AKADEMIA PEDAGOGIKI SPECJALNEJ

im. Marii Grzegorzewskiej

Wydział stosowanych nauk społecznych

Kierunek: Praca Socjalna

Sławomir Góźdź

nr albumu 56669

Streetworking jako metoda

pracy w służbie człowiekowi

Praca wykonana pod kierunkiem

dr Marii Łuszczyńskiej

Warszawa, 2014

Streszczenie pracy dyplomowej

Imię i nazwisko autora pracy: Sławomir Góźdź

Nr albumu: 56669

Imię i nazwisko promotora pracy: dr Maria Łuszczyńska

Temat pracy dyplomowej:

"Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi"

Słowa kluczowe (max. 10, charakterystyczne nazwy i określenia będące przedmiotem

pracy)

praca na ulicy, wyjście sięganie poza, praca na imprezach, wykluczenie społeczne,

profilaktyka, bezdomni, dzieci ulicy, pedagogika ulicy, uzależnienie, pomaganie

ludziom.

Streszczenie (max. 1000 znaków; główne treści, tezy, wyniki i wnioski)

Niniejsza prace zawiera idea i założenia metody streetworkingu. Narzędzia, techniki,

cele, role i wartości związane z pracą na ulicy. Opis metodologii badawczej

zastosowanej

w badaniu. Metodą zastosowaną w badaniu jest sondaż, techniką wywiad, a narzędziem

badawczym kwestionariusz wywiadu. Badania potwierdziły ogromny wpływ, zarówno

samych streetworkerów jak również sposobu organizacji pracy na metodę

streetworkingu.

Title:

Streetworking as a method of work for serving the public.

Keywords

Streetworking, outreach, partyworking, social exclusion, prevention, homeless, street

children, pedagogy of the street, addiction, helping people.

Spis treści

Wstęp ................................................................................................................................ 1

Rozdział I Metoda Streetworkingu .................................................................................. 3

1.1. Pomaganie ludziom w ich środowisku, a pomoc zinstytucjonalizowana. ............. 3

1.2. Idea i założenia metody streetworkingu. ............................................................... 5

1.3. Podmioty oddziaływania streetworkera oraz różnorodność treści jego pracy. ...... 8

1.4. Narzędzia pracy w streetworkingu ........................................................................ 9

1.5. Różnorodność technik pracy metodą streetworkingu .......................................... 11

1.6. Role Streetworkera .............................................................................................. 15

1.7. Wartości i cele w pracy streetworkera ................................................................. 18

1.8. Charakterystyka wybranych kierunków pracy streetworkerów. .......................... 22

1.8.1. Praca z dziećmi ulicy ................................................................................ 23

1.8.2. Praca z osobami bezdomnymi .................................................................. 23

1.8.3. Praca z seniorami ...................................................................................... 24

1.8.4. Partyworking ............................................................................................. 25

1.8.5. Praca bez ustalania z góry grupy odbiorców ............................................ 28

Rozdział II Założenia metodologiczne w badaniach nad wpływem streetworkera i

organizacji jego pracy na metodę streetworkingu .......................................................... 30

2.1. Przedmiot i cel badań ....................................................................................... 30

2.2. Problemy i pytania badawcze ........................................................................... 31

2.3. Metoda, technika, narzędzie ............................................................................. 32

2.4. Podmiot badań .................................................................................................. 33

2.5. Organizacja badań (Porządek badań) ............................................................... 34

2.5.1. Rozpoznanie problemu ................................................................................. 34

2.5.2. Formułowanie problemów badawczych. ...................................................... 35

2.5.3. Wybór metod, technik i projektowanie narzędzia badawczego ................... 35

2.5.4. Dobór osób badanych ................................................................................... 35

2.5.5. Przeprowadzenie badań ................................................................................ 35

2.5.6. Analiza .......................................................................................................... 36

2.5.7. Wnioski ......................................................................................................... 36

Rozdział III Wpływ streetworkera i sposobu organizacji jego pracy na metodę

streetworkingu ................................................................................................................ 37

3.1. Przedstawienie celu i problemów badawczych ................................................ 37

3.2. Zaprezentowanie wyników badań .................................................................... 38

3.3. Wnioski końcowe ............................................................................................. 56

Zakończenie .................................................................................................................... 63

Biografia ......................................................................................................................... 64

Aneks .............................................................................................................................. 66

1

Wstęp

Praca ta jest wyrazem mojej długoletniej praktyki wychodzenia ze wsparciem,

pomocą, słowem zachęty i innymi ciekawymi przedsięwzięciami, zarówno na ulice

Poznania, jak również rozmaite festiwale w całej Polsce. Początkowo chciałem pisać

pracę na temat: „Modele zaradności życiowej i społecznej w opinii osób w wieku 18-25

lat, z terenu miasta Poznania.” Jest to temat bliski mojej pracy na ulicy, ponieważ mój

streetworking najczęściej kieruję właśnie do młodzieży, w tym przedziale wiekowym

oraz do osób niewiele starszych. Ostatecznie jednak zdecydowałem się na pisanie pracy

w temacie: „Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi” pozostawiając

wcześniejszy temat na inną okoliczność. To co najbardziej przekonało mnie aby pisać

na ten temat, to możliwość podzielenia się swoimi doświadczeniami, sposobność

wniesienia czegoś nowego do literatury tematu i podjęcia w niej polemiki z niektórymi

szkodliwymi społecznie praktykami i treściami, propagowanymi wśród streetworkerów.

Pierwszy rozdział pracy posłużył zebraniu i usystematyzowaniu mojej wiedzy

na temat streetworkingu. Zawarłem w nim zarówno wiedzę dostępną w literaturze jak

również osobiste przemyślenia i praktyki związane z metodą streetworkingu.

Oczywiście oprócz przytoczenia istoty pracy tą metodą, poczyniłem wstępne uwagi

ukazujące jej służebną rolę względem ludzkości. Starałem się nie tylko schlebiać

metodzie ale również wskazać na istniejące braki lub nawet szkodliwe dla

społeczeństwa praktyki. Precyzując zawartość pierwszego rozdziału, znajdujemy w nim

rozstrzygnięcie zależności pomiędzy pracą w instytucjach społecznych a koniecznością

wychodzenia, z pomocą i wsparciem w środowisko społeczne. Następnie przytoczyłem

idee i założenia metody streetworkingu, wskazałem kto jest podmiotem oddziaływania

streetworkerów oraz co jest przedmiotem tej pracy. Zostały wskazane techniki

i narzędzia stosowane w metodzie oraz role, cele i wartości, które przyświecają

streetworkerom. Ostatecznie krótko scharakteryzowałem wybrane kierunki pracy

streetworkerów, szczególnie uwzględniając pracę z dziećmi ulicy, osobami

bezdomnymi, seniorami, partyworking oraz pracę bez ustalania z góry grupy

odbiorców.

Drugi rozdział pracy stanowi podstawę metodologiczną do badań, które zostały

przeprowadzone w obrębie tej pracy. Wybierając cel badania miałem na uwadze

pragnienie, zweryfikowania w jakimś stopniu, opisanej w poprzednim rozdziale teorii.

Za cel badań obrałem poznanie wpływu streetworkera i sposobu organizacji jego pracy

2

na metodę streetworkingu. W rozdziale tym również swoje miejsce znalazł opis

wybranej metody, techniki i narzędzia badawczego. Za metodę badania posłużył

sondaż, techniką stał się wywiad, czego konsekwencją było stworzenie kwestionariusza

wywiadu jako narzędzia badawczego. W rozdziale merytorycznym pojawił się również

opis przygotowań oraz przebiegu badania od początku, aż do wyciagnięcia wniosków

końcowych.

W trzecim rozdziale na wstępie przypomniałem cel badania i przyjęte problemy

badawcze aby następnie przejść do przytoczenia wyników badania. Do każdego z pytań

sporządziłem podsumowanie wniosków uwzględniając przyjęte dla pytania zmienne.

Natomiast w ostatniej części tego rozdziału zostały przytoczone wnioski, nawiązujące

bezpośrednio do pytań badawczych i odnoszące się do analizy odpowiedzi z wszystkich

pytań wywiadu. Przeprowadzone badania potwierdziły ogromny wpływ, zarówno

samych streetworkerów jak również sposobu organizacji pracy na metodę

streetworkingu. Potwierdziła się również służebna rola metody względem człowieka,

będącego w potrzebie. W zasadzie wszyscy respondenci, wielokrotnie podkreślali,

że najważniejsza dla nich w tej pracy jest możliwość pomagania ludziom.

Pragnę w tym miejscu bardzo gorąco podziękować wszystkim moim

respondentom i respondentką, bez których nie byłbym w stanie napisać tej pracy. Przede

wszystkim chcę wam wszystkim podziękować za waszą otwartość i szczerość ale

również za nieocenione doświadczenie i mądrość, taką życiową, którą wnieśliście

dzieląc się waszymi doświadczeniami i przekonaniami.

Pragnę również serdecznie podziękować Pani dr Marii Łuszczyńskiej, za jej

bezcenny wkład jako promotora mojej pracy, za poświęcony czas, spostrzeżenia, liczne

korekty i uwagi.

3

Rozdział I

Metoda Streetworkingu

1.1. Pomaganie ludziom w ich środowisku, a pomoc zinstytucjonalizowana.

Człowiek już od samego poczęcia jest istotą, która wymaga wsparcia, akceptacji

i ochrony drugiego człowieka. W chwili narodzin nie jest w stanie zadbać sam o siebie.

Nie może wówczas zabezpieczyć swoich podstawowych potrzeb życiowych, takich jak

wyżywienie, czy zapewnienie sobie bezpieczeństwa od zagrożeń z otoczenia. Ludzie

posiadają również naturalny instynkt i potrzebę wspierania siebie nawzajem. Gdy

człowiek dorasta bardzo szybko zauważa, że aby się mu dobrze powodziło, musi

współpracować z innymi ludźmi. Zdaje sobie bowiem sprawę, że nie da się zrobić

wszystkiego samemu, a zwłaszcza trudne sytuacje wymagają wsparcia od innych osób.

Ponadto szybko spostrzega, że gdy jakiś człowiek w rodzinie lub społeczeństwie

zaczyna posiadać problemy lub je stwarzać, ma to również odbicie w funkcjonowaniu

wszystkich pozostałych członków rodziny i społeczeństwa. Uzasadnia to więc

społeczną interwencję osób trzecich, wbrew kreowanemu dziś bardzo szeroko kultowi

indywidualnej swobody jednostki. Istotna dla człowieka jest również świadomość,

że każdy z nas nieoczekiwanie może znaleźć się w trudnej sytuacji, co zachęca ludzi

do empatii i niepozostawiania innych na pastwę losu. Tak więc potrzeba wspierania

drugiego człowieka lub jakiś grup społecznych jest naturalną potrzebą życiową.

Podobnie interwencja, tam gdzie rozprzestrzeniają się destrukcyjne społecznie

tendencje i zachowania. Realia, a za nimi również praktyka działania, ukazują, że wiele

zadań, również tych pomocowych wymaga stworzenia złożonych systemów

społecznych, jako odpowiedź na konkretne kwestie społeczne, potrzeby i wspólne

interesy zbiorowości ludzkiej. W tym celu społeczność ludzka wyłania osoby lub grupy

osób, posiadające odpowiednie atrybuty pozwalające zaspokoić interesy i potrzeby

zbiorowości ludzkiej. Tego rodzaju systemy społeczne nazywamy instytucjami

społecznymi. Poprzez nadanie przez społeczeństwo odpowiednich praw i autorytetu

tym instytucjom, jak również poprzez wiedzę, umiejętności, zasoby i środki, którymi

dysponują ludzie tworzący te instytucje, mogą one w skuteczny sposób zaspokajać

potrzeby budujących je społeczeństw.1 Biorąc pod uwagę naturalną potrzebę wspierania

drugiego człowieka, jak również praktyczne uzasadnienie tworzenia instytucji

społecznych, mających na celu pełnienie tych funkcji, trzeba powiedzieć, że są one

1 Por. Instytucje społeczne, http://www.sciaga.pl/tekst/45970-46-instytucje_spoleczne (06.01.2014)

4

niezbędne w procesie wspierania i pomagania człowiekowi oraz konkretnym grupom

społecznym. Niemniej oprócz ewidentnych zalet, tego rodzaju instytucje posiadają

również swego rodzaju ograniczenia i wady.

Ludzie pomimo że żyją w społeczeństwie, to lubią kierować się nie tylko

zasadami i normami, które te społeczeństwa uznają, ale również chcą zachować swą

autonomię względem norm społecznych stosując się do własnych. Może to dotyczyć

zwłaszcza osób będących w zagrożeniu marginalizacją społeczną. Niektóre normy

i zasady wymagane przez instytucje, od osób którym udzielają wsparcia, są nie

do zaakceptowania przez tego rodzaju ludzi. Przykładem są osoby bezdomne, które nie

chcą przestać pić alkoholu i narkomani niedostrzegający niczego złego w swoim

nałogu. Mogą to być dzieci mieszkające na ulicy, które nie chcą iść do domu dziecka,

czy innej placówki opiekuńczo-wychowawczej, jak również osoby, które weszły

na drogę przestępczą. Często poszczególni ludzie lub grupy społeczne nie są nawet

zdolne do rozpoznania swoich potrzeb lub negatywnych skutków, jakie funkcjonują

w ramach norm, które same sobie wytworzyły. Ponadto nie każdy człowiek posiada

pełną wiedzę na temat zinstytucjonalizowanych form pomocy i świadczeń, jakie

są dostępne w społeczeństwie. Natomiast gdy człowiek nie ma świadomości tego,

że istnieją instytucje, które mogą pomóc w jej trudnościach, nie będzie w nich szukał

wsparcia. Ponadto osoby zagrożone wykluczeniem społecznym mogą mieć trudność,

popartą brakiem umiejętności społecznych lub rozmaitymi lękami, wstydem i obawami

związanymi na przykład z możliwością utraty czegoś, gdy udadzą się do tego rodzaju

instytucji pomocowych. Ostatecznie osoby te same nie udadzą się do instytucji.

Instytucje zaś rzadko same wychodzą do ludzi, raczej są nastawione na klientów, którzy

zwracają się do nich. Bywa, że to właśnie niektóre instytucje, choć z założenia miały

służyć ludziom, poprzez swoje istnienie lub sposób funkcjonowania stanowią problem

społeczny, na przykład polski system emerytalno-rentowy. Ogólnie, często system

prawny lub sama organizacja instytucji, czy niekompetencja niektórych urzędników,

stanowią o częściowej lub całkowitej dysfunkcji instytucji. Przykład odbierania dzieci

rodziną ubogim, zamiast udzielenia im wsparcia finansowego, gdy koszty utrzymania

dziecka w placówce opiekuńczej są większe, niż byłoby wsparcie finansowe rodziny.

Innym przykładem może być brak rozwiniętego wsparcia środowiskowego dla

seniorów, którzy byliby w stanie jeszcze funkcjonować w środowisku domowym,

posiadając odpowiednie wsparcie. Natomiast trafiają oni do domów pomocy społecznej,

gdzie ich utrzymanie jest znacznie droższe, a przy okazji blokują miejsca osobom, które

5

naprawdę nie są w stanie funkcjonować w środowisku domowym. Ponadto jak

powszechnie wiadomo, niektóre instytucje i prawa nie służą społeczeństwu, tylko

interesom konkretnych grup społecznych. Chodzi o to, że wspierają interesy bogaczy

i elit rządzących, nie licząc się z trudnościami, które wnoszą w życie przeciętnego

człowieka i najuboższych. Świadomość społeczna o takich tendencjach, rzuca cień

na zaufaniu społecznym, względem całego systemu instytucji społecznych. Choć

zwykle silne uwarunkowania prawne instytucji są ogromną ich zaletą i siłą skuteczności

ich działań, to jednak bardzo ścisłe uwarunkowania prawne, wyznaczające ramy ich

oddziaływania, sprawiają brak możliwości elastycznego działania. Stanowi to również

swego rodzaju niewydolność tych instytucji.

Biorąc powyższe pod uwagę, pomaganie ludziom w ich środowisku,

wychodzenie z pomocą do ludzi tam gdzie oni żyją, mieszkają, jak również nie

narzucanie z góry zasad i norm sprzecznych z ich normami oraz wartościami, lecz

ewentualne stopniowe uczenie oraz ukazywanie zalet społecznie akceptowanych norm

i wartości, jest najlepszym uzupełnieniem dla form pomocy zinstytucjonalizowanej.

Zaś wychodzenie do ludzi z pomocą, a nie czekanie na nich, gdy się sami odezwą

uzasadnione jest faktem, że czasem człowiek jest w tak trudnej sytuacji, że nie ma siły

wyjść po pomoc, albo nawet nie wie, gdzie mógłby uzyskać wsparcie w jego sytuacji.

Również dysfunkcja w życiu jednego człowieka rzutuje na jego otoczenie i całe

społeczeństwo, co wymaga interwencji dla dobra osób z jego otoczenia i tego

społeczeństwa. Mając na względzie, że każdy z nas może się znaleźć nieoczekiwanie

w trudnej sytuacji, winniśmy wykazać ludzką solidarność w zmaganiach innych ludzi.

Uzasadnia to w znacznym stopniu istnienie zawodów wspierających człowieka, jakim

między innymi jest zawód streetworkera. Jak również potrzebę istnienia zawodów nie

tylko nastawionych na zysk materialny, ale służących człowiekowi, którego życie jest

dużo cenniejsze niż wszelkie dobra materialne tego świata.

1.2. Idea i założenia metody streetworkingu.

Streetworking z języka angielskiego znaczy praca na ulicy. Choć sama nazwa

„streetworking” mówi o pracy stricte na ulicy, to jednak pojęcie to rozumie się znacznie

szerzej, jako „metodę outreach – docierania na zewnątrz”, czyli metodę docierania

6

w miejsca, gdzie najczęściej przebywają osoby potrzebujące wsparcia.2 W literaturze

tematu, we wszystkich definicjach streetworkingu przewija się kilka podstawowych

cech. Mianowicie, że jest to metoda pomagania ludziom w środowisku, w którym oni

przebywają i żyją na co dzień (m. innymi pubach, klubach, centrach handlowych,

na podwórku, w parkach, czy w końcu stricte na ulicy). Jest to pomaganie poza

instytucją. Przede wszystkim jest to praca skierowana głównie na osoby i grupy

zmarginalizowane lub zagrożone wykluczeniem społecznym. Niemniej streetworker

poprzez swoją obecność w środowisku ma wpływ na szersze grono osób i pełni również

rolę animatora społeczności, w której pracuje. Pomagając jednostce lub grupą ludzi, siłą

rzeczy wnosi wpływ na ogólny świat wartości i norm panujący w społeczeństwie,

do którego kieruje swe wsparcie. Jest to z jednej strony świadczenie profesjonalnej

pracy socjalnej, w gestii wspierania i pomagania w rozwiązywaniu trudnych sytuacji

życiowych, czy pewnych destrukcyjnych zjawisk społecznych, jak również praca

pedagoga z ludźmi w rozwijaniu ich zdolności i umiejętności społecznych,

w wychowaniu do życia w społeczeństwie i nabywania umiejętności zmierzających

do rozwoju osobistego.

Poprzez ukierunkowanie na potrzeby i zasoby klienta, niezinstytucjonalizowaną

formę pracy, elastyczność oraz indywidualne podejście, streetworking pozwala

na docieranie ze wsparciem do grup odtrącanych i izolowanych, między innymi takich

jak osoby bezdomne, dzieci ulicy, młodzież, seniorzy, osoby prostytuujące

się, narkomani, członkowie gangów przestępczych, bojówek kibiców, czy

marginalizowanych mniejszości etnicznych, imigrantów, obcokrajowców i członków

różnych subkultur”3

Istotą streetworkingu jest zaproponowanie ludziom, którym grozi wykluczenie

społeczne, lub funkcjonują poza nawiasem społeczeństwa, wsparcia we włączeniu ich

do życia społecznego, zbudowaniu relacji społecznych, które umożliwią i pomogą

im w rozwoju indywidualnym i odnalezieniu się w strukturach życia społecznego.

Zwłaszcza gdy oferta istniejących mechanizmów pomocy w rozwiązywaniu ich

problemów społecznych jest nieadekwatna do ich potrzeb, lub nie do zaakceptowania

2 Por. M. Dziurok, Streetwork jako metoda wsparcia społecznego,

http://streetwork.mops.krakow.pl/sites/default/files/page/51/metoda-streetwork.pdf

(25-11-2013) s. 3 3 Por. S.A. Bałchan, M. Lasota, Przewodnik Streetworkera,

Stowarzyszenie „PoMOC” dla kobiet i dzieci im. Marii Niepokalanej, Katowice 2010r., s. 9; 62,

oraz Streetworking, http://pl.wikipedia.org/wiki/Streetworking (09.01.2014)

7

w danej chwili, ze względu na ich świat wartości, sposób życia oraz oczekiwania.4

Metodą streetworkingu można również wspierać, nie tylko osoby będące w zagrożeniu

wykluczeniem społecznym, ale również jednostki i grupy mogące wnieść pozytywne

wzorce w tym społeczeństwie.

Charakterystyka pracy streetworkera, wiąże się zwykle z uczestniczeniem

w życiu osób, którym się pomaga, poprzez wspieranie ich rozwoju indywidualnego

i społecznego. Czasem streetworker pracuje w oparciu o jedno spotkanie, które

ma wnieść pozytywny zaczyn, mający wywrzeć ogromny wpływ na życie spotkanego

człowieka. Oddziaływanie to dotyczy głównie szerokiego zakresu działań

profilaktycznych i kierowane jest względem różnych odbiorców, np.: do młodzieży, jak

również osób dorosły przebywających na imprezach masowych lub w innych miejscach

publicznych. Pracując w oparciu o pojedyncze spotkanie, rzadko pojawia się możliwość

dłuższego uczestniczenia i oddziaływania na życie spotkanych osób. Dlatego praca

tą techniką wymaga od streetworkera ogromnej charyzmy, doświadczenia i wysokich

umiejętności komunikacyjnych oraz co najważniejsze poukładanego przekazu, mocno

osadzonego w realiach życia codziennego. Ma to bowiem być spotkanie, które potrafi

zmienić całe życie, a bynajmniej spojrzenie na nie lub niektóre jego aspekty. Natomiast

bardzo istotne w pracy streetworkera jest to, aby wnosząc nowe spojrzenie na życie,

normy i zachowania społeczne, nie przychodził jako sędzia, czy osoba narzucająca

swoje poglądy. Streetworker musi ukazać je poprzez swój osobisty przykład, bez

osądzania postaw innych. Zwykle wykorzystując rozmowę o codziennym życiu i nie

wdając się w ocenę życia swojego rozmówcy, wspólnie interpretuje się różne aspekty

życia. Pomaga to spotkanej osobie, na drodze dedukcji, ujrzeć nowe bardziej pozytywne

i konstruktywne spojrzenie na funkcjonowanie zasad i norm w życiu społecznym.

