SREBRNA KSIĘGASENIORALNY AUDYT

PRZESTRZENI

Kraków 2015

SREBRNA KSIĘGASENIORALNY AUDYT

PRZESTRZENI

ASOS 2014-2020 Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej

Osób Starszych na lata 2014-2020

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej

wydawcaStowarzyszenie Pracownia Obywatelska

autorzyAnna Cioch, Przymysław Dziewitek, Wit Hubert, Martyna Niedośpiał, Jolanta Perek-Białas, Aleksandra Pohorecka, Małgorzata Spasiewicz-Bulas,

redakcjadr Jolanta Perek- Białas

korektaMartyna Niedośpiał

skład i opracowanie graficzneJędrzej Bulas - ansambl.eu

zdjęciaMałgorzata Spasiewicz-Bulas, Anna Cioch, Piotr Marczyk,Aleksandra Pohorecka

mapyopenstreetmap.org

grafikiikony - freepik.com, flaticon.com, ansambl.eu

sposób cytowaniaSenioralny Audyt Przestrzeni, Stow. Pracownia Obywatelska, Kraków, 2015

ISBN : 978-83-944179-0-1

Publikacja jest dostępna na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych (CC BY-ND 3.0 PL). Pewne prawa zastrze-żone na rzecz autorów oraz Stowarzyszenia Pracownia Obywatelska. Treść licencji dostępna na stronie: http://creativecommons.org/licenses/by-nd/3.0/pl/

5 Podziękowania

6 Streszczenie

8 Wprowadzenie

14 Opis projektu i organizacja badań

22 Senioralny Audyt Przestrzeni w świetle badań ankietowych

42 Poglądy seniorów nt. przestrzeni napodstawie dyskusji grupowych

48 Spacery badawcze z seniorami - wyniki

65 Miasto przyjazne seniorom – rekomendacje po przeprowadzonychspacerach

70 Opinie i refleksje ze spotkań w ramach tzw. „kawiarenek”

90 Podsumowanie

96 Zespół badawczy

Aneks 98 Mapy barier i problemów 124 Postulat - Bronowice 125 Kwestionariusz z badań

ankietowych 130Jak przeprowadzić spacer badawczy 131 Przykładowy scenariusz

spaceru 134 O Stowarzyszeniu Pracownia Obywatelska

Opis Badań

14-21

Ankiety i fokusy

22-47

Spacery

48-69

Kawiarenki

70-89

SPIS TREŚCI

Aneks

98-

Podsumo-wanie

90-95

4

5

PodziękowaniaChcieliśmy serdecznie podziękować wszystkim bez których nie

byłoby tej publikacji.

Wszystkim badaczom oraz wolontariuszom, szczególnie prowadzą-cym spacery, za to, że niezależnie od warunków atmosferycznych cierpliwie i rzetelnie zbierali dane, prowadzące nas aż do tego momentu;

Dorocie Bek – koordynatorce projektu, która dodatkowo z poświę-ceniem pracowała w trudnej i nowej dla siebie roli organizatorki badań spo-łecznych;

Ekspertom, którzy odwiedzili nasze kawiarenki, ubogacając nasze dyskusje fachową wiedzą – Wojciechowi Gorczycy, dr Januszowi Jeżakowi, Kasprowi Jakubowskiemu, dr Katarzynie Nosal, Pawłowi Rozmusowi oraz Miłoszowi Tatarze;

Doradcy Prezydenta Miasta Krakowa ds Polityki Senioralnej, Annie

Okońskiej-Walkowicz za przychylny klimat polityczny i otwartość na wpro-wadzanie zmian;

Dr Jolancie Perek-Białas za koncepcję redakcyjną oraz czuwanie nad pracami do samego końca;

Politechnice Krakowskiej – za udostępnienie danych z Kompleksowego Badania Ruchu, dzięki którym danym nasz raport był pełniejszy;

Skrybom –, czyli Michałowi Kłuskowi, Poli Latko, Robertowi Szokal-skiemu i Andrzejowi Wiekierze, ponieważ tylko dzięki ich mrówczej pracy możliwe było tak dokładne stworzenie raportów z kawiarenek;

Przede wszystkim jednak dziękujemy Naszym Seniorom – uczestnikom badań, bez których ten projekt nie miałby sensu. Dziękujemy, że rozumiecie Państwo, że opinie przekazane dalej mogą mieć sens i dać wymierny efekt. I dziękujemy, że wspólnie z nami chcecie zmieniać Kraków na lepsze miasto.

6

„ Niniejsza publikacja jest ważnym drogowskazem dla decydentów na temat kie-runków zmian dotyczących przestrzeni miasta(...)„

7

Streszczenie• Srebrna Księga opisuje unikalny projekt Stowarzysze-

nia Pracowania Obywatelska. Po raz pierwszy na tak

szeroką skalę w Krakowie, umożliwiono osobom po

60 roku życia ocenę przestrzeni wokół nich.

• Ponad 550 przebadanych osób, 400 ankiet, 67 uczest-

ników kawiarenek, 54 uczestniczki wywiadów foku-

sowych, 35 uczestników spacerów.

• Przygotowaliśmy listę konkretnych interwencji –

miejsc do wprowadzenia zmian w przestrzeni pu-

blicznej.

• Niniejsza publikacja jest ważnym drogowskazem dla

decydentów na temat kierunków zmian dotyczących

przestrzeni miasta.

• Większość projektów realizowanych w ramach pro-

gramu ASOS skupia się na działaniach, które inni

wykonują bezpośrednio dla seniorów. My zrobiliśmy

odwrotnie – z pomocą seniorów stworzyliśmy produkt

będący pomocą dla wszystkich użytkowników miasta.

8

„Niech ten zbiór wyni-ków badań jak i propozycji oraz rekomendacji służy wdrażaniu gotowych, postu-lowanych przez osoby star-sze rozwiązań, które uczynią nasze miasto przyjaznym dla wszystkich.(...) „

9

WprowadzeniePrzestrzeń przyjazna osobom starszym – czym jest i co oznacza

dla pozostałych grup mieszkańców miasta? W jaki sposób organizacja przestrzeni publicznej uwzględniająca potrzeby seniorów wpływa na uwzględnianie potrzeb pozostałych grup mieszkańców i mieszkanek? Czy potrzeby osób starszych znacząco różnią się od potrzeb innych grup wiekowych?

Tworząc projekt Senioralny Audyt Przestrzeni wyszliśmy z założenia, że przestrzeń przyjazna dla seniorów jest nie tylko przestrzenią przyjazną dla tej grupy, ale przestrzenią przyjazną dla wszystkich. Większość z nas będzie w przyszłości osobami starszymi, a obecnie już wszyscy, choć w różnym wymiarze czasowym – są pieszymi.

Dane statystyczne i prognozy demograficzne (GUS, 20151, Perek-Bia-łas, 20132) alarmują: nasze miasta się starzeją! Musimy stawić czoła temu wyzwaniu i podejmując się przeorganizowania wspólnej przestrzeni, myśleć o przyszłości i potrzebach starzejących się miast. Działania przygotowujące do zmian, wynikających ze starzenia się społeczeństwa możemy stosować dwojako: myśląc skądinąd egoistycznie - przygotowując się na starość własną, ale też możemy spojrzeć na problem z innej perspektywy: solidar-ności i szans, jakie miasto przyjazne osobom starszym oferuje wszystkim grupom mieszkańców i mieszkanek; dostrzec, że miasto dostosowane do potrzeb grup wykluczonych, grup z większymi niż przeciętne potrzebami jest przestrzenią przyjazną, inkluzywną, pozwalającą korzystać i spełniać swoje życiowe potrzeby każdemu, bez względu na możliwości ruchowe, poznawcze, czy ekonomiczne w tym bez względu na wiek3.

1 DanezBankuDanychLokalnych,GłównyUrządStatystyczny2 Perek-Białas,J.,C.Martinez-FernandezandT.Weyman(2013),„MalopolskaRegionDemographicTransition:WorkingfortheFuture”,OECDLocalEconomicandEmploymentDevelopment(LEED)WorkingPapers,No.2013/06,OECDPublishing,Paris.DOI:http://dx.doi.org/10.1787/5k4818gwg2jk-enorazMartinez-Fernandez,C.,etal.(2013),„DemographicTransitionandanAgeingSociety:ImplicationsforLocalLabourMarketsinPoland”,OECDLocalEconomicandEmploymentDevelopment(LEED)Wor-kingPapers,No.2013/08,OECDPublishing,Paris.DOI:http://dx.doi.org/10.1787/5k47xj-1js027-en3 Inicjatywyeuropejskiem.in.www.notoageism.com

10

Problem braku przyjaznej przestrzeni publicznej w miastach dla osób starszych związany jest nie tylko ze specjalnymi potrzebami grup o ograniczonej mobilności, ale z generalnym problemem naszych miast; brakiem przyznawania priorytetu pieszym. Uważamy, że potrzeba rozwiązań, które oddadzą przestrzeń zagarniętą przez wszechobecne samochody człowiekowi.

Problem ten pojawiał się wielokrotnie w prowa-dzonych przez nas badaniach i rozmowach z osobami starszymi - pieszymi, użytkownikami komunikacji miejskiej. Seniorzy, jako piesi użytkownicy przestrzeni miasta czują się spychani “pomiędzy 30cm chodnika pozostawionego przez parkujący samochód a ścianę”, traktowani jako mniej ważna grupa: czekając na zielone światło na przejściu dla pieszych, biegnąc, zanim zgaśnie, czy z konieczności po-konując kolejne poziomy przejść, budowanych ze względu na przepustowość komunikacji kołowej. Kolejne budowane drogi dojazdowe do nowo powstających, peryferyjnych osiedli, nie powstają z myślą o mieszkających w nich pie-szych, czy choćby o potrzebie dodatkowych autobusów lub tramwajów, które ich tam dowiozą. Powstają z myślą o samochodach, jakby były jedynym słusznym sposobem przemieszczania się. Więcej - osoby starsze same zauważają i wskazują to, o czym mówią eksperci - przykre dla nich skutki zawłaszczania przez samochody przestrzeni ulic, które służą przecież również komunikacji zbiorowej, która często jest jedyną szansą osoby starszej na uczestniczenie w życiu społecznym miasta, dostęp do usług zdrowotnych czy społecznych.

„

piesi użyt-kownicy prze-strzeni mia-sta czują się spychani po-między 30cm chodnika po-zostawionego przez parkują-cy samochód a ścianę(...)

„

Odwracając nasze priorytety - myśląc w pierwszej kolejności o pieszych, o osobach ze zmniejszoną mobilnością, stworzymy przestrzeń przyjazną każdemu z nas - osobom z dzieckiem, osobom na wózku, seniorowi, seniorce czy osobie z kontuzją.

Wszyscy w takiej roli możemy się znaleźć. Organizując przestrzeń tak, by korzystać mógł z niej każdy, bez względu na ograniczenia rucho-we lub inne, sprawiamy, że potrzeby wszystkich mieszkańców mogą być zaspokojone.

Seniorzy to grupa często wykluczana z dyskusji publicznej. Z re-guły są to osoby, które nie potrafią lub nie mają możliwości zawalczyć o swoje prawa, zorganizować się wystarczająco silnie, by lobbować za

11

„

Jest źle – ale co my z tym mo-żemy zrobić? Lepiej się z tym pogodzić (...)

„

rozwiązaniami, których potrzebują4. Dlatego tak ważnym jest, by starać się usłyszeć głos seniora, pozwolić osobom starszym wyrazić swoją opinię, poznać ich potrzeby. W na-szych rozmowach z osobami starszymi często pojawiał się wątek braku poczucia sprawstwa, braku poczucia, że na otaczającą nas przestrzeń mają wpływ. „Jest źle – ale co my z tym możemy zrobić? Lepiej się z tym pogodzić”. To właśnie dlatego do osób starszych należy wychodzić z działaniami, zachęcać do partycypacji w życiu publicz-nym. Ale przede wszystkim należy dbać o to, by wyrażane przez starsze osoby postulaty były realizowane. Głos osoby starszej powinien się liczyć – jeśli nie z innych powodów, to w końcu może dlatego, że osoby starsze częstokroć przewyższają młodych swoją wiedzą i doświadczeniem. A jest to zasób, z którego wszyscy powinniśmy korzystać, oferując w zamian własne możliwości.

Senioralny audyt przestrzeni jest projektem, którego celem jest wskazanie, jak tworzyć przestrzeń publiczną przyjazną dla wszystkich grup społecznych, także dzięki dostosowaniu jej pod kątem potrzeb osób najbardziej potrzebujących – w tym przypadku osób starszych- z ich udziałem. Tym samym nie słyszalny głos seniorów bę-dzie uwzględniony.

Pojawiające się w naszych badaniach postulaty seniorów dotyczące ich potrzeb w przestrzeni publicznej nie są, w swojej większości, zaskakujące (chociaż pojawiły się również ciekawe i innowacyjne pomysły). W większości są to podstawowe potrzeby związane z naszymi codziennymi aktywnościami. Rekomendacje uczestniczek i uczestników naszych badań w całości pokrywają się również z postulo-wanymi przez Światową Organizację Zdrowia kluczowymi cechami miasta przyjaznego starzeniu się5.

4 Por.działaniaRzecznikaPrawObywatelskichorazpubli-kacjem.in.Strategiadziałaniawstarzejącymsięspołeczeństwie.Tezyirekomendacje.BRPO.Warszawa,2012.http://www.rpo.gov.pl/pli-ki/13541772380.pdf5 Por.Perek-Białas,J.,wpublikacjifundacjiZaczyn,http://zaczyn.org/jolanta-perek-bialas-polityka-senioralna-a-jakosc-zycia--osob-starszych/orazMiastaPrzyjazneStarzeniu.Przewodnikwjęz.polskimfinansowanymwramachASOS,http://publica.pl/wp-content/uploads/2014/12/MIASTA-PRZYJAZNE-STARZENIU.pdf

12

Czyż nie każdy z nas chciałby żyć w mieście czystym, z dostępem do dobrze utrzymanych terenów zielonych, do których dotrzeć możemy po równych (i istniejących) chodnikach, z przyjazną komunikacją miejską, czując się bezpiecznie – również na przejściach dla pieszych, mając możliwość odpoczęcia po drodze na ławce, czy skorzystania z toalety lub wejścia do budynku, do którego wstęp nie stanowi problemu?

Nasz projekt i badania nakierowane były na bariery przestrzenne, architektoniczne i infrastrukturalne. Warto jednak pamiętać o tym, jak ważnym jest, by bariery te likwidować nie tylko ze względu na potrzebę przemieszczania się, ale dlatego, że to przemieszczanie się jest dla osób starszych możliwością uczestnictwa w życiu miasta i korzystania z jego usług, także tych kluczowych i podstawowych. Warto też pamiętać o tym, że równolegle z likwidowaniem barier przestrzennych, powinniśmy starać się stwarzać miejsca, które osoba starsza będzie odwiedzać, oferujące możliwości realizowania, czy zaspakajania swoich pomysłów i potrzeb.

Publikację tę składamy w ręce wszystkich zainteresowanych tworzeniem i dbaniem o dobrą i przyjazną przestrzeń wspólną, opartą na równym dostępie i prawach do korzystania z jej zasobów. W szczególności zaś kierujemy wyniki naszych wspólnych z osobami starszymi poszukiwań do urzędników oraz decydentów Miasta Krakowa, przypominając jedno-cześnie, że Kraków w 2013 roku podpisał Deklarację Dublińską6 miast i regionów europejskich przyjaznych osobom starszym, w której zobowiązał się do realizowania konkretnych i usystematyzowanych działań po to, by stać się Miastem Przyjaznym Starzeniu.

Niech ten zbiór wyników badań, propozycji i rekomendacji służy wdrażaniu gotowych, postulowanych przez osoby starsze rozwiązań, które uczynią nasze miasto przyjaznym dla wszystkich.

Aleksandra Pohoreckagrudzień 2015

6 Por.http://krakow.pl/otwarty_na_swiat/dublin/45001,174,komunikat,krakow_podpisal_deklaracje_dublinska_2013.html

13

14

„Naszym głównym celem ba-dawczym było poznanie jak wygląda przestrzeń w oczach seniorów, jak ją oceniają.(...) „

15

Opis projektu i organizacja badań

Martyna Niedośpiał

Kontekst badańW ciągu najbliższych siedmiu lat liczba osób powyżej 60 roku życia

wzrośnie o kolejny milion. Dane szczegółowe dla Gminy Miejskiej Kraków również potwierdzają fakt, że osób w wieku poprodukcyjnym przybywa. Między rokiem 2010, a 2013 liczba mieszkańców miasta wzrosła o 2 809 osób (z 756 183 do 758 992). W tym czasie liczba osób w wieku poprodukcyjnym wzrosła z 146 450 osób do 159 825, czyli o 13 375 osób1. Szacuje się, że do roku 2030 grupa osób 65+ będzie stanowić 30% mieszkańców Krakowa. Ten wzrost liczby osób starszych nie przekłada się niestety jeszcze na wzrost aktywności społecznej seniorów. Kolejne edycje „Diagnozy społecznej”2 wskazują, że coraz starsi Polacy rzadziej należą do organizacji pozarządowych niż młodsze osoby i rzadziej angażują się w działalność obywatelską.

Tym samym, zaczynając projekt Senioralny Audyt Przestrzeni, chcie-liśmy sprawdzić jakie zmiany w przestrzeni miejskiej będą konieczne biorąc pod uwagę, że już obecnie jak i wkrótce w większym stopniu będziemy mieć do czynienia ze starzejącym się społeczeństwem, ale z zaangażowaniem osób, których te zmiany mają dotyczyć, czyli seniorów. Za ważny obszar do zrecenzowania przez osoby starsze uznaliśmy przestrzeń, gdyż jest ona jednym z najważniejszych aspektów jakości życia nie tylko w sferze prywatnej (indywidualnej), ale i publicznej, gdyż dotychczasowe badania przestrzeni miejskiej nie brały tego w wystarczającym stopniu pod uwagę.

Nasze stowarzyszenie dodatkowo interesuje poszerzanie wiedzy seniorów na temat swoich obywatelskich praw oraz technik partycypacji. Zarówno konsultacje społeczne, jak i korzystanie z narzędzi interwencyjnych

1 Por.daneGUS,BankDanychLokalnych,odpowiedniedanezbazy2 www.diagnoza.com

Opi

s ba

dań

Anki

ety

i fok

usy

Anek

sPo

dsum

owan

ieSp

acer

yKa

wia

renk

i

16

takich jak petycje lub inicjatywa lokalna – wciąż nie należą do typowego instrumentarium, jakim w życiu publicznym posługują się osoby starsze. Dlatego łącząc te dwa aspekty – tj. ocenę przestrzeni jak i udział obywa-teli – seniorów w jej „poprawianiu” – miało to na celu „wywołanie” wielu korzyści. Po pierwsze w łatwy sposób można wskazać konieczność zmian w przestrzeni. Po drugie, badając przestrzeń metodami partycypacyjnymi, korzystamy instrumentarium ciekawego zarówno dla badaczy jak i uczest-ników. Doświadczenia poprzednich projektów, w szczególności projektu Seniorzy Decydują wskazywały nam, że obrana przez nas za cel grupa wiekowa chętnie korzysta z narzędzi umożliwiających im konsultowanie jakości przestrzeni publicznej, takich właśnie jak spacery badawcze, które są główną metodą omawianego projektu.

Od 2013 roku realizujemy projekty skierowane do seniorów, mające na celu aktywizację obywatelską tej grupy wiekowej. W 2013 projektem tym był Seniorzy Decydują, a w roku 2014 – Przestrzeń dla Seniorów. Oba realizowaliśmy w ramach autorskiego programu Dialog Obywatelski Se-niorów w Krakowie. Realizowany w roku 2015 Senioralny Audyt Przestrzeni jest również kontynuacją podejścia aktywizacji obywatelskiej poprzez włączanie w diagnozę problemów i wspólne poszukiwanie rozwiązań.

Projekt Seniorzy Decydują rozpoczął dialog z Miastem na temat utworzenia w Krakowie organu reprezentującego seniorów, czyli Rady. Wspólnie z uczestnikami projektu, prowadziliśmy dyskusje na temat po-mysłów, kształtu i funkcji, jakie miałby posiadać nowy organ. Próbowaliśmy wychodzić z dyskusją do szerszego grona, poprzez seniorskie fora inter-netowe, media, czy Uniwersytety Trzeciego Wieku. Prowadziliśmy również badania fokusowe, aby dowiedzieć się na ile miejskie polityki kierowane do seniorów i/lub działania organizacji pozarządowych faktycznie odpo-wiadają na problemy zdiagnozowane przez środowisko. Podczas dyskusji oraz badań fokusowych poznaliśmy osoby, mogące uchodzić za lokalnych środowiskowych liderów, które także po zakończeniu projektu animowały innych seniorów wokół idei Rady i instytucjonalnego reprezentowania własnych interesów.

W projekcie Seniorzy Decydują ważny był komponent szkoleniowy, gdzie pomagaliśmy nabyć praktyczną wiedzę o funkcjonowaniu miasta, politykach strategicznych, pisaniu wniosków o dostęp do informacji pu-blicznej czy petycji. Odkryliśmy, że osoby starsze są bardzo chętne do brania spraw we własne ręce i naprawiania problemów najbliższej okolicy, zdecydowanie częściej niż osoby młode, ale brakuje im odpowiedniej wiedzy i narzędzi. Dziesięciu najaktywniejszych seniorów objęliśmy opie-ką tzw. tutora w ramach szkoły animatorów, aby zachować ciągłość idei w grupie, z którą pracowaliśmy. Cieszy, że w Krakowie od 2014 roku działa Krakowska Rada Seniorów i pełni rolę, która ma dbać i przekazywać głos

17

starszych mieszkańców do reprezentantów Miasta, aby zapewnić dobrą jakość życia obecnym jak i przyszłym seniorom w Krakowie.

Projekt Przestrzeń dla Seniorów również opierał się na idei włączania obywateli do decydowania o sprawach lokalnych. Celem było zaktywizowa-nie seniorskich środowisk dzielnicowych i stworzenie instytucji społecznych Łączników Dzielnicowych, którzy mieliby współpracować z Krakowskim Centrum Aktywności Seniora oraz Radą. Wychodziliśmy z założenia, że aktywizm miejski nie będzie komplementarny bez uwzględnienia działań kluczowej grupy mieszkańców Miasta i, że nie może posiadać jedynie młodej „twarzy”. W projekcie również wyłoniliśmy grupę najaktywniejszych seniorów, którym następnie pomagaliśmy realizować własne partycypacyjne projekty (konsultacje społeczne czy spacery badawcze – wspomagaliśmy animowanie niewielkich grup sąsiedzkich).

Diagnozując cele projektowe opieraliśmy się na własnych wywia-dach przeprowadzonych w środowiskach seniorskich Krakowa, ankietach ewaluacyjnych z projektu Przestrzeń dla Seniorów, danych z Raportów o Stanie Miasta (z lat 2010 i 2012 →3 oraz informacji z następujących publi-kacji: Diagnoza społeczna 2007-2011, red. J. Czapiński; Rządowy Program na Rzecz Aktywizacji Społecznej Osób Starszych na lata 2012-2013; Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, red. M. Boni; Jak usłyszeć głos seniora? Praktyczny przewodnik po partycypacji obywatelskiej osób starszych, Fundacja Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia”.

Zakładaliśmy, że jeśli dzięki udziałowi w badaniach w naszym pro-jekcie seniorzy będą czuli się bardziej pewni, że mogą aktywnie działać, w tym przypadku na rzecz swojej przestrzeni, to także zwiększy się ich realny wpływ na otaczającą rzeczywistość, jeśli sugerowane zmiany będą konieczne – to projekt okaże się sukcesem.

Cel projektuSenioralny Audyt Przestrzeni miał na celu partycypacyjną diagnozę

problemów przestrzennych w Krakowie z perspektywy osób w wieku po-st-produkcyjnym. Dodatkowo, bieżący audyt jakości przestrzeni publicznej jest jedną z form wpływania na kształt polityk publicznych w tym zakresie. Udział w badaniu miał seniorom ten wpływ umożliwić.

Ponadto chcieliśmy kontynuować rozwijanie różnych form aktyw-ności społecznej. Poprzez spacery badawcze, grupy fokusowe, spotkania kawiarenkowe, powstała swoista przestrzeń dla deliberacji, w której seniorzy mogli w pogłębiony sposób dyskutować o swoich potrzebach i pożąda-nych kierunkach kształtowania przestrzeni miejskiej. W formie warsztatów, wraz z ekspertami ze świata nauki, seniorzy pracowali nad potencjalnymi rozwiązaniami zdiagnozowanych przez nich problemów.3 https://www.bip.krakow.pl/zalaczniki/dokumenty/n/81419/karta;http://www.bip.krakow.pl/zalaczniki/dokumenty/n/108698/karta)

Opi

s ba

dań

Anki

ety

i fok

usy

Anek

sPo

dsum

owan

ieSp

acer

yKa

wia

renk

i

18

Projekt miał również na celu podniesienie świadomości zarówno wśród seniorów, jak i władz Miasta, że kształtowanie przestrzeni jest pro-cesem bogatszym, jeśli korzysta się z narzędzi partycypacyjnego audytu, lub warsztatów wypracowywania rozwiązań.

Naszym głównym celem badawczym było poznanie jak wygląda przestrzeń w oczach seniorów, jak ją oceniają.

Mimo, że wśród naszych wniosków i rekomendacji jest mnóstwo szczegółowych zaleceń odnośnie stanów chodników czy oświetlenia, to zadając konkretne pytania chcieliśmy wiedzieć, czym jest przestrzeń dla seniorów, jak na nią patrzą i w jaki sposób formułują swój przekaz.

Naszepytaniamożnapogrupowaćwedługnastępującychkategorii:

• pytania ogólne związane ze swoim regionem zamieszkania(stanzadowolenia;wpływzmiankilkuostatnichlatnanajbliż-szeotoczenie;najważniejszeproblemymiejscowości)

• pytaniaszczegółowezwiązanezeswoimregionemzamieszka-nia(wtymm.in.:transportzbiorowy;stanchodników;oddziały-wanieruchudrogowego;terenyzielone;miejscaspotkań-bu-dowaniaspołecznościlokalnych;bezpieczeństwo)

• pytaniadiagnostyczne(proponowanienowychinwestycji;oce-nakwestiidarmowejkomunikacjimiejskiej,przejśćnaziemnychipodziemnych,sposobówprojektowaniaosiedli)

Jeśli chodzi o badania jakościowe w przypadku fokusów badacze skupiali się na dwóch rodzajach pytań:

• definiujących najbliższą okolicę/sąsiedztwo w relacji do miasta/centrum Krakowa (oraz pozostawania w administracyjnych granicach miasta - dotyczy dzielnic peryferyjnych)

• szczegółowych pytań dotyczących sfer potencjalnie uznawanych za problemowe (m.in.: miejsca spotkań – budowania społeczności lokalnych; jakość poruszania pieszego po okolicy; tak zwanych pro-blemów specjalnych – np. z kanalizacją)

Spacery badawcze miały trasy ustalone na podstawie wyników badań fokusowych. Prowadzący zwracali uwagę na:

19

• kwestie oznaczone jako najważniejsze problemy przez osoby prowa-dzące wywiady fokusowe

• bieżące kwestie wynikające z uwag zgłaszanych przez uczestni-ków spacerów.

Zastosowane metody badańProjekt stosował komplementarnie techniki ilościowe oraz ja-

kościowe, a pod koniec podejście warsztatowe, w formie tak zwanych „kawiarenek”.

Badania ilościoweW fazie badań ilościowych zaczęliśmy od przeprowadzenia desk

research, analizy danych zastanych dotyczących zachowań transporto-wych i użytkowania przestrzeni pod kątem grupy 60+. Przeanalizowaliśmy między innymi Kompleksowe Badanie Ruchu, czy badanie mobilności osób starszych w ramach projektu AENEAS4. Analiza posłużyła do wy-znaczenia miejsc największego zagęszczenia korzystania z przestrzeni miejskiej przez osoby starsze. Zidentyfikowaliśmy „punkty węzłowe”, czyli skupiska aktywności seniorów. W ten sposób rozpoczęliśmy też diagno-zę – jak osoby starsze korzystają z przestrzeni miejskiej. Na podstawie tej diagnozy konstruowano potem scenariusze spacerów badawczych oraz badań fokusowych.

Następnie przeprowadzone zostały badania sondażowe (próba około 400 osób), zbierające opinie na temat przestrzeni pod kątem jej atrakcyjności, przyjazności, inkluzywności, estetyki, dostępności usług i bezpieczeństwa. Dzięki tym badaniom uzyskaliśmy pierwszy rys krytycznej analizy przestrzeni w oczach osób starszych. Grupę docelową do udziału w ankietach wyłoniliśmy, docierając poprzez instytucje i organizacje po-zarządowe zajmujące się tematyką seniorską zgrupowane w bazie, stwo-rzonej na potrzeby poprzednich edycji naszych wcześniejszych projektów. Badania były przeprowadzone w dzielnicach VIII Dębniki i XIII Podgórze.

