracjonalne, fantastyczne i tajemnicze. Polski

romantyzm miał specyficzny charakter ze względu na sytuację polityczna kraju. Po utracie

niepodległości, szczególnie ważny był wątek narodowowyzwoleńczy. Żywe były również

koncepcje historiozoficzne tj. mesjanizm, który zakładał zmartwychwstanie Polski.

Charakterystyczne były m.in. motywy poezji i poety, nieszczęśliwej miłości, cierpienia,

buntu i szaleństwa. Pojawił się nowy typ postaci-bohater romantyczny.

Najsłynniejszym przedstawicielem polskiego romantyzmu był Adam Mickiewicz, który przez

pryzmat swoich bohaterów literackich przedstawia różne rodzaje cierpienia. Mickiewicz

stworzył zupełnie nowy typ bohatera romantycznego, który przeżywa w swoim życiu

metamorfozę i poświęca swe życie służbie narodowi. Jest nim Jacek Soplica, później ksiądz

Robak z utworu, pt. : „ Pan Tadeusz”.

„ Pan Tadeusz” to poemat nazwany epopeją narodową, ukazujący urodę ziemi rodzinnej .

Jego głównym motywem fabularnym jest spór o zamek. Dzieje zatargu Horeszków z

Soplicami sięgają młodości Jacka Soplicy, który wówczas był awanturnikiem i hulaką.

Zakochał się w córce stolnika Horeszki, Ewie, która odwzajemniała jego uczucia. Jest to iście

romantyczna uczucie, gdyż, mimo że wzajemne, nie doczekało się szczęśliwego spełnienia,

bowiem Jacek obawiał się dostania od ojca ukochanej „czarnej polewki”, a ją samą wydano

za maż za Wojewodę. Nie zmieniło to jednak w niczym uczuć szlachcica, o czym może

świadczyć fakt, iż interesował się dalszymi losami ukochanej, aby

ostatecznie zaopiekował się jej córką, czyli Zosią.

W tym okresie życia głównego bohatera akcentuje się takie cechy jego charakteru jak:

porywczość, butę, hardość, a przede wszystkim wybujałą dumę i ambicję. Wszystkie one

wpędziły go z kolei w poczucie pychy, które potęgowała świadomość ogólnego szacunku,

jaki wzbudzał. Dlatego też tak ciężko było mu znieść upokorzenie, którego doznał ze strony

Stolnika. Poczuł się, co również znamienne dla bohatera romantycznego, odrzucony

i niedoceniony. To właśnie urażona ambicja i chwilowe załamanie oraz rozgniewanie

popchnęły go do zbrodni. Przy czym dla sprawiedliwej oceny postępowania należy dodać, że

było to morderstwo w afekcie, a nie zaplanowana z zimną krwią zbrodnia. Jednakże na

zawsze odmieniło losy Jacka – uznany za zdrajcę, postanawia wyjechać.

Gdy po wielu latach powraca w rodzinne strony jest już zupełnie inną osobą. Zazwyczaj do

określenia charakteru tej zmiany używa się terminu ekspiacja, czyli oczyszczenie. Jacek

wstępuje na drogę ekspiacji przyjmując: mnisi kaptur (wyrzeczenie się miłości) oraz imię

Robaka (niszczenie w sobie pychy). W osobie księdza Robaka niemal nie można się doszukać

podobieństwa z Wąsalem. Takie odczucia ma również Gerwazy, który po ujawnieniu

tożsamości przez Jacka mówi takie słowa:

Prawda! prawda! Więc to ty? I tyłeś to, Jacku Soplico? pod kapturem? żyłeś po żebracku…!

Po przemianie wewnętrznej bohatera, zupełnej zmianie ulega jego system wartości. O ile

kiedyś sprawy osobistego szczęścia były najważniejsze, o tyle teraz pracuje na rzecz ogółu,

całego kraju. Uczuć patriotycznych nie odmawiano mu także w młodości, ale teraz znamienna

jest pokora, z jaką spełnia swą misję – dawny Jacek Soplica nie omieszkałby pysznić się

swoimi osiągnięciami. Właśnie pokora, tak jak kiedyś duma i wybujała ambicja,

charakteryzuje teraz tę postać.

Jacek Soplica to przykład bohatera romantycznego, który cierpi z powodu nieszczęśliwej

miłości, w którym dokonuje się swoista przemiana wewnętrzna.

