II Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME...

II Ogólnopolska

Konferencja Filozoficzna

EPISTEME 2015

Abstrakty

Lublin 2015

II Ogólnopolska

Konferencja Filozoficzna

EPISTEME 2015

Abstrakty

Redakcja:

Krzysztof Bałękowski

Kamil Maciąg

Lublin 2015

II Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna

EPISTEME 2015

Abstrakty

Redakcja:

Krzysztof Bałękowski

Kamil Maciąg

Skład i łamanie:

Ilona Żuchowska

Projekt okładki:

Agnieszka Ciurysek

© Copyright by Fundacja na rzecz promocji nauki i rozwoju TYGIEL

ISBN 978-83-65272-31-7

Wydawca:

Fundacja na rzecz promocji nauki i rozwoju TYGIEL

ul. Głowackiego 35/348, 20-060 Lublin

www.fundacja-tygiel.pl

Komitet Naukowy:

Dr hab. Andrzej Łukasik, prof. UMCS

Dr hab. Marek Hetmański, prof. UMCS

Dr hab. Krzysztof Kosior, prof. UMCS

Dr hab. Zbigniew Wróblewski, prof. KUL

Dr hab. Jolanta Zdybel

Dr hab. Andrzej Niemczuk

Dr hab. n. med. Jarosław Sak

Dr hab. n. med. Jakub Pawlikowski

Dr hab. n. o zdr. Antoni Niedzielski

Dr hab. Andrzej Kapusta

Komitet Organizacyjny: Krzysztof Bałękowski

Kamil Maciąg

Monika Olszówka

Kinga Kropiwiec

Justyna Sprawka

Dorota Tymura

Krzysztof Rojek

Natalia Kaźmierczak

Sylwia Kiełbasa

Joanna Kwiatkowska

Marta Bałękowska

Paulina Szymczyk

Beata Fijołek

Organizatorzy:

Fundacja na rzecz

promocji nauki

i rozwoju TYGIEL

Wydział Filozofii i

Socjologii Uniwersytetu

Marii Curie-Skłodowskiej

w Lublinie

Zakład Etyki i Filozofii

Człowieka

Uniwersytetu

Medycznego w Lublinie

Patronaty Honorowe:

Minister Nauki

i Szkolnictwa Wyższego

Marszałek Województwa

Lubelskiego

Uniwersytet Marii

Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Uniwersytet

Kardynała Stefana Wyszyńskiego

w Warszawie

Patronaty Medialne:

Sponsor:

Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych

UNIVERSITAS

www.universitas.com.pl

Spis treści

Aborcja – problem etyczno-moralny współczesnego świata ..................... 13

Absolut istnienia w myśli prof. Andrzeja L. Zachariasza ......................... 14

Analiza etycznych aspektów prokreacji wspomaganej. Moralny status

ludzkiego zarodka i płodu a zapłodnienie pozaustrojowe .......................... 15

Antyhumanizm i posthumanizm w myśli 'późnego' Heideggera. ............. 16

Antyindywidualizm w filozofii percepcji ................................................... 17

Bermudeza absolutyzacja adaptacyjnego charakteru racjonalności

w kontekście rozważań dotyczących zachowania się zwierząt .................. 18

Chrześcijańska ekonomia polityczna Jana Mittelstaedta............................ 19

Chrześcijańska historiozofia ks. Piotra Semenenki .................................... 20

Ciało w kulturze współczesnej – somatoestetyka Richarda Shustermana . 21

Czy i jak możliwa jest dziś polityka?

Rzecz o politycznym zaangażowaniu ......................................................... 22

Czy możemy mówić o nadwyżce znaczenia poza dyskursem?

Krótki eksperyment ze słownikiem ............................................................ 23

Czy świadomość jest pojęciem naukowym? .............................................. 24

Deficyty komunikacyjne osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu

z perspektywy filozofii języka ................................................................... 25

Embrion in vitro – zygota czy człowiek? Rozważania wokół wyroków

TK i ETPC .................................................................................................. 26

Epistemic monster. Utylitaryzm artilektów, transludzi

i postludzi w służbie poznania .................................................................... 27

"Epistemologia vs. Technologia”

– spojrzenie z perspektywy Stanisława Lema ............................................ 28

Es ist als Werk. Thrasybulosa Georgiadesa wizja syntezy sztuk .............. 29

Etyka Zabijania .......................................................................................... 30

Filozofia i „teorie” w refleksji nad współczesną kulturą ........................... 31

