SPrawozdaNIe z dzIaŁalNoścI INStytutu za 2010 rok · książki ... Pracownia foniatryczna dr med....

Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi

SPrawozdaNIe z dzIaŁalNoścI INStytutu

za 2010 rok

Łódź 2011

opracowano w dziale zarządzania wiedzą.

Skład: edyta olejnik

SpiS treści

wProwadzeNIe ...................................................................................5

I. o INStytucIe ................................................................................71. dane kontaktowe ......................................................................92. Struktura organizacyjna Instytutu .............................................. 103. kadra IMP .............................................................................. 124. Nagrody i wyróżnienia ............................................................. 195. udział w redakcjach czasopism międzynarodowych ...................... 206. udział w redakcjach czasopism krajowych .................................. 217. działalność finansowo-ekonomiczna ........................................... 23

II. dzIaŁalNość Naukowo-badawcza ................................................. 271. Główne kierunki badawcze ....................................................... 292. Struktura zadań ...................................................................... 313. Międzynarodowe programy naukowe .......................................... 334. osiągnięcia Instytutu w zakresie działalności naukowo-

-badawczej ............................................................................ 375. dorobek publikacyjny .............................................................. 806. ekspertyzy, opinie, orzeczenia .................................................. 88

III. SySteMy zarządzaNIa JakoścIą w laboratorIach ........................... 891. akredytacja ........................................................................... 912. dobra Praktyka wytwarzania .................................................... 953. dobra Praktyka laboratoryjna .................................................. 964. badania biegłości .................................................................... 97

IV. INforMacJa Naukowa, bazy daNych, kraJowe reJeStry daNych ...........................................................1011. bazy faktograficzne ................................................................1032. bazy bibliograficzne i repozytoria .............................................1063. krajowe rejestry danych .........................................................108

V. wydawNIctwa Naukowe ..............................................................1151. działalność wydawnicza .......................................................... 1172. czasopisma ........................................................................... 1183. książki .................................................................................120

WprOWADZeNie

Oddajemy w Państwa ręce sprawozdanie z działalności Instytutu, w któ-rym zawarliśmy podsumowanie minionego roku. Nasz Instytut, w wy-niku oceny przeprowadzonej przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego za ostatnie 5 lat, ponownie uzyskał pierwszą kategorię, która świadczy o jego wysokiej pozycji wśród najlepszych jednostek badawczo--rozwojowych w kraju.

Wyniki badań zrealizowanych w Instytucie zostały opublikowane w po-staci 326 prac naukowych, w tym 45 publikacji zaprezentowano w presti-żowych czasopismach posiadających impact factor i 102 w czasopismach recenzowanych. Pracownicy Instytutu uczestniczyli w 213 konferencjach krajowych oraz zagranicznych, na których w sumie za prezentowali 579 re-feratów.

Nasi pracownicy zostali uhonorowani przez Prezydenta RP: prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński − Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, a prof. dr hab. med. Wojciech Hanke Złotym Krzyżem Zasługi. Pracownicy Zakładu Toksykologii i Kancerogenezy otrzymali Nagrodę Rektora UM w Łodzi za cykl prac dotyczących zastosowania endoskopowych metod diagnostyki i leczenia w urologii oraz wczesnej diagnostyki raka pęcherza moczowego i kamicy moczowej.

W 2010 roku uzyskaliśmy środki finansowe na koordynację dalszej dzia-łalności Europejskiej Sieci Doskonałości ECNIS, obejmującej zagadnienia środowiskowych uwarunkowań powstawania nowotworów, roli diety i czynników genetycznych a także na 10 nowych programów badawczych z Unii Europejskiej. W ramach realizacji zadań z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki zakończono etap analiz i rozpoczęto cykle szkoleniowe dla lekarzy medycyny pracy, służb Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Państwo-wej Inspekcji Pracy oraz innych pracowników sprawujących nadzór nad warunkami pracy. W programie Innowacyjna Gospodarka jesteśmy bene-ficjentem projektu „Zintegrowany system monitorowania stanu psychofi-zycznego kierujących pojazdami w celu minimalizacji zagrożeń w ruchu drogowym”, którego zadaniem jest stworzenie pierwszego w Polsce zinte-growanego systemu badań i szkolenia kierowców, wyposażonego w mo-delowe stanowisko symulacji jazdy samochodem wraz z zestawem metod

do badań psychologicznych i fizjologicznych osób kierujących pojazdami. W minionym roku z programu Innowacyjna Gospodarka pozyskaliśmy także środki na kolejny projekt: „Praca, Zdrowie, Środowisko – platforma informatyczna do efektywnego zarządzania wiedzą i badaniami nauko-wymi”, którego realizacja umożliwi nowoczesne zarządzanie i promowa-nie badań naukowych z wykorzystaniem technologii społeczeństwa infor-macyjnego.

W Zakładzie Toksykologii i Kancerogenezy, w wyniku audytu przepro-wadzonego przez Biuro do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznych, utrzymano dotychczasowy certyfikat DPL do prowadzenia badań cyto-toksyczności w Pracowni Toksykologii Molekularnej, a nowy certyfikat DPL do wykonywania badań histopatologicznych uzyskała Pracownia Patologii.

Aktywna działalność naukowa, której wyznacznikiem jest liczący się udział w wielu programach badawczych i operacyjnych, przełożyła się na sukces w postaci wzrostu przychodów Instytutu z podstawowej dzia-łalności operacyjnej w stosunku do roku poprzedniego oraz polepszenie ostatecznego wyniku finansowego.

Podziękowania za miniony rok kieruję nie tylko do pracowników nauko-wych Instytutu, ale także do całego personelu medycznego, który pomi mo kłopotów dotykających polską służbę zdrowia troszczył się o naszych pa-cjentów. Rok 2010 był również okresem intensywnej pracy klinik i przy-chodni działających na terenie IMP. Na Oddział Toksykologii przyjętych zostało 2997 pacjentów, natomiast do Przychodni Chorób Zawodowych trafiło 1097 pacjentów oraz udzielono 3062 konsultacji i porad lekarskich.

Zainteresowanych naszą działalnością odsyłam do strony internetowej www.imp.lodz.pl informującej o osiągnięciach Instytutu, których za-pewne jak w poprzednich latach nie zabraknie.

1. DANe kONtAktOWe

Instytut Medycyny Pracy im. prof. dra J. Nofera ul. św. Teresy od Dzieciątka Jezus 8, 91-348 Łódź tel.: (42) 631 45 02, faks: (42) 656 83 31 e-mail: [email protected]

http://www.imp.lodz.pl

2. StrukturA OrgANiZAcyjNA iNStytutu

Według stanu na dzień 01.01.2011

11

Struktura orGaNIzacyJNa INStytutu

3. kADrA iMp

Według stanu na dzień 01.01.2011

rada Naukowa − Przewodniczący prof. dr hab. med. Julian liniecki

dyrektor prof. dr hab. med. konrad rydzyński

z-ca dyrektora ds. Naukowych prof. dr hab. med. wojciech hanke

z-ca dyrektora ds. MedyczNych I rozwoJu kadr Naukowych

prof. dr hab. med. Mariola śliwińska- -kowalska

z-ca dyrektora ds. ekoNoMIczNo- -fINaNSowych − GŁÓwNy kSIĘGowy

mgr inż. barbara Jurewicz

z-ca dyrektora ds. adMINIStracyJNych mgr Jerzy Mikulski

PeŁNoMocNIk dyrektora ds. JakoścI dr Marek dobecki

biuro zapewnienia Jakości dr Marek dobecki

PeŁNoMocNIk dyrektora ds. INforMatykI

mgr inż. Jacek Maciaszczyk

zespół Informatyków mgr inż. Jacek Maciaszczyk

zakład Polityki zdrowotnej dr Jerzy kopias

Pracownia organizacji i zarządzania w opiece zdrowotnej

dr Jerzy kopias

krajowe centrum Promocji zdrowia w Miejscu Pracy

dr elżbieta korzeniowska

zakład epidemiologii środowiskowej prof. dr hab. med. wojciech hanke

Pracownia epidemiologii dr med. beata Pepłońska

centralny rejestr chorób zawodowych prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia- -dąbrowska

13

Pracownia środowiskowych zagrożeń reprodukcji

prof. dr hab. med. wojciech hanke

ośrodek referencyjny badań i oceny ryzyka zdrowotnego związanych z azbestem

prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia- -dąbrowska

zakład środowiskowych zagrożeń zdrowia dr hab. med. Irena Szadkowska-Stańczyk, prof. IMP

Pracownia aerozoli dr hab. med. Irena Szadkowska-Stańczyk, prof. IMP

Pracownia zagrożeń biologicznych mgr inż. anna kozajda

rejestr czynników biologicznych w Miejscu Pracy, krajowy Punkt Informacyjny

dr hab. med. Irena Szadkowska-Stańczyk, prof. IMP

zakład fizjologii Pracy i ergonomii dr hab. n. med. alicja bortkiewicz, prof. IMP

zakład Psychologii Pracy dr dorota Merecz-kot

Pracownia Stresu zawodowego dr dorota Merecz-kot

Pracownia diagnostyki Psychologicznej dr Małgorzata waszkowska

laboratorium badań Produktów leczniczych i weterynaryjnych w Systemie Jakości GMP

dr Joanna Piasecka-zelga

zakład toksykologii i kancerogenezy prof. dr hab. wojciech wąsowicz

Pracownia oceny toksyczności dr krystyna Sitarek

Pracownia biochemii toksykologicznej dr hab. Jolanta Gromadzińska, prof. IMP

Pracownia Patologii dr hab. med. Jan Stetkiewicz, prof. IMP

Pracownia toksykologii Molekularnej dr med. Maciej Stępnik

krajowe centrum Metod alternatywnych do oceny toksyczności

dr med. Maciej Stępnik

zakład bezpieczeństwa chemicznego prof. dr hab. Sławomir czerczak

kadra IMP

14

Pracownia Szacowania ryzyka zdrowotnego

prof. dr hab. Sławomir czerczak

Pracownia higieny Pracy dr Jan Gromiec

Pracownia Monitoringu biologicznego dr Małgorzata trzcinka-ochocka

laboratorium badawczo-Pomiarowe organicznych zanieczyszczeń środowiska

dr danuta ligocka

krajowe centrum Informacji toksykologicznej

dr Małgorzata kotwica

zakład ochrony radiologicznej dr hab. Marek zmyślony, prof. IMP

Pracownia oceny Narażenia zawodowego

dr Sylwia Papierz

Pracownia oceny Narażenia Populacji dr Joanna domienik

Pracownia zagrożeń elektromagnetycznych

dr hab. Marek zmyślony, prof. IMP

laboratorium wzorców wtórnych mgr andrzej bednarek

zakład zagrożeń fizycznych prof. dr hab. med. Mariola śliwińska- -kowalska

Pracownia hałasu i wibracji dr Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska

dział zarządzania wiedzą dr Jolanta Przyłuska

Sekcja Informacji Naukowej dr Jolanta Przyłuska

biblioteka Naukowa dr Jolanta Przyłuska

klinika chorób zawodowych i toksykologii prof. dr hab. med. cezary Pałczyński

oddział chorób zawodowych dr hab. med. Jolanta walusiak-Skorupa, prof. IMP

Przychodnia chorób zawodowych dr hab. med. Jolanta walusiak-Skorupa, prof. IMP

o INStytucIe

15

oddział toksykologii dr hab. med. anna krakowiak, prof. IMP

Poradnia toksykologiczna −

Pracownia diagnostyki toksykologicznej

mgr renata winnicka

ośrodek alergii zawodowej i zdrowia środowiskowego

prof. dr hab. med. cezary Pałczyński

Poradnia alergologiczna −

oddział alergologiczny −

Pracownia diagnostyki alergologicznej mgr ewa Nowakowska-świrta

Pracownia dermatologii prof. dr hab. med. Marta kieć- -świerczyńska

klinika audiologii i foniatrii prof. dr hab. med. Mariola śliwińska- -kowalska

Pracownia audiologiczna lek. Piotr kotyło

Pracownia foniatryczna dr med. ewa Niebudek-bogusz

Pracownia logopedyczna dr med. ewa Niebudek-bogusz

Pracownia zaburzeń równowagi dr med. ewa zamysłowska-Szmytke

dział farmacji Szpitalnej mgr anna Stejskał

Pełnomocnik do spraw praw pacjentów lek. Magdalena kicińska-krogulska

ośrodek kształcenia lekarzy w zakresie zdrowia Publicznego

dr med. andrzej Marcinkiewicz

dział finansowo-księgowy p.o. mgr karina Michałowska

Sekcja Płac mgr inż. elżbieta Gapińska

kadra IMP

16

Sekcja ewidencji Majątku mgr barbara borowiecka

biuro zarządzania Projektami mgr kamilla Szcześniak

oficyna wydawnicza mgr katarzyna rogowska

dział administracyjno-techniczny mgr inż. Piotr zwoliński

Sekcja techniczno-administracyjna mgr inż. bogumił kryska

Sekcja zamówień Publicznych −

Sekcja organizacji Szkolenia elżbieta Stodulska

Sekretariat lic. teresa borowiecka

dział zarządzania kadrami mgr aleksandra Piotrowska

biuro Sieci doskonałości ecNIS dr med. beata Pepłońska

dr robert klarecki, kier. administracyjny

biuro współpracy z zagranicą dr robert klarecki

audytor wewnętrzny mgr Monika kalinowska

radca Prawny mgr Mariusz Marusiński

Inspektor ds. bhp mgr tomasz Golczyk

Inspektor ds. ppoż. inż. andrzej berner

ośrodek współpracy z śoz (who collaborating centre)

dr hab. Stanisław tarkowski, prof. IMP

o INStytucIe

17

kadra IMP

Asystent: 23 osoby

Adiunkt: 52 osoby

Profesor nadzwyczajny: 12 osób

Profesor zwyczajny: 13 osób

Kadra naukowo-badawcza

Ogó³em 100 osób

Ogółem: 413 osób

Ogółem: 100 osób

Struktura zatrudnienia wg stanu na dzień 31.12.2010

kadra naukowo-badawcza

18

rozwÓJ kadry NaukoweJ w IMP w latach 1980−2010

rok

doktor doktor habilitowany

Profesorosoby

spoza IMPpracownicy

IMPosoby

spoza IMPpracownicy

IMP

1980198119821983198419851986198719881989199019911992199319941995199619971998199920002001200220032004200520062007200820092010

2——16—4——————1—1324312—15711322

1169

10179513243424145246454223613

—————————————————————————1——2—2

221—111212——14111111412—131—2——

—————————1—151——1—121—1—112————

razem 52 133 5 38 18

W 2010 roku stopień naukowy doktora uzyskało 5 osób, w tym 3 z Insty-tutu. Zakończono 2 przewody habilitacyjne. Wszczęto 1 przewód doktor-ski, 2 przewody habilitacyjne, 1 postępowanie o nadanie tytułu profesora.

o INStytucIe

4. NAgrODy i WyrÓŻNieNiA

Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski – prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński

Nagroda Rektora Uniwersytetu Medycznego w Łodzi III° za cykl prac dotyczących zastosowania endoskopowych metod diagnostyki i lecze-nia w urologii oraz wczesnej diagnostyki raka pęcherza moczowego i kamicy moczowej – dr Edyta Reszka; dr hab. Jolanta Gromadzińska, prof. IMP; dr Ewa Jabłońska; prof. dr hab. Wojciech Wąsowicz

Złoty Krzyż Zasługi – prof. dr hab. med. Wojciech Hanke

5. uDZiAŁ W reDAkcjAcH cZASOpiSM MiĘDZyNArODOWycH

Acta Oto-Laryngologica (IF = 0,984) – prof. dr hab. med. Wiesław Sułkowski

Environmental Research (IF = 3,237) – prof. dr hab. Marek Jakubowski

Ergonomia. An International Journal of Ergonomics and Human Factors – prof. dr hab. med. Teresa Makowiec-Dąbrowska

International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health – prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński; prof. dr hab. med. Wies-ław Sułkowski; prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia-Dąbrowska; dr hab. Sta nisław Tarkowski, prof. IMP; dr hab. med. Jan Stetkiewicz, prof. IMP; prof. dr hab. Sławomir Czerczak; prof. dr hab. Stanisław Gralewicz; prof. dr hab. Jerzy Jankowski; prof. dr hab. med. Marta Kieć- -Świerczyńska; dr hab. med. Zbigniew Kołaciński, prof. IMP; prof. dr hab. med. Teresa Makowiec-Dąbrowska; prof. dr hab. med. Ce-zary Pałczyński; prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska; prof. dr hab. Teresa Wrońska-Nofer

International Journal of Occupational Safety and Ergonomics (IF = 0,407) – prof. dr hab. med. Teresa Makowiec-Dąbrowska

Journal of Occupational Medicine & Toxicology – prof. dr hab. med. Ce-zary Pałczyński

Noise & Health – prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska, prof. dr hab. med. Wiesław Sułkowski

Socialna Pedagogika – dr Jacek Pyżalski

The International Tinnitus Journal – prof. dr hab. med. Wiesław Sułkowski

6. uDZiAŁ W reDAkcjAcH cZASOpiSM krAjOWycH

Alergia – prof. dr hab. med. Cezary Pałczyński

Art of Dentistry – dr Zbigniew Jóźwiak

Astma, Alergia, Immunologia – Przegląd Kliniczny – prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska

ATEST − Ochrona Pracy – dr med. Ewa Wągrowska-Koski

Dermatologia Praktyczna – prof. dr hab. med. Marta Kieć-Świerczyńska, dr med. Beata Kręcisz

Forum Bibliotek Medycznych – dr Jolanta Przyłuska

Medycyna Pracy – dr hab. med. Irena Szadkowska-Stańczyk, prof. IMP; prof. dr hab. med. Cezary Pałczyński; dr hab. n. med. Alicja Bortkiewicz, prof. IMP; prof. dr hab. Sławomir Czerczak; prof. dr hab. Bohdan Dudek; dr Piotr Gromiec; prof. dr hab. med. Wojciech Hanke; prof. dr hab. Marek Jakubowski; prof. dr hab. Jerzy Jankowski; prof. dr hab. med. Marta Kieć-Świerczyńska; prof. dr hab. med. Teresa Makowiec-Dąbrowska; prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński; dr hab. med. Jan Stetkiewicz, prof. IMP; prof. dr hab. med. Wiesław Sułkowski; prof. dr hab. med. Neo- nila Szeszenia-Dąbrowska; prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska; dr hab. Stanisław Tarkowski, prof. IMP; prof. dr hab. Wojciech Wąsowicz

Medycyna Środowiskowa – prof. dr hab. Marek Jakubowski, prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia-Dąbrowska, prof. dr hab. med. Wojciech Hanke

Nefrologia i Dializoterapia Polska – dr hab. med. Zbigniew Kołaciński, prof. IMP

Ochrona Pracy. Czasopismo Naczelnej Organizacji Technicznej –dr med. Ewa Wągrowska-Koski

Otorynolaryngologia – Przegląd Kliniczny –prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska, dr med. Ewa Niebudek- -Bogusz, prof. dr hab. med. Wiesław Sułkowski

22

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy. Biuletyn Między-resortowej Komisji ds. NDS i NDN – prof. dr hab. Marek Jakubowski

Problemy Higieny i Epidemiologii – prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia--Dąbrowska

Promotor – dr Zbigniew Jóźwiak

Studia Medyczne Akademii Świętokrzyskiej – dr hab. med. Halina Sińczuk-Walczak, prof. IMP

Widexpress – prof. dr hab. med. Wiesław Sułkowski

Wytyczne Szacowania Ryzyka Zdrowotnego dla Czynników Rako-twórczych – prof. dr hab. Sławomir Czerczak, mgr Katarzyna Konieczko, mgr Anna Pałaszewska-Tkacz

Zdrowie Publiczne – dr hab. Stanisław Tarkowski, prof. IMP

o INStytucIe

7. DZiAŁALNOśĆ FiNANSOWO-ekONOMicZNA

Instytut, działając na podstawie ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o in-stytutach badawczych (DzU nr 96 poz. 618), prowadzi samodzielną gospodarkę finansową, pokrywając koszty działalności naukowo-bada-wczej oraz leczniczej z uzyskanych przychodów. W 2010 roku przychody Instytutu z podstawowej działalności operacyjnej uległy zwiększeniu w stosunku do roku poprzedniego i wyniosły 35 421 657,48 zł. Ostateczny wynik finansowy, czyli zysk netto za rok 2010 wyniósł 103 481,88 zł, co w stosunku do zysku w 2009 r. stanowi polepszenie wyniku finansowego o wartość 10 259,61 zł.

24

o INStytucIe

Doc

hody

201

0 r.

25

dzIaŁalNość fINaNSowo-ekoNoMIczNa

kosz

ty 2

010

r.

1. gŁÓWNe kieruNki BADAWcZe

Plan naukowy Instytutu zrealizowany w 2010 roku obejmował 173 tematy, w tym 72 tematy statutowe. Łącznie zrealizowano 351 zadań w po-szczególnych komórkach w ramach następujących głównych kierunków badawczych:

• identyfikacja oraz ocena zagrożeń spowodowanych czynnikami chemicznymi; tworzenie systemu zapobiegania negatywnym skut-kom zdrowotnym,

• identyfikacja czynników genetycznych decydujących o indy- widualnej wrażliwości na czynniki chemiczne,

• patologia zawodowa – zasady wczesnej diagnostyki, profilaktyki i orzecznictwa,

• patogeneza, diagnostyka i terapia zatruć ostrych i przewlekłych,

• ocena biologicznego działania i zdrowotnych skutków ekspozycji na pyły przemysłowe,

• ocena narażenia na szkodliwe czynniki biologiczne w środowisku pracy,

• ocena biologicznego działania i zdrowotnych skutków ekspozycji na hałas i pola elektromagnetyczne,

• ocena ekspozycji na radon i produkty jego rozpadu oraz na pro-mieniowanie rentgenowskie,

• fizjologiczna, psychologiczna, psychospołeczna ocena uciążliwości pracy i zdolności do pracy oraz opracowanie zasad doboru zawo-dowego,

• ocena środowiskowych zagrożeń zdrowia,

• epidemiologiczna ocena ryzyka zdrowotnego ekspozycji zawodo-wej i środowiskowej,

• promocja zdrowia w miejscu pracy,

30

• organizacja ochrony zdrowia pracujących,

• programy nauczania oraz kształcenia w zakresie medycyny pracy, higieny pracy oraz zdrowia publicznego,

• systemy kontroli i zapewniania jakości.

dzIaŁalNość Naukowo-badawcza

2. StrukturA ZADAŃ

wedŁuG PodStawowych ŹrÓdeŁ fINaNSowaNIa

Liczbę zrealizowanych przez zakłady naukowe Instytutu tematów, z podziałem na źródła ich finansowania, przedstawiono w tabeli.

