Świece japońskie

Maurycy Szydoniecki

Warunki licencji

Niniejsza publikacja może być bez ograniczeń kopiowana oraz rozpowszech-

niana elektronicznie, tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez Wydawcę,

pod warunkiem podania jej autora i źródła: Maurycy Szydoniecki, przy zacho-

waniu natępujących zasad:

publikacja stanowi nienaruszalną całość; dokonywanie w niej zmian, • 

rozpowszechnianie wyrwanych z kontekstu fragmentów, pomijanie części

zawartości itp. stanowi naruszenie praw autorskich;

dozwolone jest przytaczanie fragmentów tej publikacji we własnych opraco-• 

waniach, pod warunkiem podania jej autora i źródła;

publikacja jest bezpłatna, zabrania się jej odsprzedaży lub czerpania z niej • 

zysków w jakikolwiek sposób.

Od autora

4

Jak większość osób zajmujących się foreksem, zaczynałem od radosnej twór-

czości. Odkryłem forex i po kilkunastu dniach zabawy na koncie demo stwier-

dziłem, że nie ma łatwiejszego zarobku; otworzyłem realny rachunek, wpłaciłem

pieniądze i rozpocząłem strzelankę. Skończyło się oczywiście wyzerowaniem

konta. Wtedy przyszła refleksja, że może nie jest to takie proste, jak bym sobie

wyobrażał. Zacząłem więc się uczyć. Przeczytałem kilkanaście książek doty-

czących foreksu i psychologii inwestowania, niektóre po kilka razy, przejrzałem

setki stron internetowych, próbowałem znaleźć osoby, które regularnie zara-

biają na tym rynku i wydusić od nich potrzebną mi wiedzę.

Jednak nic nie zastąpi własnego doświadczenia; tysiące godzin spędzo-

nych na analizowaniu wykresów, zapisów przeprowadzonych transakcji, nie

tylko swoich (tu przydają się fora internetowe, na których publikowane są

dzienniki traderów) oraz analizowanie ruchu ceny w odniesieniu do danych

5

fundamentalnych, pozwoliło mi na stwierdzenie, że chyba zacząłem rozumieć

ten rynek. „ Chyba” – ponieważ najmądrzejszym stwierdzeniem człowieka jest

„wiem, że nic nie wiem”; zatem każdy „szczyt” wiedzy może okazać się niewiel-

kim wzniesieniem...

Chciałbym wszystkich przestrzec, że forex nie jest łatwym zarobkiem. Szczerze

mówiąc, wszyscy to powtarzają, ale nikt z początkujących w to nie wierzy.

Nawet brokerzy, którym zależy na pozyskaniu nowych klientów, ostrzegają

przed ryzykiem i to nie tylko dlatego, że mają taki obowiązek. Nie będę więc

powielał tych ogólnie dostępnych ostrzeżeń, napiszę tylko, że jeśli ktoś uważa,

że po przeczytaniu tej broszurki, albo nawet kilku mądrych książek zacznie

regularnie zarabiać na foreksie, to jest po prostu głupcem i szkoda dla niego

mojego czasu.

6

Forex to emocje: euforia, marazm i panika. I to są jedyne elementy, które mają

wpływ na cenę każdego instrumentu. Wszystko inne, łącznie z wykresem

cenowym, jest graficzną interpretacją zachowań tłumu, wizualizacją emocji.

Jednak droga do zrozumienia tej – zdawałoby się prostej – prawdy jest tak

daleka, że zanim się ją przejdzie, trzeba podpierać się protezami, czyli różnymi

metodami analizowania wykresu oraz stworzyć własny system gry.

Jedną z takich „protez” jest wykres świecowy, połączony z poziomami wspar-

cia i oporu (S/R) oraz liniami trendu (LT). I to właśnie chciałbym Wam w tej

broszurce przybliżyć. Wszelkie wskaźniki są pochodną ceny, więc jako wtór-

ne, albo nawet trzeciego sortu, dają opóźnione sygnały i ich wykorzystywanie

w tradingu przeważnie nie daje zadowalających efektów, zatem nie będę tu

o nich wspominał.

