Technik.teleinformatyk 312[02] z1.04_u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”


1

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Jerzy Moczarski

Eksploatowanie i zabezpieczanie urządzeń komputerowych

312[02].Z1.04

Poradnik dla ucznia


2

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

Recenzenci:

dr inŜ. Lechosław Kozłowski

mgr inŜ. Krzysztof Słomczyński

Opracowanie redakcyjne: mgr

inŜ. Ryszard Zankowski

Konsultacja:

mgr Małgorzata Sienna

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 312[02].Z1.04

„Eksploatowanie i zabezpieczanie urządzeń komputerowych”, zawartego w modułowym

programie nauczania dla zawodu technik teleinformatyk.


3

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3

2. Wymagania wstępne 4 3. Cele kształcenia

5

4. Materiał nauczania 6

4.1. Systemy operacyjne 6

4.1.1. Materiał nauczania 6 4.1.2. Pytania sprawdzajace

13

4.1.3. Ćwiczenia 13

4.1.4. Sprawdzian postępów 15

4.2. Oprogramowanie uŜytkowe i narzędziowe 16

4.2.1. Materiał nauczania 16 4.2.2. Pytania sprawdzajace

24


4.2.4. Sprawdzian postępów 26 4.3. Bezpieczeństwo 27

4.3.1. Materiał nauczania 27

4.3.2. Pytania sprawdzajace 33



4.4. Eksploatacja sprzętu komputerowego 36

4.4.1. Materiał nauczania 36

4.4.2. Pytania sprawdzajace 45



5. Sprawdzian osiągnięć 48 6. Literatura 52

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o systemach operacyjnych, o

zasadach eksploatowania i zabezpieczania urządzeń komputerowych. W poradniku znajdziesz:

– wymagania wstępne czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

posiadać abyś mógł bez problemów korzystać z poradnika,

– cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,


4

– materiał nauczania – wiadomości teoretyczne konieczne do opanowania treści jednostki

modułowej,

– zestaw pytań sprawdzających, abyś mógł przekonać się, czy juŜ opanowałeś treści,

– ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

– sprawdzian postępów,

– sprawdzian osiągnięć, czyli przykładowy zestaw zadań testowych. Zaliczenie testu

potwierdzi opanowanie przez Ciebie materiału całej jednostki modułowej, – literaturę

uzupełniającą materiał nauczania.

Schemat układu jednostek modułowych

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

– charakteryzować wymagania dotyczące bezpieczeństwa pracy przy urządzeniach

elektrycznych,

– korzystać z róŜnych źródeł informacji,

– obsługiwać komputer na poziomie podstawowym, – współpracować w grupie.

312[02].Z1

Urz ą dzenia komputerowe

312[02].Z1.01

Uruchamianie układów

i systemów mikroprocesorowych

312[02].Z1.02

Identyfikowanie podzespołów

komputera i ich parametrów

312[02].Z1.03

Budowanie i uruchamianie

zestawów komputerowych

312[02].Z1.04

Eksploatowanie i zabezpieczanie

urz ą dze ń komputerowych


5

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

– określić typowe usługi systemu operacyjnego,

– zestandaryzować stację roboczą,

– zainstalować i skonfigurować pocztę elektroniczną,

– zainstalować i skonfigurować oprogramowanie uŜytkowe,

– posłuŜyć się oprogramowaniem uŜytkowym i narzędziowym komputera,

– zarządzać plikami i katalogami na dysku,

– zastosować system ochrony danych na poziomie dostępu i atrybutów, – zastosować

ochronę antywirusową, – utworzyć kopie zapasowe systemu,

– zarchiwizować dane,

– zastosować programy i urządzenia szyfrujące i zabezpieczające,

– wyszukać i przetworzyć informacje składowane w komputerze,

– skonfigurować system w celu osiągnięcia odpowiedniej wydajności i efektywności,

– zbadać i zaprogramować urządzenia zapisu oraz odtwarzania dźwięku i obrazu w

urządzeniach wewnętrznych i peryferyjnych komputera,

– wyjaśnić działanie poszczególnych układów komputera oraz urządzeń wewnętrznych i

peryferyjnych komputera na podstawie otrzymanych wyników pomiaru,

– zdiagnozować przyczyny nieprawidłowości w funkcjonowaniu systemu komputerowego,

– rozróŜnić typowe uszkodzenia komputera oraz urządzeń wewnętrznych i peryferyjnych

komputera,

– wykonać konserwację i regulację systemu komputerowego i urządzeń peryferyjnych,

– wykonać naprawy komputera oraz urządzeń wewnętrznych i peryferyjnych komputera,

– dokonać wymiany materiałów eksploatacyjnych komputerowych urządzeń peryferyjnych,

– zaktualizować zainstalowane oprogramowanie systemowe i uŜytkowe,

– zastosować ustalone procedury w stanach awaryjnych, zagroŜenia, utraty danych w

urządzeniach komputerowych,

– zorganizować komputerowe stanowiska pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii oraz

przepisami bezpieczeństwa pracy, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska, –

odczytać informacje dotyczące obsługi komputera w języku angielskim.

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Systemy operacyjne

4.1.1. Materiał nauczania

Systemem operacyjnym (ang. operating system lub OS) nazywamy program lub układ

wielu programów, który zarządza sprzętem oraz aplikacjami komputera.

Zadaniem systemu operacyjnego jest tworzenie środowiska, w którym uŜytkownik moŜe

wykonywać programy. Cechami wyróŜniającymi takie oprogramowanie jest:


6

– duŜa złoŜoność (kilkaset tys. mniejszych części zwanych funkcjami, które mogą być przez

programy przywoływane, by wykonać podstawowe zadania, takie jak wyświetlenie ciągu

znaków na ekranie czy wprowadzenie tekstu z klawiatury),

– systemy operacyjne są sterowane przerwaniami IRQ (zdarzeniami),

– system operacyjny rozpoczyna działanie jako pierwszy program w komputerze i pracuje

aŜ do wyłączenia komputera.

Pod względem sposobu komunikowania się systemu z uŜytkownikiem rozróŜniamy:

– systemy tekstowe – komunikacja odbywa się za pomocą komend wydawanych z linii

poleceń (np. DOS),

– systemy graficzne – komunikacja odbywa się za pomocą graficznych okien i symboli

(ikon), które odpowiadają określonym zadaniom (np. system Windows).

Pod względem architektury rozróŜniamy systemy:

– monolityczne – o najprostszej strukturze i jednozadaniowe, czyli takie które mogą

wykonywać tylko jedno zadanie w danym momencie,

– warstwowe – o hierarchicznej strukturze poleceń systemowych, system moŜe wykonywać

w tym samym czasie kilka poleceń (np. nadzorować proces kopiowania w czasie np.

odtwarzania plików dźwiękowych),

– klient/serwer – systemy o bardzo rozbudowanej strukturze, które pełnią nadzór nad

podrzędnymi systemami zainstalowanymi na poszczególnych komputerach – klientach

sieci.

Systemy operacyjne ze względu na sposób przetwarzania moŜemy podzielić na:

– systemy przetwarzania bezpośredniego – systemy interakcyjne, w których występuje

bezpośrednia interakcja pomiędzy uŜytkownikiem a systemem i wykonywanie zadania

uŜytkownika rozpoczyna się zaraz po przedłoŜeniu,

– systemy przetwarzania pośredniego – systemy wsadowe, gdzie występuje znacząca zwłoka

czasowa między przedłoŜeniem a rozpoczęciem wykonywania zadania i niemoŜliwa jest

ingerencja uŜytkownika w wykonywanie zadania.

NajwaŜniejszymi cechami decydującymi o uŜyteczności systemu są:

– łatwość instalacji i uŜytkowania systemu,

– współpraca z innymi systemami tzn. moŜliwość odczytu i zapisu danych na partycjach

innych systemów oraz moŜliwość wymiany danych pomiędzy komputerami w sieci

lokalnej i poprzez Internet,

– zgodność sprzętowa tj. moŜliwość instalacji na określonym sprzęcie utrudnia czasem brak

odpowiednich sterowników do niektórych urządzeń,

– wymiana danych tzn. moŜliwość czytania i wymiany dokumentów między aplikacjami

pracującymi pod kontrolą róŜnych systemów,

– moŜliwość pracy w Internecie,

– cena systemu,

– ilość aplikacji pracujących w danym systemie (najlepiej działający system nie będzie

funkcjonalny, jeŜeli nie będzie posiadał bogatego oprogramowania współpracującego z

nim),

– lokalizacja (system w narodowej wersji językowej).

Systemy operacyjne mają za zadanie:


7

– zarządzanie zasobami komputera, m.in. procesorem (a właściwie czasem procesora),

pamięcią, urządzeniami peryferyjnymi oraz przydzielanie zasobów procesom,

– koordynację pracy ww. urządzeń poprzez obsługę przerwań oraz odpowiednie na nie

reagowanie,

– ochronę danych i pamięci – tak, aby jeden proces w wyniku błędu lub zamierzonego

działania nie mógł zniszczyć lub pozyskać danych innego procesu,

– automatyzację najczęściej wykonywanych funkcji,

– ukrywanie przed aplikacjami zasobów sprzętowych komputera (pośredniczenie w dostępie

do urządzeń).

System operacyjny jest ładowany do pamięci na początku pracy komputera. Program ten

ma bardzo specyficzny charakter, w przeciwieństwie do programów uŜytkowych (aplikacji) nie

korzysta z Ŝadnych gotowych funkcji, tylko sam je udostępnia, a więc od niego zaleŜą

rzeczywiste moŜliwości wykorzystania sprzętu komputerowego.

Typowy system operacyjny składa się z trzech głównych elementów:

– jądra systemu (ang. kernel) – części systemu operacyjnego, która odpowiada za

zarządzanie pamięcią, wykonywanie zadań i zarządzanie urządzeniami peryferyjnymi.

Programy poziomu uŜytkownika (aplikacje systemu operacyjnego) korzystają z usług

systemu operacyjnego, bezpośrednio wywołując funkcje jądra lub korzystając z bibliotek

pośredniczących w ich wywoływaniu lub realizujących niektóre operacje bez konieczności

korzystania z usług jądra,

– powłoki (ang. shell) – specjalnego programu komunikującego uŜytkownika z systemem

operacyjnym,

– systemu plików – sposobu zapisu struktury danych na nośniku.

Istnieje duŜa ilość systemów operacyjnych, opracowanych przez wiele firm, często są to

systemy specjalizowane, przeznaczone do wąsko określonych zadań, jednak najbardziej

rozpowszechnionymi systemami, przeznaczonymi do pojedynczych komputerów są produkty

firmy Microsoft (rozprowadzane na zasadach komercyjnych) oraz systemy oparte na jądrze

Linuksa, dostępne w postaci licznych dystrybucji rozprowadzanych często na zasadach

wolnego oprogramowania.

Systemy operacyjne Microsoft

MS-DOS to wersja systemu operacyjnego DOS dla komputerów IBM-PC, stworzona przez

firmę Microsoft na bazie zakupionego kodu źródłowego QDOS. Firma Microsoft zaprzestała

oficjalnie rozwoju MS-DOS jako samodzielnego systemu operacyjnego. Ostatnia samodzielna

wersja nosi numer 6.22. Obecnie MS-DOS (oznaczony jako 7, 7.1 i 8) jest bazą, na której są

zbudowane systemy Windows 9x/Millenium, stanowiąc ich integralną część i nie jest

sprzedawany oddzielnie.

Microsoft, razem z wydaniem systemu Microsoft Windows NT w roku 1994, zrezygnował

z uŜywania MS-DOS jako podstawy swoich systemów operacyjnych. Usunięcie systemu MS-

DOS z Microsoft Windows było trudne, szczególnie w wersjach tego systemu przeznaczonych

dla uŜytkowników końcowych, gdyŜ wiele istniejących programów (szczególnie gier), było

zaprojektowanych wyłącznie dla MS-DOS. Dlatego MS-DOS był usuwany z Microsoft

Windows stopniowo i wyjątkowo wolno. W Windows Millenium system MS-DOS został

ukryty przed uŜytkownikiem – teoretycznie nie istniała moŜliwość uruchomienia samego MS-


8

DOS dostarczanego z systemem, tak jak to było moŜliwe we wcześniejszych wersjach.

Zwieńczeniem planu usunięcia systemu MS-DOS z produktów Microsoft Windows dla

uŜytkowników końcowych było wydanie Microsoft Windows XP Home Edition, w którym

MS-DOS został całkowicie usunięty.

MS-DOS nie jest systemem wielozadaniowym, tzn. w jednym momencie moŜe być

uruchomiona tylko jedna aplikacja. System ten jest sterowany z linii komend (ang. command

line) tzn. przeglądanie dysków, uruchamianie programów odbywa sie poprzez wpisywanie

odpowiednich poleceń. Dyski logiczne w MS-DOS są oznaczane literami alfabetu łacińskiego

po których następuje dwukropek. Nazwy plikow mogą mieć co najwyŜej osiem liter + kropka

+ 3-literowe rozszerzenie. Rozszerzenia, tak jak w Windows, określają typ pliku. Znaki

zastrzeŜone, czyli te, które nie mogą się znaleźć w nazwie pliku, to spacja, /, \.

Microsoft Windows to rodzina wielu systemów operacyjnych wyprodukowanych przez

firmę Microsoft. Systemy Windows działają zarówno na serwerach, jak i na komputerach

osobistych. Prezentację pierwszego graficznego środowiska pracy z rodziny Windows,

Microsoft przeprowadził w listopadzie 1985 r. Wówczas była to graficzna nakładka na system

operacyjny MS-DOS, powstała w odpowiedzi na rosnącą popularność graficznych interfejsów

uŜytkownika takich, jakie prezentowały na przykład komputery Macintosh. Nakładka, a

później system operacyjny Windows po pewnym czasie zdominowała światowy rynek

komputerów osobistych. Historię powstawania systemów z rodziny Windows przedstawia

rysunek 1.

Rys. 1. Historia powstawania systemów MS Windows [6]

System operacyjny Linuks (ang. Linux)

Linuks będący uniksopodobnym systemem operacyjnym, jest jednym ze znamiennych

przykładów wolnego i otwartego oprogramowania (FOSS), będący jego bazą kod źródłowy

moŜe być dowolnie wykorzystywany, modyfikowany i rozpowszechniany. Historia Linuksa

rozpoczęła się w 1991 roku, kiedy to fiński programista Linus Torvalds poinformował o

hobbystycznym tworzeniu przez siebie nieduŜego, wolnego systemu operacyjnego,

przeznaczonego dla procesorów z rodzin i386, oraz i486.

Linus stworzył jednak tylko jądro, pełny system operacyjny potrzebował jeszcze shella,

kompilatora, bibliotek, itp.. W roli większości z tych narzędzi uŜyto oprogramowania GNU, co

jednak w przypadku niektórych komponentów systemu wymagało powaŜnych zmian, niekiedy


9

finansowanych przez Projekt GNU, niekiedy dokonanych juŜ wcześniej przez Linusa

Torvaldsa.

DuŜo pracy wymagało takŜe zintegrowanie systemu do postaci dystrybucji, które

umoŜliwiały zainstalowanie go w stosunkowo prosty sposób. Jednymi z pierwszych były:

opublikowany 16 lipca 1993 r. Slackware Linux, czy udostępniony miesiąc później Debian,

nazywający siebie GNU/Linux.

Linux zawiera interfejs wiersza poleceń jako część funkcji przejętych z Uniksa.

Dystrybucje wyspecjalizowane na serwery lub administrację mogą uŜywać wiersza poleceń

jako jedynego interfejsu. Nieobecność interfejsu graficznego (GUI) pozwala na

zminimalizowanie wykorzystywanych zasobów systemowych. Maszyny z Linuksem mogą

równie dobrze działać bez podłączonego monitora. Aby administrator mógł się na nich

zalogować potrzeba, albo zdalnego graficznego środowiska X11, albo terminal musi być

uruchomiony z protokołu, takiego jak SSH lub telnet. W sieciach lokalnych zdalne uŜywanie

X11 jest przewaŜnie akceptowalne, ale na dłuŜsze dystanse operacje te mogą zajmować za

duŜo czasu.