Atmosfera i zaufanie, które buduje streetworker, sprawia że nie można na niego

spoglądać jak na jakiegoś urzędnika. Bardziej postrzegany jest jako społecznik

z zamiłowania lub po prostu osoba, pragnąca wspierać, pomagać i wnosić coś

pozytywnego w życie innych ludzi. Duży wpływ na to ma fakt, że zwykle jest

pracownikiem organizacji pozarządowej, a te są tworzone nie odgórnie, lecz

z inicjatywy ludzi, którzy mają coś bardziej na sercu. Czasem faktycznie osoba

4 Por.za B. Erdal, Outreach social work aimed at young people , Oslo, Norwegia, [w:] Praca zbiorowa

L. Helder Santos i in., (red.), Międzynarodowy przewodnik metodologiczny po streetworkingu

na świecie, OSOS - Dynamo International, 2008,

http://www.praktycy.org/osos/osos_przewodnik_metodologiczny.pdf (25.11.2013), s. 15

8

działająca w oparciu o metodę streetworkingu jest wolontariuszem lub społecznikiem.

Jednak ograniczenia czasowe, które mają te osoby, są zbyt duże, aby nie miało

to wpływu na jakość świadczonej pomocy i wsparcia. Stąd istnieje potrzeba, aby

profesja streetworkerów była realizowana w oparciu o zatrudnienie i mogła stanowić

normalny zawód wykonywany przez wykwalifikowanych i przygotowanych do tego

pracowników, którzy nie muszą być dodatkowo uwikłani w inne zajęcia zarobkowe

uniemożliwiające im skuteczną pracę streetworkera.

1.3. Podmioty oddziaływania streetworkera oraz różnorodność treści jego pracy.

Podmiotami oddziaływania streetworkera są ludzie, w szczególności pojedynczy

człowiek, ale i grupa społeczna, w obrębie której on funkcjonuje, oraz społeczność

z której wywodzi się grupa. Podmiotem oddziaływania streetworkera stają się również

miejsca, w których te osoby przebywają. Są to między innymi podwórka, puby, ulice,

dworce itp. miejsca, w których żyją osoby wspierane przez streetworkerów.

O ile podmiotem oddziaływania streetworkera jest człowiek i miejsce jego

przebywania, to przedmiotem tego oddziaływania będzie wyjście naprzeciw rozmaitym

kwestiom społecznym i indywidualnym, z którymi borykają się ludzie. W szczególności

są to te kwestie społeczne i indywidualne, które uderzają najbardziej w relacje

społeczne i rozwój indywidualny człowieka. A więc takie, które przyczyniają się

do marginalizacji tych osób, czy grup społecznych, lub sprawiają, że te osoby lub grupy

społeczne stwarzają zagrożenie dla pozostałej części społeczeństwa. W zasadzie, owych

zagadnień, naprzeciw którym w życiu ludzi może wyjść streetworker, jest tyle, ile

kwestii społecznych występuje w danym społeczeństwie. Jednak nie jest możliwe, aby

poszczególni streetworkerzy zajęli się wszystkimi kwestiami społecznymi. Z tego

powodu streetworkerzy specjalizują się w rozwiązywaniu zbioru kwestii społecznych,

związanych zwykle z wybraną przez siebie grupą docelową osób, na których skupiają

swą pracę. Najczęściej mamy do czynienia z pracą na rzecz osób bezdomnych, dzieci

ulicy, osób prostytuujących się, prowadzących ryzykowne zachowania seksualne,

narkomanów, członków gangów przestępczych, lub bojówek kibiców, czy innych

subkultur jak np. blokersi. Streetworkerzy, a może trafniej nazwani partyworkerzy,5

pracują również z osobami uczęszczającymi na rozmaite imprezy klubowe, czy

festiwale, na których kumuluje się wiele negatywnych społecznie zjawisk, takich jak

5 Szerzej o Partyworkingu można przeczytać, w artykule J. Sztuki, Innowacje w środowiskowych

programach profilaktycznych. Partyworking [w:] B. Urbacz i M. Konopczyński, (red), Profilaktyka

i Probacja w środowisku lokalnym, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012, s. 403-411

9

nadużywanie alkoholu i stosowanie środków psychoaktywnych, przemocy, czy

wspomniane wcześniej ryzykowne zachowania seksualne. Z pewnością brakuje jeszcze

inicjatyw podejmowanych względem seniorów, którzy bardzo często są osamotnieni

po utracie wielu bliskich przyjaciół i trudno im samym zbudować nowe relacje

społeczne. Streetworkerzy skupiając się zwykle na grupach faktycznie wyłączonych

z życia społecznego, lub wnoszących nieład społeczny, zapominają często, o pracy na

rzecz przeciętnych ludzi nie posiadających większych problemów z przystosowaniem

społecznym. Natomiast zarówno młodzieży, dzieciom, jak również dorosłym ludziom,

brak pozytywnych wzorców społecznych. Warto czasem zainwestować czas i energię,

aby pomóc ludziom z pasją w rozwijaniu tych pasji i zarażaniu nimi innych. Często

wśród młodzieży nie sprawiającej większych trudności społecznych, są ludzie którzy

mają coś wspaniałego do przekazania innym, jednak brak im umiejętności rozwinięcia

tego i przekazania dalej. Pomagając im w rozwijaniu tych pasji, możemy pomóc

dzieciom, młodzieży i dorosłym, którzy mają wiele destruktywnych społecznie

symptomów, odkryć coś nowego i znaleźć pozytywne wzorce. Dlatego również

ograniczanie pracy streetworkerów tylko do grup zagrożonych marginalizacją społeczną

jest ogromnym zubożeniem metody. Natomiast pomaganie ludziom z pasją

w rozwinięciu i ukazaniu światu tych fajnych rzeczy, które mają, pomoże wnieść

w życie osób zmarginalizowanych wiele nowych pozytywnych wzorców. Poza tym, nie

powinno się dopuszczać osobom zmarginalizowanym, do zamykania się w swoim

półświatku, ale jak najwięcej powinno się integrować takie grupy z osobami dobrze

prosperującymi społecznie. Rolą streetworkera jest bowiem odnalezienie pozytywnych

wzorców będących autorytetem dla grupy osób zmarginalizowanych. Takie autorytety

mogą stać się dźwignią dla rozwoju i dążenia do zmian w śród osób wykluczonych

społecznie.

1.4. Narzędzia pracy w streetworkingu

Pisząc o narzędziach pracy streetworkera, nie sposób tu, nie zacytować doktora

Riccardo Petrella.

„Narzędzia streetworkerów to przede wszystkim umiejętność słuchania,

szacunek, uczestnictwo, współpraca. Ich działalność edukacyjna nie jest aktem

narzucania myśli, wizji, celów i metod pochodzących z zewnątrz, z góry czy z boku

ludzi uczestniczących w edukacji, lecz jest wyrazem praktyki dzielenia doświadczeń,

wspólnego ich odczytywania i interpretowania. « Lekcje » wyciągnięte z tych

10

doświadczeń są wyciągane wspólnie dla wspólnych działań, za które wszyscy

są i muszą być odpowiedzialni.”6

Jest to w zasadzie kwintesencja sposobu pracy, kontaktu i komunikacji streetworkerów

z ludźmi. To właśnie na okazywaniu szacunku, budowaniu zaufania, współpracy opartej

o partnerstwo, a nie przywództwo oraz uczestnictwie w życiu osób, które wspieramy

i którym pomagamy polega praca streetworkera. Nawet jeśli chcemy doprowadzić

do przyjęcia naszej koncepcji postrzegania i funkcjonowania w rzeczywistości, przez

osoby które wspieramy, powinno to nastąpić na drodze nienarzuconej i niewiążącej

propozycji. W miarę możliwości powinna ona być wypracowana w oparciu o dzielenie

się wspólnymi doświadczeniami życiowymi, ich wspólną obserwacją i interpretacją

występujących w nich zjawisk i relacji społecznych.

Narzędziami w pracy streetworkera, są przede wszystkim, zarówno jego wiedza,

umiejętności i postawa, jak również cały potencjał tkwiący w osobach, czy grupach

które wspiera i którym pomaga. Są nimi również relacje społeczne już istniejące, osoby

z otoczenia, które mogą stanowić pozytywny autorytet i wzór dla tych ludzi.

Są to narzędzia tkwiące w potencjale ludzkim, ale również użyteczne, a czasem

niezbędne są inne narzędzia. Między innymi, istniejąca infrastruktura społeczna

i infrastruktura urbanistyczna, technologie i środki przekazu oraz prawo, czy normy

istniejące w społeczeństwie. Zaliczymy do nich także rozmaite organizacje, instytucje

i przedsiębiorstwa biznesowe działające w danym społeczeństwie, ale również całą

wspomnianą infrastrukturę, czyli budynki, środki komunikacji, ulice, czy puby oraz

środowisko naturalne, na obszarze którego działa streetworker. Są one narzędziami

również wykorzystywanymi w pracy streetworkerów. Oczywiście niezbędne stają się

również środki finansowe, czy materialne, którymi można wesprzeć w potrzebie, lub

wykorzystać je w rozmaitych zajęciach, treningach, szkoleniach czy zabawach

edukacyjnych. W zasadzie dzięki naszej kreatywność i pomysłowość, możemy

wykorzystać niemal wszystko, co jest w naszym zasięgu, aby realizować cel wspierania,

rozwijania i pomagania ludziom. Oczywiście narzędziami w pracy streetworkerów,

są również rozmaite techniki działania. Zwykle zależą one od różnych przesłanek

(treści, pracy streetworkerów), specyfiki docelowej grupy odbiorców, miejsca,

przestrzeni, czy czasu w którym mogą oni uczestniczyć w życiu ludzi, z którymi

6 Praca zbiorowa L. Helder Santos i in., Międzynarodowy przewodnik metodologiczny po

streetworkingu na świecie, op. cit., s. 7

11

pracują. Podsumowując chociaż streetworkerzy pracują głównie „metodą gołych rąk”7,

to narzędziami ich pracy może być wszystko to, co dzięki kreatywności mogą oni

legalnie i w zgodzie z przyjętymi przez siebie wartościami, wykorzystać w osiągnięciu

celów społecznych ich pracy.

1.5. Różnorodność technik pracy metodą streetworkingu

Streetworker oprócz silnego uporządkowania swojego świata wartości, nabycia

umiejętności i wiedzy z zakresu możliwości wsparcia, jakie są dostępne w danym

społeczeństwie, musi najpierw poznać życie, realia, normy i zasady, oraz potrzeby jakie

panują w środowisku tych osób, które chce wspierać i pomóc w ich rozwoju. Jest

to bardzo istotne ze względu na potrzebę budowania relacji i zaufania, ale i skuteczność

oraz jakość jego pracy. Nawet jeśli dostrzega jakieś destrukcyjne trendy, normy

i zasady panujące w tym środowisku, streetworker zwykle nie komunikuje swego

sprzeciwu względem nich wprost. Natomiast jego zadanie polega na tym, aby poprzez

towarzyszenie w życiu tych osób, własnym przykładem pokazać, że można żyć inaczej

i to bez osądzania ich zachowania. Również ma pomóc naprowadzić osoby, które

wspiera, aby te same wydedukowały i wyartykułowały świadomość o wadach tych

norm i zasad, którymi do tej pory żyją oraz by zbudowały i przyjęły bardziej

konstruktywne normy i zasady współżycia społecznego. Jest to podstawowa technika

i zasada pracy streetworkerów.

Mówiąc o technikach pracy streetworkera, ogromne znaczenie na ich dobór,

ma specyfika grupy odbiorców pracy streetworkera. Inaczej bowiem będzie się

pracowało z dziećmi, inaczej z młodzieżą, jeszcze inaczej z ludźmi dorosłymi, czy

seniorami. Nawet jeśli weźmiemy pod uwagę dzieci, to ich wiek będzie miał ogromne

znaczenie na sposób komunikacji i zajęcia jakie będziemy z nimi prowadzili. Pracując

z każdą z tych grup, nawet jeśli będziemy dotykali się tych samych kwestii

społecznych, będziemy to robili w inny sposób, dobierając inne techniki pracy.

Na przykład inaczej będziemy pracowali z bezdomnymi dziećmi, inaczej z bezdomnymi

dorosłymi, a jeszcze inaczej z bezdomnymi seniorami. Oczywiście część technik może

się pokrywać.

Skoro już wspomniałem o sprawie kwestii społecznych, to treść kwestii

społecznej, której naprzeciw wychodzi streetworker, też ma ogromne znaczenie

7 M. Bernasiewicz, Streetworking (praca uliczna) wśród dzieci ulicy jako forma zapobiegania

przestępczości nieletnich [w:] B. Urbacz i M. Konopczyński, (red.), Profilaktyka i probacja

w środowisku lokalnym, op. cit., s. 381

12

w doborze sposobu pracy. Zwłaszcza ma to znaczenie wtenczas, gdy wiele kwestii się

nakłada na siebie w życiu osoby, czy grupy z którą pracujemy. Oczywiście zawsze

przed podjęciem działania, trzeba najpierw zdiagnozować, co stanowi najważniejszy

problem, a zarazem przyczynę powstania tych kwestii społecznych, które wymagają

włączenia się streetworkerów w życie osób nimi dotkniętymi lub zagrożonymi.

Możemy założyć z góry, że na pewno nie będą nimi takie kwestie jak bezdomność,

uzależnienia, prostytucja, czy inne rzucające się w oczy kwestie. Te bowiem znikąd się

nie biorą i zwykle nie są korzeniem problemu, co raczej jego efektem końcowym.

Zabierając się bowiem do pracy od rozwiązywania i redukowania konsekwencji, a nie

źródła problemu, nie możemy liczyć na długotrwałe efekty naszej pracy. Choć nie

można bagatelizować tych kwestii i zaniechać redukcji negatywnych ich konsekwencji,

to jednak trzeba raczej najpierw poszukać źródła tych rażących nas problemów.

W przeciwnym przypadku mogłoby się nawet okazać, że próbując w zły nieodpowiedni

sposób redukować szkody, tak na prawdę pogłębialibyśmy problemy społeczne. Tutaj

przydatne stają się rozmaite techniki diagnozowania sytuacji problemowej. Na przykład

te stosowane w pracy socjalnej, jak wywiad środowiskowy, technika drzewa problemu

i drzewa celów, czy nawet lustracji społecznej, pomagającej przy okazji w nawiązaniu

relacje ze społecznością streetworkerowi. Oczywiście są i inne techniki diagnostyczne,

jak na przykład krótka sonda, bardzo przydatna w przypadku spotkań i rozmów

z osobami, w których życiu na dłuższy dystans najprawdopodobniej uczestniczyć nie

będziemy.

Kolejną kwestią mającą wpływ na dobór sposobów działania jest przestrzeń,

czyli miejsce w którym działa streetworker, jak również czas, który możemy poświęcić

drugiemu człowiekowi. Zwykle streetworkerzy starają się nawiązać stałą relację

z ludźmi, tak aby móc oddziaływać na ich postawy życiowe, towarzysząc w ich życiu

na przełomie dłuższego okresu czasu. Jest to technika oparta na towarzyszeniu w życiu

ludzi. Ale co z sytuacjami, gdy nie mamy możliwości uczestniczenia w życiu

spotkanych osób? Zwłaszcza gdy nasza praca ma miejsce na rozmaitych imprezach,

festiwalach, klubach, czy przy okazji spotkania człowieka w danym momencie

i miejscu bez możliwości dalszego podtrzymania relacji. Czy znaczyłoby to, że nie

możemy wnieść niczego cennego w ich życie, albo wyjść naprzeciw jakimś problemom,

z którymi zmaga się dana osoba, czy grupa w swym życiu? Może jest jakaś możliwość

wzbudzenia refleksji, aby zapobiegać negatywnym trendom, jakie funkcjonują w grupie

społecznej, w której życiu bierze udział spotkana osoba, czy grupka ludzi? Na przykład

13

biorąc pod uwagę szeroko widzianą profilaktykę uzależnień, czy przeciwdziałania

ryzykownym zachowaniom seksualnym lub szerzeniu się kultu przemocy i zachwalania

czynów przestępczych w danym środowisku. Tego rodzaju technik pracy na tu i teraz,

też może być kilka. Najczęściej stosowane techniki, gdy streetworker nie

ma możliwości uczestniczenia w życiu niektórych osób, spotkanych tak na ulicy, jak

również na festiwalach, koncertach i w tym podobnych okolicznościach, to między

innymi: rozmowa, pogadanka, debata, prelekcja, wystąpienia, scenki i dramy,

konsultacje, poradnictwo oraz inne tego typu techniki. Rozmawia się zwykle

ze spotkanymi tak ludźmi o pewnych zjawiskach społecznych w osobie trzeciej, czyli

rozmawiamy o życiu ogólnie, ale staramy się nie mówić o życiu osoby, z którą

rozmawiamy. Porusza się wówczas bardzo praktyczne kwestie, które są bardzo ważne

dla każdego człowieka i samemu, artykułujemy drogą dedukcji konsekwencje zarówno

pozytywne, jak i negatywne tych zjawisk. Najlepiej odnosząc się do jaskrawych

przykładów z życia wziętych, które każdy człowiek może obserwować w relacjach

społecznych. Powinna to być odwzajemniona polemika, a nie monolog, czemu sprzyja

zadawanie pytań i dawanie miejsca na wyrażanie własnych przemyśleń przez naszych

rozmówców. Punktem odniesienia dla zachęty ku zerwaniu lub unikaniu niepożądanych

praktyk życiowych, jest zderzenie z wartościami wyższymi, czyli takimi dla których

człowiek jest gotów do rezygnacji z tych niebezpiecznych postaw życiowych. Należą

do nich między innymi takie wartości jak: Bóg, rodzina, obecne lub przyszłe

potomstwo, kariera zawodowa, przyjaźń, miłość i szacunek do drugiego człowieka.

Słowem to wszystko na czym może człowiekowi zależeć bardziej, aniżeli

na korzyściach jakie czerpie z tych destrukcyjnych postaw, czyli te wartości, których

nie chce zaprzepaścić poprzez konsekwencje wynikające z innych wartości. Przykładem

może być umiłowanie alkoholu, co przynosi przejściową przyjemność, ale styl życia

alkoholika ma destrukcyjny wpływ na inne sfery życia takie jak praca, rodzina i rozwój

osobisty.

Porządkując powyższe, możemy więc wyróżnić kilka istotnych przesłanek, które

mają ogromny wpływ na dobór technik pracy przez streetworkera.

Potrzeba poznania kontekstu społecznego, kwestii społecznych, czy

indywidualnych problemów oraz silnych i mocnych stron oraz ogromnego

potencjału tkwiącego zarówno w ludziach, do których swą pracę kieruje

streetworker, jak i potencjału w ich środowisku, jest przesłanką stosowania

rozmaitych technik diagnostycznych.

14

Bardzo znaczącą sprawą, mającą ogromny wpływ na dobór stosowanych technik,

jest wiek osób do których kierujemy wsparcie. Ma to ogromne znaczenie

ze względu na sposób naszej komunikacji, uwarunkowania związane z rozwojem

psychospołecznym tych osób, ale i oczekiwaniami społecznymi kierowanymi

względem ludzi w rozmaitym wieku.

Dobierając odpowiednie techniki pracy, mamy zwykle na uwadze pracę związaną

z przeciwdziałaniem jakimś konkretnym kwestiom społecznym lub indywidualnym

problemom, tudzież zadanie rozwijania konkretnych umiejętności społecznych.

W zależności od tego nad jakimi kwestiami się skupiamy, nasz sposób pracy,

będziemy dostosowywali do nich.

Inne techniki pracy, będą stosowane oczywiście w przypadku pracy

z indywidualnym przypadkiem, inne zaś w pracy z grupą, a jeszcze inne gdy nasze

oddziaływania będą nakierowane na całą społeczność terytorialną lub kategorialną.

Istotnymi przesłankami dla doboru technik pracy, jest zarówno miejsce i przestrzeń

czasowa, w której możemy oddziaływać na życie ludzi, jak również osobiste

preferencje streetworkera.

Oczywiście wspomniane przesłanki, traktują bardzo ogólnie sprawę

stosowanych technik, w obrębie metody streetworkingu. Nie sposób jednak podać całej

mnogości technik, jakie można wykorzystać lub wymyślić na bieżąco, aby realizować

cele wspierania i pomagania ludziom oraz rozwijania ich możliwości i umiejętności.

Tak naprawdę choć powinniśmy się starać planować, to na skutek kreatywności

streetworkera trudno nawet czasem przewidzieć, w jaki sposób będziemy pracować

z ludźmi. Nie da się również zawsze przewidzieć, z jakimi problemami, czy

możliwościami przyjdzie nam się zmierzyć danego dnia. Pozwolę sobie na przytoczenie

listy przykładowych technik wykorzystywanych w pracy streetworkera. Począwszy

od wspomnianych wcześniej technik diagnostycznych, poprzez tak podstawowe

techniki, jak bycie wzorem, modelem do naśladowania, czy zwykłą rozmowę, dyskusję

i inne techniki komunikowania się, można przejść do innych technik, takich jak

organizowanie wycieczek, gier i zabaw edukacyjnych, szkoleń, warsztatów, dram,

scenek, zadawania zadań domowych, organizowania festynów, lub konkursów, spotkań

z ciekawymi ludźmi i innego rodzaju zajęć artystycznych i sportowych. Ogromne

znaczenie mają również konsultacje, poradnictwo, techniki związane z byciem

mediatorem, czy rzecznikiem w relacjach społecznych. Można stosować technikę

15

kontraktu, na zasadach coś za coś, a nawet ucząc gry w szachy, ukazać jak wielkie

znaczenie ma przewidywanie konsekwencji, naszych pozornie by się zdawało błahych

posunięć życiowych. Słowem jest to przestrzeń otwarta by ją odkrywać, pogłębiać,

udoskonalać, czyniąc z tej różnorodności technik wspaniałe narzędzia w służbie

człowiekowi.

1.6. Role Streetworkera

Kim tak naprawdę jest streetworker? Jakie są jego role? Są to pytania, na które

pragnę odpowiedzieć w tym podrozdziale. Przyjęło się bardzo mocno w naszym

społeczeństwie, że wszelkie zawody, czy odpowiedzialne społecznie funkcje powinni

sprawować ludzie z odpowiednim wykształceniem, potwierdzającym ich kwalifikacje.

Myślę, że jest to bardzo ważne, aby tego typu pracę wykonywały osoby bardzo dobrze

przygotowane do pełnienia ról społecznych, jakie wiążą się z zawodem streetworkera.