Jednostka organizacyjna

tem

aty

stat

utow

e

Proj

ekty

bad

awcz

e za

maw

iane

Pbz

Prog

ram

wie

lole

tni c

IoP

Gra

nty

um

owy

mię

dzyn

arod

owe

SPb

fund

usze

str

uktu

raln

e

usł

ugi b

adaw

cze,

ek

sper

tyzy

zlb

/zu/

zll

Pozo

stał

e um

owy

raze

m

biuro zapewnienia Jakości

1 — — — — — — — 1

Polityki zdrowotnej 2 — — — 2 — — 1 5

krajowe centrum Promocji zdrowia w Miejscu Pracy

2 — 1 — 5 — — — 8

epidemiologii środowiskowej

7 7 — 1 5 — 7 6 33

środowiskowych zagrożeń zdrowia

7 — — 2 2 — 21 5 37

fizjologii Pracy i ergonomii

3 — — — 1 2 14 3 23

Psychologii Pracy 1 — 2 — — 1 3 4 11

32

laboratorium badań Produktów leczniczych i weterynaryjnych

— — — — — 1 21 30 52

toksykologii i kancerogenezy

12 1 — 3 2 — 7 2 27

bezpieczeństwa chemicznego

11 1 2 2 6 — 31 1 54

ochrony radiologicznej 6 — — 1 1 1 22 7 38

zagrożeń fizycznych 2 — — 1 1 2 20 2 28

dział zarządzania wiedzą

2 — — — — — — — 2

klinika chorób zawodowych i toksykologii, w tym:

13 — — 1 — 7 2 5 28

oddział chorób zawodowych

6 — — 1 — 4 1 3 15

oddział toksykologii 2 — — — — — 1 2 5

ośrodek alergii zawodowej

5 — — — — 3 — — 8

klinika audiologii i foniatrii

3 — — — — — 1 — 4

ogółem 72 9 5 11 25 14 149 66 351


3. MiĘDZyNArODOWe prOgrAMy NAukOWe

kONtrAkty ZreALiZOWANe i rOZLicZONe W rAMAcH prOgrAMÓW rAMOWycH uNii eurOpejSkiej

7. ProGraM raMowy

Nazwa akronimSymbol/numer ewidencyjny

okres trwania

european coordination action on human biomonitoring

coPheS fP7-eNV-2009-1 No 244237

2010—2012

european Network on Noise and health

eNNah fP7-eNV-2008-226422

2009—2011

economic dimension of occupational Safety and health

ecoSh 200549 2007—2010

optimization of radiation of Medical Staff

oraMed 211361 2008—2011

Portable Particle detection device

PorPardet 222590 2008—2011

a Platform and Inventory for child health research in europe

rIche 7Pr/242181/2010 2010—2013

koNtrakty zrealIzowaNe Na koordyNowaNIe ProJektÓw w ProGraMach raMowych uNII euroPeJSkIeJ


okres trwania

environmental cancer risk, Nutrition and Individual Susceptibility

ecNIS 513943 2005—2010

risk factors of work-related diseases − Methods of evaluation and Prevention

reward PIrSeS-Ga-2008-230858

2009—2013

34

kONtrAkty ZreALiZOWANe i rOZLicZONe W rAMAcH iNNycH prOgrAMÓW uNii eurOpejSkiej

GruNtVIG


okres trwania

Strenghtening transversal competences of low educated employees concerning their health choices in the context of changing labour Market

leech 142222-llP-1-Pl-GruNdtVIG-GMP

2008—2011

cyberbullying action Network for Parents̀ education

we caN! 2010-1-lV1-Gru06-00907 2

2010—2012

leoNardo da VINcI


okres trwania

Maximising employee Performance – Minimising the Impact of Substances

MePMIS uk/09/llP-ldV/toI-163_265

2009— 2012

lIfe +


okres trwania

demonstration of a Study to coordinate and Perform human biomonitoring on a european Scale

deMocoPheS lIfe 09 eNV/be/000410

2010—2012

PublIc health ProGraMMe


okres trwania

european health and environment Information System for risk assessment and disease Mapping

euroheIS-2 2006126 2007—2011


35

the Public health response to chemical Incident emergencies

cIe toolkIt 2007205/2008 2008—2011

evaluation of the Impact of the Smoke-free Policies in Member States on exposure to Second-hand Smoke and tobacco consumption

IMPaShS 2007313 2008—2011

risk assessment and Management – european training Programme

rISk aSSets 20081103/2009 2009—2011

european workplace and alcohol

ewa 2009 12 24 2010—2012

Promote Vaccinations among Migrant Populations in europe

ProMoVaX zP/20091109/ /2009

2010—2012

Mental health Promotion handbooks

MhP hands zP/20091213/ /2010

2010—2013

Safety evaluation of Manufactured Nanomaterials by characterisation of their Potential Genotoxic hazard

NanoGenotox 20092101/2010 2010—2013

dIrectorIate-GeNeral huMaNItarIaN aId aNd cIVIl ProtectIoN echo


okres trwania

cross-border exposure characterization for risk assessment in chemical Incidents

ceracI 070401/2010/ /579055/ Sub/c4

2010—2012

MIĘdzyNarodowe ProGraMy Naukowe

36

kONtrAkty ZreALiZOWANe i rOZLicZONe W rAMAcH prOgrAMÓW SpOZA uNii eurOpejSkiej

NorweSkI MechaNIzM fINaNSowy I MechaNIzM fINaNSowy eoG


okres trwania

Prenatal and Postnatal exposure to tobacco Smoke, Pahs and heavy Metals and the risk of respiratory diseases, allergy and Poor Mental and Physical development

− eoG/PNrf-218-aI-1/07

2009—2011

Night Shift work, Melatonin Metabolizm and breast cancer risk factors in Nurses

NIGht ShIft work

eoG/PNrf-243-aI-1/07

2008—2011

world health orGaNIzatIoN


okres trwania

development of the Polish children environment and health action Plan

cehaP umowa bilateralna o współpracy

2010—2011

development of the Polish environment and health Information System

eNhIS − od 2008

StyPeNdIuM Iowa


okres trwania

evaluation of blood borne Infections in central and eastern european hospitals

− Iowa/2009/ /7261

2009—2010


4. OSiĄgNiĘciA iNStytutu W ZAkreSie DZiAŁALNOści NAukOWO-BADAWcZej

OSiĄgNiĘciA O cHArAkterZe pOZNAWcZyM

w zakreSIe określaNIa ryzyka wyStąPIeNIa NowotworÓw w wyNIku zawodoweJ I środowISkoweJ ekSPozycJI Na czyNNIkI SzkodlIwe

1. Na podstawie badań kliniczno-kontrolnych raka piersi zanalizo-wano związek między zawodowym narażeniem na rozpuszczalniki organiczne, w tym benzen, a ryzykiem zachorowania na raka piersi. Ustalono, iż ryzyko zachorowania na raka piersi wśród kobiet kie-dykolwiek zatrudnionych w narażeniu na rozpuszczalniki orga-niczne było zwiększone o 16% na granicy istotności statystycznej (OR = 1,16, 95% CI: 0,99–1,4). Istotne nadwyżki ryzyka ujawniły się w przypadku guzów z ujemnymi receptorami estrogenowymi (OR = 1,36; 95% CI: 1,1–1,7) i progesteronowymi (OR = 1,36; 95% CI: 1,1–1,7), podobnych nadwyżek nie zaobserwowano dla nowo-tworów z dodatnimi receptorami ER+ (OR = 1,06; 95% CI: 0,9–1,3) i PR+ (OR = 0,99, 95% CI: 0,8–1,2). Analiza nie wykazała zależności w przypadku narażenia na benzen.

Pepłońska b., Stewart P., Szeszenia-dąbrowska N., lissowska J., brinton l.a., Gro-

miec J.P., brzeźnicki S., yang X.r., Sherman M., Garcia-closas M., blair a.: occupa-

tional exposure to organic solvents and breast cancer in women. occupational and

environmental Medicine 67(11), 722−729, 2010, If = 3,643

2. W badaniu kliniczno-kontrolnym 992 histopatologicznie potwier-dzonych przypadków raka nerki i 1459 osób z grupy kontrolnej, ustalono zależność między występowaniem raka nerki a pracą w rolnictwie, w szczególności wśród kobiet (OR = 2,73, 95% CI: 1,05–7,13). Ryzyko to wzrasta wraz z okresem zatrudnienia.

heck J.e., charbotel b., Moore l.e., karami S., zaridze d.G., Matveev V., Jano-

ut V., kollarova h., foretova l., bencko V., Szeszenia-dąbrowska N., lissowska J.,

Mates d., ferro G., chow w.h., rothman N., Stewart P., brennan P., boffetta P.:

38

occupation and renal cell cancer in central and eastern europe. occupational and

environmental Medicine 67(1), 47−53, 2010, If = 3,302

3. Wykazano, w badaniach kliniczno-kontrolnych przeprowadzonych w krajach Europy Centralnej i Wschodniej, że zawodowa ekspozy-cja na wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) nie ma znaczącego wpływu na rozwój raka płuca. Istotny wpływ tej ekspozycji ujawniony w ośrodku w Wielkiej Brytanii może być wią-zany z wysokim poziomem narażenia i łącznym efektem ekspozycji na pył azbestu.

olsson a.c., fevotte J., fletcher t., cassidy a., ‘t Mannetje a., zaridze d., Szeszenia-

-dąbrowska N., rudnai P., lissowska J., fabianova e., Mates d., bencko V., fore-

tova l., Janout V., brennan P., boffetta P.: occupational exposure to polycyclic

aromatic hydrocarbons and lung cancer risk: a multicenter study in europe. occupa-

tional and environmental Medicine 67(2), 98−103, 2010, If = 3,302

4. W badaniach kliniczno-kontrolnych raka głowy i szyi wykazano, że zaprzestanie palenia papierosów i picia alkoholu na czas 20 lat i więcej, wpływa zapobiegawczo na rozwój tych nowotworów. Przeprowadzono kliniczno-kontrolne obserwacje 9167 przypadków raka i 12 593 badania grupy kontrolnej, w celu określenia wpływu zaprzestania picia alkoholu na ryzyko występowania nowotworów oraz badanie obejmujące 12 040 przypadków i 16 884 osoby z grupy kontrolnej, w celu określenia wpływu palenia papierosów.

Marron M., boffetta P., zhang z.f., zaridze d., wunsch-filho V., winn d.M., wei Q.,

talamini r., Szeszenia-dąbrowska N., Sturgis e.M., Smith e., Schwartz S.M., rud-

nai P., Purdue M.P., olshan a.f., eluf-Neto J., Muscat J., Morgenstern h., Menezes a.,

Mcclean M., Matos e., Mates I.N., lissowska J., levi f., lazarus P., la Vecchia c.,

koifman S., kelsey k., herrero r., hayes r.b., franceschi S., fernandez l., fabia-

nova e., daudt a.w., dal Maso l., curado M.P., cadoni G., chen c., castellsague X.,

boccia S., benhamou S., ferro G., berthiller J., brennan P., Moller h., hashibe M.:

cessation of alcohol drinking, tobacco smoking and the reversal of head and neck

cancer risk. International Journal of epidemiology 39(1), 182−196, 2010, If = 5,838

5. Na podstawie badań kliniczno-kontrolnych nowotworów głowy i szyi (12 716 przypadków zachorowań i 17 438 osób z grupy kon-trolnej) wykazano zależność pomiędzy wskaźnikiem masy ciała a ryzykiem nowotworów, niezależnie od palenia papierosów i picia


39

alkoholu. Zmniejszenie ryzyka wśród osób z nadwagą i otyłością może wskazywać, że masa ciała jest modyfikatorem ryzyka zwią-zanego z paleniem i piciem alkoholu. Fakt ten mogą wyjaśnić dal-sze obserwacje prospektywnych kohort i badania mechanizmów kancerogenezy.

Gaudet M.M., olshan a.f., chuang S.c., berthiller J., zhang z.f., lissowska J., za-

ridze d., winn d.M., wei Q., talamini r., Szeszenia-dąbrowska N., Sturgis e.M.,

Schwartz S.M., rudnai P., eluf-Neto J., Muscat J., Morgenstern h., Menezes a.,

Matos e., bucur a., levi f., lazarus P., la Vecchia c., koifman S., kelsey k., her-

rero r., hayes r.b., franceschi S., wunsch-filho V., fernandez l., fabianova e.,

daudt a.w., dal Maso l., curado M.P., chen c., castellsague X., benhamou S., bof-

fetta P., brennan P., hashibe M.: body mass index and risk of head and neck can-

cer in a pooled analysis of case-control studies in the International head and Neck

cancer epidemiology (INhaNce) consortium. International Journal of epidemio -

logy 39(4), 1091−1102, 2010, If = 5,262

6. Przeprowadzono analizę wskaźnika masy ciała (BMI), jako mody-fikatora palenia i skutków spożywania alkoholu. Wykazano zwięk-szone ryzyko względne nowotworów jamy ustnej, gardła i krtani u osób z niskim BMI. Niski wskaźnik masy ciała znacznie zwięk-szał niekorzystny wpływ palenia tytoniu i spożywania alkoholu na powstawanie nowotworów jamy ustnej i gardła. Zależności tej nie zaobserwowano dla raka krtani, co wskazuje na istnienie dodatko-wych czynników specyficznych dla lokalizacji nowotworów.

lubin J.h., Gaudet M.M., olshan a.f., kelsey k., boffetta P., brennan P., castellsa-

gue X., chen c., curado M.P., dal Maso l., daudt a.w., fabianova e., fernandez l.,

wunsch-filho V., franceschi S., herrero r., koifman S., la Vecchia c., lazarus P.,

levi f., lissowska J., Mates I.N., Matos e., Mcclean M., Menezes a., Morgenstern h.,

Muscat J., eluf Neto J., Purdue M.P., rudnai P., Schwartz S.M., Shangina o., Stur-

gis e.M., Szeszenia-dąbrowska N., talamini r., wei Q., winn d., zhang z.f., hashi-

be M., hayes r.b.: body Mass Index, cigarette Smoking, and alcohol consumption

and cancers of the oral cavity, Pharynx, and larynx: Modeling odds ratios in Po-

oled case-control data. american Journal of epidemiology 171(12), 1250−1261, 2010,

If = 5,589

7. Przeprowadzono badanie kliniczno-kontrolne przez Internatio-nal Lung Cancer Consorcium, którym objęto 5105 przypadków zachorowań na raka płuca. Grupę kontrolną stanowiło 6535 osób.

oSIąGNIĘcIa INStytutu

40

Wyniki badań są zgodne z wcześniejszymi obserwacjami dotyczą-cymi związku między używaniem kuchni węglowych i ogrzewa-niem mieszkań węglem a wzrostem ryzyka wystąpienia raka płuca. Potwierdzono również hipotezy o potencjalnym rakotwórczym działaniu dymów pochodzących ze spalania drewna w warunkach domowych, wskazano jednocześnie na konieczność badania czyn-ników, które mogą wpływać na tę zależność.

hosgood h.d. 3rd, boffetta P., Greenland S., lee y.c., Mclaughlin J., Seow a.,

duell e.J., andrew a.S., zaridze d., Szeszenia-dąbrowska N., rudnai P., lissow-

ska J., fabianova e., Mates d., bencko V., foretova l., Janout V., Morgenstern h.,

roth man N., hung r.J., brennan P., lan Q.: In home coal and wood use and lung

cancer risk: a pooled-analysis of the International lung cancer consortium. envi-

ronmental health Perspectives 118(12), 1743−1747, 2010, If = 6,191

8. Badania prospektywne wskazują, iż wyższe stężenia prolaktyny wiążą się ze zwiększeniem ryzyka zachorowania na raka piersi. Na podstawie analizy stężeń prolaktyny w surowicy pochodzą-cej od 776 kobiet z rakiem piersi (przed włączeniem terapii) oraz wśród 776 kobiet z grupy referencyjnej, oceniony został związek pomiędzy uznanymi czynnikami ryzyka zachorowania na raka piersi a poziomami prolaktyny. Istotnie wyższe poziomy tego hormonu wystąpiły u kobiet bezdzietnych (wyłącznie u kobiet przed menopauzą). U kobiet po menopauzie zaobserwowano wyższe poziomy prolaktyny u kobiet przyjmujących hormony płciowe i niższe poziomy u kobiet wraz z rosnącym wskaźni-kiem masy ciała. Analiza nie wykazała istotnych różnic stężeń prolaktyny w poszczególnych typach raka piersi (scharakteryzo-wanych według wielkości, stopnia zróżnicowania nowotworu, przerzutów do węzłów chłonnych oraz receptorów estrogeno-wych, progesteronowych lub EGF2).

faupel-badger J.M., Sherman M.e., Garcia-closas M., Gaudet M.M., falk r.t.,

andaya a., Pfeiffer r.M., yang X.r., lissowska J., brinton l.a., Pepłońska b.,

Vonderhaar b.k., figueroa J.d.: Prolactin serum levels and breast cancer: rela-

tionships with risk factors and tumour characteristics among pre- and postme-

nopausal women in a population-based case-control study from Poland. british

Journal of cancer 103(7), 1097−1102, 2010, If = 4,346


41

9. Telomery, struktury znajdujące się na końcach DNA ulegają stopniowemu skracaniu wraz z podziałami komórkowymi. W badaniach zaobserwowano związek pomiędzy skróceniem telomerów DNA a ryzykiem zachorowania na raka pęcherza moczowego, płuc i nerki. Krótsze telomery zaobserwowano także w DNA pochodzącym z tkanki raka jajnika. W oparciu o materiał zebrany w badaniu kliniczno-kontrolnym prowadzonym w latach 2001–2003 w Łodzi i Warszawie zanalizowano telomery w DNA leukocytarnym od 99 pacjentek z gruczolakorakiem jajnika i wyniki porównano z grupą referencyjną (100 kobiet z populacji generalnej). Badanie potwierdziło, iż u pacjentek z rakiem jajnika częściej obserwuje się skrócenie telomerów w porównaniu z grupą referencyjną, wynik ten był istotny staty-stycznie (p = 0.002). Silniejsze zależności zostały zaobserwowa-nie w przypadkach nowotworów jajnika słabo zróżnicowanych. Wyniki wymagają potwierdzenia w liczniejszych grupach.Mirabello l., Garcia-closas M., cawthon r., lissowska J., brinton l.a., Pepłońska b.,

Sherman M.e., Savage S.a.: leukocyte telomere length in a population-based case-

-control study of ovarian cancer: a pilot study. cancer causes control 21(1), 77−82,

2010, If = 3,690

10. Na podstawie analizy danych z populacyjnego badania klinicz-no-kontrolnego przypadków raka endometrium przeprowadzo-nego w latach 2000–2003, w oparciu o badania 551 kobiet z tym nowotworem złośliwym i 1925 kobiet z grupy referencyjnej w Warszawie i Łodzi, potwierdzono obserwowane wcześniej przez innych autorów, zależności pomiędzy paleniem papiero-sów a ryzykiem zachorowania na ten nowotwór. Ryzyko zacho-rowania na raka endometrium było istotnie statystycznie mniej-sze zarówno u kobiet aktualnie palących (OR = 0.51, 95% CI: 0.39–0.68), jak i wśród byłych palaczek (OR = 0.60, 95% CI: 0.45–0.80), w porównaniu z kobietami nigdy niepalącymi. Ryzyko zachorowania nie było zależne od biernego palenia.yang h.P., brinton l.a., Platz e.a., lissowska J., lacey J.V. Jr, Sherman M.e., Pe-

płońska b., Garcia-closas M.: active and passive cigarette smoking and the risk of

endometrial cancer in Poland. european Journal of cancer 46(4), 690−696, 2010,

If = 4,475


42

w zakreSIe oceNy wPŁywu czyNNIkÓw GeNetyczNych Na ryzyko wyStĘPowaNIa NowotworÓw

11. Oceniono ryzyko zachorowania na nowotwory głowy i szyi w zależ-ności od wrodzonych predyspozycji genetycznych u mieszkańców Europy Centralnej. Badano wpływ polimorfizmu genów związa-nych z metabolizmem ksenobiotyków na ryzyko zachorowania na raka kolczystokomórkowego głowy i szyi (SCCHN). Ryzyko osza-cowano na podstawie ilorazu szans przy użyciu modelu regresji logistycznej. Analiza interakcji genotyp, palenie tytoniu i spożywa-nie alkoholu wykazała, że substancje chemiczne zawarte w dymie tytoniowym nie modyfikują ryzyka związanego z genotypem. Zaobserwowano, że spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko SCCHN u heterozygot Cyp1B1 Ile432Val oraz NQO1 Pro187Ser. Pijący alkohol posiadacze rzadkiego allelu ADH1C Val350Val są podatni na wyso-kie ryzyko zachorowania na SCCHN w stosunku do osób niepiją-cych. Stwierdzono, że styl życia czy czynniki środowiskowe mogą modyfikować ryzyko zachorowania na nowotwory głowy i szyi.

Soucek P., Susova S., Mohelnikova-duchonova b., Gromadzińska J., Morawiec-

-Sztandera a., Vodicka P., Vodickowa l.: Polymorphisms in metabolizing enzymes

and the risk of head and neck squamous cell carcinoma in the Slavic population of

the central europe. Neoplasma 57(5), 415−421, 2010, If = 1,247

12. W badaniu obejmującym blisko 17 000 palaczy tytoniu potwier-dzono silną zależność między markerem genetycznym regionu chromosomu 15q25 a znamiennie zwiększonym ryzykiem raka płuca, także niezależnie od liczby wypalanych papierosów. Zwią-zek ten dotyczył również nowotworów górnego odcinka układu oddechowo-pokarmowego.

lips e.h., Gaborieau V., Mckay J.d., chabrier a., hung r.J., boffetta P., hashibe M.,

zaridze d., Szeszenia-dąbrowska N., lissowska J., rudnai P., fabianova e., Mates d.,

bencko V., foretova l., Janout V., field J.k., liloglou t., Xinarianos G., Mclaugh-

lin J., liu G., Skorpen f., elvestad M.b., hveem k., Vatten l., ePIc Study, benha-

mou S., lagiou P., holcatova I., Merletti f., kjaerheim k., agudo a., castellsague X.,

Macfarlane t.V., barzan l., canova c., lowry r., conway d.I., znaor a., healy c.,

curado M.P., koifman S., eluf-Neto J., Matos e., Menezes a., fernandez l., Metspa-

lu a., heath S., lathrop M., brennan P.: association between a 15q25 gene variant,


43

smoking quantity and tobacco-related cancers among 17 000 individuals. Internatio-

nal Journal of epidemiology 39(2), 563−577, 2010, If = 5,838

13. W badaniu 1097 przypadków raka nerki oraz 1555 osób zakwali-fikowanych do grupy kontrolnej wykazano, że mutacje w TP53, KRAS i EGFR nie mają decydującego znaczenia w rozwoju raka nerki, nawet w przypadku braku inaktywacji genu VHL (gen Von Hippel-Linadau). Przewaga mutacji TP53 w stosunku do sta-tusu VHL może wykazywać różnice między jasnokomórkowym i pozostałymi rakami nerki. Mutacje w trzech genach: TP53, EGFR i KRAS, były rzadkie w badanej populacji, ale nie były ogran-iczone jedynie do raka jasnokomórkowego. Wyniki dostarczają dodatkowych dowodów, że rak nerki powstaje i rozwija się poprzez mechanizmy molekularne, które różnią się od tych, które uczestniczą w większości ludzkich nowotworów.