7

Powtórzę: do skutecznej spekulacji na rynkach finansowych wystarczająca jest

psychologia i na tym opiera się strategia wielkiego kapitału; są tworzone spe-

cjalne działy, które zajmują się symulacją rynku, podają możliwy rozwój wyda-

rzeń oraz reakcję na nie. Na tej podstawie traderzy zajmują określone pozycje.

Nikt nie bawi się w rysowanie kresek na wykresie czy we wróżenie ze świec.

A jednak, często analiza techniczna się sprawdza. Dlaczego? Może dlatego,

że prawdziwy kapitał już dawno wyniósł się z rynku dostępnego dla amatorów;

forex, to obecnie (koniec 2012 roku) drobnica, która uwierzyła w analizę tech-

niczną, więc rysowanie kresek na wykresie stało się samosprawdzającą się

przepowiednią.

Maurycy Szydoniecki

Wstęp

9

Świece japońskie. Ich początki sięgają XVII wieku. Genialny wynalazek, który

często trudno zrozumieć tym, którzy żyją w kulturze „zachodniej”, uważanej przez

Wschód za barbarzyńską. Stąd nabijanie się z poetyckich często nazw formacji

i upraszczanie czy uogólnianie, które w zasadzie neguje sens ich stosowania.

Analizy rynku metodą świec japońskich nie można traktować jako czysto tech-

nicznej, w oderwaniu od psychologii. Wręcz przeciwnie – świece są dosko-

nałym odzwierciedleniem emocji rządzących rynkiem, ich wizualizacją. Należy

przy tym pamiętać, że istnieje różnica między ceną a wartością danego instru-

mentu, czasem dość znaczna, a dobry spekulant – według książki Fontanna

złota – trzech małp nauka o pieniądzach, napisanej w XVIII wieku przez Hom-

mę, japońskiego spekulanta ryżem – powinien kierować się zasadą trzech małp:

nie widzieć – czyli nie dać się porwać owczemu pędowi; w każdej chwili trwa • 

walka Yin i Yang, we wzroście jest spadek i odwrotnie, dlatego też japońskie

10

techniki kładą większy nacisk

na formacje odwrócenia trendu

niż jego kontynuacji;

nie słyszeć – nie dawać wiary • 

plotkom; pozycję można zaj-

mować nie na podstawie tego,

co się usłyszy, ale na podstawie

reakcji rynku na tę wiadomość.

Trzeba też pamiętać, że niektóre

„informacje” są przekazywane na rynek w celu wprowadzenia w błąd innych

uczestników;

nie mówić – zachować dla siebie wiedzę o tym, co chce się zrobić na rynku; • 

nie dlatego, że ktoś „podkupi” pomysł i zmarnuje nam dobrą okazję, ale dla-

tego, że ten ktoś może zasiać w tobie wątpliwości i zmienić podjętą przez

ciebie decyzję na niekorzystną.

Budowa świecy

12

Rzecz podstawowa, a często bagatelizowana. Uważam, że zrozumienie, jak

powstaje świeca i co znaczą jej elementy, pozwala na prawidłową interpreta-

cję tego, co mówi wykres. Warto czasem posiedzieć przed wykresem jedno-

czy pięciominutowym i poprzyglądać się, jak chodzi cena, kiedy formują się

poszczególne elementy świecy czy też jak z kilku świec z niższego interwału

powstaje świeca na wyższym przedziale czasowym.

Pojedyncza świeca japońska przekazuje cztery podstawowe informacje:

cenę otwarcia, cenę zamknięcia, cenę maksymalną i cenę minimalną.• 

Piątą informacją, ułatwiającą szybką ocenę wcześniej wymienionych danych,

jest kolor świecy. Szóstą, nie przenoszoną bezpośrednio przez świecę, ale bar-

dzo istotną, jest interwał, w którym dana świeca się budowała.