Jeszcze ważniejsze jednak są cechy osobiste, siła charakteru, wrażliwość, kreatywność,

uporządkowany świat wartości, odpowiednie podejście do drugiego człowieka,

umiejętność słuchania ludzi, opanowanie i inne tym podobne cechy. Osobiście nie

przykładam większego znaczenia do tego, czy te osoby posiadają jakieś dyplomy

potwierdzające ich kwalifikacje. Choć z pewnością uwiarygodnienie naturalnych

predyspozycji, jak również nabycie wiedzy i rozmaitych umiejętności w drodze

edukacji, jest niewątpliwym dodatkowym atutem. Również niezbędne jest ciągłe,

permanentne kształcenie się, poszerzanie wiedzy i umiejętności. Tak naprawdę,

to praktyka zweryfikują, czy ktoś się nadaje do pełnienia ról jakie stoją przed

streetworkerem. Natomiast wiedzę i umiejętności można i trzeba zawsze nieustannie

poszerzać. Należy natomiast przyznać, że jest to bardzo odpowiedzialne zajęcie, bardzo

trudne i wymagające obszernej wiedzy, doświadczenia i wielu umiejętności

społecznych, jak również ogromnej charyzmy. Trzeba mieć naprawdę odpowiednie

predyspozycje do wykonywania tego zawodu, a sam dokument potwierdzający

ukończenie studiów na kierunkach społecznych, do tego nie wystarczy.8 Natomiast

bardzo przydatne dla tego zawodu jest rozwijanie nauk i teorii związanej z tą profesją.

Bowiem nasze wspólne doświadczenia, wzajemnie nas wzbogacają i są bardzo

przydatne w praktyce. Toteż tworzenie teorii i przelewanie tej praktyki na świat nauki

8 Por. S. Rost, Czym zajmują się streetworkerzy, http://kobieta.wp.pl/kat,132000,title,Czym-zajmuja-

sie-streetworkerzy,wid,15309524,wiadomosc.html, (04.02.2014)

16

jest również niezbędne. Systematyzowanie i upowszechnianie wiedzy na temat

streetworkingu, można więc również zaliczyć do jednej z roli streetworkerów.

Poniżej pragnę przedstawić moją propozycję zestawienia kilku podstawowych

ról, które są pełnione poprzez streetworkerów.

Przede wszystkim rolą streetworkera jest pomaganie, wspieranie oraz

rozwijanie. Dotyczy to zarówno rozwoju osobistego oraz społecznego ludzi,

na rzecz których świadczy swą pracę, jak również wspierania i pomagania

w rozmaitych trudnościach, z którymi się oni zmagają w życiu.

Jego rolą jest prowadzenie szeroko rozumianej profilaktyki, zapobiegającej

szerzeniu się rozmaitych społecznie destrukcyjnych zachowań.

Streetworker jest łącznikiem, czyli pomaga ludziom posiadającym trudności

w przystosowaniu się społecznym, odnaleźć się w korzystny dla nich sposób

w relacjach społecznych.

Jako towarzysz dzieli doświadczenia życiowe, towarzyszy w trudnych chwilach,

ale i w sukcesach.

Powinien stawać się jak przyjaciel, czyli być kimś komu można zaufać i kto jest

gotowym w miarę swoich możliwości, aby wesprzeć w potrzebie.

Jako animator motywuje, zachęca do działania, aranżuje zarówno społeczność,

w której pracuje, jak również grupy oraz poszczególne osób do podejmowania

rozmaitych konstruktywnych działań.

W roli pedagoga, dba o rozwój umiejętności nabywania zdolności społecznych

oraz rozwój zdolności do samorozwoju.

Pełniąc rolę pracownika socjalnego, w profesjonalny sposób pracuje w celu

rozwiązywania rozmaitych kwestii społecznych, czy trudności życiowych,

z którymi zmagają się osoby i grupy przez niego wspierane.

Terapeuta – praca streetworkera ma bowiem charakter terapeutyczny.

Bardzo często staje się rzecznikiem osób i grup, które wspiera. Jest głosem,

który wstawia się za nimi, przed innymi autorytetami w społeczeństwie.

Występuje również jako bezstronny mediator, pomagając nawiązać

konstruktywny dialog w rozmaitych konfliktach, zarówno wewnątrz grupy, czy

społeczności, w której pracuje, jak również w dialogu społecznym na przykład

z władzami samorządowymi, szkołą itp.

17

Pełni rolę modelu do naśladowania, a z czasem również autorytetu. Swoją

postawą daje przykład dobrego funkcjonowania w społeczeństwie, tak aby

z czasem mógł się stać również autorytetem, dla tych ludzi, do których kieruje

swoje działania.

Pełni rolę katalizatora zmian społecznych.

Jako wychowawca uczy życia w społeczeństwie, krytycznego spostrzegania

rzeczywistości społecznej, ale również swą postawą przekazuje wartości

moralne.

Pełni rolę informacyjną i poradniczą. Wykorzystując szeroką wiedzę odnośnie

środowiska społecznego oraz rozmaitych form wsparcia, tudzież z innych

dziedzin, prowadzi on poradnictwo, konsultacje lub dzieli się wiedzą odnoszącą

się do rozmaitych dziedzin życia społecznego.

Wspomnę jeszcze raz tutaj rolę systematyzowania i upowszechnianie wiedzy

na temat profesji streetworkingu.

Jak widać jest to szereg ról, wymagających bogatej wiedzy oraz ogromnych

umiejętności społecznych i komunikacyjnych. Jednak i te muszą być poparte

doświadczeniem życiowym, które wcześniej zweryfikowało tę wiedzę i pomogło

rozwinąć te umiejętności. Zdawałoby się, że szereg tych ról pełni wiele osób

otaczających człowieka. Jednak osoba, którą wspiera streetworker, oczekuje po nim

czegoś więcej. Oczekuje bardziej profesjonalnej pomocy i wiedzy, odnoszącej się

do spraw, które powierza mu nawet jako osobie traktowanej troszkę jako przyjaciel.

Gdyby tego rodzaju zażyłość się oczywiście wytworzyła. Tak samo wyglądają

oczekiwania środowiska społecznego, w którym pracuje streetworker.

Próbując, krótko zdefiniować kim jest streetworker, można powiedzieć, że jest

to osoba pracująca metodą outreach „docierania do konkretnych grup odbiorców

poprzez bezpośrednie spotkanie w miejscach najczęściej przez nich odwiedzanych9”,

niosąca profesjonalne wsparcie i pomoc w rozwiązywaniu trudnych sytuacji życiowych

i kwestii społecznych oraz w rozwijaniu umiejętności społecznych i indywidualnych,

celem lepszej adaptacji w społeczeństwie osób, na rzecz których kieruje swoje

działania.

9 Por.: D. Pogorzelska, Streetworker-nowy zawód dla charyzmatycznych i odważnych,

http://www.ab.org.pl/?a=streetworker1, (04.02.2014)

18

1.7. Wartości i cele w pracy streetworkera

Jedną z podstawowych cech, która powinna charakteryzować streetworkera,

to uporządkowany świat wartości. Dlaczego jest to bardzo ważne? Streetworker

ma za zadanie wejść w środowisko i swoją postawą zmieniać panujące w nim normy,

wartości i zwyczaje. Jednak co by się stało, gdyby streetworker po wejściu

w środowisko, raczej sam zacząłby przejmować normy, wartości i zwyczaje panujące

w tym środowisku? Jesteśmy tylko ludźmi i bardzo często zależy nam na akceptacji

innych. Jest to częstym powodem dla którego ludzie są gotowi na rezygnację ze swoich

ideałów. Często nawet bezmyślnie ludzie przyjmują panujące w grupie zwyczaje, aby

czasem nie odstawać od niej za bardzo. Natomiast streetworker zwykle jest

w mniejszości i często jako jedyny ukazuje, że nie chce przyjmować jakichś postaw

oczekiwanych przez wszystkich członków grupy. Gdy ktoś nie posiada jasno

sprecyzowanego świata wartości, również cechuje go ogromna chwiejność. On sam nie

wie wówczas, co jest słuszne, a co nie. Taka chwiejność jest szybko wyłapywana przez

otoczenie i bywa przez nie wykorzystywana. Dzieci na przykład, bardzo dobrze

wykorzystują takie rozdwojenie wartości u rodziców. Doskonale wiedzą, do którego

z rodziców iść, aby ten się zgodził na coś, na co na pewno nie zgodzi się drugi rodzic.

Ludzie bezdomni, żebracy, alkoholicy, czy narkomanie, doskonale potrafią grać

na naiwności i litości człowieka. Mawiają na przykład: „Jak to, nie pomożesz?”

Natomiast streetworker powinien doskonale zdawać sobie sprawę, kiedy dając

im to co chcą, bardziej im zaszkodzi, a kiedy faktycznie może im to pomóc i nie

powinien ulegać tym socjotechnikom. Nie może być również tak, że z jednej strony

uczy się ludzi jakiś postaw, a za chwile przyłapaliby oni streetworkera na czynach

zaprzeczających tym postawą. Nazywa się to obłudą i z pewnością nie jest korzystne

wychowawczo. Jedynie w uzasadnionych przypadkach, gdy faktycznie człowiek widzi,

że wartości, czy sposoby działania w jakich do tej pory funkcjonował są szkodliwe,

powinien rozważyć dokonanie przewartościowania.

Nie da się wyznaczyć jednego uniwersalnego poglądu na świat wartości,

którymi powinni kierować się streetworkerzy, a z którym jednocześnie by się wszyscy

zgodzili. Skoro bardzo ważnymi celami w streetworkingu, jest zarówno pomoc

w przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu, jak również zapobieganie

niepożądanym społecznie zachowaniom, znaczy to tyle, że ogromny wpływ na świat

wartości, które przyświecają streetworkerom mają normy i wartości społecznie

akceptowane w danym społeczeństwie. Niestety prawda jest taka, że społeczeństwa

19

zwykle są w tej kwestii bardzo podzielone, a wszelkie rozmowy, debaty i inne tego

rodzaju dyskusje na temat świata norm i wartości, jakie powinny być społecznie

akceptowane, kończą się zwykle nierozwiązanymi sporami, waśniami i kłótniami.

Oczywiście te dwa cele zawsze stają w opozycji względem siebie, gdyż z jednej strony

piętnujemy złe zachowania, stosując rozmaitego rodzaju sankcje społeczne, z drugiej

strony nie chcemy odtrącić przecież człowieka, ze względu na te złe postawy. Jest

to chyba jeden z większych konfliktów, które wewnętrznie może przeżywać

streetworker. Dodatkową kwestię stanowi to, że każdy streetworker posiada własny

indywidualny świat wartości. Ja postuluję za tym, że streetworker powinien pozostać

wierny swojemu sumieniu, a ewentualnie powinien być gotowy, aby co jakiś czas

zweryfikować słuszność swoich dotychczasowych poglądów.

Mówiąc jednak o wartościach w pracy streetworkerów, może lepiej przyjrzeć się

celom, które przyświecają tej profesji i powodom doboru pewnych sposobów osiągania

tych celów. W ten sposób łatwiej znaleźć jakieś wspólne wskaźniki, na wytyczne,

którymi powinny kierować się osoby pracujące metodą streetworkingu. Poniżej

wytypowałem kilka uniwersalnych celów, którymi jak sądzę zwykli kierować się

streetworkerzy.

Wspieranie i rozwijanie pozytywnych, budujących postaw, zainteresowań

i umiejętności społecznych, zarówno u osób indywidualnych, wśród rozmaitych

grup społecznych, jak i całych społeczności.

Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu ludzi.

Przeciwdziałanie destrukcyjnym i niepożądanym społecznie zachowaniom.

Pomaganie ludziom w rozwiązywaniu ich trudności życiowych, a grupą

społecznym w rozwiązywaniu negatywnych kwestii społecznych.

Docieranie do środowisk i osób najbardziej potrzebujących wsparcia

w powyższych celach, w miejscach w których najczęściej one przebywają.

Te pięć głównych celów, nadal niesie ze sobą możliwość wystąpienia

konfliktu wartości. Dla przykładu, które to są, te pozytywne i budujące postawy,

zainteresowania i umiejętności, a które wprost przeciwnie? Tudzież jak rozumieć

problem wykluczenia społecznego zwłaszcza w kontekście zachowań, które

powinniśmy uznać za destrukcyjne lub niepożądane społecznie? Kiedy mamy

do czynienia z trudnościami życiowymi, czy kwestiami społecznymi, w które powinien

angażować się streetworker, a kiedy powinien zostawić je w prywatnej gestii samych

20

zainteresowanych? Czy każda forma docierania do drugiego człowieka jest słuszna

i skuteczna, głównie w znaczeniu sposobu przekazywania/narzucania innym pewnych

treści? Pozornie by się wydawało, że odpowiedzi na te pytania są oczywiste, niestety

rzeczywistość jest bardziej złożona.

Celem zapobiegania wykluczeniu społecznemu, jest pomoc w odnalezieniu się

człowiekowi w gospodarczym, kulturalnym, społecznym i politycznym aspekcie

życia.10 W aspekcie gospodarczym chodzi o to, by każdy człowiek był w stanie, godnie,

uczciwie zarobić chociażby na podstawowe utrzymanie, tak swoje, jak również osób,

za które jest odpowiedzialny. Gdy zaś nie jest w stanie tego uczynić, ze względu na stan

zdrowia lub wiek, to aby miał zapewnione w miarę możliwości godne warunki życia.

Tu zwykle w praktyce, chodzi o poprawę wizerunku danej osoby, poszerzenie jej

kwalifikacji zawodowych i umiejętności społecznych, pomagających w odnalezieniu

się na rynku pracy. Ewentualnie stworzeniu preferencyjnych, przejściowych form

wsparcia i przywilejów ekonomicznych, zachęcających pracodawców do zatrudnienia

osób zagrożonych wykluczeniem. Pominąwszy aspekt egzystencjalny, sprawa

przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, dotyczy także umiejętności i sposobności

rozwoju rozmaitych zainteresowań, hobby i innego rodzaju aktywności,

zaspakajających potrzebę samorealizacji człowieka. Rozwojem tych sfer zajmował się

będzie streetworker w aspekcie kulturalnym przeciwdziałania wykluczeniu

społecznemu. Gdy mówimy o aspekcie społecznym, chodzi o akceptację społeczeństwa

względem danej osoby, grupy, czy społeczności, czyli aby osoba, która pragnie mieć

relacje społeczne, nie była przez to społeczeństwo bezpodstawnie odtrącana. Natomiast

gdy osoba ma z rozmaitych powodów trudności z nawiązaniem relacji społecznych,

by mogła liczyć na wsparcie w procesie tworzenia tych relacji. Nie dotyczy

to oczywiście wyrażania przez społeczeństwo dezaprobaty z powodu owych

destrukcyjnych lub niepożądanych społecznie zachowań, przy jednoczesnej pomocy

w nawiązywaniu pozytywnych relacji społecznych. Zwykle, chodzi o zachowania

sprzeczne z prawem, zwłaszcza tym karnym i dotyczącym spraw wykroczeń, jak

również zachowaniami destrukcyjnymi, wyniszczającymi zarówno osobę, która

przejawia te zachowania, jak również jej otoczenie, bądź dotyczy to zachowań wprost

wyrządzających krzywdę innym ludziom. Oczywiście w obrębie tego zagadnienia,

10 Por., R. Szarfenberg, Marginalizacja i wykluczenie społeczne – Wykłady

http://www.ekonomiaspoleczna.pl/files/ekonomiaspoleczna.pl/public/Biblioteka/2006.4.pdf

(08.01.2014), s. 20

21

każdy streetworker musi rozstrzygnąć te sprawy w ramach własnego sumienia, gdyż

zdania dotyczące tego, które zachowania są społecznie destrukcyjne są bardzo

podzielone. Przykładem jest rozdawanie prezerwatyw przez niektórych streetworkerów,

co inni postrzegają za wspieranie patologii rozwiązłości, której owoce przynoszą daleko

dalej idące szkody społeczne, niż tylko te objęte rzekomą redukcją szkód związaną

tylko z chorobami wenerycznymi. Natomiast kontynuując sprawę wykluczenia

społecznego, mamy tu jeszcze utrudnienia w sferze prawa przysługującego osobom

i grupą marginalizowanym. Choć nie jest to stricte sfera, za którą jest odpowiedzialny

streetworker, to jednak dziedzina ta może wiązać się z ogromnym sporem wartości

niektórych streetworkerów. Dlaczego bowiem osoby sprawiające nieustanny konflikt

z prawem, lub leniwe, niechcące uczciwie zarabiać na swoje utrzymanie, lecz żerujące

na rozmaitych świadczeniach socjalnych, mają mieć równe prawa jak osoby, które

naprawdę starają się pracować lub znaleźć zatrudnienie i nie wchodzą notorycznie

w konflikt z prawem? Z kolei prawo, aby było również wychowawczym, powinno

więc wspierać i pomagać w odnalezieniu się w strukturach społeczeństwa osobą

zagrożonym wykluczeniem społecznym, a z drugiej strony wychowywać i zachęcać

do podejmowania właściwych społecznie zachowań. Dylematem streetworkera może

tu być problem związany z wyuczoną bezradnością, spowodowaną nieprzemyślanym

prawem socjalnym utrwalającym postawy roszczeniowe. Z drugiej zaś strony może

to być brak narzędzi prawnych do udzielenia odpowiedniej pomocy ułatwiającej jednak

adaptację społeczną osobom marginalizowanym.

Należy jeszcze poruszyć kwestię, która bardzo mocno determinuje sposób pracy

i pewne wartości streetworkerów. Jest to cel docierania ze wsparciem i pomocą

do środowisk i osób, wśród których panujące wartości i normy nie uchodzą

za społecznie konstruktywne. Faktem jest, że staramy się szanować wartości panujące

w tych środowiskach, ze względu na potrzebę zdobycia zaufania tych osób. Drugim

powodem jest szacunek do samego człowieka, niezależnie od tego, co robi i jakie

są jego poglądy oraz pragnienie wniesienia czegoś, co uznajemy za dobre dla nich.

Ostatecznie jednak pragniemy dokonać pewnej przemian panujących tam norm,

zwyczajów i wartości. To ukazuje fakt, że tak naprawdę nie zgadzamy się do końca

na normy i wartości, czy zachowania panujące wśród nich. Jednak wiemy, że trudno jest

osiągnąć cel takich przemian, otwarcie krytykując postawy tych ludzi. Łatwiej najpierw

pokazać własnym przykładem, że można żyć inaczej. W ten sposób można pokazać

nową jakość życia i pozytywy z niej płynące. Wprawdzie bardzo trudno jest ukazać

22

ludziom to, że ich kochamy i szanujemy, chociaż nie godzimy się na ich sposób

funkcjonowania. Potrzebujemy więc najpierw ukazać właśnie to, że ich szanujemy, jako

ludzi, niezależnie od tego co czynią, aby wówczas łatwiej było im nam zaufać i przyjąć

ewentualne spostrzeżenia, czy nawet korektę do ich zachowań. Ponadto wtenczas

zbliżymy się do nich i możemy zobaczyć, że każda z tych osób, w danym środowisku,

ma coś cennego i indywidualnego, co bardzo warto rozwinąć. Jest to ogromny pomost

do odnalezienia się przez te osoby, w obrębie szeroko widzianego społeczeństwa oraz

zbudowania bardziej konstruktywnych norm i zasad współżycia w społeczeństwie.

Warto wspomnieć jeszcze jedno ważne zagadnienie w obrębie wartości.

Po pierwsze, nie jesteśmy żadnym wszechwiedzącym guru, mającym prawo

do rozporządzania życiem ludzi. Po drugie jest bardzo niedobrze, gdy ktoś ma tylko

podejście „pomagacza” w relacji z osobami, z którymi spotyka się w roli streetworkera.

Nie jesteśmy z tymi ludźmi tylko dla tego, że możemy im jakoś pomóc, ale przede

wszystkim dla tego, że są cennymi osobami. Chodzi o to, aby z jednej strony nie patrzeć

na ludzi z góry, by oni nie czuli się też tak traktowani, a z drugiej strony zbyt

przedmiotowo pragnąc się spełniać w roli jakiegoś pomagacza. Zdecydowanie mamy

być bardziej jak przyjaciele tych osób, ciesząc się z ich sukcesów i wspierając

w trudniejszych dla nich momentach.

1.8. Charakterystyka wybranych kierunków pracy streetworkerów.

Trudno przytoczyć całokształt rozmaitych kierunków oddziaływań

streetworkerów na świecie i omówić je wszystkie. Moim celem nie jest również

podanie całokształtu złożoności konkretnych zagadnień, które będę omawiał w tym

podrozdziale. Pragnę jedynie, w krótki sposób ogólnie zasygnalizować i wstępnie

scharakteryzować, najważniejsze przesłanki i przykładowe formy pracy, przyświecające

niektórym z kierunków oddziaływań. Przyznaję, że najłatwiej jest pisać o tym, co już

istnieje i funkcjonuje, choć czasem widzimy braki, o których również warto

wspomnieć. Podobnie łatwiej pisać o tym, co jest najbardziej nam bliskie i w czym sami

funkcjonujemy. Niemniej zachęcam do podejmowania coraz to nowych wyzwań

i trafiania do coraz to rozmaitszych grup odbiorców, wychodząc naprzeciw przeróżnym

kwestiom społecznym, dotąd niedotykanym przez innych. Dokonałem wyboru

konkretnych zagadnień, z jednej strony w oparciu o specyfikę grupy odbiorców,

z drugiej próbując ukazać kierunki pracy nie koniecznie nastawione na długotrwałe

towarzyszenie w życiu jej odbiorców.

23

1.8.1. Praca z dziećmi ulicy

Głównym problemem w zagadnieniu dzieci ulicy, jest fakt, że dotyczy

to właśnie dzieci, które w znaczącym stopniu pozostawione są same sobie

i wychowywane przez nie zawsze właściwe wzorce i normy panujące na ulicy, czy

podwórku, gdzie spędzają większość swojego czasu. Celem pracy z dziećmi ulicy jest

zapobieganie rozwijaniu się demoralizacji. Przede wszystkim dotyczy to zagadnień

przeciwdziałania przestępczości i innym patologiom wśród nieletnich. Zwłaszcza

kradzieżom, rozbojom, chuligaństwu, kultowi przemocy, narkomani i alkoholizmowi,

a czasem i prostytucji. Praca ta związana jest z towarzyszeniem tym dzieciom, w czasie

spędzanym przez nie na ich podwórku i organizowaniem im czasu wolnego. Poprzez

rozmaite zajęcia i wyjścia rozbudowuje się ich doświadczenia społeczne, pokazuje się

ciekawe i konstruktywne formy spędzania wolnego czasu, ale również pomaga się

w niezaniedbywaniu edukacji. Przede wszystkim zaś, własnym przykładem, daje się

wzór pozytywnego funkcjonowania wśród ludzi. Wychodzi się również często,

naprzeciw rozmaitym trudnościom życiowym, które mogą przeżywać zarówno one, jak

również ich rodzice.11

1.8.2. Praca z osobami bezdomnymi

Problem nieposiadania miejsca zamieszkania, nie jest jedynym problemem osób

bezdomnych, zwykle jest on konsekwencjom innych problemów, z którymi się oni

borykają. Złożoność tego zagadnienia jest więc dość ogromna i wymaga

indywidualnego podejścia do każdego bezdomnego. Zwykle streetworkerzy przeczesują

podległy im rewir, w poszukiwaniu bezdomnych i nawiązaniu z nimi kontaktu. Głównie

dotyczy to tych bezdomnych, którzy nie korzystają ze schronisk przygotowywanych dla

nich. Następnie jeśli uda się im zdobyć ich zaufanie, starają się pomóc im w miarę

rozeznania, uporać z ich problemami.12 Celem jest często poprawa ich wizerunku

i samooceny, pomoc w nabyciu rozmaitych umiejętności społecznych, czy rozwijaniu

kwalifikacji zawodowych. Czasem jest to pomoc w nawiązaniu relacji z rodziną, czy

realne poszukanie zatrudnienia, albo zachęta do podjęcia leczenia uzależnień, czy

innych schorzeń. Najczęściej jednak praca ta polega na zachęcie do skorzystania

z oferty ośrodków dla bezdomnych. Ogółem rodzaj zakresu pracy, zależy

od indywidualnej sytuacji osoby bezdomnej.