Na początku wiele operacji wykonywanych w Linuksie wymagało uŜycia wiersza poleceń.

Rozwój dystrybucji przeznaczonych na komputery biurowe i domowe zmienił ten stan rzeczy.

Mimo wszystko, wiele podręczników często podaje moŜliwość rozwiązania problemu z wiersza

poleceń nawet, gdy moŜna to zrobić uŜywając aplikacji graficznej. Wiersz poleceń jest

uniwersalny w świecie Linuksa, gdzie graficzny interfejs w kaŜdej dystrybucji jest inny. To

równieŜ ułatwia współpracę między Linuksem i innymi maszynami, które równieŜ uŜywają

wiersza poleceń, np. Mac OS X. Łatwiej jest równieŜ udzielić pomocy, gdy operacja ta

sprowadza się do napisania/skopiowania tego, co naleŜy wkleić do terminala.

Dobrze zaprojektowane GUI (Graficzny Interfejs UŜytkownika) jest łatwiejsze w uŜyciu

dla większości zadań, lecz bardziej doświadczeni uŜytkownicy mogą wciąŜ preferować linię

komend. Naukowcy, inŜynierowie i twórcy oprogramowania najczęściej uŜywają właśnie

terminala. Wiele waŜnych programów nie ma GUI. Wynika to z filozofii Uniksa, mówiącej o

tym, aby tworzyć program robiący dobrze jedną rzecz. Wiersz poleceń jest wyposaŜony w

automat, pozwalający na kilkukrotne lub opóźnione wypełnianie zadań i naturalnym procesem

jest to, Ŝe komenda wykonująca pewne zadanie jest wpierw wydawana bezpośrednio, a potem

uŜywana ponownie w skrypcie zapewniając automatyzację. Najbardziej popularnymi

dystrybucjami Linuksa są obecnie: – Debian,

– Ubuntu,

– Mandriva Linux (dawniej Mandrake),

– openSUSE,

– Slackware,

– Red Hat Linux,

– Fedora Core,

– Gentoo,

– Knoppix,

– Linspire (dawniej Lindows),

– PCLinuxOS, – SimplyMEPIS.


10

Debian

Debian/GNU Linux to uniwersalna, stabilna i dojrzała dystrybucja. Odznacza się duŜą

liczbą pakietów oraz znakomitym narzędziem do ich instalacji – APT-em. Debian to dobry

wybór zarówno na serwer (gałąź stable) jak i na desktop (gałąź testing).

Umowa społeczna Debiana określa kluczowe aspekty systemu. Mówi ona, Ŝe Debian jest

i pozostanie wolnym (od wolności) systemem operacyjnym. Wolne oprogramowanie znajduje

się w repozytorium main, programy, które do działania wymagają zastrzeŜonych komponentów

– w contrib, a niewolne oprogramowanie w non-free. MoŜna teŜ korzystać z zewnętrznych

repozytoriów z zastrzeŜonym oprogramowaniem.

Nowe wersje Debiana powstają w trzech liniach (gałęziach):

– Stable (4.0, nazwa kodowa: Etch) – linia stabilna,

– Testing (X.Y, nazwa kodowa: Lenny) – linia testowa,

– Unstable (bez numeru, nazwa kodowa: Sid) – linia niestabilna.

Stable to linia stabilna. KaŜde jej wydanie (ang. release) oznaczone jest nazwą kodową i

numerem wersji. BieŜąca nazwa linii stabilnej to „Etch” a numer wersji – 4.0. Jedyne zmiany,

jakie wprowadzane są do wersji stabilnej, to poprawki błędów bezpieczeństwa. Edycja ta

doskonale sprawdza się na serwerach i w środowiskach produkcyjnych. MoŜe być równieŜ

uŜywana jako bardzo konserwatywny desktop.

Testing to linia testowa, która w przyszłości przekształci się w linię stabilną. BieŜąca linia

testowa oznaczona jest nazwą „Lenny” i numerem X.Y. Nawet kiedy Lenny przekształci się w

linię stabilną, do Etcha nadal będą wprowadzanie poprawki bezpieczeństwa. Edycja ta moŜe

być uŜywana przez średniozaawansowanych uŜytkowników na desktopie ze względu na

nowsze pakiety (wadą jest mniejsza stabilność).

Unstable (Sid) to linia niestabilna. Podlega ona gwałtownemu rozwojowi i nie jest

numerowana. Pakiety przenoszone są z Unstable do Testing na mocy zasad Debian package life

cycle. Edycja ta słuŜy do rozwijania Debiana i przeznaczona jest dla deweloperów. Trafiają do

niej najnowsze pakiety (ale uznane przez ich twórców jako stabilne). Niespełnione zaleŜności

i inne problemy sprawiają, Ŝe Sid absolutnie nie nadaje się dla początkującego uŜytkownika.

Ubuntu

Ubuntu jest wolną dystrybucją GNU/Linuksa tworzoną przez Marka Shuttleworth wraz z

firmą Canonical Ltd. Charakteryzuje się łatwością instalacji i uŜytkowania, dobrą obsługą

kaŜdego sprzętu i funkcjonalnością. Obecnie jest to jedna z najpopularniejszych dystrybucji

zarówno na świecie jak i w Polsce, posiada teŜ silną społeczność uŜytkowników.

Projekt Ubuntu działa w oparciu o idee wg których oprogramowanie powinno być dostępne

bezpłatnie, powinno być dostępne w lokalnym języku, a wszyscy ludzie powinni mieć wolność

dostosowywania go do swoich potrzeb w dowolny sposób.

Wydania systemu Ubuntu są regularne. Co pół roku wychodzi nowa wersja, a raz na 1,5

roku wydawany jest system z dłuŜszym wsparciem technicznym (LTS). Ubuntu jest proste w

instalacji. TuŜ po zainstalowaniu system jest gotowy do pracy – zawiera bowiem wszystkie

niezbędne programy codziennego uŜytku. Specjalistyczne oprogramowanie moŜna łatwo

dodać dzięki zintegrowanym repozytoriom. Pomoc techniczna po polsku dostępna jest na forum

Ubuntu.pl. Ubuntu oparte jest na dystrybucji Debian GNU/Linux. Samo „Ubuntu” to


11

staroafrykańskie słowo oznaczające „człowieczeństwo wobec innych” (ang. humanity to

others).

Interfejs uŜytkownika (Ubuntu korzysta z środowiska GNOME) jest spójny, dopracowany

i estetyczny. Oprócz oprogramowania GNOME, domyślnie dostępnych jest teŜ wiele innych

aplikacji, jak OpenOffice.org, GIMP czy Firefox. System dobrze wykrywa urządzenia

przenośne (jak pamięci USB, aparaty cyfrowe czy karty pamięci), dobrze teŜ radzi sobie z

wykrywaniem sprzętu, co jest szczególnie waŜne na komputerach przenośnych, gdzie

technologie takie jak WiFi czy hibernacja często sprawiają Linuksowi problemy. Ubutu dzieli

oprogramowanie na 6 kategorii:

– main – zawiera wspierane wolne oprogramowanie (całość oprogramowania

zainstalowanego domyślnie z systemem oraz dodatkowe aplikacje dostępne przez

menedŜer pakietów, zwykle jedna aplikacja do jednego zadania),

– restricted – wspierane niewolne oprogramowanie (głównie niezbędne sterowniki i

czcionki),

– universe – niewspierane wolne oprogramowanie (tysiące pakietów tworzone przez

społeczność, utrzymywane na serwerach Ubuntu),

– multiverse – niewspierane niewolne oprogramowanie (utrzymywane przez społeczność

pakiety zawierające niewolne oprogramowanie, jak kodeki audio i wideo, niewspierane

sterowniki, itp., darmowe, ale nie wolne),

– commercial – oprogramowanie komercyjne dostępne w Ubuntu (obecnie repozytorium jest

małe i zawiera takie programy jak Opera Browser, Real Player, czy VMWare Player),

– backports – repozytorium dodatkowe, zawierające oprogramowanie w nowszych wersjach

niŜ dostępne w systemie (porty aplikacji wspieranych przez nowe wydania Ubuntu),

przeznaczone dla uŜytkowników wolących korzystać ze starszej wersji Ubuntu, lecz

potrzebujących nowe wersje kilku programów.

Repozytoria Main i Restricted aktywowane są domyślnie w systemie. Resztę trzeba

włączyć ręcznie uŜywając menedŜera pakietów Synaptic Package Manager.

Ubuntu jest dostępne w czterech głównych wersjach:

– Ubuntu – ze środowiskiem graficznym GNOME i wieloma programami GTK jak

Evolution, Synaptic Package Manager, Beagle Search, Rhythmbox, Sound Juicer, itd. – to

pierwsza i najbardziej dopracowana wersja Ubuntu, polecana początkującym,

– Edubuntu – wersja Ubuntu (z pulpitem GNOME) dla dzieci i młodzieŜy, zawierająca wiele

programów edukacyjnych i gier,

– Kubuntu – wersja Ubuntu ze środowiskiem KDE i wieloma programami wchodzącymi w

jego skład, jak Kontact, Adept Package Manager, Amarok, K3B,

– Xubuntu – najmłodsza wersja Ubuntu, ze środowiskiem XFCE, przeznaczona dla

uŜytkowników starszych komputerów.

Mandriva

Mandriva to jedna z czołowych dystrybucji ogólnego uŜytku ostatnich lat. Nadaje się

zarówno dla początkujących jak i zaawansowanych uŜytkowników. Jest szczególnie popularna

wśród nowicjuszy w Linuksie i uŜytkowników domowych, szukających alternatywnego

systemu operacyjnego.


12

Mandriva jest uwaŜana za jedną z najlepszych (oprócz openSUSE) dystrybucji dla nowych

uŜytkowników Linuksa. Oferuje wiele ułatwień w konfiguracji systemu poprzez dostarczenie

graficznych konfiguratorów do róŜnych elementów systemu (na wzór Panelu Sterowania

znanego z systemów Windows).

Mandriva uŜywa pakietów RPM. Domyślnym menadŜerem pakietów jest Urpmi, ale

moŜna uŜywać równieŜ Smarta. Domyślnym środowiskiem graficznym jest KDE. GNOME i

inne środowiska i menadŜery okien są równieŜ wspierane. Najnowsza wersja: Mandriva

Discovery 2006 wprowadza równieŜ kilka nowości, m.in. interaktywny firewall oraz program

do wyszukiwania KAT (odpowiednik Google Desktop Search).

Mandriva jest dystrybucją dobrze zlokalizowaną (ustawienie polskiego interfejsu nie jest

problemem, instalacja w języku polskim równieŜ).

openSUSE openSUSE to dystrybucja GNU/Linuksa sponsorowana przez firmę Novell. Jest

dobrą alternatywą dla Windows XP dla przeciętnego uŜytkownika. Zawiera dopracowane

graficznie narzędzia konfiguracyjne YaST i SaX2. Jest bardzo prosta w instalacji i

uŜytkowaniu. Cechuje się bardzo dopracowanym pulpitem opartym na środowisku GNOME

lub KDE (oczywiście dostępne są równieŜ inne środowiska, które płynnie działają na starszych

komputerach). openSUSE słynie ze swojego wszechstronnego narzędzia – YaST-a. Jest to

kluczowy komponent dystrybucji. UŜytkownik ma z nim do czynienia juŜ na etapie instalacji

systemu, dzięki YaST-owi instalacja openSUSE jest łatwa nawet dla osób, które dopiero co

zaczynają pracę z Linuksem. Nie zawiodą się równieŜ zaawansowani uŜytkownicy, którzy

mogą skorzystać z trybu eksperta i dostosować wszystkie opcje instalacji do swoich potrzeb.

YaST słuŜy równieŜ jako wszechstronne narzędzie konfiguracyjne, za pomocą którego

moŜna dostosować do własnych potrzeb praktycznie kaŜdy aspekt systemu, począwszy od

zarządzania oprogramowaniem (dodawanie repozytoriów, instalowanie, aktualizowanie i

usuwanie programów), poprzez administrację systemem (uŜytkownicy i ich prawa,

uruchamiane serwisy, połączenia sieciowe itp.) a na konfiguracji sprzętu kończąc.

Narzędziem uzupełniającym konfigurator YaST jest SaX2. Dzięki niemu moŜna w prosty

sposób ustawić typ karty graficznej, rozdzielczość ekranu, głębię kolorów itp.

Slackware

Slackware to najstarsza z aktywnie rozwijanych dystrybucji Linuksa. Pierwsza wersja

została wydana 13 lipca 1993 roku. Slackware to dystrybucja Linuksa podobna do tradycyjnych

systemów uniksowych. Struktura katalogów jest klasyczna, warto zwrócić uwagę na

występowanie katalogu /opt, gdzie umieszczane jest m.in. KDE. W odróŜnieniu od popularnych

dystrybucji takich jak Mandriva, openSUSE czy Ubuntu, Slackware zawiera tzw.

niepatchowany kernel, dzięki czemu pobranie kernela z kernel.org i jego kompilacja nie

powoduje obniŜenia funkcjonalności. Dystrybucja nie zawiera graficznego instalatora

(aczkolwiek instalator tekstowy jest bardzo intuicyjny i nie powinien sprawiać problemów) ani

mnóstwa graficznych konfiguratorów (takich jak np. YaST). Dostępnych jest tylko kilka

tekstowych asystentów do wykonywania najbardziej podstawowych operacji (instalacja

pakietów, wybór środowiska graficznego, itp.).

Rozwój Slackware przebiega w dwóch liniach: stabilnej (ang. stable) oraz bieŜącej (ang.

current). Wersja bieŜąca co pewien czas ulega zamroŜeniu i po wydaniu kilku wersji testowych


13

(beta, release candidate) przekształca się w wersję finalną, oznaczoną konkretnym numerem

(np. 10.2). Wersja stabilna doskonale nadaje się na serwer oraz konserwatywny desktop. Wersja

niestabilna moŜe być uŜywana na desktopie przez uŜytkowników, którzy chcą mieć w miarę

aktualne wersje programów (które mogą jednak zawierać błędy).

Red Hat Linux

Red Hat Linux to jedna z najstarszych i najpopularniejszych dystrybucji Linuksa, tworzona

przez firmę Red Hat. Dystrybucja wykorzystuje do instalacji pakiety RPM. Red Hat zaprzestał

dalszego rozwoju Red Hat Linux (ostatnią wersją jest Red Hat Linux 9) na rzecz projektu

Fedora Core i komercyjnej dystrybucji Red Hat Enterprise Linux.

Dzięki swoim cechom Red Hat Linux był szeroko stosowany w zwykłych systemach

odpowiedzialnych za kierowanie ruchem w sieci, w serwerach wydruków, ppp, poczty, FTP,

serwerach baz danych lub stacjach roboczych, a takŜe w najbardziej zaawansowanych

zastosowaniach wieloprocesorowych, szczególnie zaś tam, gdzie wymaga się wysokiej

niezawodności działania. Red Hat Linux jako system zapewniający stabilność pracy w sieci

znalazł szerokie zastosowanie na rozwijającym się dynamicznie rynku internetowym.

Fedora

Fedora to dystrybucja ogólnego uŜytku. Nadaje się zarówno na specjalizowany serwer jak

i na desktop do domu lub firmy. We wszystkich przypadkach wymaga jednak doszlifowania

ustawień domyślnych według własnych preferencji i wymagań.

Fedora jest dystrybucją innowacyjną. Na instalacyjnym DVD bardzo często lądują świeŜe,

dopiero co wydane aplikacje. Wspomnieć moŜna chociaŜby XEN 3, który zadebiutował w

Fedorze długo przed innymi systemami. Takie podejście (technology preview) ma wiele zalet,

ale równieŜ jedną duŜą wadę – potencjalną niestabilność.

Korzystanie z najnowszych technologii jest, więc wskazane, ale z umiarem i ze świadomością

tego, Ŝe nie są to jeszcze zwykle aplikacje gotowe na produkcyjne wdroŜenie.