Umiejscowienie cen w świecach japońskich

14

Są jednak ważne informacje, których świe-

ce nie przenoszą, np. ruchy ceny w trakcie

danego interwału. Patrząc na pojedynczą

świecę nie wiemy przez jaki czas cena po-

zostawała na danym poziomie, jak szybko

następowały zmiany, czy ruch w górę był

równie szybki jak w dół, na jakim poziomie

wchodzili kupujący a na jakim sprzedają-

cy itp. Owszem, część informacji możemy

uzyskać badając świece na niższym inter-

wale, ale należy pamiętać, że dane przeka-

zywane przez świece, to tylko niewielki za-

sób informacji, potrzebnych do osiągnięcia

sukcesu w grze. Świeca godzinowa składa się z 12 świec 5-minutowych

15

Świeca składa się z dwóch elementów: ciała i cieni (knotów). Ciało, to to, co

jest grube (odległość między ceną otwarcia a ceną zamknięcia); cień – to cien-

kie (cena maksymalna i minimalna w danym okresie czasu). Nie każda świeca

musi mieć cień i nie każda musi mieć ciało. Są świece, które nie mają żadnego

cienia (marubozu), są takie, które składają się wyłącznie z cienia i poziomej,

wąskiej kreski (doji). Są też takie, które mają krótkie, krępe ciało i podobnej

długości cienie – to szpulki.

Kolor świecy może być w zasadzie dowolny, jednak przyjęło się świece wzro-

stowe rysować białe (puste) lub zielone, natomiast spadkowe – czarne lub

czerwone. Oczywiście nikt nie robi tego ręcznie; ta funkcja jest wbudowana

w każdą platformę. Dzięki temu, już na pierwszy rzut oka możemy stwierdzić,

czy cena wzrasta czy spada.

Elementy świec japońskich

17

Zatem nawet pojedyncza świeca, poprzez swój kolor i wygląd: wielkość ciała oraz

proporcje między ciałem a długością cieni, przekazuje nam całkiem sporo infor-

macji. Ciało mówi nam o sile rynku, kolor – o jego kierunku; jest to dobra wizuali-

zacja pozycji byków i niedźwiedzi. Jednak decyzji co do otwarcia czy zamknięcia

transakcji nie powinno się podejmować na podstawie wyglądu jednej świecy.

Każda platforma ma wbudowane tzw. interwały czasowe (po angielsku Time

Frame) w ramach których tworzą się świece. Na platformie Meta Trader 4 są to:

minutowe: M1, M5, M15, M30;• 

godzinowe: H1, H4;• 

dzienny: D1;• 

tygodniowy: W1;• 

miesięczny: MN.• 

18

Niektóre platformy mają wbudowane inne przedziały czasowe, np. S10 (10

sekund, jForex) lub umożliwiają tworzenie całkiem nietypowych, np. 48 minut

(jForex, Dukascopy). Interwał H1 oznacza, że każda świeca na nim przedsta-

wiona budowała się przez jedną godzinę – od pełnej godziny, np. 01:00:00 do

jej zakończenia, np. 01:59:59,99; interwał D1 (dzienny) – od godziny 00:00:00

do 23:59:59,99 danego dnia lub od rozpoczęcia do zakończenia sesji, jeśli

rynek nie jest ciągły. Świeca taka przekazuje nam informację, jaką ceną roz-

począł się dany okres czasu, jaką zakończył oraz jaka była w tym czasie cena

minimalna i maksymalna.

Platforma jForex oferuje duży wybór interwałów

20

Czy świece i ich formacje, tworzone na wyższych interwałach, mają większe

prawdopodobieństwo „zadziałania” niż te z niższych? Na jakim interwale lepiej

podjać decyzję o otwarciu lub zamknięciu transakcji?

Trudno mi powiedzieć. Nie znam wiarygodnych badań, nie robiłem własnych.

Z jednej strony, świece na każdym interwale wizualizują jednakowe emocje;

z drugie – te emocje z niższych interwałów nie są tak stabilne, jak z wyższych.

W ogóle, niskie interwały są mniej wiarygodne, niż wyższe. Czy młot, budowa-

ny w ciągu jednej minuty jest tak samo dobrym sygnałem, jak młot budowany

w ciągu jednej godziny czy też w trakcie całej sesji?

Jedno jest pewne: jeśli formacja już zadziała, to im mniejszy interwał, na którym

wystąpiła, tym krótszy „przepowiadany” przez nią ruch ceny. Dlaczego?