Badania jakościoweW ramach badań jakościowych prowadziliśmy zarówno badania

fokusowe, spacery badawcze oraz warsztatowe spotkania podczas „ka-wiarenek”.

Wyszczególnione podczas desk researchu „punkty węzłowe”, czyli skupiska aktywności seniorów wraz z pierwszymi wynikami ankiet na temat analizy przestrzeni pod kątem jej „użyteczności” dla seniorów („age-friendly”) pomogły zaplanować fazę spacerów oraz badań fokusowych.

4 http://www.aeneas-project.eu/pl/?page=about_pl

Opi

s ba

dań

Anki

ety

i fok

usy

Anek

sPo

dsum

owan

ieSp

acer

yKa

wia

renk

i

20

Sześć grup w różnych dzielnicach Krakowa spotkało się w ramach wywiadów fokusowych. Średnio spotkania trwały około dwóch godzin. Scenariusze do spotkań fokusowych zostały przygotowane na podstawie danych zebranych podczas pierwszej fazy badawczej. Podczas badań fo-kusowych pogłębiano problemy i uszczegóławiano bariery zdiagnozowane w badaniach ilościowych. Na podstawie wyników wywiadów fokusowych opracowano scenariusze dziesięciu spacerów badawczych.

Spacery przeprowadziliśmy na obszarach zidentyfikowanych w pierwszej fazie badań. Spacery badawcze były kolejnym poziomem pogłębiania diagnozy problemów i uszczegóławiania barier napotykanych przez osoby starsze. Realna możliwość wskazywania problemów i barier w przestrzeni miejskiej była atrakcyjna dla uczestników spacerów.

W tym miejscu możemy wyrazić nadzieję, że ta forma będzie sta-nowiła wartość również dla urzędników, jako że seniorzy zwracali uwagę na konkretne i pilne, a często bardzo proste do zmiany sprawy (więcej na ten temat w rozdziale Spacery badawcze - wyniki oraz na stronie www.pracowniaobywatelska.pl w Aneksie i Rekomendacjach szczegółowych). Wartością dodaną była kontynuacja nauki w praktyce partycypacyjnego narzędzia badawczego przez osoby starsze. Spacery zostały zilustrowane materiałem filmowym, podzielonym tematycznie na konkretne obszary problemowe. Nagrania są dostępne na stronie www stowarzyszenia.

Spacery badawcze i wywiady fokusowe trwały do dwóch godzin. W spacerach wzięło udział 35 osób, a w wywiadach fokusowych – 54 osoby.

Trzy większe spotkania - tak zwane kawiarenki – zostały przepro-wadzone za pomocą metod warsztatowych. Każde ze spotkań miało swój temat przewodni. Na pierwszym rozmawialiśmy o transporcie zbiorowym w kontekście potrzeb osób starszych i niepełnosprawnych. Druga kawia-renka dotyczyła barier architektonicznych dla osób pieszych (uwzględniając kontekst osób niepełnosprawnych) oraz poruszających się na rowerach. Trzecie spotkanie dotyczyło miejsc służących budowaniu społeczności lokalnych. W każdym ze spotkań uczestniczyli eksperci ze środowisk na-ukowych oraz urzędu miasta, którzy przygotowywali krótkie prezentacje na zadany przez nas temat szczegółowy. Następnie wokół tego tematu prowadzona była dyskusja, wspomagana przez moderatora. Scenariusz ten był delikatnie modyfikowany - w zależności od liczby osób pracowaliśmy metodą World Cafe lub dyskusji moderowanej. Na sali obecni były osoby, którzy na bieżąco zapisywali przebieg dyskusji. Na podstawie spisanego materiału moderatorki opracowywały raporty z proponowanymi przez uczestników rozwiązaniami.

Warsztaty kawiarenkowe trwały średnio po trzy godziny, w sumie wzięło w nich udział 67 osób.

21

Dla seniorów uczestniczących w kawiarenkach możliwość spo-tkania z ekspertami miała dużą wartość edukacyjną. Z jednej strony mogli dowiedzieć się jak rozwiązywać różnorodne problemy związane z przestrzenią publiczną. Z drugiej, moderatorki zadbały, aby podkreślić ekspercki charakter uczestnictwa seniorów, jako użytkowników miejskiej przestrzeni. Zestawienie rekomendacji wypracowanych przez ekspertów akademickich oraz “zwykłych” seniorów miał być materiałem dla zmian, z których by mogli korzystać decydenci.

Raporty z kawiarenek odpowiadają, a właściwie konfrontują proble-my zidentyfikowane podczas poprzednich etapów badań oraz podkreślają szczegółowe bariery architektoniczne, które wymagają likwidacji. W całym procesie projektu - od badań ilościowych, poprzez fokusy i spacery, aż do pracy warsztatowej w ramach tzw. kawiarenek wykorzystaliśmy elementy planowania partycypacyjnego. Kolejne etapy badania wynikały z siebie nawzajem, aby na końcu móc zostać zwieńczonymi we wnioskach za-wartych w tej publikacji.

Nasze wnioski z badań mają pomóc, aby przestrzeń w Krakowie była przyjazna dla osób starszych i nie tylko.

Opi

s ba

dań

Anki

ety

i fok

usy

Anek

sPo

dsum

owan

ieSp

acer

yKa

wia

renk

i

22

„Badani seniorzy w zdecy-dowanej większości są za-dowoleni z warunków życia w swoich rejonach zamiesz-kania.(...) „

23

Senioralny Audyt Przestrzeni w świetle badań ankietowych

Wit Hubert

Projekt Senioralny Audyt Przestrzeni rozpoczęliśmy szeroko zakrojoną diagnozą społeczną. Aby stwierdzić, gdzie leżą najważniejsze węzły problemowe w miejskiej przestrzeni przeprowadziliśmy ponad 400 ankiet. Według założeń projektowych celowaliśmy w grupę seniorów (osób po 60 roku życia), które zamieszkiwały obszar Dębnik i Podgórza. W wyniku tych badań udało się nam stworzyć bazę obszarów i tematów problemowych, które następnie stanowiły tło dla kolejnego etapu fazy badawczej – badań jakościowych.

Metodologia badania ilościowego Badanie ankietowe prowadzone w ramach projektu Senioralny

Audyt Przestrzeni wykonane zostało w dniach 01.06-03.07.2015 przy pomocy techniki ankiety papierowej z indywidualną asystą ankietera. Zrealizowano 401 wywiadów z osobami w wieku 60+. Dobór próby miał charakter nielosowy, uwzględniając:

• dzielnice zamieszkania respondentów,• płeć respondenta (kobiety/mężczyźni),• grupy wieku,

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

24

• rodzaj typu budynku/domu zamieszkania respondentów wg tzw. stref funkcjonalnych przestrzeni Krakowa1.

W pierwszej kolejności kontaktowano się z odpowiednimi osobami spełniającymi kryteria doboru poprzez Centra Aktywizacji Seniorów, dziel-nicowe instytucje kulturalne, świetlice oraz biblioteki. W drugiej kolejności badacze zapraszali do udziału w badaniach w kluczowych punktach podro-ży/miejsc korzystania z transportu przez seniorów. Badanie prowadzone było w dwóch dzielnicach, które podzielone były na rejony (fragment dzielnicy, osiedle; używana nazwa dla danej części miasta). Ankieterzy prowadzili wywiady w wyznaczonych 32 rejonach miasta:

• Podgórze (8): Bonarka, Łutnia, Mateczny, Płaszów, Stare Podgórze, Przewóz, Rybitwy, Zabłocie.

• Dębniki (24): Chmieleniec, Bodzów, Dębniki, Kapelanka, Kliny Zacisze, Kobierzyn, Koło Tynieckie, Kostrze, Ludwinów, Mochnaniec, Osiedle Europejskie, Osiedle Interbud , Osie-dle Kolejowe, Osiedle Panorama, Osiedle Podwawelskie, Osiedle Ruczaj, Osiedle Ruczaj-Zaborze, Osiedle Zielony Ruczaj, Podgórki Tynieckie, Pychowice, Sidzina, Skotniki, Tyniec, Zakrzówek.

Badanie nie było oparte na próbie losowej dlatego wyniki badania nie mogą być traktowane jako reprezentatywne w rozumieniu statystycz-nym, jednak pełnią funkcję eksploracyjną i deskryptywną. Ograniczenie zasięgu badania do dwóch z 18 dzielnic miasta (Dębniki i Podgórze) wynikał z dalszych celów projektu.

Charakterystyka badanychBadanie przeprowadzono wśród seniorów, którzy deklarowali, że są

mieszkańcami dwóch krakowskich dzielnic: Podgórza i Dębnik. W pierwszej z tych dzielnic zrealizowano 197 wywiadów, co stanowi niemal połowę próby. W dzielnicy Dębniki przeprowadzono ankietę z 204 osobami. Kryterium uczestnictwa w badani poza zamieszkaniem w jednej z tych dwóch dzielnic, osób w wieku 60 lat i więcej. Szczegółowy rozkład respondentów zaprezentowany jest w tabeli nr 1 (patrz strona obok).

1 ZborowskiA.(2005),Przemianystrukturyspołeczno-przestrzennejregionumiej-skiegowokresierealnegosocjalizmuitransformacjiustrojowej(naprzykładzieKrakowa),Kraków:InstytutGeografiiiGospodarkiPrzestrzennejUJ.

25

METRYCZKA Liczeb-ność

% z N w k o l u m -nie

D z i e l n i c a zamieszka-nia

Podgórze 197 49,1%

Dębniki 204 50,9%

Typ zabudo-wy, w której mieszka re-spondent

zabudowa jednorodzinna lub sze-regowa

104 25,9%

kamienica 92 22,9%

blok mieszkalny budowany przed 2000 rokiem

151 37,7%

blok mieszkalny budowany po 2000 roku

50 12,5%

inna 4 1.0%

Liczba lat we wskaza-nym rejonie zamieszka-nia

mniej niż 5 lat 29 7,2%

5 do 9 lat 62 15,5%

10 do 19 lat 84 20,9%

20 lat lub dłużej 226 56,4%

Płeć re-spondenta

kobieta 251 62,6%

mężczyzna 150 37,4%

P r z e d z i a ł wiekowy re-spondenta

60–64 lat 123 30,7%

65–69 lat 104 25,9%

70–74 lat 80 20,0%

75–79 lat 55 13,7%

powyżej 80 lat 34 8,5%

odmowa odpowiedzi 5 1,2%

Poziom uzy-s k a n e g o wykształce-nia respon-denta

zasadnicze (podstawowe/gimna-zjalne/zawodowe)

70 17,5%

średnie lub pomaturalne 175 43,6%

wyższe 143 35,7%

odmowa odpowiedzi 13 3,2%

Tab.nr1.Charakterystykazrealizowanejpróby

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

26

W zrealizowanej próbie dominowały kobiety (62,6%), mężczyzn odpowiedziało 150 (37,4%). W przypadku zmiennej wykształcenie widać przewagę osób z wykształceniem średnim (43,6%). Seniorzy z wykształ-ceniem wyższym stanowili 35,7% próby, natomiast osób, które zakończyły edukację po etapie szkoły podstawowej było 17,5%.

Najwięcej badanych (37,7%), zamieszkiwało bloki wybudowane przed 2000 rokiem. Blisko 26% ankietowanych wskazało na zabudowę jednorodzinną lub szeregową. Niespełna 23% badanych, to osoby miesz-kające w kamienicach. W zabudowie wzniesionej po 2000 roku, mieszkało 12,5% respondentów. Analizując tabelę nr 1, warto też zwrócić uwagę na to, że ponad połowa badanych seniorów (56,4%) mieszka w swoim rejo-nie zamieszkania od co najmniej 20 lat. Należy raz jeszcze podkreślić, że z uwagi na nielosowy charakter próby, powyższa tabela (nr 1) nie może być traktowana jako struktura demograficzna, ani Dębnik ani Podgórza.

Ogólne zadowolenie z życia w rejonie zamieszkaniaNa pytanie w jakim stopniu seniorzy są zadowoleni z warunków życia

w swoim rejonie zamieszkania to najczęściej wybieraną odpowiedzią (46,3%) było: „jestem raczej zadowolony” (patrz ryc. nr 1). Osoby „zdecydowanie zadowolone” stanowiły 21,5% ogółu badanych. Oznacza to, że seniorzy w większości pozytywnie ocenią warunki życia w swoich rejonach zamieszkania (łącznie 67,8% pozytywnych wyborów). Respondenci źle ocieniający otoczenie stanowili nieco ponad 17% badanych, przy czym 4,3% jest zdecydowanie niezadowolonych. Pozostała cześć badanych (blisko 15%) nie potrafiła jednoznacznie określić swojego zdania i wybrało odpowiedź „ani zadowolony, ani nie zadowolony”.

Nieznacznie gorzej niż satysfakcja z warunków życia, wypadła ocena ogólnego kierunku zmian jakie zachodzą w rejonach zamieszkania. Poproszeni o ocenę ostatnich 5 lat seniorzy, w większości (56,3%) wska-zywali że sytuacja ulega poprawie. Przy czym blisko 34% uważa, że w ich otoczeniu jest obecnie „trochę lepiej niż było”. Osoby twierdzące że jest tak „zdecydowanie” stanowiły 22,5% ogółu ankietowanych. Natomiast badanych źle oceniających kierunki zmian, było łącznie niespełna 23%. Odpowiedzi świadczące o tym, że jest „zdecydowanie gorzej” niż 5 lat temu, stanowiły 7% z pośród wszystkich zebranych opinii. Natomiast tych, że jest jedynie „trochę gorzej” było ok 16%. W przypadku pytania o tendencje zachodzą-cych zmian, to osób wybierających odpowiedź neutralną („jest ani lepiej ani gorzej”) było blisko 21%.

Respondenci mężczyźni są nieznacznie bardziej zado-woleni z otaczającej ich przestrzeni miejskiej niż kobiety – respondentki, a w przypadku oceny kierunku zmian płeć respondenta nie wskazuje na różnice.

27

Respondenci mieszkańcy Dębnik znacząco częściej deklarują zadowolenie z warunków niż przeciętnie respondenci mieszkańcy Pod-górza. Różnica ta uwidacznia się również, gdy bierzemy pod uwagę ocenę kierunku zmian w ostatnich 5 latach. Respondenci seniorzy mieszkający w dzielnicy Podgórza częściej wyrażają swoje niezadowolenie. Pośród respondentów mieszkańców bloków budowanych przed 2000 rokiem widać umiarkowanie ponadprzeciętne zadowolenie z jakości przestrzeni, jak i kierunku zmian. Relatywnie najgorzej warunki życia w swoim rejonie oceniają respondenci mieszkańcy kamienic. Największe zadowolenie ze stanu, jak również tendencji zmian prezentują respondenci mieszkańcy nowszych bloków. Względnie wysokie zadowolenie z otoczenia deklarują też respondenci mieszkańcy domków jednorodzinnych i szeregowych. Przy czym, w przypadku tej grupy respondentów mamy do czynienia ze stosunkowo największym udziałem negatywnych ocen kierunku zmian zachodzących w ostatnich 5 latach. Co ciekawe badani mieszkający dłużej w danej lokalizacji (powyżej 20 lat) prezentują nieznacznie niższe zadowolenie z warunków. Nieco gorzej oceniają też zmiany mające miej-sce w ostatnim czasie. Warto też zwrócić na to, że respondenci seniorzy deklarujący wyższy i średni poziom wykształcenia są nieznacznie częściej zadowoleni z warunków jakie daje im ich okolica. Nieco lepiej respondenci ci oceniają też tendencje zmian.

Zadowolenie z warunków życia w swoim rejonie zamieszkania

Ocena zmian zachodzących w ostatnich 5 latach w rejonie za-mieszkania

bardzozadowolona(y)raczejzadowolona(y)anizadowolonyaniniezadowolona(y)raczejniezadowolona(y)bardzoniezadowolona(y)

jestzdecydowanielepiejniżbyłojesttrochęlepiejniżbyłojestanilepiejanigorzejniżbyłojesttrochęgorzejniżbyłojestzdecydowaniegorzejniżbyło

21,5%46,3%14,8%13%4,3%

22,5%33,8%20,9%15,7%7,1%

Ryc.nr1.Zadowoleniezwarunkówżyciaorazzezmianzachodzącychwostatnich5latachwrejoniezamieszkania.

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

28

Odsetek osób zado-wolonych z warun-ków życia w swoim rejonie zamieszka-nia (zdecydowanie i raczej zadowolo-nych)

Odsetek osób wg oceny zmian zacho-dzących w ostatnich 5 latach w rejonie zamieszkania (zde-cydowanie dobrze oraz raczej dobrze)

Ogółem 67,8% 56,3%

Płeć respon-denta

kobieta 67,2% 56,3%mężczyzna 68,8% 56,3%

Dzielnica za-mieszkania

Podgórze 62,3% 52,4%Dębniki 73,0% 59,9%

Typ zabudowy, w której miesz-ka respondent

zabudowa jedno-rodzinna lub sze-regowa

72,8% 50,0%

kamienica 53,9% 54,5%blok mieszkalny budowany przed 2000 rokiem

70,7% 59,2%

blok mieszkal-ny budowany po 2000 roku

75,0% 65,1%

Liczba lat we wskazanym re-jonie zamiesz-kania

krócej niż 20 lat 71,8% 59,4%

20 lat lub dłużej 64,7% 54,1%

Poziom uzy-skanego wy-kształcenia re-spondenta

zasadnicze (pod-stawowe/gimna-zjalne/zawodo-we)

58,2% 54,7%

średnie lub poma-turalne

69,0% 58,7%

wyższe 73,6% 57,2%

Tab.nr2.Zadowoleniezwarunkówżyciaorazzezmianzachodzącychwostatnich5latachwrejonie.

29

Ocena warunków życia w rejonie zamieszkaniaOcena warunków życia w rejonie zamieszkania oraz kierunku zmian

jakie zachodzą w ostatnich latach jest ogólną opinią, na którą składają się różne aspekty życia w dzielnicach. Skorzystano ze skali -5 (bardzo nega-tywnie) do +5 (bardzo pozytywnie) oceniając 17 obszarów składających się na ocenę jakości przestrzeni i niektórych usług komunalnych w mieście, por. Tabela nr 3.

Ankietowani seniorzy najlepiej ocenili takie elementy jak: dostęp-ność transportu zbiorowego (tabor/rozkłady) (średni wynik na skali -5 do +5 wyniósł 3,3), bliskość terenów zielonych (3,0), dostępność miejsc do robienia zakupów i punktów usługowych (3,0), poczucie bezpieczeństwa osobistego (2,6). Natomiast po przeciwnej stronie rankingu czynników, znalazły się takie zmienne jak: czystość (pył /śmieci) (0,9), bezpieczeństwo ruchu drogowego z perspektywy pieszego (0,5), oddziaływanie ruchu drogowego (hałas/zanieczyszczenia) (0,0) oraz infrastruktura dla osób niepełnosprawnych (np. podjazdy) (-0,3)2.

Jeśli chodzi o bliskość terenów zielonych, to najbardziej pod tym względem zadowoleni są respondenci mieszkańcy kamienic i budownictwa z przed 2000 roku. Gorzej oceniają dostęp do publicznej zieleni respondenci mieszkańcy domów jednorodzinnych i szeregowych oraz nowszych bloków (wybudowanych po 2000 roku). Aspekt ten lepiej oceniają też respondenci mieszkańcy Podgórza i badani, którzy dłużej zamieszkują w danym rejo-nie. Badani nie mają też większych problemów z dostępnością do miejsc robienia zakupów oraz do punktów usługowych.

W wyniku dodatkowych analiz3 największy udział w ocenie jakości przestrzeni okazuje się mieć: jakość chodników, infrastruktura dla nie-pełnosprawnych, czy miejsca wypoczynku, które wydają się największy wpływ na kształtowanie ogólnego zadowolenia z miejsca zamieszkania.

2 OilewprzypadkudeklarowanejogólnejjakościżyciaDębnikibyłynieznacznielepiejocenianądzielnicą(patrzRyc.nr2),toanalizaśrednichposzczególnychskładowychocenyjakościwskazałanaodmiennąocenędzielnic(Ryc.nr3).Popoliczeniuśrednichwynikówdlaposzczególnychkryteriów,Podgórzewydajesiębyćdzielnicą,wktórejwgopiniirespondentówsenioromżyjesięlepiejniżwDębnikach.Dlaczegotaksiędzieje?Popierwszelistaskładowychczynnikówzostaładobranaarbitralnieprzezzespółbadawczyiniemusitrafnieoddawaćtegocoskładasięnaogólnąocenęjakościżycia.Podrugie,oniektóreelementynp.oocenęchodnikówbadanipytanibyliparokrotnie(różnekryteriaocenyichjakości).Potrzecie,każdyzczynnikówmożeposiadaćróżnąwagęwtworzeniuogólnegoodczuwanejjakościżycia,coniebyłosprawdzanewramachtegobadania.3 Zastosowanoanalizęczynnikową,abyodkryćnieobserwowalnąbezpośredniostrukturędanych.Wtymprzypadkuzastosowanoeksploracyjnąanalizęczynnikowązwyodrębnieniemładunkówmetodągłównychskładowych(rotacjaprostaOblimin),miaraKMOadekwatnościdoborupróby=0,86.

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

30

Dostępność transportu zbiorowego (tabor/rozkłady)

Bliskość terenów zielonych

Dostępność miejsc do robienia zakupów/punktów usługowych

Poczucie bezpieczeństwa osobistego

Jakość chodników: utrzymanie (odśnieżanie/zamiatanie)

Jakość chodników: szerokość

Atrakcyjność (estetyka) architektury

Estetyka przestrzeni (nielegalne ogłoszenia/pseudo graffiti)

Obecność instytucji życia dzielnicy (np. biblioteka, klub osiedlowy, centrum seniora, dom kultury)

Jakość chodników: stan nawierzchni

Miejsca wypoczynku (alejki spacerowe, ławki, boiska, otwarte siłownie, place zabaw etc.)

Jakość chodników: standardy techniczne (podjazdy, poręcze, krawężniki etc.)

Jakość chodników: dostępność (brak nielegalnie parkujących aut etc.)

Czystość (śmieci/pył)

Bezpieczeństwo ruchu drogowego z perspektywy pieszego

Oddziaływanie ruchu drogowego (hałas/zanieczyszczenia)

Infrastruktura dla osób niepełnosprawnych (np. podjazdy)

Tab.nr3.Składowewarunkówżyciawrejonachzamieszkaniawpodzialenakategorieseniorów.Skala-5do+5

ogółem

PŁEĆkobietamężczyzna

LICZBA LAT WE WSKAZANYM REJONIE ZAMIESZKANIAkrócej niż 20 latdłużej niż 20 lat

31

Dostępność transportu zbiorowego (tabor/rozkłady)

Bliskość terenów zielonych

Dostępność miejsc do robienia zakupów/punktów usługowych

Poczucie bezpieczeństwa osobistego

Jakość chodników: utrzymanie (odśnieżanie/zamiatanie)

Jakość chodników: szerokość

Atrakcyjność (estetyka) architektury

Estetyka przestrzeni (nielegalne ogłoszenia/pseudo graffiti)

Obecność instytucji życia dzielnicy (np. biblioteka, klub osiedlowy, centrum seniora, dom kultury)

Jakość chodników: stan nawierzchni

Miejsca wypoczynku (alejki spacerowe, ławki, boiska, otwarte siłownie, place zabaw etc.)

Jakość chodników: standardy techniczne (podjazdy, poręcze, krawężniki etc.)

Jakość chodników: dostępność (brak nielegalnie parkujących aut etc.)

Czystość (śmieci/pył)

Bezpieczeństwo ruchu drogowego z perspektywy pieszego

Oddziaływanie ruchu drogowego (hałas/zanieczyszczenia)

Infrastruktura dla osób niepełnosprawnych (np. podjazdy)

0-1,5 4

TYP ZABUDOWYkamienicablok mieszkalny wybudowany przed rokiem 2000blok mieszkalny wybudowany po roku 2000zabudowa jednorodzinna

DZIELNICAPodgórzeDębniki

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

32

Według badanych brakuje miejsc, które pomagają zagospodaro-wać czas wolny seniorom, zarówno w sposób zorganizowany (np. biblioteki, kluby osiedlowe, centra seniora czy domy kultury), jak i indywidualny na „świeżym powietrzu” (np. alejki spacerowe, ławki, boiska, otwarte siłownie, place zabaw). W przypadku obecności instytucji kulturalnych to najmniej zadowoleni są respondenci - mieszkańcy bloków wybudowanych w ostat-nich 15 latach. Najlepszy dostęp do kultury deklarują badani zamieszkujący kamienice, kobiety oraz osoby z starszych grup wiekowych (70+). Miejsca do plenerowego wypoczynku są przeciętnie mniej dostępne dla badanych kobiet, osób w młodszych grupach wiekowych oraz mieszkańcy zabudowy jednorodzinnej.

W przypadku poczucia bezpieczeństwa osobistego warto zwrócić, że było ono średnio niższe pośród badanych: kobiet, mieszkańców kamienic i paradoksalnie osób dłużej mieszkających w danym rejonie. Atrakcyjność architektury najwyżej oceniona została przez osoby mieszkające w ka-mienicach i niskiej zabudowie (jednorodzinnej/szeregowej). Najgorzej oceniali ją badani mieszkańcy bloków wybudowanych przed 2000 rokiem, ale seniorzy mieszkający w nowszych blokach również prezentowali niż-szy poziom zadowolenia w tej kwestii. Gdy pytano o czystość otoczenia (śmieci/pył), to oceny były wyraźnie niższe i to głównie pośród osób miesz-kających w kamienicach. Pod tym względem nieznacznie lepiej wypadły Dębniki. Czystość lepiej oceniały kobiety - respondentki. Na problem np. nielegalnych ogłoszeń, reklam czy pseudo graffiti częściej uskarżali się badani seniorzy z Dębnik, mieszkańcy kamienic i starszych bloków.

Dostępność transportu zbiorowego (tabor/rozkłady) to ten ele-ment, który w największym stopniu satysfakcjonuje badanych seniorów. Najlepiej ofertę MPK oceniają mieszkańcy zabudowy charakterystycznej dla starszej tkanki miejskiej, czyli kamienic i starszych bloków.

Dużo uwagi w badaniu poświecono ocenie infrastruktury dla pieszych. To jak seniorzy postrzegają chodniki, deptaki i trotuary spraw-dzono pytając o ich: szerokość, stan nawierzchni, utrzymanie (odśnieżanie/zamiatanie), standardy techniczne (podjazdy, poręcze, krawężniki etc.) oraz dostępność (brak nielegalnie parkujących aut etc.). Największym proble-mem zdaniem seniorów (najniższe średnie ocen) jest z dostępnością. Na źle zaparkowane auta skarżą się najbardziej badani mieszkańcy niskiej zabudowy oraz nowych bloków. Gorzej w tej kwestii wypada dzielnica Dębniki. Następnym w kolejności problemem jest standard techniczny chodników. Stan nawierzchni (dziury, pęknięcia etc.) jest mało zadawalający dla badanych mieszkańców niskiej zabudowy, głównie w dzielnicy Dęb-niki. Badani seniorzy zamieszkujący domy jednorodzinne lub szeregowe częściej zwracają uwagę na to że chodniki nie są wystarczająco szerokie,

33

oraz że nie są należycie utrzymywane. Konsekwentnie, ten ostatni aspekt gorzej prezentuje się w dzielnicy Dębniki.

Ważnymi kwestiami, na których poprawę liczą badani seniorzy są kwestie związane z uspakajaniem i ograniczaniem ruchu samochodo-wego w dzielnicach. Oddziaływanie ruchu drogowego w postaci hałasu, zanieczyszczenia powietrza oraz niskiego poczucia bezpieczeństwa, to te dwa wymiary, na które szczególnie zwracają uwagę mieszkańcy zabu-dowy jednorodzinnej i szeregowej (oceny -0,6 i -1). Na emisje samocho-dów narzekają też mieszkańcy nowych bloków. Powyższe zróżnicowanie powoduje, że ruch samochodowy jest nieznacznie bardziej uciążliwy dla badanych seniorów mieszkających w dzielnicy Podgórze.

Elementem, na który badani seniorzy zwracają szczególną uwagę jest infrastruktura dla osób niepełnosprawnych (najniższa średnia ocen w rankingu). Niedostępność niektórych miejsc i bariery architektoniczne, to obok uciążliwości i niebezpieczeństwa związanego z rozwojem mo-toryzacji, najgorzej oceniane elementy przestrzeni miejskiej. Ten aspekt dostał najmniej punktów u badanych seniorów mieszkających w niskiej zabudowie. Relatywnie najwięcej punktów przyznawali tym cechom an-kietowani mieszkający we współczesnym budownictwie.