Fedora to pierwsza dystrybucja, która w domyślnej instalacji zawarła pakiet SELinux. W

dystrybucji znajdziemy równieŜ wiele innych funkcji, które zwiększają bezpieczeństwo

systemu: Exec-Shield, Compile Time Buffer Checks (FORTIFY_SOURCE),

ELF (Executable and Linkable Format) Data Hardening, Restricted Kernel Memory Access,

Stack Smash Protection, Buffer Overflow Detection i Variable Reordering.

Fedora jest idealną dystrybucją dla programistów. Znajdziemy tu właściwie wszystkie

istotne narzędzia programistyczne, jakie zostały wydane dla systemu GNU/Linux.

Programistów Java ucieszy zapewne obecność zintegrowanego środowiska Eclipse IDE

(kompilowanego przy uŜyciu gcj) oraz wielu bibliotek przydatnych przy tworzeniu aplikacji

internetowych. W Fedorze znajdziemy równieŜ środowisko do programowania w NET (Mono),

GCC4, edytory (X)HTML oraz wiele innych narzędzi programistycznych.

Oprócz wersji instalacyjnych istnieją równieŜ wersje zwane LiveCD. LiveCD to system

operacyjny (zazwyczaj zawiera takŜe inne oprogramowanie) przechowywany na bootowalnym

CD-ROM-ie, z którego jest uruchamiany w pamięci RAM bez potrzeby instalowania go na

dysku twardym. Niektóre LiveCD posiadają narzędzia instalacyjne, które pozwalają na

zainstalowanie ich na dysku twardym oraz innych pamięciach masowych jak np. pendrive.


14

Większość LiveCD posiada moŜliwość dostępu do wewnętrznych albo zewnętrznych dysków

twardych, dyskietek oraz innych pamięci masowych.

Najpopularniejszą dystrybucją LiveCD jest Knoppix, uniwersalny system LiveCD oparty na

Debianie. Jak kaŜda dystrybucja Linuksa, zawiera większość narzędzi niezbędnych do

codziennej pracy.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest system operacyjny?

2. Jakie są cechy systemu operacyjnego?

3. Jaki znasz podział systemów operacyjnych?

4. Z jakich elementów składa się system operacyjny?

5. Czym charakteryzuje się system wielozadaniowy?

6. Jakie znasz systemy operacyjne Microsoft?

7. Co to jest Linuks?

8. Co to jest dystrybucja Linuksa?

9. Jakie znasz najpopularniejsze dystrybucje Linuksa?

10. Co to jest GUI?

11. Co to jest wiersz poleceń?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sklasyfikuj systemy operacyjne ze względu na sposób komunikowania się z

uŜytkownikiem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych potrzebne informacje,

2) podać definicję pojęcia system operacyjny,

3) omówić podział systemów wg podanego kryterium, 4) zapisać wyniki pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

− papier formatu A4, pisak,

− literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Sklasyfikuj systemy operacyjne ze względu na sposób przetwarzania informacji.



15


1) odszukać w materiałach dydaktycznych potrzebne

informacje,

2) omówić podział systemów wg podanego kryterium, 3)

zapisać wyniki pracy.




Ćwiczenie 3

Omów elementy składowe systemu operacyjnego.



1) odszukać w materiałach dydaktycznych

informacje dotyczące tematu ćwiczenia,

2) omówić elementy składowe systemu, 3)





Ćwiczenie 4

Wymień znane Ci systemy operacyjne Microsoftu.




2) wymienić główne rodziny systemów Microsoftu,

3) podać krótką charakterystykę kaŜdego systemu, 4) zapisać wyniki pracy.




Ćwiczenie 5

Opisz system operacyjny Linuks.


16




2) podać krótką historię powstania Linuksa,

3) omówić pojęcie dystrybucja,

4) wymienić najpopularniejsze dystrybucje, 5) zapisać wyniki pracy.




4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie

1) wyjaśnić pojęcie system operacyjny?

2) omówić cechy systemu operacyjnego?

3) scharakteryzować kryteria podziału systemów operacyjnych?

4) omówić elementy składowe systemu operacyjnego?

5) wyjaśnić pojęcie GUI?

6) wyjaśnić pojęcie wiersz poleceń?

7) wymienić podstawowe rodziny systemów Microsoftu? 8) wyjaśnić róŜnice

pomiędzy rodzinami systemów Microsoftu? 9) podać krótką charakterystykę

Linuksa? 10) wyjaśnić pojęcie dystrybucja?

11) wymienić najpopularniejsze dystrybucje Linuksa?

4.2. Oprogramowanie uŜytkowe i narzędziowe


Oprogramowanie uŜytkowe

Oprogramowaniem uŜytkowym (ang. application software) nazywamy programy,

naleŜące do konkretnych kategorii zastosowań, takie jak np. oprogramowanie biurowe

(edytory, arkusze kalkulacyjne, bazy danych), oprogramowanie CAD/CAM, oprogramowanie

wspierające prowadzenie działalności gospodarczej (finansowo-księgowe, kadrowo-płacowe,

gospodarka materiałowa), gry itp. Oprogramowanie takie wykonuje lub rozwiązuje określone


17

zadania po wywołaniu przez uŜytkownika. Oprogramowanie uŜytkowe działa na komputerze

z zainstalowanym systemem operacyjnym określonego typu.

Oprogramowanie biurowe

Oprogramowanie biurowe jest to zbiór programów komputerowych słuŜących do

typowych zastosowań biurowych, takich jak edycja tekstu, wykonywanie prostych obliczeń

księgowych, czy obsługa baz danych, które są sprzedawane jako jeden zintegrowany produkt.

Pakiety biurowe, jakkolwiek tworzone z myślą o pracy w biurze, są takŜe powszechnie

stosowane w komputerach domowych.

W skład pakietu biurowego wchodzą zwykle:

– edytor tekstu, – arkusz kalkulacyjny,

– programy do prezentacji.

Oprócz ww. pakiety biurowe zawierają często:

– program do obsługi baz danych,

– róŜnego rodzaju programy graficzne,

– program do amatorskiego DTP,

– program do tworzenia stron WWW,

– program do obsługi poczty elektronicznej,

– programy do scalania i organizowania w pakiety plików pochodzących z róŜnych

programów,

– kalendarze elektroniczne i organizery.

Najbardziej znanym pakietem biurowym jest rozprowadzany na zasadach komercyjnych

Microsoft Office, wyprodukowany przez firmę Microsoft. Jest bardzo popularny i powszechnie

wykorzystywany zarówno w wielu firmach jak i wśród uŜytkowników domowych.

Programy składające się na Microsoft Office są przeznaczone generalnie na platformę

Microsoft Windows oraz Apple Mac OS X, lecz mogą zostać uruchomione na innych systemach

(GNU/Linux, FreeBSD itp.) za pomocą specjalnego oprogramowania.

W wersji podstawowej – MS Office Basic – pakiet zawiera:

– Microsoft Word (edytor tekstu),

– Microsoft Excel (arkusz kalkulacyjny),

– Microsoft PowerPoint (tworzenie i wyświetlanie prezentacji),

– Microsoft Office Picture Manager (przeglądarka obrazów, umoŜliwia równieŜ prostą

edycję zdjęć).

Te programy zawiera kaŜda edycja Microsoft Office. W innych wersjach pakiet moŜe (ale

nie musi) zawierać równieŜ inne programy:

– Microsoft Outlook (program pocztowy, kalendarz),

– Microsoft Entourage (odpowiednik Microsoft Outlook dla Mac OS),

– Microsoft Access (system obsługi relacyjnych baz danych z wbudowanym silnikiem

plikowych baz danych Microsoft Jet),

– Microsoft OneNote (robienie notatek, dodawany od wersji 2003),

– Microsoft Publisher (tworzenie publikacji prasowych),

– Microsoft Visio (edytor schematów),


18

– Microsoft Office SharePoint Designer (tworzenie i edycja stron WWW, poprzednia nazwa

Microsoft FrontPage),

– Microsoft Project (zarządzanie harmonogramem projektów), i kilka mniej popularnych:

– Microsoft InfoPath (program do zbierania informacji i zapisywania ich w formacie XML),

– Microsoft Office Groove (program do efektywnej pracy grupowej),

– Microsoft Office SharePoint Server (zestaw serwerów do zarządzania informacjami),

– Microsoft Office Forms Server (rozwiązanie pakietu Microsoft Office dla formularzy

obsługiwanych w przeglądarce),

– Microsoft Office Project Server (zarządzanie projektami na poziomie organizacji),

– Microsoft Office Communicator (komunikator internetowy),

– Microsoft Office Accounting (zarządzanie kontami i uprawnieniami).

Programy, które nie są juŜ dołączane do nowych wersji pakietu Microsoft Office to:

– Microsoft Binder – program, który w zamierzeniu miał łączyć kilka pojedynczych

dokumentów do jednego pliku w formacie .obd. Zniknął z pakietu Office po wersji 2000,

– Microsoft Schedule Plus – program do zarządzania kontaktami i planowaniem czasu.

Zapisywał pliki w formacie .scd. Zniknął z pakietu Office po wersji 95. Jego miejsce zajął

Microsoft Outlook,

– Microsoft Mail – program do obsługi poczty elektronicznej we wczesnych wersjach

pakietu Office. Zapisywał pliki w formacie .mmf. Jego miejsce zajął Microsoft Outlook.

– Microsoft Outlook Express – program do obsługi poczty elektronicznej w pakiecie Office

98 dla systemu Mac. Zapisywał pliki w formacie .dbx. Jego miejsce zajął Microsoft

Entourage,

– Microsoft Vizact 2000 – program, który dodawał efekty specjalne do dokumentów,

uŜywając języka HTML,

– Microsoft PhotoDraw – program graficzny. Po raz pierwszy pojawił się w 1998 roku,

opublikowany w Office 2000 Premium Edition. Zapisywał pliki .mix,

– Microsoft Photo Editor – program do edycji grafik. Zniknął dopiero po wydaniu Office

2002 (XP),

– Microsoft FrontPage – Edytor HTML. Zniknął po Office 2003. Jego następcą jest

Microsoft SharePoint Designer.

Rys. 2. Okno arkusza kalkulacyjnego MS Excel Microsoftu (po lewej) i Calc z pakietu OpenOffice.org. [opracowanie własne]


19

Przez wiele lat największą konkurencją dla pakietu firmy Microsoft był rozwijany przez

firmy WordPerfect Corporation, Novell i Corel pakiet biurowy WordPerfect Office. Od roku

1998 alternatywą dla nich stał się firmowany przez firmę Sun pakiet StarOffice, obecnie

rozwijany równieŜ na zasadach Open Source pod nazwą OpenOffice.org.

OpenOffice.org (OOo) jest pakietem biurowym, rozprowadzanym na zasadach Open

Source. Jest on coraz większą konkurencją dla pakietu Microsoft Office. Jego kod bazuje na

starszym pakiecie StarOffice, napisanym przez niemiecką firmę Star Division.

13 października 2000 r. firma Sun opublikowała kod źródłowy pakietu (okrojony jedynie

o części nie naleŜące do firmy), powołując jednocześnie do Ŝycia projekt OpenOffice.org. OOo

stanowi bezpłatną alternatywę dla Microsoft Office, ale moŜna go teŜ kupić, zwykle w cenę

wersji pudełkowej jest wliczony koszt usługi wsparcia technicznego, uaktualnień oraz róŜne

dodatki, np. profesjonalne szablony dokumentów, certyfikat czy program do graficznej obsługi

baz danych Kexi.

NajwaŜniejszą nowością wersji 2.0 pakietu jest własny system obsługi relacyjnych baz

danych (OpenOffice.org Base), unowocześniony został takŜe interfejs wywodzący się jeszcze

z pakietu StarOffice. Arkusz kalkulacyjny został rozszerzony do 65536 wierszy (tyle, ile ma

Microsoft Excel), znacznie udoskonalono teŜ program prezentacyjny Impress. Składniki

pakietu:

– edytor tekstu – Writer,

– arkusz kalkulacyjny – Calc,

– edytor grafiki – Draw,

– edytor prezentacji – Impress,

– program do tworzenia baz danych – Base,

– edytor wzorów matematycznych – Math,

– wizualny edytor HTML,

– rejestrator i edytor makr w języku StarOffice Basic.

Pakiet obsługuje teŜ (eksport/import) między innymi dokumenty Microsoft Office (.doc,

.xls, .ppt, .rtf), formaty graficzne (.bmp, .gif, .jpg, .png, .emf, .wmf), pliki tekstowe, bazy danych

w formacie dBASE (.dbf), pliki AutoCAD-a (.dxf), wzory matematyczne w formacie MathML

(.mml) oraz format .pdf.

Oprogramowanie CAD/CAM

Komputerowe wspomaganie projektowania (CAD, Computer Aided Design) jest to proces

projektowania, w którym komputer wykorzystywany jest na kaŜdym etapie jako podstawowe

narzędzie pracy projektanta. W skład CAD wchodzi opracowanie dokumentacji konstrukcyjnej

(2D lub 3D), analizy kinematyczne, wytrzymałościowe czy termiczne, optymalizcja i wiele

innych zagadnień związanych z powstawaniem projektu gotowego wyrobu.


20

Rys. 3. Okno programu AutoCAD [opracowanie własne]

Dzięki zastosowaniu CAD inŜynierowie mają łatwiejszy dostęp do zasobów wiedzy,

bibliotek, opracowań normatywnych, przepisów prawnych i dyrektyw obowiązujących w

konkretnej gałęzi przemysłu. Jest to moŜliwe dzięki wykorzystaniu w procesie projektowania

inŜynierskich baz danych oraz pracy w środowiskach sieciowych.

Przykładem oprogramowania CAD są np.:

– ArchiCAD firmy Graphisoft,

– AutoCAD firmy Autodesk,

– IntelliCAD konsorcjum IntelliCAD Technology Consortium,

– SolidEdge firmy Siemens PLM Software/UGS, – SolidWorks firmy SolidWorks

Corporation.

Komputerowe wspomaganie wytwarzania (CAM, Computer Aided Manufacturing) to

system komputerowy, który ma za zadanie integrację fazy projektowania i wytwarzania. Cechą

charakterystyczną systemu jest transformacja (przetwarzanie) obiektów (modeli powstałych w

wyniku modelowania komputerowego 2D/3D, modeler moŜe, ale nie musi być częścią

składową programu CAM) na instrukcje maszynowe (dokładnie na instrukcje sterujące pozycją

narzędzia obróbczego – maszyny NC lub CNC), które umoŜliwiają wytwarzanie elementów.

Rys. 4. Okno programu SolidCAM [opracowanie własne]


21

Przykłady oprogramowania CAM: –

AlphaCAM firmy Licom Systems,

– CATIA firmy Dassault Systems,

– DELCAM firmy Delcam,

– EdgeCAM firmy Pathtrace,

– MasterCAM firmy CNC Software,

– SolidCAM firmy SolidCAM Ltd., – Unigraphics firmy UGS.

Oprogramowanie narzędziowe

Oprogramowaniem narzędziowym nazywamy rodzaj oprogramowania, które wspomaga

zarządzanie zasobami sprzętowymi poprzez dogodne interfejsy uŜytkowe oraz modyfikuje

oprogramowanie systemowe w celu usprawnienia wykonywania programów w bardziej

wygodny i wydajny, a przy tym pozbawiony błędów sposób. Pewne programy narzędziowe są

juŜ wbudowane w systemy operacyjne. W Windows 2000 i XP jest to funkcja Przywracanie

systemu, która znajduje się w Start|Programy|Akcesoria|Narzędzia systemowe. Przed instalacją

nowego programu, który podejrzewamy o moŜliwość wyrządzenia szkód w systemie, naleŜy

posłuŜyć się opcją Utwórz punkt przywracania. Powstanie w ten sposób obraz stanu systemu,

który pozwoli w razie konieczności powrócić do sytuacji sprzed instalacji. W Windows 98/Me

jest dostępny Scanreg, poprzednik funkcji przywracania systemu. Dostęp do tego narzędzia

uzyskujemy poprzez Start|Uruchom. Program standardowo wykonuje pięć kopii Rejestru w

postaci kolejno numerowanych plików .cab. Gdy wykryje błąd, rozpoczyna automatyczne

odtwarzanie uszkodzonych plików na podstawie wykonanych kopii bezpieczeństwa.