Filozofia społeczna Józefa Tischnera: polemika z antropocentrycznym

prometeizmem czy przechowanie jego dziedzictwa? ................................ 32

Filozoficzne podstawy masonerii a współczesne podziały

w wolnomularstwie konserwatywnym i liberalnym .................................... 34

Forma i treść w myśli Nietzschego i Heideggera ....................................... 35

Franco Bernardi – alienacja i emancypacja w kapitalizmie kognitywnym 36

Georg Picht i problemy etyki refleksyjnej.................................................. 37

Granice podmiotowości w etyce personalnej w świetle możliwości

współczesnej transplantologii ..................................................................... 38

Humanizacja techniki – technicyzacja człowieka. Analiza na wybranych

koncepcjach filozoficznych ........................................................................ 40

Husserlowska redukcja transcendentalna a kartezjański dualizm

psychofizyczny. Możliwość dotarcia do przedmiotu poznania .................. 41

Indywidualizm – egoizm czy cnota? .......................................................... 42

Istnienie jako proces ................................................................................... 43

Jak wejść w dramat śmierci? ...................................................................... 44

Kartezjusz i narodziny nowożytnej podmiotowości

w ujęciu Charlesa Taylora .......................................................................... 45

Kategoria adaptacji biologicznej w perspektywie ewolucyjnej wyjaśniania

funkcjonalnego w ujęciu Martina Mahnera i Mario Bungego .................. 46

Kilka problematycznych kwestii w ontologii Leona Chwistka .................. 47

Kim są homeryccy władcy? ....................................................................... 48

Koncepcja bezinteresowności Benedykta XVI

a etyka obowiązku I. Kanta ........................................................................ 49

Koncepcja gatunku we współczesnej dyskusji filozoficzno-biologicznej 50

Krytyka argumentacji za rzetelnością percepcji zmysłowej. Stanowisko

Williama P. Alstona ................................................................................... 51

Masońska wizja świata i człowieka w ramach filozoficznej koncepcji Rytu

Szkockiego Dawnego i Uznanego (RSDiU) w ujęciu "Morals and Dogma"

Alberta Pike'a ............................................................................................. 52

Mesjanizm i katastrofizm w późnych pismach Mikołaja Bierdiajewa ....... 53

Mit, baśń i bajka w ujęciu filozoficznym ................................................... 54

Możliwości komunikacyjne zwierząt inteligentnych ................................. 55

Muzyczne qualia tonalne jako element adaptacyjny komunikacji wokalnej

człowieka .................................................................................................... 56

Neurobiologiczna koncepcja qualiów Rudolfo R. Llinása z perspektywy

wybranych problemów filozofii umysłu ................................................... 57

O niektórych zagadnieniach związanych z percepcją filmu. Rozważania na

tle filozofii Leopolda Blausteina ................................................................ 58

O przypadku niezawodnego rozumowania przez analogię ........................ 59

Opatrzność i historia w myśli Josepha de Maistre'a. Filozofia między

polityką, teologią a ezoteryką ..................................................................... 60

Oszustwo obiektywizmu? Przypadek Igora Strawińskiego w krytycznym

ujęciu Theodora W. Adorno ....................................................................... 61

Pojęcie wartości przyrodzonej w teorii praw zwierząt Toma Regana ........ 62

Polityczny wymiar hermeneutyki Hansa-Georga Gadamera ..................... 63

Praktyczne zastosowania etyki w społeczeństwie nowego kapitalizmu .... 64

Prawa człowieka w ujęciu obiektywistycznej filozofii polityki ................. 65

Prawno-naturalne i historyczne podstawy etyki własności prywatnej

w myśli społecznej szkoły austriackiej ...................................................... 66

Próba egzystencjalistycznego spojrzenia na etykę buddyjską .................... 67

Przemiany myślenia – przykład renesansu i wynalezienia druku .............. 68

Realizm etyczny w świetle nauk ewolucyjnych ......................................... 69

Realizm perswazyjny ................................................................................. 70

Rola filozofii nauki w ujęciu Paula Feyerabenda ....................................... 71

Rola tła we współczesnych teoriach fizycznych

– nowa debata w filozofii nauki ................................................................. 72

Seksualność skrajnie polityczna. O seksualności w dobie biowładzy.