21

Przede wszystkim należy pamiętać, że forex to nie totolotek, gdzie właściwy

ciąg liczb gwarantuje wygraną; wykres, to tylko wizualizacja emocji uczestni-

ków rynku, nie klucz do fortuny. Każda formacja świecowa tak naprawdę nic

nie gwarantuje, zwiększa tylko prawdopodobieństwo. Po prostu, wiele osób,

przez lata zaobserwowało, że po danym układzie świec, rynek w większości

przypadków zachowuje się w określony sposób. Formacja objęcia hossy nie

gwarantuje, że cena zacznie iść w górę; mówi tylko, że najczęściej, po zaist-

nieniu takiego układu świec, w określonym miejscu, następowało odwrócenie

kierunku, w którym szła cena.

A cena zachowuje się jak zając w polu – skacze z bruzdy w bruzdę, zdawałoby

się w przypadkowych kierunkach, idzie w górę o trzy pipsy, żeby zaraz cofnąć

się o pięć i za chwilę znów wzrosnąć, np. o osiem. Każda świeca, obrazująca

pełną sesję, składa się z kilku czy kilkunastu świec godzinnych, z których każda

22

składa się z 60 świec minutowych. Które emocje są „ważniej-

sze”; te chwilowe, zmienne co kilkadziesiąt sekund, czy te

budowane godzinami? Częste, chwilowe wahania ceny na

interwałach M1 czy M5 określane są przez wielu jako szum –

przypadkowe wartości, które nie mają większego znaczenia

dla rynku.

Przedstawiona obok świeca jest silną świecą wzrostową na

interwale dziennym. Składają się na nią 24 świece o interwale

godzinowym – jak widać i wzrostowe, i spadkowe. Czy spe-

kulanta, grającego w dłuższym terminie, będzie interesować

chwilowy spadek ceny, dochodzący do ponad 30 pipsów? Nie

sądzę; dla niego to raczej nieistotny szum. Ważne jest, że silna świeca wizuali-

zuje zbiorcze emocje rynku; chwilowa utrata wiary nie ma istotnego znaczenia.

Na rysunku, świece z interwału H1 przedstawione są jako du-że, w kolorze brzoskwiniowym i zielonym. Każda z tych świec składa się z 12 świec budujących się w czasie 5 minut. Ruchy ceny w górę i w dół znoszą się wzajemnie – świeca z wyższego interwału jest wypadkową tych zmian.

24

Nie należy analizować wyglądu świecy czy formacji świecowej w oderwaniu od

miejsca, w którym się znajduje. Jeśli na wykresie wyznaczymy obszary wspar-

cia i oporu, to formacje świecowe pojawiające się w takich miejscach, będą

charakteryzować się większym prawdopodobieństwem zadziałania. To samo,

choć w trochę mniejszym stopniu, dotyczy linii trendu. Najsilniejszym obsza-

rem będą miejsca, gdzie linie trendu zbiegają się z poziomami wsparcia i oporu,

ale szersze opisanie tych zagadnień nie jest już tematem tego opracowania.

Na wykresie przedstawionym na następnej stronie można zauważyć, że świe-

ce przypominające młot, pojawiające się w wyznaczonym wcześniej obszarze

wsparcia, mają większe znaczenie, niż analogiczne świece pojawiające się

w innych miejscach wykresu.

Złoto, wykres H1

26

Świece powinny trzymać poziomy, tzn. że cena otwarcia nowej świecy powin-

na być taka sama, jak cena zamknięcia poprzedniej. Może się zdarzyć, że tak

nie będzie – np. w przypadku gwałtownych ruchów w silnym trendzie lub na

rynku nieciągłym, gdy między zamknięciem sesji a otwarciem nowej pojawiają

się informacje, mające istotny wpływ na cenę instrumentu. Na foreksie wystę-

puje czasem tzw. luka weekendowa. Jeśli jednak ceny zamknięcia i otwarcia

nie pokrywają się chronicznie, znaczy to, że broker ma zły tzw. data feed –

w tym przypadku lepiej zmienić brokera.