Szymańska k., Moore l.e., rothman N., chow w.h., waldman f., Jaeger e., water-

boer t., foretova l., Navratilova M., Janout V., kollarova h., zaridze d., Matveev V.,

Mates d., Szeszenia-dąbrowska N., holcatova I., bencko V., le calvez-kelm f., Vil-

lar S., Pawlita M., boffetta P., hainaut P., brennan P.: tP53, eGfr, and kraS muta-

tions in relation to Vhl inactivation and lifestyle risk factors in renal-cell carcinoma

from central and eastern europe. cancer letters 293(1), 92−98, 2010, If = 3,504

14. Przeprowadzono badania genotypu z 15 badań kliniczno-kontrol-nych (8431 przypadków raka płuca i 11 072 osoby z grupy kontro-lnej) oraz 10 wariantów genów mogących mieć związek z rakiem płuca, w tym na drodze zapalenia (IL1B), metabolizmu kwasu folio-wego (MTHFR), funkcji regulacyjnej (AKAP9 i CAMKK1), adhezji komórkowej (SEZL6) i apoptozy (Fas, FasL, TP53, TP53BP1 i BAT3). Badania wskazują na związek wariantu TP53BP1 (rs560191) ze zwiększonym ryzykiem rozwoju tego nowotworu.

truong t., Sauter w., Mckay J.d., hosgood h.d. 3rd, Gallagher c., amos c.I.,

Spitz M., Muscat J., lazarus P., Illig t., wichmann h.e., bickeboeller h., risch a.,

diene mann h., zhang z.f., Naeim b.P., yang P., zienolddiny S., haugen a., le Mar-

chand l., hong y.c., kim J.h., duell e.J., andrew a.S., kiyohara c., Shen h., Mat-

suo k., Suzuki t., Seow a., Ng d.P., lan Q., zaridze d., Szeszenia-dąbrowska N.,

lissowska J., rudnai P., fabianova e., constantinescu V., bencko V., foretova l.,

Janout V., caporaso N.e., albanes d., thun M., landi M.t., trubicka J., lener M.,

lubiński J., ePIc-lung, wang y., chabrier a., boffetta P., brennan P., hung r.J.:


44

International lung cancer consortium: coordinated association study of 10 potential

lung cancer susceptibility variants. carcinogenesis 31(4), 625−633, 2010, If = 4,930

15. Przeprowadzono badania wpływu nadciśnienia na występowanie raka nerki. Wyniki badań ryzyka raka nerki w stosunku do 142 poli-morfizmów pojedynczych nukleotydów (SNP) w ośmiu genach biorących udział w kontroli ciśnienia tętniczego sugerują związek pomiędzy polimorfizmem genu angiotensynogenu (AGT) a zwięk-szonym ryzykiem rozwoju raka nerki wśród osób z nadciśnieniem lub nadwagą.

andreotti G., boffetta P., rosenberg P.S., berndt S.I., karami S., Menashe I.,

yeager M., chanock S.J., zaridze d., Matteev V., Janout V., kollarova h., benc-

ko V., Navratilova M., Szeszenia-dąbrowska N., Mates d., rothman N., brennan P.,

chow w.h., Moore l.e.: Variants in blood pressure genes and the risk of renal cell

carcinoma. carcinogenesis 2010, 31(4), 614−620, 2010, If = 4,795

16. Przeprowadzono wieloośrodkowe badania rodzinnego występo-wania nowotworów. Wyniki meta-analizy wskazały na zwiększone ryzyko raka płuca u osób, których krewni chorowali w przeszło-ści na nowotwory. Grupą szczególnie zagrożoną są osoby poniżej 50. roku życia.

lissowska J., foretova l., dabek J., zaridze d., Szeszenia-dąbrowska N., rudnai P.,

fabianova e., cassidy a., Mates d., bencko V., Janout V., hung r.J., brennan P.,

boffetta P.: family history and lung cancer risk: international multicentre case-

-control study in eastern and central europe and meta-analyses. cancer causes

control 21(7), 1091−1104, 2010, If = 3,199

17. W badaniach 1097 przypadków raka nerki oraz 1476 osób z grupy kontrolnej, uzyskano dowód na istnienie istotnego związku pomię-dzy zawodową ekspozycją na trójchloroetylen a zwiększonym ryzy-kiem raka nerki. Zależność w szczególności zaobserwowano wśród osób z polimorfizmem genów istotnych dla redukcji metabolizmu trójchloroetylenu.

Moore l.e., boffetta P., karami S., brennan P., Stewart P.S., hung r., zaridze d.,

Matveev V., Janout V., kollarova h., bencko V., Navratilova M., Szeszenia-dąbrow-

ska N., Mates d., Gromiec J., holcatova I., Merino M., chanock S., chow w.h.,

rothman N.: occupational trichloroethylene exposure and renal carcinoma risk:


45

evidence of genetic susceptibility by reductive metabolism gene variants. cancer

research 70(16), 6527−6536, 2010, If = 7,543

18. W badaniu wpływu spożywania mleka na ryzyko rozwoju raka nerki, wykazano brak związku pomiędzy genotypem białka MCM-6 i rakiem nerki (RCC). Wyniki badań sugerują, że obserwo-wana wcześniej zależność jest wynikiem wpływu czynników zakłó-cających lub błędu.

timpson N.J., brennan P., Gaborieau V., Moore l., zaridze d., Matveev V., Szeszenia-

-dąbrowska N., lissowska J., Mates d., bencko V., foretova l., Janout V., chow w.h.,

rothman N., boffetta P., harbord r.M., Smith G.d.: can lactase persistence geno-

type be used to reassess the relationship between renal cell carcinoma and milk

drinking? Potentials and problems in the application of Mendelian randomization.

cancer epidemiology biomarkers and Prevention 19(5), 1341−1348, 2010, If = 4,310

19. W badaniach prowadzonych w ramach Tobacco and Genetic Con-sortium wykazano, że uwarunkowania genetyczne wpływają na zróżnicowanie zachowań związanych z paleniem tytoniu. Polimor-fizm w obrębie genu neurotrofiny (BDNF), zlokalizowanego na chromosomie 11, może odpowiadać za fakt rozpoczynania palenia, polimorfizm genu receptora nikotynowego CHRN3 (lokalizacja: 15q25) oraz zmienności chromosomowe w regionach 10q25 i 9q13 mogą mieć związek z ilością wypalanych papierosów, zaś polimor-fizm w pobliżu genu beta-hydroksylazy dopaminy DBH na chro-mosomie 9 jest związany z możliwością zaprzestania palenia.

tobacco and Genetics consortium, furberg h., kim y., dackor J., boerwinkle e.,

franceschini N., ardissino d., bernardinelli l., Mannucci P.l., Mauri f., Merlini P.a.,

absher d., assimes t.l., fortmann S.P., Iribarren c., knowles J.w., Querter mous t.,

ferrucci l., tanaka t., bis J.c., furberg c.d., haritunians t., Mcknight b., Psaty b.M.,

taylor k.d., thacker e.l., almgren P., Groop l., ladenvall c., boehnke M., Jack-

son a.u., Mohlke k.l., Stringham h.M., tuomilehto J., benjamin e.J., hwang S.J.,

levy d., Preis S.r., Vasan r.S., duan J., Gejman P.V., levinson d.f., Sanders a.r.,

Shi J., lips e.h., Mckay J.d., agudo a., barzan l., bencko V., benhamou S., castell-

sague X., canova c., conway d.I., fabianova e., foretova l., Janout V., healy c.M.,

holcatova I., kjaerheim k., lagiou P., lissowska J., lowry r., Macfarlane t.V., Ma-

tes d., richiardi l., rudnai P., Szeszenia-dąbrowska N., zaridze d., znaor a., lath-

rop M., brennan P., bandinelli S., frayling t.M., Guralnik J.M., Milaneschi y., Per-

ry J.r., Itshuler d., elosua r., kathiresan S., lucas G., Melander o., o’donnell c.J.,


46

Salomaa V., Schwartz S.M., Voight b.f., Penninx b.w., Smit J.h., Vogelzangs N.,

boomsma d.I., de Geus e.J., Vink J.M., willemsen G., chanock S.J., Gu f., hankin-

son S.e., hunter d.J., hofman a., tiemeier h., uitterlinden a.G., van duijn c.M.,

walter S., chasman d.I., everett b.M., Pare G., ridker P.M., li M.d., Maes h.h.,

audrain-McGovern J., Posthuma d., thornton l.M., lerman c., kaprio J., rose J.e.,

Ioannidis J.P., kraft P., lin d.y., Sullivan P.f.: Genome-wide meta-analyses identify

multiple loci associated with smoking behavior. Nature Genetics 42(5), 441−447,

2010, If = 32,284

20. Otyłość i cukrzyca są uznanymi czynnikami ryzyka zachorowania na raka endometrium. Przypuszczalnie geny leżące u ich podłoża mogą wpływać na ryzyko zachorowania na ten nowotwór złośliwy. Hipoteza ta została przetestowana w oparciu o analizę materiału genetycznego pobranego od 417 kobiet z rakiem endometrium i 406 z grupy referencyjnej. Analizowano polimorfizm w obrębie genu FTO (gen otyłości – fat mass and obesity associated) i HHEX (hema-topoietically expressed homeobox ― genu odpowiedzialnego za rozwój trzustki, którego polimorfizm (postać wariantową) wiązano z ryzykiem zachorowania na cukrzycę typu II). O ile w małej pró-bie obserwowano istotne zależności pomiędzy wybranymi dwoma postaciami wariantowymi (rs12927155 w obrębie genu FTO) i rs1111875 (w HHEX) a ryzykiem zachorowania na raka endome-trium, wyniki te nie znalazły potwierdzenia w większej próbie. Wyniki badania wskazują, że mutacje w obrębie analizowanych genów nie są odpowiedzialne za powstawanie raka endometrium.

Gaudet M.M., yang h.P., bosquet J.G., healey c.S., ahmed S., dunning a.M.,

easton d.f., Spurdle a.b., ferguson k., o’Mara t., lambrechts d., despierre e., Ver-

gote I., amant f., lacey J.V. Jr, lissowska J., Pepłońska b., brinton l.a., chanock S.,

Garcia-closas M.: No association between fto or hheX and endometrial cancer risk.

cancer epidemiology biomarkers & Prevention 19(8), 2106−2109, 2010, If = 4,310

21. Estrogeny odgrywają kluczową rolę w etiologii raka endometrium. Sugeruje się, że geny uczestniczące w metabolizmie estrogenów mogą wpływać na ryzyko zachorowania na ten nowotwór. We wcześniej prowadzonych badaniach obserwowano wpływ polimor-fizmu niektórych genów biorących udział w metabolizmie hormo-nów płciowych (CYP19A1), zarówno na poziom estrogenów, jak i ryzyko zachorowania na raka endometrium. W materiale gene-


47

tycznym – DNA od 417 kobiet z rakiem endometrium i 407 kobiet z grupy kontrolnej przeanalizowany został polimorfizm w 36 genach powiązanych z hormonami płciowymi. W wyniku przepro-wadzonych analiz zidentyfikowane zostały dwa regiony w obrę-bie genu AR (receptor androgenowy) oraz CYP19A1 wykazujące związek z ryzykiem zachorowania na raka endometrium. Wyniki wymagają potwierdzenia w dalszych analizach przeprowadzonych w liczniejszych grupach.

yang h.P., Gonzalez bosquet J., li Q., Platz e.a., brinton l.a., Sherman M.e., la-

cey J.V. Jr, Gaudet M.M., burdette l.a., figueroa J.d., ciampa J.G., lissowska J.,

Pepłońska b., chanock S.J., Garcia-closas M.: common genetic variation in the sex

hormone metabolic pathway and endometrial cancer risk: pathway-based evalu-

ation of candidate genes. carcinogenesis 31(5), 827−833, 2010, If = 4,795

w zakreSIe wykorzyStaNIa bIoMarkerÓw do oceNy tokSyczNoścI

22. W badaniu, którego celem było wytypowanie biomarkerów skut-ków narażenia układu oddechowego na czynniki drażniące uwal-niane podczas pożarów, uczestniczyło 40 osób narażonych, które poddano hospitalizacji w oddziale toksykologii. U hospitalizowa-nych pacjentów wykonano: badanie spirometryczne, badanie radio-logiczne klatki piersiowej, badanie równowagi kwasowo-zasado-wej, podstawowe badania biochemiczne, oznaczono stężenie białka CC16 i HMGB1 w surowicy krwi w 1. i 2. dobie hospitalizacji oraz w dniu wypisania ze szpitala. Grupę kontrolną stanowiło 10 osób zdrowych nienarażonych na czynniki drażniące uwalniane w trak-cie pożarów. Najczęściej zgłaszanymi objawami przez ww. pacjen-tów były dolegliwości ze strony dolnych dróg oddechowych. Bada-nie spirometryczne spoczynkowe ujawniło istotnie niższe wartości FVC, FEV1 i FEF25-75% w grupie osób narażonych na substancje tok-syczne niż u osób nienarażonych. W grupie osób narażonych na substancje toksyczne stwierdzono istotnie statystycznie wyższe wartości białka CC16, C0Hb i rodanków w 1. dobie hospitalizacji niż u osób nienarażonych. Istotnie wyższe stężenie białka CC16 w 1. dobie hospitalizacji odnotowano także w grupie narażonych osób zgłaszających co najmniej jeden objaw chorobowy. Najwyższe stężenie białka HMGB1 odnotowano w grupie osób narażonych na


48

czynniki drażniące uwalniane podczas pożaru w dniu przyjęcia do szpitala, jednakże nie różniło się ono istotnie statystycznie od war-tości ww. białka ocenianych w kolejnych dniach hospitalizacji, jak również pomiędzy analizowanymi grupami badanych osób. Pre-zentowane wyniki mogą wskazywać na przydatność białka CC16 jako markera skutków zdrowotnych narażenia układu oddecho-wego na czynniki toksyczne uwalniane podczas pożaru, natomiast nie ujawniły specyficzności działania HMGB1 jako mediatora reak-cji zapalnej dróg oddechowych w tego typu narażeniach.

krakowiak a.: ostre uszkodzenia płuc spowodowane substancjami toksycznymi.

w: antczak a., Myśliwiec M., Pruszczyk P. [red]. wielka Interna. Pulmonologia.

część II. Medical tribune Polska, warszawa, 449−454, 2010

w zakreSIe oceNy tokSyczNoścI I MechaNIzMÓw dzIaŁaNIa

23. Przeprowadzono badania zmian aktywności cholinoesteraz u szczurów poddawanych działaniu silnego fizycznego bodźca stresogennego (szok elektryczny) oraz zatrutych pestycydem fos-foroorganicznym chlorfenwinfosem (CVP). U szczurów stresowa-nych a następnie zatrutych pestycydem aktywność cholinoesteraz była znacznie wyższa niż u zwierząt niestresowanych i zatrutych. Zaobserwowano, że wcześniejsze działanie silnego stresora fizycz-nego może długotrwale modyfikować aktywność cholinoesteraz u szczurów.

Gralewicz S., świercz r., lutz P., wiaderna d., wąsowicz w.: effects of stress pre-

treatment on the dynamics of blood cholinesterase activity after exposure to an

organophosphorus pesticide in the rat. annals of agricultural and environmental

Medicine 17(1), 36−42, 2010, If = 1,443

24. Przeprowadzono międzylaboratoryjne badania uszkodzenia DNA testem kometowym w komórkach linii ludzkiej białaczki monocy-tarno-makrofagowej THP-1 przy użyciu metody wzrokowej oraz cyfrowej analizy obrazu. W badaniu uczestniczyło 12 laboratoriów. Komórki poddano ekspozycji na rosnące dawki promieniowania jonizującego (0–10 Gy) i używano ich do wyznaczenia krzywej kalibracyjnej służącej do wyliczenia ilości uszkodzeń. Wszystkie laboratoria wykryły zależność dawka–efekt w próbach komórek


49

narażanych na promieniowanie. Stwierdzono wyraźne różnice w stopniach uszkodzenia DNA zmierzonych przez poszczególne laboratoria. Wyznaczono współczynnik zmienności (CV) wyno-szący 47%. Wystandaryzowanie wyników uszkodzenia DNA w oparciu o krzywą kalibracyjną doprowadziło do zmniejszenia CV do 28%.

forchhammer l., Johansson c., loft S., Möller l., Godschalk r.w., langie S.a., Jo-

nes G.d., kwok r.w., collins a.r., azqueta a., Phillips d.h., Sozeri o, Stępnik M.,

Palus J., Vogel u., wallin h., routledge M.N., handforth c., allione a., Matullo G.,

teixeira J.P., costa S., riso P., Porrini M., Møller P.: Variation in the measurement

of dNa damage by comet assay measured by the ecVaG inter-laboratory validation

trial. Mutagenesis 25(2), 113−123, 2010, If = 3,160

25. Przeprowadzono międzylaboratoryjne badania oksydacyjnego uszkodzenia DNA testem kometowym, w komórkach narażonych na różne stężenia substancji fotouczulającej (RO-19-8022) w obec-ności światła. W badaniu uczestniczyło 10 laboratoriów. Spo-między nich 9 laboratoriów uzyskało wyniki uszkodzenia DNA w porównywalnym zakresie. Zmienność wyników spowodowana była głównie różnicami w procedurach doświadczalnych. Wyzna-czono zależność dawka-efekt wyrażoną stopniem oksydacyjnego uszkodzenia DNA.

Johansson c., Møller P., forchhammer l., loft S., Godschalk r.w., langie S.a., lu-

meij S., Jones G.d., kwok r.w., azqueta a., Phillips d.h., Sozeri o., routledge M.N.,

charlton a.J., riso P., Porrini M., allione a., Matullo G., Palus J., Stępnik M., col-

lins a.r., Möller l.: an ecVaG trial on assessment of oxidative damage to dNa me-

asured by the comet assay. Mutagenesis 25(2), 125−132, 2010, If = 3,160

26. Zbadano wpływ pseudokumenu (PS) i hemimelitenu (HM) na wrażliwość oraz podatność na rozwój uwrażliwienia behawio-ralnego szczurów w następstwie powtarzanego podawania amfetaminy (AMPH). Stwierdzono, że HM wzmagał wrażliwość behawioralną na psychostymulant i ułatwiał indukcję nadwrażli-wości w następstwie wielokrotnego podawania AMPH. Naraże-nie na PS nie wpływało istotnie na wrażliwość behawioralną na AMPH i prowadziło do osłabienia podatności na uwrażliwienie psychostymulantem.


50

lutz P., Gralewicz S., wiaderna d., świercz r., Grzelińska z., Majcherek w.: con-

trasting effects of 4-week inhalation exposure to pseudocumene or hemimellitene

on sensitivity to amphetamine and propensity to amphetamine sensitization in the

rat. International Journal of occupational Medicine and environmental health 23(1),

85−94, 2010

27. Zbadano kinetykę 2-metylonaftalenu (2-MN) u szczurów naraża-nych inhalacyjnie jednorazowo przez 6 godzin lub wielokrotnie przez pięć dni (6 godz./dzień) na testowany związek w stężeniu 200 lub 400 mg/m3. Stwierdzono, że stężenie 2-MN we krwi zwie-rząt szybko rośnie podczas dwóch pierwszych godzin ekspozycji, a następnie osiąga plateau. Eliminacja 2-MN z krwi szczurów po zakończeniu ekspozycji przebiega zgodnie z modelem dwuprze-działowym otwartym. Nie stwierdzono kumulacji materialnej badanego związku w organizmie szczura po ekspozycji powtarza-nej na 2-MN.

świercz r., wąsowicz w., Majcherek w.: the toxicokinetics of 2-methylnaphtalene

in rats. International Journal of occupational Medicine and environmental health

23 (4), 1−5, 2010

w zakreSIe MechaNIzMÓw dzIaŁaNIa uczulaJąceGo

28. Opracowano test in vitro do oceny właściwości uczulających sub-stancji chemicznych. Celem badań było znalezienie genów, które wybiórczo ulegałyby ekspresji po narażeniu komórek na związki uczulające. Badano mechanizm indukcji nadwrażliwości kontak-towej dla związków uczulających i substancji nieuczulających. Za pomocą analizy statystycznej wykazano, że w oparciu o propono-wany model można zidentyfikować działanie uczulające związków chemicznych chociaż nie można ocenić siły tego działania.

arkusz J., Stępnik M., Sobala w., dastych J.: Prediction of the contact sensitizing

potential of chemicals using analysis of gene expression changes in human thP-1

monocytes. toxicology letters 199(1), 51−59, 2010, If = 3,479

29. Oceniono potencjalne właściwości uczulające wybranych nieorga-nicznych związków platyny (tetrachloroplatynianu potasu i tetra-chloroplatynianu (II) amonowego). Badano, czy związki platyny


51

indukują w ludzkich komórkach dendrytycznych zmiany świad-czące o aktywacji/dojrzewaniu tych komórek, a tym samym o moż-liwości indukowania uczulenia kontaktowego. Ustalono warunki hodowli ludzkich niedojrzałych komórek dendrytycznych wyho-dowanych z monocytów krwi obwodowej. Przeprowadzone bada-nia wykazały, że kontakt niedojrzałych komórek dendrytycznych z testowanymi związkami platyny prowadzi do indukcji ekspresji interleukiny-1ß oraz antygenów CD86 i CD54. Zaobserwowane zmiany mogą sugerować potencjalne właściwości uczulające tych substancji.

arkusz J., Gradecka-Meesters d., Stępnik M.: Interleukin-1beta and surface marker

expression changes induced by tetrachloroplatinate in human monocyte-derived

dendritic cells. Immunopharmacology and Immunotoxicology 32(1), 37−46, 2010,

If = 0,894

30. Wykonano badania oceny częstości występowania alergenowo swo-istych IgE (asIgE) dla reagujących krzyżowo determinant węglowo-danowych (CCDs) w surowicy, wśród pacjentów z podejrzeniem alergii zawodowej. Obecność asIgE dla determinant CCDs w suro-wicy wykryto u 8 (9,8%) badanych. U 7 osób poziom oznaczonych przeciwciał wykryto w klasie 1, u jednej osoby w klasie 2. U osób, u których stwierdzono obecność CCDs częściej występowały dodat-nie odczyny punktowych testów skórnych (PTS) z pospolitymi aeroalergenami środowiska i jednocześnie rzadziej obserwowano nadwrażliwość na alergeny zawodowe (odpowiednio u 75% i 25% badanych). W grupie pacjentów CCDs pozytywnych nie stwier-dzono izolowanego uczulenia na alergeny zawodowe. U 2 osób obserwowano dodatnie wyniki PTS z alergenami zawodowymi, natomiast u wszystkich 8 osób wykazano pozytywne wyniki asIgE dla alergenów zawodowych w surowicy. Wstępne wyniki badań wskazują, że oznaczanie przeciwciał IgE dla determinant węglowo-danowych (CCDs) nie może służyć za badanie różnicujące alergię zawodową i niezawodową.

wiszniewska M., zgorzelska-kowalik J., Nowakowska-świrta e., Pałczyński c.,

walusiak -Skorupa J.: cross-reactive carbohydrate determinants in diagnostics of

occupational allergy − preliminary results. allergy 65(5), 664−666, 2010, If = 6,204


52

31. Przedstawiono pierwszy znany przypadek zawodowej alergii kontaktowej na bazylię. U pracownicy zatrudnionej przy pakow-aniu ziół: bazylii, tymianku, szałwii, melisy, mięty, oregano i roz-marynu po kilku miesiącach pracy wystąpiły zmiany skórne rąk o charakterze kontaktowego zapalenia skóry, nasilające się w związku z czynnościami zawodowymi. W testach płatkowych stwierdzono nadwrażliwość na balsam peruwiański, substancje zapachowe: eugenol i izoeugenol oraz dodatni odczyn na liść bazylii, natomiast testy z pozostałymi ziołami z miejsca pracy wypadły ujemnie. Przerwanie ekspozycji zawodowej spowodowało całkowite ustąpienie objawów choroby skóry. Na podstawie danych dotyczących przebiegu i obrazu klinicznego choroby oraz wyników testów płatkowych rozpoznano zawodowe alergiczne kontaktowe zapalenie skóry z uczulenia na bazylię.

kieć-świerczyńska M., kręcisz b., chomiczewska d., świerczyńska-Machura d.,

Pałczyński c.: occupational allergic contact dermatitis caused by basil (ocimum

basilicum). contact dermatitis 63(6), 365−367, 2010, If = 3,635

32. Opracowano wskazania i przeciwwskazania oraz zasady bez-pieczeństwa donosowych prób prowokacyjnych alergenowych (DPPA), a także standardy postępowania w próbie z kwasem acety-losalicylowym oraz w badaniach chorób zawodowych. Donosowa próba prowokacyjna jest istotnym badaniem w diagnostyce alergii. Polega na odtworzeniu reakcji błony śluzowej nosa na podaną na jej powierzchnię substancję. Rozróżnia się próby donosowe swo-iste i nieswoiste. W próbach alergenowych wynik próby wiąże się z mechanizmem odpowiedzi immunologicznej i mediatorowej, dając w obrazie klinicznym świąd nosa, kichanie, surowiczą wydzielinę oraz obrzęk błony śluzowej. W późnej fazie reakcji obserwuje się obrzęk nabłonka nosa i nacieki komórek eozynofilowych. Standard DPPA przewiduje ocenę stanu chorego przez lekarza i samoocenę chorego przed próbą i po próbie prowokacyjnej. Można także mie-rzyć mediatory i poszczególne parametry odpowiedzi immunolo-gicznej. Zaleca się zastosowanie obiektywnej techniki do ostatecznej oceny DPPA.