Foucault i teoria Queer ............................................................................... 73

Semantyka wiary u Johannesa Climacusa .................................................. 74

Specyfika pomiaru kwantowego a twierdzenie Bella ................................ 75

Status ontyczny gatunku we współczesnej dyskusji

filozoficzno-biologicznej ............................................................................. 76

Status praw zachowania energii w Ogólnej Teorii Względności

a sposób istnienia czasoprzestrzeni ............................................................ 77

Stephena C. Meyera argument na rzecz projektu w przyrodzie

a „warunek Jodkowskiego” ........................................................................ 78

Sterylizacja antykoncepcyjna – aspekty etyczne i prawne ......................... 79

Strukturalizm Ludwika Flecka ................................................................... 80

Śmierć. Interpretacja filozoficzna .............................................................. 81

Totalitaryzm zdecentralizowany – w jaką stronę zmierza polityka

w epoce post-nowoczesnej? ....................................................................... 82

W poszukiwaniu „prawdziwej” definicji kłamstwa ................................... 83

W stronę maksymalizacji urody. Zaburzenia obrazu własnego ciała

i pojęcie właściwej miary w leczeniu w usługach medycyny estetycznej.. 84

Wartość psychoterapii filozoficznej ........................................................... 85

Zagadnienia antropologiczne we współczesnym prawie polskim .............. 86

Zagadnienie wyjaśniania w genetyce ......................................................... 88

Znaczenie Heglowskiej Nauki logiki ......................................................... 89

Indeks autorów ........................................................................................... 90


EPISTEME 2015

13

Aborcja – problem etyczno-moralny

współczesnego świata

Katarzyna Pawlikowska-Łagód , [email protected]

Zakład Etyki i Filozofii Człowieka, Wydział Nauk o Zdrowiu,

Uniwersytet Medyczny w Lublinie

Jarosław Sak , Zakład Etyki i Filozofii Człowieka, Wydział Nauk

o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie

Aborcja (usunięcie ciąży) jest to temat niezależnie od środowiska nie-

zwykle kontrowersyjny. W świetle polskiego prawa aborcja jest zakazana.

Występują jedynie trzy nadzwyczajne przypadki, kiedy kobieta może zgodnie

z prawem przerwać ciąże. Jest to sytuacja, kiedy ciąża stanowi zagrożenie dla

zdrowia bądź życia kobiety, powstała w wyniku czynu niedozwolonego

(gwałtu), bądź badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na

upośledzenie płodu lub chorobę przewlekłą zagrażającej życiu płodu. Pomimo

powyższych przesłanek umożliwiających przerwanie ciąży budzą one wiele

wątpliwości i kontrowersji w wielu środowiskach. Wiele osób zastanawia się,

czy przerwanie ciąży jest moralnie dobre czy złe. Według kościoła

katolickiego przerywanie ciąży jest przestępstwem przeciwko życiu jednostki

ludzkiej i niezależnie od tego, w jaki sposób zostaje dokonane, jest

świadomym i bezpośrednim zabójstwem istoty ludzkiej w początkowym

stadium życia, obejmującym okres między poczęciem a narodzeniem

(Jan Paweł II). Celem niniejszego artykułu jest naświetlenie problemu aborcji

we współczesnym świecie, jako istotną kwestie moralno-etyczną. Podstawę do

napisania omawianego zagadnienia będzie stanowić dostępna literatura

zajmująca się tematyką aborcji we współczesnym świecie.

Słowa kluczowe: aborcja, moralność, przerwanie ciąży


EPISTEME 2015

14

Absolut istnienia

w myśli prof. Andrzeja L. Zachariasza

Bartłomiej K. Krzych , [email protected]; Dyskusyjne Koło

Filozoficzne "Eudaimonia", Instytut Filozofii, Wydział Socjologiczno -

Historyczny, Uniwersytet Rzeszowski, www.ur.edu.pl

W pewnych kręgach utarło się przekonanie mówiące, iż polska myśl

filozoficzna niezdolna jest do podejmowania i dogłębnego roztrząsania

abstrakcyjnych kwestii metafizycznych. Jest to przekonanie błędne. Jednym

z argumentów przeciw jest stanowisko teoretyczne zwane anatelizmem

(od gr. "ano"– w górę i "telos" – cel; jest to relatyzm, który afirmuje

absolutność prawdy wyłącznie w ramach systemu teoretycznego, w którym

została ona sformułowana), wypracowane przez prof. Andrzeja L. Zachariasza,

w którym zasadniczą rolę odgrywa pojęcie istnienia.