Na wykresie, zamieszczonym na następnej stronie, widać zrzut ekranu platfor-

my jForex brokera Dukascopy Europe. Łatwo zauważyć, że w wielu miejscach,

cena otwarcia nowej świecy nie pokrywa się z ceną zamknięcia poprzedniej.

Nie są to zdarzenia jednostkowe, ale wielokrotnie powtarzające się. Do takiego

wykresu raczej nie można mieć zaufania i znaleźć lepszego dostawcę danych.

Dukascopy Europe – błędy wykresu

28

Czy decyzje dotyczące otwarcia lub zamknięcia pozycji, podejmowane na pod-

stawie informacji przekazywanych przez świece japońskie i formacje świecowe,

wykazują się rzeczywiście wysoką skutecznością?

Moim zdaniem należy wziąć pod uwagę dwa aspekty: rynek sesyjny i rynek

ciągły.

Świece japońskie nie zostały wymyślone nagle, ewoluowały z prostych wy-

kresów. Handel istniał zawsze, od zarania ludzkości, przybierając w pewnym

okresie zorganizowaną formę – targu czy giełdy towarowej. Podobnie, jak na

współczesnych giełdach, np. na targu, „sesje” trwają przez określony czas –

rozpoczynają się i kończą o określonej godzinie. W trakcie sesji zmienia się też

cena towaru. Najważniejsze są ceny, po których sprzedawano tuż po otwarciu

targu i tuż przed jego zamknięciem. Te dwie wartości nanoszono na wykres.

29

Jednak, w trakcie „sesji” ceny mogą być wyższe lub niższe od ceny otwar-

cia czy też zamknięcia. Konieczność uwidocznienia na wykresie tych czterech

wartości doprowadziła do powstania wykresów słupkowych oraz świecowych.

Sam fakt otwarcia i zamknięcia rynku ma wpływ na cenę. Zwykła rzodkiewka,

świeżo przywieziona, ma o 4 rano inną cenę niż zmęczona w południe. Sprze-

dawca koszy wiklinowych, gdy zostaną mu ostatnie trzy sztuki, a ustawiła

się kolejka chętnych, podniesie cenę. Albo ją opuści, gdy ma cały wóz koszy,

a chętnych do kupna brak. Zatem świeca dzienna, a właściwie sesyjna, dobrze

odzwierciedla sentyment rynku i może być podstawą do planowania następ-

nego dnia.

Podobnie dzieje się na współczesnym rynku akcji. Jednak forex jest rynkiem

ciągłym – udostępnionym najczęściej od godziny 23:00 w niedzielę do 22:00

30

w piątek. W tym czasie można wyodrębnić kilka sesji giełdowych: azjatycką,

europejską czy amerykańską.

Czy zatem należałoby stworzyć własne świece, o interwałach zgodnych z cza-

sem trwania każdej z powyższych sesji? Pytanie to pozostawiam do samo-

dzielnego przemyślenia.

Dodatkowym utrudnieniem jest strefa czasowa, obowiązująca w danym kraju.

Nie ma ona wpływu na wygląd świec do interwału H1 włącznie, natomiast

świece H4 będą różnie wyglądać u różnych brokerów – godzina parzysta we-

dług czasu GMT będzie nieparzystą według GMT+1. Tak samo świece dzienne

czy tygodniowe – tu znaczenie ma również godzina otwarcia i zamknięcia rynku

u danego brokera.

Wykres H4 Admiral Markets

Wykres H4 BZWBK

Wykres H4 IBFX

Wykres H4 XTB

35

Zamieściłem 4 wykresy świecowe o interwale H4, zarejestrowane w odstępie

kilku chwil, od czterech różnych brokerów. Warto zwrócić uwagę, jak wyraźnie

różnią się niektóre świece; szczególnie dobrze jest to widoczne na kilku ostat-

nich. Przy świecach na niższych interwałach nie widziałem takich różnic.

W tej sytuacji, świece, moim zdaniem, nie mają aż takiego znaczenia, jak kie-

dyś. Czy naprawdę jest tak ważne, jaka była np. cena otwarcia o godzinie

11:00? Jednak należy pamiętać, że jeśli „wszyscy” zwracają uwagę na świece,

to jest to samospełniająca się przepowiednia; jeśli większość graczy oczekuje

zamknięcia świecy H1 czy H4 i na jej podstawie podejmuje decyzję wejścia lub

wyjścia, to ma to wpływ na wygląd następnej świecy, czyli na zachowanie się

ceny.