Rys. 5. Okno Przywracania systemu [opracowanie własne]

Z programów narzędziowych, przydatnych w codziennej pracy naleŜy wymienić programy

do zarządzania rejestrem systemowym. Umozliwiają one usuwanie nieuŜywanych wpisów

rejestru pozostałych po odinstalowanym oprogramowaniu, usuwanie programów z listy

„Dodaj/Usuń Programy” w Panelu Sterowania, usuwanie nieuŜywanych bibliotek .dll,

tworzenie kopii rejestru. Niektóre z nich potrafią takŜe defragmentować rejestr systemowy.

Przeprowadzenie takiej operacji słuŜy zwiększeniu szybkości dostępu do rejestru poprzez

scalanie niewykorzystanej powierzchni w pliku zawierającym ustawienia systemu i innych


22

zainstalowanych aplikacji. Z reguły są to programy dostępne jako freeware lub shareware, takie

jak:

– Auslogics Registry Defrag firmy Auslogics Corp.,

– Free Registry Fix firmy Promosoft Corporation,

– Free Window Registry Repair firmy RegSofts.com, lub

komercyjne, np.:

– Registry Clean Expert firmy iExpert Software, –

Error Doctor firmy Software Doctor.

Kolejną grupą programów narzędziowych są aplikacje przeznaczone do optymalizacji

systemu. UmoŜliwiają np. zarządzanie programami uruchamianymi podczas startu systemu.

Jedną z takich aplikacji jest BootVis firmy Microsoft.

Rys. 6. Okno programu BootVis [opracowanie własne]

Działanie BootVis`a polega na przeniesieniu uruchamianych usług, sterowników i

programów w najszybsze miejsce na dysku. Program, optymalizując ustawienia, moŜe równieŜ

pozytywnie wpłynąć na działanie systemu. Wyniki optymalizacji systemu BootVis prezentuje

w postaci graficznych analiz.

Innym programem narzędziowym firmy Microsoft słuŜącym do optymalizacji, tym razem

środowiska pracy, jest TweakUI. Po zainstalowaniu widoczny jest jako dodatkowa ikona w

Panelu sterowania. Za jego pomocą moŜemy:

– zmieniać wygląd ikon systemowych takich jak Mój komputer, Kosz itd.,

– usuwać, zmieniać wpisy w Dodaj/Usuń programy,

– zmieniać zawartość pozycji „Nowy” menu kontekstowego pulpitu,

– zmieniać opóźnienie wyświetlania menu kontekstowego,

– wyłączać dostęp do elementów Panelu sterowania, lub do poszczególnych stron

wyświetlanych okien,

– ograniczać dostęp do ustawień dotyczących sieci,

– konfigurować ustawienia sieci takie jak wielkość TTL (time-to-live) dla TCP/IP,

– ustawiać minimalną długość haseł uŜytkowników,

– wyłączać narzędzia do edytowania rejestru,

– wprowadzać zmiany w podpowiedziach, które są wyświetlane przy wskazywaniu myszką

na ikony systemowe,

– ukrywać poszczególne dyski w Eksploratorze Windows,


23

– wyłączać elementy menu Internet Explorera, Eksploratora Windows.

Rys. 7. Okno programu TweakUI [opracowanie własne]

WaŜnym elementem prawidłowej pracy systemu jest kontrola uruchomionych procesów.

Jednym z programów umoŜliwiających taką właśnie kontrolę jest Process Explorer firmy

Sysinternals rozprowadzany na licencji freeware. Rozbudowany i bardzo ceniony w

środowiskach administratorów, Process Explorer wyświetla szczegółowe informacje

o kaŜdym z uruchomionych procesów wraz z podaniem jakie pliki i biblioteki .dll są przez dany

proces uŜywane, umoŜliwia sprawdzanie cyfrowych podpisów plików. KaŜdy uruchomiony

program moŜe zostać uśpiony, wyświetlana jest teŜ lista parametrów z jakimi został

uruchomiony. Ponadto, w zasobniku systemowym (ang. tray) wyświetlane jest uŜycie mocy

procesora i procesu, który pochłania najwięcej mocy obliczeniowej.

Komercyjną aplikacją do kontroli procesów jest TaskInfo autorstwa Igora Arsenina. Jest to

bardzo rozbudowany program, prezentujący w czasie rzeczywistym informacje o wszystkich

uruchomionych procesach i aplikacjach. Pokazuje między innymi:

– obciąŜenie procesora przez te procesy,

– obciąŜenie pamięci operacyjnej,

– transfery dyskowe,

– DialUp I/O,

– VPN I/O,

– informacje o sterownikach.

UmoŜliwia zatrzymanie szkodliwych procesów, restart i zamknięcie systemu. UmoŜliwia

równieŜ zoptymalizowanie wykorzystania pamięci RAM. Ilość monitorowanych danych jest

naprawdę imponująca, a prezentacja w postaci wykresów znacząco ułatwia ich interpretację.

Osobną grupą programów narzędziowych są aplikacje do odzyskiwania skasowanych

danych. Często zdarza się, Ŝe zachodzi potrzeba, abyśmy odzyskali pliki, które skasowaliśmy,

uznając je za niepotrzebne. Istnieje wiele programów, potrafiących wykonać operację

odzyskiwania, zasadą jednak jest, aby procedurę przeprowadzić jak najszybciej po skasowaniu,

aby skasowany plik nie został nadpisany przez inne dane. Wynika z tego równieŜ to, Ŝe w

Ŝadnym wypadku nie moŜna instalować programu na partycji dysku, z której zostały


24

skasowane dane! W takim wypadku oprogramowanie musi być zainstalowane i uruchomione

na drugiej partycji (jeŜeli taka istnieje), lub niezaleŜnym napędzie dyskowym.

Opinię najlepszych programów tego typu mają aplikacje firmy Ontrack, która zajmuje się

profesjonalnym odzyskiwaniem utraconych danych. Na uwagę zasługują: – EasyRecovery Data

Recovery, – EasyRecovery Professional.

Rys. 8. Okno programu EasyRecovery Data Recovery [opracowanie własne]

EasyRecovery Data Recovery jest podstawową wersją zaawansowanego EasyRecovery

Professional. Program pozwala na odzyskiwanie utraconych lub skasowanych danych, plików,

folderów, a nawet całych partycji z róŜnego rodzaju dysków twardych (wewnętrznych i

zewnętrznych, obsługuje format FAT lub NTFS), dyskietek, kart pamięci itd. Program

umoŜliwia ponadto naprawiania uszkodzonych plików archiwów .zip. Pomocną funkcją

EasyRecovery jest moŜliwość stworzenia dyskietki, z której moŜna uruchomić komputer w

celu odzyskania danych, jeŜeli dane zostały w takim stopniu skasowane bądź uszkodzone, Ŝe

niemoŜliwe jest uruchomienie systemu operacyjnego. Z kolei EasyRecovery Professional

oferuje ponadto nie tylko bardziej zaawansowane moŜliwości odzyskiwania danych, ale przede

wszystkim moŜliwość naprawiania uszkodzonych plików aplikacji Microsoft Outlook (.pst,

.ost), Outlook Express (.dbx), Word (.doc), Excel (.xls), Access (.mdb), PowerPoint (.ppt), a

takŜe archiwów .zip. Zawiera takŜe dodatkowe narzędzie diagnostyczne dysków.

Oprócz programów odzyskujących dane z dysków twardych istnieją aplikacje potrafiące

odzyskać dane z innych uszkodzonych nośników, takich jak płyty CD czy DVD. Jednym z

najlepszych programów słuŜących do odzyskiwania danych z dyskietek FD, ZIP i JAZ, płyt

CD i DVD, kart pamięci, a takŜe innych nośników danych, równieŜ takich, które z powodu

uszkodzeń są pozornie „niewidoczne” dla czytnika lub systemu (dotyczy to najczęściej

dyskietek i płyt CD/DVD) jest komercyjny BadCopy Pro firmy Jufsoft Software. UmoŜliwia

on równieŜ odzyskiwanie danych z poszczególnych sesji na nieprawidłowo zapisanych,

multisesyjnych płytach CD. Obsługa BadCopy Pro, pomimo braku polskojęzycznego interfejsu

jest bardzo prosta i sprowadza się w zasadzie do wyboru nośnika, z którego dane mają być

odzyskane. Program jest bezpieczny dla odzyskiwanych danych, poniewaŜ nie zapisuje ich na

nośniku, z którego są odzyskiwane, ale do wcześniej wskazanego folderu.


25

Odwróceniem operacji odzyskiwania danych jest ich skuteczne kasowanie. SłuŜą do tego

programy, których działanie polega na zamazywaniu, czyli nadpisywaniu pliku, czasami

wielokrotnie, co ma na celu zagwarantownie trwałego usunięcia pliku. Zamazywanie pliku jest

waŜne w przypadku dbania o poufność bądź bezpieczeństwo. Usunięcie pliku przez uŜycie

standardowej funkcji kasującej systemu operacyjnego nie usuwa całkowicie pliku. Zwykle

standardowa funkcja kasująca usuwa plik przez oznaczenie zajmowanego przez niego miejsca

jako wolne i uaktualnienie metadanych systemu plików, pozostawiając nietkniętą faktyczną

zawartość pliku na fizycznym nośniku danych. Gdy system plików jest nadal wykorzystywany,

moŜe dojść w końcu do sytuacji, w której to miejsce zostanie przypisane innym plikom i

nadpisane. JednakŜe jeŜeli system plików nie był intensywnie uŜywany od czasu usunięcia

pliku, istnieje duŜa szansa na odzyskanie go w całości, bądź częściowo przez narzędzia do

odzyskiwania danych. Programy do zamazywania plików usuwają pliki przez ich nadpisanie

bezuŜytecznymi danymi. Dla poprawy bezpieczeństwa czynność tą mogą wykonać

wielokrotnie. Zamazywanie pliku trwa znacznie dłuŜej niŜ tylko jego usunięcie.

Niektóre programy do zamazywania plików, oprócz nadpisywania ich zawartości,

zamazują równieŜ wszystkie informacje o pliku w metadanych systemu plików. Jest to

uŜyteczne, gdy nie chcemy pozostawić Ŝadnych śladów o obecności pliku na dysku. Na

przykład podczas kasowania pliku, w system plików FAT, kasowany jest tylko pierwszy znak

nazwy pliku. Istnieje przez to moŜliwość poznania części nazwy pliku, jak i czasu jego

utworzenia i ostatniej modyfikacji. Przykładem programu do zamazywania danych jest Eraser

firmy Heidi Computers Ltd.

Rys. 9. Okno programu Eraser [opracowanie własne]

UmoŜliwia on trwałe kasowanie plików ze wszystkich dysków pracujących w

standardach IDE i SCSI (takŜe pracujących w trybie RAID), z systemami plików FAT16,

FAT32 lub NTFS. Obsługuje ponadto dyskietki, dyski sieciowe, płyty CD-RW i DVD-RW.

Oprócz trybu „na Ŝyczenie” (On-Demand), zaawansowanym uŜytkownikom program daje

moŜliwość tworzenia cyklicznych zadań (Scheduler), które moŜna wykorzystać np. do

całkowitego kasowania niepotrzebnych plików po codziennej pracy.


26


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co nazywamy oprogramowaniem uŜytkowym?

2. Co nazywamy oprogramowaniem biurowym?

3. Jakie programy wchodzą w skład typowego pakietu biurowego?

4. Jakie znasz pakiety biurowe firmy Microsoft?

5. Jakie znasz inne pakiety biurowe?

6. Do czego słuŜy oprogramowanie CAD/CAM?

7. Co nazywamy oprogramowaniem narzędziowym?

8. Do czego słuŜy Przywracanie systemu?

9. Co to jest optymalizacja systemu?

10. Na czym polega odzyskiwanie danych?

11. Na czym polega trwałe usuwanie plików z dysku?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj klasyfikacji oprogramowania uŜytkowego.




2) podać definicję pojęcia oprogramowanie uŜytkowe,

3) omówić zadania poszczególnych typów oprogramowania uŜytkowego, 4) zapisać wyniki

pracy.




Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj podstawowe zadania pakietów biurowych.



1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące tematu ćwiczenia,

2) podać podstawowe programy, wchodzące w skład typowego pakietu biurowego,

3) wymienić najpopularniejsze pakiety dostępne na rynku, 4) zapisać wyniki pracy.



27



Ćwiczenie 3

Opisz zastosowanie programów CAD/CAM.




potrzebne informacje,

2) omówić pojęcie CAD/CAM, 3) podać

przykłady programów CAD/CAM, 4)





Ćwiczenie 4

Wymień zadania oprogramowania narzędziowego.



1) odszukać w literaturze potrzebne informacje,

2) wymienić rodzaje oprogramowania narzędziowego,

3) podać nazwy programów narzędziowych wbudowanych w system operacyjny, 4) zapisać

wyniki pracy.




Ćwiczenie 5

Opisz metody optymalizacji systemu operacyjnego.





28

2) wyjaśnić pojęcie optymalizacja systemu,

3) podać stosowane metody optymalizacji, 4) zapisać wyniki pracy.




Ćwiczenie 6

Opisz metody odzyskiwania i trwałego kasowania plików.




potrzebne informacje,

2) wyjaśnić pojęcie odzyskiwanie plików, 3)

wyjaśnić pojęcie trwałe kasowanie

plików, 4) zapisać wyniki pracy.





Czy potrafisz: Tak Nie 1) podać definicję oprogramowania uŜytkowego?

2) podać definicję pakietu biurowego?

3) określić przeznaczenie poszczególnych składników pakietów biurowych?

4) wymienić popularne pakiety biurowe?

5) wyjaśnić pojęcie CAD/CAM?

6) wyjaśnić pojęcie oprogramowanie narzędziowe?

7) wymienić główne zadania programów narzędziowych? 8) wyjaśnić pojęcie

optymalizacja systemu? 9) opisać proces odzyskiwania plików?

10) opisać proces kasowania plików? 11) wyjaśnić pojęcie trwałe kasowanie

plików?


29

4.3. Bezpieczeństwo


System plików to metoda przechowywania plików, zarządzania plikami, informacjami o

tych plikach tak, by dostęp do plików i danych w nich zgromadzonych był łatwy dla

uŜytkownika systemu.

Systemy plików stosuje się dla róŜnych nośników danych, takich jak dyski, dyskietki, czy

płyty CD/DVD. We współczesnych systemach operacyjnych bezpośrednie operowanie na

danych w plikach zarezerwowane jest tylko dla systemu operacyjnego, aplikacje mają dostęp

tylko do operacji na plikach i mają zabroniony bezpośredni dostęp do nośnika danych.

Z formalnego punktu widzenia system plików to reguły umieszczania na nośniku danych

oraz informacji umoŜliwiających przechowywanie tych danych, łatwy i szybki dostęp do

informacji o danych oraz do samych danych, manipulowania nimi a takŜe o sposobach

usuwania ich.

Większość systemów operacyjnych posiada własny (macierzysty) system plików,

rozwijany równolegle z nim (np. FAT w DOS-ie, FAT32 w Microsoft Windows 9x, NTFS w

Microsoft Windows XP lub ext/ext2/ext3/ext4 i ReiserFS/Reiser4 w Linuksie), podobnie jak

niektóre nośniki danych (np. ISO 9660 na CD-ROM i UDF na DVD), jednak sam system plików

jest niezaleŜny od nich. Same systemy operacyjne (w szczególności Unix i jego pochodne)

potrafią obsługiwać wiele systemów plików.

Hierarchia systemu plików

Prymitywne systemy plikowe posiadały jedną listę plików wchodzących w skład systemu

plików. W miarę postępu systemy plików zostały unowocześnione i współczesne oprócz

głównej listy (katalogu głównego) zawierają takŜe podlisty (podkatalogi), które równieŜ mogą

zawierać dalsze podlisty (podkatalogi). W ten sposób rozwinęło się pojęcie katalogów

nadrzędnych oraz katalogów podrzędnych.

Katalog, w którym znajduje się plik jest nadrzędny (bezpośrednio) względem tego pliku.