Dodatkowo seniorzy poproszeni zostali o podanie maksymal-nie trzech najważniejszych problemów, które ich zdaniem powinny być rozwiązane w pierwszej kolejności w formie otwartych pytań. Analizując elementy zaprezentowane na rycinie4 nr 2 warto wskazać, że najczęściej zgłaszanymi problemami były: zły stan chodników, zieleni i jezdni oraz natężenie ruchu i związany z nim hałas. Takie powtórzenie priorytetów sugeruje ich wysoka ważność. Postulowane zmiany przedstawia grafika (ryc. nr 2) na następnej stronie.

Priorytety inwestycyjne - rola budżetu miasta dla zmiany przestrzeni

Ankietowani seniorzy dostali zadanie rozdzielania puli środków (w tym przypadku 20 punktów) pomiędzy poszczególne inwestycje, które dotyczą zmiany przestrzeni, aby ustalić priorytet działań inwestycyjnych. Prezentując wyniki poniżej, należy zaznaczyć, że wyliczano sumy ogółem przyznane na poszczególne propozycje wydatków, jak i udziały wydatków w całej sumie puli wszystkich punktów przyznanych przez respondentów, ustalając tym samym ranking ważności inwestycji, które powinny być sfinansowane. Należy podkreślić, że często ankietowani seniorzy rozdział punktów traktowali równomiernie, rzadko dochodziło do sytuacji, w której ankietowany/-a całość środków delegował/-ła tylko w jeden obszar inwestycyjny.

4 Wielkośćczcionkioznacza,żedanyelementpojawiałsięczęściej.

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

34

Gęstość zabudowy

Zły stan chodnikówZły stan zieleni

Hałas

Zły stan jezdniNatężenie ruchu

ZaśmiecenieBrak ławek

Brak zieleni

Smog

Korki

Brak targuBezdomni

Brakparku

Brak fontanny

Brak chodnika

Za wysokie chodniki

Wąskie ulice

Brak biblioteki

Brak jezdni

Brak sklepów

Brak skweru Gołębie Brak banku

Brak murali

Liczebność

Brak basenu

Brak boiska

Wycinka drzew

Zły stan ławek

Za krótkie zielone światło

Zły stan budynku

Zły stan elewacji

Brak chodników

Brak monitoringu

Brak miejsc spotkań

Za dużo parkingówZły stan budynków

Grodzenie osiedli

Wąskie chodniki

Za dużo fabryk

Psie odchody

Za mało zieleni

Brak kładki pieszej

Zaniedbane brzegi rzeki

Za mało koszy na śmieci

Brak parkingówZadużo hoteli

Za mało sklepów

Zły stan chodnika

Brak poręczy

Niedostatek miejsc parkingowych

Zły stan schodów

Brak wybiegu dla psówNiedostatek ławek

Zły stan parku

Zły stan parkingu

Zły stan domofonu

Wypadki drogowe

Planowany parkingOgraniczniki wjazdu

Odległość do sklepów

Zły stan cmentarza

Niedostatek parków

Zły stan ogrodzeniaZabudowa parku

Za wąskie chodniki

Brak jadłodajni

Zaniedbana zieleń

Za małe przystanki

Brak barierek ochronnych na chodnikach

Niedostatek parkingów dla niepełnosprawnych

Zamało patroli policji i straży miejskiej

Zaniedbane klatki schodowe

Zła administracja budynkiem

Nieuregulowane prawo własności

Ekrany akustyczne

Parking przy zajezdni

Brak domu kultury

Brak śmietników

Brak banku i bankomatów

Brak alejek spacerowych

Brak koszy na śmieci i psieodchodyn

Ryc.nr2.(napoprzedniejstronie)Zgłaszaneproblemy,którepowinnyzostaćrozwiązanewpierwszejkolejności.

Jak wynika z analizy danych odpowiednich pytań poniżej (Ryc.5), najwięcej środków badani seniorzy są w stanie przeznaczyć na remonty i przebudowę chodników. Zgodnie z wynikami uzyskanymi we wcze-śniejszym pytaniu, najwięcej „pieniędzy” na ten cel chcą przeznaczyć mieszkańcy zabudowy jednorodzinnej i szeregowej. Kolejny dwie „do-finasowane inwestycje” to pielęgnacja istniejącej zieleni oraz tworze-nie miejsc spotkań. Pierwszą z nich wyżej cenią mieszkańcy kamienic a drugą bloków wybudowanych po 2000 roku. Kolejne dwie zapropono-wane kategorie inwestycji uzyskały taką akceptację, były to wydatki na zwiększenie bezpieczeństwa (doświetlenie, monitoring) oraz poprawę estetyki (regularne sprzątanie, czyszczenie elewacji). Bezpieczeństwo jest ważniejsze dla mieszkańców starszych bloków oraz niskiej zabudowy. Estetyka jest priorytetem dla mieszkańców kamienic. Następne w kolejce do finansowania zadaniem są zdaniem ankietowanych inwestycje zwią-zane z tworzeniem nowych terenów zielonych. Mimo, że jest to istotne niemal dla wszystkich badanych grup mieszkańców, to warto tu wskazać na mieszkańców kamienic, jako tych, którzy są w stanie wydać na ten cel stosunkowo najwięcej. Kolejnymi inwestycjami, które znalazły się w dalszej części tak projektowanego budżetu są remonty jezdni oraz inwestycje w transport zbiorowy (tramwajów/autobusów). Najmniej środków senio-rzy są skłonni przekazać na budowę infrastruktury rowerowej (ścieżek/stojaków rowerowych/parkingów dla rowerów).

35

25%

Priorytety 1.remonty i przebudowa chodników2.pielęgnacja istniejącej zieleni3.tworzenie miejsc spotkań (mała architektura - ławki, stoliki)4.zwiększenie bezpieczeństwa (doświetlenie, monitoring)5.poprawa estetyki (regularne sprzątanie, czyszczenie elewacji)6.tworzenie nowych terenów zielonych7.remonty jezdni8.zakup/modernizacja tramwajów/autobusów9.inne10.budowa ścieżek/stojaków rowerowych/parkingów dla rowerów

Dzielnica zamieszkania

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Ogółem Podgórze Dębniki

Ryc.3.Priorytetyinwestycyjnewrejonachzamieszkaniarespondentów.

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

36

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

kobieta mężczyzna

Ryc.4.Priorytetyinwestycyjnewrejonachzamieszkaniarespondentów.

Typ zabudowy, w której mieszka respondent

25%

25%

10.1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

blok mieszkalny budowany przed 2000 rokiem

zabudowa jednorodzinna lub szeregowa

kamienica

blok mieszkalny budowany przed 2000 rokiem

Płeć respondenta

Ryc.5.Priorytetyinwestycyjnewrejonachzamieszkaniarespondentów.

37

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

zasadnicze (podstawowe/

gimnazjalne zawodowe)

średnie lub pomaturalne

wyższe

10.1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

10 do 19 lat

mniej niż 5 lat 5 do 9 lat

20 lat lub dłużej

Liczba lat we wskazanym rejonie zamieszkania

Poziom uzyskanego wykształcenia respondenta25%

25%

Ryc.6.Priorytetyinwestycyjnewrejonachzamieszkaniarespondentów.

Ryc.7.Priorytetyinwestycyjnewrejonachzamieszkaniarespondentów.

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

38

Opinie na ważne tematy dotyczące planowania przestrzennego i transportu publicznego

Ankietowani proszeni byli o zajęcie stanowiska w trzech kwestiach dot. planowania przestrzeni i odniesienie się do tych mogących budzić kontrowersje. Respondenci zaznaczali odpowiedzi na skali 1 do 5, gdzie 1 oznaczało zdecydowanie się nie zgadzam z danym stanowiskiem, a 5 - zdecydowanie się zgadzam, por. Ryc. 6.

Pierwsze ze stwierdzeń brzmiało: „przejścia pod-ziemne powinny być w miarę możliwości likwidowane i zastępowane naziemnymi”. Tu zdecydowana większość badanych (82% patrz ryc. nr 3) wyraziła aprobatę dla tego typu kierunku polityki transportowej. Tym samym niewielki był udział przeciwników likwidacji przejść podziemnych 9,1%. Co ciekawe większa zgodność z tym stanowiskiem jest pośród badanych kobiet oraz mieszkańców bloków (zarówno budowanych przed, jaki i po 2000 roku).

Osoby, które zgadzały się ze stwierdzeniem, że „powinno się unikać grodzenia osiedli” stanowiły 43,4% próby. Przeciwników takiej opinii było 37%, a prawie 20% nie potrafiło opowiedzieć się po którejś ze stron („ani się zgadzam, ani się nie zgadzam”). Warto podkreślić, że nie-znacznie więcej przeciwników grodzenia osiedli jest pośród badanych osób, które potencjalnie mają szanse mieszkać w tego typu zabudowie. Największa zgodność z tym stwier-dzeniem występuje dla badanych mieszkających w nowych blokach (wybudowanych po 2000 roku). Są to częściej kobiety i osoby legitymujące się niższym wykształceniem.

Ankietowani proszeni byli także o zajęcie stanowiska czy „wprowadzenie darmowych przejazdów komunikacją miejską dla wszystkich osób 60+ poza godzinami szczytu (w szczycie przejazdy dla seniorów pozostałyby płatne) mogłoby być korzystnym rozwiązaniem”. Pomysł ten spotkał się z aprobatą większości ankietowanych seniorów. Ponad połowa badanych (58,6%) zgadzała się z tym, że tego typu rozwiązanie mogły być korzystne dla miasta. Co istotne, blisko 40% respondentów pomysł zróżnicowania stawek za przejazdy w zależności od pory dnia, popierało w sposób zdecydowany. Nie ma jednak jednomyślności w tej opinii, gdyż blisko 27% badanych seniorów sprzeciwia

„przejścia pod-ziemne powin-ny być w mia-rę możliwości likwidowane i zastępowane naziemny-mi(...)

”

39

się tego typu rozwiązaniu (10% raczej się nie zgadza, a 16,8% zdecydowa-nie się nie zgadza). Osób wybierających odpowiedź neutralną było 14,4%. Analizując to jak pomysł ten widziany jest w różnych grupach badanych, to warto zwrócić uwagę, że większa akceptacja dla tego pomysłu jest po-śród osób w przedziale wiekowym 60-69 lat, ale to wynika z tego, że to ta grupa wiekowa może więcej zyskać na tego typu rozwiązaniu. Osoby które ukończyły 70 lat w chwili obecnej podróżują za darmo komunikacją MPK.

Przejścia podziemne powinny być w miarę możliwości kiwido-wane i zastępowane naziemnymi.

Powinno się unikać grodzenia osiedli.

Wprowadzenie darmowych przejazdów komunikacją miejską dla wszystkich osób 60+ poza godzinami szczytu (w szczycie przejazdy dla seniorów pozostałyby płatne) mogłoby być korzystnym rozwiązaniem.

zdecydowaniesięzgadzamraczejsięzgadzamanisiezgadzamaniniezgadzamraczejsięniezgadzamzdecydowaniesięniezgadzam

zdecydowaniesięzgadzamraczejsięzgadzamanisiezgadzamaniniezgadzamraczejsięniezgadzamzdecydowaniesięniezgadzam

zdecydowaniesięzgadzamraczejsięzgadzamanisiezgadzamaniniezgadzamraczejsięniezgadzamzdecydowaniesięniezgadzam

58,6%23,3%9,1%4,3%4,8%

25,6%17,8%19,5%15%22%

39,2%19,4%14,4%10%

16,9%

Ryc.nr8.Pomysłyzmianproponowanychwpolityceprzestrzennejitransportowej.Zgod-nośćzstwierdzeniami,rozkładprocentowy.

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

40

Seniorzy i ich przestrzeń - podsumowanie wyników badania

Badanie ankietowe prowadzone w ramach projektu Senioralny Audyt Przestrzeni pozwoliło na poznanie opinii mieszkańców dzielnicy Podgórze i Dębniki na temat jakości otaczającej ich przestrzeni oraz wybranych usług komunalnych i programów inwestycyjnych. Kluczowe ustalenia wynikające z przeprowadzonego badania można przedstawić w następujących punktach:• Badani seniorzy w zdecydowanej większości są zadowoleni z warun-

ków życia w swoich rejonach zamieszkania. Nieznacznie gorzej oceniają też kierunki zmian jakie zachodzącą w ostatnich latach w ich otoczeniu.

• Ogólny poziom zadowolenia jest nieznacznie wyższy u badanych osób mieszkających w niższej zabudowie (domy jednorodzinne i szeregowe) oraz nowszych blokach. Jednak kierunek zmian lepiej postrzegają badani mieszkańcy bloków, zarówno tych wybudowanych przed, jak i po 2000 roku.

• Najlepiej ocenianym przez wszystkich badanych seniorów aspek-tem była dostępność transportu zbiorowego i terenów zielonych. Relatywnie dobrze badani oceniali dostępność sklepów i usług oraz poczucie własnego bezpieczeństwa.

• W ocenie czynników wpływających na jakość życia w rejonie zamiesz-kania najgorzej oceniono kwestie związane z ruchem samochodowym jak: bezpieczeństwo pieszego, emisja zanieczyszczeń i hałas. Najniżej ocenionym przez badanych seniorów elementem była infrastruktura dla osób niepełnosprawnych.

• Gdy zapytano respondentów o rozdział środków na inwestycje podno-szące jakość życia w ich okolicy, to najwięcej środków przeznaczyliby na remonty/przebudowę/rozbudowę chodników, zieleń miejską oraz tworzenie plenerowych miejsc spotkań (mała architektura: ławki, sto-liki). Seniorzy w budżecie mniej środków byliby skłonni przeznaczyć na: drogi, nowy tabor transportu zbiorowego oraz infrastrukturę rowerową.

„wprowadzenie darmowych przejazdów komunika-cją miejską dla wszystkich osób 60+ poza godzinami szczytu (w szczycie przejazdy dla seniorów pozostały-by płatne) mogłoby być korzystnym rozwiązaniem(...)

”

41

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

42

„Ogólną obserwacją zwią-zaną z przeprowadzonymi badaniami jest bardzo istot-na rola seniorskich liderów lokalnych (...)„

43

Poglądy seniorów nt. przestrzeni na podstawie dyskusji grupowych

Przemysław Dziewitek

Po zakończeniu badań ankietowych rozpoczęliśmy wywiady fokusowe. Odbyło się ich 6, łącznie wzięły w nich udział 54 seniorki. Uczestniczki wywiadów skupiały się na weryfikowaniu oraz uszczegó-ławianiu tez wynikłych we wcześniejszej części badań. Ta część pro-jektu stanowiła wstęp, mający zdiagnozować szczegółowe problemy lokalnie, które następnie nasi eksperci sprawdzali podczas kolejnego etapu badań – spacerów.

Organizacja dyskusji grupowych Dyskusje grupowe (inaczej fokusy) prowadzone były w miejscach,

w których spotykają się seniorzy, tj.: kluby kultury, rada dzielnicy. W ramach projektu zorganizowano 6 fokusów, trwających średnio po dwie godziny. Grupy liczyły około 10 osób.

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

44

Badania były realizowane w dwóch typach miejsc zamieszkania, tj.: na osiedlach śródmiejskich i peryferyjnych. Podział ten był na tyle wyraźny, że wyróżnił zupełnie inne problemy związane z przestrzenią w zależności od miejsca i inaczej trzeba oceniać możliwości wpływu na zapobieganie zidentyfikowanym problemom.

Wszystkie dyskusje były prowadzone według tego samego sce-nariusza modyfikowanego jedynie w zależności od długości trwania po-szczególnych części rozmów.

Scenariusz przewidywał konfrontację wyników badań ankietowych z opinią seniorów grup fokusowych oraz pogłębienie tych wątków, które mogłyby być interesujące dla zrozumienia tego jak osoby starsze czują się w przestrzeni zmieniającego się miasta, jak odbierają najbliższą przestrzeń w kontekście dobra wspólnego, gdy są traktowani jako użytkownicy czy czują się jako właściciele/gospodarze danej przestrzeni.

Spotkania badawcze był często traktowane jako kolejna okazja do rozmowy w grupie seniorskiej i większość z nich była realizowana dla grup, w których uczestnicy spotykają się wielokrotnie przy różnego rodzaju okazjach. Były to grupy teatralne, sąsiedzkie, chóralne. W większości grup uczestniczył lider grupy, a dokładnie rzecz biorąc liderka. W większości (prawie w dziewięćdziesięciu kilku procentach) kobiety były uczestnicz-kami tych wywiadów. Rozmowy toczyły się w swobodnej atmosferze, a uczestnicy byli otwarci na swoje opinie.

Często badacz traktowany był jak urzędnik/inspektor przygoto-wujący spis awarii i niedogodności z najbliższej okolicy. Często też padały pytania o przełożenie wyników tego spotkania na oczekiwane zmiany, ale też zastanawiano się, czy jest sens rozmowy, gdy decyzje są podejmowane przez kogoś innego i nie ma poczucia wpływu na zmiany.

Wybrane sugestie dla organizacji spacerów badawczych.

Większość badanych mieszkała w bezpośrednim sąsiedztwie miejsca spotkania i identyfikowała się z najbliższą okolicą. Większość seniorów mieszkała w tym samym miejscu zamieszkania kilkadziesiąt lat.

Seniorzy w większości zgadzali się z konkluzjami wyników badań ankietowych. Wyjątek stanowiły pytania o tereny zielone. Dla mieszkańców osiedli, które mają zachowaną strukturę i charakter wsi, tereny zielone są czymś naturalnym i nie stanowią deficytu. Występuje tam jednak problem nieznany seniorom osiedli śródmiejskich – brak chodników.

Brak chodników

45

W wielu opiniach wyrażanych przez seniorów wybrzmiewał brak w ich najbliższej przestrzeni miejsc pełniących funkcje społeczne umożliwiających nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktów, których dla osób starszych mających możliwość porównania życia społecznego w Polsce przed 89 rokiem minionego wieku z obecnymi latami jest szczególnie ważna. Bezpośrednie spotkania i rozmowy, nie są w stanie zastąpić powszechności telefonów komórkowych i internetu w komunikacji.

Brak funkcji społecznych przestrzeni miasta, to nie tylko problem nowych osiedli, brakuje ich również w starszych częściach miasta. Szczególnie istotna jest, w przypadku seniorów zbyt duża odległość do obecnych takich miejsc, znajdujących się głównie w domach kultury i ich filiach położonych daleko od ich miejsc zamieszkania, co utrudnia korzystanie z ich oferty.

Każdy z wywiadów zawierał część poświęconą definiowaniu najbliższej przestrzeni i bardzo częstą konstatacją było zauważenie, że następuje kurczenie się tej przestrzeni wraz z wiekiem i utratą sprawności. W tym kontekście ważne jest, aby to miejsca integracji zbliżały się do seniorów. Podczas wywiadów pojawiały się również pomysły na wykorzystanie do tego celu szkół samorządowych.

Seniorzy byli ogólnie zgodni z dobrymi ocenami transportu zbiorowego, zwracając jednak uwagę na jego mankamenty: niewystarczająca liczba pojazdów nisko-podłogowych, zbyt mała częstotliwość kursowania. Nie-zrozumiałe dla osób starszych jest również zmniejszanie ilości kursów a nawet tras podczas miesięcy wakacyjnych.

Ocena transportu zbiorowego

Seniorzy z dzielnic peryferyjnych, nie czują silnego związku z Krakowem. Mieszkają w tych samych domach od urodzenia a społecz-ność to mała grupa sąsiedzka i „nowi”, czyli mieszkańcy ze śródmieścia kupujący domy na obrzeżach.

Jeden z tematów ankiety tj. ocena jakości chodników był dla se-niorów uczestniczących w spotkaniach ważny i byli w stanie precyzyjnie określić miejsca wymagające interwencji. Pewną trudnością było uzyskanie szczegółowych sugestii dotyczących konkretnych rozwiązań nie tylko dotyczących poprawy jakości chodników. W związku z tym, w kolejnym etapie badań w ramach spacerów badawczych celem była identyfikacja problemów jak i wskazanie rozwiązań problemów.

Co ciekawe, seniorzy nie mieli również zbyt wielu pomysłów na zmiany w przestrzeni, które służyłyby rekre-acji czy wypoczynkowi dla nich samych. Często zgłaszaną dysfunkcją był brak ławek na szklakach spacerowych oraz komunikacyjnych. Pojawiały się również głosy związane

Brak ławek

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

46

z przejmowaniem ławek przez osoby spożywające alkohol i agresywną młodzież.

Temat zanieczyszczenia powietrza był dla seniorów trudny ze względu na kilka czynników. Wielu spośród nich oraz ich znajomych używa palenisk, które są częściowo odpowiedzialne za stan powietrza, jednocześnie senio-rów nie stać na wymianę pieców. Nikt podczas badania nie deklarował palenia śmieci, ale pojawiały się głosy, że wiele osób nie stać na kupowanie opału i zgłaszanie tych przypadków Straży Miejskiej nie jest etyczne.

Ogólną obserwacją związaną z przeprowadzonymi badaniami jest bardzo istotna rola seniorskich liderów lokalnych, którzy są postrzegani przez seniorów jako oso-by organizujące życie wspólnoty osób starszych, ale też jako osoby, które kontaktują się z radnymi dzielnicy lub urzędnikami. W umiejętnościach i energii takich liderów, seniorzy postrzegają dużą rolę w rozwoju społeczności, również poprzez zabieganie o powstawanie miejsc spotkań, integracji czy rekreacji.

Liderzy lokalni

47

3106Szerokie badanie

ankietowewywiadów

fokusowychspacerów

badawczychkawiarenki

obywatelskie

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

48

Prz

ew

óz

(Prz

), W

ola

Du

chac

ka (W

D),

Kab

el (

K),

Sta

re D

ęb

nik

i (D

), B

ore

k Fa

łęck

i (B

F),

Sta

ry B

ieża

nó

w (B

), W

rób

low

ice

(W),

Dę

bn

iki D

PS

(D2)

, S

tare

Po

dg

órz

e (P

) N

ow

y R

ucz

aj (R

).

49

Spacery badaw-cze- wyniki

Małgorzata Spasiewicz-Bulas

W ramach fazy badawczej projektu Senioralny Audyt Przestrzeni przeprowadziliśmy 10 spacerów badawczych. 35 starszych osób pokazało nam swoją najbliższą okolicę, opowiedziało o jej największych bolącz-kach i zaletach. Wspólnie sprawdzaliśmy dostępność miejsc ważnych dla seniorów: przychodni, parków, domów kultury. Dokumentowaliśmy bariery, które utrudniają osobom starszym spędzanie czasu poza domem.

Spacery odbyły się w następujących miejscach: Przewóz (Prz), Wola Duchacka (WD), Kabel (K), Stare Dębniki (D), Borek Fałęcki (BF), Stary Bieżanów (B), Wróblowice (W), Dębniki DPS (D2), Stare Podgórze (P) i Nowy Ruczaj (R). Oznaczenia w nawiasach odpowiadające każdej z lokalizacji spacerów używane są w dalszej części analizy.

Problemy, na które zwracali uwagę seniorzy podczas spacerówmożna podzielić na dwie najważniejsze kategorie: dające się uogólnić uwagi związane z dostosowaniem przestrzeni do po-trzeb osób starszych i ich oczekiwań wobec dobrej jakości miej-sca zamieszkania (częstodotyczące również innychgrupwieko-wych);orazlistę konkretnych miejsc wymagających interwencji (wprzypadkuczęści interwencjiseniorzypodalikonkretnepropo-zycje,wprzypadkuinnychzgłoszonoproblemydorozwiązania).Wponiższej analizie opracowana została pierwsza kategoria. Listazgłoszonychdointerwencjimiejscwrazzopisamiproblemówipo-mysłówznajdujesięwaneksie.

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

50

INFORMACJE WSTĘPNE Dystans i czas spacerów Większość spacerów odbyła się jesienią 2015 roku, między

wrześniem, a początkiem grudnia, z wyjątkiem jednego, który odbył się w lipcu (Pr). Trasa przebyta pieszo dla pięciu spacerów wynosiła ok. 1,5 km (Pr, WD, D, B, P, R), dla dwóch spacerów 3 km (W, D), dla jednego - 2 km (K), a dla kolejnych dwóch - 1 km (BF, D2). Podczas dwóch spacerów część dystansu była pokonywana autobusem (6km - Pr, 1,3 km - B). Pięć spacerów trwało 1,5 godziny (WD, K, BF, P, W), dwa - 2 godziny (Pr, D), a trzy - 1 godzinę (B, R, D2). Sześć spacerów zakończyło się rozmowami podsumowującymi trwającymi od 15 do 30 min (Pr, WD, K, BF, B, P), w przypadku dwóch spacerów odbyła się dodatkowo rozmowa wstępna (D2, W). Wszystkie rozmowy (po i przed spacerami) odbyły się w pomieszczeniach, takich jak: kluby seniora, domy kultury czy kawiarnie.

Osoby uczestniczące w spacerach W spacerach wzięło udział 35 osób w wieku powyżej 60 lat.

W większości spacerów uczestniczyły 4 osoby, w dwóch spacerach 3 osoby (P, D), w jednym 2 osoby (W). Znaczną większość osób uczestniczących stanowiły kobiety, w dwóch spacerach wzięło udział dwóch mężczyzn1. Znaczna większość osób uczestniczących w spacerach nie miała problemów z poruszaniem się. W dwóch spacerach wzięły udział osoby o ograniczonej sprawności ruchowej - poruszające się o lasce ( R,D2 ) oraz na wózku i ze wsparciem osób towarzyszących (prowadzenie “pod rękę”) (D2). Większość osób, które wzięły udział w spacerach znało się wcześniej i uczestniczyło w spotkaniach lokalnych klubów seniora, w przypadku dwóch spacerów były to osoby zaangażowane w prowadzenie kół lub klubów (W, K, Pr). Uczestniczki jednego spaceru nie znały się wcześniej, pochodziły z różnych części badanego obszaru ( R ). Uczestniczkami jednego spaceru były mieszkanki Domu Pomocy Społecznej dla Osób w Podeszłym Wieku (D2). W jednym spacerze wzięły udział osoby aktywne społecznie, znające się między innymi ze wspólnych zajęć w Domu Kultury (P). W dwóch spacerach wzięły udział osoby zaangażowane w działania społeczne i będące aktywne (w momencie badań lub w przeszłości) we władzach dzielnicy (BF, B).

Rekrutacja na spacery przeprowadzana była dwutorowo: w spo-sób otwarty - poprzez plakaty, ulotki i komunikaty w internecie oraz przez instytucje - lokalne koła i kluby seniora oraz instytucje opiekuńcze. Druga metoda okazała się znacznie bardziej skuteczna, co miało wpływ na profil grupy uczestniczącej w spacerach (w znacznej większości osoby sprawne, głównie kobiety).

1 Uczestnicyspacerówrekrutowanibyliwklubachseniora,wktórychznacznąwiększośćaktywnychczłonkiństanowiąkobiety.

51

Miejsca, w których przeprowadzono spaceryTrzy spacery przeprowadzono w każdej z następujących dzielnic:

Dzielnicy XIII Podgórze (K, P, Pr) i Dzielnicy VIII Dębniki (D, D2, R), w dzielnicach: IX Łagiewniki – Borek Fałęcki (BF), X Swoszowice (W), XI Podgórze Duchackie (WD), XII Bieżanów – Prokocim (B) przeprowadzono po jednym spacerze w każdej. Taki wybór wiąże się z rekrutacją, która najpierw prowadzona była w dwóch pierwszych dzielnicach (stąd ich nadreprezentatywność), a następnie została rozszerzona na pozostałe dzielnice Krakowa. Wszystkie spacery zostały przeprowadzone w południowej części Krakowa. 3 spacery odbyły się w dzielnicach śródmiejskich do 3 km od Rynku Głównego, o zabudowie o charakterze kwartałowej wielorodzinnej (P) oraz wielo- i jednorodzinnej (D, D2), 4 w osiedlach w zabudowie blokowej w odległości 5-6 km od Rynku Głównego (WD, K, BF, R), 3 w osiedlach peryferyjnych oddalonych od Rynku Głównego o ponad 10 km, o zabudowie jednorodzinnym o charakterze wiejskim (Pr, B, W).

Trasy spacerówW czterech przypadkach trasy spacerów zostały opracowane na

podstawie wcześniejszych wywiadów zogniskowanych (WD, BF, B, D) lub rozmów z osobami znającymi okolice i osobami uczestniczącymi (D2). W czterech przypadkach (Pr, K, P, W) trasa spacerów została opracowana na podstawie analizy mapy, miejsc kluczowych, z czego w trzech przy-padkach trasa odbyta została poszerzona o sugestie pojawiające się na bieżąco ze strony osób uczestniczących (Pr, K, W). W jednym przypadku trasa została zaproponowana przez uczestniczki spaceru (R).