Smoliński b., rapiejko P., krzych-fałta e., Gotlib t., emeryk a., buczyłko k., cheł-

mińska M., chełmiński k., Niedoszytko M., świerczyńska-kępa M., kupczyk M., Sy-

bilski a., Mazurek h., Gawlik r., Modrzyński M, Niżankowska-Mogilnicka e., kuna P.,


53

Szczeklik a., Pałczyński c.: Standardy wykonywania donosowych prób prowokacyj-

nych. Postępy dermatologii i alergologii 27(3), 149−161, 2010, If = 0,051

w zakreSIe oceNy NarażeNIa środowISkoweGo

33. Przeprowadzono badania oceny poziomu insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF-1), białka wiążącego insulinopodobny czyn-nik wzrostu (IGFBP-1), koenzymu Q i witaminy E w osoczu 4 grup kobiet o zróżnicowanym stylu życia i różnym zanieczyszczeniu środowiska, zamieszkujących różne regiony Europy. Wykazano, że poziom IGF-1 i IGFBP-1 był niższy w populacjach polskiej i serb-skiej niż w populacji szwedzkiej. Stężenie koenzymu Q w popu-lacji polskiej i szwedzkiej było zbliżone i wynosiło ok. 1 nmol/ml osocza, podczas gdy w populacji serbskiej mieściło się w granicach 1,5–3,5 nmol/ml. Obserwowano podobny rozkład stężeń witaminy E w badanych populacjach: 20–40 nmol/ml wśród Polek i Szwedek, 40–80 nmol/ml wśród mieszkanek Serbii, oraz bardzo niskie stężenie wśród mieszkanek skażonego regionu Serbii (10– –12 nmol/ml). Wykazano, że środowiskowe narażenie na substancje chemiczne, styl życia oraz nawyki żywieniowe to czynniki wpływa-jące na poziom antyoksydantów osocza.

tekle M., Gromadzińska J., Joksic G., antic r., Nilsson r., dallner G., unden a.l.,

brismar k.: Plasma levels of insulin-like growth factor-I, insulin-like growth factor

binding protein-1, coenzyme Q10 and vitamin e in female populations from Poland,

Serbia and Sweden. environment International 36(2), 188−194, 2010, If = 3,516

34. Przeprowadzono badania wpływu narażenia środowiskowego na kadm na gęstość kości. Pomiary wykonano wśród 170 kobiet i 100 męż czyzn z okolic huty cynku. Rezultaty prostej zależności dawka–odpowiedź wykazały zależność między wskaźnikiem śro-dowiskowego narażenia na kadm Cd-U (stężenie kadmu w moczu) a gęstością kości. Jednakże wyniki wieloczynnikowego modelu regresji dowiodły, że parametrami istotnie wpływającymi na obni-żenie gęstości kości (BMD – bone mass density), zarówno u kobiet jak i mężczyzn, jest masa ciała i wiek. Uzyskane wyniki nie wyka-zały bezpośredniego wpływu środowiskowego narażenia na kadm na gęstość kości, natomiast ujawniły, że parametrami istotnie wpły-wającymi na gęstość kości jest wiek i masa ciała. Obniżenie gęstości


54

kości może nastąpić jedynie na skutek pośredniego oddziaływania kadmu na kości poprzez wzmożone wydalanie wapnia z moczem. Wyniki badań dowiodły, że ciągle najbardziej czułym i ważnym efektem w narażeniu środowiskowym na kadm jest wydalanie bia-łek niskocząsteczkowych z moczem. Wykazano, że statystycznie istotne wzmożone wydalanie białek niskocząsteczkowych poja-wia się znacznie wcześniej niż obniżenie gęstości kości mogące być wynikiem narażenia środowiskowego na kadm.

trzcinka-ochocka M., Jakubowski M., Szymczak w., Janasik b., brodzka r.:

the effects of low environmental cadmium exposure on bone density. environ-

mental research 110(3), 286−293, 2010, If = 3,038

35. W badaniach zanieczyszczeń zbiorników wodnych porównano stężenia polichlorowanych dibenzo-p-dioksyn, furanów i polichlo-rowanych bifenyli z różnych obszarów oddziaływania człowieka na środowisko. Materiał do badań pobrano z terenów Polski (Łódź, Sulejów) i Etiopii. W pracy wykazano, że na obszarach o silnej inge-rencji człowieka występuje duże stężenie badanych związków, co świadczy o akumulacji zanieczyszczeń na terenach silnie zurbani-zowanych. Oznaczenia wykonywane były z zastosowaniem wyso-kosprawnej chromatografii gazowej sprzężonej z wysokorozdziel-czą spektrometrią mas (HRGC/HRMS) z wykorzystaniem wzorców znaczonych węglem13C.

urbaniak M., zieliński M., ligocka d., zalewski M.: a comparative analysis of selec-

ted persistent organic pollutants (PoPs) in reservoirs of different types of anthro-

popression Polish and ethiopian studies. fresenius environmental bulletin 19(11),

2710−2718, 2010, If = 0,531

w zakreSIe hIGIeNIczNeJ oceNy środowISka Pracy

36. Dla około 50 % wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń w śro-dowisku pracy (NDS) skutkiem krytycznym jest działanie drażniące na układ oddechowy a podstawę wartości NDS stanowią wyniki badań eksperymentalnych lub epidemiologicznych. W związku z tendencją do ograniczania tego typu badań zaproponowano metodę umożliwiającą ocenę działania drażniącego lotnych związ-ków organicznych na podstawie ich właściwości fizykochemicz-


55

nych z wykorzystaniem równania liniowej zależności energii swo-bodnej (LFER). Dokonano oceny zależności między wartościami log 1/NPT (NPT − próg działania drażniącego) obliczonymi z równania LFER i wartościami log TLV (dopuszczalne stężenie w powietrzu według ACGIH). Uzyskana korelacja dla związków niereaktyw-nych (alkohole, ketony, estry, etery, węglowodory aromatyczne i alifatyczne, amidy) była bardzo wysoka (n = 46, r = 0,89) natomiast dla związków reaktywnych (aldehydy, związki allilowe, aminy alifatyczne, kwasy karboksylowe, akrylany, merkaptany) niższa (n = 29, r = 0,32). Uzyskane wyniki wskazują, że metoda LFER może być stosowana dla przewidywania wartości dopuszczalnych stężeń w środowisku pracy dla związków niereaktywnych, podczas gdy dla związków reaktywnych konieczna będzie korekta uwzględnia-jąca stopień reaktywności chemicznej.

Jakubowski M., czerczak S.: a proposal for calculating occupational exposure limits

for volatile organic compounds acting as sensory irritants on the basis of their phy-

sicochemical properties. Journal of occupational and environmental hygiene 7(7),

429−434, 2010, If = 0,971

37. Przeprowadzono badanie przewidywania szybkości wchłania-nia chemikaliów przez skórę z nasyconych roztworów wodnych. Zastosowano model opisujący zależności liniowe energii swobodnej układu tzw. LFER (linear free-energy relationship). Zmiana energii układu jest liniowo zależna od parametrów przewidywanych na podstawie struktury chemicznej: refrakcja molowa, zdolność do polaryzacji, suma kwasowości i zasadowości wiązania wodoro-wego, objętość McGowana, wyznaczana na podstawie indywidu-alnych rozmiarów atomu i liczby wiązań w każdej cząsteczce. Do badania wybrano 112 substancji (54 lotne i 58 nielotnych), którym przypisuje się znaczący wkład w zwiększeniu narażenia na drodze dermalnej, posiadających ustaloną wartość najwyższego dopusz-czalnego stężenia w powietrzu środowiska pracy (NDS). Zapropo-nowano przypisanie notacji o wchłanianiu przez skórę w wykazie NDS dla 94 (84%) badanych substancji.

kupczewska-dobecka M., Jakubowski M., czerczak S.: calculating the dermal flux

of chemicals with oels based on their molecular structure: an attempt to assign

the skin notation. environmental toxicology and Pharmacology 30(2), 95−102, 2010,

If = 1,293


56

w zakreSIe NarażeNIa zawodoweGo Na arSeN

38. Przeprowadzono badania neurologiczne u 21 hutników z huty miedzi i 16 osób z grupy kontrolnej. U pracowników przewle-kle narażonych na działanie arsenu zaobserwowano objawy kli-niczne, takie jak bezsenność lub senność, drażliwość, bóle głowy, bolesne skurcze mięśni kończyn, parestezje i ból kończyn. Wśród zaburzeń czynnościowych układu nerwowego najczęściej stwier-dzano zmęczenie mięśni. Badanie neurologiczne nie wykazało żadnych zmian organicznych w ośrodkowym i obwodowym ukła-dzie nerwowym (CNS i PNS). W zapisach EEG sklasyfikowanych jako nieprawidłowe stwierdzano najczęściej zmiany uogólnione. Badania wzrokowych potencjałów wywołanych (VEP) wykazały nieprawidłowości w zakresie latencji odpowiedzi wywołanej. Sty-mulacja włókien ruchowych nerwu strzałkowego i przyśrodko-wego wskazywała na obniżenie amplitudy potencjału ruchowego. Stymulacja włókien czuciowych nerwu pośrodkowego wykazała obniżenie amplitudy potencjału czuciowego i zwolnienie przewo-dzenia nerwów łydkowych. Wyniki badań wskazują, że narażenie na arsen w granicach normatywu higienicznego (TLV) powoduje zmiany w układzie nerwowym o charakterze przedklinicznej polineuropatii.Sińczuk-walczak h., Szymczak M., hałatek t.: effects of occupational exposure to

arsenic on the nervous system: clinical and neurophysiological studies. International

Journal of occupational Medicine and environmental health 23(4), 1−9, 2010

w zakreSIe oceNy ekSPozycJI Na radoN I Pole elektroMaGNetyczNe

39. W Centralnym Laboratorium Ochrony Radiologicznej w Warsza-wie przeprowadzono międzylaboratoryjne porównania pomia-rów stężeń radonu. Celem porównań była weryfikacja kompaty-bilności stosowanych metod. Sześć uczestniczących w badaniach instytucji prowadziło pomiary stężeń radonu w ponad 100 miesz-kaniach na terenie całej Polski. Wyniki porównań wykazały, że wszystkie uczestniczące w badaniach laboratoria, w tym Zakład Ochrony Radiologicznej IMP, poprawnie mierzą długookresowe stężenia radonu.


57

Mamont-cieśla k., Stawarz o., karpińska M., kapała J., kozak k., Grządziel d., cha-

łupnik S., chmielewska I., olszewski J., Przylibski t.a., żebrowski a.: Intercompa-

rison of radon cr-39 detector systems conducted in clor’s calibration chamber.

Nukleonika 55(4), 589−593, 2010, If = 0,159

40. Oceniono potencjalne skutki narażenia na pola elektromagnetyczne UMTS (Universal Mobile Telecomunication System) na narząd słuchu. Badania przeprowadzono u zdrowych młodych ochotni-ków. Testy oceny słuchu wykonywane były bezpośrednio przed i po 20-min narażeniu na UMTS w warunkach odpowiadających typowej konwersacji przez telefon komórkowy (pasmo często-tliwoś ci 1947 MHz, maksymalny SAR w 1 g tkanki 1,75 W/kg na poziomie małżowiny usznej). Badania obejmowały ocenę progu słuchu, emisje otoakustyczne produktów zniekształceń nielinio-wych (DPOAE), kontralateralną supresję emisji otoakoakustycznej wywołanej trzaskiem (TEAOE) oraz słuchowe potencjały wywo-łane. Nie wykazano, aby krótkotrwała ekspozycja na pola UMTS o stosunkowo wysokim SAR powodowała jakiekolwiek mierzalne, bezpośrednie skutki na narząd słuchu człowieka.Parazzini M., lutman M.e., Moulin a., barnel c., śliwińska-kowalska M., zmyślo-

ny M., hernadi I., Stefanics G., thuroczy G., ravazzani P.: absence of short-term

effects of uMtS exposure on the human auditory system. radiation research 173(1),

91−97, 2010, If = 3,043

41. Na podstawie analizy dotychczas przeprowadzonych badań epi-demiologicznych na temat skutków zdrowotnych działania pól elektromagnetycznych (PEM) emitowanych przez stacje bazowe telefonii komórkowej wykazano, że w ośmiu z 10 badań stwier-dza się, u osób mieszkających w odległości mniejszej niż 500 m od stacji bazowej, istotnie częstsze występowanie dolegliwości subiektywnych (bóle głowy, zaburzenia koncentracji, zdenerwo-wanie, zmęczenie) w porównaniu z mieszkańcami dalszych okolic. Poziom ekspozycji na PEM w miejscu zamieszkania nie przekraczał dopuszczalnych norm. Można wnioskować, że normy te nie zabez-pieczają mieszkańców przed negatywnymi skutkami zdrowotnymi działania PEM.khurana V.G., hardell l., everaert J., bortkiewicz a., carlberg M., ahonen M.:

epide miological evidence for a health risk from mobile phone base stations. Internatio-

nal Journal of occupational and environmental health 16(3), 263−267, 2010, If = 1,120


58

w zakreSIe NarażeNIa zawodoweGo Na haŁaS

42. W grupie 57 muzyków orkiestrowych przeprowadzono ocenę stanu słuchu w oparciu o badania audiometryczne (PTA) i badania emisji otoakustycznej (TEOAE). Oceniono również stopień spraw-ności komunikacyjnej za pomocą zmodyfikowanego kwestiona-riusza „Amsterdam Inventory for Auditory Disability and Han-dicap” – (m)AIADH. Dla każdego z badanych określono poziom oraz czas trwania ekspozycji na nadmierne dźwięki w trakcie aktywności zawodowej. Audiogramy z ubytkami słuchu w zakre-sie wysokich częstotliwości zaobserwowano w 28% przypadków. Zmierzone progi słuchu zostały porównane z przewidywanymi progami słuchu według normy ISO 1999:1990, obserwowane ubytki słuchu były mniejsze niż przewidywane w zakresie czę-stotliwości 2000–4000 kHz. Wyniki (m)AIADH wskazały u 26 % muzyków pewne trudności w komunikowaniu się w hałaśliwym otoczeniu. Wyniki wskazują na konieczność wprowadzenia pro-gramu ochrony słuchu w tej grupie zawodowej.

Pawlaczyk-Łuszczyńska M., dudarewicz a., zamojska M., śliwińska-kowalska M.:

hearing ability in orchestral musicians. archives of acoustics 35(4), 579−594, 2010,

If = 0,313

43. Przeprowadzono ocenę łącznego wpływu hałasu oraz dodatko-wych czynników ryzyka na trwałe przesunięcie progu słuchu. Badania dotyczyły trzech dodatkowych czynników: narażenia na rozpuszczalniki organiczne, palenie tytoniu i podwyższone ciśnie-nie krwi. Dane dotyczące narażenia i stanu zdrowia zebrano w 24 zakładach pracy. Badana grupa składała się z 3741 pracowników o średnim wieku 39 lat, pracujących przez 16 lat w warunkach narażenia na hałas o poziomie ekspozycji L-EX,(8h) = 86 dB. Przy pomocy badania kwestionariuszowego oceniono kontakt z ana-lizowanymi czynnikami ryzyka. Badana grupa została podzie-lona na podgrupy ze względu na współwystępowanie czynni-ków ryzyka z narażeniem na hałas. Przeprowadzone porównanie rozkładów obserwowanych ubytków słuchu w poszczególnych podgrupach z rozkładami przewidywanymi według normy ISO 1999:1990, pozwoliło na ilościową ocenę wpływu poszczegól-


59

nych czynników ryzyka na wielkość ubytków słuchu osób pracu-jących w warunkach narażenia na hałas. Czynniki ryzyka typu: ekspozycja na rozpuszczalniki organiczne, palenie tytoniu i pod-wyższone ciśnienie krwi, w połączeniu z narażeniem na hałas mogą zwiększyć stopień uszkodzenia słuchu.

dudarewicz a., toppila e., Pawlaczyk-Łuszczyńska M., śliwińska-kowalska M.: the

influence of selected risk factors on the hearing threshold level of noise exposed

employees. archives of acoustics 35(3), 371−382, 2010, If = 0,313

w zakreSIe budowaNIa ModelI ochroNy zdrowIa PracowNIkÓw

44. Przeanalizowano krajowe systemy ochrony zdrowia pracowni-ków w krajach członkowskich Unii Europejskiej. Zwrócono uwagę na fakt dominacji w tych krajach takiego modelu ochrony zdrowia, w którym zdrowie pracowników traktowane jest jako oczywisty rezultat stosowania prewencji techniczno-technologicznej i orga-nizacyjnej w miejscu pracy. Modelowi temu sprzyja działalność normotwórcza UE, która skupia się raczej na harmonizowaniu warunków bezpieczeństwa i higieny pracy, czyniąc środowisko pracy głównym przedmiotem zainteresowania i oddziaływania odpowiednich służb (occupational health services). Działalność medyczna tych służb jest, w konsekwencji takiego podejścia, nie-jako drugoplanowa. W sytuacji niekorzystnych zmian demogra-ficznych w krajach europejskich i obserwowanego starzenia się populacji osób potencjalnie zawodowo aktywnych, może się to stać niewystarczająco skuteczne. Potrzeba umacniania zdrowia i obejmowania przez te służby również problemów zdrowotnych o innej, niż zawodowa, etiologii (w tym chorób przewlekłych) staje się ważnym wyzwaniem. W ocenie skuteczności i efektywności stosowanych modeli ochrony zdrowia trzeba będzie odejść od tra-dycyjnie stosowanych miar a mianowicie liczby wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Postulowaną miarą będzie zdolność populacji do aktywności zawodowej.

rydzyński k., kopias J.a.: Main european models of workers’ health protection.

Industrial health 48(6), 745−747, 2010, If = 1,215


60

w zakreSIe wPŁywu StreSu zawodoweGo Na zdrowIe

45. Opracowano teorię, która wyjaśnia związek między pracą, stresem a chorobami układu krążenia. Omówiono model wielowymiaro-wego badania, którego celem jest analiza zaburzeń regulacji neu-rowegetatywnej jako podłoża chorób układu krążenia, zespołu metabolicznego i cukrzycy oraz ocena ich związku z czynnikami środowiska pracy. W założeniu badanie ma obejmować różnorodne grupy społeczne w krajach na różnym poziomie rozwoju ekono-micznego i społecznego. Zwiększy to moc wnioskowania na temat wpływu pracy na reakcje fizjologiczne człowieka.

karasek r., collins S., clays e., bortkiewicz a., ferrario M.: description of a lar-

ge-scale study design to assess work-stress-disease associations for cardiovascular

disease. International Journal of occupational Medicine and environmental health

23(3), 293−312, 2010

46. Łódź jest miastem o najwyższej w Polsce umieralności ogólnej (13,7/100 000 mieszkańców), w tym umieralność z powodu cho-rób układu krążenia (CVD) stanowi 43,5%. Klasyczne czynniki ry - zyka CVD są przyczyną 50% przypadków CVD, pozostałe to czyn-niki zawodowe i środowiskowe. Aby ocenić udział tych czynników w kształtowaniu ryzyka CVD przeprowadzono badania ankie-towe ukierunkowane na czynniki zawodowe i środowiskowe. Grupę badaną stanowili wszyscy pacjenci (łącznie 1053 osoby, w tym 692 mężczyzn i 361 kobiet w wieku 59,9±10,4 lat) hospitali-zowani w okresie jednego roku kalendarzowego z powodu pierw-szego zawału mięśnia sercowego w I i II Klinice Kardiologii UM w Łodzi. Jest to pierwsze w Polsce tego typu badanie. Wykazano, że najwięcej przypadków zawału mięśnia sercowego występo-wało w grupie wiekowej 56–60 lat (21,6% wszystkich przypadków). Większość osób oceniało stan swojego zdrowia przed zawałem jako dobry (32,6%) lub dość dobry (30,1%). 50,1% badanych odczuwało w przeszłości ból w klatce piersiowej, aż 30% nie zgłosiło się z tego powodu do lekarza. Ekspozycja na hałas w miejscu pracy dotyczyła 45,5% badanych, na pyły różnego pochodzenia – 41,7%, na czynniki chemiczne – 33%. 54,2% osób odczuwało stres związany z pracą a 62,1% wiązało zawał z napięciem i stresem. Za przyczynę zawału 31,2% uznało nadmierny wysiłek fizyczny. Z naszych badań wynika,


61

że stres zawodowy odgrywa główną rolę w kształtowaniu ryzyka sercowo-naczyniowego.

bortkiewicz a., Gadzicka e., Siedlecka J., Szyjkowska a., Viebig P., wranicz J.k.,

kurpesa M., dziuba M., trzos e., Makowiec-dąbrowska t.: work-related risk factors

of myocardial infarction. International Journal of occupational Medicine and envi-

ronmental health 23(3), 255−265, 2010

OSiĄgNiĘciA O ZNAcZeNiu prAktycZNyM

w zakreSIe oceNy NarażeNIa zawodoweGo Na czyNNIkI SzkodlIwe

1. W oparciu o monitoring środowiska pracy uzyskano aktualne dane na temat zawodowego narażenia na wielopierścieniowe węglowo-dory aromatyczne (WWA) w różnych gałęziach przemysłu. Uzy-skane wyniki stanowią niezbędną podstawę do podjęcia próby wyznaczenia wartości dopuszczalnego stężenia w materiale biolo-gicznym (DSB) jako biologicznego wskaźnika narażenia na WWA.

2. Wprowadzono system monitorowania personelu medycznego zatrudnionego w salach operacyjnych w oparciu o pełną znajomość środowiska pracy. Zastosowana metodyka analityczna wykorzystu-jąca technikę chromatografii gazowej z detekcją mas daje gwarancję, że żadna z występujących substancji nie będzie pominięta w oce-nie ryzyka zawodowego. Prowadzone badania przyczyniły się do poprawy warunków pracy poprzez modernizację systemów wen-tylacyjnych, czego dowodem były kolejne badania wykonywane w tych samych salach operacyjnych.