Katalog jest podrzędny (bezpośrednio) względem innego katalogu, w którym się znajduje.

W ten sposób powstało pojęcie drzewiastej hierarchii systemu plików, w której kaŜdy

katalog moŜe zawierać podkatalogi, które mogą zawierać dalsze podkatalogi. Powstaje w ten

sposób struktura, która wygląda jak „odwrócone drzewo” (rysunek 11).

Systemy, które mają taką strukturę, nazywają się hierarchicznymi systemami plików. W

takich systemach plik identyfikowany jest nie tylko na postawie unikalnej nazwy, ale równieŜ

ścieŜki dostępu.

Format podanej ścieŜki zaleŜy od systemu operacyjnego. W większości systemów (Unix,

Linux, Mac OS) katalog jest reprezentowany przez ukośnik (ang. slash „/”), pełna ścieŜka do

pliku pismo1.txt (rysunek 11) wygląda następująco:

/home/user/dokumenty/pismo1.txt


30

W przypadku systemów Windows oraz DOS katalog jest reprezentowany przez lewy

ukośnik (ang. backslash „\”), a pełna ścieŜka do pliku pismo1.txt w tym systemie wygląda

następująco:

C:\Documents and Settings\user\Moje dokumenty\pisma\pismo1.txt

MS Windows 2000/XP Linuks

[C:] +– boot.ini | +– [Documents and Settings] | +– [user] | +– [Moje dokumenty] | +– [Moja muzyka] | | +– muzyka.mp3 | | | +– [pisma] | +– pismo1.txt | +– pismo2.txt | | +– [Program Files]

[/] +– [boot] +– [etc] +– [home] | +– [user] | +– [muzyka] | | +– muzyka.mp3 | | | +– [dokumenty] | +– pismo1.txt | +– pismo2.txt | +– [usr] +– [var]

Rys. 10. Hierarchia systemu plików w systemach MS Windows i Linuks [opracowanie własne]

Operacje na plikach i katalogach

Podstawowymi operacjami na plikach i katalogach są: operacje zapisu i operacje odczytu

(ang. I/O – input/output, czyli inaczej wejście/wyjście). Wszystkie inne operacje zawsze

wykorzystują operacje zapisu i odczytu do zrealizowania jakiegoś bardziej skomplikowanego

zadania. Najpospolitszymi operacjami są:

– stworzenie pliku – to w rzeczywistości zapis pewnych informacji do specjalnych rejestrów

systemowych. Przy tworzeniu nowego pliku uŜytkownik jest pytany o nazwę, ew. system

zaproponuje mu jakąś standardową (np.: Nowy plik tekstowy),

– kasowanie (pliku lub jego zawartości) – to jest tak naprawdę zapis pewnych informacji do

rejestrów systemowych lub znaków informujących o końcu pliku zamiast jego poprzedniej

zawartości,

– kopiowanie – utworzenie identycznej kopii pliku w innej lokalizacji i ew. pod inną nazwą,

jest to w rzeczywistości odczyt pliku, stworzenie nowego pliku o podanej nazwie i

wpisanie uprzednio odczytanej zawartości kopiowanego pliku do nowego pliku,

– przeniesienie pliku – operacja podobna do kopiowania, tylko plik w starym miejscu zostaje

skasowany,

– zmiana nazwy – najczęściej jest realizowana poprzez przeniesienie zawartości pliku do

nowego nazwanego inaczej.

Operacje na katalogach realizowane są analogicznie.


31

W interfejsach graficznych powyŜsze operacje dokonywane są za pomoca menu

kontekstowego, w trybie tekstowym stosujemy polecenia wydawane z lini komend.

W róŜnych systemach składnia poleceń moŜe się róŜnić między sobą, np.:

– polecenie kopiowania: wiersz poleceń systemu Windows – copy, systemy linuksowe – cp,

– polecenie kasowania: wiersz poleceń systemu Windows – del, systemy linuksowe – rm.

Bezpieczeństwo danych – nadawanie uprawnień

W biurowych i domowych komputerach przechowywane są dane, które nie powinny trafić

w niepowołane ręce ani ulec utracie. Dlatego naleŜy bezwzględnie przestrzegać pewnych zasad,

aby mieć pewność, Ŝe nasze pliki są bezpieczne.

Podstawową sprawą jest stosowanie haseł dla wszystkich uŜytkowników, podawanych

przy uruchamianiu systemu operacyjnego. W firmowych sieciach komputerowych regułą jest

(a przynajmniej powinno być) stosowanie praw dostępu do określonych zasobów plikowych.

Mają one na celu umoŜliwienie określenia uprawnień odczytu, edycji i uruchamiania dla

poszczególnych uŜytkowników.

W systemach Windows (oczywiście rodzina 2000/XP) uprawnienia dostępu ustawia się we

właściwościach katalogów bądź plików (rysunek 11). Aby mieć dostęp do zakładki

Zabezpieczenia, naleŜy w Windows XP Professional wyłączyć proste udostępnianie plików w

Narzędzia|Opcje folderów|Widok. W Windows XP Home Edition zakładka Zabezpieczenia jest

widoczna tylko w Trybie awaryjnym.

Rys. 11. Zakładka nadawania uprawnień w MS Windows XP [opracowanie własne]

W systemach linuksowych prawa dostępu podzielone są na trzy kategorie:

– user – uŜytkownik, właściciel pliku, – group – grupa właściciela pliku, – other –

pozostali uŜytkownicy.

Dla kaŜdej z tych kategorii moŜliwe są trzy prawa dostępu opisane za pomocą 3 bitów:

– read (odczyt 100(2) = 4(8)),

– write (zapis 010(2) = 2(8)),

– execute (wykonywanie 001(2) = 1(8)).

Symboliczny sposób zapisu uprawnień przedstawia rysunek 12:


32

- rwx r-x r--

t uuu ggg ooo

Rys. 12. Sposób zapisu uprawnień w systemach linuksowych

gdzie : t – oznacza typ pliku (- – zwykły, d –

katalog), u – uprawnienia właściciela, g –

uprawnienia grupy, o – uprawnienia pozostałych [opracowanie własne]

Zapis ósemkowy praw dostępu polega na przedstawieniu uprawnień za pomocą 3-cyfrowej

liczby ósemkowej (rysunek 13).

rwx r-x r-- -> 111 101 100(2) -> 4+2+1 4+1 4(8) -> 754(8)

Rys. 13. Zapisu ósemkowy uprawnień w systemach linuksowych [opracowanie własne]

Znaczenie praw dostępu dla zwykłych plików jest intuicyjne, natomiast dla katalogów

znaczenie jest następujące:

– jeŜeli uŜytkownik ma prawo „x” do katalogu, to moŜe do niego „wejść”,

– jeŜeli uŜytkownik ma prawo „r” do katalogu, to moŜe wyświetlić jego zawartość,

– jeŜeli uŜytkownik ma prawo „w” do katalogu, to moŜe w nim tworzyć i kasować

pliki/katalogi.

PowyŜsze prawa moŜna interpretować w ten sposób, Ŝe jeśli np. uŜytkownik ma prawa –

wx, to moŜe w tym katalogu tworzyć pliki, poruszać się w obrębie jego struktury, ale nie moŜe

wyświetlić jego zawartości.

Do zmiany uprawnień słuŜy polecenie chmod.

Bezpieczeństwo danych – wirusy

Największym niebezpieczeństwem dla danych komputerowych jest zagroŜenie

pojawiające się ze strony Internetu: wirusy, robaki i trojany. Szkodniki, które usuwają lub

modyfikują pliki, pojawiają się obecnie sporadycznie. Za to w ogromnej liczbie grasują te, które

zamieniają komputery internautów w zdalnie sterowane tzw. „zombie”. Autorzy szkodliwego

kodu wykorzystują w ten sposób cudze komputery do masowego rozsyłania niechcianej poczty

lub do atakowania wybranych serwerów internetowych. Niektóre szkodniki starają się zdobyć

osobiste dane uŜytkowników, takie jak loginy, hasła czy numery kart kredytowych.

Sposobem ochrony przed zagroŜeniem ze strony wirusów itp. jest zainstalowany program

antywirusowy, posiadający aktualne bazy (sygnatury) szkodników. Programy antywirusowe

często są wyposaŜone w dwa niezaleŜnie pracujące moduły:

– skaner – bada pliki na Ŝądanie lub co jakiś czas, słuŜy do przeszukiwania zawartości dysku,

– monitor – bada pliki ciągle w sposób automatyczny, słuŜy do kontroli bieŜących operacji

komputera.

ZauwaŜalna jest tendencja do integracji narzędzi do ochrony komputera. Kiedyś był to

jedynie skaner, który wyszukiwał wirusy, początkowo na podstawie sygnatur znanych wirusów,


33

a potem takŜe typujący pliki jako zawierające podejrzany kod za pomocą metod tzw.

heurystycznych.

Obecnie poza skanerem, monitorem i modułem do aktualizacji sieciowej baz wirusów

pakiet antywirusowy zawiera często takŜe zaporę sieciową, moduły kontroli przesyłek poczty

elektronicznej i plików pobieranych z sieci, a poza wirusami chroni teŜ ogólnie przed tzw.

malware, czyli róŜnego rodzaju szkodliwym oprogramowaniem, oraz dba o ochronę

prywatności danych uŜytkownika. Nieraz zawiera teŜ narzędzia ułatwiające administrację

większej ilości stanowisk (np. zdalna aktualizacja czy zgłaszanie zagroŜeń administratorowi

sieci), co przydaje się w zarządzaniu lokalnymi sieciami firm i organizacji.

Programów antywirusowych jest bardzo duŜo, od darmowych do uŜytku domowego do

wersji komercyjnych. Z programów płatnych najbardziej popularne, to: – AntiVirenKit firmy

G DATA Software,

– ArcaVir firmy ArcaBit,

– AVG firmy Grisoft,

– BitDefender firmy SOFTWIN,

– eTrust Antivirus firmy Computer Associates,

– F-Prot Antivirus firmy FRISK Software,

– F-Secure Anti-Virus firmy F-Secure,

– Kaspersky Anti-Virus firmy Kaspersky Lab,

– McAfee VirusScan firmy McAfee,

– mks_vir firmy MKS,

– NOD32 firmy Eset,

– Norton AntiVirus firmy Symantec,

– Panda Antivirus firmy Panda Security, – Sophos Anti-Virus firmy Sophos,

natomiast polecane programy darmowe, to: – AntiVir PersonalEdition firmy Avira,

– avast! Home Edition firmy ALWIL Software a.s.,

– AVG Free Edition (wersja dla systemów Windows i Linuks) firmy Grisoft, –

BitDefender Free Edition firmy SOFTWIN.

Bezpieczeństwo danych – zapora sieciowa (ang. firewall)

Zapora sieciowa chroni komputer przed atakami z Internetu. Zadaniem zapory jest

ostrzeganie uŜytkownika przed próbą wtargnięcia obcego kodu do systemu i – co waŜniejsze –

powiadamianie, gdy programy usiłują uzyskać połączenie z Internetem. Dzięki temu moŜliwe

jest unieszkodliwienie intruzów, które przepuścił skaner antywirusowy. Zapora sieciowa nie

zastępuje aplikacji antywirusowej. Oba narzędzia uzupełniają się wzajemnie.

Dlatego często programy antywirusowe posiadają równieŜ moduły pełniące funkcję zapory.

RozróŜniamy następujące typy zapór sieciowych:

– filtrujące – monitorują one przepływające przez nie pakiety sieciowe i przepuszczają tylko

te zgodne z regułami ustawionymi na danej zaporze (zapora pracująca dodatkowo jako

router). Zwykle w niewielkich sieciach są to zapory sprzętowe bądź dedykowany komputer

z systemem operacyjnym Linuks. Obecnie najczęściej wykorzystywana metoda filtrowania

w Linuksie, to reguły oparte na iptables,

– oprogramowanie komputerów stacjonarnych – udostępnia ono wybrane porty do połączeń

„z zewnątrz” monitorując ruch, udostępnia takŜe połączenia na zewnątrz komputera


34

wybranym usługom/programom. Godnym polecenia programem tego typu jest ZoneAlarm

Free (bezpłatny do uŜytku domowego) lub pełniący równieŜ funkcję ochrony

antywirusowej Norton Internet Security,

– zapory pośredniczące (proxy) – wykonujące połączenie z serwerem w imieniu

uŜytkownika. Przykładowo, zamiast uruchomienia sesji http bezpośrednio do zdalnego

serwera WWW, uruchamiana jest sesja z zaporą i dopiero stamtąd uruchamiane jest

połączenie z systemem zdalnym. Cała komunikacja na serwer http przechodzi przez proxy,

które moŜe filtrować ruch. Proxy, jeśli ma taką funkcjonalność, potrafi rozpoznać

komendy http, jak i analizować zawartość pobieranych stron WWW (działa w warstwie

aplikacji modelu ISO/OSI). Zabezpieczające działanie zapory, z punktu widzenia klienta,

polega w tym wypadku na tym, iŜ moŜliwe jest blokowanie wybranej treści (ang. content

filtering), aby nie dotarła ona do klienta (np. strony ze słowami wulgarnymi, itp.).

Bezpieczeństwo danych – aktualizacje oprogramowania

Bardzo waŜnym elementem prowadzenia polityki ochrony danych jest wykonywanie

regularnych aktualizacji zarówno systemu operacyjnego, jak i uŜywanych programów

uŜytkowych i narzędziowych. Błędy w oprogramowaniu otwierają napastnikom drzwi do

naszego komputera. Luki zdarzają się nie tylko w Windows, lecz nawet w zaporach sieciowych

i aplikacjach antywirusowych. UŜytkownicy starszych edycji Windows powinni co najmniej

raz w tygodniu klikać menu Narzędzia|Windows Update w Internet Explorerze, po czym

pobierać i instalować dostępne aktualizacje. W Windows XP (z SP2) zaleca się w Panelu

sterowania poprzez łącze Aktualizacje automatyczne zaznaczenie opcji Automatycznie, co

spowoduje pobieranie aktualizacji w krótkim przedziale czasu od ich udostępnienia. Ponadto

naleŜy włączyć funkcję samoczynnego aktualizowania we wszystkich programach, które ją

oferują.

Bezpieczeństwo danych – archiwizacja (ang. backup)

Sprawą równie waŜną jak aktualizacje oprogramowania, jest archiwizacja kluczowych dla

uŜytkownika danych. Archiwizowanie cennych zasobów danych powinno naleŜeć do

regularnych obowiązków uŜytkownika. Szkody finansowe i kłopoty wynikające z utraty

danych są zbyt wysokie, aby nie dbać o aktualizowanie kopii zapasowych. Wystarczy przecieŜ

zwyczajna usterka sprzętowa, pomyłka człowieka lub świadome działanie na naszą szkodę, a

dokumenty i inne pliki zostaną bezpowrotnie zniszczone.

Zasadniczo rozróŜnia się kopię systemu i plików:

– kopia systemu – archiwizując Windows i zainstalowane aplikacje, zabezpieczamy się na

wypadek nieprawidłowego działania systemu bez szukania przyczyny awarii lub

wykonywania mozolnych czynności instalacyjnych. W Windows XP kopię bieŜących

ustawień systemu moŜemy utworzyć za pomocą wbudowanego narzędzia Przywracanie

systemu (Menu Start|Programy|Akcesoria|Narzędzia systemowe). Tym samym programem

moŜemy przywrócić poprzednią konfigurację. Archiwizowanie tą metodą ma dwie wady.

Dane są zgromadzone na partycji systemowej i niedostępne w razie usterki twardego

dysku. Kopię moŜna odtworzyć tylko wtedy, gdy uruchomi się Windows – przynajmniej

w trybie awaryjnym, który uaktywniamy, naciskając klawisz [F8] po włączeniu komputera,

– klonowanie dysków – większą wygodę i skuteczność dają komercyjne programy do

tworzenia obrazów dysków. Kopię moŜna zapisać na dowolnym nośniku, a Windows da


35

się odtworzyć nawet w wypadku całkowitego zniszczenia zasobów na partycji systemowej.