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

52

Najważniejsze problemy Wśród najważniejszych problemów wskazywanych podczas spacerów

najczęściej wymieniane były:• brak poczucia bezpieczeństwa i komfortu podczas pieszego poru-

szania się po ulicach (9 spacerów), wywołany przez: { zbyt szybko poruszające się samochody i zbyt intensywny

ruch samochodowy (Pr, BF, B, P); { brak przejść dla pieszych w miejscach często uczęszczanych

(P, B, BF, WD, Pr); { parkowanie na chodnikach (P, BF, ); { zbyt krótkie zmiany świateł (P, D); { brak separacji ruchu pieszego i samochodowego przy braku

ograniczeń w poruszaniu się samochodów (Pr, WD, W, D2,); { rowerzystów poruszających się po chodnikach (P).

• zły stan (WD, R, D) lub brak chodników (B, W, Pr) (6 spacerów);• nie w pełni odpowiadający na potrzeby mieszkańców transport

zbiorowy, ze względu na: { niewystarczającą częstotliwość kursów (R,W,B); { słabe skomunikowanie wewnątrz osiedla (B, BF); { zbyt małą ilość połączeń z węzłami przesiadkowymi

obsługującymi tramwaje (B, BF); { niebezpieczne (BF) lub niewygodne przystanki komunikacji

miejskiej - pozbawione wiat i ławek (B, Pr, W); { brak lub niewystarczającą liczbę pojazdów niskopodłogowych

w taborze (D);• utrudnienia w korzystaniu z terenów zielonych ze względu na:

{ utrudniony dostęp (WD, BF); { zaniedbywanie terenów zielonych (P, R, BF); { niewystarczające dostosowanie do potrzeb osób starszych

(D2, K);• brak miejsca spotkań dla seniorów, dostępnego nieodpłatnie,

otwartego na inicjatywy samych seniorów (R, D, WD).• brak poczucia bezpieczeństwa osobistego (B, BF).

Poszczególne problemy zostaną omówione szerzej w kolejnej części publikacji.

-

--

---

O G Ó L N A O C E N A Z A M I E S Z K A N I A

Najważniejsze pozytywne aspektyGłówne zalety obszaru zamieszkania, które wymieniano podczas

spacerów to:• atrakcyjne tereny zielone (5 spacerów) (Pr, D2, K, BF,P) w tym w dwóch

przypadkach były one postrzegane w kategorii potencjału, ponieważ w chwili obecnej nie są dostępne ze względu na brak komfortowych ścieżek, zły stan utrzymania (Pr) lub brak poczucia bezpieczeństwa (BF, Pr). W jednym przypadku zwrócono również uwagę na brak ławek, co utrudnia korzystanie terenu osobom starszym (K).

• dobrze utrzymane i dostępne przestrzenie publiczne i tereny zielone wewnątrz osiedli, które są utrzymywane przez spółdzielnie mieszkaniowe (WD, K).

• samowystarczalność okolicy - dostępność miejsc do robienia zaku-pów, punktów usługowych. Wskazywali na niego zarówno mieszkańcy osiedli w zabudowie blokowej (WD, R), jak i śródmiejskich osiedli (P, D).

• skomunikowanie obszaru za pośrednictwem komunikacji miejskiej (K), przy czym w trzech przypadkach wymieniano konkretne przystanki - węzły przesiadkowe (P) lub przystanki przy trasie tramwajów (BF, R).

• funkcjonujące lokalnie miejsca aktywności społecznej i kulturalnej: { domy lub kluby kultury (B, W, Pr, P), przy czym w jednym

przypadku zauważono, że dostępna oferta jest ogranicza-na ze względu na coraz mniejsze środki przeznaczane na funkcjonowanie klubu (Pr);

{ lokalna szkoła, z której mogą korzystać mieszkańcy (BF, W); parafia organizująca życie społeczne i kulturalne (K).

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

53

Najważniejsze problemy Wśród najważniejszych problemów wskazywanych podczas spacerów

najczęściej wymieniane były:• brak poczucia bezpieczeństwa i komfortu podczas pieszego poru-

szania się po ulicach (9 spacerów), wywołany przez: { zbyt szybko poruszające się samochody i zbyt intensywny

ruch samochodowy (Pr, BF, B, P); { brak przejść dla pieszych w miejscach często uczęszczanych

(P, B, BF, WD, Pr); { parkowanie na chodnikach (P, BF, ); { zbyt krótkie zmiany świateł (P, D); { brak separacji ruchu pieszego i samochodowego przy braku

ograniczeń w poruszaniu się samochodów (Pr, WD, W, D2,); { rowerzystów poruszających się po chodnikach (P).

• zły stan (WD, R, D) lub brak chodników (B, W, Pr) (6 spacerów);• nie w pełni odpowiadający na potrzeby mieszkańców transport

zbiorowy, ze względu na: { niewystarczającą częstotliwość kursów (R,W,B); { słabe skomunikowanie wewnątrz osiedla (B, BF); { zbyt małą ilość połączeń z węzłami przesiadkowymi

obsługującymi tramwaje (B, BF); { niebezpieczne (BF) lub niewygodne przystanki komunikacji

miejskiej - pozbawione wiat i ławek (B, Pr, W); { brak lub niewystarczającą liczbę pojazdów niskopodłogowych

w taborze (D);• utrudnienia w korzystaniu z terenów zielonych ze względu na:

{ utrudniony dostęp (WD, BF); { zaniedbywanie terenów zielonych (P, R, BF); { niewystarczające dostosowanie do potrzeb osób starszych

(D2, K);• brak miejsca spotkań dla seniorów, dostępnego nieodpłatnie,

otwartego na inicjatywy samych seniorów (R, D, WD).• brak poczucia bezpieczeństwa osobistego (B, BF).

Poszczególne problemy zostaną omówione szerzej w kolejnej części publikacji.

-

--

---

O G Ó L N A O C E N A Z A M I E S Z K A N I A

Najważniejsze pozytywne aspektyGłówne zalety obszaru zamieszkania, które wymieniano podczas

spacerów to:• atrakcyjne tereny zielone (5 spacerów) (Pr, D2, K, BF,P) w tym w dwóch

przypadkach były one postrzegane w kategorii potencjału, ponieważ w chwili obecnej nie są dostępne ze względu na brak komfortowych ścieżek, zły stan utrzymania (Pr) lub brak poczucia bezpieczeństwa (BF, Pr). W jednym przypadku zwrócono również uwagę na brak ławek, co utrudnia korzystanie terenu osobom starszym (K).

• dobrze utrzymane i dostępne przestrzenie publiczne i tereny zielone wewnątrz osiedli, które są utrzymywane przez spółdzielnie mieszkaniowe (WD, K).

• samowystarczalność okolicy - dostępność miejsc do robienia zaku-pów, punktów usługowych. Wskazywali na niego zarówno mieszkańcy osiedli w zabudowie blokowej (WD, R), jak i śródmiejskich osiedli (P, D).

• skomunikowanie obszaru za pośrednictwem komunikacji miejskiej (K), przy czym w trzech przypadkach wymieniano konkretne przystanki - węzły przesiadkowe (P) lub przystanki przy trasie tramwajów (BF, R).

• funkcjonujące lokalnie miejsca aktywności społecznej i kulturalnej: { domy lub kluby kultury (B, W, Pr, P), przy czym w jednym

przypadku zauważono, że dostępna oferta jest ogranicza-na ze względu na coraz mniejsze środki przeznaczane na funkcjonowanie klubu (Pr);

{ lokalna szkoła, z której mogą korzystać mieszkańcy (BF, W); parafia organizująca życie społeczne i kulturalne (K).

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-O

pis

bad

ańA

nki

ety

i fo

kusy

An

eks

Po

dsu

mow

anie

Sp

ace

ryK

awia

ren

ki

54

OCENA WYBRANYCH ASPEKTÓW ŚRODOWISKA ZAMIESZKANIA

JAKOŚĆ PRZESTRZENI PUBLICZNEJTereny zielone i inne tereny rekreacyjneNa prawie wszystkich obszarach, na których

przeprowadzono spacery znajdują się publiczne tereny zielone (z wyjątkiem R). W trzech przypadkach określone zostały jako trudno dostępne, z powodu braku publicznej drogi prowadzącej do tych obszarów (Pr), braku utwardzonych ścieżek (Pr, WD) oraz zaniedbania terenu (WD) i związanego z nim braku poczucia bezpieczeństwa (BF). Uczestnicy niektórych spacerów deklarowali, że nie mają zwyczaju rekreacyjnego korzystania z terenów zielonych (“ludzie, którzy mają domy nie chodzą na spacery nad rzekę, każdy ma tu dużo pracy na swojej posesji” B) (“my nie chodzimy na spacery, tylko na zakupy, albo do kogoś w odwiedziny” WD). Jednocześnie mieszkańcy obszarów, w których znajdują się dostępne i bezpieczne parki korzystają z nich w celach rekreacyjnych (D, D2, P). Osoby, które nie mają w swoim najbliższym otoczeniu dostępnych terenów zielonych deklarowały, że wykorzystywałyby te przestrzenie gdyby istniała w nich infrastruktura umożliwiająca osobom starszym aktywne spędzanie czasu na wolnym powietrzu, np. siłownie zewnętrzne (WD) czy ścieżki umożliwiające bezpieczne poruszanie

Infrastruktura dla aktywności

„

my nie chodzi-my na spacery, tylko na za-kupy, albo do kogoś w od-wiedziny (...)

„

55

i uprawianie nordic walkingu czy jazdę na rowerze (Pr, B). Inną ważną barierą utrudniającą seniorom korzystanie z terenów zielonych, na którą wskazywano, był brak lub niewystarczająca liczba ławek, które powinny być rozdystrybuowane wzdłuż ścieżek spacerowych tak, aby można było odpocząć na nich podczas spaceru (K, BF). Ławki komfortowe z punktu widzenia uczestników spacerów powinny posiadać tylne oparcie (D2, K), nie być zbyt niskie i posiadać boczne oparcia, aby wygodnie wstawało się z nich osobom mającym schorzenia narządów ruchu (D2). Osoby o trudnościach w poruszaniu się zwróciły uwagę na to, że ławki, do których nie prowadzi ścieżka o stabilnym podłożu, są dla nich niedostępne (D2). Seniorzy pozytywnie ocenili występującą w parkach żwirowo-gliniastą nawierzchnię ścieżek (K, D2), negatywnie odnieśli się do brukowych elementów określając je jako nierówne i śliskie, nie dające poczucia bezpieczeństwa osobom starszym (D2), a także do ścieżek porośniętych trawą, jako niestabilnych (D2, Pr). Zwrócono również uwagę, że alejki nieodśnieżane i nieoczyszczane z liści utrudniają poruszanie się osobom starszym (BF), podobnie jak alejki zniszczone przez korzenie drzew, na których trudno zachować równowagę, szczególnie zimą. (BF) Wskazywano również na potrzebę lokalizacji toalet w parkach (D)2. Zwracano również uwagę na zajmowanie przestrzeni zielonych przez osoby spożywające alkohol, co negatywnie wpływa na poczucie bezpieczeństwa i zniechęca osoby starsze z korzystania z terenów zielonych (P, W, BF).

Osoby, które zamieszkują osiedla w zabudowie blokowej w celach rekreacyjnych wykorzystują najbliższą przestrzeń - wewnątrzosiedlowe skwery (K). Tu kluczowa jest odpowiednia liczba ławek, jednak nie ustawionych bezpośrednio pod oknami, co może być uciążliwe, szcze-gólnie dla starszych, obłożnie chorych osób (K). Seniorzy zwracali również uwagę na potrzebę wyposażenia skwe-rów w zewnętrzne siłownie (K, B), najlepiej lokalizowane w pobliżu placu zabaw, aby można było łączyć aktywność fizyczną z opieką nad wnukami (K). Jako dobry przykład terenu rekreacyjnego wskazano Kampus Uniwersytetu Jagiellońskiego na Ruczaju, ze względu na poczucie bez-

2 PrzykładowowwieluparkachwKrakowie,m.in.wParkuLotnikówniematoaletogólniedostępnych.

Ławki

Nawierzchnia ścieżek

Skwery wewnątrz osiedli

Kampus UJ

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

56

pieczeństwa związane z brakiem ruchu samochodowego, obecnością dużej liczby osób i występowaniem punktów gastronomicznych (R). Uczestniczki spaceru przeprowa-dzonego w Podgórzu w celach rekreacyjnych wykorzystują również place miejskie - Rynek Podgórski i Plac Niepod-ległości. Wskazały na potrzebę urozmaicenia możliwości spędzania czasu wolnego w tych miejscach poprzez np. ustawienie stolików do gry w szachy (P).

Bezpieczeństwo i komfort pieszychUczestnicy spacerów często wskazywali na brak

poczucia bezpieczeństwa podczas poruszania się pieszo po okolicy, na całych obszarach zamieszkania (Pr, W) lub w konkretnych miejscach (WD, K, BF, B, D, P, R).

Ważną przyczyną braku poczucia bezpieczeń-stwa jest brak przejść dla pieszych w miejscach często przez nich uczęszczanych (P, B, BF, WD, Pr), szczególnie w okolicach domów kultury lub przychodni oraz ograni-czona widoczność w miejscach przejść (B, BF). Istotnym czynnikiem obniżającym poczucie bezpieczeństwa jest intensywny ruch samochodowy, szczególnie na ulicach niedostosowanych do przyjmowania takiego rodzaju obcią-żenia - pozbawionych chodników (P, W, B), o zbyt wąskim przekroju (BF). Zwracano również uwagę na okresowo zbyt duże natężenie ruchu samochodowego - w niedziele i świę-ta w okolicach kościołów (W) lub w okolicach przedszkoli i szkół w godzinach przywożenia i odbierania dzieci (B). Jako przykład sprawdzającego się rozwiązania wskazano tu wprowadzenie jednokierunkowości ulic (zwyczajowo wprowadzone przez proboszcza w okolicach kościoła, konieczne usankcjonowanie przepisami ruchu drogowego (W). Istotnym problemem przytaczanym podczas space-rów była też nadmierna prędkość samochodów - pomimo ograniczeń (Pr, K) lub wynikająca z braku ograniczeń(B). Seniorzy nie czuli się również bezpiecznie i komfortowo w przestrzeniach pieszo - jezdnych, na których ruch pieszy dozwolony był na jezdni, a jej aranżacja pozostawała taka sama, jak w miejscach przeznaczonych tylko dla samo-chodów (D2, WD). Uczestnicy spacerów zwracali również uwagę na zbyt krótkie zmiany świateł, które zmuszają

Różne formy dla aktywności w miej-

scach ogólnodo-stępnych, m.in. na

placach

Brak przejść dla pieszych

Intensywny ruch samochodowy

Drogi pieszo-jezdne

Zmiany świateł

57

starsze osoby do czekania na wysepkach pomiędzy pasami ruchliwych ulic (P, BF, K). W niektórych wypadkach są one zbyt krótkie, aby osoba mająca trudności w poruszaniu się pokonała choćby jeden pas (P).

ChodnikiDla komfortu i bezpieczeństwa poruszania się

osób starszych kluczowy jest stan chodników - równa nawierzchnia, brak śniegu, oblodzenia czy liści - seniorzy zwracali uwagę na zły stan chodników podczas prawie wszystkich spacerów (nie wystąpiło jedynie w miejscach, w których brak jest jakichkolwiek chodników (W, Pr).

Uczestnicy zwracali uwagę głównie na stare, niere-montowane chodniki, zdarzały się również przypadki znisz-czonej nawierzchni niedawno remontowanych chodników, co seniorzy przypisywali zastosowaniu nietrwałych mate-riałów (D). Istotne jest także stosowanie obniżeń krawęż-ników w miejscach przejść - część uczestników spacerów przyznała, że wejście na wysoki krawężnik stanowi dla nich trudność (K, WD).Uczestnicy jednego ze spacerów zwrócili uwagę na rowerzystów poruszających się po chodnikach, którzy sprawiają, że nie czują się bezpiecznie (P).

Infrastruktura dla osób niepełnosprawnych w przestrzeni ulicy

Podczas większości spacerów nie zauważono specjalnych udogodnień dla osób niepełnosprawnych. Często występował brak ciągłości chodników dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych ruchowo. Zwracano uwagę na wysokie krawężniki, chodniki zniszczone, czy zastawiane przez samochody (B, WD, BF) w stopniu uniemożliwiającym przejechanie wózkiem. Podobny brak konsekwencji zauważalny był w okolicach przychodni, które często wyposażone są w rampę dla wózków inwalidzkich, a żeby do nich dotrzeć trzeba pokonać wysokie krawężniki czy zniszczony chodnik (WD, P, BF). Osoby o trudnościach w poruszaniu się zwracały uwagę na brak udogodnień ułatwiających pokonywanie wzniesień osobom o mniejszej sprawności (poręcze, miejsca odpoczynku). (K)

Obniżone krawężniki

Brak ciągłości dostosowanych chodników

Pokonywanie wzniesień

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

58

D ostępność budynków użyteczności publicznejWażne budynki użyteczności publicznej

to przychodnia, dom kultury, czy rada dzielnicy. W odwiedzanych podczas spacerów miejscach część budynków nie była dostosowana do potrzeb osób starszych - seniorzy zwracali uwagę na brak windy w przychodniach, w których seniorzy korzystają z gabinetów na 1 piętrze (WD, B), strome lub zniszczone schody (D, WD). Wszystkie odwiedzane przychodnie wyposażone były w rampę (WD, B, P, D), choć w niektórych przypadkach zniszczoną (P). Nie wszystkie budynki domów kultury dostosowane są do potrzeb seniorów - niektóre znajdują się na piętrze, nie posiadają windy (R).

Brak windy

Główną barierą w dostępie do budynków użyteczności publicznej jest jednak niewygodna lub niebezpieczna droga do nich prowadząca - nierówne i zastawione przez samochody chodniki, zniszczone schody, brak przejścia dla pieszych (B, WD, D, BF, Pr, P, K), na co zwracano uwagę zarówno w kontekście przychodni (WD, D, BF, P), domów kultury (WD, P), jak i kościołów (K).

Innym aspektem, na który zwracano uwagę w kon-tekście dostępności budynków użyteczności publicznej był brak oznakowania drogi dojścia (WD, P, BF) lub samego budynku (WD).

Oddziaływanie ruchu ulicznego (hałas zanieczyszczenia)

Podczas spacerów zwracano uwagę na uciążliwy ruch uliczny (ze względu na hałas i zanieczyszczenie powietrza), zarówno w przypadku dużych arterii komunikacyjnych (K, BF) i ich skrzyżowań (P), jak i wąskich wewnętrznych ulic, które obciążone są nadmiernym ruchem samochodowym (BF, P, Pr), w niektórych przypadkach ciężarowym - ze względu na dojazdy dostaw do marketów (BF).

Estetyka przestrzeni (architektura, reklamy, pseudo-grafitti, śmieci)

Uczestnicy spacerów pozytywnie oceniali estetykę nowych i wyremontowanych budynków, a negatywnie tych, które są zaniedbane (P,D2, W, B, D). Zauważono również negatywny wpływ na estetykę wywołany przez zbyt dużej

Dojście do budynku

59

liczby nieuporządkowanych reklam (P). Uczestniczki jednego ze spacerów negatywnie oceniły estetykę straganów handlowych na Rynku Dębnic-kim (D). Mieszkanki Wróblowic podnosiły problem nielegalnych wysypisk śmieci. Na Borku Fałęckim seniorki zwróciły uwagę na pseudo-grafitti grup kibicowskich. Jako skuteczne przeciwdziałanie temu procederowi wskazały tworzenie murali (BF).

TRANSPORT ZBIOROWYJakość i dostępność transportu zbiorowego jest niezwykle ważna

dla osób starszych - uczestnicy spacerów w przeważającej większości nie dysponują własnym samochodem, mają trudności w pokonywaniu znacznych odległości, zwłaszcza z obciążeniem, np. zakupami. Dlatego polegają na transporcie zbiorowym poruszając się po najbliższej okolicy, jak i udając do innych części miasta.

Dostosowanie taboru do potrzeb osób starszychTabor komunikacji zbiorowej dostosowany jest

do potrzeb osób starszych w przypadku części linii au-tobusowych i tramwajowych (B, WD, D, Pr, W), przy czym w niektórych miejscach wskazywano na niewystarczającą dostępność taboru niskopodłogowego (D, P). Tramwaje starego taboru są całkowicie niedostępne dla osób star-szych, które ze względu na choroby narządów ruchu nie są w stanie pokonać stromych schodów (B, K, D), niektórym osobom zdarzyło się fizycznie ucierpieć podczas wsiada-nia do takiego tramwaju (D). Wielokrotnie wskazywano na utrudnienia związane ze zmianą tras linii tramwajowych o niskopodłogowym taborze, związaną z powstaniem esta-kady w okolicach Płaszowa, co doprowadziło do znacznego zmniejszenia dostępności tramwajów dostosowanych do potrzeb osób starszych w obrębie ul. Starowiślnej, Placu Bohaterów Getta i ul. Wielickiej na odcinku od estaka-dy (K, P, WD). Trasa ta jest szczególnie ważna dla osób starszych, ponieważ komunikuje Halę Targową, która jest miejscem robienia “większych zakupów” przez osoby starsze zamieszkujących południowe dzielnice Krakowa. Uczestnicy spacerów wskazywali tu na potrzebę istnienia bezpośredniego połączenia pojazdami niskopodłogowymi (trudności związane z przesiadką i pokonywaniem schodów z zakupami) (K, WD, D, P). Uczestniczki jednego ze space-rów zauważyły, że również w przypadku dostosowanych pojazdów niskopodłogowych, na przystankach, gdzie

Tabor niskopodło-gowy

Ważne trasyO

pis

bad

ańA

nki

ety

i fo

kusy

An

eks

Po

dsu

mow

anie

Sp

ace

ryK

awia

ren

ki

60

brakuje chodnika i konieczne jest wsiadanie bezpośrednio z pobocza, osoby poruszające się o kulach czy na wózkach inwalidzkich mogą mieć znaczne problemy z wejściem do pojazdu (Pr). Seniorzy zwrócili również uwagę na sposób poruszania się pojazdów, który może być niebezpieczny dla osób starszych, jeśli jest zbyt szybki i dynamiczny (B).

Rozkłady jazdy (częstotliwość i ilość połączeń W rejonach, które są skomunikowane za

pośrednictwem tramwaju pozytywnie oceniano częstotliwość i ilość połączeń (WD,P,K, BF, R), z wyjątkiem miejsc, obsługiwanych główne przez tabor wysokopodłogowy, trudno dostępny dla seniorów (P, WD, D). Jednocześnie zwracano uwagę na konieczność lepszego skomunikowania dzielnic i osiedli peryferyjnych z węzłami przesiadkowymi i liniami tramwajowymi - kładziono tu nacisk na częstotliwość połączeń - pożądana to 15 min (B, BF, W, R). Seniorzy oczekują też lepszego skomunikowania wewnątrz osiedli, gdzie występują długie odcinki bez komunikacji lub dostępne autobusy kursują rzadko (B,BF). W przypadku węzła przesiadkowego w obrębie rejonu Stary Bieżanów zwracano uwagę na brak odpowiednich/powiązanych połączeń między autobusami oraz połączeniami kolejowymi - na przesiadkę trzeba czekać do 20 minut na przystankach

Skomunikowanie dzielnic

peryferyjnych

„

“bliskość” w doświadcze-niu seniorek, oznacza od-ległość ok. 300-350 m od miejsca za-mieszkania(...)

„

61

bez ławek i wiat. W rejonie Przewozu, gdzie funkcjonuje TeleBus - autobus kursujący “na żądanie”3. Uczestniczki spaceru zwróciły uwagę, że nie jest to rozwiązanie chętnie używane przez seniorów i nie powinno być wprowadzane zamiast regularnie kursujących autobusów. Korzystanie z tego rodzaju połączeń wymaga znacznie wcześniejszego zaplanowania wyjścia, zadzwonienia, dlatego jest używane głównie przez osoby dojeżdżające do pracy. Seniorzy korzystają z niego wracając z kościoła.

Jakość przystankówNa komfort i bezpieczeństwo korzystania z trans-

portu zbiorowego znaczący wpływ ma jakość i dostępność przystanków.

Uczestnicy spacerów wielokrotnie zwracali uwagę na brak wiat przystankowych i ławek (P, WD, B, W). W wielu przypadkach korzystanie z nich jest utrudnione przez nie-bezpieczne dojście do nich (brak przejścia, konieczność pokonania niebezpiecznego skrzyżowania) (Pr, BF), brak (W, Pr) lub zniszczony chodnik, który czasem zmusza do poruszania się skrajem drogi (B). Wskazano również przystanki znajdujące się w bezpośrednim sąsiedztwie ruchliwej ulicy, która stwarza poczucie zagrożenia i re-alne zagrożenie. Jako niebezpieczne miejsca wskazano wąski pas chodnika na przystanku Kabel w stronę Kur-dwanowa, który stał się przystankiem przesiadkowym po otwarciu estakady w Płaszowie (WD) oraz przystanek Solvay przy ruchliwej trasie Zakopiańskiej odgrodzony od drogi zniszczonym ogrodzeniem, zbyt krótkim, biorąc pod uwagę liczbę osób korzystających z przystanku (BF). Negatywnie oceniono także jeden z nowych przystanków (Solvay, w kierunku centrum), gdzie wiata zlokalizowana jest zbyt blisko torowiska nie pozostawiając wystarczającej przestrzeni dla wsiadających i wysiadających pasażerów. Negatywnie oceniono też duże oddalenie przystanków od siebie w obrębie węzłów przesiadkowych. (B)

3 Por.opisrekomendowanegorozwiązaniawobszarzeTrans-portutzw.„elastycznelinieautobusowe”wSrebnaGospodarkaszansądlaMałopolski.Poradnik,DepartamentPolitykiRegionalnej,UrządMarszałkowskiWojewództwaMałopolskiego,Kraków2015.

TeleBus

Dojście do przystanku

Niebezpieczne przystanki

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

62

ŻYCIE SPOŁECZNE

Dostępność punktów usługowych i miejsc robienia zakupów

Osoby uczestniczące w spacerach na obszarach śródmiejskich i w zabudowie blokowej pozytywnie oceniły dostępność punktów usługowych i miejsc do robienia zakupów, w tym targowisk (P, WD, R, BF). Miejsc takich brakuje na osiedlach peryferyjnych, których mieszkańcy zmuszeni są do korzystania z tego typu sług w sąsiednich osiedlach (W, B, Pr). Uczestniczki jednego ze spacerów oceniły “samowystarczalność”, czyli bliskość poczty, kościoła, terenów zielonych czy sklepów, jako główną zaletę ich okolicy, przy czym “bliskość” w doświadczeniu seniorek, oznacza odległość ok. 300-350 m od miejsca zamieszkania (D).

Instytucje życia dzielnicy i miejsca nieformalnych spotkań

W miejscach gdzie funkcjonują kluby i domy kultury uczestnicy spacerów deklarowali korzystanie z oferty kulturalnej (P, WD, B, Pr, R). Zwrócono przy tym uwagę, że oferta odpłatna klubów kultury jest zbyt droga w stosunku do możliwości seniorów (opłata 30-40 zł za zajęcia) ( R ). W miejscach, gdzie brak miejskich instytucji życia dzielnicy, a czasem obok nich, role kulturalne i społeczne pełnią parafie, przy których organizowane są spotkania, funkcjonują biblioteki (K, B). Uczestniczki dwóch spacerów zwróciły też uwagę na problem braku dostępnego i nieodpłatnego miejsca spotkań dla seniorów, gdzie mogliby realizować swoje inicjatywy, np. spotkania koła Polskiego Związku Emerytów i Rencistów (D, R). Osoby, które do takich celów wykorzystują przestrzeń udostępnianą przez spółdzielnię mieszkaniową uważają, że ograniczony dostęp do sali (wyznaczone konkretne godziny raz w tygodniu) utrudnia im prowadzenie klubu (K). W Borku Fałęckim seniorzy spotykają się w siedzibie Rady Dzielnicy, w Starym Bieżanowie i na Woli Duchackiej - w domu kultury.

Dostępność punktów

usługowych

Płatna oferta kulturalna

Aktywność w parafiach

Różne miejsca spotkań seniorów

63

Poczucie bezpieczeństwa osobistego Uczestnicy wszystkich spacerów, nawet jeśli

deklarowali, że w ciągu dnia czują się bezpiecznie, po zmroku i starają się unikać wychodzenia z domu.