Inny przykład cierpienia spowodowanego nieszczęśliwą miłością możemy odnaleźć

w lekturze, pt. : „ Cierpienia młodego Wertera” J. W. Goethe’go. W opowiedzianej, w formie

listów do przyjaciela historii poznajemy Wertera. Główny bohater był przystojnym, młodym i

delikatnym mężczyzną, który traktował miłość dość swobodnie. Jednak był powodem

miłosnej afery- związany z jedną z sióstr, rozkochał w sobie drugą. Właśnie dlatego wyjeżdża

do małego miasteczka Waldheim. Tam upatruje szczęścia w samotności, odsuwa się od ludzi,

nie chce nawet, by przyjaciel przesyłał mu jego ulubione książki. Wiedzie pustelniczy tryb

życia, snuje filozoficzne rozmyślenia na temat ludzi i przyrody. Nic nie zapowiada wielkich,

uczuciowych uniesień. Właśnie w takim stanie ducha poznaje Lottę, po czym doznaje

olśnienia – kobieta okazuje się „ boską kochanką”, bliźniaczą duszą, o której tyle mówili

romantycy. Już w czasie pierwszego spotkania mają poczucie absolutnego zrozumienia.

Początkowo Werter nie może uwierzyć w swe szczęście, które jest tym większe, że po kilku

spotkaniach odkrywa, iż Lotta odwzajemnia jego uczucie. Jednak jego szczęście nie trwa zbyt

długo, ponieważ wraca Albert- narzeczony Lotty. Werter wiedział o nim, ale wcześniej nie

chciał pamiętać, że jego ukochaną krępują jakiekolwiek związki. Teraz już nie mógł nie brać

ich pod uwagę. Co gorsza, Albert okazał się dobrym, szczerym, uczciwym człowiekiem,

który bardzo kochał Lottę. Wkrótce też zaprzyjaźnił się z Werterem. Ten zaś poznaje piekło

romantycznej miłości. Cierpi tak bardzo, że postanawia wyjechać. Jednak wraca z powrotem,

bo nie potrafi żyć bez ukochanej. Jest załamany, żyje wspomnieniami, rozpacza, godzi się

z losem i zaraz potem buntuje się przeciw niemu. W końcu popełnia samobójstwo. Zapewne

wierzy w słowa, które kiedyś wypowiedział :” zobaczymy się znów…odnajdziemy się znów,

rozpoznamy się pod wszystkimi postaciami”.

„ Cierpienia młodego Wertera” to przykład ksiązki, w której pojawia się motyw cierpienia

wywołanego niespełnioną i nieszczęśliwą miłością. Główny bohater nie potrafi znaleźć dla

siebie miejsca w otaczającym go świecie, nie jest w stanie dostosować się do obowiązujących

schematów i konwenansów, a przede wszystkim odczuwa trudny do zrozumienia przez

innych ból istnienia, odbierany jako szaleństwo. W końcu wyczerpany sytuacją i swoją

bezsilnością popełnia samobójstwo. Możemy z pewnością powiedzieć, iż w utworze

Goethe‘go mamy do czynienia z trzema rodzajami cierpienia, jakimi są nieodwzajemniona

miłość ukochanej Lotty, weltschmerz czyli ból istnienia, ból świata, depresja, smutek, apatia

spowodowana myślami o niedoskonałości świata; sentymentalny pesymizm, chandra.

Nie dość, że Wertera odrzuciła Lotta, to również społeczeństwo. Z tego powodu jest on

ogromnie samotny, i czuje ból istnienia, czuje się niezrozumiany, ale przecież w taki sposób

byli kreowani bohaterowie romantyczni, niezrozumiani przez wszystkich. Autor tej powieści

przez pryzmat biografii swojego bohatera pokazuje, że najgorszym cierpieniem jest

odrzucenie przez drugą osobę.

Zupełnie inny rodzaj cierpienia prezentuje postaci Konrada Wallenroda z III części

„Dziadów” A. Mickiewicza. W dramacie tym, obok cierpienia indywidualnego,

jednostkowego pojawia się także cierpienie całych narodów. Uznanie Polski w dobie

romantyzmu za cierpiącego Mesjasza, dzięki któremu spod jarzma zła zostanie wybawiona

cała Europa, było wymownym przykładem poszukiwania sensu cierpienia i próby jego

uzasadnienia. Utwór złożony jest z dziewięciu dramatycznych scen, powiązanych osobą

głównego bohatera oraz z części epickiej, tzw.„ Ustęp”. Jego zbiorowym bohaterem jest

młodzież wileńska, dawni przyjaciele A. Mickiewicza z Towarzystwa Filomatów. Napisany

po klęsce powstania listopadowego i do niej swoim nastrojem nawiązywał. Wileńscy

młodzieńcy zostali przedstawieni jako niewinne ofiary. Moskale zaś jako bezlitośni oprawcy.

Konrad, poeta- buntownik staje w całej swej pysze do walki z Bogiem o rząd dusz. Główny

bohater wybrał cierpienie jako drogę do szczęścia innych.