AUD/JPY, M5.

Czy na podstawie tego wykresu podjąłbyś decyzję otwarcia pozycji krótkiej? W którym miejscu? A decyzję o zamknięciu?

AUD/JPY, H4, objęcie bessy.

Czy na podstawie tego wykresu podjąłbyś decyzję otwarcia pozycji krótkiej? W którym miejscu? A decyzję o zamknięciu?

Całkowity zakres ruchu spadkowego wyniósł 366 pipsów.

Rodzaje świec

39

Marubozu

Jeśli świeca ma długie ciało i praktycznie brak cieni

(lub są one bardzo krótkie), a cena zamknięcia jest

znacznie powyżej ceny otwarcia, to pokazuje zdecy-

dowanie rynku, silną chęć wzrostu. Taka świeca na-

zywa się marubozu – cena otwarcia i cena zamknię-

cia są równe lub prawie równe cenie maksymalnej

i minimalnej. Japończycy twierdzą, że taka świeca

ma znaczenie, jeśli jej korpus jest co najmniej trzy

razy dłuższy od świecy ją poprzedzającej.

Świece marubozu wzrostowe

40

Jeśli taka świeca występuje na niskim poziomie

cenowym, to może być sygnałem do zmiany kie-

runku ruchu ceny. Po marubozu może nastąpić

korekta, ponieważ gwałtowny ruch ceny w górę

mógł spowodować wykupienie rynku.

Analogicznie jest w przypadku świec spadkowych.

Steve Nison twierdzi również, że marubozu mogą

stawać się obszarami wsparcia. Zaobserwował,

że cena w korekcie często dochodzi do linii po-

prowadzonej w połowie marubozu bądź na wyso-

kości jej dolnego końca.Świece marubozu spadkowe

41

Świeca marubozu i odwrócenie trendu

42

U nas funkcjonuje pojęcie momentum – jest to świeca, której korpus jest co

najmniej dwa razy dłuższy niż korpus świecy poprzedniej. Wraz ze świecą

poprzedzającą używa się jej do wyznaczenia Zero Line – linii poprowadzonej

w pierwszej połowie marubozu i opartej najczęściej o knot świecy poprzedniej.

Świeca marubozu i wyznaczona Zero Line, która zadziałała jako opór

43

Szpulki

Te rodzaje świec podzieliłbym na dwie grupy: z krót-

kim cieniem i z długim cieniem. Krótkie cienie, przy

niewielkim korpusie, obrazują brak zainteresowania

rynku; długie cienie, przy krótkim korpusie, wska-

zują na przepychankę; walkę kupujących ze sprze-

dającymi i równoważenie się popytu i sprzedaży.

Cena próbuje, ale nie ma siły ruszyć jednoznacznie

w górę czy w dół.

Szpulki, mające niewielkie ciało i długie oba cienie,

nazywane są świecami wysokiej fali. Widać brak

zdecydowanego zrównoważenia popytu i podaży;

Rysunek przedstawia w jaki sposób powstają szpulki

45

występują wahania ceny, jednak w ograniczonym zakresie. Jeśli pojawiają się

w trwającym już trendzie, sugerują, że rynek traci orientację, dotychczasowy

trend może się nie utrzymać.

Jeśli szpulki pojawiają się w okolicach nowego maksimum czy minimum, może

to oznaczać, że wyczerpuje się energia ruchu i może nastąpić korekta.

Szpulki, w połączeniu z danymi o wolumenie, mogą informować o fazie aku-

mulacji lub dystrybucji. Jeśli na niskim poziomie cenowym pojawią się szpulki

i jednocześnie gwałtownie wzrośnie wolumen, świadczy to o dużym popycie

przy jednocześnie dużej podaży. Spekulanci „ładują broń” przed oczekiwanym

wzrostem kursu. Jeśli kapitał kupujących jest odpowiednio duży, to zabrak-

nie ofert sprzedaży i cena ruszy w górę. Analogicznie, jeśli na wysokim pozio-

mie cenowym, przy małej zmienności cen pojawi się duży wolumen, będzie

46

to świadczyło o silnej wyprzedaży, wchłanianej całkowicie przez kupujących.