11 Por. M. Bernasiewicz, „Streetworking (praca uliczna) wśród dzieci ulicy jako forma zapobiegania

przestępczości nieletnich”, op. cit., s. 377-380. 12 Por. Streetworking, czyli co? http://www.streetworking.org/pl/street (15.02.2014)

24

1.8.3. Praca z seniorami

Nie potrzeba wielkich badań, wystarczy obejrzeć się wokół siebie i spojrzeć,

bądź to na naszych senioralnych sąsiadów, bądź to na osoby starsze w naszych

rodzinach, by dostrzec jak często aktywność społeczna osób starszych jest mocno

ograniczona. Bardzo często osoby starsze, utraciły już znaczną część swoich przyjaciół.

Nawet jeśli posiadają rodzinę, kontakt ten często jest ograniczony poprzez rozmaite

obowiązki życiowe, jakie posiadają krewni i sprowadza się tylko do odwiedzin raz

na jakiś czas. Natomiast większość czasu osoby te spędzają samotnie, zwłaszcza gdy

już pochowały swojego partnera życiowego. Nawet w najbliższym sąsiedztwie, z roku

na rok mają coraz to młodsze otoczenie. Natomiast różnice pokoleniowe sprawiają

również ogromny dystans społeczny, z tym młodniejącym w ich perspektywie

otoczeniem. Często widać, że aktywność społeczna tych osób ogranicza się

do zaspokajania podstawowych potrzeb, typu wizyta u lekarza i zrobienie zakupów.

Natomiast są to osoby, które mają ogromny potencjał społeczny, ze względu na ogrom

doświadczeń życiowych. Wchodząc do parku w godzinach, w których osoby aktywne

zawodowo zwykle pracują, a dzieci i młodzież uczą się lub studiują, można tam

z reguły spotkać przeważnie same osoby starsze. Jednak rzadko widać, aby potrafiły

one wspólnie ze sobą spędzać ten czas. Często widać, że brak po prostu sił, ze względu

na starość i rozmaite dolegliwości zdrowotne oraz brak im motywacji do budowania

nowych relacji społecznych. Mając na uwadze również naszą przyszłość, warto jest

pomóc dziś wnieść jakieś radosne światło w relacje tych osób, nie wspominając

o bogactwie doświadczeń, które mogą one wnieść dla młodszych pokoleń, gdy

pomożemy im zniwelować owe różnice międzypokoleniowe. Natomiast pomoc

w zorganizowaniu się, jak również przekazywaniu wiedzy o możliwościach wsparcia

społecznego na dotykające osoby starsze problemy, jest ogromną przestrzenią pracy,

która doskonale może być realizowana przez osoby pracujące metodą streetworkingu.

W praktyce warto po prostu porozmawiać z osobami starszymi, o ich perspektywie

spoglądania na ich relacje społeczne, marzeniach i oczekiwaniach. Na pewno znajdzie

się ogromna przestrzeń działań, w których bez naszego wsparcia nie dadzą sobie same

rady.13

13 Szerzej o zagadnieniu streetworkingu wśród osób senioralnych, można przeczytać w artykule

M. Łuszczyńskiej, W poszukiwaniu aktywizacji osób starszych – streetworking dla seniorów?,

Instytut Rozwoju Służb Społecznych, Praca socjalna 5/2013 s. 92-107

25

1.8.4. Partyworking

Partyworking jest formą pracy socjalnej i inną odsłoną streetworkingu,

ukierunkowaną przede wszystkim na działania profilaktyczno-edukacyjne. Zwykle

ta profilaktyka i edukacja dotyczy spraw związanych z negatywnymi skutkami

zażywania wszelkiego rodzaju środków odurzających oraz podejmowania ryzykownych

zachowań seksualnych. Tym co głównie różni partyworking od streetworkingu jest

miejsce docierania do osób, którym się pomaga. Zgodnie ze swą nazwą, działania

te mają miejsca na różnego rodzaju imprezach masowych, w klubach, na koncertach,

czy festiwalach. W praktyce, tworzy się zwykle w takim miejscu punkt konsultacyjny,

do którego każdy może podejść. Zwykle partyworkerzy nie próbują się narzucać,

agitować, starają się również nie krytykować. Po prostu jest to punkt, w którym można

porozmawiać i uzyskać informacje dotyczące zagadnień wspomnianych powyżej.

Na tego rodzaju imprezach panuje dość luźna atmosfera, a ludzie po prostu są bardzo

otwarci na rozmowy i poznawanie nowych osób.14 Na większych festiwalach, gdzie

może pojawić się do tego przestrzeń, działania te można wzbogacić o różnego rodzaju

dramy i scenki przedstawiające rozmaite sytuacje życiowe. Następnie można zaprosić

do wspólnej rozmowy na tematy, które przewijały się w tego rodzaju przedstawieniach.

Zwykle jest to praca oparta na pojedynczych spotkaniach, a nie na długotrwałym

towarzyszeniu w życiu spotkanych tam osób. Wprawdzie istnieje możliwość stworzenia

później grupy wsparcia, dla osób z rozmaitymi problemami, albo pomocy w podjęciu

jakiś terapii.

Omawiając zagadnienie partyworkingu, mając na uwadze powszechność

w praktyce pewnych treści, związanych z zagadnieniem przeciwdziałania ryzykownym

zachowaniom seksualnym, które w zasadzie są jednym z dwóch głównych treści

w partyworkingu, pozwolę sobie na konieczną dygresję. Powodem tej dygresji jest

świadomość, że milczenie jest cichą zgodą na rozpowszechnianie pewnych szkodliwych

praktyk, jak również konieczność przedstawienia odmiennego od powszechnie

rozpowszechnianego spojrzenia na treści niesione w tej edukacji. Przede wszystkim

podstawowym problemem w tej edukacji jest przeświadczenie, że jedynym istotnym

zagrożeniem wynikającym z uprawiania ryzykownych zachowań seksualnych jest

zarażenie się jakąś chorobą weneryczną oraz postrzeganie ewentualnej ciąży jako

czegoś złego, choć jest to naturalna i zdrowa konsekwencja współżycia seksualnego.

14 Por. J. Sztuki, Innowacje w środowiskowych programach profilaktycznych. Partyworking, op. cit.,

s. 404-407

26

Takie postrzeganie problemu prowadzi do przeświadczenia o konieczności redukcji

szkód tylko i wyłącznie wynikających z możliwości zarażenia się tymi chorobami

i ewentualnych kosztów ich leczenia. Stawia to zupełnie inne priorytety w owej

edukacji aniżeli te, które by funkcjonowały po uwzględnieniu również innych

konsekwencji. Jest to niestety wyrazem krótkowzroczności społecznej dotyczącej

konsekwencji podejmowania ryzykownych zachowań seksualnych oraz samego

postrzegania tego co powinno się nazywać ryzykownym zachowaniem seksualnym.

Przede wszystkim ryzykowne nie jest uprawianie seksu bez prezerwatywy, tylko

uprawianie go z wieloma partnerami mogącymi przenosić choroby weneryczne, jak

również negatywne społecznie są następstwa wspierania lub nawet promowania przez

tą edukację rozwiązłego stylu życia seksualnego. Do konsekwencji wspierania

i promowania tego stylu życia seksualnego należą między innymi brak umiejętności

tworzenia trwałych związków. Brak starania się o naprawę relacji w związkach.

Gdy coś nie wychodzi, zamiast naprawiać związek, to przeważnie w dzisiejszych

czasach się go zrywa.15 Pokazuje to jak przedmiotowo, a nie podmiotowo traktuje się

wówczas tą drugą osobę. Przypomnę, że na wychowanie człowieka do momentu jego

usamodzielnienia potrzeba wielu lat, dlatego w instynkcie człowieka powstaje potrzeba

tworzenia trwalszych związków rodzinnych. Mamy tu jeszcze brak rozwagi i dojrzałego

spojrzenia przy wyborze partnera życiowego. Innymi kryteriami będzie się kierowała

osoba wchodząca w przygodny związek, a innymi myśląc o tym związku poważniej.

Konsekwencje tego są jak lawina. Rozpadające się małżeństwa, dzieci cierpiące

z powodu rozstania rodziców, ale i z powodu walki rodziców o ich względy. Następnie

niemal samotne wychowywanie potomstwa, przez któregoś z rodziców, ale i utrudniony

kontakt ze swoim dzieckiem dla drugiego rodzica. Na swój sposób dziecko traci troszkę

ze wzorców i tego wszystkiego, co zwykle wnosi osoba matki lub ojca. Jeszcze

dochodzi konieczność płacenia alimentów i to nie koniecznie przez osobę, która

bezpośrednio przyczyniła się do rozpadu rodziny. W przypadku braku możliwości

wywiązania się z tego zobowiązania, występuje ryzyko trafienia w błędne koło

więziennictwa, za zobowiązania alimentacyjne. Czasem starczy, że ktoś na troszkę

dłużej straci pracę, co w scalonej rodzinie dałoby możliwość uzyskania wsparcia

z zewnątrz, a nie trefienia do więzienia za zobowiązania alimentacyjne. Gdy zaś znudzą

się już zgodne z naturą doznania seksualne, rozjuszone popędy u osób rozwiązłych

15 Por. http://demotywatory.pl/3753921, (13.02.2014)

27

seksualnie, kierują je w poszukiwanie nowych doznań przeciwnych naturze, jak

również w skrajnych przypadkach popychają one, te osoby do pedofilii, gwałtów,

porwań dla handlu ludźmi, w celu zmuszania do niewolniczego świadczenia usług

seksualnych. Negatywnych konsekwencji takiego stylu życia jest oczywiście znacznie

więcej, jednak o tych sprawach rzadko się wspomina w ówczesnej profilaktyce przeciw

niebezpiecznym zachowaniom seksualnym. Natomiast znacznie większy nacisk w tej

edukacji kładzie się na rzekomą skuteczności stosowania prezerwatyw i konieczności

ich rozdawania. Prowadzenie owej kampanii reklamowej prezerwatyw i ich

rozdawnictwo, tak na prawdę wielokrotnie zwiększa częstotliwość podejmowania

ryzykownych zachowań seksualnych. Dlatego nawet jeśli stosowanie prezerwatyw

podczas stosunków daje około 80% skuteczności powstrzymania wystąpienia zarażenia

się jakąś chorobom weneryczną, to te pozostałe ok 20% szans na zarażenie się tymi

chorobami, powinniśmy pomnożyć przez zwiększoną ilość podejmowanych

ryzykownych zachowań seksualnych w skutek promowania prezerwatyw.16 Ludzie palą

papierosy, spożywają alkohol i mówią wówczas, że przecież muszą na coś kiedyś

umrzeć. Jeśli potrafią się powstrzymać od ryzykownych zachowań seksualnych,

to rzadko powodem jest lęk przed jakąś chorobą. Boją się raczej konsekwencji podjęcia

odpowiedzialności za nowe ludzkie życie. Natomiast dobro dzieci, powodzenie

w długoletnim związku i inne takie wartości są prawdziwymi argumentami, dla których

ludzie potrafią rezygnować z przejściowych przyjemności. Chociaż w profilaktyce

chorób przenoszonych drogą płciową naucza się o trzech głównych zasadach

zmniejszających, bądź całkowicie eliminujących ryzyko zakażenia, czyli abstynencji

seksualnej, pozostawaniu w stałym wzajemnie wiernym związku oraz praktykowaniu

zachowań pozornie zmniejszających ryzyko zakażenia, to jednak główny nacisk stosuje

się na tą trzecią najmniej skuteczną zasadę.17 Niestety czyniąc główny nacisk

na praktykowanie zachowań pozornie zmniejszających ryzyko zakażenia podczas

odbywania stosunków, czyli używanie prezerwatywy, oddziaływania w kierunku drugiej

zasady zachęcania do posiadania jednego stałego partnera stają się mało atrakcyjne,

przez co dużo mniej skuteczne. Wątpliwym jest również, aby te kilkaset tysięcy złotych

zaoszczędzone na leczeniu osób zarażonych chorobami wenerycznymi, potrafiło

16 Por. Study confirms condom use reduces risk of HIV infection by 78%, http://www.news-

medical.net/news/20120112/Study-confirms-condom-use-reduces-risk-of-HIV-infection-by-

7825.aspx , oraz http://apps.who.int/rhl/hiv_aids/dwcom/en/index.html; (30.04.2014) 17 Por. Ważne informacje HIV,

http://www.pozytywniwteczy.pl/projekty/wolniodnalogow/03_hiv,index.html (30.04.2014)

28

chociaż w połowie zredukować nakłady finansowe związane z redukowaniem daleko

dalej idących następstw społecznych, wynikających z naprawdę ryzykownych, czyli

rozwiązłych zachowań seksualnych. Ponadto dyskusyjnym jest, czy wspominając

o skuteczności prezerwatyw w zapobieganiu zarażeniu się chorobami, koniecznym jest

rozdawanie tych prezerwatyw. Może posiadając wiedzę o ryzyku, a nie posiadając

środków zaradczych sprawi to, że ludzie rzadziej podejmować będą ryzykowne

zachowania seksualne?

1.8.5. Praca bez ustalania z góry grupy odbiorców

Podobnie jak w przypadku partyworkingu, jest to forma działania, nastawiona głównie

na profilaktykę i edukację społeczną. Zwykle jednak zakres tematyki tych działań jest

znacznie szerszy, aniżeli poruszanie zagadnień dotyczących głównie uzależnień

i ryzykownych zachowań seksualnych. Nie ma również sprecyzowanego miejsca,

w którym tego rodzaju pracę świadczymy. Często również przyświeca tego rodzaju

oddziaływaniom, szerzenie idei społeczeństwa obywatelskiego i podejmowania

rozmaitych ciekawych inicjatyw społecznych, oraz zachęta do przedsiębiorczości.

Zwykle trudno rozwijać tego rodzaju praktykę, ponieważ w większości wymogach

stawianych przy oferowanych funduszach, grantach i innego tego rodzaju sposobach

finansowania inicjatyw społecznych, potrzeba najpierw jasno sprecyzować, zarówno

grupę odbiorców, jak również środki, techniki i działania, które w trakcie projektu będą

stosowane. Natomiast w tym przypadku możemy spotkać ludzi w rozmaitym wieku,

borykających się z przeróżnymi problemami. Przede wszystkim poszukuje się tego,

co cennego pragnie w swoim życiu czynić spotkany człowiek i do czego tak naprawdę

ma predyspozycje. Dopiero w oparciu o te przesłanki, podejmuje się działania

pomagające rozwiązywać konkretne problemy, bądź rozwijać indywidualne talenty oraz

wzmacniać potrzebne do nich umiejętności społeczne. Nie próbujemy narzucić

im naszego wyobrażenia, jak powinno wyglądać ich życie. Bo to jest ich życie.

My natomiast możemy pomóc im rozwinąć te dziedziny ich zainteresowań, które

są konstruktywne społecznie i mogą pomóc im zaistnieć w społeczeństwie. Nie pracuje

się na deficytach walcząc ze słabościami, lecz poprzez rozwijanie pozytywnych pasji,

odkrytych w nich, wypiera się te destrukcyjne zachowania. Po prostu przestają mieć

na nie czas i pomału przestają się nimi wówczas interesować. Nie da się więc na etapie

tworzenia projektu przewidzieć zajęcia i działania, które będziemy podejmowali

w trakcie realizacji tego rodzaju inicjatyw streetworkerskich. No może poza samym

29

wychodzeniem do ludzi, sposobami w jakie to będziemy robić i faktem, że potem

chcemy w jakiś bliżej nieokreślony sposób, zależny od indywidualnych przesłanek,

oddziaływać w życiu spotkanych osób. Oczywiście może nam przyjść pomagać

seniorom w odnalezieniu nowych towarzyszy życia i pasji, które mogą im umilić ten

wiek. Pomaga się bezdomnym w wyjściu z bezdomności. Pomaga się ludziom

w wyborze właściwego kierunku dalszego rozwoju. Tutaj dobrze wskazywać

na naturalne talenty i predyspozycje. Zamiast bowiem walczyć ze słabościami,

w których nigdy nie osiągnie się ogromnych sukcesów, lepiej rozwijać te naturalne

talenty, które przychodzą ludziom łatwo. Jest większe prawdopodobieństwo, że osiągną

w nich sukces życiowy i wyprą tak te negatywne cechy. Najczęściej jest to praca oparta

na pojedynczych spotkaniach z ludźmi. Jednak jest dużo łatwiej, niż w przypadku

partyworkingu, utrzymać dalej kontakt ze spotkanymi osobami. Na przykład, gdy

zaangażujemy się w pomoc w konkretnych trudnościach z jakimi się one zmagają, lub

pomagając rozwinąć jakąś użyteczną społecznie inicjatywę, którą osoby te noszą

w sobie. Gdy pojawi się większe grono osób, z którymi pracujemy w obrębie tego

samego zagadnienia, może się okazać, że da się już rozpisać projekt, na pracę

z konkretną grupą odbiorców i konkretnymi kwestiami społecznymi do rozwiązania.

30

Rozdział II

Założenia metodologiczne w badaniach nad wpływem streetworkera

i organizacji jego pracy na metodę streetworkingu

Zarówno próbując opisać jakąś rzeczywistość, jak również podejmując się

działań mających na celu dokonanie zmian społecznych, trudno się obejść bez

przeprowadzenia badań społecznych. Nasze wyobrażenia o rzeczywistości bywają

bowiem złudne, a dokonanie wnikliwej analizy stanu rzeczywistości, pomaga nam

w ustaleniu faktów dotyczących stanu rzeczywistego badanych przez nas zjawisk.

Natomiast, aby przeprowadzone badania, były naprawdę w miarę trafnym

odzwierciedleniem rzeczywistości, a nie przyjętym tylko na wiarę, zdrowo-

rozsądkowym i złudnym jej wyobrażeniem, należy zastosować się do sprawdzonych

w metodologii badań zasad i sposobów postępowania.18 Jednocześnie przeprowadzając

badania społeczne, musimy się zastanowić najpierw czego one będą się dotyczyć, jak

również, czemu i komu mają przede wszystkim służyć. Z reguły poprzez badania,

pragniemy odkryć nieznane dotąd obszary naszej niewiedzy. Czasem pragniemy

sprawdzić, czy nasze wyobrażenia o rzeczywistości są trafne lub nie. Bywa i tak,

że chociaż istnieje już jakaś wiedza odnośnie danego zjawiska, to występuje

potrzeba powtórnego jej uwiarygodnienia, tudzież powtórnego zweryfikowania

z uwzględnieniem nowych wcześniej nie branych pod uwagę czynników.19 Kiedy

indziej wykonujemy badania dla potrzeb praktycznego działania. Powinniśmy bowiem

najpierw zweryfikować stan faktyczny rzeczywistości, którą pragniemy zmieniać.

Również jeśli potwierdzi się potrzeba dokonania tych zmian, badania mogą pomóc nam

sprawdzić nasze realne możliwości na ich przeprowadzenie.20

2.1. Przedmiot i cel badań

Niniejsza praca została poświęcona działaniom streetworkerów. Owe działania

streetworkerów dotyczą stosowania metod postępowania wychowawczego,

dydaktyczno - informacyjnego oraz pomocowego. Początkowo pragnąłem poznać bliżej

to zagadnienie wyznaczając działania streetworkingowe jako obszar badań. Natomiast

zgodnie z zaleceniem M. Łobockiego, jako cel badań przyjąłbym wówczas próbę

18 Por. M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna wydawnicza Impuls,

Wydanie XI, Kraków 2011, s. 15-17 19 Por. Ibidem., s. 23-24 20 Por. J. Sztumski, Wstęp do metod i Technik Badań Społecznych, Wyd. „Śląsk” Sp. zo.o.

Wydawnictwo Naukowe, Katowice 1999, s. 72

31

oszacowania/sprawdzenia wielkości wpływu pracy streetworkerów, na zmianę w życiu

osób, do których oni tę pracę kierują, oraz czynników jakie muszą być spełnione, aby

ta praca była skuteczna.21 Dokonanie ewaluacji długotrwałych efektów działań

streetworkerskich jest natomiast stosunkowo trudnym zadaniem i niestety nie

do osiągnięcia dla mnie, przede wszystkim ze względów ograniczeń w czasie. Z jednej

strony występuje bowiem potrzeba dotarcia do odbiorców pracy streetworkerów,

z drugiej zaś strony odroczenia tych badań w czasie, wykonując badania zarówno przed

podjęciem działań streetworkerów, w trakcie ich trwania, jak również po dłuższym

czasie od momentu ich zakończenia.

Nie da się ukryć, że fundamentem dla działań streetworkerskich są sami

streetworkerzy. To od nich zależy zarówno jakość pracy, jak i jej treść oraz kierunek

w jakim prowadzone są ich przedsięwzięcia. Postanowiłem, jako obszar badań przyjąć

motywacje do pracy, świat wartości oraz warunki organizacyjne pracy streetworkerów.

Tym samym jako cel główny badania wyznaczyłem następujące zagadnienie:

Poznanie wpływu streetworkera i sposobu organizacji jego pracy na metodę

streetworkingu.

Natomiast jako cele szczegółowe wyznaczyłem następujące zagadnienia:

a) Poznanie czynników motywujących i demotywujących streetworkerów do pracy.

b) Poznanie wpływu światopoglądu i wartości, którymi się kierują streetworkerzy

na jakość i treść ich pracy.

c) Poznanie zależności między warunkami organizacyjnymi, a wpływem na jakość

pracy i motywację streetworkerów.

Praktyczną korzyścią z badań było poszukanie czynników wpływających

na motywację i jakość pracy streetworkerów, co stwarza możliwość odnajdywania

rozwiązań wspierających działania streetworkerów.