3. Opracowano metodykę umożliwiającą oznaczanie, w jednej próbce rozpuszczalnych związków chromu (III) i (VI), w powietrzu środo-wiska pracy. Oznaczono poziomy stężeń dymu i jego składników: żelaza, manganu, niklu, chromu (Cr (VI) całkowitego, rozpuszczal-nych związków Cr (III) i (VI)), występujących na stanowiskach spa-wania i przy obsłudze robota spawalniczego. Oceniono, że spawa-cze zajmujący się spawaniem stali chromowo-niklowych, stosujący metodę spawania elektrodą topliwą w osłonie gazów, pracowali w warunkach szkodliwych dla zdrowia, ze względu na przekrocze-


62

nia normatywów higienicznych dymu, manganu oraz sporadycznie Cr(VI) nierozpuszczalnego i Cr(III).

4. Na podstawie badań przeprowadzonych w 30 fermach intensywnej hodowli zwierząt, w których zatrudnionych było 90 pracowników, wykazano istotnie podwyższone stężenia bioaerozolu bakteryjnego i grzybowego oraz pyłu organicznego. W badanej grupie stwier-dzono podwyższone ryzyko dolegliwości grypopodobnych oraz alergicznych. Wyniki badania wskazały na konieczność stosowania ochron indywidualnych dróg oddechowych i skóry podczas prac przy zwierzętach hodowlanych. Raport z badań przekazano przed-stawicielom związku hodowli zwierząt POLSUS oraz zamiesz-czono na stronie internetowej Krajowego Punktu Informacyjnego ds. Czynników Biologicznych, celem wykorzystania przez służby Inspekcji Sanitarnej i Inspekcji Pracy oraz służby medycyny pracy.

Szadkowska-Stańczyk I., bródka k., buczyńska a., cyprowski M., kozajda a., So-

wiak M.: ocena narażenia na bioareozole pracowników zatrudnionych przy inten-

sywnej hodowli trzody chlewnej. Medycyna Pracy 61(3), 257−269, 2010

buczyńska a., Szadkowska-Stańczyk I.: Problemy higieny pracy i zagrożenia zdro-

wotne towarzyszące intensywnej produkcji trzody chlewnej. Medycyna Pracy 61(3),

323−331, 2010

w zakreSIe dIaGNoStykI I ProfIlaktykI chorÓb zawodowych

5. W ramach tematu „Astma u spawaczy – uwarunkowania i diagno-styka” opracowano zalecenia oraz algorytm diagnostyczny zawo-dowej astmy oskrzelowej u spawaczy oraz zalecenia do opieki pro-filaktycznej nad osobami pracującymi na stanowisku spawacza.

wittczak t.: astma spawaczy. Praca i zdrowie 6, 36−38, 2010

6. Opracowano polską wersję skali oceny dyskomfortu traktu gło-sowego (Vocal Tract Discomfort – VTD) u osób zawodowo pra-cujących głosem. Wykazano, że skala VTD jest czułym testem do wykrywania trudnych diagnostycznie dysfonii czynnościowych; pacjenci z tymi schorzeniami uzyskali gorsze wyniki niż pacjenci z dysfoniami organicznymi. Cechuje się ona wysoką rzetelnością testu. Opracowaną skalę wdrożono do diagnostyki zaburzeń głosu


63

u pacjentów leczonych w Klinice Audiologii i Foniatrii Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi oraz do oceny wyników rehabilitacji głosu u nauczycieli na turnusach sanatoryjnych, przeprowadza-nych w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.

woźnicka e., śliwińska-kowalska M.: ocena przydatności skali traktu głosowego

(Vtd) w diagnostyce dysfonii czynnościowej. otorynolaryngologia − Przegląd kli-

niczny 9(4), 204−209, 2010

Marszałek S., Niebudek-bogusz e., woźnicka e., śliwińska-kowalska M.: diagnostyka

fizjoterapeutyczna i osteopatyczna w zawodowych zaburzeniach głosu. Medycyna

Pracy 61(2), 205−211, 2010

Niebudek-bogusz e., Marszałek S., woźnicka e., Minkiewicz z., hima J., śliwińska-

-kowalska M.: turnus sanatoryjny intensywnej rehabilitacji głosu u nauczycieli.

Medycyna Pracy 61(6), 685−691, 2010

7. Opracowano propozycję ujednoliconych kryteriów oceny spraw-ności czynnościowej słuchu dla celów kwalifikowania do prac na stanowiskach wymagających dobrej sprawności słuchu. Wskazano na konieczność uzupełnienia badań słuchu stosowanych w postę-powaniach medyczno-orzeczniczych o standaryzowany test rozu-mienia mowy w szumie. Przedstawiono propozycję ujednolicenia kryteriów oceny stanu słuchu stosowanych przez lekarzy medy-cyny pracy i lekarzy orzeczników.

w zakreSIe MetodykI SzacowaNIa ryzyka zdrowotNeGo

8. Dokonano krytycznej oceny metod służących do bezpomiarowej oceny ryzyka związanego ze stosowaniem czynników chemicz-nych i prognozowania poziomów narażenia. Oceniano programy: COSHH Essentials (Control of Substances Hazardous to Health), WHO/ILO Toolkit EASE oraz ECETOC – Targeted Risk Asses-sment (TRA) i Stoffenmanager wykazując ich ograniczoną przy-datność w polskich warunkach. Na podstawie przeprowadzonej oceny modeli i narzędzi oceny ryzyka jako parametry, przydatne do bezpomiarowego szacowania ryzyka wybrano: ilość substancji, jej zdolność do rozprzestrzeniania (lotność, pylistość) oraz jej klasyfi-kację pod względem szkodliwości. W oparciu o wybrane parametry opracowano zalecenia, w jakich sytuacjach uzasadnione jest uzna-


64

nie inhalacyjnego narażenia na czynniki chemiczne za nieistotne i niepowodujące ryzyka na podstawie rozeznania wstępnego, bez wykonywania pomiarów stężeń tych czynników w powietrzu na stanowiskach pracy.

w zakreSIe ProfIlaktykI StreSu zawodoweGo

9. W ramach projektu „Pozytywne i negatywne elementy psychospo-łecznego środowiska pracy w szkole a przemoc w relacji nauczy-ciel – uczeń” wydano podręcznik metodyczny dotyczący radzenia sobie ze stresem zawodowym i wypaleniem zawodowym nauczy-cieli. Podręcznik opiera się na aktualnej diagnozie stanu psycho-społecznych czynników środowiska pracy polskich nauczycieli. Jego innowacyjny charakter wynika z tego, że uwzględniono w nim nie tylko problem czynników patogennych (stresorów), ale także czynniki salutogenne (pozytywne). Uwzględniono także nieobecne we wcześniejszych badaniach rodzaje stresorów, np. narażenie na agresję elektroniczną (cyberprzemoc). Proponowane rozwiązania stanowią zintegrowany program promocji zdrowia psychicznego nauczycieli zarówno na poziomie społeczno-organizacyjnym, jak i jednostkowym.

Pyżalski J., Merecz-kot d.: Psychospołeczne warunki pracy nauczycieli. Pomiędzy

wypaleniem zawodowym a zaangażowaniem. kraków: Impuls, 2010

w zakreSIe koNtrolI JakoścI badań tokSykoloGIczNych

10. Po przeprowadzeniu rutynowej kontroli w Zakładzie Toksykologii i Kancerogenezy, przez inspektorów Departamentu Dobrej Prak-tyki Laboratoryjnej Biura ds. Substancji i Preparatów Chemicznych, przedłużone zostały uprawnienia Pracowni Toksykologii Mole-kularnej do prowadzenia badań cytotoksyczności podstawowej in vitro oraz działania genotoksycznego/mutagennego in vitro na komórkach ssaków ustalonych linii lub komórkach pierwotnych w zgodności z zasadami Dobrej Praktyki Laboratoryjnej (Decyzja Nr 1/2009/DPL i Nr 1/2011/DPL). Pracowni Patologii nadane zostały uprawnienia do wykonywania badań histopatologicznych w ocenie działania toksycznego i kancerogennego substancji i preparatów


65

chemicznych w zgodności z zasadami Dobrej Praktyki Laboratoryj-nej (Decyzja Nr 1/2011/DPL).

11. Utrzymywano i rozwijano system jakości badań i usług. W ramach tej działalności kontynuowano akredytację laboratoriów czterech zakładów: • Zakładu Bezpieczeństwa Chemicznego: Pracownia Monito-

ringu Biologicznego, Pracownia Higieny Pracy oraz Labora-torium Badawczo-Pomiarowe Organicznych Zanieczyszczeń Środowiska – certyfikat nr AB 215,

• Zakładu Ochrony Radiologicznej: Pracownia Oceny Narażenia Zawodowego, Pracownia Zagrożeń Elektromagnetycznych i Laboratorium Wzorców Wtórnych – certyfikat nr AB 327 oraz Laboratorium Wzorców Wtórnych – certyfikat nr AP 075,

• Zakładu Zagrożeń Fizycznych: Pracownia Hałasu i Wibracji – certyfikat nr AB 328,

• Zakładu Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia: Pracownia Aerozoli – certyfikat nr AB 497.

w zakreSIe badań oceNy tokSyczNoścI wyrobÓw MedyczNych

12. Laboratorium Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych przepro-wadziło badania materiałów szewnych – nici chirurgicznych nie-wchłanialnych, syntetycznych, w celu określenia:• toksyczności in vivo na myszach Imp:Balb/c, • reaktywności śródskórnej in vivo na królikach Imp: BN,• aktywności działania hemolizującego.

13. Laboratorium Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych przepro-wadziło badania wyrobów medycznych (kołder, poduszek, emulsji przeciwłupieżowej), w celu określenia: • działania miejscowo drażniącego na skórę (test naskórny

jednorazowy, ekspozycja zamknięta) in vivo na królikach Imp: BN,

• działania uczulającego skóry in vivo na świnkach morskich Imp: D-H.


66

14. Laboratorium Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych przepro-wadziło badania wyrobów medycznych (substancji OILFIX i sub-stancji LINFIX) w celu określenia: działania miejscowo drażniącego na skórę (test naskórny jednorazowy, ekspozycja zamknięta) in vivo na królikach Imp: BN; działania uczulającego skóry in vivo na świn-kach morskich Imp: D-H; jałowości; czystości mikrobiologicznej.

15. Laboratorium Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych przepro-wadziło badania dotyczące wdrożenia zabiegów operacyjnych – implantacji w tkankę podskórną i w tkankę mięśniową in vivo na zwierzętach laboratoryjnych:

• implantów niklowych u świnek morskich Imp: D-H,

• bioresorbowalnych siatek chirurgicznych do beznapięciowego zaopatrywania przepuklin pokrytych modyfikowaną celulozą bakteryjną u szczurów Imp: WIST.

w zakreSIe oceNy tokSyczNoścI wyrobÓw użytkowych

16. Oceniono zagrożenie zdrowia wynikające z nadmiernej zawarto-ści metali (w tym ołowiu) w zabawkach oraz naczyniach do picia. Badaniami objęto zabawki, naczynia i smoczki dla dzieci. Wyniki migracji metali z zabawek nie wykazały przekroczenia granicz-nych wartości. Przekroczenie ustalonego limitu, stwierdzono tylko w przypadku ołowiu w figurce smoka, gdzie górny dopuszczalny limit był przekroczony około 200 razy. Analiza migracji metali z naczyń do picia wykazała przekroczenie limitu migracji dla ołowiu (o 43% i 111%), w dwóch przypadkach. Uzyskane wyniki wskazują, że spośród trzech metod zastosowanych do oceny zawar-tości metali w badanych produktach, metoda migracji wg polskiej normy, okazała się być najbardziej precyzyjna i użyteczna. Analiza wyników dowiodła, że technika ablacji laserowej może być raczej użyta do analizy półilościowej lub tzw. „mapowania” zawartości metali w badanym produkcie, natomiast nie do ilościowego okre-ślenia stężenia metali w zabawkach lub naczyniach do picia. Bada-nia migracji metali z zabawek i innych produktów przeznaczonych do kontaktu z żywnością powinny być wykorzystane do oceny zagrożenia zdrowia.


67

w zakreSIe dzIaŁań Na rzecz oSÓb NIePeŁNoSPrawNych

17. W ramach tematu „Orzecznictwo o zdolności do pracy i aktywi-zacja zawodowa osób niepełnosprawnych – zasady dobrej prak-tyki w opiece profilaktycznej nad pracownikiem niepełnospraw-nym i w orzecznictwie o niepełnosprawności” opracowano stronę internetową Krajowego Ośrodka ds. Orzecznictwa i Aktywizacji Zawodowej Osób Niepełnosprawnych – http://www.imp.lodz.pl. Ustalono wytyczne do opieki profilaktycznej nad pracownikiem niepełnosprawnym dla chorób układu krążenia, układu ruchu, zaburzeń psychicznych, chorób układu oddechowego, nerwowego, cukrzycy, nowotworów oraz uszkodzenia narządów zmysłów.

18. Przeprowadzono pierwszą w Polsce ocenę najczęstszych proble-mów i błędów, popełnianych podczas badań profilaktycznych osób niepełnosprawnych. Analizie poddano dokumentację pracowni-ków zakładu pracy chronionej. Okazuje się, że badania profilak-tyczne osób niepełnosprawnych zatrudnionych w zakładzie pracy chronionej są zwykle przeprowadzane w szerszym zakresie niż obligatoryjny, a termin badania okresowego skracany do 1 roku. Jest to najprawdopodobniej wynikiem błędnego przekonania panu-jącego wśród lekarzy uprawnionych do badań profilaktycznych, że pracowników niepełnosprawnych należy badać co rok. Często stosowane dopisywanie, na zaświadczeniu o przeciwwskazaniach do pracy na określonym stanowisku, ograniczeń w wykonywaniu pracy jest niezgodne z obowiązującymi w naszym kraju przepisami prawnymi. Istnieje konieczność zmian legislacyjnych pozwalają-cych lekarzowi przeprowadzającemu badanie na zaproponowanie dostosowania stanowiska pracy do możliwości badanego.

w zakreSIe dzIaŁań edukacyJNych I ProMocJI zdrowIa

19. Opracowano metodykę oddziaływań edukacyjnych skierowa-nych specyficznie do pracowników o niskim poziomie wykształ-cenia, do zastosowania w ramach programów promocji zdro-wia. Powstała ona w wyniku realizacji projektu „Wzmocnienie kompetencji nisko wykształconych pracowników w zakresie


68

ich wyborów zdrowotnych, w kontekście zmian na rynku pracy” (LEECH). Metodyka została oparta o rozpoznanie specyfiki świadomości zdrowotnej nisko wykształconych pracowników (poprzez badania przeprowadzone w Polsce, Hiszpanii, Słowenii i Łotwie) oraz wiedzę typu know-how na temat edukacji zdro-wotnej dorosłych. Metodyka ta została upowszechniona poprzez serwisy internetowe partnerów realizujących projekt oraz poprzez wydanie poradnika (pięć wersji językowych). W Polsce do wdra-żania metodyki zostali przygotowani przedstawiciele służb medy-cyny pracy. Podobne działania podjęte zostały w ramach lokal-nych struktur zajmujących się edukacją zdrowotną pracujących w pozostałych krajach uczestniczących w projekcie. Opracowana metodyka pozwala pokonywać trudności w odbiorze i rozumie-niu komunikatów dotyczących zdrowia przez nisko wykształcone osoby (low health literacy), co uznaje się za jeden z kluczowych problemów edukacji zdrowotnej i kształtowania prozdrowotnych stylów życia.

20. Opracowano narzędzia do ewaluacji przebiegu wdrożenia progra-mów promocji zdrowia psychicznego, realizowanych w zakładach pracy i koordynowanych w skali województwa. Ich zastosowanie w diagnozie „Kujawsko-Pomorskiego programu promocji zdro-wia psychicznego w miejscu pracy” pozwoliło udoskonalić woje-wódzką strategię wdrożeniową przyjętą na kolejne lata. Wnioski z ewaluacji wykorzystano w szkoleniach liderów tego programu. Opracowano algorytmy wzmacniania pozycji lidera w kontaktach z pracodawcą oraz współdziałania z koordynatorem wojewódz-kim. Wypracowane narzędzia i rozwiązania mogą być stosowane w innych podobnych wdrożeniach.

w zakreSIe kSztaŁceNIa lekarzy

21. Po raz pierwszy w Polsce oceniono stan wiedzy lekarzy sprawu-jących profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, na temat zagadnień dotyczących orzekania o przeciwwskazaniach lub braku przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku u pracowników/kandydatów do pracy z orzeczonym stopniem niepełnosprawności. Z przeprowadzonego badania wynika,


69

że wiedza ta jest niewystarczająca, głównie ze względu na brak wytycznych w tym zakresie i odpowiedniego kształcenia lekarzy. Najwięcej problemów przy orzekaniu o zdolności do pracy spra-wiają zaburzenia psychiczne, padaczka i cukrzyca.

w zakreSIe oPracowaNIa dokuMeNtacJI SzkodlIweGo dzIaŁaNIa czyNNIkÓw SzkodlIwych wyStĘPuJących w środowISku Pracy

22. W 2010 roku opracowano wytyczne szacowania ryzyka zdrowot-nego dla następujących 5 czynników rakotwórczych: 4-amino- -2’,3-di metyloazobenzen, 4,4’-bis(dimetyloamino)benzofenon (ke-ton Michlera), 4,4’-metylenobis(o-toluidyna), 4,4’-metylenodiani-lina, 4-ami noazobenzen. Zakres tematyczny wytycznych dla po sz-czególnych czynników rakotwórczych obejmuje: dane dotyczące właściwości fizykochemicznych, występowanie, zastosowanie, nara-żenie zawodowe, działanie biologiczne: (drogi wchłaniania, działa-nie toksyczne na ludzi, działanie toksyczne na zwierzęta), dowody działania rakotwórczego: działanie rakotwórcze na ludzi, działanie rakotwórcze na zwierzęta, działanie mutagenne, działanie terato-genne i wpływ na rozrodczość, jakościową ocenę rakotwórczości (w tym umiejscowienie nowotworu), ilościową ocenę rakotwórczo-ści, normatywy higieniczne. Ilościową ocenę rakotwórczości prze-prowadzono dla 4 substancji rakotwórczych rozpatrywanych przez Zespół Ekspertów ds. Aktualizacji Wykazu Czynników Rakotwór-czych w 2010 r. Są to następujące substancje chemiczne: 4-amino-2’,3- -di metyloazobenzen, 4,4’-bis(dimetyloamino)benzofenon (keton Michlera), 4,4’-metylenobis(2-metyloanilina, 4,4’-metylenodiani-lina. We wszystkich przypadkach do modelowania ryzyka nowo-tworowego u ludzi wykorzystano wyniki badań rakotwórczości przeprowadzonych na zwierzętach. Ze względu na niewystarcza-jącą ilość dostępnych danych nt. 4-aminoazobenzenu przeprowa-dzenie ilościowej oceny rakotwórczości w przypadku tego związku nie było możliwe. 4-amino-2’,3-dimetyloazobenzen; 4aminoazobenzen; 4,4’-bis(di me ty loamino) ben-

zofenon (keton Michlera); 4,4’-Metyleno bis(o toluidyna); 4,4’-Metyleno-dianilina.

wytyczne Szacowania ryzyka zdrowotnego dla czynników rakotwórczych. 1(28),

5−102, 2010


70

w zakreSIe tworzeNIa reJeStrÓw I baz daNych

23. Kontynuowano monitorowanie zapadalności na choroby zawo-dowe. Monitoring jest prowadzony w Centralnym Rejestrze Chorób Zawodowych na podstawie „Kart stwierdzenia choroby zawodowej” przesyłanych przez stacje sanitarno-epidemiolo-giczne z terenu całego kraju. W 2009 roku stwierdzono w Pol-sce 3146 przypadków chorób zawodowych (o 400 mniej niż w roku poprzednim). Współczynnik zapadalności wynosił 29,9 na 100 tys. zatrudnionych. Zachorowalność ogólną na choroby zawodowe kształtowały głównie: choroby zakaźne lub paso-żytnicze, pylice płuc, przewlekłe choroby narządu głosu i obu-stronny trwały ubytek słuchu, stanowiły one w sumie 76,5% stwierdzonych przypadków. Większość (92,7%) stwierdzonych chorób zawodowych powstała po minimum 10-letnim okresie pracy w narażeniu na czynnik szkodliwy. Zachorowania na cho-roby zawodowe wśród mężczyzn stanowiły 60,6% wszystkich stwierdzonych przypadków. Niemal połowę przypadków chorób zawodowych (49,5%) stwierdzono poza przemysłem. Najwyższe wartości współczynnika odnotowano w następujących sekcjach gospodarki narodowej (wg PKD): rolnictwo, leśnictwo, łowiec-two i rybactwo (451,4), górnictwo węgla i wydobywanie (297,5), edukacja (49,8), opieka zdrowotna i pomoc społeczna (34,5) oraz przetwórstwo przemysłowe (26,9). Wyniki monitoringu w postaci opracowania: „Choroby zawodowe w Polsce w 2009 r.” zostały przekazane do: Ministerstwa Zdrowia, Głównego Inspektoratu Sanitarnego, Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Głównego Urzędu Statystycznego.

24. Aktualizowano i weryfikowano bazy danych Krajowego Cen-trum Informacji Toksykologicznej oraz przygotowywano mate-riały o charakterze informacyjnym lub prewencyjnym. Opraco-wano i wprowadzono do bazy ITOX 600 nowych kart preparatów oraz zaktualizowano 35 dokumentów. Zakodowano i wprowa-dzono do komputera protokoły informacyjne dotyczące pacjentów hospitalizowanych na Oddziale Toksykologii IMP w Łodzi w la - tach 2008−2009 (3082 ankiety). Wprowadzono do bazy protokoły


71

z toksykologicznych konsultacji telefonicznych udzielonych przez lekarzy toksykologów z Oddziału Toksykologii w Łodzi w la - tach 2008−2009 (970 ankiet). Uzyskane wyniki analizy przed-stawiono w postaci opracowania pt. „Przyczyny ostrych zatruć w latach 2008–2009 na Oddziale Toksykologii Kliniki Chorób Zawo-dowych i Toksykologii IMP w Łodzi”. Udzielono ponad 350 infor-macji toksykologicznych (wykorzystując bazy: ITOX, POISINDEX oraz TOMES Plus).

25. Kontynuowano tworzenie bazy danych Centralnego Rejestru Danych o Narażeniu na Substancje, Preparaty, Czynniki lub Pro-cesy Technologiczne o Działaniu Rakotwórczym lub Mutagen-nym (badanie ciągłe). W 2009 roku zaobserwowano stabilizację liczby danych nadsyłanych do centralnego rejestru w stosunku do poprzedniego roku:

• Zgłoszono występowanie na stanowiskach pracy 270 substan-cji chemicznych w 2557 zakładach pracy − liczba osobonara-żeń wyniosła prawie 169 tys. (wzrost w stosunku do ub. roku o 6,2%). Najbardziej rozpowszechnionymi substancjami są benzen, związki chromu(VI) (głównie dichromian i chromian potasu, tritlenek chromu), azbest, benzyna, tlenek etylenu i benzo(a)piren oraz pozostałe WWA.

• Narażenie na promieniowanie jonizujące zgłosiło 1310 zakła-dów pracy – wykazano ponad 120 tys. osób narażonych. Pro-mieniowanie występuje głównie w placówkach służby zdro-wia oraz w instytutach naukowo-badawczych, ale największą liczbę narażonych osób zgłaszają kopalnie i kombinaty górni-czo-hutnicze.