Godny polecenia jest m.in. True Image firmy Acronis i Norton Ghost firmy Symantec,

– dokumenty – archiwizowaniem naleŜy objąć równieŜ własne pliki – teksty, arkusze

kalkulacyjne itd. Typ nośnika zalecany do tego celu zaleŜy od objętości archiwów.

Skromne zasoby moŜna nagrywać na płyty CD lub DVD. Przy duŜych ilościach danych

moŜna rozwaŜyć zakup zewnętrznego twardego dysku. Nośnik tego rodzaju podłącza się

przewaŜnie przez port USB. Dane kopiuje się nawet za pomocą Eksploratora Windows,

jeŜeli jednak często archiwizujemy pliki, wygodniej zastosować specjalne programy, np.

shareware'owy FileSync. Dzięki niemu nie będziemy zmuszeni do kopiowania za kaŜdym

razem wszystkich plików. Program ten porównuje zawartość katalogów (z

podkatalogami), pokazując brakujące, nowe i zaktualizowane pliki. Dysponuje bogatym

wachlarzem opcji – m.in. predefiniowanymi filtrami.

Przy archiwizacji danych w firmach, z uwagi na ich waŜność i duŜą z reguły ilość, stosuje

się rozwiązania polegające na automatycznym backup’ie. Z uwagi na dość długi czas

przeprowadzania takiej operacji, są one dokonywane np. po godzinach pracy. SłuŜy do tego

specjalne oprogramowanie do archiwizacji na urządzeniach taśmowych (ang. streamer),

nośnikiem są taśmy magnetyczne mieszczące nawet do kilkuset gigabajtów danych.

Bezpieczeństwo danych – szyfrowanie plików

Kolejnym sposobem zabezpieczania danych przed niepowołanym dostępem jest

stosowanie szyfrowania plików. W systemach Windows 2000/XP stosuje się wbudowany

system szyfrowania plików EFS (ang. Encrypted File System). Jest to zintegrowana technologia

umoŜliwiająca zabezpieczenie zapisanych na dyskach NTFS danych. Wybrane pliki są

szyfrowane w locie podczas ich zapisywania i odszyfrowywane podczas ich odczytywania.

Szyfrowanie gwarantuje wyłącznie poufność danych.

Dane moŜe odczytać tylko uŜytkownik, który je zaszyfrował (lub stworzona w systemie

inna osoba tzw. agent odzyskiwania KRA, ang. Key Recovery Agent) co oznacza, Ŝe próba

otwarcia pliku przez nieuprawnionego, zalogowanego na innym koncie uŜytkownika zakończy

się niepowodzeniem. Metoda ta nie zabezpiecza jednak przed np. skasowaniem takiego pliku

przez inne osoby.

Oprócz systemowych narzedzi do szyfrowania moŜemy uŜyć zewnętrznych programów

szyfrujacych. Choć szyfrowanie plików zapisanych na dyskach nie jest popularną metodą

zabezpieczania danych przed nieuprawnionym dostępem, to liczba programowych narzędzi

kryptograficznych wciąŜ rośnie, a ich ceny spadają. Wśród darmowych lub niedrogich aplikacji

do szyfrowania znajdziemy programy słuŜące do ochrony pojedynczych plików (tych jest

najwięcej), narzędzia szyfrujące całe partycje lub dyski oraz aplikacje do tworzenia

zaszyfrowanych dysków wirtualnych. Bezpieczny program do szyfrowania danych korzysta z

certyfikowanego algorytmu szyfrowania i klucza o długości przynajmniej 128 bitów.


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest system plików?

2. Co to jest hierarchia systemu plików?


36

3. Jaki jest format ścieŜki dostępu do pliku w róŜnych systemach operacyjnych?

4. Jakie sa podstawowe operacje wykonywane na plikach?

5. Czemu słuŜy nadawanie uprawnień do plików?

6. Jak zapisuje się uprawnienia do plików w systemach linuksowych?

7. Co nazywamy wirusem?

8. Z jakich modułów składa się typowy program antywirusowy?

9. Co to jest firewall?

10. Dlaczego aktualizacje oprogramowania są niezbędne?

11. Czemu słuŜy archiwizacja danych?

12. Jaki jest cel szyfrowania plików?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Podaj przykłady systemów plików w róŜnych systemach operacyjnych.




2) podać definicję systemu plików,

3) podać nazwy systemów plikowych w róŜnych systemach operacyjnych, 4) zapisać wyniki

pracy.




Ćwiczenie 2

Omów pojęcie hierarchii systemu plików.




2) omówić pojęcia katalog nadrzędny, podrzędny,

3) podać przykłady zapisu ścieŜki dostępu do pliku w róŜnych systemach operacyjnych, 4)






37

Ćwiczenie 3

Wymień podstawowe operacje na plikach i określ metodę ich działania na tych plikach.




2) wymienić podstawowe operacje na plikach,

3) wymienić skutki wykonania operacji na plikach, 4) zapisać wyniki pracy.




Ćwiczenie 4

Określ sposób nadawania uprawnień w systemach MS Windows.




2) wymienić systemy, w których moŜna nadawać

uprawnienia, 3) podać metody nadawania uprawnień, 4)





Ćwiczenie 5

Określ sposób nadawania uprawnień w systemie Linuks.



1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące

tematu ćwiczenia,

2) opisać metodę nadawania uprawnień w systemach

linuksowych, 3) podać zapis przykładowych uprawnień, 4)



38




Ćwiczenie 6

Omów zadania programu antywirusowego i firewalla.




2) wyjaśnić pojęcie wirus, trojan, robak,

3) wyjaśnić podstawowe działania, realizowane przez program antywirusowy, 4) wyjaśnić

pojęcie firewall, 5) zapisać wyniki pracy.




Ćwiczenie 7

Omów znaczenie archiwizacji danych.




2) wyjaśnić cele archiwizacji danych, 3) zapisać wyniki pracy.






1) podać definicję systemu plików? 2) wyjaśnić pojęcie hierarchii systemu plików?

3) podać przykład zapisu ścieŜki dostępu do pliku w róŜnych systemach?

4) wymienić operacje wykonywane na plikach?

5) wyjaśnić cel nadawania uprawnień do plików?


39

6) wymienić systemy, w których nadawanie uprawnień jest niemoŜliwe?

7) nadać uprawnienia w systemach MS Windows?

8) zapisać liczbowo uprawnienia w systemach linuksowych?

9) wyjaśnić pojęcia: wirus komputerowy, robak, trojan?

10) wymienić moduły wchodzące w skład programu antywirusowego?

11) wyjaśnić zadania realizowane przez programy typu firewall?

12) uzasadnić potrzebę aktualizacji oprogramowania?

13) wyjaśnić pojęcie archiwizacja danych?

14) wymienić wady i zalety szyfrowania plików?

4.4. Eksploatacja sprzętu komputerowego


Bardzo często zdarza się, Ŝe nowo złoŜony zestaw komputerowy nie pracuje tak, jakbyśmy

sobie tego Ŝyczyli. Niska wydajność komputera czy jego niestabilna praca moŜe mieć wiele

przyczyn. Wystarczy jeden wolny podzespół (np. procesor, pamięć, twardy dysk czy karta

graficzna), aby obniŜać łączne osiągi „peceta”. A niekiedy w systemie tkwi nie jeden, lecz kilka

takich „hamulców”. Aby zdiagnozować przyczynę takiego stanu rzeczy, naleŜy skorzystać z

oprogramowania pozwalającego na przetestowanie poprawności pracy poszczególnych

podzespołów.

Ogólne testy komputera

Narzędziem testowym sprawdzającym w zasadzie dowolny element sprzętu

komputerowego jest SiSoftware Sandra (rysunek 14).


40

Rys. 14. Okno programu SiSoftware Sandra [opracowanie własne]

Nazwa opisywanego programu firmy SiSoft, która nie kojarzy się w Ŝaden sposób z jego

przeznaczeniem, jest w rzeczywistości skrótem powstałym od jego angielskiego określenia

System Analyser, Diagnostic and Reporting Assistant (analizator systemu, asystent

diagnozujący i raportujący). To właśnie w tych pięciu słowach określić moŜna całą ideę

działania „Sandry”. Aplikacja potrafi uzyskać informacje o zainstalowanych w komputerze

urządzeniach i systemie operacyjnym. Oferowane przez program informacje są bardzo

szczegółowe. Ponadto oprócz danych o sprzęcie czy aplikacjach program udostępnia szereg

narzędzi mierzących wydajność, które pozwolą nam się przekonać, ile tak naprawdę nasz sprzęt

jest wart i jak jego komponenty wypadają na tle konkurencyjnych urządzeń.

Na tym jednak nie koniec. Do dyspozycji mamy równieŜ moduły diagnostyczne, a wśród

nich kreator „wypalania” sprzętu, czyli program na okrągło testujący poszczególne składniki

komputera. Pozwala to na dokładne sprawdzenie wszystkich komponentów „peceta”. W takim

teście mogą ujawnić się ukryte wady sprzętu, co uŜytkownik zauwaŜy od razu, gdy po prostu

przestanie on działać.

Program oferuje teŜ funkcje pozwalające na wyświetlenie zawartości plików systemowych

i zmiennych środowiskowych oraz moduły słuŜące do generowania raportów z pracy

pozostałych modułów. Aplikacja potrafi podpowiedzieć uŜytkownikowi, w jaki sposób moŜe

on zwiększyć wydajność systemu, oraz wyświetla ostrzeŜenia, jeśli wykryje w systemie coś,

co wzbudza podejrzenia. Niestety, program nie umoŜliwia poprawienia wydajności lub

usunięcia przyczyny błędu, jedynie informuje o potencjalnym zagroŜeniu.

Interfejs programu bardzo przypomina znane wszystkim okno Panelu sterowania.

Znajdziemy tutaj wszystkie ikony, których w wersji Pro jest ponad 70. Zawartość głównego

okna nie jest stała – wyświetlane są tylko informacje dostępne w danym momencie. Po dodaniu

nowego sprzętu aplikacja automatycznie to uwzględnia i niewidoczne wcześniej dane mogą się

pojawić.

Testowanie grafiki

Najpopularniejszym programem do testowania (głównie, chociaŜ nie tylko) kart grafiki jest

3Dmark (rysunek 17) produkcji firmy Futuremark. Narzędzie to symuluje gry komputerowe,

które są najbardziej wymagającymi dla komponentów komputera programami. Dzięki temu

długotrwały test moŜe pokazać, czy komputer działa stabilnie. Test 3dMark powinien być

uruchomiony w trybie ciągłym i powinien pracować przez kilka godzin. Dzięki temu karta

graficzna i inne podzespoły komputera zostaną poddane ekstremalnemu obciąŜeniu. JeŜeli po

kilku godzinach takiej pracy sprzęt będzie działał nadal, moŜe to oznaczać, Ŝe z komputerem

wszystko jest w porządku.

Instalacja aplikacji niczym nie róŜni się od instalacji innych programów. Trzeba jednak

pamiętać, Ŝe zanim przystąpimy do instalacji 3DMark-u, musimy mieć zainstalowany dodatek

DirectX w wersji minimum 9.0. Nie stanowi on części składowej samego testu, naleŜy go

pobrać ze strony http://www.microsoft.com.


41

Rys. 17. Okno programu 3DMark [opracowanie własne]

Program umoŜliwia uruchamianie wielu wariantów testu, jednak najpopularniejszym

rozwiązaniem jest tryb Benchmark. Tryb ten polega na uruchomieniu kilkunastu testów i jest

podsumowywany wynikiem. Poszczególne etapy testu polegają na wyświetlaniu róŜnych scen

przypominających gry oraz animacji z wykorzystaniem przeróŜnych technik uŜywanych

obecnie w grafice trójwymiarowej. Otrzymane rezultaty moŜna porównać w wielkiej bazie

internetowej. Oczywiście przy porównaniu brane są pod uwagę czynniki takie jak: procesor,

karta graficzna, system operacyjny oraz pamięć RAM.

Testowanie pamięci

Jak wiadomo, juŜ podczas startu komputera uruchamiana jest procedura sprawdzania

pamięci operacyjnej. Jednak standardowy test zaimplementowany w BIOS-ie nie naleŜy do

najbardziej wiarygodnych. Niejednokrotnie komputer potrafi odmówić współpracy, mimo Ŝe

podczas uruchamiania systemu BIOS nie zaraportował Ŝadnych błędów pamięci. Dlatego do

dokładnego sprawdzenia modułów pamięci naleŜy uŜyć odpowiedniego oprogramowania

testującego.

Jedną z lepszych aplikacji diagnozujących pamięć RAM jest obecnie Memtest86+.

Program posiada dwie wersje instalacyjne: albo plik .zip albo .iso. NaleŜy stworzyć z nich

dyskietkę/CD startową i uruchomić ponownie komputer (naleŜy pamiętać, by tak ustawić

BIOS, by system ładował się wg naszych potrzeb: z dyskietki lub CD). Po uruchomieniu

komputera tester rozpoczyna pracę. Wykrywa konfigurację sprzetu: procesor i jego taktowanie,

pamięć i ustawienia, oraz chipset płyty głównej.

Memtest86+ wykonuje dwanaście testów, które reprezentują róŜny poziom

skomplikowania. Badania kości RAM-u zaczynają się od najprostszych oraz najkrócej

trwających i przechodzą w coraz bardziej czasochłonne. W celu wybrania określonego testu

naleŜy nacisnąć klawisz [C] i wskazać interesującą nas procedurę kontrolną. Po

przeprowadzeniu testów program pomoŜe nam określić nie tylko adres wadliwej komórki, ale

takŜe liczbę powtórzeń błędu. Ponadto aplikacja potrafi zidentyfikować konkretny, uszkodzony

układ RAM.


42

Memtest86+ bardzo dobrze nadaje się do sprawdzenia stabilności działania

przetaktowanych pamięci. Aplikacja podaje poza tym prędkość odczytu danych z modułów

RAM-u. Taka informacja jest szczególnie przydatna przy dobieraniu odpowiednich parametrów

taktowania pamięci, im bardziej agresywne timingi dobierzemy oraz im bardziej zwiększymy

częstotliwość taktowania magistrali, tym trudniej będzie skłonić moduły RAM do poprawnego

działania.

Jak działa Memtest86+? Dzięki procedurom zaimplementowanym w programie moŜna

szybko i łatwo odnaleźć przyczynę błędu. Aplikacja przeprowadza dwanaście róŜnych testów:

– test 0 – sprawdza wszystkie linie adresowe banków pamięci,

– test 1 – procedura wykrywająca uszkodzenia komórek pamięci. Do kontroli poprawności

działania pamięci wykorzystywany jest algorytm ruchomych inwersji, polegający na

wypełnianiu komórek na przemian samymi jedynkami i samymi zerami,

– test 2 – do kaŜdej komórki pamięci jest wpisywany jej własny adres. Następnie adresy są

sprawdzane,

– test 3 – podobny do testu 1, z tą róŜnicą, Ŝe komórki wypełniane są przypadkowymi

bajtami zamiast samymi zerami lub jedynkami,

– test 4 – przesuwanie danych o jeden bit w lewo dla kaŜdej kolejnej komórki pamięci.

Wykonywane są 32 przebiegi dla przetestowania wszystkich kombinacji przesunięć,

– test 5 – procedura najbardziej wymagająca dla pamięci. Badanie polega na wielokrotnym

przesuwaniu czteromegabajtowych bloków danych w całej przestrzeni adresowej.

Procedura kontrolna jest bardzo czasochłonna, ale powinniśmy z niej skorzystać zwłaszcza

wtedy, gdy podkręcamy moduły RAM,

– test 6 – do sprawdzenia pamięci wykorzystywany jest algorytm tzw. modulo X, operujący

wyłącznie na zerach i jedynkach,

– test 7 – badanie takie same jak w teście 1, z tą róŜnicą, Ŝe wyłączana jest pamięć cache

procesora,

– test 8 – odmiana testu 5. RóŜnica polega na znacznie większej liczbie przesunięć bloków,

– test 9 – test bliźniaczo podobny do badania numer 3. RóŜnicą jest brak korzystania z

pamięci podręcznej procesora,

– test 10 – podobnie jak w teście 6, wykorzystywany jest algorytm modulo X z tą róŜnicą,

Ŝe operacje przeprowadzane są na ośmiobitowych danych wypełniających komórki

pamięci. Niestety, test moŜe zająć dłuŜszą chwilę,

– test 11 – ostatni sprawdzian, umoŜliwiający wykrycie błędów zaleŜnych od zawartości

pamięci. Przebiega podobnie jak test 4, w tym przypadku wyłączona jest jednak pamięć

podręczna procesora.