Osoby uczestniczące w spacerach nie czuły się też bezpiecznie w miejscach zaniedbanych, słabo oświetlo-nych, (B, BF) w rejonie trakcji kolejowej, szczególnie przy jej nieużywanych elementach (B). Negatywnie na poczucie bezpieczeństwa uczestników spacerów wpływa też obec-ność osób lub grup osób spożywających alkohol (W, B, P).

Miejsca niebezpieczne

PODSUMOWANIE

Seniorzyfunkcjonujągłównielokalnie,poruszająsięgłówniepieszoikorzystająz transportupublicznego.Dlatego jakośćchodników,bezpieczeństwo ikomfortporuszaniasięwprzestrzeniulicymajądla nich kluczowe znaczenie. Utrudnienia związane z dostępemdotransportuzbiorowego-brakskomunikowanianiektórychczę-ściosiedla lubcałychosiedli,brak ławek iwiatnaprzystankachstanowią duże ograniczenie w funkcjonowaniu, często wywołujązależnośćodbliskichosób,które“podwożą”starszeosobyswoimisamochodami.Złystanlubbrakchodnikówznacznieobniżająpo-czuciebezpieczeństwaosóbstarszych.Jakość najbliższego otoczenia ma dla osób starszych kluczoweznaczenie,dlategozwracająuwagęnadostępdoprzestrzenizielo-nych,domówkultury.Seniorzy,którzywzięliudziałwspacerach,wwiększościdziałającywlokalnychklubachseniorazauważająpo-trzebęistnieniamiejscnieformalnychspotkań,gdziemoglibyreali-zowaćswojeinicjatywy.Ważnajestmożliwośćkorzystaniaztakichmiejscwsposóbstały/regularnyibezpłatny.

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

64

Najważniejsze problemy obszarów peryferyjnych Wśród badanych obszarów wyróżniają się osiedla

peryferyjne, które borykają się ze szczególnymi problemami. Mieszkańcy tych rejonów często mają poczucie, że zostali “zapomnieni” przez krakowskie władze.

Najważniejszym problemem jest tu znaczny defi-cyt chodników (B) lub ich zupełny brak (W, Pr). Zmusza to pieszych do poruszania się niebezpiecznym poboczem. Szczególnie trudna sytuacja występuje w Przewozie, gdzie przez osiedle przechodzi intensywny ruch tranzytowy ze strony Niepołomic i południowych dzielnic Krakowa. W po-łączeniu z intensywnym ruchem samochodowym prowadzi to do prawie zupełnego zaniku ruchu pieszego - seniorzy czują się bezpiecznie jedynie poruszając się komunikacją zbiorową po najbliższej okolicy lub zmuszeni są do korzy-stania z samochodu, rzadko własnego, najczęściej zdając się na pomoc i możliwości swoich bliskich (Pr). Konieczne jest tutaj jak najszybsze podjęcie działań, które przywrócą pieszym możliwość korzystania z przestrzeni ulicy.

Kolejnym problemem osiedli peryferyjnych jest brak dobrego skomunikowania za pośrednictwem transportu publicznego. Tutaj w najtrudniejszej sytuacji są Wróblowice. Lepszego skomunikowana z ruchem tramwajowym i innym na węzłach przesiadkowych wymaga Stary Bieżanów.

www.

Podczas spacerów badawczych sporządzona zo-stała dokumentacja fotograficzna i filmowa wskazanych przez seniorów problemów. Nagrania zostały opublikowane w internecie w formie filmów obrazujących przeszkody, na które napotykają krakowscy seniorzy. Dotyczą one sześciu obszarów:

- bliskość i dostępność terenów zielonych,- stan chodników, - ruch drogowy z perspektywy pieszego: hałas,

zanieczyszczenia, bezpieczeństwo, - dostępność transportu zbiorowego, - atrakcyjność, czystość i estetyka przestrzeni.- dostępność instytucji życia dzielnicy.

Deficyt chodników

Ruch pieszy

„

Jakość najbliż-szego otocze-nia ma dla osób starszych kluczowe zna-czenie, dlatego zwracają uwa-gę na dostęp do przestrzeni zielonych, do-mów kultury. (...)

„

Filmowepodsumowaniespacerów:bit.ly/filmysenioralnyaudyt

65

Miasto przyjazne seniorom

Małgorzata Spasiewicz-Bulas

Rekomendacje na podstawie spacerów badawczych

Tereny zieloneAby seniorzy mogli i chcieli korzystać z terenów zielonych powinny

one być:• bezpieczne, co może zapewnić:

{ dobre oświetlenie { patrole { dobry stan utrzymania zachęcający do użytkowania i nie-

umożliwiający zachowań niebezpiecznych (zasada rozbi-tych okien)

{ obecność w tych przestrzeniach innych mieszkańców, czemu sprzyja zagospodarowanie proponujące różne formy aktywności, np. boiska, place zabaw, pawilony kawiarniane

{ zadbanie o dobry stan alejek (równe, odśnieżone, wy-sprzątane z liści, które mogą być śliskie)

• wygodne dzięki: { zastosowaniu odpowiedniej nawierzchni alejek (równe, nie

śliskie, odpowiednie nawierzchnie np. asfalt, nawierzchnia żwirowo-gliniasta, kostka brukowa jest niewygodna i nie-bezpieczna dla osób poruszających się na wózku i o kuli)

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

66

{ zapewnieniu odpowiedniej ilości wygodnych ławek wzdłuż alejek spacerowych

{ zapewnieniu dostępu do publicznych toalet { zapewnieniu wystarczającej liczby koszy na śmieci i psie

odchody { wydzieleniu wybiegów dla psów

• oferować możliwość aktywnego spędzania czasu poprzez np: { otwarte siłownie (umieszczane również w sąsiedztwie

placów zabaw, co umożliwia łączenie opieki nad wnukami z własną aktywnością)

{ ścieżki o odpowiedniej nawierzchni, na których można uprawiać nordic walking

• dostępne, co może zapewnić: { dojście najlepiej chodnikiem - równym i bezpiecznym nie

zastawionym przez samochody, jeśli po pochyłości - za-opatrzonym w poręcze i miejsca odpoczynku

{ bezpieczne przejścia dla pieszych przy wejściach na tereny zielone

Meble miejskie• Ławki zapewniające wygodę i bezpieczeństwo osobom starszym:

{ mają wygodne i nie nagrzewające się lub nie wychładza-jące siedzisko, np. drewniane

{ wyposażone są w oparcie { mają siedzisko na wysokości, która zapewnia łatwe sia-

danie i wstawanie { mają boczne podparcia, które ułatwiają wstawanie { rozmieszone są tak, aby umożliwiać spokojny odpoczynek,

a także spotkanie w gronie kilku osób { są rozmieszczone zarówno w cieniu, jak i na słońcu, aby

oferować wygodny odpoczynek przy różnej pogodzie

67

{ znajdują się w miejscach dostępnych - przy alejkach (ławki, do których trzeba dojść po trawie są niedostępne dla osób, które mają trudności z poruszaniem się)

{ nie powinny być umieszczane bezpośrednio pod oknami mieszkań, co jest uciążliwe dla obłożnie chorych osób starszych, wrażliwych na hałasy

• Wyposażenie miejskich placów i innych przestrzeni publicznych, które wpływa na ich ożywienie, oferując różne formy aktywności to np.:

{ stoły do gry w szachy { plansze z wystawami, informacjami o historii miejsca

Bezpieczeństwo i komfort pieszych

Osoby starsze czują się komfortowo i bezpiecznie poruszając w przestrzeni ulicy jeśli:• mają zapewnioną bezpieczną przestrzeń czyli:

{ wydzielony chodnik, na którym jest wystarczająco dużo przestrzeni dla pieszych i nie jest ona zawłaszczana przez parkujące samochody,

{ niezniszczony i dobrze utrzymany chodnik - odśnieżony, oczyszczony z liści;

{ w przypadku drogi pieszo-jezdnej zastosowane są rozwią-zania wymuszające powolny ruch pojazdów gwarantujące przestrzeganie priorytetu pieszego;

• mają możliwość bezpiecznego przejścia przez ulicę dzięki: { wyznaczonym przejściom dla pieszych w okolicach miejsc,

z których często korzystają: przychodni, domów kultury, kościołów, placów targowych;

{ zmianom świateł, które trwają dostatecznie długo, aby osoba starsza spokojnie mogła pokonać dwa pasy;

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

68

{ tam, gdzie to możliwe - uspokojonemu ruchowi samo-chodowemu w miejscach często uczęszczanych przez pieszych

• natężenie i dozwolona prędkość w ruchu samochodowym są dosto-sowane do charakteru ulicy;

• rowerzyści nie stanowią zagrożenia dla pieszych dzięki: { wyznaczeniu dla nich osobnej przestrzeni, dzięki czemu

nie pojawiają się w przestrzeni dla pieszych { braku kolizji dróg pieszych i rowerowych, a w przypadku

ich krzyżowania - jasnemu wyznaczeniu przejść• nie muszą pokonywać wysokich krawężników;• pokonując wzniesienia mogą odpocząć na ławce, skorzystać z poręczy.

Dostępność budynków

Budynki użyteczności publicznej (głownie: przychodnie, domy kultury) są dostosowane do potrzeb osób starszych jeśli:• pomieszczenia, z których korzystają osoby starsze dostępne są z par-

teru lub budynek wyposażony jest w windę;• prowadzi do nich dobrze oznakowana i bezpieczna droga.

Transport zbiorowyTransport publiczny jest wygodny i zaspokaja potrzeby osób

starszych jeśli:• przystanki są wygodne i bezpieczne czyli:

{ prowadzi do nich wygodna i bezpieczna droga (chodnik, przejście dla pieszych),

{ są wyposażone w wiatę, która chroni przed złymi warun-kami atmosferycznymi,

{ są wyposażone w wygodne ławki,

69

{ są usytuowane w odległości od drogi zapewniającej bez-pieczne wsiadanie i wysiadanie,

{ mają zapewnioną wystarczająco dużą przestrzeń dla osób oczekujących,

{ są odgrodzone od ruchu ulicznego jeśli jest on uciążliwy i zagrażający,

{ poziom chodnika dla osób wsiadających jest zbliżony do poziomu podłogi w pojazdach niskopodłogowych;

• tabor jest dostosowany do potrzeb osób starszych czyli: { jest niskopodłogowy - poziom podłogi pojazdu przy wsia-

daniu jest na poziomie przystanku, { posiada siedzenia na poziomie podłogi;

• zapewnia dobre skomunikowanie wszystkim osiedlom poprzez: { dużą częstotliwość kursów (optymalnie co 10 min), { dobre skomunikowanie osiedli peryferyjnych z węzłami

przesiadkowymi i trasami tramwajowymi (duża częstotli-wość kursów na takich trasach),

{ dobrą organizację węzłów przesiadkowych (skorelowanie kursów, bliskość przystanków w obrębie węzłów, brak ko-nieczności pokonywania dużej ilości przejść i poziomów,

{ zapewnia dobrą komunikację z kluczowymi dla seniorów miejscami (np. Hala Targowa)

Życie kulturalne i społeczne

Seniorzy mają możliwość korzystania z życia społecznego i kulturalnego swojego miejsca zamieszkania jeśli:• w zasięgu pieszym (ok, 500m od miejsca zamieszkania) posiadają

dostęp do podstawowych usług (np. sklepy, poczta),• mają w sąsiedztwie instytucję kultury, w której mogą skorzystać z bez-

płatnych zajęć,• mają dostęp do przestrzeni spotkań, która jest:

{ bezpłatna, { otwarta na inicjatywy mieszkańców, { dostępna w różnych godzinach i dniach tygodnia.

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

70

71

Opinie i refleksje ze spotkań w ramach tzw. kawiarenek

Aleksandra Pohorecka, Anna Cioch

Pod koniec fazy badawczej projektu odbyły się trzy spotkania kawiarenkowe, podczas których omawialiśmy rekomendacje, co do zmian w trzech obszarach tematycznych: transportu zbiorowego (razem z dr Katarzyną Nosal), barierach w transporcie pieszym (wraz z mgr Kasprem Jakubowskim, dr Januszem Jeżakiem oraz Miłoszem Tatarą) oraz miejsc budowania społeczności lokalnej (razem z przedstawicielami Urzędu Miasta Krakowa – Wojciechem Gorczycą oraz Anna Okońską-Walkowicz Dodatkowym ekspertem ds osób niepełnosprawnych (temat ten prze-wijał się przez wszystkie spotkania) był Paweł Rozmus. W spotkaniach wzięło udział 67 seniorów, którzy dyskutując z obszarowymi ekspertami wypracowywali rekomendacje w swoich tematach.

Opi

s ba

dań

Anki

ety

i fok

usy

Anek

sPo

dsum

owan

ieSp

acer

yKa

wia

renk

i

72

Kawiarenka 1

Transport zbiorowy w kontekście potrzeb osób starszych

Transport publiczny z założenia powinien być dostępny dla każ-

dego. Jest to relatywnie tani środek transportu, który powinien umożliwiać podróż do miejsc, do których utrudniony jest dojazd np. samochodem, także wtedy gdy panują korki. Podróżowanie transportem zbiorowym jest efektywne – tramwaje, autobusy zajmują mniej przestrzeni na ulicach niż samochody, a w komunikacji miejskiej można zmieścić dużą liczbę osób. Komunikacja zbiorowa jest bardziej ekologiczna i generuje mniej hałasu niż ruch samochodowy, dlatego miasta na całym świecie starają się zachęcać do korzystania z niej.

Jednym ze sposobów zwiększania dostępności transportu pu-blicznego jest obniżanie kosztów przejazdów. W Krakowie, osoby po 70 roku życia są uprawnione do korzystania z darmowej komunikacji miej-skiej. Ponadto, darmowa komunikacja miejska dostępna jest dla osób ze stwierdzoną niepełnosprawnością: dla osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności i/lub orzeczoną całkowitą niezdolności do pracy i/lub samodzielnej egzystencji (z opiekunem), dla niewidomych wraz z przewodnikiem.

Jakzwiększaćdostępnośćtransportupublicznego?

Rekomendacje ekspertki Dr Katarzyna Nosal Zakład Systemów Komunikacyjnych, Politechnika Krakowska

• dostosowywanie częstotliwości kursowania na różnych ciągach ko-munikacyjnych, w zależności od potrzeb

• rozszerzanie zakresu jej funkcjonowania – np. tworzenie nowych linii• wprowadzanie priorytetu dla komunikacji zbiorowej w ruchu ogólnym,

celem skrócenia czasu podróży i zwiększenia jego przewidywalności poprzez: wydzielanie buspasów, torowisk, priorytet dla komunikacji miejskiej na skrzyżowaniach, stawianie separatorów

73

• komunikowanie oddalonych od siebie obszarów w ten sposób, że na linii łączącej dwie dzielnice nie powinno być więcej niż dwie przesiadki

• lepsze wykorzystywanie kolei do obsługi transportowej miasta• zachęcanie do korzystania z komunikacji miejskiej poprzez kampanie

społeczne oraz poprzez obniżanie lub likwidowanie opłat za przejazdy

Opinie seniorów

Szczegółowe rekomendacje dotyczące zwiększenia dostępności transportu publicznego dla osób starszych zaproponowane przez seniorów można podzielić na 5 kategorii:

Rozbudowa sieci, częstotliwość

Rozbudowa sieci transportu publicznego i zwiększenie częstotliwości jej kursowania:• zwiększenie inwestycji w rozbudowę sieci komunikacji miejskiej• rozbudowywanie sieci komunikacji miejskiej poprzez np. lepsze wy-

korzystywanie kolei także w obrębie miasta• koordynacja połączeń międzydzielnicowych, tak, by zminimalizować

liczbę przesiadek na trasach pomiędzy odległymi punktami miasta• rozbudowa sieci komunikacyjnej wewnątrz dzielnic – zwiększenie

liczby przystanków i linii na obszarach odległych od głównych ciągów komunikacyjnych

• zwiększenie częstotliwości kursowania kursów, szczególnie w miej-scach peryferyjnych

• w miejscach słabo zaludnianych wprowadzanie rozwiązania autobusu „na telefon”

• zsynchronizowanie kursowania linii, równomierne rozkładanie kursów – często linie jeżdżą w „stadach”

• lepsze skoordynowanie transportu – nieekonomiczne powielanie linii tramwajowych przez linie autobusowe, tabory można wykorzystać w potrzebniejszych miejscach

• lepsza organizacja kursów zastępczych za spóźnione linie, lepsze informowanie o utrudnieniach i zmianach

• zmniejszenie odległości między daleko położonymi od siebie przy-stankami

Szybkość, punktualność

Skrócenie czasu podróży i zwiększenie jej przewidywalności poprzez nadanie priorytetu komunikacji zbiorowej w ruchu ogólnym:

Opi

s ba

dań

Anki

ety

i fok

usy

Anek

sPo

dsum

owan

ieSp

acer

yKa

wia

renk

i

74

• wydzielanie torowisk i udostępnianie ich dla autobusów• przestrzeganie pierwszeństwa dla komunikacji miejskiej

przy włączaniu się do ruchu• zwiększenie liczby buspasów

Tabor

Uwzględnianie potrzeb osób starszych przy projektowaniu taboru:• niskie podłogi w pojazdach• poręcze lub uchwyty – na zewnątrz, ułatwiające

wsiadanie oraz wewnątrz, przy siedzeniach, dla ułatwienia przemieszczania się wewnątrz pojazdu

• niskopodłogowe siedzenia (zlikwidowanie siedzeń na podwyższeniach)

• optymalizacja działania klimatyzacji, która bardzo często jest niedostosowana do temperatury na zewnątrz

• instalowanie koszy na śmieci w autobusach i tramwajach• zwiększenie dostępności automatów biletowych

w pojazdach i na przystankach – część z nich nie przyjmuje gotówki

Przystanki

Uwzględnianie potrzeb osób starszych przy organizacji i budowie przy-stanków i infrastruktury:• modernizacja wiat przystankowych – instalowanie i naprawa zadaszeń• wymiana metalowych ławek na drewniane (przyjemnie,

przytulnie)• zwiększenie czytelności rozkładów jazdy poprzez

zwiększanie czcionki, podświetlanie rozkładów. Ponadto, nadruki ze znakami os. niepełnosprawnej, zmniejszają czytelność rozkładów, należałoby umieszczać taką informację w sposób niezmniejszający czytelności rozkładu

• likwidowanie ustępów między chodnikiem a autobusami poprzez wprowadzanie przystanków wiedeńskich lub stawanie autobusów bliżej krawędzi

• eliminacja podjeżdżających na przystanki podczas zatrzymywania pojazdów komunikacji miejskiej samochodów

75

• organizacja dojść do przystanków z ciągów pieszych, często by dotrzeć do przystanku należy nadłożyć drogi, lub przejście jest niewygodne

• modernizacja torowisk na mniej hałasujące• wprowadzenie priorytetu w ruchu dla pieszych, również

w stosunku do komunikacji miejskiej, np. wydłużanie faz zielonego światła na przejściach prowadzących do przystanków

• doświetlenie przystanków, zwłaszcza na obszarach peryferyjnych miasta

Zmiana świadomości

Inne rekomendacje związane ze zmianą świadomości w tym obszarze:• zwracanie uwagi przez kierowców na wsiadających

(odjeżdżanie, gdy ktoś chce wsiąść)• edukacja i prowadzenie kampanii społecznych

dotyczących ustępowania miejsca osobom starszym

• kampanie społeczne i edukacja promująca korzystanie z komunikacji zbiorowej

Opi

s ba

dań

Anki

ety

i fok

usy

Anek

sPo

dsum

owan

ieSp

acer

yKa

wia

renk

i

76

Komunikacja zbiorowa w kontekście potrzeb osób niepełnosprawnych

Dostosowywanie komunikacji zbiorowej do potrzeb osób star-szych, czyli grupy, która często boryka się z ograniczoną sprawnością, czy zmniejszonymi możliwościami ruchowymi, może być oparta również o dostosowywanie jej do potrzeb osób niepełnosprawnych. Większość potrzeb zgłaszanych przez osoby starsze jest powiązanych z potrzebami osób niepełnosprawnych.

Jak zwiększać dostępność transportu publicznego dla osóbniepełnosprawnych?

Rekomendacje eksperta

Paweł Rozmussocjolog, ekspert ds równego traktowania

• niskopodłogowy tabor tramwajowy i autobusowy oraz dostosowane do niego przystanki

• wprowadzanie zapowiedzi głosowych na wszystkich przystankach komunikacji miejskiej

• zwiększenie czytelności rozkładów jazdy poprzez umieszczanie ich na wysokości wzroku osoby na wózku inwalidzkim oraz zwiększanie czcionki

• zwiększenie widoczności miejsc oznaczonych jako przeznaczone dla osób starszych / niepełnosprawnych poprzez np. stosowanie barw kontrastowych w oznaczeniach oraz przypominanie o nich kampaniami informacyjnymi

• pasy o zróżnicowanej fakturze i kolorystyce oraz na krawędziach pe-ronów przystankowych

Wczasiedyskusjiekspercizgodzilisię,żerekomendacjeosóbstar-szychdotyczącetransportuzbiorowegowwiększościpokrywałysięzichrekomendacjamiorazbyłyzgodnezzałożeniamidobregopro-jektowaniarozwiązańwtymobszarze.

Seniorzy, oceniając rozwiązania proponowane przez ekspertów, wnosili również dodatkowe uwagi, sugestie związane ze specyficznymi dla siebie problemami, jak np. sposób projektowania taboru, czy przystanków dostosowanych do ich potrzeb

77

Warto pytać i prosić o ocenę proponowanych „eksperckich” rozwiązań, gdyż seniorzy mają świadomość i możliwość oceny czy proponowane rozwiązania są dobre/korzystne tylko dla nich czy dla wszystkich użytkowników transportu zbiorowego i pieszego

Kawiarenka 2

Planowanie przestrzennebariery architektoniczne i infrastrukturalne związane z do-stępnością przestrzeni publicznej dla osób starszych i osób niepełnosprawnych

Czymożnaplanowaćmiastotak,bybraćpoduwagępotrzebyosóbstarszych?

Według zaproszonego eksperta, dr. Janusza Jeżaka, przestrzeń miasta podzielić możemy na kilka perspektyw: najmniejsza skala - bu-dynki, w których mieszkamy, gdzie doświadczamy takich problemów jak np. brak windy, pokonywanie wysokości, chodniki bezpośrednio przy budynku. Kolejna perspektywa, to osiedle i dostępność do obiektów takich jak dom kultury, ośrodek zdrowia, czy przystanek komunikacji miejskiej, który to z kolei jest gwarantem wejścia w skalę ogólnomiejską, czyli instytucje kultury o znaczeniu ogólnomiejskim jak teatr, filharmonia, muzea, czy obiekty zabytkowe.

Jeżeli mówimy o planowaniu przestrzeni w kontekście poruszania

się pomiędzy trzema zarysowanymi obszarami, musimy się zastanowić nad tym które elementy mogą utrudniać, a które ułatwiać poruszanie się.

W skali ogólnomiejskiej planowanie przemieszczania się między tymi obszarami zawrzeć można w dokumentach strategicznych, przede wszystkim w Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego. W dokumencie tym zawarte są informacje dotyczące ciągów pieszych, czy rowerowych, mających łączyć różne dzielnice, a tak-

Opi

s ba

dań

Anki

ety

i fok

usy

Anek

sPo

dsum

owan

ieSp

acer

yKa

wia

renk

i

78

Ciągi piesze i bariery

W niektórych planach zagospodarowania nie są wyznaczone ciągi piesze. Jeżeli ciąg pieszy zostanie przedzielony trwałą barierą: np. grodzenie przesmyków pomiędzy zabudową wielorodzinną, które sprawia, że trzeba nadkładać drogi, może stać się to problemem w poruszaniu się. Jako łatwą do pokonania odległość przyjmuje się dystans do 800 m. Jednak biorąc pod uwagę ukształtowanie terenu, nie zawsze stanowi ona takie samo obciążenie dla spacerujących. W planie zagospodarowania przestrzeni możemy zabezpieczyć prawnie ciągi piesze – istnieją zapisy, które uniemożliwią organizacjom czy właścicielom zablokowanie ciągu pieszego.

Ważna jest również, ze względu na naszą codzienną aktywność, relacja odległości pomiędzy miejscem nasze-go zamieszkania, a przestrzeniami, do których codziennie zmierzamy (sklep, szkoła, poczta). Pokonując te drogi, napotykamy konkretne problemy i bariery architektonicz-ne. Mogą to być nierówne chodniki, przejścia podziemne pozbawione pochylni czy windy. Są to elementy mogące znacznie utrudnić funkcjonowanie. Takimi barierami mogą być też drogi pozbawione odpowiednio usytuowanych przejść dla pieszych. Z uwagi na ukształtowanie Krakowa, problemem jest też kwestia podejścia pod wyższą górę. Jeżeli nie zabezpieczymy ciągów pieszych, osoby starsze lub z wózkiem mogą napotykać wiele problemów w co-dziennym przemieszczaniu się i korzystaniu z przestrzeni.

że tereny turystyczne. Na etapie sporządzania tego dokumentu każdy obywatel ma możliwość zawierania sugestii dotyczących zmian. I właśnie na etapie przygotowywania powinno się przeanalizować dostępność do obiektów w skali ogólnomiejskiej.

Drugim dokumentem który osadza nas w realiach inżynierskich jest miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Różni się od Studium tym, że studium jest polityką, wizją władz miejskich w dłuższym okresie. Plan miejscowy jest natomiast aktem prawnym zawierającym wytyczne jak będą realizowane inwestycje: • wysokość, • tereny zielone,• konkretny przebieg ciągów pieszych.

„

W planie zago-spodarowania przestrzeni możemy za-bezpieczyć prawnie ciągi piesze (...)

„

79

Mapowaniebarierarchitektonicznych

Zdaniem dr. Jeżaka dobrą inicjatywą skłaniającą władze do likwidacji barier jest ich mapowanie. Przykła-dowo w Warszawie powstała Warszawska Mapa Barier (www.mapabarier.siskom.waw.pl) i procedowane są zmiany niektórych newralgicznych, stanowiących bariery, ele-mentów.

Warszawska Mapa Barier

Rekomendacje eksperta

Dr Janusz Jeżakurbanista, kierownik Zespołu Ekonomiki Przestrzeni Instytutu Rozwoju Miast w Krakowie, członek Zarządu Stowarzyszenia Urbanistów Polskich

• na etapie przygotowywania Studium uwarunkowań oraz zagospodaro-wania przestrzennego należy przeanalizować dostępność do obiektów oraz przeprowadzić konsultacje społeczne

• w planach zagospodarowania przestrzennego należy zabezpieczyć dostosowane do potrzeb seniorów ciągi piesze

• należy przygotować mapę barier architektonicznych Krakowa: gdzie w danej przestrzeni występuje element wymagający korekty. Powi-nien powstać podręcznik dla urzędników, system dobrych praktyk, dotyczących obsługi seniora czy mieszkańca. W ramach dobrych praktyk, powinno się pokazać, jakie bariery architektoniczne powinno się usunąć z miejsca zamieszkania do obiektu

• potrzebne jest lepsze rozeznanie potrzeb: gdzie i jakie bariery wystę-pują, co jest ważniejsze, co jest mniej ważne do zmiany/likwidacji.

Ryc.nr9.Warszawskamapabarier.Zdjęciastronywww.mapabarier.siskom.waw.pl

Opi

s ba

dań

Anki

ety

i fok

usy

Anek

sPo

dsum

owan

ieSp

acer

yKa

wia

renk

i

80

Planowanie zieleni miejskiej z uwzględnieniem jej dostępności dla osób starszych

Rekomendacje eksperta

Dr Kasper Jakubowskiarchitekt krajobrazu, Politechnika KrakowskaRuch Ekologiczny im. Franciszka z Asyżu

• różnej wielkości miejsca zielone powinny być jak najbliżej miejsca zamieszkania.

• jeżeli miejsca zielone są oddzielone od osiedli mieszkaniowych arteriami komunikacyjnymi (drogi szybkiego ruchu, tory kolejowe), to celem władz powinno być połączenie tych części miasta w interesie mieszkańców.

• parki powinny mieć charakter linearny, aby tworzyły razem pewną całość. Wszyscy mieszkańcy miasta powinni mieć dostęp do terenów zielonych w swojej okolicy.

• potrzeba platformy dyskusji pomiędzy mieszkańcami, a przedstawi-cielami urzędu: ZIKiTu czy Zarządu Zieleni Miejskiej, aby umożliwiała bezpośrednie konsultacje społeczne

•

Opinie seniorów

• stworzenie listy miejsc kluczowych dla seniorów, z których w pierwszej kolejności powinny zostać usunięte bariery (np. rejony szpitali, ośrodków zdrowia i rehabilitacji, węzły przesiadkowe)

• stworzenie listy miejsc nieprzyjaznych seniorom• udostępnienie mieszkańcom ogrodów klasztornych• zmniejszenie odległości między przystankami na węzłach przesiad-

kowych, poprawa oznakowania, żeby ułatwić przesiadkę• lepsze oświetlenie Krakowa, szczególnie przejść dla pieszych• skuteczniejsze sprzątanie miasta z pyłu i kurzu, który utrzymuje się

szczególnie na i przy drogach• budowa szerszych chodników, ograniczenie możliwości parkowania

i ograniczania ruchu pieszych po wąskich chodnikach• wydłużenie zielonych świateł na przejściach dla pieszych• wymiana tramwajów na niskopodłogowe.