Jego bunt bierze się z rozczarowania, odkrycia prawdziwej, jego zdaniem natury Boga: „

Kłamca, kto Ciebie nazywał miłością, Ty jesteś tylko mądrością”. Słowa te rzucone jako

obelga, najlepiej obrazują walkę, jaka toczy się w duszy Konrada. Kiedy Bóg „odbiera mu

osobiste szczęście”, przyjął to cierpienie, zwrócił się przeciwko sobie ( samobójstwo). Kiedy

jednak Bóg pozostaje nieczuły na cierpienie narodu, Konrad jest gotów stanąc przeciwko

Niemu. Wielka Improwizacja to zapis stanu ducha bohatera, pełnego narastającego napięcia,

które apogeum osiągnie w niewypowiedzianym bluźnierstwie, rzuconym temu, który

spokojnie patrzy na to, jak bohater „kocha i cierpi katusze” ( „ Nazywam się Milijon- bo za

milijony kocham i cierpię katusze”), czuje ból całego narodu. Człowiek staje się tu

przeciwieństwem Boga : „ cierpi i szaleje”, podczas gdy On „ zawsze rządzi , zawsze sądzi”.

Cierpienie Konrada to ból duszy, który jest tak wielki, że pozostawił po sobie cielesny znak.

W ostatniej scenie dramatu pojawia się jako Upiór, widmo, które oprócz rany na czole po

samobójczym strzale, ma także skrwawioną pierś. Jest to znak, który symbolizuje przyjęcie

cierpienia całego narodu. W świadomości czytelników, Konrad postrzegany jest jako

idealista, bojownik o wolność i szczęście całego narodu polskiego. Pomimo grzechu pychy,

w jaki popada, jest jednostką szlachetną. W jego obronie staje nie tylko ksiądz Piotr, ale i

aniołowie, którzy będą się za niego modlić. Dlatego właśnie cierpienie sprawia, że Konrad

jest jednostką szlachetną.

Kolejnym rodzaje cierpienia odnajdujemy w utworze, pt.: „ Konrad Wallenrod”

A. Mickiewicza . To powieść poetycka, w której bohater działa pod naciskiem okoliczności,

zgodnie z oczekiwaniami narodowej wspólnoty i w jej interesie. Alf, pojmany jako dziecko

do niewoli, celowo przenika w szeregi wrogów pod przybranym nazwiskiem, aby pomścić

ziomków i zagrodzić Krzyżakom drogę do zwycięstwa nad swoim ludem. Walter w roli

rycerza Konrada, który dochodzi do godności wielkiego mistrza, wyrzeka się wszelkich

skrupułów, aby dopełnić zemsty. Czyni tak, świadom tragizmu swego losu i etycznego

konfliktu racji : aby poznać wiernych sobie i swojej misji, musi zdradzić tych, którzy mu

zaufali.

Tytułowy bohater cierpi, bo został odarty z tożsamości narodowej (pochodził z narodu

litewskiego, a wychowany został przez Krzyżaków, którzy podbili jego kraj). Cierpi również,

bo chce wyswobodzić swą ojczyznę z niewoli, jednak wie, iż w otwartej walce nie ma szans

wygrać z wrogiem. Zgodnie z dewizą Machiawellego, będącą mottem utworu, Konrad nie

mogąc być lwem, staje się lisem. Decyduje się na walkę drogą podstępu i zdrady.

Postępowanie to staje się powodem jego wewnętrznego rozdarcia i cierpienia. Jako

średniowieczny rycerz ma wpojone zasady honorowej walki i uczciwości. Wie jednak, że aby

osiągnąć postawiony sobie cel, musi stać się bezwzględny. Patriotyzm i dobro rodaków są dla

Konrada najwyższym wartością, postępuje zgodnie z zasadą "cel uświęca środki", jednak

przekonanie to nie zapewnia mu spokoju sumienia. Jego życie jest nieszczęśliwe, pełne

niepewności. Płaci cenę za postępowanie wbrew sobie, swoim zasadom i ideałom. Jest do

tego jednak zmuszony przez dramatyczne okoliczności zewnętrzne. Konrad cierpi również z

powodu wybranki swojego serca, gdyż porzuca ukochaną żonę, Aldonę, by

móc uratować ojczyznę. Ich małżeństwo wynikało ze szczerej i prawdziwej miłości. Miłość

kochanków była pełna wyrzeczeń, poświęceń i trudów. Ich historia nie ma szczęśliwego

finału, ponieważ bohater nie może się oddać rozkoszy małżeństwa, gdyż gonią go obowiązki

wobec kraju. Źródłem tragizmu miłości kochanków jest wybór Wallenroda na Mistrza

Zakonu Krzyżackiego, którego dobro osobiste przełożyło się na ideał walki w obronie

ojczyzny. Poświęcił on wszystko co miał, wchodząc na drogę podstępu i zdrady.