2.2. Problemy i pytania badawcze

Podejmując się zadania zbadania rzeczywistości, oprócz określenia przedmiotu

badań i jego celu, występuje potrzeba sprecyzowania problemów badawczych. Owe

problemy badawcze formułuje się w oparciu o cel badania i są one dopełnieniem,

uszczegółowieniem celu badań. Dzięki problemom badawczym poznajemy szczegóły

tego, co tak naprawdę zamierzamy zbadać, aby uzyskać odpowiedź na zagadnienie

zawarte w celu głównym. Problemy badawcze wyrażamy poprzez sformułowanie pytań

21 Por. M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, op. cit., s. 26

32

badawczych, które są pomocnicze dla rozstrzygnięcia obszaru naszej niewiedzy,

wyrażonej w celu badania.22

Poniżej przedstawiam pytania badawcze, którymi posłużyłem się do zdobycia

informacji na postawione problemy badawcze.

1) Skąd streetworkerzy biorą swą siłę i motywację do pracy?

2) W jakim stopniu streetworking jest działalnością misyjną?

3) Jaki wpływ na pracę streetworkerów mają warunki organizacyjne, w obrębie

których funkcjonują?

2.3. Metoda, technika, narzędzie

„Metoda to tyle, co określony, powtarzalny i wyuczony sposób - schemat lub

wzór - postępowania, świadomie skierowanego na realizację pewnego celu poprzez

dobór środków odpowiednich do celu. Metoda naukowa to pewien określony sposób

postępowania zmierzającego świadomie do realizacji pewnego celu czy pewnej

kategorii celów poznawczych w nauce.”23

„Techniką nazywać będziemy czynności praktyczne, regulowane starannie

wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych

informacji, opinii, faktów.”24 Technika jest elementem składowym metody, związanym

ze sposobem gromadzenia danych w obrębie danej metody.25

Biorąc pod uwagę sprecyzowane wcześniej problemy badawcze oraz obszary

badań, które w znaczącym stopniu dotyczyły osobistych, wewnętrznych przeżyć,

przekonań, czy nawet wartości, musiałem wybrać metodę ukierunkowaną

na wyciągnięcie relacji słownych poprzez pytania zadawane respondentom.

Rozważałem w tym względzie między dwoma metodami zbierania danych. Pierwszą

z nich miała być „metoda dialogowa, polegającej na wykorzystaniu swobodnie

prowadzonej rozmowy w celach badawczych.”26 Natomiast w metodzie tej nie da się

z góry przewidzieć kierunku, w którym może pójść taka rozmowa. Chcąc jednak zebrać

w miarę jednolite dane, aby łatwiej uporządkować istotne dla celów badania treści

i uzyskać odpowiedzi na nie od wszystkich respondentów, jako podstawową metodę

badania wybrałem sondaż.

22 Por. Ibidem., s. 23 23 S. Nowak, Metodologia Badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 19 24 T. Pilch, T. Bauman, za (Kamiński A.1974), Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Żak,

Warszawa 2001, s. 71 25 Por. R. A. Podgórski, Metodologia badań socjologicznych. Kompendium wiedzy metodologicznej dla

studentów, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz – Olsztyn 2007, s. 190 26 Por. M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, op. cit., s. 277

33

„Najogólniej przez metodę sondażu rozumie się metodę badań, której

podstawową funkcją jest gromadzenie informacji o interesujących badacza problemach

w wyniku relacji słownych osób badanych, nazwanych respondentami. Cechą

konstytutywną metody sondażu jest wypytywanie, czy sondowanie opinii. Tak więc

częścią składową metody tej są zadawane respondentom pytania.”27

Na podstawie treści problemów badawczych ewidentnie mogłem wyciągnąć

wniosek, że pytania w narzędziu badawczym muszą mieć charakter otwarty, tak aby

respondenci mogli się swobodnie i wyczerpująco wypowiedzieć. Tym bardziej, gdy

zależało mi na uzyskaniu wyników jakościowych. Dla tego jako technikę stosowaną

w badaniu wybrałem wywiad.

„Wywiad jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według

opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. Wywiad

służy głównie do poznawania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości. Materiał

uzyskany drogą wywiadu pozwala ponadto na analizę układów i zależności między

zjawiskami. Sprawność wywiadu i wartość uzyskanego materiału zależą od wielu

czynników. Najważniejszym jednak warunkiem poprawnego przeprowadzenia wywiadu

są właściwie przygotowane dyspozycje. Określa się je zazwyczaj mianem

kwestionariusza.”28 Kwestionariusz wywiadu stanowi jednocześnie narzędzie

badawcze, w którym zawarte są właściwie przygotowane do przeprowadzenia wywiadu

dyspozycje. Narzędzie to zawiera nazwę, cel badań oraz odpowiednio opracowane

pytania, które powinny w trafne i rzetelne sposób być podporządkowane celom badania

zawartym w problemach badawczych.29 Sporządzony kwestionariusz wywiadu, został

umieszczony do wglądu, w aneksie niniejszej pracy.

2.4. Podmiot badań

Jako populację generalną w niniejszych badaniach wybrałem zbiorowość osób

wykorzystujących metodę streetworkingu kierowaną do osób bezdomnych, czyli

wybrałem osoby praktykujące działania wychowawcze, dydaktyczne i pomocowe

metodą outreach względem konkretnej grupy odbiorców. Na chwilę obecną jest

to jeszcze stosunkowo nieliczna zbiorowość osób, praktykująca tego rodzaju działania

na terenie naszego kraju. Nie mniej, jako że metoda ta staje się coraz bardziej

27 Por. Ibidem., s. 247 28 T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych, op. cit., s. 91-92 29 Por. Ibidem., s. 148-149

34

popularna, wystąpiła potrzeba wyodrębnienia próby reprezentacyjnej. Próbując określić

komplet cech charakterystycznych, które musiałem uwzględnić do wyłonienia próby

reprezentacyjnej stworzyłem następującą ich listę.30

Streetworkerzy wybrani ze względu na świadczenie swej pracę względem

konkretnej grup odbiorców jaką są osoby bezdomne lub zagrożone bezdomnością.

Podział ze względu na samopomocowy lub niesamopomocowy charakter

świadczonej pracy przez streetworkerów. Gdzie samopomocowy charakter pracy jest

oparty na pracy osób, które same borykały się wcześniej z problematyką, względem

której obecnie przeciwdziałają. Niesamopomocowy charakter tej pracy dotyczy osób,

które osobiście nie doświadczyły bezdomności. Podkreślę jednak w tym miejscu, że

obie gruby osób potrafią pracować równie profesjonalnie, dlatego odchodzę w tej pracy

od przyjętego w literaturze nazewnictwa.31

Streetworkerzy świadczący swą pracę w oparciu o zatrudnienie lub wolontariat.

Poziom wykształcenia streetworkera i jego specyfika.

Ze względu na wiek i płeć streetworkerów.

2.5. Organizacja badań (Porządek badań)

Jak każde inne działanie, również niniejsze badanie przebiegało według

pewnego ściśle ustalonego porządku.

2.5.1. Rozpoznanie problemu

Pisząc pracę w temacie „Streetworking jako metoda pracy w służbie

człowiekowi”, w części teoretycznej przytoczyłem rozmaite informacje zawarte

zarówno w literaturze tematu, jak również będące osobistymi refleksjami w odniesieniu

do streetworkingu. Naturalną koleją rzeczy było pragnienie weryfikacji w jakim stopniu

moje spostrzeżenia pokrywają się ze spojrzeniem innych streetworkerów. Przy okazji

uznałem, że badanie osobistych doświadczeń i przemyśleń streetworkerów dotyczących

stosowania metody streetworkingu oraz zjawisk mających wpływ na jego formę, treści i

jakość, może wnieść coś pozytywnego do rozwoju samej metody.

30 Por. Ibidem., s. 195 31 Por. M. Dębski, A. Michalska, (red.), Podręcznik Streetworkera Bezdomności, Pomorskie Forum

na rzecz Wychodzenia z Bezdomności, Gdańsk 2012, s. 26

35

2.5.2. Formułowanie problemów badawczych.

Kolejnym etapem było uszczegółowienie celu badań oraz sformułowanie

problemów badawczych. Pomogło to w określeniu przedmiotu badań i tego

co konkretnie zamierzam zbadać.

2.5.3. Wybór metod, technik i projektowanie narzędzia badawczego

Gdy już sprecyzowałem problemy badawcze, następnie dokonałem wyboru

metod i technik badawczych oraz skonstruowałem narzędzie badawcze, którym w tym

przypadku został kwestionariusz wywiadu.

2.5.4. Dobór osób badanych

Następnym etapem było odnalezienie i dotarcie do osób, z którymi miałem

przeprowadzić badanie. W tym celu najpierw przy okazji określania problemów

badawczych musiałem ustalić populację generalną oraz cechy charakterystyczne dla

próby reprezentacyjnej. Gdy już ustaliłem odpowiadające kryteria doboru

respondentów, rozpocząłem starania w celu nawiązania kontaktu ze streetworkerami.

Między innymi na szkoleniach dla streetworkerów, czy poprzez wyszukanie organizacji

realizujących działania streetworkingowe. Następnie rozpocząłem nawiązywanie

kontaktu drogą mailową, telefoniczną i poprzez polecenia od poznanych

streetworkerów. Ostatecznie udało się mi pozyskać jedenastu respondentów, spośród

dwóch organizacji działających z zastosowaniem metody streetworkingu, w środowisku

osób bezdomnych.

2.5.5. Przeprowadzenie badań

Po odnalezieniu osób spełniających kryteria doboru oraz zgadzających się

na wzięcie udziału w badaniu, pozostało zaaranżowanie terminu i miejsca spotkania

oraz odpowiednich okoliczności sprzyjających przeprowadzeniu wywiadu. W tym celu

starałem się ustalić termin i porę najbardziej odpowiadającą respondentom, tak aby

mogli udzielić wywiadu bez poczucia presji czasu. Natomiast szukając miejsca starałem

się zapewnić możliwie największy komfort, jeśli chodzi o wygodę, anonimowość i brak

skrępowania osobami trzecimi, mogącymi zakłócać przebieg badania. Postanowiłem

również, że przebieg badania będzie miał charakter rozmowy, którą będę nagrywał,

a nie zapisywał odręcznie, czy maszynowo. Miało to na celu zapewnienie swobody

zarówno osobom poddawanym badaniu, jak również mnie, jako osobie

36

przeprowadzającej badanie. Natomiast zapis z rozmowy dał możliwość późniejszego

szczegółowego przeprowadzenia analizy treści zdobytych w trakcie jej trwania.

2.5.6. Analiza

Po zebraniu całego materiału badawczego w celu uporządkowania zebranych

danych oraz ułatwienia przeprowadzenia analizy, cały zapis z nagranych wywiadów

został spisany, a następnie umieszczony w osobnych dla każdego pytania tabelach.

Tworzą one odrębną do tej pracy transkrypcję z przeprowadzonych wywiadów.

Przedstawienie każdego pytania rozpoczynałem od nawiązania do pytania. Potem

uszczegółowiłem zmienne i wskaźniki, którymi mogłem się posłużyć w dalszej analizie

zebranych informacji. Następnie wydobywałem najistotniejsze informacje z każdej

odpowiedzi mając na uwadze przyjęte zmienne. Po pogrupowaniu wypowiedzi

respondentów rysował się obraz wskazujący na najczęściej i najmniej występujące

wskazania. Kolejnym krokiem było przedstawienie tak zebranego materiału, przy

zachowaniu możliwie wiernego respondentom słownictwa i stylu wypowiedzi.

2.5.7. Wnioski

Po dokonaniu szczegółowej analizy każdego z pytań, pozostało odnieś całe

zebrane podsumowanie do pytań badawczych i celów badania. Owe pytania i cele na

samym początku rozbiłem na części, tak abym czytając powtórnie podsumowania

przypisywał im właściwe odpowiedzi. W ten sposób mogłem osobno zebrać informacje

o czynnikach motywujących do pracy streetworkerów, a osobno czynniki demotywujące

do pracy. Podobnie było z czynnikami organizacyjnymi wpływającymi na jakość pracy,

oraz motywację do pracy, wpływem światopoglądu na treść pracy oraz wpływem

na jakość pracy. Tak samo jak w przypadku opracowania poszczególnych pytań i tym

razem zredukowałem powtarzające się wypowiedzi, z tą różnicą, że zamiast przytaczać

ilościowe wskazania w odpowiedziach, starałem się ułożyć listę tych wypowiedzi

wykazując płynące z niej wnioski, które składają się na efekt końcowy badania.

37

Rozdział III

Wpływ streetworkera i sposobu organizacji jego pracy na metodę

streetworkingu

Pragnąc przedstawić wyniki badań w podsumowaniu poszczególnych pytań,

na samym początku starałem się wyjść, od uzasadnienia celowości danego pytania oraz

podania zmiennych, którymi zamierzałem się kierować przy rozpatrywaniu wniosków

do odpowiedzi. Następnie przytoczone zostały opracowane wnioski do pytania

z uwzględnieniem bezpośrednich wypowiedzi respondentów. Ogólne zestawienie

wniosków i odpowiedzi na postawione problemy badawcze przedłożyłem na końcu

niniejszego rozdziału.

3.1. Przedstawienie celu i problemów badawczych

Pragnąc dokonać zestawienia wyników przeprowadzonych badań na samym

wstępie pozwolę sobie na przypomnienie celu badań i postawionych problemów

badawczych. Cel główny badania miał przynieść odpowiedź na pytanie:

I. Jaki jest wpływ streetworkera i sposobu organizacji jego pracy na metodę

streetworkingu?

Natomiast jako cele szczegółowe wyznaczyłem następujące zagadnienia:

Poznanie czynników motywujących i demotywujących streetworkerów do pracy.

Poznanie wpływu światopoglądu i wartości, którymi się kierują streetworkerzy

na jakość i treść ich pracy.

Poznanie zależności między warunkami organizacyjnymi, a wpływem na jakość

pracy i motywację streetworkerów.

Problemy badawcze do tak postawionych celów badania brzmiały następująco:

1) Skąd streetworkerzy biorą swą siłę i motywację do pracy?

2) W jakim stopniu streetworking jest działalnością misyjną?

3) Jaki wpływ na pracę streetworkerów mają warunki organizacyjne, w obrębie których

funkcjonują?

Mogę więc dodać, że jako obszar badań przyjęte zostały motywacja do pracy,

świat wartości oraz warunki organizacyjne pracy streetworkerów.

38

3.2. Zaprezentowanie wyników badań

Omówienie przeprowadzonych przeze mnie badań pragnę rozpocząć

od wstępnej charakterystyki respondentów. Badania zostały przeprowadzone

w środowisku osób świadczących streetworking względem osób bezdomnych.

Do badań udało się pozyskać jedenastu respondentów. Średnia wieku respondentów

to 49 lat, przy czym najstarsza osoba jest w wieku 60 lat, a najmłodsza w wieku 25 lat.

Sześć osób przekroczyło pięćdziesiąty rok życia, a kolejne trzy przekroczyły

czterdziesty rok życia. Mogę więc wysnuć wniosek, że są to osoby, które już bardzo

dużo doświadczyły w swoim życiu, a część z nich pomału może nawet myśleć

o zasłużonej emeryturze, co niewątpliwie również wpływa na motywację do pracy.

Na jedenastu respondentów przypada sześć kobiet i pięciu mężczyzn. Taki niemal

równy dobór grupy, pomógł w dokonaniu porównania podejścia do streetworkingu

między mężczyznami a kobietami. Sześciu respondentów doświadczyło osobiście

bezdomności a jedna respondentka była o krok od niej. Możemy więc uznać,

że świadczą oni streetworking samopomocowy, natomiast czworo pozostałych

respondentów niesamopomocowy. Jeśli chodzi o wykształcenie, to trzy respondentki

ukończyły edukację na kierunku pracy socjalnej. Przy czym jedna z nich w szkole

policealnej, druga w kolegium, a trzecia uzupełniła to wykształcenie, obroną tytułu

magistra z resocjalizacji. Sześcioro respondentów posiada wykształcenie średnie, w tym

cztery osoby średnie zawodowe niezwiązane bezpośrednio z naukami społecznymi.

Jeden z respondentów ukończył szkołę zawodową o profilu mechanicznym. Natomiast

jedna osoba zakończyła swą edukację na poziomie podstawowym. Jak widać udało się

pozyskać do badań grupę złożoną zarówno z mężczyzn jak i kobiet, osób w różnym

wieku oraz reprezentujących niemal wszystkie szczeble edukacji. Niemniej warto się

przyjrzeć jaki wpływ na sposób świadczenia streetworkingu, posiadają indywidualne

cechy, poglądy i doświadczenia respondentów.

Pytanie 1.

Pragnąc uchwycić, co dla każdego z respondentów jest najistotniejsze

w streetworkingu i czy jest dla nich coś szczególnie bliskie, rozpocząłem wywiad

od zapytania o indywidualną definicję streetworkingu. Respondenci nie mieli się

trzymać wyuczonych regułek, a raczej postarać się wyrazić własne przemyślenia

odnośnie tego, czym dla nich jest streetworking. Najczęściej przewijały się dwie

odpowiedź. Pierwszą z nich jest uznanie streetworkingu za pomaganie drugiemu

39

człowiekowi. Ten wątek przewijał się w wypowiedziach ośmiorga respondentów.

Natomiast dla dwóch z nich był to jedyny wskazany aspekt streetworkingu. Widać

wyraźnie, że ważna dla tych osób jest możliwość pomagania ludziom.

W wypowiedziach można również zobaczyć jak bardzo emocjonalnie i osobiście,

w kontekście pomagania innym ludziom, wypowiadały się niektóre osoby

o streetworkingu. Padały tam wypowiedzi typu: „Dla mnie jest to wspaniała rzecz,

ponieważ w mojej naturze jest pomaganie ludziom. Ja bardzo lubiłam zawsze pomagać

ludziom... Tym bardziej mnie to wciąga. Streetworking jest bardzo ważną rzeczą.

Ja bardzo lubię tych ludzi, chciałabym im pomóc a streetworking jest pomaganiem

ludziom.”; „Przede wszystkim powołanie, tak. Powołanie czyli coś co czuję,

że powinienem robić.”. Obydwie wypowiedzi wskazują na swego rodzaju poczucie

misji pomagania ludziom, co ma swoje ujście właśnie w ich streetworkingu.

Drugą z najczęściej wymienianych odpowiedzi było wyjście do człowieka w jego

środowisko, co zaakcentowało siedmioro respondentów. Widać wyraźnie, że ważna dla

tych osób jest możliwość pomagania innym. Jeden z respondentów podkreślił,

że w streetworkingu jest dla niego ważne, aby nie pozostawać bierny ale wychodzić

z pomocą do ludzi. Inna respondentka wypowiedziała się: „Za biurkiem powinnam

siedzieć [uśmiech], a nie wytrzymam.”. Wskazuje to, że możliwość wychodzenia

do ludzi, praca w terenie, jako przeciwstawienie pracy w jednym miejscu, również jest

jednym z czynników zachęcających do podejmowania działań streetworkingowych.

Pojawiły się również dwukrotnie wypowiedzi wskazujące na to, że streetworking jest

przede wszystkim kontaktem z drugim człowiekiem. Jedna z tych osób powiedziała:

„(...) i chyba to jest najważniejsze w tym streetworkingu, przynajmniej dla mnie,

że mogę mieć taki bezpośredni kontakt z człowiekiem.”. Można wysnuć wniosek,

że przynajmniej dla części streetworkerów ważnym czynnikiem motywującym

do pracy, jest właśnie możliwość pracy z ludźmi i budowania z nimi relacji. Pojawiła

się odpowiedź u jednego z respondentów, że streetworking jest dla niego aktualnie

pracą, z której jest bardzo zadowolony. Zadowolenie z pracy zwykle spowodowane jest

czymś więcej aniżeli samym posiadaniem pracy. Jednak sam fakt, że jest to forma

zatrudnienia, ewidentnie został tutaj wyróżniony i potraktowany w sposób

wartościująco dodatni.

40

Pytanie 2.

Pytanie o okoliczności, w jakich respondenci rozpoczęli swą przygodę

ze streetworkingiem miało ukazać motywacje, które przyświecały początkom

ich działalności streetworkingowych. Natomiast zdobycie informacji o okresie

wykorzystywania przez respondentów metody w swojej aktywności społecznej lub

zawodowej, pozwoliło określić jak długie doświadczenie pracy w streetworkingu

posiadają respondenci. Poznając motywacje przyświecające wejściu w świat

streetworkingu, możemy podjąć próbę rozeznania się w świecie wartości i ideałów,

które temu mogły towarzyszyć, ale również ocenić na ile świadczony streetworking jest

samopomocową lub niesamopomocową formą pracy. Wiedza odnośnie długości czasu

posiadanego doświadczenia w praktyce streetworkingu, potrzebna jest do oceny wielu

aspektów poruszanych w kontekście następnych pytań. Mogą to być takie aspekty jak,

wierność ideałom przyświecającym podjęciu działań streetworkingowych, ale również

jest to ocena kompetencji, może nie tyle posiadania zdolności, do wykonywania tego

zawodu, co raczej wiedzy popartej doświadczeniem na temat samego streetworkingu.