• Wśród procesów technologicznych zamieszczonych w wyka-zie dominowały prace w narażeniu na pył drewna twardego (11,3 tys. osób w 664 zakładach), procesy technologiczne zwią-zane z narażeniem na WWA z produktów węglowych były znacznie mniej rozpowszechnione (3,6 tys. osób w 125 zakła-dach).

• W przypadku czynników biologicznych zgłoszono 210 tys. osób narażonych na wirus WZW typu B i 197 tys. na WZW C w 1223 zakładach pracy. Tak duże i zupełnie nieporównywalne


72

z danymi z poprzednich lat liczby spowodowane są interpreta-cją GIS przesłaną w ubiegłym roku do WSSE, zgodnie z którą jako osoby narażone na rakotwórcze działanie WZW typu B lub C należy wykazywać nie tylko osoby zakażone, ale wszyst-kie osoby potencjalnie mające możliwość zakażenia na stano-wisku pracy. Zbieranie informacji o narażeniu na czynniki bio-logiczne w takiej postaci wydaje się nieuzasadnione, chociaż należy pozostawić wirusy WZW B i C w wykazie czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy ze względu na możliwość prawnego uznania raka wą-troby wywołanego tymi wirusami za chorobę zawodową.

26. Kontynuowano zadania, utworzonego na mocy Decyzji Ministra Zdrowia z 2005 roku, Rejestru Czynników Biologicznych w Miej-scu Pracy oraz Krajowego Punktu Informacyjnego ds. Czynników Biologicznych (KPI). Głównym zadaniem Rejestru Czynników Bio-logicznych jest gromadzenie oraz bieżące przetwarzanie i analizo-wanie informacji napływających od pracodawców i dotyczących zamierzonego użycia czynników biologicznych w celach naukowo-badawczych, przemysłowych lub diagnostycznych. Do podstawo-wych zadań Krajowego Punktu Informacyjnego należy prowadze-nie działalności konsultacyjnej i edukacyjnej pomocnych w ocenie ekspozycji i szacowaniu ryzyka dla zdrowia wynikającego z nara-żenia na czynniki biologiczne w miejscu pracy, planowaniu i reali-zacji działań profilaktycznych w związku z tymi zagrożeniami oraz w prawidłowym rejestrowaniu przez pracodawców wiarygodnych informacji o czynnikach biologicznych. Działalność Krajowego Punktu Informacyjnego stanowi merytoryczne wsparcie dla inspek-cji nadzorujących warunki pracy, służby medycyny pracy sprawu-jącej profilaktyczną opiekę nad pracującymi oraz dla pracodawców w rozwiązywaniu problemów związanych z zawodową ekspozy-cją na czynniki biologiczne. W 2010 roku na stronie internetowej umieszczono 5 nowych opracowań związanych z narażeniem na czynniki biologiczne.

27. W ramach programu Amiantus: „Nadzór i koordynacja badań pro-filaktycznych pracowników w zakładach przetwórstwa azbestu


73

w Polsce”, na podstawie zgromadzonej dokumentacji klinicznej pacjentów zgłaszających się na badania profilaktyczne w 13 ośrod-kach medycyny pracy, założono bazę danych oraz przeprowa-dzono analizy wyników dla 1561 osób zbadanych w 2010 roku.

w zakreSIe rozwoJu zaPlecza edukacyJNo-INforMacyJNeGo

28. W ramach rozwijania zaplecza edukacyjno-informacyjnego zbio-rów Biblioteki Naukowej IMP poszerzono księgozbiór o 200 vol. książek, 3 CD-ROM i 54 vol. czasopism. Administrowano i zarzą-dzano dostępem do baz: Wirtualna Biblioteka Nauki (Elsevier, Springer, serwis Web of Knowledge, czasopisma Nature i Science), Wiley InterScience, Scopus, Oxford Journals, EBSCO, Medline with Full Text, PsycARTICLES, LexPolonica Perfecta, Polska Bibliografia Lekarska. Opracowano i zaktualizowano bazy biblio-graficzne MEDIP, NAUKA, PUB. Uzupełniono zawartość cyfro-wego repozytorium ECNIS o bieżące publikacje.

29. Wykonano oceny dorobku publikacyjnego pracowników IMP: wieloletnią do ankiety jednostki, roczną, kwartalne, indywidualne (do tematów i grantów). Opracowano analizy bibliometryczne dorobku publikacyjnego zgodnie z wymaganiami Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów. Sporządzono analizy cytowań na potrzeby indywidualne pracowników, dla wybranych czaso-pism i instytucji naukowej. Wdrożono serwis dla społeczności naukowej do tworzenia indywidualnych profili pracowników, umożliwiający zarządzanie publikacjami i wykonywanie analiz bibliometrycznych.

w zakreSIe SzkoleNIa

30. W ramach programu wieloletniego „Pozytywne i negatywne ele-menty psychospołecznego środowiska pracy w szkole a przemoc w relacji nauczyciel – uczeń” opracowano program szkoleniowy dla pilotażowej grupy 60 profesjonalistów – m.in. zajmujących się


74

szkoleniem nauczycieli oraz zarządzaniem oświatą z kuratoriów, Wojewódzkich Ośrodków Doskonalenia Nauczycieli, przedstawi-cieli nauczycielskich związków zawodowych. Program szkolenia obejmował problematykę salutogennych i patogennych czynni-ków środowiska pracy nauczyciela oraz rozumienia ich roli jako determinant wypalenia zawodowego lub dobrostanu nauczyciela. Zaprezentowano strukturę modelowych działań z zakresu promocji zdrowia psychicznego nauczycieli.

31. W ramach realizacji tematu „Opracowanie danych statystycznych dotyczących zasobów i działalności służby medycyny pracy w Pol-sce za rok 2009” zorganizowano konferencję szkoleniową „Znacze-nie dobrej rejestracji danych o działalności służby medycyny pracy w perspektywie zmian w ochronie zdrowia pracujących”. Szkolenie skierowane było do osób zajmujących się przygotowaniem sprawoz-dawczości statystycznej w Wojewódzkich Ośrodkach Medycyny Pracy. Program konferencji obejmował zagadnienia: rola psycholo-gów w orzecznictwie na potrzeby kodeksu pracy, badania lekarskie i psychologiczne kandydatów do pracy i pracowników – aspekty prawne, system ochrony zdrowia pracujących w aspekcie zmian i zagrożeń oraz przedstawienie problemów związanych z pozy-skiwaniem danych statystycznych dotyczących służby medycyny pracy. W spotkaniu wzięło udział 25 osób.

32. W ramach realizacji projektu międzynarodowego „Wzmocnie-nie kompetencji gorzej wykształconych pracowników w zakresie ich wyborów zdrowotnych w kontekście zmian na rynku pracy” (LEECH) opracowano innowacyjne metody edukacyjne dla promo-cji zdrowia pracowników o niskim poziomie wykształcenia dosto-sowane do ich specyficznych potrzeb i możliwości. W ramach pro-jektu odbiorcy (szkoleniowcy oraz edukatorzy pracujący na rzecz edukacji zdrowotnej osób o niskim statusie wykształcenia) otrzy-mali wiedzę oraz kompetencje użyteczne w pracy z grupą odbior-ców końcowych (pracownikami o niskim poziomie wykształcenia, tj. niepełne oraz pełne podstawowe lub zasadnicze zawodowe, w projekcie określanymi jako LEE, z ang. low educated emplyees). Przeprowadzono dla nich szkolenie oraz przekazano im materiały dydaktyczne związane z edukowaniem zdrowotnym i prowa-


75

dzeniem działań z zakresu promocji zdrowia dostosowanych do potrzeb osób o niskim poziomie wykształcenia.

33. W ramach tematu „Ocena i Zarządzanie Ryzykiem – Europejski Pro-gram Szkoleniowy” (RISK ASSETs) opracowano jednolity program szkolenia z zakresu oceny ryzyka, który przyczyni się do ułatwie-nia szkoleń z tego zakresu poprzez: dostępność zharmonizowanego schematu szkolenia spełniającego wymagania unijne i zaspokajają-cego potrzeby osób zajmujących się obszarem zdrowia publicznego i nie tylko; zaistnienie kursu oceny ryzyka rozpoznawalnego na terenie całej UE; oraz stworzenie lepszych perspektyw zawodowych dla osób pragnących specjalizować się w dziedzinie oceny ryzyka. W 2010 r. opracowano moduły szkoleniowe z zakresu toksykologii, monitoringu środowiska i biomonitoringu na poziomie podstawo-wym oraz wstępnie przygotowano zakres tematyczny powyższych modułów na poziomie zaawansowanym, z uwzględnieniem profilu kompetencyjnego uczestnika i absolwenta poszczególnych modu-łów kursu. Przygotowano program kursu pilotażowego, a także opracowano i przeprowadzono wykłady z zakresu toksykologii i monitoringu środowiska dla uczestników.

34. W ramach tematu „Utrzymanie i rozwijanie systemu jakości badań i usług w higienie pracy” w Biurze Zapewnienia Jakości w ramach utrzymania i doskonalenia właściwego systemu zarządzania w laboratoriach IMP, które posiadają akredytację lub działają zgod-nie z zasadami Dobrej Praktyki Laboratoryjnej (DPL) lub Dobrej Praktyki Wytwarzania (DPW) realizowano programy szkolenia pracowników laboratoriów, przeprowadzono kontrole i audyty wewnętrzne oraz przeglądy zarządzania.

35. Zrealizowano 72 szkolenia dla kierowców transportu miejskiego dotyczące profilaktyki chorób związanych z pracą i radzenia sobie ze stresem. W szkoleniach uczestniczyło 728 kierujących miejskim transportem. Zadanie zostało wykonane w ramach tematu „Pro-gramy profilaktyczne ukierunkowane na choroby związane z pracą u kierujących pojazdami transportu publicznego – wdrożenie i ewaluacja”.


76

36. W wyniku realizacji projektu „Opracowanie kompleksowych pro-gramów zdrowotnych” w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (POKL) przygotowano kompleksowe programy profilak-tyczne z zakresu: ochrony słuchu, chorób skóry, chorób alergicz-nych, chorób zakaźnych lub pasożytniczych, chorób układu ruchu i obwodowego układu nerwowego, chorób układu krążenia i zagro-żeń psychospołecznych oraz wdrożenie wybranych elementów tych programów. Przeprowadzono szkolenia dla lekarzy służb medy-cyny pracy i POZ, psychologów pracowników PIS, PIP, BHP.

OSiĄgNiĘciA W ZAkreSie pOStĘpu MetODycZNegO

1. Rozszerzono ofertę diagnostyczną Pracowni Diagnostyki Toksyko-logicznej o identyfikację w moczu sertraliny, lamotryginy i meto-prololu. Dostosowano warunki oznaczania na spektrometrze AAS serii ICE 3500 dla cynku, miedzi, magnezu, arsenu. Dostosowano warunki oznaczania na chromatografie gazowym SRI 310C dla eta-nolu, metanolu i glikolu etylenowego.

2. W ramach tematu „Standaryzacja metod diagnostyki alergii IgE-za-leżnej o etiologii zawodowej” opracowano zakres koniecznych do przeprowadzenia badań i algorytm postępowania diagnostycznego w przypadku podejrzenia alergii zawodowej w poszczególnych grupach zawodowych, uwzględniając czułości i swoistości poszcze-gólnych roztworów do wykonywania punktowych testów skórnych oraz zestawów do oznaczania asIgE.

3. Po raz pierwszy w Polsce wykorzystano metodę oznaczania arsenu i jego form chemicznych w moczu techniką HPLC-ICP-MS do oceny narażenia na arsen pracowników huty miedzi. Z zalet sto-sowania tej techniki należy wskazać niską granicę wykrywalności oraz możliwość oznaczania on-line, obok siebie zarówno form nie-organicznych, jak i organicznych arsenu w moczu bez konieczności rozkładania form organicznych. Specjacja arsenu daje możliwość oceny toksycznego działania poszczególnych form specjacyjnych. Toksyczność i biodostępność arsenu jest ściśle zależna od stopnia utlenienia form arsenu.


77

4. Zastosowano technikę mikropróbkowania laserowego w połączeniu ze spektrometrią mas z plazmą sprzężoną indukcyjnie (LA-ICP-MS) do oznaczeń stężeń arsenu w próbkach powietrza pobieranego na filtry w strefie oddychania pracownika. Technika LA-ICP-MS po raz pierwszy w Polsce została wykorzystana w tym badaniu do moni-toringu środowiska pracy i w przyszłości może stać się techniką konkurencyjną do tradycyjnych metod bazujących na roztwarzaniu filtrów kwasami.

5. Wykonano analizę współwystępujących elementów śladowych w moczu oraz surowicy techniką spektrometrii mas z plazmą sprzężoną indukcyjnie (ICP-MS). Do niewątpliwych zalet ICP- -MS należą bardzo niskie granice wykrywalności wielu pierwiast-ków na poziomie pg/l uzyskiwane dzięki blisko 100% wydajności jonizacji w plazmie, duża selektywność i doskonała czułość, które umożliwiają oznaczenie całego spektrum pierwiastków w tym samym czasie a także określenie stężeń poszczególnych izotopów danego pierwiastka w złożonych matrycach.

6. Opracowano i zoptymalizowano metodę analizy wielopierwiastko-wej we krwi i w moczu wykorzystując do tego celu spektrometrię mas z plazmą sprzężoną indukcyjnie (ICP-MS). Określono parame-try walidacyjne: liniowość, zakres roboczy, czułość, poprawność i odzysk dla materiału odniesienia, precyzję oznaczeń oraz powta-rzalność dla zakresu stężeń, granicę wykrywalności i oznaczalno-ści. Wiarygodność uzyskanych wyników zweryfikowano ozna-czeniami w materiałach odniesienia: SeronormTM Trace Elements Whole Blood, level II, ClinCheck®-Control Whole Blood (Recipe), level 1, ClinCheck®-Control Urine (Recipe), level 1 oraz poprzez uczestnictwo w niemieckim programie kontroli jakości wyników German Quality Control (G-EQUAS). Uzyskane granice wykrywal-ności i oznaczalności metali we krwi i w moczu zapewniają możli-wość wykorzystania opracowanych metod w biologicznym monito-ringu narażenia środowiskowego i zawodowego na metale. Metoda oznaczania Cd i Pb w próbkach krwi uzyskała certyfikat akredy-tacji w dniu 10 kwietnia 2010, (No. PCA, AB 215) zgodnie z normą PN-EN ISO/IEC 17025:2005.


78

7. Opracowana została czuła metoda oznaczania pięciu markerów narażenia na ftalany: ftalan di(2-etyloheksylu) (DEHP), ftalan n-butylu (DBP) oraz ftalan butylobenzylu (BzBP). Opracowano metodę LC-ESI-MS/MS oznaczania ilościowego i jakościowego 5 meta bolitów ftalanów i opisano zgodnie z wymaganiami normy ISO PN/EN 17025 w postaci procedury ZBZ-O-PB-17. Wyznaczono zakres pomiarowy metody, przeprowadzono walidację oraz wyzna-czono składowe niepewności pomiaru dla: ftalanu mono-2-etylo-5- -oksoheksylu (5oksoMEHP), ftalanu mono-2-etyloheksylu (MEHP), ftalanu mono-2-etylo-5-hydroksyheksylu (5OH MEHP), ftalanu mono-n-butylu (MBP) oraz ftalanu monobenzylu (MBzP) w moczu. Metodę sprawdzono podczas analizy kontrolnych prób moczu w 44 oraz 46 rundzie badań kontroli jakości G-EQUAS uzyskując dobre wyniki. Opracowaną metodę zastosowano do oznaczania metabolitów ftalanów w próbach moczu, uzyskując wyniki zbli-żone do danych opublikowanych w Niemczech i w USA. Uzyskano po raz pierwszy w Polsce dane na temat dziennego pobrania ftala-nów DEHP, BzBP i DBP.

8. Opracowano metodę i opisano zgodnie z wymaganiami normy ISO PN/EN 17025 procedurę badawczą ZCZ-H-PB-02 „Oznaczanie poli-chlorowanych dibenzo-p-dioksyn, dibenzofuranów i polichlorowa-nych bifenyli w mleku metodą rozcieńczeń izotopowych HRGC/ /HRMS”. Metoda została akredytowana w I kwartale 2010 roku.

9. Opracowano nowatorski system do prowadzenia badań inhala-cyjnych na zwierzętach (głowa-nos), który może być objęty sys-temem jakości Dobrej Praktyki Laboratoryjnej (DPL). W ramach realizacji pierwszego etapu projektu wykonano walidację metody narażania inhalacyjnego szczurów na 1-metylonaftalen (1-MN). Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że: stężenie 1-MN w komorze inhalacyjnej utrzymało się na stabilnym pozio-mie podczas całego czasu trwania doświadczenia; oznaczone stę-żenia 1-MN z prób pobranych w różnych miejscach poboru dawały porównywalne wyniki, stężenie 1-MN w komorze rosło propor-cjonalnie do ilości wprowadzanego związku; pobranie próby aero-zolu w celu oznaczenia jego frakcji powinno trwać przez cały czas


79

trwania doświadczenia; wraz ze wzrostem stężenia aerozolu 1-MN w komorze frakcja respirabilna ulegała zmniejszeniu na korzyść frakcji o większej wielkości cząstek. Stwierdzono, że doświadczenia prowadzone w komorze firmy TSE-Systems spełniają wymagania dotyczące badań toksyczności inhalacyjnej zgodnie z wytycznymi OECD i UE.


5. DOrOBek puBLikAcyjNy

W 2010 roku pracownicy Instytutu byli autorami 326 publikacji, w tym 63 prac o zasięgu międzynarodowym. Łączny impact factor dla 45 prac wyniósł IF = 171,367.

Dorobek publikacyjny Instytutu w latach 2000–2010 przedstawia się następująco:

rok

Publikacje

ogółemo zasięgumiędzy-

narodowymz impact factor

suma impact factor

2000 309 41 23 22,533

2001 262 33 15 22,980

2002 238 64 37 62,181

2003 273 53 30 42,072

2004 249 45 26 41,888

2005 321 64 41 111,638

2006 394 82 53 163,109

2007 326 70 54 257,019

2008 339 76 62 261,573

2009 230 63 42 187,550

2010 326 63 45 171,367

81

dorobek PublIkacyJNy

Licz

ba p

ublik

acji

w 2

010

r.

82

liczba publikacji pracowników IMP (źródło: web of Science)

liczba cytowań publikacji pracowników IMP (źródło: web of Science)


83

PublIkacJe w czaSoPISMach z IMPact factor*

1. Andreotti G., … Szeszenia-Dąbrowska N., … Moore L.E.: Variants in blood pressure genes and the risk of renal cell carcinoma. Car-cinogenesis, 2010, Vol. 31, nr 4, 614−620

2. Arkusz J., Gradecka-Meesters D., Stępnik M.: Interleukin-1β and surface marker expression changes induced by tetrachloroplatinate in human monocyte-derived dendritic cells. Immunopharmacol. Immunotoxicol., 2010, Vol. 32, nr 1, 37−46

3. Arkusz J., Stępnik M., Sobala W., Dastych J.: Prediction of the con-tact sensitizing potential of chemicals using analysis of gene expres-sion changes in human THP-1 monocytes. Toxicol. Lett., 2010, Vol. 199, nr 1, 51−59

4. Dudarewicz A., Toppila E., Pawlaczyk-Łuszczyńska M., Śliwińska- -Kowalska M.: The influence of selected risk factors on the hearing threshold level of noise exposed employees. Arch. Acoust., 2010, Vol. 35, nr 3, 371−382

5. Elsler D., … Rydlewska I., … Taylor T.N.: A review of case studies evaluating economic incentives to promote occupational safety and health. Scand. J. Work Environ. Health, 2010, Vol. 36, nr 4, 289−298

6. Faupel-Badger J.M., … Pepłońska B., … Figueroa J.D.: Prolactin serum levels and breast cancer: relationships with risk factors and tumor characteristics among pre- and postmenopausal women in a population-based case-control study from Poland. Br. J. Cancer, 2010, Vol. 103, nr 7, 1097−1102

7. Figueroa J.D., … Pepłońska B., … Sherman M.E.: Expression of TGF-beta signaling factors in invasive breast cancers: relationships with age at diagnosis and tumor characteristics. Breast Cancer Res. Treat., 2010, Vol. 121, nr 3, 727−735

8. Forchhammer L., … Stępnik M., Palus J., … Moller P.: Variation in the measurement of DNA damage by comet assay measured by the ECVAG inter-laboratory validation trial. Mutagenesis, 2010, Vol. 25, nr 2, 113−123

* W opisach bibliograficznych wymieniono pierwszego i ostatniego autora oraz osoby z afiliacją IMP.