Po zakończeniu testu na ekranie monitora pojawia się podsumowanie.

Testowanie dysków twardych

Do przeprowadzenia testów dysku twardego najlepiej nadaje się oprogramowanie

oferowane przez producenta danego urządzenia. Gwarantuje to, Ŝe test będzie przebiegał

poprawnie i zostaną sprawdzone wszystkie elementy i podzespoły danego urządzenia.

Posiadacze dysków twardych Seagate'a mogą odwiedzić strony producenta, na których

znajdą oprogramowanie narzędziowe badające m.in. „kondycję” napędu. Interesujące są


43

aplikacje SeaTools i DiscWizard, uruchamiane wprost ze strony internetowej pomocy

technicznej firmy Seagate.

Rys. 16. Narzędzie SeaTools Seagate'a do testowania dysków twardych [opracowanie własne]

Wykorzystując pierwszy program, moŜna przeprowadzić test wewnętrzny dysku – tzw.

DST (ang. Drive Self Test), sprawdzić status S.M.A.R.T. (ang. Self-Monitoring, Analysis and

Reporting Technology) oraz zweryfikować, czy w strukturze plików nie ma błędów. Warta

uwagi jest równieŜ inna wersja aplikacji SeaTools – Enterprise, przygotowana z myślą o

sprawdzaniu dysków SCSI i Fibre Channel, pracujących w serwerach i zaawansowanych

stacjach roboczych.

DiscWizard pomaga uŜytkownikowi prawidłowo zainstalować nowy dysk w komputerze,

podzielić go na partycje i sformatować (wolumin moŜe zostać utworzony w jednym z trzech

systemów plików: FAT 16, FAT 32 lub NTFS). Warto teŜ dodać, Ŝe aplikacja obsługuje

technologię DDO (ang. Dynamic Drive Overlay), pozwalającą korzystać z całej pojemności

dysku twardego, nawet jeśli BIOS płyty głównej nie rozpoznaje napędów o duŜej pojemności

(Large, LBA).

Seagate oferuje równieŜ dwa inne niewielkie programy narzędziowe. Disk Manager 9.56a

jest wcześniejszą wersją aplikacji DiscWizard. Do jego zalet zaliczyć trzeba funkcję

niskopoziomowego formatowania dysku. Z kolei Ultra ATA Mode Switching Utility, aplikacja

działająca w środowisku DOS, zmienia tryb pracy UltraDMA dysku (pomiędzy UltraDMA/33,

66 i 100).

Podobne aplikacje dla swoich napędów oferuje firma Samsung. Do testowania dysków

Samsunga moŜemy uŜyć DOS-owej aplikacji Hutil, która ma wbudowaną funkcję Self

Diagnostic, sprawdzającą kondycję dysku twardego połączoną z dokładnym skanowaniem

powierzchni. Za pomocą Hutila moŜna takŜe zmienić rozmiar dostępnej przestrzeni dyskowej

(ograniczyć pojemność), ustawić tryb UltraDMA, w którym pracuje dysk twardy, i

niskopoziomowo sformatować HDD. Hutil pozwala wybrać jeden z trzech trybów pracy (Fast,

Middle, Quiet), charakteryzujących się róŜnymi poziomami hałasu generowanego przez dysk.

Innym dostępnym narzędziem przeprowadzającym kompleksową diagnostykę dysku

twardego jest Shdiag. W przypadku odnalezienia błędów w napędzie program zaproponuje nam

niskopoziomowe formatowanie, którego lepiej nie wykonujmy, zanim nie sporządzimy kopii

najwaŜniejszych danych zgromadzonych na dysku.


44

Warto równieŜ wspomnieć o programach oferowanych przez firmę Western Digital.

Interesującą aplikacją jest Data Lifeguard Diagnostic for Windows (istnieje teŜ odpowiednik

dla systemu DOS o nazwie DLG Diagnostic), który oferuje funkcje wypełniania dysku zerami,

szybkiego oraz dokładnego testowania napędu oraz sprawdzania statusu S.M.A.R.T.

Zwiększanie wydajności systemu

KaŜdy system operacyjny po zainstalowaniu wymaga „dopracowania”. Zasadniczą sprawą

jest instalacja sterowników dostarczonych przez producentów poszczególnych podzespołów

komputera. Sterowniki instalowane wraz z systemem zapewniają z reguły stabilną pracę

sprzętu, jednak najczęściej kosztem wydajności.

Następnym waŜnym krokiem jest aktualizacja systemu. KaŜdy system operacyjny

bezpośrednio po instalacji jest pełen błędów i luk w bezpieczeństwie, dlatego bezwzględnie

wymaga aktualizacji. W przypadku MS Windows 98 moŜliwość aktualizacji jest juŜ bardzo

ograniczona, poniewaŜ Microsoft wstrzymał wsparcie techniczne dla tego produktu. Prostszą

sprawą jest aktualizacja nowszych systemów Microsoftu, np. MS Windows XP. Aktualizację

systemu wykonujemy za pomocą tzw. Service Pack’ów, które co jakiś czas są wypuszczane na

rynek (w chwili obecnej dla systemów XP dostępny jest SP2) lub za pomocą programu

Windows Update który pobiera poprawki bezpośrednio ze strony Microsoftu. NaleŜy jednak

pamiętać, Ŝe podczas aktualizacji systemu przez internet sprawdzana jest legalność

zainstalowanego systemu. Aby dokonać aktualizacji systemu, naleŜy mieć uprawnienia

administratora.

PowyŜsze czynności naleŜy wykonać bezpośrednio po instalacji systemu. Jednak po

jakimś czasie eksploatacji komputera równieŜ warto wykonywać czynności, które poprawią

kondycję systemu. Jedną z nich jest defragmentacja dysku twardego. Poprawi ona pracę, bo

wszystkie rozproszone części plików zostaną uporządkowane i głowica napędu nie będzie

musiała szukać poszczególnych części pliku w róŜnych miejscach dysku. Odpowiednie

narzędzie jest wbudowane w Windows. W przypadku systemów XP uruchomienie następuje

przez kliknięcie Start|Programy|Akcesoria|Narzędzia systemowe|Defragmentator dysków lub w

Eksploratorze Windows we Właściwościach dysku – zakładka Narzędzia (rysunek 17).

Rys. 17. Okno właściwości dysku twardego [opracowanie własne]


45

Wzrost wydajności zaleŜy od stopnia rozproszenia plików. Jednak defragmentacja to nie

jedyny sposób na poprawę pracy dysku. Wbudowane w Windows narzędzie do defragmentacji

nie defragmentują niektórych plików systemowych, m.in. pliku wymiany. PoniewaŜ plik

wymiany jest ciągle uŜywany przez system operacyjny, warto Ŝeby jego fragmenty nie były

rozrzucone po całym dysku. Rozwiązaniem problemu są programy zewnętrznych producentów,

które potrafią defragmentować plik wymiany, pliki rejestru oraz dzienniki zdarzeń. Z reguły są

bardzo proste w obsłudze i nie wymagają duŜych umiejętności. Od czasu do czasu warto

równieŜ usunąć z twardego dysku niepotrzebne pliki. NaleŜą do nich przede wszystkim pliki

tymczasowe (.tmp) systemu operacyjnego i wszelkiego rodzaju programów, m.in. przeglądarki

WWW. Warto teŜ opróŜnić Kosz, nierzadko przechowujący setki megabajtów zbędnych

plików. Windows ma wbudowane narzędzie do oczyszczania dysku. NaleŜy przejść do

Start|Programy|Akcesoria|Narzędzia systemowe i uruchomić Oczyszczanie dysku. Narzędzie to

pozwoli wybrać dysk, który chcemy oczyścić oraz typy plików, przeznaczone do usunięcia.

Bardziej doświadczeni uŜytkownicy mogą to zrobić samodzielnie usuwając zawartości takich

katalogów, jak: C:\WINDOWS\Temp, C:\Documents and

Settings\nazwa_uŜytkownika\Ustawienia lokalne\Temp, a takŜe pliki tymczasowe

przeglądarki internetowej – Narzędzia|Opcje internetowe zakładka Ogólne w Internet Explorer.

Typowe nieprawidłowości w pracy systemu i ich usuwanie

Jednym z najpowaŜniejszych problemów jest brak moŜliwości uruchomienia Windows.

Powodem moŜe być częściowa lub całkowita utraty danych, podobne skutki powoduje

uszkodzenie struktury systemu plików. Źródłem kłopotów są awarie sprzętowe, systemowe i

dość często wirusy komputerowe. System operacyjny zawiera narzędzia pomocne w wypadku

określonego zakresu awarii, ale nic nie zastąpi kopii zapasowej najwaŜniejszych danych.

Głównym narzędziem do wykrywania i naprawiania problemów systemu plików jest

polecenie chkdsk.exe. Testowanie dysków NTFS jest wieloetapowe – weryfikowane są takie

elementy, jak poprawność wpisów w tablicy plików MFT, wartości wolnej i zajętej przestrzeni,

obecność zagubionych przez foldery plików, poprawność i spójność odwołań deskryptorów

zabezpieczeń do plików. Jeśli sprawdzany jest system FAT, wyszukiwanie dotyczy

skrzyŜowanych lub zagubionych fragmentów plików. Typową procedurą jest uruchomienie

systemu z płyty instalacyjnej i po pojawieniu się lini poleceń (Windows 98) lub uruchomieniu

Konsoli odzyskiwania (Windows XP) wpisanie polecenia chkdsk.


46

Rys. 18. Składnia programu chkdsk [opracowanie własne]

Windows XP zawiera równieŜ graficzną wersję tego narzędzia. MoŜemy ją uruchomić w

Eksploratorze Windows. Po zaznaczeniu dysku, którego strukturę chcemy przetestować,

przechodzimy do karty Narzędzia we Właściwościach obiektu (rysunek 17). Po kliknięciu

przycisku Sprawdź moŜemy określić opcje testowania i uruchomić weryfikację. Tryb graficzny

chkdsk oferuje jedynie dwie opcje: automatyczne naprawianie znalezionych błędów oraz

poszukiwanie uszkodzonych sektorów, jest więc wykorzystywany przy mniejszych

problemach.

Kolejnym problemem występującym w pracy systemu jest jego niestabilność. Przyczyny

mogą być róŜne, począwszy od uszkodzonych lub niewłaściwych sterowników, a kończąc na

występowaniu konfliktów przerwań sprzętowych IRQ (uŜywanych przez róŜne urządzenia

sprzętowe do sygnalizacji Ŝądań obsługi). Nowoczesne urządzenia i systemy potrafią z reguły

dzielić przerwania, jeŜeli jednak dwa podzespoły nie potrafią współdzielić tego samego

przerwania, mogą pojawić się problemy.

Aby to stwierdzić, naleŜy w Panelu sterowania kliknąć ikonę System i w zakładce Sprzęt

(Windows XP) uruchomić MenedŜera urządzeń. Wykorzystywane przerwania moŜemy

wyświetlić ustawiając w menu Widok opcję Zasoby wg typów.

JeŜeli konflikt przerwań dotyczy kart rozszerzeń, najprostszym sposobem jest

przeniesienie jednej z nich do innego gniazda, co wymusi przypisanie innego przerwania.

Innym sposobem jest zwolnienie przerwań przypisanych do nieuŜywanych urządzeń, np. do

nieuŜywanych portów COM, czy LPT. Operację ta wykonuje się poprzez wyłączenie w BIOS-

e tych portów.

Kolejnym problemem występującym w eksploatacji komputera są zawieszenia systemu,

restarty bez przyczyny i komunikaty alarmowe na niebieskim ekranie tzw. blue screen`y.

PrzewaŜnie to kwestia sprzętu. Bardzo często winę ponosi błędny lub uszkodzony sterownik

sprzętowy. Na szczęście, w wielu wypadkach sam Windows podaje wskazówki do rozwiązania

problemu. Są one umieszczone w komunikatach na niebieskim ekranie, w MenedŜerze

urządzeń, a takŜe w Podglądzie zdarzeń.

Edycje Windows wcześniejsze od wersji XP sygnalizowały jednoznacznie zawieszenie

komputera: na monitorze pojawiał się niebieski ekran z komunikatem. Tymczasem w

środowisku Windows XP informacja znika po ułamku sekundy. Zazwyczaj komputer

samoczynnie wykonuje natychmiastowy restart, aby wznowić pracę i – jeŜeli to moŜliwe –

uratować dane z plików otwartych przed zawieszeniem.

Komunikat na niebieskim ekranie zawiera jednak wskazówki pomagające wykryć

przyczyny problemu. Aby móc go przestudiować, naleŜy zablokować automatyczne

restartowanie systemu operacyjnego. W tym celu w Panelu sterowania musimy kliknąć ikonę

System. Na zakładce Zaawansowane znajduje się przycisk Ustawienia w rubryce Uruchamianie

i odzyskiwanie. Usunięcie zaznaczenia pola wyboru Automatycznie uruchom ponownie

spowoduje, Ŝe od tej pory w czasie zawieszenia systemu komunikat na niebieskim tle

pozostanie na ekranie. Po zanotowaniu informacji widniejących na ekranie, moŜemy

zainicjować ponowne uruchomienie systemu klawiszami Ctrl+Alt+Del, bądź przyciskiem

Restart na przedniej ścianie obudowy peceta.


47

Komunikat wyświetlony białą czcionką na niebieskim tle dostarcza pierwsze ślady

prowadzące do przyczyny zawieszenia. Istotny jest kod błędu widniejący w wierszu, który

zaczyna się od ciągu ***STOP. Powinna się w nim znajdować liczba szesnastkowa wg wzorca

0x000000A i komunikat typu IRQL_NOT_LESS_OR_EQUAL.

Spis kodów zawartych w wierszu ***STOP znajdziemy m.in. pod adresem

http://aumha.org/win5/kbestop.php. MoŜna równieŜ skorzystać z usług wyszukiwarki Google

(http://www.google.pl).

Wraz z wyświetlaniem komunikatu na niebieskim ekranie Windows tworzy za kaŜdym

razem zrzut pamięci, w którym dokumentuje stan komputera w momencie zawieszenia. Zrzut

ten zawiera m.in. informacje o tym, które sterowniki i aplikacje są aktywne w chwili incydentu,

dlatego znajdziemy w nim więcej danych wskazujących przyczynę zawieszenia niŜ w samym

komunikacie o zdarzeniu.

Windows tworzy domyślnie miniaturowy (64 KB) zrzut pamięci, umieszczając w nim tylko

najbardziej istotne informacje. Stosownym plikom zrzutów system nadaje nazwy zgodnie ze

wzorcem MINI111507-01.DMP. Pierwsze cztery litery pozostają bez zmian w kaŜdym

zrzucie. Po nich następuje data w formacie: miesiąc, dzień, rok i – po myślniku – numer zrzutu.

Na końcu system wstawia rozszerzenie DMP. Wszystkie pliki tych zrzutów są zapisywane w

folderze %systemroot%\minidump (czyli domyślnie c:\windows\minidump). Analizując ich

treść, moŜemy na przykład ustalić, czy częste zawieszenia mają tę samą przyczynę.

Bardziej szczegółowe informacje zapewnia tzw. zrzut pamięci jądra. Jego rozmiary

osiągają mniej więcej jedną trzecią pojemności pamięci roboczej. Co najmniej tyle wolnego

miejsca musimy mieć na partycji systemowej. Aby uaktywnić odpowiednią opcję, musimy w

oknie Uruchamianie i odzyskiwanie (System w Panelu sterowania, po czym kolejno

Zaawansowane|Uruchamianie i odzyskiwanie|Ustawienia) zaznaczyć opcję Zrzut pamięci jądra

w polu listy Zapisywanie informacji o debugowaniu. Zrzut zostanie zapisany jako plik

memory.dmp w katalogu systemu Windows. Z uwagi na pokaźne rozmiary zrzutów, system

domyślnie zastępuje starszy plik nowszym podczas kolejnego zawieszenia.