Dominującym uczuciem była wzajemna tęsknota, na tyle silne że żona Aldona decyduje się

na zamknięcie w wieży, by być jak najbliżej męża. Namiastkę upragnionego szczęścia

osobistego, małżonkowie mają każdej nocy, kiedy to Konrad spędza pod murami wieży,

rozmawiając z ukochaną. W tych jedynych, intymnych chwilach jakimi są dialogi przewija

się ich miłość, ale też gorycz, żal i tęsknota. Zamknięta samotnie w wieży żona, zrozpaczona i

stęskniona za mężem, wojownikiem o wolność narodu. Konrad prosi ukochaną, by opuściła

wieżę i wróciła z nim na Litwę, lecz ona związana przysięgą przed Bogiem – odmawia.

Świadomy zbliżającej się śmierci, żegna się z żoną i przyrzeka dać jej znak przed śmiercią.

Konrad woli popełnić samobójstwo wypijając truciznę niżeli zginąć z rąk Krzyżaków.

Zrzucona z okna lampa powiadamia Aldonę o śmierci męża, po czym niemal równocześnie

umiera również i ona.

Podsumowanie

Cierpienie to ból, który wywołany jest różnymi czynnikami, najczęściej zewnętrznymi:

którymi są, na przykład nieszczęśliwa miłość czy też odarcie z tożsamości narodowej bądź

postępowanie wbrew zasadom etycznym. Liczne rozważania o cierpieniu prowadzone przez

wszystkie epoki, w tym romantyzm to świadectwo tego, jak ważnym jest ono

doświadczeniem w życiu człowieka.

W literaturze romantyzmu odnaleźć można mnóstwo przykładów ukazujących różne rodzaje

cierpienia. Spośród nich wybrałem te, które najbardziej zapadają w pamięci czytelników.

Wśród przeanalizowanych przeze mnie tekstów, dostrzegamy cierpienie spowodowane

nieszczęśliwą miłością. Dowodem na potwierdzenie moich słów jest postaci Jacka Soplicy z „

Pana Tadeusza” A. Mickiewicza. Główny bohater cierpi po stracie swojej ukochanej Ewy.

Cierpienia te stają się przyczyną jego upadku moralnego, pijaństwa, jak również zabójstwa

Stolnika. O swojej wielkiej miłości i towarzyszącym jej cierpieniu Jacek wspomina nawet w

swojej przedśmiertnej spowiedzi. To cierpienie pchnęło go do haniebnych czynów: zamęczył

swoją żonę nieustannymi wybuchami gniewu, nadużywał alkoholu, nie interesował się

rodziną, synem; zabił Stolnika. Cierpienie było także siłą, która pozwoliła mu się

zrehabilitować. Nie mogąc znieść piętna zdrajcy, opuścił Litwę, został zakonnikiem,

żołnierzem, emisariuszem.

Innym przykładem cierpienia również wywołanego nieszczęśliwą miłością odnajdujemy w

„ Cierpieniach młodego Wertera” J. W. Goethego. Tytułowy bohater nieszczęśliwie i bez

wzajemności zakochał się. Jego miłość została odepchnięta, co sprowadza go na drogę

szaleństwa, które kończy się samobójczą śmiercią;

Obok cierpienia indywidualnego, jednostkowego w literaturze romantycznej pojawia się

także cierpienie całych narodów, które ukazał A. Mickiewicz w "Dziadach cz. III” W

utworze tym występuje typowy romantyczny bohater, który cierpi dla dobra ojczyzny i

narodu. Mickiewicz przedstawia postać buntowniczego Konrada, który zaangażowany jest

duchowo w walkę o wolność ojczyzny - przeżywa on wewnętrzne katusze, cierpi on za naród,

utożsamia się z nim, a nawet bluźnierczo porównuje siebie do Chrystusa, który odkupił

ludzkość z grzechów i umarła za nas na krzyżu; postawa, którą przyjął Konrad nazywa się

mesjanizmem; cierpi również młodzież wileńska, która prześladowana jest przez

Nowosilcowa.

Natomiast w "Konradzie Wallenrodzie" główny bohater cierpi, ponieważ musi on opuścić

swoja ukochaną i wyrusza walczyć z wrogiem; przyczyną jego cierpienia jest także utrata

tożsamości narodowej, a także nieczysta walka, która musi on podjąć w imię wolności

ojczyzny.

Dziękuję

Ramowy plan wypowiedzi

Temat: Różne rodzaje cierpienia w literaturze romantyzmu. Omów zagadnienia, odwołując

się do celowo wybranych przykładów.

Ramowy plan wypowiedzi

Temat : Różne rodzaje cierpienia w literaturze romantyzmu. Omów zagadnienia, odwołując

się do celowo wybranych przykładów.

Literatura podmiotu:

1. Goethe J. W. : Cierpienia młodego Wertera. Kraków: GREG, 2008. ISBN 978-83-7327-

161-1.