81

Bariery architektoniczne dla osób niepełnosprawnych

Według zaproszonego do dyskusji z seniorami eksperta ds. osób niepełnosprawnych Pawła Rozmusa, kwestie likwidacji barier architektonicznych i komunikacyjnych są jednymi z najbardziej kojarzonych ze wspieraniem osób z niepełnosprawnością oraz seniorów, są one najdłużej obecne w debacie publicznej i poświęca im się stosunkowo najwięcej uwagi.

„

Dostosowując przestrzeń do potrzeb osób niepeł-nosprawnych bardzo często czynimy ją jednocześnie przestrzenią przyjazną osobom starszym (...)

„

Dostosowując przestrzeń do potrzeb osób nie-pełnosprawnych bardzo często czynimy ją jednocześnie przestrzenią przyjazną osobom starszym – nie tylko tym niepełnosprawnym, ale i z ograniczeniami wynikającymi ze zmniejszeniem sprawności związanym z wiekiem, czy innym grupom o tzw. ograniczonej mobilności -  kobietom w ciąży, podróżnym z dużym bagażem, osobom z małymi dziećmi czy osobom z trudnościami w poruszaniu się spo-wodowanymi kontuzją.

Wymogi pod kątem dostępności przestrzeni pu-blicznej dla osób z niepełnosprawnościami lub innymi ograniczeniami regulowane są wieloma aktami prawnymi, polskimi, m.in.: Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej, czy Uchwałą Sejmu RP – Kartą Praw Osób Niepełnosprawnych, czy międzynarodowymi, np. przyjętych w 1993 r.  przez Zgromadzenie Ogólne ONZ Standardowych Zasad Wy-równywania Szans Osób Niepełnosprawnych. Wymogi pod kątem dostępności budynków użyteczności publicznej dla osób z niepełnosprawnościami lub innymi ograniczeniami opisuje ustawa Prawo budowlane oraz Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Niestety, koniecz-ność dostosowania dotyczy jedynie obiektów nowych i modernizowanych po wejściu w życie ustawy Prawo bu-dowlane (po 1 stycznia 1995 r.), co uniemożliwia skuteczne dostosowywanie przestrzeni publicznych.

Opi

s ba

dań

Anki

ety

i fok

usy

Anek

sPo

dsum

owan

ieSp

acer

yKa

wia

renk

i

82

Diagnoza i rekomendacje eksperta

Paweł Rozmussocjolog, ekspert ds równego traktowania

Podstawowe problemy związane z likwidacją barier architektonicznych z punktu widzenia osób niepełnosprawnych:• różnego typu przystosowania stanowią jednocześnie ułatwienie

i utrudnienie dla różnego rodzaju niepełnosprawności• w przypadku dostosowanego budynku niekiedy pomija się dostoso-

wanie drogi dojścia do niego lub po wejściu do budynku ograniczona jest jego dostępność wewnątrz.

dojścia do budynków dla osób niepełnosprawnych często umiesz-czone są na tyłach budynków, nie zawsze są odpowiednio oznaczone• w budynku ogólnie dostosowanym, czasami drobny detal, np. trzy

małe schodki powodują, że miejsce staje się niedostępne mimo in-nych udogodnień

• usprawiedliwianie braku wprowadzania nowoczesnych rozwiązań brakiem obecności osób starszych i niepełnosprawnych, podczas gdy takie osoby mogą nie przychodzić właśnie z powodu trudności z dostaniem się do środka

Rekomendowane udogodnienia:• windy• ruchome schody• podjazdy• szerokie drzwi i przejścia• o odpowiedniej wysokości i stopniu nachylenia schody z poręczami• nieśliskie podłogi• miejsca do odpoczynku wyposażone w wygodne siedzenia• toalety przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych.

Opinie seniorów

Uczestnicy spotkania zwracali uwagę przede wszystkim na li-kwidację barier związanych z poruszaniem się pieszo, która ułatwi przemieszczanie się zarówno osobom niepełnosprawnym, jak i osobom starszym, z ograniczeniami ruchowymi czy obniżoną sprawnością, zwią-zanych z organizacją infrastruktury drogowej i pieszej:

• wydłużenie fazy zielonej na przejściach dla pieszych• organizowanie przejść dla pieszych w jednym poziomie

83

Infrastruktura i ruch rowerowy i związane z nim bariery dla osób starszych

Według policyjnych statystyk, w Krakowie rocznie wydarza się

ok 40 kolizji rowerzystów z pieszymi, jednakże mniejszych, nie zgłasza-nych kolizji jest prawdopodobnie znacznie więcej. Ok 2/3 winnych tych wypadków to rowerzyści. Liczba kolizji, tak jak i liczba rowerzystów, z roku na rok rośnie. (na podstawie danych z Systemu Ewidencji Wypadków i Kolizji udostępnionego przez Komendę Główną Policji z lat 2007-2014 dla Powiatu Kraków i Miasta Krakowa)

Ekspert Miłosz Tatara (ekspert ds ruchu rowerowego, współzało-życiel i były członek Zarządu Stowarzyszenia Kraków Miastem Rowerów) uczestniczący w spotkaniu zwrócił uwagę, że najczęstszą przyczyną kolizji jest to, że rowerzysta jedzie chodnikiem, nie zachowując należytej ostroż-ności. Inną przyczyną takich zdarzeń jest wjeżdżanie przez rowerzystów na pasy dla pieszych, ale pojawiają się również zdarzenia na przestrzeniach wspólnych (strefy zamieszkania), gdzie piesi mają pierwszeństwo.

• minimalizowanie konieczności przedostawania się przez wiele przejść (jak np. na rondach)

• instalowanie wyrównanych przejść dla pieszych przez tory (tramwajowe, kolejowe) - przejścia z równym podłożem, bez deformacji

• zwiększenie liczby udogodnień dla osób z niepełnosprawnościami wzroku np. udźwiękowienie sygnalizacji świetlnej

• zwiększenie liczby udogodnień dla osób niedowidzących, niewidomych - pasy na przejściach dla pieszych o zróżnicowanej fakturze i kolory-styce oraz na likwidację istniejących w infrastrukturze pieszej barier:

• inwentaryzację i likwidowanie miejsc z niefunkcjonującymi udogod-nieniami, w szczególności pochylni dla niepełnosprawnych o zbyt dużym nachyleniu, niedziałających wind

• instalowanie wind przy istniejących przejściach podziemnych dla pieszych

• likwidacje barier utrudniających korzystanie z chodników: słupów, znaków pojawiających się na środku chodników

• przestrzeganie obowiązku pozostawiania 1,5 metra miejsca dla pie-szych na chodnikach

• remonty istniejących, nierównych chodników

Osobystarszezwracałyuwagęrównieżnato,żenależyprzywrócićpriorytetdlapieszych–jakchociażbynaprzejściach,czychodni-kach.

Opi

s ba

dań

Anki

ety

i fok

usy

Anek

sPo

dsum

owan

ieSp

acer

yKa

wia

renk

i

84

Rowerzyściczęstowkraczająwprzestrzeńpieszych,przyczynąjestnajczęściejobawaprzedruchemsamochodowym.

Piesi najczęściej powodują kolizje, „wyskakując” zza przeszkód pod jadący rower. Przyczyną jest najprawdopodobniej to, że piesi spodzie-wają się hałasu - nie słysząc silnika, nie spodziewają się kolizji. Najczęstsze miejsca kolizji to te, gdzie jest duży ruch pieszych i rowerzystów – węzły przesiadkowe komunikacji miejskiej, place, tereny zielone, oraz tam gdzie rowerzyści bojąc się aut wjeżdżają na chodnik.

Diagnoza i rekomendacje eksperta

Miłosz Tataraekspert ds. ruchu rowerowego, współzałożyciel i były członek Zarządu Stow. Kraków Miastem Rowerów

Aby zapobiegać kolizyjności infrastruktury rowerowej z infra-strukturą pieszą oraz nie powodować utrudnień w koegzystencji ruchu rowerowego z ruchem pieszym ważne jest, by:

• oddzielać drogi dla rowerów od chodnika, w sposób nie pozostawia-

jący wątpliwości• umieszczać fizyczne granice między przestrzeniami dla rowerzystów

i pieszych• edukować rowerzystów jak i pieszych odnośnie przepisów ruchu

drogowego

Opinie seniorów

Wypowiedzi starszych uczestników ruchu – głównie pieszych, ale i użytkowników komunikacji miejskiej potwierdzają, że najważniejszym rozwiązaniem zmniejszającym kolizyjność ruchu rowerowego z pieszym, to wyraźne oddzielanie przestrzeni pieszych i rowerzystów:• unikanie krzyżowań ruchu pieszego i rowerowego, zwłaszcza w miej-

scach o słabej widoczności• wprowadzanie wyraźnego oznakowania dla miejsc krzyżowania się

ruchu pieszego i rowerowego• wyprowadzanie rowerzystów z przestrzeni pieszych poprzez rozbudo-

wywanie infrastruktury im dedykowanej: dróg dla rowerów, przejazdów rowerowych, pasów rowerowych, wydzielonych miejsc w obszarach rekreacyjnych, zielonych

85

Seniorzy nie stwierdzili utrudnień w sytuacjach korzystania przez rowerzystów z komunikacji zbiorowej, o ile pozostawione jest dla nich miejsce. Szczególną uwagę osoby starsze zwróciły na przestrzeganie już istniejących przepisów, które z różnych powodów są łamane, np. korzystanie z chodników, korzystanie z dróg dla rowerów przez pieszych.

Rekomendacje seniorów dotyczące poprawy sy-tuacji obejmują:

• zwiększenie edukacji bezpieczeństwa ruchu drogo-

wego od najmłodszych lat zarówno dla rowerzystów, jak i pieszych

• organizacja infrastruktury tak, by nie zachęcać do ła-mania przepisów: zwiększenie infrastruktury rowerowej, by wyprowadzić rowerzystów z przestrzeni pieszych, wyraźne wydzielanie i oznakowywanie przestrzeni dzielonej (np. fizyczne granice między drogami dla rowerów a ciągami pieszymi)

• zwiększenie kontroli przestrzegania przepisów (oświe-tlenie rowerów, przejeżdżanie po przejściach dla pie-szych, jazda po chodniku)

„

(...)gdy zarówno piesi, jak i ro-werzyści mają wystarczająco miejsca do użytkowania, prawdopo-dobieństwo kolizji zmniej-sza się.

„

Seniorzy zwracali uwagę na to, że im więcej prze-strzeni, tym mniejsze prawdopodobieństwo kolizji między różnymi uczestnikami ruchu – gdy zarówno piesi, jak i rowerzyści mają wystarczająco miejsca do użytkowania, prawdopodobieństwo kolizji zmniejsza się.

Opi

s ba

dań

Anki

ety

i fok

usy

Anek

sPo

dsum

owan

ieSp

acer

yKa

wia

renk

i

86

Kawiarenka 3

Miejsca spotkańInstytucjonalne i nieformalne miejsca budowania społeczności i integracji osób starszych

Obecność więzi i relacji społecznych w naszym życiu jest nie-wątpliwie jednym z ważniejszych czynników dających satysfakcję i po-czucie zadowolenia z własnego życia. Szczególnie osoby starsze, z racji zmniejszenia aktywności zawodowej czy społecznej, potrzebują wsparcia i tworzenia warunków do uczestnictwa w życiu społecznym.

W zawiązywaniu się wspólnot oraz w integracji społeczności lokalnych zdecydowane ułatwienie stanowią przyjazne i inkluzywne przestrzenie publiczne: miejsca, w których można spotkać się, poroz-mawiać, wspólnie spędzać czas.

Miejsca takie powinny być dostępne zarówno w wymiarze ekono-micznym, jak i architektonicznym: nie powinny w nich występować bariery dla osób starszych czy niepełnosprawnych. Wymagania te powinny być spełnione przez wszystkie obiekty użyteczności publicznej.

Integracji i budowaniu społeczności służą również obiekty mniej formalne, położone zwykle na terenach zielonych: siłownie na otwartym powietrzu, stoliki do gry w karty czy szachy, odpowiednio rozmieszczone ławki. Dużą przeszkodą w tworzeniu takich przestrzeni jest fakt, iż w Kra-kowie aż 86% terenów w granicach miasta nie stanowi własności gminnej.

Liczba i dostępnośćmiejsc przeznaczonych dla seniorów

Osoby starsze w pierwszej kolejności mówią o oczekiwaniach związanych z niewystarczająco liczną (małą) dostępnością miejsc, które mają im służyć. Większość miejsc, w których można spędzać czas, to lo-kale gastronomiczne nastawione na zysk. Jeśli już takie przyjazne miejsce znajdziemy, to też się zdarza, że wiele z nich ma bariery architektoniczne, a czasem nie można dłużej korzystać z wydawałoby się wspaniałych miejsc, gdyż brakuje łatwo dostępnych (bezpłatnych) toalet. W Krakowie już piąty raz odbywa się akcja Miejsca Przyjazne Seniorom, w ramach której tworzona jest lista miejsc pozbawionych barier architektonicznych i posiadających ofertę kierowaną do seniorów na preferencyjnych warunkach.

87

Brak dostępu do toalet, niewystarczające ich oznakowanie lub wy-soka cena wstępu to niedogodności wskazywane zgodnie przez ekspertów i seniorów zarówno odnośnie obiektów znajdujących się w budynkach, jak i w terenie otwartym.

Rekomendacje ekspertów

Anna Okońska – WalkowiczDoradca Prezydenta Miasta Krakowa ds. Polityki SenioralnejWojciech GorczycaUrząd Miasta Krakowa, Referat ds. rewitalizacji

• →wprowadzenie karty seniora/legitymacji seniora lub dodanie nowych funkcji do Krakowskiej Karty Miejskiej, tak żeby pozwalała np. na dar-mowe korzystanie z publicznych toalet

• →zwiększanie dostępności instytucji publicznych, np. opery, teatrów (likwidowanie barier architektonicznych, zniżki dla osób starszych)

• →stworzenie lokalnych przestrzeni do spotkań i integracji: niekomercyj-nych przestrzeni, w których ludzie różnych zainteresowań, płci, wieku, stopnia upośledzenia mogą przyjść i przyjemnie spędzić czas, np. miejsc, w których można usiąść, zagrać w karty.

• →nawiązanie współpracy ze spółdzielniami mieszkaniowymi, szkołami, parafiami w celu udostępnienia mieszkańcom ich lokali, infrastruktury do organizowania spotkań lub innych aktywności integrujących

• →dbanie o potrzeby osób starszych podczas rewitalizowania terenów zielonych, np. montowanie przyrządów do ćwiczeń, odpowiadających potrzebom seniorów ławeczek, stawianie stolików

Opinie seniorów

• → tworzenie przestrzeni skierowanych do seniorów i młodych osób, tak żeby umożliwiały integrację międzypokoleniową (np. przestrzeń dla seniorów w ogródkach jordanowskich)

• zwiększenie poczucia bezpieczeństwa poprzez monitorowanie miejsc postrzeganych, jako potencjalnie niebezpieczne – np. więcej (lub częstsze patrole) strażników, którzy monitorowaliby otwarte tereny zielone („planty”)

Opi

s ba

dań

Anki

ety

i fok

usy

Anek

sPo

dsum

owan

ieSp

acer

yKa

wia

renk

i

88

Obecna oferta miejsc i instytucji przeznaczonych dla seniorów

Miejscami skierowanymi do seniorów są w Krakowie przede wszystkim Centra Aktywności Seniorów, które mają umożliwiać integrację i rozwój społeczności seniorskich. W CAS-ach, finansowanych przez Gminę Miejską Kraków, a prowadzonych przez organizacje pozarządowe, odbywają się regularne zajęcia.

W Krakowie w czasie realizowanych badań działały następujące Centra Aktywności Seniorów:• Senior w Centrum• CAS w Dzielnicy I• Dojrzały smak życia!• CAS przy parafii św. Kazimierza• Uskrzydlone Centrum na Białym Prądniku• „Toń” w Toniach• Aktywny Senior – Optymista• Centrum Aktywności „Źródło”• CAS Stowarzyszenia Dobrej Nadziei• Nowe Centrum Aktywności Seniorów• Centrum Senior

Ogromnie ważne jest nie tylko stworzenie oferty dostosowanej do potrzeb i zgodnej z oczekiwaniami seniorów, ale też umożliwienie seniorom realizowania własnych pomysłów, przejmowania inicjatywy, współtworzenia miejsc, które mają im służyć.

Nie tylko CAS-y mogą być miejscem integracji seniorów: możli-we jest również organizowanie regularnych zajęć na świeżym powietrzu, z wykorzystaniem istniejącej na terenach zielonych infrastruktury, które służyłyby promocji aktywności fizycznej.

Rada seniorów

Ważną funkcję spełnia Krakowska Rada Seniorów, która będąc organem opiniodawczym przy Prezydencie Miasta Krakowa, reprezentuje osoby starsze i jest kompetentnym organem partnerskim w rozmowach o sprawach seniorów w mieście. Członkowie Rady odbywają dyżury w każdy w każdy wtorek w godz. 11:00 – 13.00 w Siedzibie Rady i Zarządu Dzielnicy II, al. Daszyńskiego 22. Z Radą można skontaktować się też telefonicznie: 12 431-25-00.

89

Opinie seniorów

Według obecnych na spotkaniu seniorów Rada Seniorów powinna:

• zajmować się nie tylko sprawami seniorów, ale też sprawami ogól-niejszymi, dotyczącymi młodszych grup wiekowych, ze względu na doświadczenie, wiedzę osób w niej zasiadających

• dbać o poprawę wizerunku osób starszych jako przydatnych dla spo-łeczeństwa ze względu na swoją wiedzę i doświadczenie

• →organizować miejsca dla seniorów (np. CAS-y) w taki sposób, by se-niorzy mogli je współtworzyć

• →organizować osobom starszym zajęcia z animatorem w otwartych przestrzeniach, np. siłowniach, żeby oswoić seniorów z możliwościa-mi korzystania z takich udogodnień i przełamywać wstyd związany z aktywnością fizyczną w miejscu publicznym

• promować miejsca służące aktywności przeznaczone dla seniorów, np. promując starsze osoby ćwiczące/aktywne

Osoby starsze napotykają wiele przeszkód w dostępie do prze-strzeni umożliwiających im aktywność - zarówno społeczną, jak i kul-turalną, a często nawet życiową. Odległość miejsc integracji, czy też ich niedostosowanie - architektoniczne czy związane z ofertą, może być barierą powodującą, że chętniej zostaną w domu niż skorzystają z ich możliwości.

Ważnejest,byorganizującprzestrzeniepubliczneiinstytu-cjonalne,zwracaćuwagęnapotrzebyróżnychgrup,wtymprzypad-kuosóbstarszych,projektowaćzarównoudogodnieniainfrastruk-turalne,komunikacyjne,aleteżstaraćsięedukowaćiwychodzićzinformacjąomożliwościznichkorzystania

Opi

s ba

dań

Anki

ety

i fok

usy

Anek

sPo

dsum

owan

ieSp

acer

yKa

wia

renk

i

90

91

PodsumowanieJolanta Perek-Białas

Gdy dowiedziałam się, że Stowarzyszenie Pracownia Obywatelska przeprowadziło Senioralny Audyt Przestrzeni w Krakowie w ramach pro-gramu ASOS ucieszyłam się, że wreszcie i w Krakowie, a nie tylko w innych miastach w Polsce seniorzy mogą ocenić co i jak zmienić w przestrzeni, aby była dla nich przyjazna.

Z drugiej strony, myślę, że każdy kto po raz pierwszy słyszy słowo „audyt” myśli od razu, że to jakaś finansowa kontrola, która się tak może kojarzyć. De facto jest to swego rodzaju sprawdzenie, zweryfikowanie, ale według określonych zasad, kryteriów czy przestrzeń jest odpowiednia do potrzeb jej użytkowników. W opisywanym projekcie użytkownikami, oso-bami oceniającymi przestrzeń były osoby starsze – mieszkańcy Krakowa. Słusznie zauważono, że zmiany demograficzne, które powodują, że będzie coraz więcej osób starszych w Krakowie są wystarczającym powodem, aby odpowiednio zająć się tą grupą już teraz, gdyż będzie ona coraz bar-dziej „widoczna”. I to przede wszystkim w przestrzeni, w której spotykają się różne grupy wiekowe, a nie tylko ta, która była w centrum uwagi osób realizujących projekt.

Trzeba podkreślić, że zajęcie się tą tematyką z punktu widzenia tej grupy ma swoje uzasadnienie i potwierdzenie także w krajowych doku-mentach strategicznych jak Założenia Długofalowej Polityki Senioralnej na lata 2014-20201. Tym samym projekt, którego wyniki są w tej publi-kacji prezentowane, pewnie dlatego znalazł akceptację do finansowania w ramach Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014–20202. Ważne jest, że organizacja, która się podjęła realizacji takiego projektu ma doświadczenia w działaniach z i na rzecz seniorów (projekty Seniorzy Decydują, Przestrzeń dla Seniorów). Tym razem faktycznie od początku zaplanowano bardzo zaawansowane me-

1 ZałożeniaDługofalowejPolitykiSenioralnejwPolscenalata2014–2020zostałyprzyjęte24grudnia2013r.uchwałąnr238RadyMinistrówiopublikowanewMonitorzePolskim4lutego2014r.(Poz.118)2 https://www.mpips.gov.pl/gfx/mpips/userfiles/_public/1_NOWA%20STRONA/Seniorzy/Program%20ASOS%202014-2020.pdf

Opi

s ba

dań

Anki

ety

i fok

usy

Anek

sPo

dsum

owan

ieSp

acer

yKa

wia

renk

i

92

todologiczne badania (por. rozdział o „Opis projektu i organizacja badań”), które miały dać konkretne rozwiązania i propozycje zmian, które powinny być przedmiotem zainteresowań decydentów, osób odpowiedzialnych za różne działania dot. przestrzeni w mieście.

Podsumowując efekty projektu chciałabym odnieść się do dwóch kwestii. Po pierwsze, do samej idei projektu i zastosowanych metod ba-dawczych. Jak i po drugie, do wyników, które przynoszą propozycje zmian (rekomendacje), ale z moim dodatkowym komentarzem co po projekcie może powinno być dalej zrobione, aby efekty projektu nie zakończyły się tylko na publikacji i dyskusji, ale przełożyły się na kontynuowanie takich działań w przyszłości.

Już na wstępie napisałam, że idea projektu jest bardzo trafionym pomysłem, ale też chciałabym odnieść się do kompleksowych metod zastosowanych w badaniach. Rzadko się zdarza, że osoby zajmujące się daną tematyką mogą wykorzystać różne metody, aby sprawdzać, uzupeł-niać swoje wyniki i je weryfikować (trafność). Fakt, że zastosowano badania sondażowe (mimo tego, że próba nie była losowa, to jednak udało się przeprowadzić ponad 400 wywiadów w dwóch dzielnicach) z ciekawymi pogłębionymi pytaniami o ocenę różnych aspektów przestrzeni daje pod-stawę do eksploracyjnego spojrzenia na ocenę warunków zadowolenia miejsca zamieszkania jak i z akceptacją różnych propozycji co do zmiany tych warunków. W kolejnym kroku, zastosowano metodę jakościową w formie wywiadów grupowych, które były konfrontacją wyników badań sondażowych i miały doprecyzować oraz uszczegółowić dalszy program głównych i najważniejszych w mojej opinii badań, tj. spacerów badawczych. Same spacery na pewno są mało jeszcze rozpowszechnioną formą badań, niestety. Są tematy w obszarze nauk społecznych, które z tej metody by mogły wiele skorzystać i pogłębić czasem bardzo powierzchowne wyniki, które trudno bez pewnego kontekstu obserwacyjnego zauważyć. Moim zdaniem o dużym innowacyjnym charakterze projektu świadczy właśnie zastosowanie tej metody. Mogłoby się wydawać, że przecież tych spa-cerów było kilka, nie brało w nich dużo osób, a jednak nawet opinia tych kilku osób w ramach jednego spaceru ma znaczenie w konfrontacji z tym, co czasem wydaje się, że jedynie słuszne i konieczne, co powstaje zza biurka ekspertów. Na koniec, dość ciekawa, choć wymagająca, formuła tzw. kawiarenek. Znów pomysł, bardzo ciekawy - poza zainteresowanymi seniorami udało się zaprosić ekspertów z danego obszaru, którzy swoją wiedzą, doświadczeniem wzbogacali, potwierdzali lub oceniali krytycznie pomysły, które rekomendują osoby starsze jako jedyne właściwe. W publi-kacji logika była taka, aby pokazać bogactwo metod, ale też, aby wskazać, ogrom pracy włożonej przez kilka miesięcy przez wiele osób w realizację projektu. I publikacja ma być podsumowaniem tych wszystkich wniosków,

93

które udało się otrzymać dzięki temu projektowi i którzy autorzy wyróżniali, a to miejmy nadzieję, że powinno zainteresować czytelników.

Przejdźmy więc do drugiej kwestii tej części publikacji, to jest do podsumowań tego co się udało ustalić na podstawie projektu, aby wyka-zać, czy jest pewna spójność w rekomendacjach między różnymi typami zastosowanych metod badawczych. Czy jednak brakuje pewnych kwestii, które warto w kolejnych tego typu projektach kontynuować?

Na podstawie badań sondażowych z dwóch dzielnic, okazuje się, że badani seniorzy w zdecydowanej większości są zadowoleni z warunków życia w swoich rejonach zamieszkania. Najlepiej ocenianym przez wszyst-kich badanych seniorów aspektem była dostępność transportu zbiorowego i terenów zielonych, a najgorzej hałas/zanieczyszczenie spowodowane ruchem drogowym jak i brak infrastruktury dla osób niepełnosprawnych. Respondenci najwięcej środków przeznaczyliby na remonty/przebudowę/rozbudowę chodników, zieleń miejską oraz tworzenie plenerowych miejsc spotkań (mała architektura: ławki, stoliki). Z kolei, badania w ramach dys-kusji grupowych potwierdziły wyniki uzyskane z ankiet, ale też wskazały na problemy związane z ograniczeniem smogu, gdyż „wielu spośród nich oraz ich znajomych używa palenisk, które są częściowo odpowiedzialne za stan powietrza, jednocześnie seniorów nie stać na wymianę pieców”. Jest to kluczowe i bardzo szczere wskazanie, że stan powietrza jest ważny dla seniorów, ale chodzi o koszty nie tylko wymiany, ale też potem utrzymania odpowiednich temperatur przy rachunkach, które mogą przekraczać bu-dżety starszych gospodarstw domowych, szczególnie jednoosobowych. W tej kwestii zarówno wsparcie finansowe jak i informowanie, dyskusja na temat korzyści z wymiany pieców powinna być prowadzona systematycz-nie i cyklicznie, ale dostosowana w zakresie formy i treści komunikacyjnej do grupy osób starszych. Inną ważną konkluzją było wskazanie na senio-rów liderów, którzy mogą odgrywać znaczącą rolę i aktywizować osoby do różnych działań, tym samym przyczyniając się do zmiany wizerunku osób starszych jako tych biernych (co we wprowadzeniu zaznaczono na podstawie badań Diagnozy Społecznej).