Osobiście przeżytą bezdomność, jako bezpośredni powód podjęcia się działań

streetworkingowych, wskazało czterech respondentów. Niemniej biorąc pod uwagę

odpowiedzi zawarte w pytaniu 13, dowiadujemy się o doświadczeniu bezdomności

jeszcze dwóch respondentów. Natomiast w odpowiedzi do pytania 9, jedna

respondentka wspomniała, że była o krok od bezdomności. Jak wiadomo, nie każdy

były bezdomny zostaje streetworkerem. Z wypowiedzi respondentów wynika, że osoby,

które były wcześniej bezdomne, a podjęły się działań streetworkingowych, wykazywały

służebną i nastawiona na pomoc innym postawę. Ta cecha charakteru sprawiła,

że na skutek swoich doświadczeń respondenci wychodzili z pomocą do ludzi, którzy

są w podobnym położeniu, w jakim oni byli wcześniej. W szczególności wspomniało

o tym troje respondentów, jedna z nich w odpowiedzi do pytania 13. Postawy dwóch

respondentów zostały docenione przez dyrekcję ośrodka dla bezdomnych i po okresie

próbnym otrzymali etat streetworkera. U pozostałych siedmiu respondentów większy

wpływ na podjęcie zawodowo lub społecznie działań streetworkingowych, zdają się

mieć inne powody. Pięcioro z tych osób ewidentnie miało możliwość podjęcia pracy

zawodowej w charakterze streetworkera. Troje z tych osób ukończyło nawet edukację

w kierunku pracy socjalnej. Podjęcie przez te osoby pracy w charakterze streetworkera,

zdaje się być naturalną konsekwencją zatrudnienia zgodnego z wykształceniem. Jedna

z tych osób wspomniała: „Zetknęłam się z tym gdy poszukiwałam pracy i dowiedziałam

41

się, że jest zapotrzebowanie na streetworkerów. Jako że właśnie w kierunku pomocy

społecznej miałam już wtedy pewne wykształcenie, to po prostu zainteresowałam się

tym.”. Na podstawie innych wypowiedzi tych osób, można jednak przypuszczać,

że podjęcie tego kierunku edukacji oraz podjęcie ostatecznie pracy w charakterze

streetworkera, niebyło pozbawione osobistych przekonań i wartości, które wpłynęły

na wybór tej profesji zawodowej. Podobnie wygląda to w przypadku następnej dwójki

respondentów z omawianych pięciu osób. Podczas gdy jedna z nich wyraźnie

wspomina: „Wynika to w ogóle z mojego charakteru, że po prostu zawsze lubiłam,

zawsze to robiłam, może nie nazywając tego streetworkingiem.”, druga z tych osób

odpowiadała: „W mojej naturze jest pomaganie ludziom. Ja bardzo lubiłam zawsze

pomagać ludziom.”. W przypadku tej drugiej osoby dowiadujemy się również w innym

miejscu o dużym wpływie, na bycie streetworkerem, innych streetworkerów i pewnej

fascynacji tym czym oni się zajmowali. Można powiedzieć, że te dwie osoby z powodu

swoich zainteresowań były we właściwym miejscu, kiedy pojawiła się możliwość

zatrudnienia w charakterze streetworkera. Pozostali dwaj respondenci pracowali do tej

pory jako streetworkerzy, tylko społecznie. Jeden z nich w odpowiedzi do pytania 6

powiedział: „Raczej nie, ja się nie widzę na taką szerszą metę jako człowieka

pracującego na ulicy. Nie widzę siebie jako streetworkera. Jest to dla mnie praca, tak

na prawdę nazwijmy to koniecznością, nie opcją na, czy sposobem na życie, czy

sposobem na jakąkolwiek inną działalność. To jest taka opcja nazwijmy to wymuszona

w moim życiu. Związana z tym, że rzeczywiście do pewnych ludzi trzeba dotrzeć.

Rzeczywiście w taki a nie inny sposób.”. Choć w wypowiedzi ewidentnie widać

potrzebę pomagania ludziom, to sama forma wychodzenia do ludzi w miejsca gdzie oni

przebywają, jest zdecydowanie pragmatyczną potrzebą podyktowaną chęcią dotarcia

do tych osób. Dla drugiej z wspomnianych na końcu osób, początki streetworkingu

również związane były z pragnieniem pomagania, które po nawiązaniu współpracy

z Coffee House przyczyniły się do podjęcia pracy na ulicy. Jeżeli chodzi o długość

pracy w charakterze streetworkera, to zdecydowana większość respondentów posiada

przynajmniej czteroletnie doświadczenie wychodzenia do ludzi na ulicę. Osoba

z najdłuższym stażem wychodzi już od dziesięciu lat. Natomiast jeden z respondentów

pracuje w tym charakterze od roku, a następny zaledwie jeden miesiąc, co również

wnosi ciekawe informacje porównawcze do spojrzenia jakie mają te osoby na metodę.

42

Pytanie 3.

Zadanie pytania, czy łatwo jest respondentom uczynić ze streetworkingu

działalność zawodową, jest pytaniem związanym ze sferą organizacyjną ich

działalności. Z jednej strony było to pytanie do osób pracujących społecznie, o to czy

kiedykolwiek myśleli o podjęciu zatrudnienia w tym kierunku. Z drugiej strony

było to pytanie do osób zatrudnionych w charakterze streetworkerów, czy

przekształcenie tego rodzaju działań w pracę zarobkową stwarzało im jakąś trudność.

W dopełnieniu pytania zarówno respondenci pracujący społecznie jak również

zawodowo, mieli opowiedzieć o ewentualnych przeszkodach lub warunkach

sprzyjających przekształceniu streetworkingu w profesję zawodową.

Ogromnym zaskoczeniem okazała się reakcja osób pracujących zarobkowo

w charakterze streetworkera. Pozornie wydawałoby się, że nikt z nich nie rozumiał

pytania, inaczej aniżeli osoby nigdy nie pracujące w tej profesji zarobkowo.

Prawdopodobnie zorganizowanie miejsc pracy dla streetworkerów nie należy

bezpośrednio do obowiązków moich respondentów. Stąd taka reakcja połączona

z podkreślaniem, że jak dotąd nie mają żadnych problemów lub wskazaniem,

że to po prostu jest. Na ośmioro respondentów, którzy mieli możliwość pracy

zarobkowej w tym charakterze, sześcioro pracuje w ten sposób nadal. Dwoje

respondentów zatrudnionych obecnie, a jedna respondentka zatrudniona w przeszłości,

zaskoczeni pytaniem, zaczęło w pewnym sensie zaprzeczać zasadności traktowania

streetworkingu jako zawód. Wygląda to na jakąś formę obrony, czy wyparcia

i podkreślenia, że tu chodzi o coś znacznie więcej, aniżeli praca i możliwość zarabiania

w ten sposób. Dla tych osób wyraźnie jest to forma jakiegoś powołania. Dwie osoby,

które nigdy nie pracowały zarobkowo w charakterze streetworkera, nie myślały

wcześniej o uczynieniu tej profesji swoim źródłem zarabiania na życie. Jedna z osób

pracujących metodą tylko społecznie, w prawdzie myślała kiedyś o tym, jednak bardzo

szybko doszła do następującego wniosku.: „Wiesz co myślę, że nie chciałbym z tego

żyć zawodowo, dlatego że kiedy jest praca, to musisz wykonać konkretną robotę,

a kiedy czujesz coś do tych ludzi, kiedy czujesz powołanie żeby to robić... Nie, kiedy

to wpleciesz w pracę, moim zdaniem to już nie jest to. Więc myślę, że jedno z drugim

się troszkę gryzie." Respondenci raczej nie wiele się wypowiadali odnośnie warunków

sprzyjających i utrudniających zamianie działań streetworkingowych na zawód.

W zasadzie poza stwierdzeniami, że nie mają z tym większych problemów, pojawiły się

cztery wypowiedzi mówiące same za siebie.:

43

- „Na przykład są ograniczone zasoby finansowe, ponieważ mało ludzi w takich

instytucjach i tych celach pracuje. Natomiast w wolontariacie, no nie każdego stać aby

pracować w wolontariacie, bo jak człowiek nie ma co do gara wsadzić, to zapomina

że istnieje wolontariat.”

- „A najprawdopodobniej przy ewentualnie jakiś organizacjach pozarządowych, które

mają programy na to, to pewnie być może jest taka możliwość. Aczkolwiek nie

orientuję się.”

- „Mi się wydaje, że chyba tak, bo ten problem nie będzie znikał tylko się będzie

pogłębiał i właściwie forma takiej pracy na pewno zawsze będzie aktualna. No mi się

wydaje, że nie jest łatwo, bo nie wszyscy są przekonani do tej metody.” W drugiej

części wypowiedzi respondentce chodziło o spory dotyczące zatrudnienia osób bez

kierunkowego wykształcenia, czyli osób w nurcie samopomocowym.

- „Myślę, że największy problem byłoby po prostu znaleźć fundusze, bo ja nie widzę

problemu żeby pomagać ludziom zawodowo.”

Pytanie 4.

Znacznie istotniejsza w założeniach była druga część tego pytania, ponieważ

na jego pierwszą część, czy respondenci poleciliby wykonywanie streetworkingu jako

zawód, spodziewać się można było dwóch odpowiedzi, tak lub nie. Służyło to raczej

jako wstęp do drugiej części pytania, które przede wszystkim miało przynieść

informacje o zaletach i wadach tego zawodu. Jak się okazało, pytanie przyniosło

również opinię respondentów o predyspozycjach potrzebnych kandydatom

do wykonywania tego zawodu. Jest to również pewnego rodzaju wgląd w świat

wartości respondentów oraz tego, co ich motywuje do pracy.

Dziesięciu na jedenastu respondentów wyraziło się jasno i wyraźnie,

że poleciliby wykonywanie streetworkingu jako zawód. Jeden z respondentów choć nie

zakomunikował tego wprost, to jednak rozpoczął wyjaśniać: „No nie każdy się do tego

nadaje, trzeba mieć w sobie trochę takiej chęci pomocy tym ludziom.”. Dziewięciu

z pozostałych respondentów, w rozmaity sposób również zaznaczyło wyraźnie potrzebę

posiadania konkretnych cechy, którymi powinien się charakteryzować kandydat

na streetworkera, zanim mu polecą ten zawód. Natomiast jedna osoba ograniczyła się

tylko do podania plusów i minusów, które mogą wypływać z zawodu streetworkera.

Do najczęściej wymienianych przez respondentów kryteriów, którymi powinien się

cechować kandydat na streetworkera, należy potrzeba posiadania odpowiedniego

44

podejścia do ludzi, chęci pomagania, empatii, posiadania serca, traktowania ludzi

poważnie i z szacunkiem. Różnie nazywając tę cechę, w sposób bezpośredni wskazało

na nią pięciu respondentów. Dwóch respondentów, chociaż nie wspomniało

o konkretnych cechach kandydata na streetworkera, to jednak zawód ten poleciłoby

komuś, dopiero po bliższym poznaniu takiej osoby. Kolejną cechą, na którą wskazało

dwoje innych respondentów, to bycie osobą lubiącą bezpośredni kontakt z ludźmi.

Również dwóch respondentów zalecało możliwość zatrudnienia osób, które same

doświadczyły w przeszłości bycia na jakimś dnie i zdołały sobie z tym poradzić. Jedna

respondentka wskazała potrzebę bycia osobą elastyczną, nie będącą służbistą zwłaszcza

względem sztywnego przywiązania do czasu pracy.

Pisząc o plusach związanych z wykonywaniem pracy streetworkera, najczęściej

przytaczana była przyjemność z pomagania innym ludziom, na co wskazało trzech

respondentów. Jeden respondent wspomniał: „Po prostu trzeba to lubić.”, niestety nie

określił, co szczególnie lubi w streetworkingu. Natomiast dwoje respondentów

wskazało bardziej na radość z obserwacji już konkretnych efektów swojej pracy, czyli

doświadczania wniesienia realnej pomocy człowiekowi. Myślę, że powyższe

odpowiedzi wyrażają tę samą wartości, pragnienia niesienia pomocy ludziom. Dwoje

respondentów za pozytywną zaletą streetworkingu uznało przeświadczenie, że jest

to ciekawa i elastyczna praca. Wpływa na to możliwość rozeznania problemów

społecznych, o których przeciętny śmiertelnik nie ma pojęcia, fakt że nie jest to typowa

praca za biurkiem i ma się w miarę elastyczny czas pracy oraz oczywiście możliwość

pomagania ludziom. Do pozostałych zalet streetworkingu wskazanych przez

respondentów należy wychodzenie do ludzi w ich teren, co ułatwia nawiązać relacje

i pomaga poznanym osobom przyjść do punktu konsultacyjnego, czy ośrodka,

bezpośredni kontakt z ludźmi i możliwość wykonywania tej pracy przez osoby, które

same w przeszłości doświadczały bezdomności oraz upowszechniania tej metody.

Trudno jest z wypowiedzi respondentów ustalić wspólne minusy związane

z wykonywaniem zawodu streetworkera. Jedynie dwie kwestie powieliły się

w wypowiedziach respondentów. Jedna dotyczyła rozczarowania związanego

z odtrąceniem oferowanej pomocy, druga związana była z koniecznością pracy

w różnych warunkach pogodowych. Poza tym wszystkie wypowiedzi różniły się

od siebie, dlatego pozwolę sobie je wymienić. Bardzo różne przyjęcie zarówno

w środowisku do którego wychodzą streetworkerzy, jak również wśród innych służb

społecznych, które jeszcze są mało zaznajomione z rolą streetworkerów. Minusem może

45

być przekształcenie streetworkingu w instytucję. Jak to ujęła respondentka: „Zawodowi

pracownicy często są urzędnikami i niekoniecznie mają dobry kontakt z osobą

bezdomną.”. Inny respondent wskazał na związane z tym problemy przy ewentualnym

wypaleniu zawodowym: „Minusy, jeżeli miałaby być to praca zawodowa, to na pewno

może być wypalenie zawodowe. To na pewno by było minusem i chyba to by było dla

mnie największym minusem w streetworkingu. Musisz, musisz wychodzić, bo to jest

twoja praca, musisz chodzić po tych ulicach, a ty jesteś wypalony, ale musisz to robić.

Człowieka traktujesz już jak przedmiot wtedy, a nie jak kogoś komu naprawdę trzeba

pomóc.”. Jeżeli streetworker, był osobą uzależnioną, zagrożeniem może być

wchodzenie w strefy gdzie osoby właśnie spożywają alkohol. Chodzi oczywiście

o ryzyko powrotu do uzależnienia. Kolejnym wskazanym minusem jest sprawa

wynagrodzenia. Jak wspomina jeden z respondentów: „Fajnie by było się tym

zajmować cały dzień, tak jak w pracy zawodowej, no ale ja jakoś nie widzę po prostu

opcji przeżycia z tego.”. Ostatecznie jedna respondentka powiedziała: „Minusy są jak

w każdej pracy, w każdym zawodzie.”.

Pytanie 5.

Zadając pytanie, czy respondent widzi się w roli streetworkera za 10 lat, przede

wszystkim pragnąłem znaleźć odpowiedzi na drugie pytanie badawcze. W jakim

stopniu streetworking jest działalnością misyjną? W tym celu potrzebowałem

wyeliminować wszystkie inne możliwe wartości i okoliczności, które mogą przejściowo

trzymać respondentów przy wykonywaniu profesji streetworkingu. Między innymi

są nimi utrzymywanie się z tego zawodu, uzyskanie jakiegoś doświadczenia,

przejściowe zahaczenie się przy jakiejkolwiek inicjatywie. Jedynie poprzez pytanie

o tak odległą w czasie perspektywę, można było sprawdzić na ile ważna sama w sobie

dla osiągania wyższych wartość jest forma pracy metodą streetworking.

Ośmioro respondentów nie wykluczyło możliwości pełnienia roli streetworkera

za 10 lat. Trzech respondentów odpowiedziało stanowcze tak, w tym jedna osoba

wyraziła to w słowach: „No!! [śmiech] do końca życia. Jak będę żyła i nie będę

chodziła o lasce, to się widzę do końca życia jako streetworker”. Warto zauważyć,

że dwoje respondentów z pozostałej piątki przekroczyło już 57 rok życia, dlatego

odpowiedzi typu „O ile zdrowie dopisze (...)”, czy „Z pewnością będę emerytką,

natomiast znaczną część czasu wolnego, o ile siły na to pozwolą (...)”, nie powinny

zaskakiwać. Pomimo tego osoby te zakładają, że jeżeli będą mogły sobie

46

na to pozwolić, to będą pracowały metodą streetworkingu. Pozostałe trzy osoby, które

nie wykluczyły tej możliwości, po prostu nie potrafią przewidzieć swojej przyszłości.

Jedna osoba nie potrafiła się określić być może dla tego, że już w chwili obecnej

ma ukończone 60 lat życia. Tylko dwie osoby stwierdziły, że nie będą pracowały

za 10 lat metodą streetworkingu. Jedna z tych osób za powód podała swój stan zdrowia.

Można również wziąć pod uwagę fakt, że w chwili obecnej osoba ta ukończyła już 59

rok życia. Odpowiedź na pytanie dlaczego drugi respondent zdecydowanie nie widzi się

w roli streetworkera za 10 lat, musimy poszukać w odpowiedziach do innych pytań,

zwłaszcza w pytaniu 7. Tam dowiadujemy się, że ogromną trudność sprawia

respondentowi nawiązywanie kontaktów z ludźmi, do których wychodzi i dla tego

zdecydowanie woli pomagać ludziom w punkcie konsultacyjnym, do którego oni

przychodzą. Jedynym powodem, dla którego jednak korzysta z metody streetworkingu

jest fakt, iż jest to czasem jedyna skuteczna forma docierania do ludzi, którym pragnie

pomagać. Warto jednak zwrócić uwagę, że jest to osoba pracująca tą metodą społecznie

a nie zawodowo.

Pytanie 6.

W pytaniu o formę świadczonego do tej pory streetworkingu oraz wskazaniu

względem jakiej grupy odbiorców respondenci kierowali dotychczas swoje działania,

głównym celem było zweryfikowanie poprawności dobory grupy respondentów. Przy

okazji jako, że wszystkie zawarte tu aspekty są mocno ze sobą powiązane, celem stało

się krótkie scharakteryzowanie pracy respondentów oraz uchwycenie indywidualnych

zainteresowań w obszarze streetworkingu, poprzez dopytanie o inne formy i grupy

odbiorców, z którymi chcieliby jeszcze spróbować pracy tą metodą.

Wszyscy respondenci potwierdzili pracę na rzecz osób bezdomnych, spełniają

tym samym jedno z wyznaczonych kryteriów dla grupy reprezentacyjnej. Natomiast

sześciu respondentów wspomniało dodatkowo o świadczeniu pracy na rzecz osób

uzależnionych. Ze względu jednak na charakter grupy docelowej, jaką są osoby

bezdomne możemy założyć, że wszyscy respondenci spotykają się w swojej praktyce

z zagadnieniem uzależnień. Jedna osoba wspomniała o pracy w środowisku Romów,

a inna osoba pracuje również wśród więźniów.

Z opisu respondentów wynika, że forma pracy metodą streetworkingu

w środowisku osób bezdomnych, zwykle polega na wychodzeniu w miejsca gdzie

przebywają te osoby, przedstawianiu oferty wsparcia odpowiedniego do możliwości

47

instytucji, w których pracują streetworkerzy oraz motywowaniu do podjęcia jakiś

konstruktywnych zmian w swoim życiu. Ciekawe wypowiedzi pojawiły się w część

związanej z pytaniem o inne formy streetworkingu, które chcieliby respondenci jeszcze

doświadczyć. Natomiast jako, że nie dostrzegam w tych odpowiedziach istotnych

wskaźników, które mogłyby posłużyć przy formułowaniu wniosków związanych

z problemami badawczymi, pozwalam sobie na ominięcie omawiania tych wypowiedzi.

Pytanie 7.

Poprzez zadanie pytania o trudności w realizacji zadań streetworkerskich, przede

wszystkim chodziło o zdobycie informacji dotyczących zmagań organizacyjnych,

na które natrafiają respondenci oraz, co ewentualnie zniechęca ich do pracy.

Najczęściej wskazywaną trudnością w pracy na ulicy z osobami bezdomnymi,

był problem z nawiązaniem kontaktu i rozmową z osobami będącymi w stanie

nietrzeźwości. Natomiast dwoje z respondentów ogólnie jako problem zasygnalizowało

trudności z nawiązywaniem pierwszego kontaktu. Posiadanie trudności w tej sferze jest

na tyle demotywujące, że jedna z tych osób jest ogólnie niechętnie nastawiona do pracy

tą metodą. Jedynie fakt, że jest to skuteczny sposób docierania do ludzi potrzebujących

pomocy, sprawia że jednak korzysta z tej metody w swojej pracy społecznej. Dwie

osoby zgłosiły jako czynnik demotywujący w tej pracy, wycofanie się ludzi

ze świadczonej im pomocy. Dotyczy to powrotu na ulicę po pobycie w ośrodku, jak

również wycofaniu się bez słowa wytłumaczenia, w ostatniej chwili, podczas gdy

zdążono już zrobić różnego rodzaju nakłady czasowe i finansowe, aby przygotować

pomoc tej osobie. Jeden z respondentów w zasadzie zgłosił ten sam problem ale inaczej

go nazwał, a mianowicie niesłownością ludzi którym pomaga. Pojedynczo osoby

zgłosiły również trudności z takimi kwestiami jak: brak umiejętności oddzielenia życia

zawodowego, od prywatnego, trudności w motywowaniu ludzi do zmian w życiu oraz

co jest istotne jeśli chodzi o organizację pracy streetworkerów, nie zawsze dobrze

układającą się współpracę z urzędnikami i służbami mundurowymi.

Pytanie 8.

Pytanie o to, co w obrębie streetworkingu sprawia najwięcej satysfakcji

respondentom, pozwala odkryć zarówno wartości cenione przez osoby pracujące wśród

osób bezdomnych na ulicy, jak również motywacje do wykonywania tej pracy.

48

Najwięcej satysfakcji streetworkerom przynosi skuteczność metody

w pomaganiu ludziom. Oglądanie pozytywnych efektów tej pracy w życiu ludzi,

do których wychodzą z pomocą, za satysfakcjonujące wskazało aż dziewięciu

respondentów. Jeden respondent za satysfakcjonującą podał już samą możliwość

pomagania, nie zależną od oglądania efektów tej pracy. Troje respondentów wskazało

jako sprawę przynoszącą im ogromną satysfakcję możliwość rozmowy i budowania

relacji z ludźmi, do których wychodzą z pomocą. Jedna osoba wspomniał, że sprawia

jej ogromną satysfakcję, gdy widzi jak metoda streetworkingu się rozprzestrzenia

i stosuje ją w swojej pracy coraz więcej ludzi.

Pytanie 9.

Pytając o wpływ światopoglądu i wyznawanych przez respondentów wartości,

na treści i sposób ich pracy, starałem się rozstrzygnąć kwestię, na ile streetworking

stanowi tylko pracę dla respondentów, a w jakim stopniu kryje się za nim jakieś głębsze

przesłanie w ich życiu.

Sześcioro respondentów za bezpośredni powód pracy w charakterze

streetworkera wskazało swój światopogląd. Można to odczytać z ich wypowiedzi:

„Światopogląd? W moim przypadku w skali procentowej jestem z tą pracą związany

99%.”, „Jakbym powiedzmy nie miała takiego światopoglądu, że każdemu człowiekowi

należy się zainteresowanie, że ja nie dzielę ludzi na (...).”, „Ja taki zawsze byłem,

że pomagałem ludziom, chciałem pomagać i jakoś to lubiłem robić i nie koniecznie

to musiało być w formie jakiegoś tam rewanżu.”, „Rzeczy podstawowe w moim

światopoglądzie wprowadziły mnie do danej działalności, a co za tym idzie

wprowadziło mnie też w streetworking. (...) Będąc chrześcijaninem po prostu normalną

rzeczą jest, że pochylamy się nad najsłabszymi. Bóg jest tym, który chroni sieroty,

wdowy, pokrzywdzonych i słabych. Nawet jeżeli krzywdzą sami siebie to są jednak

pokrzywdzeni i należałoby się nad nimi pochylać i iść do nich z pomocą.”, „To jest tak,

wóz albo przewóz, 50 na 50, czarne albo białe. Oczywiście jakby głównym źródłem

swojej wolności, bo i też przechodziłem przeszłościowo, a i teraz ludziom mówię jest

wiara, wiara w Jezusa Chrystusa i to, że on potrafi cię zbawić od miejsca, w którym

jesteś.”. Trzy osoby podkreśliły, że największy wpływ na ich zaangażowanie w pracy

na ulicy ma ich przeszłość, jako osób bezdomnych lub osoby zagrożonej nią. Dwoje

respondentów podkreśliło, że ich wartości: „(...) każdy człowiek ma szansę, w związku

z tym nie przekreśla się nigdy żadnego człowieka.”, „Każdemu człowiekowi należy

49

się zainteresowanie (...)”, mają szczególny wpływ na treść i sposób ich pracy.