84

9. Gaudet M.M., … Szeszenia-Dąbrowska N., … Hashibe M.: Body mass index and risk of head and neck cancer in a pooled analysis of case-control studies in the International Head and Neck Cancer Epidemiology (INHANCE) Consortium. Int. J. Epidemiol., 2010, Vol. 39, nr 4, 1091−1102

10. Gaudet M.M., … Pepłońska B., … Garcia-Closas M.: No association between FTO or HHEX and endometrial cancer risk. Cancer Epide-miol. Biomarkers Prev., 2010, Vol. 19, nr 8, 2106−2109

11. Gralewicz S., Świercz R., Lutz P., Wiaderna D., Wąsowicz W.: Effects of stress pretreatment on the dynamics of blood cholinesterase activity after exposure to an organophosphorus pesticide in the rat. Ann. Agric. Environ. Med., 2010, Vol. 17, nr 1, 36−42

12. Heck J.E., … Szeszenia-Dąbrowska N., … Boffetta P.: Occupation and renal cell cancer in Central and Eastern Europe. Occup. Envi-ron. Med., 2010, Vol. 67, nr 1, 47−53

13. Hosgood H.D., … Szeszenia-Dąbrowska N., … Lan Q.: In-home coal and wood use and lung cancer risk: a pooled analysis of the Inter-national Lung Cancer Consortium. Environ. Health Perspect., 2010, Vol. 118, nr 12, 1743−1747

14. Jakubowski M., Czerczak S.: A proposal for calculating occupational exposure limits for volatile organic compounds acting as sensory irritants on the basis of their physicochemical properties. J. Occup. Environ. Hyg., 2010, Vol. 7, nr 7, 429−434

15. Johansson C., ... Palus J., Stępnik M., ... Moller L.: An ECVAG trial on assessment of oxidative damage to DNA measured by the comet assay. Mutagenesis, 2010, Vol. 25, nr 2, 125−132

16. Khurana V.G., … Bortkiewicz A., … Ahonen M.: Epidemiological evidence for a health risk from mobile phone base stations. Int. J. Occup. Environ. Health, 2010, Vol. 16, nr 3, 263−267

17. Kieć-Świerczyńska M., Kręcisz B., Chomiczewska D., Świerczyńska- -Machura D., Pałczyński C.: Occupational allergic contact dermatitis caused by basil (Ocimum basilicum). Contact Dermatitis, 2010, Vol. 63, nr 6, 365−367

18. Kupczewska-Dobecka M., Jakubowski M., Czerczak S.: Calculating the dermal flux of chemicals with OELs based on their molecular


85

structure: an attempt to assign the skin notation. Environ. Toxicol. Pharmacol., 2010, Vol. 30, nr 2, 95−102

19. Lips E.H., … Szeszenia-Dąbrowska N., … Brennan P.: Association between a 15q25 gene variant, smoking quantity and tobacco − related cancers among 17 000 individuals. Int. J. Epidemiol., 2010, Vol. 39, nr 2, 563−577

20. Lissowska J., … Szeszenia-Dąbrowska N., … Boffetta P.: Family his-tory and lung cancer risk: international multicentre case-control study in Eastern and Central Europe and meta-analyses. Cancer Causes Control, 2010, Vol. 21, nr 7, 1091−1104

21. Lubin J.H., … Szeszenia-Dąbrowska N., … Hayes R.B.: Body mass index, cigarette smoking, and alcohol consumption and cancers of the oral cavity, pharynx, and larynx: modeling odds ratios in pooled case-control data. Am. J. Epidemiol., 2010, Vol. 171, nr 12, 1250−1261

22. Mamont-Cieśla K., … Olszewski J., … Żebrowski A.: Intercompari-son of radon CR-39 detector systems conducted in CLOR's calibra-tion chamber. Nukleonika, 2010, Vol. 55, nr 4, 589−593

23. Marron M., … Szeszenia-Dąbrowska N., … Hashibe M.: Cessation of alcohol drinking, tobacco smoking and the reversal of head and neck cancer risk. Int. J. Epidemiol., 2010, Vol. 39, nr 1, 182−196

24. Mirabello L., … Pepłońska B., … Savage A.: Leukocyte telomere length in a population-based case-control study of ovarian cancer: a pilot study. Cancer Causes Control, 2010, Vol. 21, nr 1, 77−82

25. Moore L.E., … Szeszenia-Dąbrowska N., Gromiec J., … Rothman N.: Occupational trichloroethylene exposure and renal carcinoma risk: evidence of genetic susceptibility by reductive metabolism gene variants. Cancer Res., 2010, Vol. 70, nr 16, 6527−6536

26. Olsson A.C., … Szeszenia-Dąbrowska N., … Boffetta P.: Occupa-tional exposure to polycyclic aromatic hydrocarbons and lung can-cer risk: a multicenter study in Europe. Occup. Environ. Med., 2010, Vol. 67, nr 2, 98−103

27. Parazzini M., … Śliwińska-Kowalska M., Zmyślony M., … Ravaz-zani P.: Absence of short-term effects of UMTS exposure on the human auditory system. Radiat. Res., 2010, Vol. 173, nr 1, 91−97


86

28. Pawlaczyk-Łuszczyńska M., Dudarewicz A., Zamojska M., Śliwińska-Kowalska M.: Hearing ability in orchestral musicians. Arch. Acoust., 2010, Vol. 35, nr 4, 579−594

29. Pepłońska B., Szeszenia-Dąbrowska N., Gromiec J.P., Brzeźnicki S. … Blair A.: Occupational exposure to organic solvents and breast cancer in women. Occup. Environ. Med., 2010, Vol. 67, nr 11, 722−729

30. Piotrowski A., … Sobala W., … Kuczkowski K.M.: Coagulation abnormalities and severe intraventricular hemorrhage in extremely low birth weight infants. J. Matern. Fetal Neonatal Med., 2010, Vol. 23, nr 7, 601−606

31. Rydzyński K., Kopias J.A.: Main European models of workers' health protection. Ind. Health, 2010, Vol. 48, nr 6, 745−747

32. Samoliński B., … Pałczyński C.: [Standards of nasal provocation tests]. Post. Dermatol. Alergol., 2010, T. 27, nr 3, 149−161

33. Soucek P., … Gromadzińska J., … Vodickova L.: Polymorphisms in metabolizing enzymes and the risk of head and neck squamous cell carcinoma in the Slavic population of the Central Europe. Neo-plasma, 2010, Vol. 57, nr 5, 415−421

34. Szymańska K., … Szeszenia-Dąbrowska N., … Brennan P.: TP53, EGFR, and KRAS mutations in relation to VHL inactivation and life-style risk factors in renal-cell carcinoma from Central and Eastern Europe. Cancer Lett., 2010, Vol. 293, nr 1, 92−98

35. Takaro T.K., … Rydzyński K., Tarkowski S., … Zavariz C.: Scientists appeal to Quebec Premier Charest to stop exporting asbestos to the developing world. Int. J. Occup. Environ. Health, 2010, Vol. 16, nr 2, 241−248

36. Tekle M., Gromadzińska J., … Brismar K.: Plasma levels of insulin- -like growth factor-I, insulin-like growth factor binding protein-1, coenzyme Q10 and vitamin E in female populations from Poland, Serbia and Sweden. Environ. Int., 2010, Vol. 36, nr 2, 188−194

37. Timpson N.J., … Szeszenia-Dąbrowska N., … Smith G.D.: Can lactase persistence genotype be used to reassess the relationship between renal cell carcinoma and milk drinking? Potentials and problems in the application of Mendelian randomization. Cancer Epidemiol. Biomarkers Prev., 2010, Vol. 19, nr 5, 1341−1348


87

38. Tobacco and Genetics Consortium, … Szeszenia-Dąbrowska N., … Sullivan P.F.: Genome-wide meta-analyses identify multiple loci associated with smoking behavior. Nat. Genet., 2010, Vol. 42, nr 5, 441−447

39. Truong T., … Szeszenia-Dąbrowska N., … Hung R.J.: International Lung Cancer Consortium: coordinated association study of 10 potential lung cancer susceptibility variants. Carcinogenesis, 2010, Vol. 31, nr 4, 625−633

40. Trzcinka-Ochocka M., Jakubowski M., Szymczak W., Janasik B., Brodzka R.: The effects of low environmental cadmium exposure on bone density. Environ. Res., 2010, Vol. 110, nr 3, 286−293

41. Urbaniak M., … Zieliński M., Wesołowski W.: Transport of poly-chlorinated biphenyls in urban cascade reservoirs: levels, sources and correlation to the environmental conditions. Pol. J. Environ. Stud., 2010, Vol. 19, nr 1, 201−211

42. Urbaniak M., Zieliński M., Ligocka D., Zalewski M. : A comparative analysis of selected persistent organic pollutants (POPs) in reser-voirs of different types of anthropopression Polish and Ethiopian studies. Fresenius Environ. Bull., 2010, Vol. 19, nr 11a, 2710−2718

43. Wiszniewska M., Zgorzelska-Kowalik J., Nowakowska-Świrta E., Pałczyński C., Walusiak-Skorupa J.: Cross-reactive carbohydrate determinants in diagnostics of occupational allergy − preliminary results. Allergy, 2010, Vol. 65, nr 5, 664−666

44. Yang H.P., … Pepłońska B., Garcia-Closas M.: Active and passive cigarette smoking and the risk of endometrial cancer in Poland. Eur. J. Cancer, 2010, Vol. 46, nr 4, 690−696

45. Yang H.P., … Pepłońska B., … Garcia-Closas M.: Common genetic variation in the sex hormone metabolic pathway and endometrial cancer risk: pathway-based evaluation of candidate genes. Carcino-genesis, 2010, Vol. 31, nr 5, 827−833


6. ekSpertyZy, OpiNie, OrZecZeNiA

Wykonane w 2010 roku opracowania dla potrzeb Ministerstwa Zdrowia, Inspekcji Sanitarnej, służby medycyny pracy, sądów, prokuratury, pod-miotów gospodarczych dotyczyły m.in.: diagnostyki i orzecznictwa w za-kresie chorób zawodowych oraz kwalifikacji do pracy, pomiarów pola elektromagnetycznego dla celów bezpieczeństwa i higieny pracy, oceny narażenia zawodowego na szkodliwe czynniki biologiczne, oceny nara-żenia radiacyjnego w miejscu pracy, oznaczeń stężeń włókien azbestu w próbkach powietrza oraz próbkach materiałów, oceny narażenia zawo-dowego na pyły przemysłowe, oznaczeń toksyn w ślinie i w moczu, badań produktów leczniczych i wyrobów medycznych o dopuszczalności do sto-sowania u ludzi.

Jednostka organizacyjnaekspertyzy,

opinie, orzeczenia (n)

zakład bezpieczeństwa chemicznego 167

zakład toksykologii i karcerogenezy 2

zakład środowiskowych zagrożeń zdrowia 1 660

zakład Psychologii Pracy 85

zakład zagrożeń fizycznych 17

klinika chorób zawodowych i toksykologii 1 595

laboratorium badań Produktów leczniczych i weterynaryjnych w Systemie Jakości GMP

380

zakład ochrony radiologicznej 80

razem 3 986

1. AkreDytAcjA

W IMP akredytację posiadają laboratoria:

• Zakładu Bezpieczeństwa Chemicznego,

• Zakładu Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia,

• Zakładu Zagrożeń Fizycznych,

• Zakładu Ochrony Radiologicznej.

ZAkŁAD BeZpiecZeŃStWA cHeMicZNegO

Zakres akredytacji Zakładu Bezpieczeństwa Chemicznego (certyfikat nr AB 215) obejmuje następujące badania:

w PracowNI MoNItorINGu bIoloGIczNeGo

a) pobieranie próbek krwi,

b) oznaczanie kadmu i ołowiu we krwi,

c) oznaczanie selenu w surowicy/osoczu.

w PracowNI hIGIeNy Pracy

a) pobieranie próbek powietrza,

b) oznaczanie w powietrzu na stanowiskach pracy:

• rozpuszczalników organicznych,• metali,• formaldehydu i glutaralu,• tlenku diazotu,• anestetyków halogenowych,• wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych,• izocjanianów,

c) identyfikacja rozpuszczalników organicznych w wyrobach przemysłu chemicznego.

92

w laboratorIuM badawczo-PoMIarowyM orGaNIczNych zaNIeczySzczeń środowISka

a) oznaczanie kotyniny w próbkach śliny i moczu,

b) oznaczanie polichlorowanych bifenyli w próbkach gleby, lotnego popiołu i osadów,

c) oznaczanie zawartości polichlorowanych dibenzo-p-dioksyn i diben-zofuranów i polichlorowanych bifenyli w próbkach mleka ludzkiego, mleka krowiego, mleka liofilizowanego i odżywek mlecznych.

ZAkŁAD śrODOWiSkOWycH ZAgrOŻeŃ ZDrOWiA

Zakres akredytacji Pracowni Aerozoli Za-kładu Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia (certyfikat nr AB 497) obejmuje oznaczanie w powietrzu na stanowiskach pracy:

a) pyłu całkowitego,

b) pyłu respirabilnego,

c) włókien azbestu,

d) wolnej krystalicznej krzemionki,

e) włókien mineralnych.

ZAkŁAD ZAgrOŻeŃ FiZycZNycH

Zakres akredytacji Pracowni Hałasu i Wibra-cji Zakładu Zagrożeń Fizycznych (certyfikat nr AB 328) obejmuje pomiary w środowisku pracy:

a) hałasu słyszalnego,

b) hałasu infradźwiękowego,

c) hałasu ultradźwiękowego,

d) drgań ogólnych,

e) drgań miejscowych.

SySteMy zarządzaNIa JakoścIą w laboratorIach

93

ZAkŁAD OcHrONy rADiOLOgicZNej

Zakres akredytacji Zakładu Ochrony Radio-logicznej (certyfikat nr AB 327) obejmuje na-stępujące badania:

w PracowNI oceNy NarażeNIa zawodoweGo

a) pomiar dawki ekwiwalentnej promienio-wania fotonowego,

b) pomiar dawki równoważnej na ręce od pro -mieniowania jonizującego rentgenow-skiego i gamma przy użyciu dozymetru palcowego.

w laboratorIuM wzorcÓw wtÓrNych

a) pomiar powierzchniowej gęstości śladów od promieniowania alfa za pomocą otwar-tego dozymetru pasywnego z detektorem śladowym,

b) pomiar ekspozycji na promieniowanie alfa za pomocą zamkniętego dozymetru pasywnego z detektorem śladowym.

w PracowNI zaGrożeń elektroMaGNetyczNych

a) pomiar natężenia pola elektrycznego i magnetycznego w środowisku pracy,

b) pomiar natężenia pola elektrycznego i magnetycznego oraz gęstości mocy mikrofalowej w środowisku ogólnym.

Zakres akredytacji Laboratorium Wzorców Wtórnych Zakładu Ochrony Radiologicznej (certyfikat nr AP 075) obejmuje wzorcowania przyrządów dozymetrycznych do pomiaru:

akredytacJa

94

a) stężenia aktywności radonu w powietrzu,

b) dawki i mocy dawki promieniowania fotonowego,

c) dawki promieniowania fotonowego i gamma.


2. DOBrA prAktykA WytWArZANiA (DpW)

Laboratorium Badań Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych w Syste-mie Jakości GMP posiada Zezwolenie nr GIF-IW-N-4001/31/08 na wyko-nywanie badań biologicznych w za kresie pirogenności, toksyczności, ak-tyw ności hemolizy, działania drażniącego i uczulającego, reaktywności śródskórnej produktów leczniczych i weterynaryjnych. Zezwolenie jest potwierdzeniem zgodności systemu zarządzania w Laboratorium z wy-maganiami Dobrej Praktyki Wytwarzania (DPW).

W celu spełnienia wymagań Zasad Dobrej Praktyki Wytwarzania w La-boratorium Badań Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych w Systemie Jakości GMP prowadzono działalność zmierzającą do utrzymania i dosko-nalenia system zarządzania, w tym: opracowano nowe wydania 4 pro-cedur dotyczących systemu zarządzania i działalności badawczej. Biuro Zapewnienia Jakości przeprowadziło także audyt Laboratorium, audyty sprawozdań z badań wykonanych w Laboratorium, udzielało bieżących konsultacji oraz przeprowadziło szkolenia stanowiskowe pracowników.

3. DOBrA prAktykA LABOrAtOryjNA (DpL)

Pracownia Toksykologii Molekularnej Zakładu Toksykologii i Kancerogenezy posiada uprawnienia do wykonywania badań zgodnie z kryteriami DPL w zakresie cytotoksyczności podstawowej oraz działania genotoksycznego/mutagennego substancji chemicznych z zastosowaniem technik „in vitro” (Certyfikat Nr 1/2009/DPL).

W 2010 roku w Pracowni Patologii Zakładu Toksykologii i Kancerogenezy podjęto dzia-łania zmierzające do rozszerzenia upraw - nień DPL na badania patomorfologiczne tkanek zwierząt doświadczalnych ekspono-

wanych na substancje chemiczne. W tym celu opracowano 18 nowych standardowych procedur operacyjnych oraz wystąpiono z wnioskiem o uzyskanie certyfikatu DPL na te badania.

W wyniku audytu przeprowadzonego przez Biuro do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznych, utrzymano dotychczasowy certyfikat DPL do prowadzenia badań cytotoksyczności w Pracowni Toksykologii Moleku-larnej, a Pracownia Patologii uzyskała nowy certyfikat DPL do wykony-wania badań histopatologicznych (Certyfikat Nr 1/2011/DPL).

4. BADANiA BiegŁOści

Instytut Medycyny Pracy prowadził działania na rzecz laboratoriów ba-dań środowiskowych działających na terenie kraju, dotyczące spełnienia określonych wymagań akredytacji przez te laboratoria. Do działań tych należy zaliczyć zorganizowanie i przeprowadzenie badań biegłości (po-równań międzylaboratoryjnych) dla tych laboratoriów.

Jednostki organizacyjne Instytutu prowadzą badania biegłości (porów-nania międzylaboratoryjne) zgodnie z wymaganiami przewodnika ISO/ /IEC nr 43:1997 „Badanie biegłości poprzez porównania międzylaborato-ryjne”, dla następujących rodzajów badań:

ProGraM badań bIeGŁoścI dla laboratorIÓw wykoNuJących aNalIzy czyNNIkÓw cheMIczNych w środowISku Pracy

Organizatorem programu jest Pracownia Higieny Pracy Zakładu Bezpie-czeństwa Chemicznego.

ProGraM PorÓwNań MIĘdzylaboratoryJNych w zakreSIe ozNaczaNIa wolNeJ kryStalIczNeJ krzeMIoNkI w PyŁach PrzeMySŁowych

Organizatorem programu jest Pracownia Aerozoli Zakładu Środo-wiskowych Zagrożeń Zdrowia.

ProGraM badań bIeGŁoścI PoPrzez PorÓwNaNIa MIĘdzylaboratoryJNe w zakreSIe PoMIarÓw haŁaSu w środowISku Pracy

Organizatorem programu jest Pracownia Hałasu i Wibracji Zakładu Za-grożeń Fizycznych.

PorÓwNaNIa MIĘdzylaboratoryJNe I badaNIa bIeGŁoścI w zakreSIe PoMIarÓw PÓl elektroMaGNetyczNych

Organizatorem badań jest Pracownia Zagrożeń Elektromagnetycznych Zakładu Ochrony Radiologicznej.

98

MIĘdzylaboratoryJNe badaNIa PorÓwNawcze PoMIaru GŁÓwNych ParaMetrÓw fIzyczNych reJeStrowaNych Przez SPrzĘt do koNtrolI MaMMoGrafIczNeJ, StoMatoloGIczNeJ I koNweNcJoNalNeJ aParatury reNtGeNowSkIeJ

Organizatorem badań jest Laboratorium Wzorców Wtórnych Zakładu Ochrony Radiologicznej.

Laboratoria IMP brały udział z bardzo dobrymi lub dobrymi wynikami w następujących badaniach biegłości/porównaniach międzylaboratoryj-nych:

GerMaN eXterNal QualIty aSSeSSMeNt ScheMe zorGaNIzowaNyM Przez GerMaN SocIety of occuPatIoNal aNd eNVIroNMeNtal MedIcINe (NIeMcy)

Program obejmuje oznaczania metali we krwi, moczu, surowicy w zakre-sie stężeń stwierdzanych w narażeniu środowiskowym i zawodowym.

W programie uczestniczyła Pracownia Monitoringu Biologicznego Za-kładu Bezpieczeństwa Chemicznego.

uNIted kINGdoM NatIoNal eXterNal QualIty aSSeSSMeNt ScheMeS zorGaNIzowaNyM Przez uk NeQaS, wolfSoN eQa laboratory (wIelka brytaNIa)

Program obejmuje oznaczania ołowiu i kadmu we krwi.

W programie uczestniczyła Pracownia Monitoringu Biologicznego Za-kładu Bezpieczeństwa Chemicznego.

ProGraMa INterlaboratorIoS de coNtrol de calIdad zorGaNIzowaNyM Przez INStItuto NacIoNal de SeGurIdad e hIGIeNe eN el trabaJo (hISzPaNIa)

Program obejmuje oznaczania następujących substancji chemicznych w środowisku pracy: benzenu, toluenu, m-ksylenu i trichloroetanu.

W programie uczestniczyła Pracownia Higieny Pracy Zakładu Bezpie-czeństwa Chemicznego.


99

workPlace aNalySIS ScheMe for ProfIcIeNcy zorGaNIzowaNyM Przez the health aNd Safety laboratory (wIelka brytaNIa)

Program obejmuje oznaczania α-kwarcu na filtrach membranowych.

W programie uczestniczyła Pracownia Aerozoli Zakładu Środowisko-wych Zagrożeń Zdrowia.

PorÓwNaNIa MIĘdzylaboratoryJNe w zakreSIe PoMIarÓw dawek ProMIeNIowaNIa fotoNoweGo orGaNIzowaNych Przez chIyoda techNol corPoratIoN (JaPoNIa)

W porównaniach uczestniczyła Pracownia Oceny Narażenia Zawodowego Zakładu Ochrony Radiologicznej.

PorÓwNaNIa MIĘdzylaboratoryJNe w zakreSIe ekSPozycJI Na radoN z zaStoSowaNIeM dozyMetru z detektoreM śladowyM cr-39 orGaNIzowaNych Przez NatIoNal INStItute of radIoloGIcal ScIeNce (JaPoNIa)

W porównaniach uczestniczyła Pracownia Oceny Narażenia Zawodowego Zakładu Ochrony Radiologicznej.

healthcoNtrol & uk NeQaS − theraPeutIc druGS ScheMe orGaNIzowaNyM Przez dePartMeNt of PharMacoloGy, theraPeutIcS & toXIcoloGy uNIVerSIty of waleS colleGe of MedIcINe (wIelka brytaNIa)

Program obejmuje kontrolę leków, alkoholu etylowego i karboksyhemo-globiny.

W programie uczestniczyła Pracownia Diagnostyki Toksykologicznej.

StIchtING kwalIteItSbewakING MedISche laboratorIuMdIaGNoStIek − eXterNal QualIty aSSeSSMeNtScheMe, SkMl − eQaS (holaNdIa)

Program obejmuje kontrolę środków uzależniających.

W programie uczestniczyła Pracownia Diagnostyki Toksykologicznej.

badaNIa bIeGŁoścI

1. BAZy FAktOgrAFicZNe

Baza ITOX – centralny bank informacji o preparatach chemicznych do-stępnych w Polsce.

W bazie gromadzone są następujące rodzaje dokumentów:• karty związków chemicznych (w tym leków) uwzględniających

takie dane jak: synonimy, właściwości fizykochemiczne, postać handlową, zastosowanie, normatywy higieniczne, działanie tok-syczne i objawy zatrucia, pomoc przedlekarską i postępowanie lekarskie w ostrych zatruciach u dorosłych i dzieci,

• karty roślin i grzybów trujących,• karty preparatów chemicznych (pestycydów) zawierających takie

dane jak: nazwę handlową preparatu, nazwę i adres producen-ta, skład chemiczny, właściwości fizykochemiczne w tym postać i barwę preparatu, informacje dotyczące zastosowania, opakowa-nia, klasy toksyczności,

• karty innych preparatów chemicznych będących w powszechnym użyciu.

Baza jest wykorzystywana przez pracowników Krajowego Centrum In-formacji Toksykologicznej i lekarzy Oddziału Toksykologii IMP w Łodzi do udzielania porad osobom prywatnym, służbom związanym z kontrolą warunków pracy oraz innym instytucjom. w zakresie:

• informacji o zagrożeniach występujących w życiu codziennym,• informacji dotyczących kontroli zagrożeń w środowisku pracy,• informacji o toksyczności, składzie chemicznym preparatu,• omówienia postępowania leczniczego,• zaleceń odnośnie do miejsca leczenia zatrutego pacjenta,• zaleceń odnośnie do wykonania analiz toksykologicznych i dia-

gnostyki.

Obecnie baza ITOX zawiera 36 500 dokumentów (ok. 400 tys. haseł wy-szukiwawczych). W 2010 roku do bazy wprowadzono 600 nowych kart preparatów i zaktualizowano 35 dokumentów.

104

Baza STAT – w bazie gromadzone są dane o pacjentach leczonych na Od-dziale Toksykologii Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi. Baza zawiera mię-dzy innymi informacje o przyczynie zatrucia (nazwa czynnika toksycz-nego), rodzaju zatrucia, dane o metodach leczenia oraz wyniku leczenia.

Baza INF – w bazie gromadzone są protokoły z toksykologicznych in-formacji telefonicznych udzielonych przez lekarzy toksykologów z IMP w Łodzi, dotyczących zatrutych pacjentów, leczonych w innych placów-kach służby zdrowia. Baza zawiera dane o pacjencie (wiek, płeć), rodzaju zatrucia, nazwę preparatu, drogi narażenia i objawy zatrucia.

W 2010 roku do baz STAT i INF wprowadzono ogółem 4052 ankiety.