Dla mnie – osoby, która z projektem zapoznałam się już w jego fazie finalnej – najciekawsze są wyniki ze spacerów badawczych. Właściwie każdy spacer jest kopalnią informacji i konkretnych rozwiązań, które przekładają się na to co zmienić w ramach danej przestrzeni jak i ogólne jakie były wskazania, propozycje i także poradnikowo dla tych osób, którzy by chcieli nie tylko w Krakowie, ale w innych miastach regionu, czy także innych miast w Polsce takie spacery zorganizować. Trzeba dodać, że wyniki spacerów nie dają identycznych wniosków i konkluzji co wcześniejsze ustalenia, ale trzeba pamiętać, że one były realizowane w „mikro” skali, a nie w ogóle - jak w badaniach ankietowych – pytano o przestrzeń dokładnie nieokre-

Opi

s ba

dań

Anki

ety

i fok

usy

Anek

sPo

dsum

owan

ieSp

acer

yKa

wia

renk

i

94

śloną. Jednak znów podsumowując, to wydaje się, że podobne problemy także ze spacerów co z innych metod są zauważalne, jak brak poczucia bezpieczeństwa przez seniorów (nie chodzi tylko o przestępczość, ale właśnie brak odpowiednich chodników, co może grozić upadkiem, brak odpowiednich przejść, gdyż ważniejszy jest ruch samochodowy niż pieszy) jak i brak miejsc, które w przestrzeni mogą uznać za przyjazne dla nich i z których by chcieli, mogli bez obaw korzystać. To też pokazuje, że nawet jeśli wcześniej badani z dwóch dzielnic oceniali dobrze pewne aspekty (jak np. transport) to jednak na szczegółowych spacerach tym razem w różnych miejscach Krakowa okazuje się, że są to sprawy, które pierwszoplanowo są podnoszone w dyskusji. Dla mnie rozdział z rekomendacjami jest zapisem stanu idealnego, gotowych do wdrożenia rozwiązań. Dodatkowo w pu-blikacji są zaznaczone dokładne miejsca interwencji z opisem gdzie i co powinno być zmienione. Po zapoznaniu się z proponowanymi rozwiąza-niami, decydenci powinni odnieść się, które z nich zostaną wdrożone, a co nie będzie możliwe do zastosowania i dlaczego. Gdyby podobny raport jak po Senioralnym Audycie Przestrzeni powstawał co roku, na bieżąco przeprowadzana byłaby analiza postulowanych zmian i problemów. Taki regularny audyt byłby sukcesem, potwierdzając, że dużą wagę przykłada się do słuchania obywateli.

Cały rozdział o kawiarenkach daje konkretne i pogłębione reko-mendacje, gdyż trudno wybrać tylko kilka rzeczy będących najważniej-szymi. Transport, bezpieczeństwo, miejsca przyjazne seniorom, ale też rola Centrów Aktywności Seniorów, które są niezależnym od rządowych programów pomysłem innowacyjnym w mieście i godnym poparcia. Istnieje też Krakowska Rada Seniorów, co do której wielu pokłada nadzieję, że głos seniorów będzie przekazywany decydentom jako właściwy kanał komuni-kacji między obywatelami a instytucjami miasta. Rozwiązania dla seniorów były dyskutowane wraz z rozwiązaniami dla osób niepełnosprawnych gdyż z czasem coraz częściej jest się mniej sprawnym niż w młodszym wieku, co może ograniczać mobilność. Rekomendowane rozwiązania są pogłębieniem i doprecyzowaniem propozycji z wcześniejszych etapów badania i warto się zastanowić , czy przynajmniej niektórych z nich nie warto wesprzeć w realizacji. Przykładowo: zwiększenie widoczności miejsc oznaczonych jako przeznaczone dla osób starszych / niepełnosprawnych poprzez np. stosowanie barw kontrastowych w oznaczeniach oraz przypomi-nanie o nich kampaniami informacyjnymi oraz takie, które nie wymagają zbyt dużych nakładów, tylko czasem zwykłej życzliwości (uprzejmi kierowcy, przykład: zwracanie uwagi przez kierowców na wsiadających (odjeżdżanie, gdy ktoś chce wsiąść). Akurat ten ostatni aspekt bycia uprzejmym przez kierowców transportu publicznego jest jednym z wielu uwzględnianych

95

w ocenie przestrzeni przyjaznej seniorom3 według rekomendacji Światowej Organizacji Zdrowia.

Na zakończenie chciałabym się odnieść do tego, że uwzględnianie roli przestrzeni w jakości życia osób starszych ma już swoje propozycje (m.in. w Poradniku Srebrna Gospodarka szansą dla Małopolski są rozpi-sane rekomendacje zarówno z obszaru „mieszkalnictwo i przestrzeń” jak i „transport” do którego warto zerknąć i porównać z wynikami tych badań)4. Jednak to „zauważenie” nie może zostać tylko w sferze deklaracji, czy rozpi-sanych „ładnie” rekomendacji, ale powinno zainteresować decydentów ich realnością, aktualnością i prawidłowościom z różnymi uwarunkowaniami. Po ocenie przez decydentów możliwości wprowadzenia rekomendacji musi to zostać wpisane do realizacji i monitorowania efektów tych zmian, nie tylko przez instytucje, ale właśnie przez obywateli.

Dopiero wprowadzane zmiany będą wskazywać na użyteczność projektów, takich jak Senioralny Audyt Przestrzeni. Jednak ten początek zmian, ta idea i te pomysły są najważniejsze, bo od nich zależą te efekty, które widzimy w postaci konkretnej drogi, ścieżki, przystanku, ławki itp. Marzę, aby nie tylko eksperci, ale osoby (w tym starsze), które mają korzy-stać z odpowiednio zaprojektowanej i przygotowanej przestrzeni mogły korzystać z efektów projektu.

Na koniec może dodam, że tak jak jest nowa publikacja dotycząca Krakowa „Czy miasto jest niepotrzebne? (Nowe) przestrzenie życiowe młodych mieszkańców miasta” autorstwa dr Marty Smagacz-Poziemskiej (Wyd. Scholar, 2015), tak wierzę, że w kolejnych latach doczekamy się publikacji podkreślającej jak bardzo miasto (Kraków) jest potrzebną i przyjazną prze-strzenią życiową dla starszych (i tym samym dla wszystkich) mieszkańców.

3 Por.Perek-Białas.,J.,2015,Politykasenioralnaajakośćżyciase-niorów,FundacjaZakliczynnapodstawieŚwiatowaOrganizacjaZdrowia(2007),Miastaprzyjazneosobomstarszymwdobieglobalizacji:przewodnikŚwiatowejOrganizacjiZdro-wia,Genewa.Por.„MiastaPrzyjazneStarzeniu:Przewodnik”,któryzostałopublikowanyzinicjatywy„MagazynuMiasta”wydawanegoprzezFundacjęResPublicaiInstytutBadańPrzestrzeniPublicznej,sfinansowanyześrodkówProgramuASOSnalata2014-2020Mini-sterstwaPracyiPolitykiSpołecznej.WięcejinformacjiorazwersjaPDFpublikacji:http://publica.pl/produkt/miasta-przyjazne-starzeniu-przewodnik-24 https://www.jmpdesign.eu/3D_books/UMWM/Srebrna_Gospodarka/orazSpasiewicz-BulasM.,Kształtowanieprzestrzenimiejskiejprzezidlaseniorów,w:M.Nóżka,M.Smagacz-Poziemska(red.),Starzeniesię:problematspołeczno-socjalnyipraktykadziałań,ZeszytyPracySocjalnej,Kraków,2013.

Opi

s ba

dań

Anki

ety

i fok

usy

Anek

sPo

dsum

owan

ieSp

acer

yKa

wia

renk

i

96

Przemysław Dziewitek – prowadzący wywiady fokusowe

Trener i moderator, absolwent socjologii UJ, ze specjalnością praca socjalna, absolwent Szkoły Liderów Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności oraz Szkoły trenerów organizacji pozarządowych STOP. Prezes Stowarzyszenia Pracownia Obywatelska, brał udział w przygotowaniu pierwszej edycji Budżetu Obywatelskiego w Krakowie, jest członkiem zespołu przygotowującego Strategię Rozwoju Krakowa 2030. W Pracowni najchętniej podejmuje działania, w których codzienna praca z mieszkańcami i mieszkankami Krakowa daje mu refleksje i dowody na pracę rzeczniczą nad włączaniem obywateli i obywatelek w zarządzanie Miastem.

Wit Hubert – autor badań ankietowych

Socjolog. Badacz rynku i opinii. Asystent w Instytucie Socjologii UJ. Jego główne zainteresowania naukowe krążą wokół problematyki społecznego wpływu nowych technologii informacyjnych oraz teorii kapitału społecznego. Publikuje również w zakresie problematyki par-tycypacji społecznej i tematyki miejskości. W charakterze badawczym współpracuje z wieloma organizacjami pozarządowymi i społecznymi, m.in. Stowarzyszenie Kraków Miastem Rowerów, Fundacja Otwarty Plan, Ambasada Krakowian. Był autorem badania ilościowego w ramach projektu „Krakowski Dialog Cykliczny”.

Karol Kurnicki – autor desk research

Doktor socjologii, absolwent Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych na Uniwersytecie Jagiellońskim. W doktoracie zajmował się kwestią znaczenia ideologii w przestrzeniach miejskich. Współ-pracuje z Centre for Urban Conflicts Research na University of Cambridge. Obecnie odbywa staż podoktorski w Instytucie Socjologii UJ, zajmując się badaniem procesów społeczno-przestrzennych w polskich osiedlach mieszkaniowych. Interesuje się socjologią miasta, socjologią przestrzeni, urban studies oraz problematyką krytyki społecznej. Intelektualnie zain-spirowany pracami Henri Lefebvre’a, Pierre’a Bourdieu i Luca Boltanskiego.

Piotr Marczyk – pomysłodawca, współtwórca projektu, prowa-dzący spacery badawcze.

Działacz społeczny i polityczny, spółdzielca. Pierwsze aktywistycz-ne doświadczenia zdobywał w ruchu Nie dla ACTA Kraków, następnie

Zespół badawczy

97

związany z Inicjatywą „Prawo do miasta”, współtworzył Forum Mieszkanek i Mieszkańców Krakowa oraz Priorytet Obywatelski Dzielnicy I. Od stycznia 2015 członek Stowarzyszenia Pracownia Obywatelska. Członek-założyciel Spółdzielni „Ogniwo”. Członek Rady Budżetu Obywatelskiego Miasta Kra-kowa pierwszej i drugiej kadencji.

Natalia Martini – prowadząca spacery badawcze

Socjolożka, doktorantka w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, współpracowniczka pracowni CAQDAS TM LAB w Insty-tucie Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, zajmująca się metodologią badań jakościowych, koordynatorka projektów społecznych na rzecz ochrony i promocji lokalnych dziedzictw kulturowych i pielęgnacji lokal-nych tożsamości kulturowych (m.in. Bronowickie Archiwum Społeczne, Michałowickie Archiwum Społeczne), eksplorująca animacyjny potencjał archiwistyki społecznej

Aleksandra Pohorecka – współtwórczyni projektu, prowadząca spacery badawcze i kawiarenki

Psycholożka. Pierwsze kroki stawiała angażując się w ruchy ro-werowe, promujące ideę zrównoważonego transportu – poprzez akcje społeczne i edukacyjne. Członkini Zarządu i założycielka Stowarzyszenia Trzecia Przestrzeń, członkini Stowarzyszenia Kraków Miastem Rowerów. Interesuje się planowaniem przestrzennym, (które studiuje na Politechnice Krakowskiej) szczególnie w kontekście uwzględniania potrzeb mieszkańców w procesie planowania. Angażuje się w działania na rzecz wzmacniania krakowskich dzielnic. Doświadczona w pracy z osobami starszymi dzięki projektom Pracowni Obywatelskiej.

Małgorzata Spasiewicz-Bulas – prowadząca spacery badawcze

Animatorka społeczna, architektka, koordynatorka projektów. Od 2014 roku współpracuje ze Stowarzyszeniem Pracownia Obywatelska m.in. przy tworzeniu koncepcji i realizacji Forum Rehabilitacji Osiedli Ugorek i Olsza II, projektach senioralnych, warsztatach osiedlowego designu dla młodzieży. Animatorka ds partycypacji w Centrum Obywatelskim w Kra-kowie. Współtworzy grupę Ansambl łączącą dialog z projektowaniem. Współzałożycielka Stowarzyszenia Zakład Usług Miejskich wspierającego społeczności lokalne działaniami na pograniczu architektury, socjologii i sztuki.

98

Stare Dębniki (D)Dzielnica VIII

3. niedobór tramwajów ni-skopodłogowych

5.zły stan chodnika

4.zły stan chodnika

tabor kursujący ul. Monte Cassino, w szczególności linie 22 I 12 stanowiące połączenie z Halą Tar-gową

ul. Szwedzka na odcinku od Rolnej do Biała Droga

ul. Szwedzka 27, przed przychodnią

2.brak poczucia bez-pieczeństwa pieszych (szybko poruszające się samochody, konieczność oczekiwania na wysepce pomiędzy pasami jezdni w oczekiwaniu na kolejną zmianę świateł)

1. zbyt krótka zmiana świateł uniemożliwiająca przejście przez ulicę za jednym ra-zem

ul. Monte Cassino, na skrzyżowaniu ul. Szwedz-kiej i Monte Cassino

ul. Monte Cassino, na skrzy-żowaniu ul. Szwedzkiej i Monte Cassino

12

1

4 8 11

2

3

5

9

10

6

13 14

7

99

9.zły stan chodnika, wyso-kie krawężniki

11.zaniedbana elewacja budynku

10.zły stan chodnika, wysokie krawężniki

ul. Bałuckiego ul. Pułaskiego budynek przychodni przy ul. Szwedzkiej 28

6. zły stan chodnika, zbyt wąski chodnik (zajęty przez zaparkowane sa-mochody)

8.zły stan schodów prowa-dzących do przychodni - strome, a w zimie do-datkowo oblodzone

7.zły stan chodnika, zbyt wą-ski chodnik (zajęty przez zaparkowane samochody)

ul. Biała Droga budynek przychodni przy ul. Szwedzkiej 27

ul. Jaworowa

12. brak toalet publicznych, infrastruktury dla dzieci

14.brak rozdzielenia prze-strzeni pieszej od drogi rowerowej

13. Niektóre ławki usytuowane przy alejce, od strony Wisły; aby usiąść na nich fron-tem do rzeki i panoramy miasta trzeba zejść na tra-wę i pochyły teren – co jest niebezpieczne dla osób starszych i zmusza je do korzystania z ławek siedząc tyłem do rzeki

Park Dębnicki bulwary wiślane, pomię-dzy Parkiem Dębnickim, a ul. Madalińskiego

bulwary wiślane, pomiędzy Parkiem Dębnickim, a ul. Madalińskiego

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

100

Stare Dębniki 2 (D2)Dzielnica VIII

1

4

4

8

57 6

2 3

101

4. wejście do parku przez błotniste pobocze

6. ławki nie dość wygodne dla osób starszych (aby można było wygodnie na nich usiąść I wstać po-winny być wyższe I mieć boczne oparcia)

5. nawierzchnia z kostki bru-kowej na skrzyżowaniu ścieżek – niewygodna dla osób mających trudności w poruszaniu się, poruszają-cych sie o lasce I na wózku inwalidzkim

Park przy ul. Czarodziej-skiej, obydwa wejścia

Park przy ul. Czarodziejskiej

1. brak chodnika, chodnik zastawiony przez parku-jące samochody

3. zbyt intensywny ruch samochodów, jak na ulicę o charakterze pieszo--jezdnym

2. zniszczona, dziurawa, po-pękana pokryta błotem na-wierzchnia ulicy o charakte-rze pieszo-jezdnym

ul. Czarodziejska

7. ławki położone wewnątrz trawnika, niepołączone ścieżkami o równej na-wierzchni trudno dostęp-ne dla osób mających trudności z poruszaniem się

8. brak ławek

Park przy ul. Czarodziej-skiej

bulwary wiślane na odcinku od ul. Czarodziejskiej do Mostu Zwierzynieckiego

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

102

4

1

61. niewystarczająca często-tliwość kursów linii 166, 106 i 178, w założeniu łączących peryferyjne osiedla (m.in. Skotniki, Si-dzina, ale też Kobierzyn) z główną arterią komu-nikacyjną na Ruczaju (ul. Michała Bobrzyńskiego – ul. Grota Roweckiego)

Nowy Ruczaj ( R )Dzielnica VIII

3. zły stan chodników (przy-pisywany parkującym sa-mochodom dostawczym)

2.ulica niewygodna I niebez-pieczna dla pieszych

Nowy Ruczaj ul. Skośna (na wysokości Szkoły Podstawowej nr 53)

ul. Kobierzyńska

103

4 brak windy umożliwiają-cej dostanie się do domu kultury na pierwszym piętrze, nieprzystosowa-nie pomieszczeń, które pierwotnie pełniły zupeł-nie inną funkcję (nocle-gową)

6 zły stan zieleńców, małej architektury

5 brak ogólnodostępnego miejsca spotkań dla se-niorów, poza strukturami centrów czy domów kultury i ich ram programowych, które mogliby samodzielnie zagospodarować, wedle swoich potrzeb.

Centrum Kultury Ruczaj ul. Stanisława Rostwo-rowskiego 13

Ruczaj, Kobierzyn otoczenie budynku przy ul. Kobierzyńskiej 95

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

104

1. umiejscowienie wiaty bardzo blisko krawędzi torowiska (brak miejsca dla pasażerów, nie mają-cych miejsca mijając się przy wsiadaniu i wysia-daniu)

3. niebezpieczne przejście dla pieszych – widocz-ność ograniczona przez budynek

2. niebezpieczny I niekomfor-towy przystanek (przy kra-wędzi bardzo ruchliwej ul. Zakopiańskiej; osłonięty jest jedynie niskim ekranem- nie obejmuje ca-łej długości peronu,znisz-czony,nie stanowi wystar-czającego zabezpieczenia przed podmuchami wywołanymi przejeżdża-jącymi tirami, ani wodą rozpryskiwaną z kałuż, ha-łasem; brak wystarczającej ilości miejsca miejsca do bezpiecznego ustawienia się na peronie przy inten-sywnym użytkowaniu przy-stanku przez pasażerów)

przystanek tramwajowy Solvay w stronę pętli Bo-rek Fałęcki.

ul. Kościuszkowców, przy skrzyżowaniu z ul. Zako-piańską

przystanek tramwajowy Solvay w stronę centrum

7. śliska metalowa na-wierzchnia mostku

9. niewystarczająca liczba ławeczek

8. brak poczucia bezpieczeń-stwa w parku

mostek nad potokiem Rzewnym, od strony uliczki dojazdowej do bloków Zakopiańska 93, 93A, 96,

Park Solvay

105

4.zły stan nawierzchni dro-gi pieszo-jezdnej

6. niebezpieczny wyjazd na ul. Zakopiańską (słaba widoczność, brak sygna-lizacji o nadjeżdżającym tramwaju)

5. słabe oświetlenie

uliczka dojazdowa do bloków Zakopiańska 93, 93A, 94

uliczka dojazdowa do blo-ków Zakopiańska 93, 93A, 95

uliczka dojazdowa do bloków Zakopiańska 93, 93A, 96, na skrzyżowaniu z ul. Zakopiańską

Borek Fałęcki (BF)Dzielnica IX,Łagiewniki

10. zaniedbany teren zielony (zniszczone alejki, niewy-starczająca ilość I zanie-dbane place zabaw)

12. zniszczona elewacja

11. niebezpieczne przejście przez ulicę – widoczność ograniczona przez parkują-ce samochody, samochody poruszają się z dużą pręd-kością, brak wymalowa-nych pasów

przychodnia przy ul. Niemcewicza

Park Solvay ul. Niemcewicza, naprze-ciwko przychodni

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

106

19. bardzo niebezpieczne skrzyżowanie (samo-chody poruszają się z dużą prędkością po ul. Żywieckiej, widoczność ograniczona przez za-budowania, ulica wąska, niedoświetlona, brak wyznaczonego przejścia dla pieszych w stronę ul. Nowogródzkiej)

21. brak chodnika

20. brak poczucia bezpieczeń-stwa pieszych (nadmierna prędkość pojazdów, nie-przestrzegane ograniczenie prędkości)

skrzyżowanie Rynek Fa-łęcki / Żywiecka

ul. Żywiecka, przed wej-ściem do parku przy ul. Niecałej

ul. Żywiecka

17 2

345

6

24

138

11 14

16

17

18

1920

21

22 23

15

12

9 10

107

16. brak przejścia dla pie-szych

18. ogród przyszkolny za-mknięty dla mieszkańców

17. chodnik zastawiony przez parkujące samochody

ul. Montwiłła Mireckiego, w kierunku ul. Zbrojarzy

ul. Montwiłła Mireckiego teren przy Gimnazjum nr 24

13. zły stan chodnika

15. uciążliwy ruch samo-chodów ciężarowych (niszczenie nawierzchni, blokowanie ulicy)

14. Brak wystarczającej liczby miejsc parkingowych (sa-mochody zastawiają chod-nik, podczas gdy część terenu przy przychodni jest niezagospodarowana)

dojście do przychodni od strony ul. Niemcewicza

ul. Niemcewicza, okolice Biedronki

ul. Niemcewicza, naprze-ciwko przychodni

22. brak ławek, koszy na śmieci

24. siedziba Rady Dzielnicy IX niewystarczająco ozna-czona od strony ulicy

23. bardzo złe połączenie ko-munikacją miejską (Autobus nr 151 jedzie tylko w jednym kierunku, bardzo rzadko)

ul. Żywiecka ul. Żywiecka, przed wej-ściem do parku przy ul.

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

108

WróblowiceDzielnica X, Swoszowice

7. dziki parking i dzikie wy-sypisko

9. uciążliwy ruch samocho-dów ciężarowych

8. brak asfaltu

ul. Chrzanowskiego ul. Chrzanowskiegoul. Chrzanowskiego, od wysokości posesji nr 47 w kierunku ul. Matematyków Krakowskich

22

2

2

2

4

5

6

789

11

12

109

4. brak odwodnienia, co po-woduje podtapianie ulicy

6. dziki parking I dzikie wy-sypisko

5. brak poczucia bezpieczeń-stwa pieszych (duży ruch samochodowy, duży ruch pieszy – dojście do przy-stanku, brak chodnika)

ul. Aleksandrowicza ul. Grzepskiego Ulica Grzepskiego, przed skrzyżowaniem z ul. Chrzanowskiego

1. niezadowalająca komu-nikacja miejska (niska częstotliwość, niewielka liczba połączeń, zła syn-chronizacja – autobusy “jeżdżące stadami”)

3. brak chodników

2. brak wiaty i ławeczki na przystanku

Wróblowice cały obszar Wróblowicwiększość przystanków na obszarze Wróblowic

10. brak ogólnodostępnych terenów rekreacyjnych, skwerów, ławek

12. okresowo blokowane uli-ce – zbyt duże natężenie ruchu

11. zdewastowane kontenery na używaną odzież

Wróblowice ul. Niewodniczańskiego, Wróblowicka oraz Bog-danowskiego – dojazd do kościoła

ul. Niewodniczańskiego, przed głównym wejściem na cmentarz

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

110

Wola Duchacka (WD) Dzielnica XI, Podgórze Duchackie

1

82

3

6

5

9

1011

12

13

14 1517 16

18

111

4. brak ławeczek

3. brak ławeczek

ul. Malborska Targowisko Manhattan przy ul. Białoruskiej

2. nierówny chodnik

1. brak oświetlenia wokół budynku, w którym mieści się klub kultury, zniszczone schody, niewystarczająco oznaczona droga dojścia

ul. Malborska na odcinku od ul. Krawieckiej do Mal-borksiej 130, po stronie szkoły i od skrzyżowania z ul. Macedońską do Bia-łoruskiej

Klub Osiedlowy Wola Du-chacka, ul. Malborska 89

6. brak przejścia dla pie-szych

5. brak przejścia dla pieszych

ul. Białoruska, naprzeciw-ko przychodni

ul. Malborska na skrzyżo-waniu z Estońską (droga do Parku Duchackiego, droga z przystanku na osiedle)

47

7

19

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

112

ul. Włoska na odcinku między ul. Nowosądecką a Białoruską, po prawej stronie

13. brak ławek, samochody parkujące na chodniku i blokujące jego prze-strzeń dla pieszych

15. brak chodnika

14. brak chodnika

ul. Trybuny Ludów ul. Białoruska, od ul. Wło-skiej do przychodni, po le-wej stronie

7. brak przejścia dla pie-szych, obniżeń krawęż-ników

9. brak wiaty, ławeczki na przystanku

8. brak wiaty, ławeczki na przystanku

ul. Białoruska, na wyso-kości wejść na targowi-sko Manhattan

ul. Malborska na skrzyżo-waniu z Macedońską

ul. Malborska na skrzyżo-waniu z Estońską

14

113

16. brak oznaczeń, wskazó-wek ułatwiających dotar-cie do przychodni

18. bardzo zły stan chodnika

17. brak windy

okolice przychodni przy ul. Białoruskiej

ul. Nowosądecka, na przeciwko budynków 46 – 78

przychodnia przy ul. Biało-ruskiej

19. niski komfort pieszych (duży hałas, zanieczysz-czenie powietrza gene-rowane przez intensywny ruch samochodowy)

ul. Nowosądecka

10. bardzo zaniedbany teren parku, niedostępny teren zielony, brak wyznaczo-nych ścieżek, miejsc do siedzenia, przestrzeni do aktywnego spędzania czasu

12. zły stan i brak zagospo-darowania budynku

11. brak poczucia bezpie-czeństwa pieszych, brak wydzielonej przestrzeni dla pieszych, poczucie zagro-żenia ze strony samocho-dów

Park Duchacki dworek Bemów w Parku Duchackim

ul. Estońska, od ul. Malbor-skiej do Algierskiej, w obrę-bie Parku Duchackiego

18O

pis

bad

ańA

nki

ety

i fo

kusy

An

eks

Po

dsu

mow

anie

Sp

ace

ryK

awia

ren

ki

114

Stary Bieżanów (B)Dzielnica XII, Bieżanów – Prokocim

1. brak chodnika lub chod-nik zniszczony

3. brak poczucia bezpie-czeństwa pieszych (in-tensywny ruch samocho-dowy, brak chodnika na części ulicy)

2.brak chodnika

ul. Majora Henryka Su-charskiego, od wysokości przystanku Złocieniowa, w kierunku ul. Kokotow-skiej

ul. Jędrzejczykaul. Jędrzejczyka, na odcinku do skrzyżowania z ul. Majora Henryka Suchar-skiego do przedszkola

12

3

4

67

8

910

11

115

4. brak wiaty, ławeczki na przystanku

6. brak poczucia bezpie-czeństwa (młodzież zbie-rająca się na nieczynnym wiadukcie, brak oświetle-nia pod czynnym wiaduk-tem)

5. brak dobrego skomuniko-wania wewnątrz osiedla (szczególnie ważne punkty – Dwór Czeczów, przychod-nia, punkty usługowe I skle-py na osiedlu Złocień

przystanek Złocieniowa, w kierunku ul. Kokotow-skiej

Stary Bieżanów Przestrzeń w okolicy wia-duktów kolejowych nad ul. Złocieniową

7. źle rozwiązany węzeł przesiadkowy (brak wiat, ławek, nie skorelowane autobusy -długie czasy oczekiwania na przesiad-kę)

9. brak przejścia dla pie-szych

8. brak przejścia dla pieszych

skrzyżowanie ul. Bieża-nowskiej, Stacyjnej, Ks. Jerzego Popiełuszki

ul. Ks. Jerzego Popiełuszki, na przeciwko wejścia do Dworu Czeczów

ul. Ks. Jerzego Popiełusz-ki, na przeciwko parkingu przed kościołem

10. niebezpieczne przejście dla pieszych (widoczność ograniczona przez dawny budynek OSP)

11. brak windy

ul. Wojciecha Lipowskie-go, przy skrzyżowaniu z ul. Ks. Jerzego Popie-łuszki

przychodnia przy ul. Ks. Jerzego Popiełuszki 42

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

116

Przewóz (Pr)Dzielnica XIII, Podgórze

2

3

45

6

7

8

117

4. zbyt krótki i wąski chod-nik

6. przystanek zlokalizowany w oddaleniu od kościoła – aby dostać się z niego o kościoła trzeba pokonać niebezpieczne przejście

5. przystanek pozbawiony wiaty, ławeczki, chodnika, przestrzeni na poboczu dla oczekujących

ul. Feliksa Wrobela, przed Szkołą Podstawową nr 137

ul. Rączna, w kierunku Pół-łanki

rejon skrzyżowania ulic: Rącznej Półłanki i Szpara-gowej

1. brak przestrzeni dla pieszych i rowerzy-stów – brak chodników, rozjeżdżone pobocza, intensywny ruch samo-chodowy, samochody poruszające się z nad-mierną prędkością, mimo ograniczeń

3. przystanek pozbawiony wiaty, ławeczki, chodnika, przestrzeni na poboczu dla oczekujących

2. brak przejścia dla pieszych

ulice: Feliksa Wrobela, Rączna, Łutnia, Półłanki

ul. Rączna przy skrzyżo-waniu z Feliksa Wrobela, w kierunku ul. Półłanki

ul. Feliksa Wrobela przy skrzyżowaniu z Rączną – dojście do Klubu Kultury i przystanku autobusowego

7. niebezpieczne przej-ście dla pieszych – za zakrętem, ograniczona widoczność, samochody poruszające się z dużą prędkością