Windows zapewnia jeszcze pełny zrzut pamięci, ale pochłania on gigantyczną ilość miejsca

na dysku (tyle, co łącznie pamięć robocza plus 1 MB), a zawartością niewiele się róŜni od

zrzutu pamięci jądra.

Do badania zrzutów pamięci nie wystarczy zwyczajny edytor tekstowy. NaleŜy do tego

uŜyć, np. bezpłatnego programu Windbg, który wchodzi w skład pakietu Debugging Tools for

Windows, który moŜemy pobrać ze strony internetowej Microsoftu.

Konserwacja sprzętu

Komputer czy drukarka, choć naleŜą do standardowego wyposaŜenia w większości

naszych domów, często stoją zaniedbane, bo nie wiemy, jak zabrać się za ich czyszczenie, albo

co gorsza zabieramy się, ale niewłaściwymi środkami.

Wiele firm dostarcza zestawy i środki czyszczące przeznaczone specjalnie dla

komputerów, które eliminują problemy związane z ich higieną. Na rynku dostępne są płyny

antystatyczne, pojemniki ze spręŜonym powietrzem, nawilŜone środkami bakteriobójczymi

chusteczki, które nie pozostawiają po sobie Ŝadnych pyłków. MoŜna kupić takŜe piankę w

aerozolu, która zasychając na spryskanej powierzchni absorbuje kurz i inne zanieczyszczenia.


48

Przed przystąpieniem do czyszczenia komputera i reszty urządzeń pamiętajmy, aby

odłączyć je od gniazdka zasilającego. Nawet odrobina środka czyszczącego, która przedostanie

się do urządzeń elektrycznych moŜe spowodować zagraŜające Ŝyciu zwarcie lub bezpowrotnie

uszkodzić sprzęt.

Najbardziej brudzącym się elementem komputera jest klawiatura. Problemy sprawia

zwłaszcza wyczyszczenie powierzchni bocznych klawiszy i szpar między nimi. Do ich

wyczyszczenia dobrze nadają się ściereczki nawilŜone roztworem czyszczącym, zawierającym

takŜe substancje bakteriobójcze. Większych pyłków lub okruchów, schowanych w szparach

moŜna się łatwo pozbyć spręŜonym powietrzem. Przeznaczone do takiego czyszczenia

pojemniki ze spręŜonym gazem zakończone są rurką, która umoŜliwia skierowanie strumienia

gazu w trudno dostępne miejsca.

Do czyszczenia obudowy komputera, jak i monitora uŜywamy specjalnych pianek

czyszczących lub nawilŜonych chusteczek. Ekrany monitorów LCD czyścimy specjalnymi

płynami, przeznaczonymi tylko do tego typu powierzchni. Musimy równieŜ pamiętać o

okresowym zdjęciu obudowy i usunięciu z jej wnętrza kurzu pokrywającego całe wnętrze

komputera. MoŜna tego dokonać przy pomocy spręŜonego powietrza (uŜycie do tej czynności

odkurzacza, zwłaszcza nieostroŜne, moŜe spowodować wciągnięcie drobnych elementów, np.

zworek lub uszkodzenie elementów płyty głównej).

Organizacja stanowiska komputerowego

Zasady ergonomicznej organizacji stanowiska pracy normuje rozporządzenie Ministra

Pracy i Polityki Socjalnej z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na

stanowiskach wyposaŜonych w monitory ekranowe (Dz. U. 1998 nr 148 poz. 973). Zasady te

dotyczą jednak warunków pracy w biurze i za ich przestrzeganie odpowiada kierownictwo

firmy. UŜytkownicy, którzy korzystają z komputera w domu powinni sami pamiętać o

zasadach ergonomii pracy.

Podstawowe wymogi dotyczące organizacji stanowiska komputerowego powinny być

następujące:

– krzesło stanowiące wyposaŜenie stanowiska komputerowego powinno posiadać

dostateczną stabilność, umoŜliwiać regulację wysokości siedziska w zakresie 40÷50 cm,

licząc od podłogi, umoŜliwiać regulację pochylenia oparcia w zakresie 5 stopni do przodu

i 30 stopni do tyłu, posiadać wyprofilowaną płytę siedziska i oparcia odpowiednią do

naturalnego wygięcia kręgosłupa i odcinka udowego kończyn dolnych, umoŜliwiać obrót

wokół osi pionowej o 360 stopni, powinno być wyposaŜone w podłokietniki,

– wysokość blatu pod klawiaturą powinna wynosić 60÷75 cm,

– wysokość blatu pod monitorem powinna wynosić 70÷90 cm (róŜnica między blatem

klawiatury i monitora powinna wynosić co najmniej 10 cm),

– odległość oczu od ekranu monitora powinna wynosić 40÷75 cm,

– górna krawędź monitora powinna znajdować się na wysokości oczu lub niŜej (część szyjna

kręgosłupa znajduje się wtedy w pozycji naturalnej, lekko pochylonej do przodu),

– ustawienie ekranu monitora względem źródeł światła powinno ograniczać olśnienie i

odbicie światła,

– jeŜeli przy pracy istnieje konieczność korzystania z dokumentów, stanowisko naleŜy

wyposaŜyć w uchwyt na dokument, posiadający regulację połoŜenia,


49

– przy wielu stanowiskach usytuowanych obok siebie naleŜy przestrzegać zasady, aby

pracująca osoba nie miała bezpośrednio za sobą monitora kineskopowego z innego

stanowiska.


Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czemu słuŜy testowanie podzespołów komputera?

2. Jakie testy moŜemy przeprowadzić za pomocą programów testujących?

3. Na czym polegają testy grafiki?

4. Na czym polegają testy pamięci RAM?

5. Czemu słuŜą testy dysków twardych?

6. Na czym polega zwiększanie wydajności systemu?

7. Czemu słuŜą aktualizacje oprogramowania?

8. Co to jest defragmentacja?

9. Co to są pliki z rozszerzeniem .tmp?

10. Do czego słuŜy program chkdsk.exe?

11. Na czym polega konflikt przerwań?

12. Jakich środków uŜywamy do konserwacji sprzętu?

13. Jak powinno wyglądać prawidłowe stanowisko komputerowe?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opisz metody przeprowadzania testów poszczególnych podzespołów komputera.




informacje,

2) określić cele stosowania programów diagnostycznych, 3)

omówić podstawowe testy podzespołów

komputerowych, 4) zapisać wyniki pracy.




Ćwiczenie 2

Omów metody zwiększania wydajności systemu.



50


1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące tematu

ćwiczenia,

2) wymienić obszary pracy systemu, które wpływają na ogólną

wydajność, 3) określić metody zwiększania wydajności, 4) zapisać

wyniki pracy.




Ćwiczenie 3

Określ sposoby naprawy systemu plików.




informacje,

2) wymienić objawy uszkodzenia systemu plików,

3) zaproponować metody naprawy systemu

plików, 4) zapisać wyniki pracy.




Ćwiczenie 4

Określ metody usuwania konfliktów przerwań.




2) zdefiniować pojęcie przerwanie (IRQ), 3)

podać metody usuwania konfliktów

przerwań, 4) zapisać wyniki pracy.





51

Ćwiczenie 5

Określ metody identyfikowania przyczyn występowania zawieszeń systemu operacyjnego

MS Windows XP.



1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące tematu ćwiczenia, 2)

opisać objawy zawieszania się systemu,

3) wymienić miejsca, w których system przechowuje informacje

o problemach,

4) zaproponować sposoby interpretacji komunikatów błędów, 5)





Ćwiczenie 6

Omów metody konserwacji sprzętu komputerowego.




informacje,

2) podać rodzaje środków uŜywanych do konserwacji sprzętu,

3) uzasadnić wybór, 4) zapisać wyniki pracy.






1) określić cel stosowania testów sprzętu komputerowego?

2) wymienić podzespoły, które podlegają testom? 3) zaproponować testy

poszczególnych podzespołów?

4) określić metody zwiększania wydajności systemu?


52

5) uzasadnić konieczność regularnych aktualizacji oprogramowania?

6) wyjaśnić pojęcie defragmentacji?

7) określić metody naprawy systemu plików?

8) określić sposoby interpretacji komunikatów systemowych?

9) wyjaśnić pojęcie konflikt przerwań? 10) określić rodzaje środków uŜywanych

do konserwacji sprzętu? 11) wyjaśnić pojęcie ergonomia stanowiska

komputerowego?

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4. Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawdziwa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie

ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 40 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. System operacyjny to

a) program graficzny.

b) rozbudowany edytor tekstu.

c) program odpowiadający za uruchomienie, konfigurację i komunikację uŜytkownika z

komputerem.

d) rozmieszczenie plików na dysku.

2. Systemy operacyjne to

a) BIOS.

b) Microsoft Windows.

c) Microsoft Office.

d) Total Commander.


53

3. System operacyjny jest sterowany

a) przez DMA.

b) za pomocą ACPI.

c) komendami uŜytkownika.

d) przerwaniami IRQ.

4. System MS Windows 2000 Professional naleŜy do rodziny systemów

a) domowych.

b) DOS-owych.

c) stacji roboczych opartych na technologii NT.

d) przeznaczonych do zastosowań multimedialnych.

5. System operacyjny stworzony przez Fina Linus'a Torvalds'a to

a) DOS.

b) Lindows.

c) Linuks.

d) Windows.

6. Dystrybucja to popularne określenie

a) sposobu instalacji oprogramowania.

b) sposobu rozprowadzania wersji instalacyjnych systemów linuksowych.

c) metody optymalizacji systemu.

d) sposobu rozprowadzania wersji instalacyjnych kaŜdego oprogramowania.

7. Skrót GUI jest określeniem

a) interfejsu do podłączania napędów dyskowych.

b) systemu plików.

c) graficznego interfejsu uŜytkownika.

d) systemu operacyjnego.

8. LiveCD to nazwa systemów operacyjnych

a) przeznaczonych do laptopów.

b) przeznaczonych do serwerów.

c) uruchamianych z bootowalnych płyt CD/DVD bez potrzeby instalacji na dysku

twardym.

d) przeznaczonych do zastosowań biurowych.

9. Pakietem biurowym nazywamy

a) kaŜde oprogramowanie zainstalowane na komputerach biurowych.

b) oprogramowanie do zarządzania wyposaŜeniem biura.

c) zbiór programów słuŜących do zastosowań biurowych, takich jak edycja tekstu, proste

obliczenia.

d) oprogramowanie do projektowania powierzchni biurowych.


54

10. Edytor tekstu wchodzący w skład pakietu MS Office to

a) Wordpad.

b) Word.

c) Notatnik.

d) Write.

11. Arkusz kalkulacyjny wchodzący w skład pakietu MS Office to

a) Calk.

b) Gnumeric.

c) Quattro Pro.

d) Excel.

12. Oprogramowanie typu CAD/CAM słuŜy do

a) komputerowego wspomagania zarządzania firmą.

b) komputerowego wspomagania projektowania i wytwarzania.

c) ewidencji sprzętu fotograficznego (kamery, aparaty fotograficzne).

d) wykonywania prostych rysunków technicznych.

13. Programy narzędziowe to programy

a) słuŜące do ewidencji narzędzi w firmach przemysłowych.

b) wspomagające zarządzanie zasobami sprzętowymi komputera.

c) słuŜące do tworzenia innych aplikacji.

d) prezentujące katalogi narzędzi precyzyjnych.

14. Po zainstalowaniu nowego programu system pracuje niestabilnie. Aby naprawić sytuację,

naleŜy

a) uruchomić Scandisk.

b) uruchomić chkdsk.

c) uruchomić Przywracanie systemu.

d) wykonać defragmentację dysku.

15. Scanreg to program do

a) regulacji skanera.

b) skanowania systemu pod kątem wirusów.

c) usuwania błędów rejestru systemowego.

d) skanowania obrazków.

16. Tryb awaryjny to tryb pracy systemu operacyjnego

a) podczas zawieszenia się komputera.

b) przy uruchomionej minimalnej ilości sterowników i usług systemowych.

c) uruchomionego z płyty CD.


55

d) świeŜo zainstalowanego przed zainstalowaniem sterowników dostarczonych z

podzespołami.

17. Autostart to

a) grupa programów uruchamianych podczas startu systemu operacyjnego.

b) grupa programów uruchamianych przez BIOS.

c) grupa programów wspomagających naukę przepisów ruchu drogowego.

d) automatyczne uruchomienie komputera po załączeniu zasilania.

18. TweakUI to narzędzie Microsoftu słuŜące do

a) formatowania dysków twardych.

b) zmiany ustawień środowiska pracy systemu Windows.

c) przeglądania stron internetowych.

d) zarządzania licencjami produktów Microsoft.

19. Podczas startu systemu na ułamek sekundy pojawia się tzw. blue screen i następuje

samoczynny restart. Aby ustalić przyczynę, naleŜy przy starcie nacisnąć przycisk a) DEL

i po pojawieniu się menu wybrać opcję Wykonaj ponowny rozruch.

b) F2 i uruchomić komputer w trybie awaryjnym.

c) F8 i po pojawieniu się menu wybrać opcję Wyłącz automatyczne uruchamianie

ponowne komputera po awarii systemu.

d) F8 i po pojawieniu się menu wybrać opcję Tryb awaryjny z wierszem polecenia.

20. Konfliktu przerwań nie usuniemy za pomocą

a) przeniesienia karty rozszerzeń do innego gniazda.

b) wyłączenia nieuŜywanych urządzeń w BIOS-ie.

c) zmiany sterowników dla urządzenia powodującego konflikt.

d) zmiany przerwania w MenedŜerze urządzeń (o ile system na to pozwoli).

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko …………………………………………………………………………………

Eksploatowanie i zabezpieczanie urządzeń komputerowych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1 a b c d

2 a b c d

3 a b c d

4 a b c d


56

5 a b c d

6 a b c d

7 a b c d

8 a b c d

9 a b c d

10 a b c d

11 a b c d

12 a b c d

13 a b c d

14 a b c d

15 a b c d

16 a b c d

17 a b c d

18 a b c d

19 a b c d

20 a b c d

Razem:

6. LITERATURA 1. Danowski B., Pyrchla A.: ABC sam naprawiam komputer. Helion, Gliwice 2006

2. Danowski B., Pyrchla A.: ABC sam składam komputer. Helion, Gliwice 2005

3. Danowski B.: Komputer PC. Ćwiczenia praktyczne. Wydanie II. Helion, Gliwice 2006

4. Davis H.: Red Hat Linux 8. Helion, Gliwice 2003

5. Illg J., Illg T.: Słownik informatyczny angielsko-polski, polsko-angielski. Videograf,

Katowice 2003

6. Krzymowski B.: Linux po polsku. Komputerowa Oficyna Wydawnicza HELP,

Michałowice pod Warszawą 2002

7. MacRae K.: ZłóŜ własny komputer. Helion, Gliwice 2005

8. Metzger P.: Anatomia PC. Helion, Gliwice 2004

9. Mueller S.: Rozbudowa i naprawa komputera. Kompendium. Helion, Gliwice 2003

10. Mueller S.: Rozbudowa i naprawa komputerów PC. Helion, Gliwice 2005

11. Weadock G.: Samodzielna rozbudowa komputera. Komputerowa Oficyna Wydawnicza

HELP, Michałowice pod Warszawą 2002

Czasopisma komputerowe

1. Chip

2. Enter


57

3. Komputer Świat

4. PC World Komputer

Internet

1. http://pl.wikipedia.org

2. http://www.centrumxp.pl

3. http://www.chip.pl

4. http://www.enter.pl

5. http://www.idg.pl

6. http://www.jakilinux.org

7. http://www.microsoft.com

8. http://www.pcarena.pl

9. http://www.pckurier.pl

10. http://www.pcworld.pl

11. http://www.twojepc.pl

Technik.teleinformatyk 312[02] z1.04_u

Business

Transcript of Technik.teleinformatyk 312[02] z1.04_u