Międzynarodowe Karty Bezpieczeństwa Chemicznego – Zakład Bezpie-czeństwa Chemicznego od 1998 roku bierze udział w projekcie Między-narodowych Kart Bezpieczeństwa Chemicznego (International Chemical Safety Cards – ICSC). Projekt jest wspólnym przedsięwzięciem trzech organizacji międzynarodowych: Międzynarodowej Organizacji Pracy, Światowej Organizacji Zdrowia i Programu Narodów Zjednoczonych ds. ochrony Środowiska wspieranym finansowo i technicznie przez Komi-sję Unii Europejskiej.

W ramach realizacji tematu w 2010 r. opracowano Karty dla związków chemicznych o numerach CAS: 98-59-9; 926-57-8; 556-82-1; 92-70-6; 611-19-8; 137-40-6; 7439-95-4.

Karty są dostępne przez Internet ze stron: ILO, IPCS, NIOSH.

• ILO (Międzynarodowa Organizacja Pracy) http://www.ilo.org/safe-work/info/databases/lang--en/WCMS_113134/

• IPCS (Międzynarodowy Program Bezpieczeństwa Chemicznego) http://www.inchem.org/pages/icsc.html

• NIOSH (National Institute for Occupational Safety and Health) http://www.cdc.gov/niosh/ipcs/icstart.html

Dokumentacje NDS i NDN – W 2010 r. opracowano 14 dokumentacji wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych i pyłowych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy w aspekcie ob-ligatoryjnej listy Unii Europejskiej oraz przekazano wnioski wdrożeniowe do Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN. Opracowane dokumentacje zostały przygotowane do publikacji w wydawnictwie Międzyresortowej Komisji „Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy”.

INforMacJa Naukowa, bazy daNych, kraJowe reJeStry daNych

105

Dokumentacje dla 7 substancji chemicznych spośród 14 opracowanych przedstawiono na posiedzeniach Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN w 2010 r.: 3,7-dimetylookta-2,6-dienal, eter bis(2-metoksyetylowy), kadm i jego związki nieorganiczne, kwas akrylowy, chlorek benzoilu, tetra metylosukcynonitryl oraz 4,4’-tiobis(6-tert-butylo-3-metylofenol). Dla wszystkich omawianych 14 substancji chemicznych przygotowano wnio-ski wdrożeniowe, które przekazano Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN. Dla każdej substancji opracowano zakres badań wstępnych i okre-sowych, częstotliwość badań okresowych oraz przeciwwskazania lekar-skie do zatrudnienia.

bazy faktoGrafIczNe

2. BAZy BiBLiOgrAFicZNe i repOZytOriA

Baza MEDIP – bibliograficzna baza istniejąca od 1990 r. Bazę opracowy-wano na podstawie zgromadzonych w Bibliotece IMP dokumentów z za-kresu medycyny pracy, toksykologii, ergonomii, fizjologii i psychologii pracy oraz ochrony środowiska. Baza obejmuje lata 1990–1999 i zawiera 30 930 dokumentów bibliograficznych.

Baza MEDIP-2000 – baza utworzona w 2000 r. jest kontynuacją bazy MEDIP. Gromadzi dane bibliograficzne pochodzące w przeważającej części z artykułów polskich. Obejmuje lata 2000–2010 i zawiera obecnie 23 676 rekordów. W roku 2010 wprowadzono do bazy 2066 dokumentów. Baza aktualizowana jest raz w miesiącu.

Bazy obejmują następujący zakres tematyczny prac:

• higiena i bezpieczeństwo pracy,

• ocena środowiska pracy przy narażeniu na czynniki chemiczne, fizyczne oraz pyły,

• metody oznaczania i pomiary czynników szkodliwych,

• toksykologia przemysłowa i środowiskowa,

• ocena wpływu środowiska pracy i środowiska naturalnego na stan zdrowia,

• zatrucia substancjami chemicznymi i lekami,

• diagnostyka i terapia chorób związanych z warunkami pracy,

• badania epidemiologiczne,

• fizjologia, psychologia i ergonomia pracy,

• organizacja ochrony zdrowia w przemyśle,

• skażenie środowiska naturalnego i jego skutki.

Baza PUB – zawiera opisy bibliograficzne publikacji pracowników IMP od 1972 roku. Obecnie w bazie znajduje się 7721 dokumentów, w ro - ku 2010 wprowadzono do bazy 287 rekordów. Aktualizowana jest na bie-żąco.

Baza NAUKA – zawiera opisy bibliograficzne prac doktorskich i habilita-cyjnych pracowników IMP oraz prac obronionych w Instytucie, znajdu-

107

jących się w księgozbiorze. Obejmuje dokumenty od 1960 roku. Obecnie baza zawiera 241 dokumentów. Aktualizowana jest na bieżąco.

Repozytorium ECNIS (Environmental Cancer Risk, Nutrition and Indi-vidual Susceptibility) – gromadzi informacje o publikacjach i pełne teksty dokumentów z zakresu uwarunkowań i metod zapobiegania nowotwo-rom pochodzenia środowiskowego. W 2010 roku opracowano i wprowa-dzono 60 opisów publikacji wraz z metadanymi informującymi o pełnych tekstach na serwerze wydawcy lub o archiwizowaniu pełnego tekstu w zasobach repozytorium. Obecnie Repozytorium ECNIS zawiera 443 re-kordy w dwóch kolekcjach – tematycznej i adnotowanej.

bazy bIblIoGrafIczNe I rePozytorIa

3. krAjOWe rejeStry DANycH

Centralny Rejestr Chorób Zawodowych – tworzony w Zakładzie Epide-miologii Środowiskowej. Rejestracja chorób zawodowych prowadzona jest we współpracy z Głównym Inspektoratem Sanitarnym (GIS). Baza da-nych założona została w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi w 1971 roku. W 1999 roku przekształcono ją w Centralny Rejestr Chorób Zawodowych. Celem Rejestru jest zbieranie i przetwarzanie danych dotyczących stwier-dzonych chorób zawodowych oraz analiza epidemiologiczna sytuacji w tym zakresie. Dokumentem źródłowym jest „Karta stwierdzenia cho-roby zawodowej”, wypełniana i przesyłana do Instytutu przez stacje sa-nitarno-epidemiologiczne dla każdego stwierdzonego w kraju przypadku choroby zawodowej. Aktualnie w Rejestrze zgromadzono dane o po - nad 298 tys. przypadków chorób zawodowych. Baza danych Central-nego Rejestru Chorób Zawodowych jest podstawą monitorowania sytu-acji w zakresie zapadalności na te choroby, ich struktury oraz corocznej ana lizy zjawiska. Zadania te są realizacją, nałożonego przez Kodeks pracy (art. 37) na Ministerstwo Zdrowia, obowiązku dokumentowania chorób zawodowych i ich skutków, a także prowadzenia rejestru. Całość zagad-nień związanych z chorobami zawodowymi występującymi w Polsce, w tym także zobowiązanie IMP do utworzenia i prowadzenia Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych reguluje Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r., w sprawie chorób zawodowych (DzU z 2009 r. nr 105, poz. 869) oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 sierp - nia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (DzU z 2002 r. nr 132, poz. 1121).

Prowadzenie Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych i analiz wystę-powania chorób zawodowych w Polsce zgodne jest z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie statystyk Wspólnoty w zakre-sie zdrowia publicznego oraz bezpieczeństwa i higieny pracy. Od 2003 r. polskie dane o chorobach zawodowych są włączone do statystyki euro-pejskiej i corocznie przesyłane do EUROSTAT-u zgodnie z obowiązującą w tym systemie metodyką.

Monitorowanie zapadalności na choroby zawodowe pozwala na ocenę trendów zachorowalności. Śledzenie trendów zapadalności umożliwia osobom odpowiedzialnym za ochronę zdrowia pracujących podejmo-

109

wanie działań prewencyjnych na określonych stanowiskach pracy. Wzrost zapadalności na określone patologie (przykładem jest wirusowe zapalenie wątroby czy też choroby narządu głosu) jest sygnałem do podejmowania programów profilaktycznych.

W 2010 roku kontynuowane było monitorowanie zapadalności na cho-roby zawodowe. Monitoring jest prowadzony w Centralnym Rejestrze Cho rób Zawodowych na podstawie „Kart stwierdzenia choroby zawodo - wej” przesyłanych przez stacje sanitarno-epidemiologiczne z terenu ca-łego kraju.

W 2009 roku stwierdzono w Polsce 3146 przypadków chorób zawodowych (o 400 mniej niż w roku poprzednim). Współczynnik zapadalności wy-nosił 29,9 na 100 tys. zatrudnionych. Zachorowalność ogólną na choroby zawodowe kształtowały głównie: choroby zakaźne lub pasożytnicze, py-lice płuc, przewlekłe choroby narządu głosu, i obustronny trwały ubytek słuchu, stanowiły one w sumie 76,5% stwierdzonych przypadków. Więk-szość (92,7%) stwierdzonych chorób zawodowych, powstała po mini - mum 10-letnim okresie pracy w narażeniu na czynnik szkodliwy. Zacho-rowania na choroby zawodowe wśród mężczyzn stanowiły 60,6% wszyst-kich stwierdzonych przypadków. Niemal połowę przypadków chorób za-wodowych (49,5%) stwierdzono poza przemysłem.

Najwyższe wartości współczynnika odnotowano w następujących sek-cjach gospodarki narodowej (wg PKD): rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (451,4), górnictwo węgla i wydobywanie (297,5), edukacja (49,8), opieka zdrowotna i pomoc społeczna (34,5) oraz przetwórstwo przemysłowe (26,9).

Krajowy Rejestr Czynników Biologicznych – tworzony w Zakładzie Śro-dowiskowych Zagrożeń Zdrowia. Krajowy Rejestr Czynników Biologicz-nych w miejscu pracy (KRCB) oraz Krajowy Punkt Informacyjny ds. Czyn-ników Biologicznych (KPI) funkcjonują w Instytucie od 2005 r.

• KPI prowadzi działalność konsultacyjno-edukacyjną wspomagającą zainteresowane podmioty w ocenie ekspozycji i szacowaniu ryzy-ka dla zdrowia wynikającego z narażenia na czynniki biologiczne w miejscu pracy, planowaniu i realizacji działań profilaktycznych w związku z tymi zagrożeniami oraz w prawidłowym rejestrowaniu przez pracodawców wiarygodnych informacji o czynnikach biolo-gicznych.

kraJowe reJeStry daNych

110

• KRCB gromadzi, a następnie okresowo analizuje informacje od pracodawców o zamierzonym użyciu czynników biologicznych w procesach pracy w celach naukowo-badawczych, przemysło-wych lub diagnostycznych.

Na dzień 10 grudnia 2010 r. w Polsce w KRCB było zarejestrowa - nych 420 zakładów pracy stosujących czynniki biologiczne (w celach naukowo-badawczych – 69, przemysłowych – 30, diagnostycznych – 321). Blisko 75% wszystkich zgłoszeń pochodzi od medycznych laboratoriów diagnostycznych (publicznych i prywatnych).

Ogółem zarejestrowano 3226 pracowników narażonych na czynniki biologiczne, w tym 2967 kobiet (92%) i 256 mężczyzn (8%). W KRCB zgłoszono narażenie na 209 czynników: 186 jest zakwalifikowanych do 2. grupy zagrożenia, 23 należy do 3. grupy zagrożenia, z czego 16 jest dodatkowo oznakowanych jako czynniki, które nie przenoszą się drogą oddechową, a więc stanowią mniejsze zagrożenie dla narażonych pra-cowników.

Krajowy System Informowania o Kosmetykach – tworzony w Zakła-dzie Bezpieczeństwa Chemicznego. Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 czerwca 2002 roku Instytut Medycyny Pracy w Łodzi został powołany do prowadzenia Krajowego Systemu Informowania o Kosme-tykach. Działalność tę podjęto w czerwcu 2002 roku w Krajowym Cen-trum Informacji Toksykologicznej IMP w Łodzi. Do zadań Krajowego Systemu Informowania o Kosmetykach wprowadzanych do obrotu na terenie Polski należy gromadzenie danych o kosmetyku i informa-cji o przypadkach zachorowań spowodowanych użyciem tego kosme-tyku. Producent kosmetyków ma obowiązek przekazania do Krajowego Systemu formularza zawierającego dane o kosmetyku, wypełnionego zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 25 maja 2004 r. (DzU nr 138, poz. 1471) Pracownicy KSIK sprawdzają, czy formularz za-wierający dane o kosmetyku został wypełniony zgodnie z ustawą i czy przekazany do rejestracji preparat spełnia definicję kosmetyku zgodnie z art. 2, ust. 1 ustawy o kosmetykach. Dopiero po dokonaniu weryfikacji dokument jest rejestrowany. Dokumentacja prowadzona jest w formie rejestrów, na które składają się odrębne zestawy przesłanych formularzy danych o kosmetykach i o stwierdzonych przypadkach zachorowań spo-wodowanych użyciem kosmetyków oraz w formie komputerowych baz


111

danych. Dane z formularzy zgłoszeniowych wprowadzane są do kom-puterowych baz danych PROD oraz bazy internetowej Centralnego Re-jestru Kosmetyków. Do zadań w ramach działalności administrowania systemem informowania o kosmetykach należy: • udzielanie telefonicznych informacji związanych z procedurą reje-

stracji kosmetyku, zgodną z ustawą o kosmetykach i rozporządze-niami wykonawczymi,

• szkolenie pracowników Państwowej Inspekcji Sanitarnej,• archiwizacja i ewidencjonowanie dokumentacji dotyczącej syste-

mu rejestracji kosmetyków.

Internetowa baza danych, tzw. Centralny Rejestr Kosmetyków przezna-czona jest dla organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Inspektorzy ko-rzystają z bazy na podstawie hasła i identyfikatora.

Centralny Rejestr Danych o Narażeniu na Substancje, Preparaty, Czynniki lub Procesy Technologiczne o Działaniu Rakotwórczym lub Mutagennym – tworzony w Zakładzie Bezpieczeństwa Chemicznego. Od 1999 r. w IMP w Łodzi prowadzony jest Centralny Rejestr Czynni-ków Rakotwórczych. Są w nim gromadzone dane o stanowiskach pracy, na których pracownicy są narażeni na czynniki rakotwórcze (a obecnie także mutagenne) znajdujące się w prawnie obowiązujących wykazach tych czynników. Aktualnie podstawą prawną jest Rozporządzenie Mi-nistra Zdrowia w sprawie substancji, preparatów, czynników lub pro-cesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy będące wypełnieniem delegacji zawartej w art. 222, par. 3. Kodeksu pracy. Zbierane informacje są w IMP weryfikowane i co-rocznie opracowywane są analizy zbiorcze wykorzystywane zarówno do celów statystycznych, jak i do celów wspomagania procesów decyzyj-nych w zarządzaniu ryzykiem związanym z narażeniem zawodowym na substancje i preparaty rakotwórcze lub mutagenne. Zgodnie z okre-ślonym w ww. rozporządzeniu trybem zbierania danych w 2010 r. w cen-tralnym rejestrze były gromadzone dane za 2009 rok. Informacje o wystę-powaniu czynników rakotwórczych w środowisku pracy po weryfikacji szczegółowo przeanalizowano zarówno w odniesieniu do całego kraju, jak i w ujęciu wojewódzkim, dla poszczególnych grup czynników oraz dla 5 wytypowanych substancji, pyłu drewna twardego i procesów tech-nologicznych związanych z narażeniem na WWA. W Polsce w 2009 r.

kraJowe reJeStry daNych

112

zgłoszono występowanie na stanowiskach pracy 270 substancji che-micznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym występujących w 2557 zakładach pracy – liczba osobonarażeń wyniosła prawie 169 tys. Narażenie na promieniowanie jonizujące zgłosiło 1310 zakładów pracy – wykazano ponad 120 tys. osób narażonych. Narażenie prawie 15 tys. osób na procesy technologiczne zgłosiło 788 zakładów pracy. Ponadto opraco-wano zestawienie niezbędnych zmian wykazu substancji o działaniu ra-kotwórczym lub mutagennym oraz aktualizację zaproponowanego w po-przednich latach podziału substancji węglo- i ropopochodnych na grupy. Dostosowanie wykazu substancji o działaniu rakotwórczym lub mutagen-nym do obowiązującego aktualnie ustawodawstwa w obszarze chemi-kaliów wymaga uzupełnienia wykazu o 93 nowe pozycje oraz wprowa-dzenia zmian w 408 z 819 obecnie znajdujących się w wykazie substancji. Należy wprowadzić możliwość rejestracji narażenia na grupy substancji węglo- i ropopochodnych o zbliżonym składzie i czynniku przyczyno-wym ich działania rakotwórczego, co ułatwi znacznie pracodawcom pro-wadzenie rejestru w przypadku narażenia pracownika na mieszaniny tych sub stancji. Wyodrębniono 4 grupy węglopochodnych i 12 grup ropo - pochodnych.


1. DZiAŁALNOśĆ WyDAWNicZA

Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi wydaje i rozpo-wszechnia w kraju i za granicą czasopisma oraz książki o tematyce zwią-zanej z ochroną zdrowia pracujących, takiej jak epidemiologia, higiena pracy, toksykologia doświadczalna i środowiskowa, zagrożenia chemiczne i pyłowe, bezpieczeństwo chemiczne, audiologia, alergologia, ergonomia i psychologia pracy, organizacja pracy, ekonomika zdrowotna oraz promo-cja zdrowia w miejscu pracy. Publikacje te są źródłem informacji dla osób zajmujących się ochroną zdrowia pracujących, higieną oraz nadzorem nad warunkami pracy, a jednocześnie niezbędną pomocą dydaktyczną i meto-dyczną dla uczestników kursów doskonalących.

2. cZASOpiSMA

„Medycyna Pracy” – dwumiesięcznik, utworzony z inicjatywy Polskiego Towarzystwa Medycyny Pracy oraz Instytutu Medycyny Pracy, jest wydawany od 60 lat. Czasopismo integruje interdyscyplinarne środowisko pra-cowników medycznych w kraju oraz daje możliwość dostępu do wyników publikowa-nych badań czytelnikom z zagranicy. Czasopi-smo jest też źródłem informacji o wszystkich ważniejszych wydarzeniach w dziedzinie medycyny pracy, zdrowia publicznego i hi-gieny pracy. W wykazie czasopism sporzą-

dzonym przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego „Medycyna Pracy” otrzymała za publikacje naukowe 9 punktów, taką samą punktację przyznano czasopismu w rankingu Index Copernicus.

„International Journal of Occupational Medi-cine and Environmental Health” – anglo-języczny kwartalnik, utworzony z inicjatywy Polskiego Towarzystwa Medycyny Pracy i Instytutu Medycyny Pracy, wydawany jest od 1987 r. Kwartalnik pozwala na popularyza-cję osiągnięć naukowych polskich ośrodków medycyny pracy i zdrowia środowiskowego na forum międzynarodowym. Ze względu na dobry poziom merytoryczny, osiągany dzięki recenzentom wybieranym z grona au-torytetów naukowych, cieszy się popularno-

ścią wśród autorów z całego świata (m.in. Stanów Zjednoczonych, Nie-miec, Danii, Indii, Litwy, Turcji, Japonii, Egiptu, Iranu, Jordanii, Jamajki, Sri Lanki i Nigerii). W wykazie czasopism MNiSW kwartalnik otrzymał 9 punktów za umieszczoną w nim publikację, podobnie jak w rankingu Index Copernicus polskich czasopism medycznych. Czasopismo od po-czątku roku 2008 jest indeksowane w bazie Science Citation Index Expan-ded.

117

„Wytyczne szacowania ryzyka zdrowotnego dla czynników rakotwórczych” — rocznik, opracowywany i wydawany przez Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego IMP. Ukazuje się od 1995 r., przy czym w latach 1996–1997, 1999, 2001–2007 wydawano dwa numery rocznie.

W każdym numerze omawiane są wytyczne szacowania ryzyka zdrowotnego dla wybranych czynników rakotwórczych.

czaSoPISMa

3. kSiĄŻki

W Oficynie Wydawniczej IMP wydawane są monografie, podręczniki, po-radniki, a także rozprawy naukowe na stopień naukowy doktora habilito-wanego. Książki są opracowywane w ramach realizacji tematów badaw-czych i programów unijnych. Autorami są zarówno pracownicy naukowi Instytutu, jak i osoby współpracujące z nimi. Tematyka książek obejmuje m.in. choroby zawodowe, środowiskowe zagrożenia zdrowia, ochronę i promocję zdrowia, fizjologię, ergonomię i psychologię pracy, zagrożenia chemiczne i fizyczne oraz ostre zatrucia.

kSIążkI wydaNe w IMP w 2010 roku

Neonila Szeszenia-Dąbrowska, Urszula Wilczyńska, Wojciech Sobala

Choroby zawodowe w Polsce w 2009 r.

Maciej Stępnik

Badania mechanizmów toksycznego działania nieorganicznych związków arsenu. Rozprawa na stopień naukowy doktora habilitowanego nauk medycznych

Ewa Niebudek-Bogusz

Zastosowanie analizy akustycznej głosu z próbą obciążeniową w dysfoniach zawodowych. Rozprawa na stopień naukowy doktora habilitowanego nauk medycznych

119

Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska

Ocena uciążliwości hałasu niskoczęstotliwościowego w środowisku pracy oraz jego wpływu na funkcje umysłowe. Rozprawa habilitacyjna na stopień doktora habilitowanego nauk o zdrowiu

Maciej Stępnik [red.]

Mechanizmy działania tritlenku arsenu w terapii no-wotworów układów krwiotwórczego i limfoidalnego

Małgorzata Waszkowska, Adrianna Potocka, Patrycja Wojtaszczyk

Miejsce pracy na miarę oczekiwań. Poradnik dla pracowników socjalnych

Dorota Merecz [red.]

Dopasowanie człowieka do środowiska pracy – uwarunkowania i skutki

Ludwine Casteleyn, Birgit Dumez, An Jamers, Karel Van Damme [red.]

Ethics and data protection in human biomarker studies (ECNIS 7)

kSIążkI

120

Mariola Śliwińska-Kowalska [red.]

Profilaktyka zawodowych uszkodzeń słuchu. Poradnik dla lekarzy

Beata Kręcisz [red.]

Profilaktyka chorób zawodowych skóry. Poradnik dla lekarzy

Jolanta Walusiak-Skorupa, Cezary Pałczyński [red.]

Profilaktyka alergii zawodowej. Poradnik dla lekarzy

Ewa Cisak, Jacek Zwoliński [red.]

Borelioza i inne choroby przenoszone przez kleszcze w aspekcie narażenia zawodowego. Poradnik dla lekarzy

Patrycja Krawczyk-Szulc, Ewa Wągrowska-Koski [red.]

Profilaktyka chorób układu ruchu i obwodowego układu nerwowego wywołanych sposobem wykonywania pracy. Poradnik dla lekarzy

wydawNIctwa Naukowe

121

Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska [red.]

Minimalizowanie ryzyka uszkodzenia słuchu w miejscu pracy. Poradnik dla pracowników BHP, PIS, PIP, pracodawców i pracowników

Marta Kieć-Świerczyńska, Cezary Pałczyński [red.]

Jak żyć i pracować z chorobą alergiczną? Poradnik dla osób z chorobami alergicznymi skóry i układu oddechowego

Ewa Wągrowska-Koski [red.]

Jak żyć i pracować z pylicą płuc? Poradnik dla pacjentów

kSIążkI

SPrawozdaNIe z dzIaŁalNoścI INStytutu za 2010 rok · książki ... Pracownia foniatryczna dr med....

Documents

Transcript of SPrawozdaNIe z dzIaŁalNoścI INStytutu za 2010 rok · książki ... Pracownia foniatryczna dr med....