8. zaniedbany teren przy klu-bie kultury, nie w pełni wy-korzystany potencjał jedy-nej publicznej przestrzeni na osiedlu

skrzyżowanie Półłanki i Rącznej

Klub Kultury Przewóz, ul. Łutnia 1

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

118

2

Kabel (K)Dzielnica XIII, Podgórze

5. brak przestrzeni do aktyw-nego spędzania czasu dla osób starszych w prze-strzeni publicznej

wnętrze starej części osie-dla Kabel

6. brak przestrzeni do ak-tywnego spędzania cza-su dla osób starszych w przestrzeni publicznej

plac przed budynkiem przy ul. Wielickiej 89

10. brak możliwości przejścia przez ul. Wielicką (trasa ze starej części osiedla Kabel do kościoła I z no-wej części na przystanek Płaszów estakada)

11. brak ławek

ul. Wielicka na przedłu-żeniu estakady

teren Krzemionek

12. zaniedbana tablica ogło-szeniowa

skrzyżowanie ul. Heltma-na I Stoigniewa

3

1 5 4

6

7

8

9

10

11

12

13

14

1. skrzyżowanie nieintuicyj-ne dla pieszych: krzyżu-jące się drogi pieszych I rowerzystów, chodniki nie pokrywają się z naj-krótszymi i najprostszymi drogami dla pieszych, torowisko wyznaczone na tej samej nawierzchni co chodnik

skrzyżowanie ul. Wie-lickiej I Dworcowej, od strony torowiska tramwa-jowego

119

4. zbyt mało ławek “w słońcu”

wnętrze starej części osiedla Kabel

3. zniszczony chodnik, wysokie krawężniki

2. mała wysepka, na której za-trzymują się piesi po przejściu przez jedno z dwufazowych świateł, brak barierek oddziela-jących od ruchliwej ulicy, zbyt mała powierzchnia wysepki w stosunku do ilości użytkowni-ków I organizacji świateł, wy-sepka okazała się zbyt mała w stosunku do ilości użytkowni-ków po przeniesieniu przystan-ku tramwajowego

ul. Dworcowa, od skrzyżowania z Wie-licką, do wjazdu na osiedle na Kablu po prawej stronie

wysepka pomiędzy torowi-skiem tramwajowy, a ul. Wielic-ką, przed skrzyżowaniem z ul. Dworcową (od strony południo-wej)

7. brak przestrzeni do ak-tywnego spędzania cza-su dla osób starszych w przestrzeni publicznej

8. brak przestrzeni do aktyw-nego spędzania czasu dla osób starszych w przestrze-ni publicznej

teren pomiędzy budyn-kiem przy ul. Wielickiej 95, a kościołem

plac na przeciwko budynku przy ul. Wielickiej 81

9. ławki bezpośrednio pod oknami, uciążliwe dla osób obłożnie chorych

blok przy ul. Dworcowej 3

13. brak ułatwień dla osób mających trudności w poruszaniu się na drodze do kościoła

14. zbyt wysokie krawężniki w miejscu przejść dla pieszych (co wynika z dostosowania wysokości krawężników do wysokości nawierzchni jezdni po remoncie – remont jest planowany)

ul. Wielicka od budynku numer 85 do kościoła pw. św. Kingi

skrzyżowanie ul. Stoigniewa I Wielickiej

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

120

1. zaniedbany teren zielony

3. teren zielony zanieczysz-czony przez psy, po których właściciele nie sprzątają

2. zapuszczone i nieogrodzo-ne wejście do parku

Park Bednarskiego Park Bednarskiegowejście do Parku Bednar-skiego od strony ul. Krze-mionki

Stare PodgórzeDzielnica XIII, Podgórze

1

11

12

3

2

8

9

1314

1516

17

18

20

19232221

24

25

28

27

26

29

121

4. niewygodna dla pieszych konieczność korzystania z przejścia podziemnego

6. zbyt krótka zmiana świa-teł uniemożliwiająca przejście przez ulicę za jednym razem

5. niedobór tramwajów nisko-podłogowych (po zmianie tras linii 50)

ul. Na Zjeździe, na wy-sokości przystanku Plac Bohaterów Getta

przystanek Plac Bohaterów Getta

ul. Na Zjeździe,przy przy-stanku Limanowskiego

7. brak przejścia dla pie-szych

9. brak przejścia dla pie-szych

8. brak przejścia dla pieszych

skrzyżowanie ul. Krakusa I Józefińskiej

ul. Warneńczyka, na prze-dłużeniu ul. Sokolskiej

skrzyżowanie ul. Krasic-kiego i Kutrzeby

10. zanieczyszczenie skweru przez psy

12. nieczynne, połowicznie zdemontowane kioski kwiatowe

11. zbyt mało zieleni

skwer przy ul. Józefiń-skiej

Rynek Podgórski

4 5

6

7 10

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

122

19. chodnik zastawiony przez parkujące samochody

20. zaniedbany zieleniec

ul. Sokolska

13. niska estetyka elewacji z powodu „oblepienia re-klamami”

15. zaśmiecony, zaniedbany skwer

14.brak miejsc do aktywnego wypoczynku np. stolików do gry w szachy

budynek KS Korona Plac Niepodległości (Ko-rona)

skwer znajdujący się między nasypem ul. Le-gionów Piłsudskiego a budynkiem Domu Kultury Podgórze

16. podniszczona i zabru-dzona płachta z nazwą Domu Kultury Podgórze

18. brak oświetlenia

17. Schody w bardzo złym sta-nie, w zimie nie posypywa-ne solą lub piaskiem, przez co często osoby chcące skorzystać z Domu Kultury wybierać muszą drogę na-około

Dom Kultury Podgórze schody prowadzące do Domu Kultury Podgórze od ul. Legionów Piłsudskiego

schody prowadzące do Domu Kultury Podgórze od ul. Legionów Piłsud-skiego

123

24. brak ławeczek

26. nieprzyjemne pierzeje uli-cy ( znaczna część lokali użytkowych jest pusto-stanami, kilka budynków jest zruderowanych i ob-klejonych plakatami)

25. brak poczucia bezpieczeń-stwa pieszych (duży ruch samochodowy, parkujące auta, rowerzyści nielegalnie przemieszczający się po chodniku)

teren przed przychodnią przy ul. Kutrzeby

Ulica Kalwaryjska na od-cinku między przystankami Smolki a Rondem Matecz-nego

ul. Kalwaryjska na odcin-ku między przystankami Smolki a Rondem Ma-tecznego

21. zaniedbana zieleń (brak kwietnika, który znajdo-wał się niegdyś na zbiegu alejek, brak pielęgnacji krzewów)

23. niewystarczająca ilość koszy na psie odchody

22. zniszczona kapliczka wy-magająca renowacji

Planty Nowackiego

27. przeładowanie pierzei ulicy reklamami

29. zbyt krótka zmiana świa-teł uniemożliwiająca przejście przez ulicę za jednym razem

28. niski komfort pieszych (duży hałas, zanieczyszcze-nie powietrza generowane przez intensywny ruch sa-mochodowy)

ul. Kalwaryjska rondo Matecznego rondo Matecznego, przej-ście przez ul. Wadowicką

Op

is b

adań

An

kie

ty i

foku

syA

ne

ksP

od

sum

owan

ieS

pac

ery

Kaw

iare

nki

124

Dodatkowa rekomendacja - Bronowice

17 grudnia 2015 odbyła się konferencja podsumowująca projekt Senioralny Audyt Przestrzeni.

Zaprezentowaliśmy tam założenia projektowe, wstępne wyniki naszych badań, przykładowe rekomendacje.

Prezentacja spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem wśród seniorów. Szczególnie ważne było przekonanie, że rekomendacje przed-stawione w tak usystematyzowany sposób zostaną prędzej wzięte pod uwagę przez rządzących Miastem. Na specjalną prośbę mieszkańców osiedla Bronowice Nowe (dawne os. Widok) zgodziliśmy się dodać jeszcze jedną rekomendację.

Postuluje się, żeby na ul. Na Błonie, przy przejściu dla pieszych prowadzącym do kompleksu handlowego (w którym znajdują się mię-dzy innymi sklepy Lidl, Pepco, Rossmann), dodać sygnalizację świetlną. Spowodowane jest to zmniejszonym poczuciem bezpieczeństwa wśród mieszkańców, na które wpływ miał wypadek samochodowy w godzi-nach wieczornych.

125

Kwestionariusz badań ankietowych

Szanowna Pani/ Szanowny Panie,dziękuję za zainteresowanie ankietą. Wypełnienie kwestionariusza

trwa 10-15 minut. Badanie dotyczy opinii na temat jakości przestrzeni pu-blicznych w Pani/ Pana dzielnicy. Jest ono anonimowe a wszelkie zebrane dane posłużą jedynie zestawieniom o charakterze statystycznym. Uzyskane wyniki będą stanowiły cenny wkład w prowadzone przez Stowarzyszanie Pracowania Obywatelską projekt Senioralny Audyt Przestrzenny.

Uzyskane wyniki badania będą przedstawione władzom dzielnico-wym i miejskim a wynikające z projektu postulaty stanowić będą podstawę działań dotyczących kształtowania przestrzeni

W razie problemów lub sugestii proszę o kontakt z ankieterem lub koordynatorem badania: …

• Proszę wybrać dzielnicę i rejon miast, w którym aktualnie Pan(i) mieszka:

• Podgórze: Bonarka Łutnia Mateczny Płaszów Podgórze Przewóz Rybitwy Zabłocie

• Dębniki: Chmieleniec Bodzów Dębniki Kapelanka Kliny Zacisze Kobierzyn Koło Tynieckie Kostrze Ludwinów Mochnaniec Osiedle Europejskie Osiedle Interbud Osiedle Kolejowe Osiedle Panorama Osiedle Podwawelskie Osiedle Ruczaj Osiedle Ruczaj-Zaborze Osiedle Zielony Ruczaj Podgórki Tynieckie Pychowice Sidzina Skotniki Tyniec Zakrzówek

• Proszę określić typ zabudowy, w którym Pan(i) obecnie mieszka:• zabudowa jednorodzinne lub szeregowa• kamienica wielorodzinna (budynek z przed 1960 roku)• blok mieszkalny budowany przed 2000 rokiem• blok mieszkalny budowany po 2000 roku• inna …. jaka?

Opi

s ba

dań

Anki

ety

i fok

usy

Anek

sPo

dsum

owan

ieSp

acer

yKa

wia

renk

i

126

• Proszę określić jaki jest status prawny lokalu, w którym Pan(i) obecnie mieszka?

• mieszkanie lokatorskie (spółdzielcze)• mieszkanie komunalne• mieszkanie własnościowe (wspólnota/ spółdzielnia)• mieszkanie wynajmowane • trudno powiedzieć/ odmowa odpowiedzi

• Od jak dawna mieszka Pan(i) w wskazanym rejonie miasta?• 1 do mniej niż 5 lat• 5 do mniej niż 10 lat• 10 do mniej niż 20 lat• 20 lat lub dłużej

• Proszę zaznaczyć swoją płeć• kobieta• mężczyzna

• W którym przedziale mieści się Pana(i) wiek?• 60–64 lat• 65–69 lat• 70–74 lat• 75–79 lat• powyżej 80• odmowa odpowiedzi

• Proszę określić swój stan cywilny• kawaler/panna• wdowiec/wdowa• zamężny/ zamężna• odmowa odpowiedzi

• Proszę określić poziom uzyskanego wykształcenia• zasadnicze (podstawowe/gimnazjalne/zawodowe)• średnie lub pomaturalne• wyższe

• W jakim stopniu jest Pan(i) zadowolony(a) z warunków życia w swoim rejonie zamieszkania*?

• bardzo zadowolony(a)• raczej zadowolony(a)• ani zadowolony(a), ani niezadowolony(a)

127

• raczej niezadowolony(a)• bardzo niezadowolony(a)• nie wiem/trudno powiedzieć

*rejon zamieszkania – fragment dzielnicy; osiedle; zwyczajowa nazwa dla części miasta.

• Czy jeśli miałby Pan(i) możliwość zmiany rejonu zamieszkania w obrębie Krakowa, to czyby Pan(i) z niej skorzystał(a)?

• zdecydowanie bym skorzystał(a)• raczej bym skorzystał(a)• trudno jednoznacznie powiedzieć• raczej bym nie skorzystał(a)• zdecydowanie bym skorzystał(a)• nie mam zdania/odmowa odpowiedzi

• Proszę ocenić kierunek zmian zachodzących w ciągu ostatnich 5 lat w Pana(i) rejonie zamieszkania.

• jest zdecydowanie lepiej niż było • jest trochę lepiej niż było temu• jest ani lepiej ani gorzej niż było • jest trochę gorzej niż było • jest zdecydowanie gorzej niż było • nie wiem/ trudno powiedzieć

• Teraz proszę ocenić warunki życia w swojej dzielnicy w kilku obszarach. Proszę użyć skali od -5 do 5, gdzie - 5 oznacza bardzo niską ocenę, a +5 bardzo wysoką ocenę.

• Atrakcyjność zieleni• Bliskość zieleni• Atrakcyjność (estetyka) architektury• Atrakcyjność rozplanowania przestrzeni• Czystość (śmieci/ pył)• Estetyka przestrzeni (reklama zewnętrzna/ pseudo graffiti)• Dostępność transportu zbiorowego (tabor/rozkłady)• Dostępność chodników (szerokość, wykonanie)• Utrzymanie chodników (nawierzchnia) • Uciążliwość ruchu miejskiego (emisja hałasu i zanie

czysz czeń)• Uciążliwość ruchu miejskiego (wypadki i zdarzenia drogowe)• Infrastruktura dla os niepełnosprawnych (windy, podjazdy)• Liczba miejsc postojowych i parkingowych

Opi

s ba

dań

Anki

ety

i fok

usy

Anek

sPo

dsum

owan

ieSp

acer

yKa

wia

renk

i

128

• Miejsca aktywnego wypoczynku (boiska, otwarte siłow nie, place zabaw)

• Łatwość robienia zakupów (place targowe)• Instytucje życia dzielnicy (biblioteka, klub osiedlowy,

centrum seniora)

• Proszę sobie wyobrazić sytuacje, w której ma Pan(i) podjąć de-cyzje o podziale pewnej puli środków (przyjmijmy 100 mln zł) na inwe-stycje w swojej dzielnicy. Proszę określić swoje priorytety przydzielając kwotę w pełnych milionach, gdzie suma wszystkich wydatków nie może przekroczyć 100.  

Transport • autobusy miejskie• tramwaje• kolej miejska• drogi dla rowerów• ciągi piesze (chodniki)• remont nawierzchni dróg• inne … jakie

Zieleń • pielęgnacja istniejącej zieleni• dogęszczanie zieleni (nowe nasadzenia)• zwiększanie powierzchni zielonych• większe zróżnicowanie zieleni• inne … jakie?

Przestrzeń publiczna • remonty ciągów pieszych• regulacja reklamy zewnętrznej• wymiana małej architektury (ławki, lampy itp)• doświetlenie• monitoring• regularne sprzątanie• miejsca parkingowe• inne …. jakie?

• Proszę opisać problemy, które Pana(i) zdaniem powinny być rozwiązywane w pierwszej kolejności w Pana(i) rejonie zamieszkania?

……………………………………………………………………………………………………………

• Proszę zaproponować remonty, które powinny być przeprowa-dzone w Pana(i) rejonie zamieszkania?

……………………………………………………………………………………………………………

129

• Proszę zaproponować nowe inwestycje (np. boisko, przejście dla pieszych, zieleniec), które powinny być zrealizowane w przestrzeni publicznej w Pana(i) rejonie zamieszkania?

……………………………………………………………………………………………………………

• Na koniec prosimy o informację, czy jesteś zainteresowany(a) uczestnictwem w wydarzeniach dotyczących zmian w przestrzeni od-bywających się w Pana(i) dzielnicy:

• konsultacjach metodą grup fokusowych (spotkanie 1,5h w grupie ok 12 seniorów)

tak/nie• spacerach badawczych z przewodnikiem (spotkanie 1-2h w grupie

ok 8 seniorów) tak/nie

Jeśli na jedno z dwóch powyższych pytań odpowiedział(a) Pan/Pani twierdząco, to prosimy podać numer kontaktowy oraz zaznaczyć zgodę na jego przetwarzanie.

Dane kontaktowe nie są kojarzone z danymi zebranymi w ankie-cie oraz będą wykorzystane tylko i wyłącznie zgodnie z deklarowanym powyżej celem.

Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych (adresu email) przez Stowarzysznie Pracowania Obywatelska (zgodnie z ustawą z dn. 29.08.97 roku o Ochronie Danych Osobowych Dz. Ust Nr 133 poz. 883)

Opi

s ba

dań

Anki

ety

i fok

usy

Anek

sPo

dsum

owan

ieSp

acer

yKa

wia

renk

i

130

Jak przeprowadzić spacer badawczy

Małgorzata Spasiewicz-Bulas

• trasa spaceru przeprowadzanego z osobami starszymi może mieć długość około 1,5 km. W zależności od możliwości i motywacji grupy może się wahać od 1 km do 3 km.

• czas przebycia trasy może wynieść około 1,5 godziny. W zależności od pogody i możliwości osób uczestniczących może trwać od 1 do 2. godzin.

• przed spacerem koniecznie trzeba przeprowadzić rozmowę z uczestnikami spaceru lub osobą je reprezentującą, pod-czas którego warto ustalić trasę (kluczowe miejsca, długość, czas trwania)

• podczas spaceru warto być uwrażliwionym na potrzeby uczestników i być otwartym na zmianę lub rozszerzenie tra-sy, jeśli takie zapotrzebowanie zgłoszą seniorzy

• trzeba zadbać o komfort osób uczestniczących - zaplano-wać siedzący odpoczynek na trasie z możliwością napicia się wody, zjedzenia drobnego posiłku.

131

Scenariusz spaceru badawczegoNa przykładzie spaceru na Woli Duchackiej

Aleksandra Pohorecka

Wstęp:1) Podziękowanie za udział w spacerze2) Kilka słów o projekcie (umiejscowienie spaceru w kontekście szer-szych działań)3) Cel spaceru: zbadanie przestrzeni pod kątem potrzeb seniorów (wyja-śnienie, po co odbywamy spacer)4) Co zrobimy z wynikami (podkreślenie wagi uczestnictwa w spacerze)5) Wyjaśnienie, jak będzie wyglądał spacer6) Zawarcie kontraktu: jesteśmy na siebie otwarci, nie przerywamy sobie, czekamy na siebie, możemy czynić sugestie co do trasy lub przystanków, mówimy wszystko co przyjdzie im do głowy – nie oceniamy pomysłów czy poglądów, staramy się jak najmocniej wczuć w rolę „oceniającego przestrzeń”7) Przedstawienie zaplanowanej trasy, ew. poprawki na podstawie uwag uczestników / uczestniczek

Opi

s ba

dań

Anki

ety

i fok

usy

Anek

sPo

dsum

owan

ieSp

acer

yKa

wia

renk

i

132

1. Start – Klub Seniora w Gimnazjum nr 27- czy łatwo tutaj trafić?- czy łatwo tu dojechać?- czy łatwo jest wejść do klubu? Co pomaga, co przeszkadza?- czy czują się tu Państwo bezpiecznie? Jak jest tu zimą, gdy pada śnieg? Lub gdy pada deszcze?- czy czegoś brakuje?

(zwrócić uwagę na: oznakowanie, bariery, oświetlenie, schody, dostęp od przystanku)

2. Przejście przez ul. Malborską, ul. Malborska- jak się Państwo czują na tej ulicy? Czy jest coś, co przeszkadza?- którędy przechodzą Państwo przez jezdnię?- czy jest tu przejście, czy jest łatwo przejść przez jezdnię?- czy czują się tu Państwo bezpiecznie? Jak jest tu przy innej pogodzie – śniegu, deszczu?- czy czegoś brakuje w tej przestrzeni?- co by Państwo zrobili, gdyby poczuli nagłe zmęczenie na tej ulicy?

(zwrócić uwagę na: szerokość i wyrównanie chodnika, parkujące samo-chody, bezpieczeństwo przejścia, kosze, ławki, oświetlenie)

3. Park Duchacki- czy korzystają Państwo z Parku?- co by Państwo zrobili, gdyby poczuli nagłe zmęczenie?- jak się Państwo tu czują? Jak korzysta się z tego Parku?- Co pomaga w korzystaniu z Parku? Co przeszkadza?- czy czują się tu Państwo bezpiecznie?- czego brakuje w tej przestrzeni?- jak tu jest w zimie? Lub podczas opadów?

(zwrócić uwagę na alejki, wyrównanie, czy zieleń jest zadbana, czy są kosze, czy jest toaleta publiczna, czy jest oświetlenie)

133

4. Dworek w Parku- czy Dworek jest dostępny?- jak można z niego skorzystać, dostępność budynku(pogadać o planach miasta na wykorzystanie budynku)Po drodze ul. Estońska, Trybuny Ludów –- czy czują się tu Państwo bezpiecznie?- Jak jest tu przy innej pogodzie – śniegu, deszczu?- czy czegoś brakuje w tej przestrzeni?- co by Państwo zrobili, gdyby poczuli nagłe zmęczenie na tej ulicy?

(zwrócić uwagę na: szerokość i wyrównanie chodnika, parkujące samo-chody, bezpieczeństwo przejścia, kosze, ławki, oświetlenie)

5. Przychodnia- czy łatwo tu trafić?- czy łatwo można dostać się z przystanku?- czy łatwo jest wejść do środka? Co pomaga, co przeszkadza?-jak się tu Państwo czują?- czy czegoś tu brakuje?- jak jest tu w zimie lub gdy bardzo pada deszcz?

(zwrócić uwagę na: oznakowanie, bariery, oświetlenie, schody, dostęp od przystanku)

6. Ulica Nowosądecka- jak się Państwo czują na tej ulicy?- czy czują się tu Państwo bezpiecznie?- czy jest tu przejście, czy jest łatwo przejść przez jezdnię?- Jak jest tu przy innej pogodzie – śniegu, deszczu?- Czy czegoś brakuje w tej przestrzeni?- co by Państwo zrobili, gdyby poczuli nagłe zmęczenie na tej ulicy?

(zwrócić uwagę na: szerokość i wyrównanie chodnika, parkujące sa-mochody, bezpieczeństwo przejścia, kosze, ławki, oświetlenie, hałas samochodów, dostępność przystanku, długość świateł dla pieszych)

Zakończenie:1) Jak się Państwo czuli na spacerze?2) Czy dostrzegli Państwo coś nowego?3) Podziękowanie za wysiłek i przypomnienie, co stanie się z wynikami

Opi

s ba

dań

Anki

ety

i fok

usy

Anek

sPo

dsum

owan

ieSp

acer

yKa

wia

renk

i

134

Stowarzyszenie P r a c o w n i a ObywatelskaPracownia Obywatelska działa na rzecz rozwoju kapitału społecznego poprzez wspieranie aktywności obywatelskiej oraz wzmacnianie par-tycypacyjnego modelu demokracji, której kluczowymi uczestnikami są świadomi, aktywni obywatele oraz silne i kompetentne organizacje pozarządowe, działające w oparciu o wysokie standardy.

Nasza misja to inicjowanie zmiany społecznej. Pracujemy ze spo-łecznością lokalną Krakowa i województwa małopolskiego animując inicjatywy na rzecz dobra wspólnego.

Naszym celem jest rozwój społeczeństwa obywatelskiego, w którym aktywni i świadomi obywatele biorą odpowiedzialność za siebie i innych, prowadzą dialog ponad podziałami i współpracują w imię wspólnych ce-lów, ufają sobie i podmiotom sfery publicznej, uczestniczą w wyborach i debatach publicznych, wiedzą, że dzięki swoim działaniom mają wpływ na otoczenie.

Mimo młodego stażu (działamy od 2011 roku), Pracownia ma na swoim koncie kilka zrealizowanych projektów i inicjatyw o tematyce senioralnej, której Senioralny Audyt Przestrzeni był kontynuacją. Nasze dotychczas zrealizowane najważniejsze aktywności w obszarze wzmac-niania osób po 60 roku życia to:

• 2014 r realizacja projektu “Dialog obywatelski seniorów w Krakowie Przestrzeń dla Seniorów”, projekt finansowany ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, program ASOS. W ramach projektu grupa uczestników i uczestniczek została

135

włączona w konsultacje powstającego Gminnego Programu Aktywizacji i Integracji Społecznej Seniorów oraz brała udział w wypracowaniu i prezentacji rekomendacji do planowanych nowo powstających dzielnicowych Centrów Aktywności Se-niora w Krakowie, a przeszkoleni seniorzy trenerzy prowadzili własne warsztaty na temat angażowania seniorów w sprawy społeczne oraz aktywizacji osób starszych.

• 2013 r realizacja projektu „Dialog obywatelski seniorów w Kra-kowie”, projekt finansowany ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, program ASOS, partnerstwo z Urzędem Miasta Krakowa. W ramach projektu doprowadziliśmy do powołania w Urzędzie Miasta Krakowa referatu ds Seniorów oraz Centrum Seniora.

• W ramach projektu „PartycypacJA. Seniorzy na rzecz senio-rów w przestrzeni publicznej. 60+” zespół Pracowni prowadził szkolenia dla seniorów dotyczące partycypacji, realizowane dla Stowarzyszenia Gmin i Powiatów Małopolski.

W naszej pracy z seniorami skupiamy się nie na lobbingu na rzecz po-wstawania kolejnych ciał dialogu, ale na tym, by pobudzać aktywność seniorów do wychodzenia ze swoimi pomysłami poza ściany własne-go mieszkania.

Najważniejsze projekty wzmacniające kompetencje obywatelskie mieszkańców Krakowa, działania na rzecz włączenia obywateli w podej-mowanie decyzji dotyczących spraw lokalnych:

• pilotaż budżetu partycypacyjnego w krakowskich dzielnicach projekt „Dzielnice sie liczą!” (realizacja styczeń-grudzień 2013),

• organizacja warsztatów nt. budżetu partycypacyjnego, współ-tworzenia lokalnego prawa oraz placemakingu podczas konfe-rencji „Otwarte Miasto. Partycypacja konieczny eksperyment” realizowanego w ramach promocji projektu NaprawmyTo.pl w Krakowie, czerwiec 2012

Działania związane z budżetem obywatelskim w mieście prowadzimy nie dlatego, żeby nauczyć krakowian dzielić pieniądze, ale po to, by mieszkańcy poczuli odpowiedzialność za swoją najbliższą okolicę: pisząc i wybierając projekty.

136

• tworzenie Partycypacyjnych Planów Rozwoju Dzielnic, doku-mentów strategicznych określających kierunki rozwoju trzech krakowskich dzielnic w perspektywie 5-letniej – projekt „Dziel-nice Planują!” (realizacja marzec 2015 – teraz)

• mapowanie różnego rodzaju problemów infrastrukturalno--przestrzennych połączone z bezpośrednim zgłaszaniem ich odpowiednim jednostkom miejskim – projekt „NaprawmyTo.pl” (realizacja październik 2011 – grudzień 2012).

Ponadto Pracownia jest członkiem Ogólnopolskiej Federacji Or-ganizacji Pozarządowych (w skład zarządu której wchodzi nasz prezes), a przedstawiciel naszej organizacji zasiada w krakowskiej Radzie Działal-ności Pożytku Publicznego drugiej kadencji.

Zajmujemy się również rzecznictwem, w obszarach wzmacniania krakowskich dzielnic, implementowania partycypacyjnych instrumentów w zarządzaniu miastem, czy wzmacniania i profesjonalizacji organiza-cji pozarządowych.

Kraków naszych marzeń to miasto, w którym mieszkańcy chcą i mogą współrządzić. Ale żeby tak się stało, muszą oni również być wy-słuchiwani przez decydentów. Kolejną ważną gałęzią naszej działalności jest tworzenie mostów pomiędzy władzą, a mieszkańcami. Uczenie ich wzajemnej komunikacji i zrozumienia dla odmiennych uwarunkowań swoich działań.

Silni instrumentami demokracji uczestniczącej, samodzielnie myślący obywatele, otwarta na zmiany i wsłuchana w głos mieszkańców władza oraz przyjazna przestrzeń wokół – tak można podsumować najważniejsze cele działalności stowarzyszenia Pracownia Obywatelska.

137

Seniorzy to grupa często wykluczana z dyskusji publicznej. Z reguły są to osoby, które nie potrafią lub nie mają możliwości zawalczyć o swoje prawa, zorganizować się wystarczająco silnie, by lobbować za rozwiązaniami, których potrzebują Dlatego tak ważnym jest, by starać się usłyszeć głos seniora, pozwolić osobom starszym wyrazić swoją opinię, poznać ich potrzeby.

Czyż nie każdy z nas chciałby żyć w mieście czystym, z dostępem do dobrze utrzymanych terenów zielonych, do których dotrzeć możemy po równych (i istniejących) chodnikach, czy też przyjazną komunikacją miejską, czując się bezpiecznie – również na przejściach dla pieszych, mając możliwość odpoczęcia po drodze na ławce, czy skorzystania z toalety lub wejścia do budynku, do którego dostanie się nie stanowi problemu?”