Ponieważ jednak najczęściej wyprzedaje się duży kapitał, a kupują drobni gra-

cze, można wkrótce spodziewać się spadku ceny danego instrumentu.

Niestety, wiarygodne dane dotyczące wolumenu na rynku forex nie są możliwe

do uzyskania. To, co w popularnej platformie Meta Trader 4 nazywa się wo-

lumenem, jest po prostu ilością ticków u danego brokera. Niektórzy brokerzy

udostępniają „tablicę zleceń”, jednak jest to tylko niewielki wycinek, nie od-

zwierciedlający faktycznego stanu rynku.

Doji

Jest to specyficzna świeca, której cena zamknięcia jest równa lub prawie

równa cenie otwarcia. Najczęściej posiada cienie, jednak zdarzają się świeczki

47

Nagrobek dojiDoji Doji wysokiej fali

48

składające się wyłącznie z poziomej kreski. Doji ma znaczenie tylko wtedy, gdy

pojawia się w trendzie. W przypadku konsolidacji świadczy jedynie o braku za-

interesowania rynkiem. Jak ją rozpoznać? Świecę, podejrzewaną o bycie doji,

najlepiej porównać z poprzednimi; jeśli są to szpulki, nie należy przypisywać jej

konsekwencji, które są przynależne doji.

Doji i szpulki w konsolidacji

49

Jeśli doji pojawia się na początku trendu,

może świadczyć o chwilowym zawahaniu;

część kupujących wyskoczyła przed orkiestrę

i teraz czeka na pozostałych. W tej sytuacji

prawdopodobieństwo odwrócenia trendu jest

mniejsze, niż gdy doji pojawi się w późniejszej

fazie impulsu.

Doji na początku trendu

50

Jeśli doji pojawia się w w trwającym już ja-

kiś czas trendzie, szczególnie bezpośred-

nio po marubozu, świadczy o tym, że siły,

które spowodowały powstanie marubozu

nie mają dostatecznej determinacji, zatem

utrzymanie tego ruchu może być proble-

matyczne. Wtedy też, często, wierzchołek

doji staje się poziomem oporu czy wspar-

cia. Jeśli zostanie przebity, można się spo-

dziewać kontynuacji trendu.

Doji jako poziom oporu

Specyficzną odmianą jest nagrobek doji: świeca, której cena otwarcia, za-

mknięcia i minimalna są równe, a cena maksymalna wyższa. Doji, które mają

oba cienie długie, nazywane są doji wysokiej fali.

Nagrobek doji. Identyczne ceny otwarcia, zamknięcia i minimalna.10Y U.S. Goverment bond based CFD.

Interwał: H1.

52

Jeżeli po doji trend będzie kontynuowany,

oznacza to, że rynek nabrał nowych sił,

a sygnał został zanegowany.

Jak już wspominałem, nie należy podejmo-

wać decyzji na podstawie jednej świecy. To

dotyczy zwłaszcza doji. Japończycy uważa-

ją, że doji wizualizuje „skrzyżowanie dróg by-

ków i niedźwiedzi”, zatem należy ją traktować

jako ostrzeżenie przed możliwością zwrotu;

miejsce, w którym należy poświęcić wykreso-

wi większą uwagę, a nie jako sygnał wejścia

w rynek.

Doji – kontynuacja trendu

53

Podkreślam to, ponieważ często widzę graczy, którzy otwierają pozycję na

podstawie faktu, że cena utworzyła „pinbar”, jednocześnie nie bardzo potrafiąc

precyzyjnie zdefiniować, jak ten „pinbar” powinien dokładnie wyglądać. Prze-

ważnie za taki sygnał uważana jest świeca przypominająca młot lub spadającą

gwiazdę. Wchodzenie w transakcję na tej podstawie najczęściej nie kończy się

dobrze. Uważam, że należy poczekać, aż rynek wyraźniej zajmie stanowisko:

ustabilizują się emocje, czego wizualizacją będzie potwierdzenie „pinbara” lub

utworzenie się wyraźnej formacji świecowej.