Natomiast troje respondentów podkreśliło wpływ wartości chrześcijańskich, na treści

i sposób świadczonej przez nich pracy na ulicy. Tylko dwoje respondentów ukryło

w odpowiedziach na powyższe pytanie swoje poglądy i wartości, wskazując

jednocześnie, że starają się nie narzucać ich ludziom, a po kilku spotkaniach i tak ludzie

mają możliwość je poznać.

Pytanie 10.

Bardzo ważną zmienną, pozwalającą na oszacowanie różnic wykazywanych

w podejściu do streetworkingu jest wskazanie na osoby utrzymujące się z pracy w tym

charakterze oraz osoby świadczące tę pracę tylko społecznie. Stąd pojawiło się

w wywiadzie pytanie o tą kwestię. Odpowiedź na to pytanie, stanowi przede wszystkim

potwierdzenie spełnienia ważnego kryterium doboru respondentów.

Trzech spośród respondentów nigdy nie pracowało zawodowo w charakterze

streetworkera. Jeden z nich uznał żartobliwie, że również pracuje zawodowo

wykorzystując tą metodę w swojej zwykłej pracy, ponieważ i tam zdarzają się osoby

z problemami. Dwie respondentki kiedyś pracowała jako streetworker zawodowo,

obecnie udzielają się w tym charakterze społecznie. Sześcioro spośród respondentów

pracuje obecnie zawodowo jako streetworkerzy. Natomiast czworo z nich zaznaczyło,

że pracują tą metodą również społecznie poza godzinami pracy.

Pytanie 11.

Pragnąc poznać w jaki sposób respondenci organizują swoją pracę na ulicy

i jakimi zasad starają się kierować w swojej codziennej pracy, poprosiłem aby każdy

z nich podał i krótko omówił kilak najistotniejszych zasad, którymi się kieruje

na co dzień. Liczyłem również, że pytanie to pomoże odnaleźć odpowiedzi na trzeci

problem badawczy, czyli jaki wpływ na pracę streetworkerów mają warunki

organizacyjne, w obrębie których funkcjonują streetworkerzy.

Opracowując zestawienie odpowiedzi pozwolę sobie tym razem na stworzenie

list wymienionych zasad, z krótką ich charakterystyką opartą bezpośrednio

o wypowiedzi respondentów.

1) Wychodzenie i zachęcanie do zmian.

Jest to normalna część pracy każdego streetworkera, na którą wskazało trzech

respondentów.

50

2) Nie rezygnuję.

Nie zawsze za pierwszym razem udaje się nawiązać kontakt i zachęcić do zmian,

regularne odwiedzanie miejsca i osób, które już się spotykało pokazuje im, że oferta jest

cały czas aktualna, więc ponawiamy próby. Na tę zasadę wskazało dwóch

respondentów.

3) Poszanowania cudzej prywatności i nie narzucanie się.

Przede wszystkim idąc do ludzi pamiętamy, że to my jesteśmy gośćmi. Na siłę

nie przekonujemy żadnego człowieka, że powinien z nami rozmawiać, że musi

skorzystać z pomocy lub nie może przebywać w tym miejscy. Osoba korzysta z naszej

pomocy na tyle, na ile chce. Cele realizujemy na zasadach tej osoby, w jej tempie

i za jej zgodą. Nie ma przyzwolenia na narzucanie komuś czegoś siłą. Jeżeli ktoś nie

chce rozmawiać grzecznie żegnamy się i wychodzimy. Zasadę wskazało czterech

respondentów. Natomiast jedna respondentka zasadę tę ujęła w troszkę inny sposób,

wskazując pewną uzupełniającą zasadę: „Trzeba być nie za bardzo mądrym, pyskatym,

że się tu przyszło i jest się pracownikiem, czy doświadczyło się czegoś w życiu, więc

niby można prawić morały. Potrzeba pokory i wpierw wysłuchać tę osobę. Nie tam

na ich terenie jest miejsce, żeby im prawić kazania. Potrzeba tylko doprowadzić

do takiego momentu, aby chcieli przyjść i skorzystać z oferty ośrodka. Dopiero wtedy

na jego terenie można podjąć konkretną pracę.”.

4) Zasada uczciwości i prawdomówności.

Spotykając osobę bezdomną trzeba być od samego początku do końca szczerym

i mówić prawdę. Dotyczy to zarówno tego z czym przyszliśmy i co możemy

zaoferować. Nie obiecujemy rzeczy, których nie jesteśmy w stanie zapewnić lub

ta osoba nie jest w stanie z nich skorzystać. Lojalnie mówimy o problemach,

przedstawiamy zagrożenia. Zasada wskazana przez trzy osoby. Jedna osoba wskazała

na inny wymiar tej zasady, polegający na postawieniu tej osoby w miejscu prawdy

o niej samej. Dopiero gdy ktoś przyzna się do swoich problemów może rozpocząć

poszukiwanie pomocy i zacząć dążyć do zmian.

5) Jeżeli jest taka możliwość to nigdy nie mówić, że nie ma możliwości pomocy.

Zasada jest troszkę przewrotna względem poprzedniej, jednak nawet gdy wydaje

się nam, że absolutnie nie mamy możliwości zaspokojenia ich prośby, zamiast mówić

nie, powinno się zachęcić aby osoba przyszła by porozmawiać i spróbować jednak coś

razem wymyślić: „Zawsze trzeba im tą furtkę zostawić otwartą, że jest nadzieja.”.

51

6) Nie dajemy pieniędzy.

Jest to znana zasada, którą przestrzega dużo osób, czyli nie dawania pieniędzy

aby nie zostały spożytkowane na niewłaściwe cele. Gdy mamy do czynienia z naprawdę

głodną osobą lub ewidentnie potrzebującą innej niezbędnej życiowo rzeczy, zamiast dać

pieniądze, osoby takie wolą same nabyć i ofiarować przedmiot artykułowanej potrzeby.

W odpowiedzi do pytania 11, wspomniała o tym jedna osoba, lecz zasada ta pojawiała

się u respondentów w innych pytaniach.

7) Wywołanie kryzysu.

Jest to żelazna zasada, o której wspomniało trzech respondentów. Polega na tym,

że pod żadnym pozorem nie daję się pieniędzy, a wręcz stara się unikać nawet dawania

jedzenia dla ludzi, którzy są głodni. Zasada ta wynika z doświadczeń osób, które były

bardzo szczodre względem tych osób, dawały pieniądze, karmiły, ubierały, a nawet

wynajmowały im mieszkania. To jednak nie działało, lecz utwierdzało te osoby

w miejscu, w którym były. Gdy się bowiem zapewni takiej osobie to wszystko, nie

będzie chciała zmienić swojej sytuacji, będzie wszystko miała przy sobie.

Wywoływanie tak zwanego kryzysu pozwala człowiekowi zobaczyć miejsce, w którym

jest, żeby zobaczył jak to jest ciężko, że jest po prostu do bani. Kiedy on sięgnie swoje

dno, to będzie chciał zmian i to on ma prosić o zmiany, a nie my. To on będzie

poszukiwał oferowanej przez nas pomocy, czyli wyjścia z problemu podstawowego

jakim jest alkoholizm, czy podobne rzeczy. Streetworker nie zostawia takiej osoby

z niczym, mówi: Ja chce tobie pomóc ale nie tak na chwilę. Jak będziesz chciał

naprawdę zmienić coś w swoim życiu, to przyjdź do ośrodka i zobaczymy co można

zrobić.

8) Nie wyręczam, to oni muszą chcieć zmian.

To osoby, którym pomagamy muszą chcieć tej pomocy dla siebie,

a nie my. Mamy motywować, a nie wyręczać. To oni muszą coś zrobić ze swoim

życiem, muszą mieć tego świadomość. My możemy być krok w krok pomagając im coś

robić, ale nie możemy chcieć za nich. Kiedy człowieka się postawi w miejscu,

w którym on coś zacznie robić, to już można rozpocząć go motywować. Zobacz tu już

coś zrobiłeś, tam już coś zrobiłeś. Już się dzieje coś, to nie jest tak, że nie masz wpływu

na swój los. To zaczyna działać. Zasadę wskazało dwóch respondentów.

9) Poszanowanie godności każdego człowieka.

Każdy człowiek ma swoją godność, dlatego bez względu na to jaki jest jego

status społeczny zwracamy się z szacunkiem, a nie jak do jakiegoś gorszego podmiotu.

52

Nie ukazujemy, że się ich brzydzimy, że są gorsi. Zresztą każdy człowiek ma jakiś

potencjał, tylko to trzeba z nich go wydobyć. Pamiętamy, że te osoby mają prawo

do własnych wyborów. Wskazane przez czterech respondentów.

10) Zasada ograniczonego zaufania, ostrożność.

Ludzie, którym pomagamy mogą kłamać, pragnąć nas na coś naciągnąć.

Musimy wyważyć ich słowa. Również nie możemy do nich podchodzić jakoś

agresywnie, narzucać się, mówić po dziesięć razy, a może jednak, bo w końcu mogą się

zdenerwować i być agresywni. Również czterech respondentów wskazało tę zasadę.

11) Nie rozmawia się z osobami w mocnym upojeniu alkoholowym.

Taka rozmowa nie ma wielkich szans powodzenia, można ewentualnie zostawić

ulotkę, lub przyjść innym razem. Takiej rozmowy mogliby nawet nie zapamiętać.

Czasem jedynie należy rozważyć czy dla dobra tych osób nie trzeba wezwać innych

służb, zwłaszcza zimą gdy jest zagrożenie zamarznięcia. Wskazane przez jedną osobę.

12) Brak zgody na działania sprzeczne z prawem

Nie możemy pozwolić na pewne działania, które by były pozaprawne, łamania

prawa i przestępstw, tego nie akceptujemy. Natomiast nie działamy na zasadzie

restrykcji, uświadamiamy raczej osobę o negatywnych skutkach podejmowania takich

działań. Wskazane przez jedną osobę.

13) Zasada poufności.

Jeżeli ktoś coś nam w zaufaniu powie, to możemy mu dobrze poradzić, ale nie

czynimy z tego użytku na szkodę tej osoby, to zostaje między nami. Wskazane przez

jedną osobę.

14) Dbanie o własne granice.

Nie zwierzamy się zbytnio z własnych osobistych spraw, jeśli nawet dzielimy

się jakimś świadectwem z prywatnego życia zachowujemy w tym szczególną rozwagę.

Dotyczy to również rozsądnego oddzielenia życia prywatnego od zawodowego.

Wskazane przez jedną osobę.

15) Wiem kiedy się wycofać.

Kiedy osoby dotrą do placówki, dalej kierowane są przez pracowników

socjalnych lub terapeutów, rola streetworkera się w tym momencie kończy. Wskazane

przez jedną osobę.

53

Pytanie 12

Pragnąc odsłonić kulisy kształtowania się osobistego charakteru, wartości

i podejścia respondentów do pracy na ulicy, zadałem pytanie o miejsca i sposób

zdobywania i poszerzania kwalifikacji przydatnych w streetworkingu. Poprzez

to pytanie również miałem zamiar poznać perspektywę w jakiej wzrastała kultura

organizacyjna ich pracy, czyli to, co miało istotny wpływ na sposób i treści niesione

dziś przez respondentów.

Z odpowiedzi wyłoniłem siedem źródeł nabywania swoich kwalifikacji

wykorzystywanych dzisiaj przez streetworkerów w pracy na ulicy. Pierwszym

najistotniejszym źródłem, choć wspomnianym tylko przez dwóch respondentów jest ich

życie. Pozwolę sobie zacytować jednego z nich: „Nabierałem praktyki od szóstego roku

życia, kiedy byłem na ulicy jako narkoman, bandyta i bezdomny, później na terapii.

A kiedy skończyłem terapię Bóg powołał mnie do takich osób i miałem jakby z jednej

strony barykady, doświadczenie, znałem po prostu te myki, te wszystkie patenty, ich

rozmowy są dla mnie oczywiste i to jest jedna strona.” W wypowiedzi tej słyszymy

również o drugim źródle pozyskania kwalifikacji, jakim jest udział w terapii.

Do najczęściej wskazywanych przez respondentów sposobów nabywania przydatnych

w streetworkingu doświadczeń, została wskazana praktyka w pracy na ulicy, aż ośmiu

respondentów się na tę formę powołało. Następnym ważnym źródłem doświadczeń,

wskazanym przez sześciu respondentów, jest przebywanie w środowisku osób

pomagających innym i nabywanie ich mądrości, inaczej mówiąc wymiana doświadczeń.

Również częstą formą bardzo związaną z poprzednią jest udział w różnego rodzaju

szkoleniach, zjazdach i spotkaniach dla streetworkerów. Udziału w takich szkoleniach

zgłosiło siedem osób. Jeśli już mówimy o edukacji, takie źródło wskazały dwie osoby,

jednak z danych zawartych w metryczce, dowiadujemy się o trzech osobach, które

ukończyły edukację związaną z pracą socjalną. Ostatnim źródłem przyswajania

kwalifikacji przydatnych w zawodzie streetworkera są rozmaite publikacje,

na co wskazała jedna osoba. Jednak z odpowiedzi do następnego pytania dowiadujemy

się, że tę samą rolę może pełnić film.

Pytanie 13.

Pragnąc jeszcze raz dotrzeć do źródła dokonania wyboru tej specyfiki pracy,

zapytałem respondentów w jakim stopniu osobiste doświadczenia z przeszłości miały

wpływ na podjęcie się przez nich działań streetworkingowych, w których się

54

specjalizują. Zamysłem tak sformułowanego pytania była przede wszystkim próba

dotarcia do sedna tego, co jest źródłem dokonania wyboru tej specyfiki pracy. Być

może są nimi osobiste doświadczenia życiowe albo raczej wartości, którymi od lat

kieruje się w swym życiu respondent. Równie dobrze mogło to być po prostu

pojawienie się takiej, a nie innej oferty pracy, na którą akurat odpowiedział respondent.

Oczywiście mogło to być również zestawienie kilku z powyższych zmiennych

jednocześnie, z jedną z nich jako dominującą lub bez dominowania, którejś z nich.

Otóż w pytaniu tym sześcioro respondentów wskazało na osobiste

doświadczenia życiowe, jako bezpośredni powód wyboru tej specyfiki pracy. Dla

większości z nich było to również doświadczenie bezdomności w swoim życiu.

Natomiast dla pięcioro respondentów podstawowym podłożem do podjęcia się profesji

streetworkingu był ich światopogląd. Każde z nich jednak wskazuje swoją

indywidualną drogę wprowadzającą w świat pracy na ulicy. Na przykład dla jednej

respondentki, ogromną inspiracją sprawiającą pragnienie pomagania ludziom metodą

outreach, okazał się film „Stawiam na Tolka Banana”. Ukazuje on postać osoby

pracującej w odniesieniu do młodzieży, właśnie metodą wyjścia do tych grup

i zrobienia z nimi czegoś. Dla innej osoby, co jest ciekawe, że to właśnie chęć

pomagania ludziom, a nie doświadczenie bezdomności było podstawą dla podjęcia się

tej działalności. Trzecia osoba od wielu lat miała na sercu wychodzenie do osób

posiadających problemy z uzależnieniem. Natomiast dla następnego respondenta

przełomowym momentem było nawrócenie i związane z wiarą chrześcijańską

pragnienie pomagania ludziom. Pozostała jeszcze jedna respondentka, która wprawdzie

doświadczyła w domu rodzinnym problematyki związanej z uzależnieniami, jednak nie

mówiła o tym w charakterze czegoś, co ją zdeterminowało do podjęcia się takiej

profesji zawodowej. W pytaniu 2 wspomniała, że wynika to z jej charakteru i że zawsze

to robiła, nawet nie nazywając tego streetworkingiem. Natomiast nie mogę się oprzeć

przekonaniu, że dla kilku respondentów, oprócz osobistego doświadczenia lub

światopoglądu wprowadzającego w świat streetworkingu istotnym czynnikiem była

jednak możliwość podjęcia zatrudnienia właśnie w tym charakterze. Dotyczy to czwórki

respondentów.

Pytanie 14

Podobnie jak w pytaniu 7, również i w tym pragnąłem drążyć dalej temat tego,

co ewentualnie byłoby wstanie odwieść respondentów od pracy metodą streetworkingu.

55

Dlatego zapytałem wprost. Jeśli jest coś takiego, to co najbardziej zniechęca Pana/Panią

do wykonywania zawodu streetworkera?

Aż ośmiu respondentów na wstępie zaznaczyło, że nie ma takiej rzeczy, która

by ich była wstanie zniechęcić, aczkolwiek troje z nich podało jednak kilka

demotywujących je aspektów, a jedna osoba wskazała, co ewentualnie mogłoby

to spowodować, gdyby w ogóle coś takiego zaistniało. Do najczęściej wspominanych

aspektów, mających ujemny wpływ na motywację należą: odtrącanie pomocy, nieudane

próby skorzystania z pomocy, tragiczne losy ludzi, którym się pomaga i ewentualny, ale

jednak niezauważalny brak jakichkolwiek efektów w pomaganiu ludziom. Wskazało

na te aspekty pięciu respondentów. Kolejnym aspektem jest brak przychylności

rozmaitych służb, organizacji, czy dobrego odbioru społecznego tej pracy oraz bariery

administracyjne. Wskazało na ten aspekt trzech respondentów. Jedna osoba

w odpowiedzi na to pytanie wspomniała o ewentualnym zmęczeniu i tego rodzaju

trudnościach. Z odpowiedzi do pytania 5, faktycznie dowiadujemy się, że kilka osób

wskazało na stan zdrowia, jako realny powód potrzeby wycofania się z pracy na ulicy.

Razem czterech respondentów. Dwie osoby wyraźnie zaznaczyły, że raczej

doświadczają coraz więcej zachęty do pracy tą metodą, aniżeli jakiegokolwiek

zniechęcenia.

Pytanie 15

Na zakończenie badania zapytałem się respondentów, jakie znaczenie

streetworking ma w ich życiu? Przede wszystkim pytanie to miało sprawić aby

respondenci wyrażali swoje osobiste przywiązanie lub jego brak, do tej metody w ich

życiu. Tak naprawdę jest to bardzo trudna próba uchwycenia skali przywiązania

konkretnie do profesji streetworkingu. Można było założyć, że respondenci albo sobie

nie wyobrażają życia bez takiej pracy, albo w umiarkowanym stopniu uznają zalety tej

metody, przez co jest ona dla nich bardzo atrakcyjna. Można było spodziewać się także

stwierdzeń, że równie dobrze mogliby wykonywać inne zajęcie, co większej różnicy

im by nie sprawiło.

W odpowiedziach na powyższe pytanie jedna osoba wyraziła się: „To jak część

mnie, po prostu. [uśmiech] To jest powołanie, misja, to jest po prostu sens istnienia.”.

Podobne deklaracje złożyło jeszcze trzech innych respondentów w odpowiedziach

do wcześniejszych pytań. Jednak również w odpowiedzi do powyższego pytania widać,

że dwoje respondentów ustawia swoje prywatne życie pod tę pracę, a dla następnych

56

stanowi ona źródło refleksji nad życiem, tudzież jest wyrazem indywidualnego wzrostu.

Dla pięciorga respondentów w powyższym pytaniu, praca metodą jest bardzo ważna,

ze względu na ich satysfakcje związaną z pomaganiem innym. Bardziej umiarkowany

dystans względem metody, zdaje się posiadać czworo respondentów. Jedna

respondentka w całokształcie swoich wypowiedzi, wykazuje wyważoną postawę bez

jakiś większych wartościujących deklaracji, nadto jest to dla respondentki zawód

wyuczony i należy zważyć na jej wiek, który pomału prowadzi do przejścia

na emeryturę. Dwoje kolejnych respondentów wycofało się już z zawodowego

świadczenia tej formy pracy, co również może mieć wpływ, na mniej przywiązujące

do metody wypowiedzi. Natomiast jedna osoba dopiero rozpoczęła pracę streetworkera

i choć bardzo lubi pomagać ludziom, widać to, że gdyby nie pojawiła się możliwość

pracy w takim charakterze, równie dobrze respondent spełniłby się w innym zawodzie.

W zasadzie tylko jeden respondent wyraził większą obojętność względem metody,

uznając ją jako ważny, ale jednak niebędący niezbędnym dodatkiem do rzeczy, którymi

zajmuje się społecznie.

3.3. Wnioski końcowe

Podejmując się badania jakiejś rzeczywistości społecznej, warto się przyjrzeć

czy ktoś dokonał jakiś odkryć, odnośnie interesującego nas tematu. Natomiast nie udało

się mi znaleźć badań traktujących bezpośrednio o wpływie streetworkerów pracujących

w środowisku osób bezdomnych oraz organizacji ich pracy na metodę streetworkingu.

Udało się mi jedynie odszukać wzmianki o konieczności dokonania rozeznania

motywacji i umiejętności, na potrzeby rekrutacji streetworkerów.32 Oczywiście nie

znaczy to, że takich badań w ogóle nie ma, co jedynie, że nie udało się mi do takich

badań dotrzeć.

Opracowując wnioski końcowe do przeprowadzonego badania, pragnę odnieść

się do przyjętych problemów badawczych oraz celów szczegółowych aby ostateczności

odpowiedzieć na postawiony cel główny.

I. Skąd streetworkerzy biorą swą siłę i motywację do pracy?

Podejmując się podsumowania wniosków z badań w kontekście tego problemu

badawczego, pozwolę sobie na dokonanie podziału czynników motywujących na dwa

32 Por. J. Owczarek, Procedura rekrutacji i selekcji kandydatów na Streetworkerów

http://www.ab.org.pl/e-przewodnik/tekst/10.pdf (20.05.2014)

57

aspekty. Pierwszy z nich obejmuje czynniki, które zainicjowały w życiu respondentów

podjęcie działań streetworkingowych. Drugi aspekt obejmuje czynniki, które pomagają

utrzymać ten stan rzeczy. Ostatecznie pozwolę sobie na przytoczenie czynników

ujemnych na motywację do pracy w charakterze streetworkera.

1) Przede wszystkim głównym czynnikiem wprowadzającym respondentów

do streetworkingu jest ich światopogląd, którego pochodzenie może posiadać różne

źródła i podstawy, jednak wspólną ich cechą jest pragnienie pomagania ludziom.

Owy składnik światopoglądu ma decydujący wpływ na postawy respondentów,

które bądź to zostały zauważone przez ich pracodawców, bądź to sprawiły,

że respondenci podjęli się sami działań w obszarze streetworkingu.