Ciało świecy

a jej cień

55

Większość osób zwraca uwagę przede wszystkim na ciało świecy i przypisuje

mniejsze znaczenie jej cieniowi. Jednak to właśnie cień bardzo często przynosi

istotniejsze informacje.

Długi cień, górny przy świecy wzrostowej, dolny przy spadkowej, oznacza, że

dany poziom cenowy nie jest akceptowany. Cena ma chęć iść w danym kie-

runku, ale szybko zostaje odepchnięta. Mówiąc inaczej – jest to poziom bardzo

atrakcyjny dla kupujących bądź sprzedających; mogą też być tam ustawione

zlecenia oczekujące lub zlecenia zamknięcia transakcji – Stop Loss lub Take

Profit. Może się jednak zdarzyć, że wyjątkowo silny trend przebije „chroniony”

poziom i wtedy następuje lawina: zlecenia, otwarte na podstawie przewidy-

wania odwrócenia trendu, są zamykane przez Stop Loss, a otwierane nowe,

przeciwstawne, zgodne z dotychczasowym trendem.

USD/PLN H1.Długi cień wskazuje, że ten poziom cenowy nie został zaakceptowany. Jednak byki znów zaatakowały i to z taką siłą, że po kilkukrotnych próbach poziom został przebity.

USD/CZK H1

Długi cień dolny wskazuje na silne odrzucenie poziomu ce-nowego. Niższa cena okazała się na tyle atrakcyjna, że cała podaż została natychmiast wchłonięta przez kupujących. Popyt był tak duży, że spowodował wzrost ceny.

58

Świece, mające długie cienie, są istotnymi składnikami niektórych formacji

świecowych, o których będzie mowa w następnej części. Będą to m.in.: młot,

wisielec, spadająca gwiazda, zasłona ciemnej chmury, formacja przenikania,

objęcie hossy i bessy, formacja ostatniego objęcia, harami, gwiazda wieczorna,

gwiazda poranna.

Zadano mi pytanie: dlaczego, w zdecydowanej większości przypadków, Higher

High (wyższe szczyty) oraz Lower Low (niższe dołki) tworzą knoty świec? Wiąże

się to z „wyskakiwaniem przed orkiestrę”, o którym pisałem w przypadku doji.

HH i LL są z natury awangardą, pierwszym gwałtowniejszym ruchem, testem

wyższego lub niższego poziomu, zatem często cena się cofa. Ruch w górę

znosi się z ruchem w dół i w ten sposób powstaje cień świecy.

Donate

Na napisanie tego poradnika poświęciłem wiele energii i czasu, który mógłbym

spożytkować na zarabianie na foreksie. Każdy człowiek coś w życiu otrzymuje

za darmo i dobrze jest, jeśli stara się coś za darmo dać od siebie. Ja uzyskałem

pomoc od wielu, często nieznanych mi osób, więc teraz chcę coś dać od sie-

bie innym, nieznanym osobom. Mam nadzieję, że ta broszurka pomoże Wam

zrozumieć rynek i spekulować z sukcesem.

Jeśli jednak uważasz, drogi Czytelniku, że moja praca powinna zostać docenio-

na w formie – że tak powiem – bardziej przyziemnej, napisz do mnie na maila

maurycy.szydoniecki@gmail.com, a podam Ci numer mojego rachunku banko-

wego, na który będziesz mógł wpłacić dowolną, określoną przez siebie kwotę.

Maurycy Szydoniecki

Bibliografia

Steve Nison – Świece i inne japońskie techniki analizowania wykresów;• 

Van K. Tharp – Giełda, wolność i pieniądze. Poradnik spekulanta;• 

Curtis M. Faith – Droga żółwia;• 

John J. Murphy – Analiza techniczna rynków finansowych;• 

Zenon Komar – Sztuka spekulacji.• 

W przygotowaniu II część poradnika:

Formacje świecowe i ich wykorzystanie jako sygnałów otwarcia pozycji