2) Osobiste doświadczenie bezdomności lub podobnych doświadczeń życiowych,

które choć nie był głównym powodem podjęcia działań w obszarze streetworkingu,

to jednak umieściły niektórych respondentów, w konkretnym kontekście życiowym

związanym ze streetworkingiem. Natomiast wspomniane wyżej cechy charakteru

oraz doświadczenia, w połączeniu ze sprzyjającymi okoliczności przybliżyły ich

do streetworkingu.

3) Możliwość podjęcia zatrudnienia w charakterze streetworkera, na pewno

przyczyniła się w znaczącym stopniu do podjęcia tej profesji, przez niektórych

respondentów.

4) Kolejnym czynnikiem wprowadzającym do zawodu streetworkera, było ukończenie

edukacji na kierunkach społecznych związanych z pomaganiem ludziom.

5) Jedna z respondentek wskazała również na przykład innych streetworkerów,

zafascynowanie się ich pracą i wypływające stąd pragnienie stania się

streetworkerem.

Oczywiście powyższe czynniki są motywujące dla respondentów w dalszym

ciągu. Natomiast do czynników, które pomagają utrzymać motywację do dalszej pracy

na ulicy możemy zaliczyć:

1) Najbardziej zachęcająca do dalszej pracy jest skuteczność metody w docieraniu

do ludzi i skuteczność tej pracy. Na tę motywację wskazywała największa ilość

respondentów.

2) Możliwość pracy z ludźmi, kontakt z nimi i budowanie relacji.

3) Ciekawa praca, co rozumiane jest przez respondentów, przede wszystkim jako

możliwość poznawania życia, jakiego nie doświadczą pracownicy biurowi. Właśnie

58

możliwość pracy wśród ludzi, w terenie a nie koniecznie za biurkiem oraz

elastyczny czas pracy zaliczane są na korzyść metody.

4) Możliwość upowszechniania tej metody dalej, także była zgłoszona jako czynnik

motywujący.

5) Przede wszystkim sam wpływ metody na życie respondentów. Jedna

z respondentek stwierdziła, że dzięki tej pracy mocno pnie w górę, a inna

wspomniała nawet, że dzięki tym doświadczeniom udało się jej uratować rodzinę

i wyjść z bezdomności.

Próbując jednak przytoczyć trudności, na które natrafiają streetworkerzy

wspomnę przede wszystkim, że ośmioro z nich zaznaczyło, że nie ma takiej rzeczy,

która by ich mogła zniechęcić do tej pracy. Jednak spoglądając na ich wypowiedzi

możemy przedłożyć kilka trudności, z którymi się zmagają. Trzy z pośród tych

przyczyn mogą spowodować wycofanie się ze streetworkingu lub chociażby znaczące

ograniczenie tej aktywności.

1) Problemy zdrowotne są przyczynami najbardziej odpowiadającymi za wycofanie

się z działań streetworkingowych.

2) Jak to jedna z respondentek wspomniała: „(...) w wolontariacie, no nie każdego

stać aby pracować w wolontariacie, bo jak człowiek nie ma co do gara wsadzić,

to zapomina, że istnieje wolontariat.”. Jak widać nawet osoby, które mają

przejść na emeryturę, jeżeli im tylko zdrowie pozwoli, nadal chcą udzielać się

społecznie. Jednak intensywność pracy wolontariuszy jest znacznie ograniczona

w porównaniu do streetworkingu świadczonego zawodowo.

3) Przynajmniej jeden z respondentów wskazał, że nie lubi pracy w charakterze

streetworkera. Powodem są trudności w nawiązywaniu pierwszego kontaktu. Jest

to przyczyną, dla której respondent nie odnajduje się w charakterze streetworkera.

Kolejne czynniki demotywujące w pracy na ulicy kierowanej do osób

bezdomnych, nie wpływają aż tak bardzo na samo wycofanie się z pracy.

Natomiast mają bardzo ujemny wpływ na zadowolenie i jakość tej pracy.

4) Najtrudniej znoszoną przez streetworkerów przeszkodą jest odtrącanie oferowanej

pomocy, nieudanych prób skorzystania z niej, niesłowności ludzi, którym się

pomaga oraz tragiczne losy tych osób.

5) Następną trudnością jest nawiązanie pierwszego kontaktu, jak również brak

możliwości nawiązania kontaktu z osobami w stanie nietrzeźwości. Ponadto

trudności w motywowaniu do zmian.

59

6) Bardzo różne przyjęcie zarówno w środowisku, do którego wychodzą

streetworkerzy, jak również wśród innych służb społecznych, które jeszcze

są mało zaznajomione z rolą streetworkerów. Zwłaszcza dotyczy to służb

mundurowych i pogotowia ratunkowego, które nie zawsze chce przyjeżdżać

do osób bezdomnych.

7) Konieczność pracy w różnych warunkach pogodowych.

8) Brak umiejętności oddzielenia życia prywatnego od zawodowego.

9) Dla osób, które miały problemy z uzależnieniem, występuje ryzyko powrotu

do nałogu, gdyż wchodzą w środowiska gdzie spożywa się dużo alkoholu.

10) Są środowiska kwestionujące kwalifikacje do pracy streetworkerów bez

wykształcenia w kierunkach społecznych, a które doświadczyły same

bezdomności z której wyszły. Badani respondenci nie zgadzają się z takimi

opiniami.

11) Dla osób, które pracują w zawodzie, ewentualne wypalenie zawodowe może być

trudniejsze niż dla wolontariuszy, którym łatwiej jest zrobić stosowną przerwę

w pracy.

II. W jakim stopniu streetworking jest działalnością misyjną?

Dwoje respondentów wprost nazwało streetworking misją, a jeden powołaniem.

„Możliwość wykonywania takiej pracy, która jest misją to już coś fantastycznego, a jeśli

wypracowuje się coś fajnego to jest rewelacja”. „Jakie znaczenie. To jak część mnie,

po prostu. [radosny uśmiech] To jest powołanie, misja, to jest po prostu sens istnienia”.

„Czym jest streetworking dla mnie? Przede wszystkim powołanie, tak. Powołanie, czyli

coś co czuję, że powinienem robić”. Pojawiły się również inne wypowiedzi, w których

może respondenci nie nazwali streetworkingu wprost takimi słowami, ale jednoznacznie

wynika to z ich odpowiedzi. „Światopogląd? W moim przypadku w skali procentowej

jestem z tą pracą związany 99%. W niczym mi to nie przeszkadza, nawet w mojej

egzystencji jako osoba cywilna i jestem zadowolony. Pracując oddaję się całkowicie tej

pracy.”, „Dla mnie jest to wspaniała rzecz, ponieważ w mojej naturze jest pomaganie

ludziom. Ja bardzo lubiłam zawsze pomagać ludziom (...) Tym bardziej mnie to wciąga.

Streetworking jest bardzo ważną rzeczą. Ja bardzo lubię tych ludzi, chciałabym

im pomóc (...)”. Wypowiedzi te całkowicie oddają misyjny charakter streetworkingu,

świadczony przez cytowanych respondentów. Natomiast w podsumowaniu

do pytania 15, przytoczyłem wnioski skłaniające do dokonania podziału na trzy

60

poziomy zaangażowania w streetworking. Absorbujący całe życie misyjny charakter tej

profesji, umiarkowany charakter osoby o usposobieniu pomagacza oraz postawy

wykorzystującej streetworking ze względu na jego pragmatyczność, związaną

ze skutecznością tej metody w pomaganiu ludziom, bez większego przywiązania

do tego stylu pracy.

Nawiązując do jednego z celów szczegółowych badania, dotyczącego wpływu

światopoglądy streetworkerów na treść i jakość metody, pozwolę sobie przytoczyć

najistotniejsze wnioski.

1) To światopogląd jest głównym motorem napędowym do pracy na rzecz ludzi,

a także niesionych w tej pracy treści.

2) W podsumowaniu do pytania 11, na podstawie wypowiedzi respondentów,

stworzona została lista 15 zasad, którymi kierują się oni w swej pracy. Można

w nich odczytać zarówno styl ich pracy jak również szereg treści, które są częścią

ich przekazu.

3) W podsumowaniu do pytania 12, przytoczone zostało siedem źródeł nabywania

kwalifikacji wykorzystywanych przez streetworkerów w pracy na ulicy. Są one

również na swój sposób odzwierciedleniem okoliczności, w których kształtował się

światopogląd respondentów, a tym samym treści ich pracy.

4) Indywidualne treści wypowiedzi poszczególnych respondentów, można znaleźć

w transkrypcji z przeprowadzonych wywiadów. Stanowi ona odrębny dokument

związany z tą pracą.

III. Jaki wpływ na pracę streetworkerów mają warunki organizacyjne, w obrębie

których funkcjonują?

Na wstępie do omówienia tego problemu badawczego, wypada krótko

scharakteryzować ową organizację pracy streetworkerów. Oprócz przytoczonego

powyżej podsumowania do pytania 11, gdzie znajdują się zasady, którymi w swej pracy

na ulicy kierują się respondenci, można przytoczyć uproszczony schemat ich pracy.

Szczególnie przydatne w tym celu są odpowiedzi do pytania 6. Schemat ten wygląda

następująco: Praca ta polega na wychodzeniu w miejsca gdzie przebywają osoby

bezdomne, następnie przedstawianiu oferty wsparcia odpowiedniego do możliwości

instytucji, w których pracują streetworkerzy oraz motywowaniu do podjęcia jakiś

konstruktywnych zmian w swoim życiu. Gdy osoby przyjdą do ośrodka lub punktu

konsultacyjnego, dalsza praca prowadzona jest już przez pracowników socjalnych,

61

terapeutów, psychologów lub innych pracowników tych placówek. Na organizację

pracy również istotny wpływ ma zawodowy lub społeczny sposób świadczonej

powyższego wsparcia.

Podejmując się podsumowania tego zagadnienia, skupię się na wpływie

organizacji pracy na jej jakość i motywację streetworkerów.

1) Różnice jakościowe między pracą społeczną a świadczoną zawodowo, polegają

w szczególności na ilości czasu jaki można poświęcić na pracę tą metodą.

Z wypowiedzi respondenta pracującego na ulicy społecznie, przytoczonej

w pytaniu 15 wynika, że są to tylko pojedyncze dni pracy w tygodniu, natomiast

streetworkerzy pracujący zawodowo przeznaczają na tą pracę z reguły standardowy

tydzień pracy.

2) O różnicach w motywacji związanej z tym aspektem najlepiej wypowiedziała się

respondentka w pytaniu 3: „Natomiast w wolontariacie, no nie każdego stać aby

pracować w wolontariacie, bo jak człowiek nie ma co do gara wsadzić, to zapomina

że istnieje wolontariat.”.

3) Warto jednak zauważyć, że światopogląd i wyznawane wartości motywują

respondentów do pracy społecznej. Dotyczy to również zawodowych

streetworkerów, pracujących po godzinach pracy. Świadczy to o zaangażowaniu

w pracę, co przekłada się na jej jakość.

4) Respondenci wskazują na spory jakie toczą się w środowiskach streetworkerskich,

a dotyczą podważania kwalifikacji zawodowych streetworkerów nie posiadających

wykształcenia kierunkowego, czyli tak zwanego streetworkingu samopomocowego.

Najlepszą ripostę na tego rodzaju przekonania, postawił w odpowiedzi

do pytania 13, respondent posiadający wykształcenie podstawowe. „No po prostu

wiesz, jak z tymi ludźmi rozmawiam, oni mnie widzą, mówię im kim byłem i oni

widzą... Może to śmieszne, ale kiedy ściągnę koszulkę przypadkowo, albo jest lato,

oni widzą moje tatuaże. [śmiech] Po prostu wiedzą, że nie jestem gościem, który

przeczytał przed chwilą parę książek, albo jakieś kursy skończył, wiesz

psychologii, tylko ja jestem ulicą też. Tylko, że po prostu się zmieniłem, swój

punkt bycia.”

5) Pozytywny i zachęcający charakter organizacji pracy, stwarzają rozmaite szkolenia

i zjazdy, gdzie może dochodzić do wymiany doświadczeń, a które mogą być

zapewnione przez instytucje zatrudniające streetworkerów. Ma to również wpływ

na poprawę jakości pracy.

62

6) Charakter pracy w terenie i z elastycznymi godzinami tej pracy jest motywujący,

jednak stwarza ograniczenia dla ludzi nie mogących sobie pozwolić na dużą

aktywność fizyczną ze względów zdrowotnych.

7) Znaczący wpływ zarówno na jakość jak również zadowolenie z pracy, posiada

współpraca z innymi organizacjami i służbami pracującymi na rzecz osób

potrzebujących pomocy. Jest to dziedzina wymagająca jeszcze dużo pracy aby

streetworkerzy byli bardziej rozpoznawalni i lepiej traktowani przez te służby.

Odpowiadając na cel główny, czyli odpowiedź na zagadnienie, Jaki jest wpływ

streetworkera i sposobu organizacji jego pracy na metodę streetworkingu, skwitować

można następująco. To streetworker jest odpowiedzialny za treści swojej pracy. Cały

dorobek jego życia związany z jego doświadczeniami życiowymi, przekonaniami, czy

umiejętnościami ma wpływ na jego pracę. Nie każda osoba się jednak nadaje

do wykonywania tej profesji. Wymaga ona od streetworkera przede wszystkim

otwartości na drugiego człowieka i chęci niesienia pomocy ludziom, których nie łatwo

jest kochać. Ludzi, którzy zostali już odepchnięci przez społeczeństwo. Jeśli chodzi

o organizację pracy streetworkera, to podyktowana jest ona realiami życia.

Streetworkerzy jednak rzadko baczą na trudności organizacyjne, są gotowi do wielu

poświęceń aby tylko nieść pomoc drugiemu człowiekowi. Potrafią pracować bez

wynagrodzenia, społecznie, niezależnie od warunków atmosferycznych. Jednak nie

da się ukryć, że zawodowe sprawowanie tej profesji daje większe możliwości

docierania do ludzi w potrzebie.

63

Zakończenie

Podążając za tematem niniejszej pracy „Streetworking jako metoda pracy

w służbie człowiekowi.”, cała jej treść została poświęcona metodzie streetworkingu,

w kontekście szeroko rozumianego wsparcia dla ludzi, w ich życiowych zmaganiach.

Metoda ta związana jest z postępowaniem wychowawczym, dydaktyczno-

informacyjnym i pomocowym, skierowanym przede wszystkim do osób zagrożonych

wykluczeniem społecznym, w miejscach przebywania tych osoby. W pierwszym

rozdziale przytoczyłem ogólnie znaną z literatury tematu wiedzę, dotyczącą teorii

i praktyki pracy na ulicy. Natomiast nawiązując do mojej praktyki jako streetworker,

pozwoliłem sobie również na wniesienie osobistych przemyśleń i doświadczeń

związanych z tą metodą pracy. Można powiedzieć, że w zgodzie z przytoczoną przeze

mnie rolą streetworkera, podjąłem się w tej części pracy, systematyzowania wiedzy

i doświadczeń dotyczących omawianej metody. Drugi rozdział stanowił podstawę

metodologiczną do badań, które po wielu perypetiach udało się przeprowadzić.

Ostatecznie głównym celem badania było poznanie wpływu streetworkera i sposobu

organizacji jego pracy na metodę streetworkingu. Wcześniej zrobiłem przymiarkę aby

uchwycić skuteczność działań streetworkingowych. Jednak przeprowadzenie takich

badań, ze względu na ograniczenia czasowe okazało się niemożliwe. Również z tych

samych powodów musiałem ograniczyć się w moich badaniach, tylko do jednej grupy

streetworkerów, świadczących swą pracę w środowisku osób bezdomnych. Poniekąd

badanie to miało być próbą zweryfikowania treści zawartych w części teoretycznej

niniejszej pracy. Niestety nie powiodło się dokonanie tego, w odniesieniu

do streetworkingu świadczonego względem innych odbiorców, niż osoby bezdomne

i uzależnione od środków psychoaktywnych. Przeprowadzone badania potwierdziły

ogromny wpływ, zarówno samych streetworkerów jak również sposobu organizacji

pracy na metodę streetworkingu. Potwierdziła się również służebna rola metody

względem człowieka, będącego w potrzebie. Niespodziewanym dzieckiem tych badań

stała się lista zasad, którymi kierują się streetworkerzy w pracy z osobami bezdomnymi

oraz zestawienie siedem źródeł nabywania swoich kwalifikacji wykorzystywanych

dzisiaj przez streetworkerów w pracy na ulicy. Jednak największym skarbem tych

badań jest ogrom doświadczeń i płynącej z nich nauki jaką przekazali respondenci

w swych odpowiedziach. Jestem im za to bardzo wdzięczny.

64

Biografia

Literatura

1. Bałchan A., Lasota M., Przewodnik Streetworkera, Stowarzyszenie „PoMOC”

dla kobiet i dzieci im. Marii Niepokalanej, Katowice 2010

2. Dębski M., Michalska A., (red.), Podręcznik Streetworkera Bezdomności,

Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności, Gdańsk 2012

3. Łobocki M., Metody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna wydawnicza

Impuls, Wydanie XI, Kraków 2011

4. Łuszczyńska M., W poszukiwaniu aktywizacji osób starszych – streetworking

dla seniorów?, Instytut Rozwoju Służb Społecznych, Praca socjalna 5/2013

5. Nowak S., Metodologia Badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 2008

6. Pilch T., Bauman T., Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Żak,

Warszawa 2001

7. Podgórski R. A., Metodologia badań socjologicznych. Kompendium wiedzy

metodologicznej dla studentów, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz –

Olsztyn 2007

8. Praca zbiorowa, Helder Santos L. i in., (red.), Międzynarodowy przewodnik

metodologiczny po streetworkingu na świecie, OSOS - Dynamo International,

2008, http://www.praktycy.org/osos/osos_przewodnik_metodologiczny.pdf

(25.11.2013)

9. Praca zbiorowa, Urbacz B. i Konopczyński M., (red), Profilaktyka i probacja

w środowisku lokalnym, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012

10. Sztumski J., Wstęp do metod i Technik Badań Społecznych, Wyd. „Śląsk”

Sp. zo.o. Wydawnictwo Naukowe, Katowice 1999

65

Strony www:

1. Dziurok M., Streetwork jako metoda wsparcia społecznego,

http://streetwork.mops.krakow.pl/sites/default/files/page/51/metoda-

streetwork.pdf, (25-11-2013)

2. Instytucje społeczne,

http://www.sciaga.pl/tekst/45970-46-instytucje_spoleczne (06.01.2014)

3. Owczarek J, Procedura rekrutacji i selekcji kandydatów na Streetworkerów

http://www.ab.org.pl/e-przewodnik/tekst/10.pdf (20.05.2014)

4. Pogorzelska D., Streetworker-nowy zawód dla charyzmatycznych i odważnych,

http://www.ab.org.pl/?a=streetworker1, (04.02.2014)

5. Rost S., Czym zajmują się streetworkerzy,

http://kobieta.wp.pl/kat,132000,title,Czym-zajmuja-sie-

streetworkerzy,wid,15309524,wiadomosc.html, (04.02.2014)

6. Szarfenberg R., Marginalizacja i wykluczenie społeczne - Wykłady

http://www.ekonomiaspoleczna.pl/files/ekonomiaspoleczna.pl/public/Biblioteka/

2006.4.pdf (08.01.2014)

7. Streetworking, http://pl.wikipedia.org/wiki/Streetworking, (09.01.2014)

8. Streetworking, czyli co? http://www.streetworking.org/pl/street (15.02.2014)

9. Study confirms condom use reduces risk of HIV infection by 78%,

http://www.news-medical.net/news/20120112/Study-confirms-condom-use-

reduces-risk-of-HIV-infection-by-7825.aspx,

oraz http://apps.who.int/rhl/hiv_aids/dwcom/en/index.html; (30.04.2014)

10. Ważne informacje HIV,

http://www.pozytywniwteczy.pl/projekty/wolniodnalogow/03_hiv,index.html

(30.04.2014)

11. http://demotywatory.pl/3753921, (13.02.2014)

66

Aneks

Kwestionariusz wywiadu

„Wpływ streetworkera i sposobu organizacji jego pracy na metodę streetworkingu”

1. Pragnąłbym aby Pan/Pani własnymi słowami powiedział/powiedziała, czym dla Pana/Pani

jest streetworking?

2. W jakich okolicznościach rozpoczęła się Pana/Pani przygoda ze streetworkingiem i od jak dawna

wykorzystuje Pan/Pani tę metodę w swojej aktywności społecznej lub zawodowej?

3. Czy łatwo jest Panu/Pani uczynić ze streetworkingu działalność zawodową?

Z jakimi sprzyjającymi lub utrudniającymi okolicznościami się Pan/Pani spotyka?

4. Czy poleciłby/poleciłaby Pan/Pani wykonywanie streetworkingu, jako zawód innym ludziom

i jakie dostrzega Pan/Pani w tym kontekście plusy i minusy?

5. Czy widzi się Pan/Pani w roli streetworkera za 10 lat?

6. Streetworking można świadczyć w bardzo różnorodnej formie i względem przeróżnych odbiorców.

W jakiej formie Pan/Pani świadczył/świadczyła streetworking do tej pory i względem kogo?

Czego jeszcze chciałby/chciałaby Pan/Pani, w obszarze streetworkingu doświadczyć?

7. Co w obrębie streetworkingu, sprawia Panu/Pani najwięcej trudności?

8. Co w obrębie streetworkingu, sprawia Panu/Pani najwięcej satysfakcji?

9. Jaki wpływ na Pana/Pani sposób i treść prowadzenia działań streetworkerskich ma Pana/Pani

światopogląd i świat wartości?

10. Wykorzystuje Pan/Pani metodę streetworkingu w swojej pracy zawodowej, czy działalności

społecznej?

11. Proszę podać kilka najistotniejszych zasad, którymi się Pan/Pani kieruje w swojej działalności

jako streetworker ? Proszę troszkę je omówić, co przez nie Pan/Pani rozumie?

12. Gdzie i w jaki sposób zdobywał/zdobywała i poszerzał/poszerzała Pan/Pani swoje kwalifikacje

przydatne w streetworkingu?

13. W jakim stopniu Pana/Pani osobiste doświadczenia z przeszłości miały wpływ na wybór specyfiki

pracy streetworkerskich, w których się Pan/Pani specjalizuje?

14. Jeśli jest coś takiego, to co najbardziej zniechęca Pana/Panią do wykonywania zawodu

streetworkera?

15. Jakie znaczenie streetworking ma w Pana/Pani życiu?

METRYCZKA

1. Jakie wykształcenie Pan/Pani posiada?

2. W jakim jest Pan/Pani wieku?

3. (Odpowiedź na pytanie 3 odnotowuje osoba przeprowadzająca wywiad.)

Mężczyzna

Kobieta