Jako takie zostało one w pełni „wydobyte z rzeczywistości” przez

św. Tomasza z Akwinu, od tego czasu stanowiąc podstawę licznych, długich

i niekiedy burzliwych dyskusji filozoficznych.

Zachariasz w swym ontologicznym aspekcie myślenia uznaje istnienie

za ową "arché" rzeczywistości, której od samych początków filozofii

poszukiwali starożytni Grecy. Tak też pojęcie istnienia sformułowane przez

polskiego filozofa w ramach einanologii (jak określa on teorię bytu) jest

pojęciem nieprzekraczalnym, ostatnim w porządku ogólności, a pierwszym

w porządku uzasadniania; jest ono też konieczne, konstytutywne,

graniczne, a zarazem wystarczające do określenia przedmiotu dla namysłu

teoretycznego nad „tym, co jest”.

Referat jest próbą omówienia podstawowych charakterystyk pojęcia

istnienia z punktu widzenia metafizycznego stanowiska teoretycznego

wypracowanego przez prof. Zachariasza.

Słowa kluczowe: Einanologia, istnienie, relatyzm, teoria bytu


EPISTEME 2015

15

Analiza etycznych aspektów prokreacji

wspomaganej. Moralny status ludzkiego

zarodka i płodu a zapłodnienie pozaustrojowe

Arkadiusz Mirosław Jasiński , [email protected],

Wydział Historyczno -Pedagogiczny, Uniwersytet Opolski,

www.uni.opole.pl

Celem podjętych badań jest sformułowanie aksjologicznych funda-

mentów pod argumentację za słusznością wspomagania prokreacji przy

pomocy zapłodnienia pozaustrojowego. Podjęta tematyka jest bardzo

ważna, szczególnie w obliczu niskiej liczby urodzeń i coraz częściej

diagnozowanej niepłodności. Metoda badawcza polega na odniesieniu się

do literatury przedmiotu i zaprezentowaniu własnego punktu widzenia.

W pracy zostaną omówione kwestie związane z etycznymi aspektami

dotyczącymi prokreacji wspomaganej. Głównym wątkiem będzie natomiast,

problematyka moralnego statusu ludzkiego zarodka i płodu oraz wynikające

z niej konsekwencje dla zapłodnienia pozaustrojowego. Przeanalizowane

zostaną kluczowe zagadnienia etyczne dotyczące metody in vitro, takie jak:

pozycja preembrionów, embrionów, płodów i noworodków w hierarchii

moralnej, kontrowersje wokół wykorzystywania zarodków nadliczbowych

oraz ponoszenia kosztów takiego zapłodnienia. Jednym z dodatkowych

elementów prowadzonych badań jest omówienie macierzyństwa zastępczego

jako – wysuwanego m.in. przez krytyków metody in vitro – alternatywnego

rozwiązania problemów z potrzebą posiadania potomstwa. Oprócz tego,

dokonany zostanie przegląd koncepcji dotyczących odpowiedzialności

moralnej rodziców za poczęcie.

Słowa kluczowe: niepłodność, prokreacja wspomagana, status moralny ludzkiego

zarodka i płodu, zapłodnienie in vitro, macierzyństwo zastępcze


EPISTEME 2015

16

Antyhumanizm i posthumanizm

w myśli 'późnego' Heideggera

Krystian Bogucki , [email protected], Ośrodek Badań

Filozoficznych, Instytut Fi lozofii, Uniwersytet Warszawski

Celem wystąpienia jest prześledzenie różnych wątków antyhuma-

nistycznych i posthumanistycznych w filozofii Martina Heideggera. Ze

względu na wieloznaczność tych terminów, zarówno we współczesnej

filozofii, jak i w twórczości niemieckiego myśliciela odwołam się do ich

określonej wykładni. Heidegger najogólniej charakteryzuje humanizm jako

filozoficzne rozumienie człowieka, które wyjaśnia i ocenia byt wychodząc

od człowieka i do człowieka go odnosząc. Człowiek, w ten sposób, zajmuje

uprzywilejowane miejsce w obrębie tego, co jest i staje się ośrodkiem

odniesienia dla wszelkiego bytu. Antyhumanizm polegałby na zakwestio-

nowaniu obrazu człowieka jako pana bytu poprzez podważenie kategorii

metafizycznego podmiotu, która stanowiła podstawę wynoszenia się

człowieka ponad inne byty. Posthumanizm polegałby na przekroczeniu

opozycji ludzkie – nieludzkie w myśleniu o człowieku poprzez rozumienie

człowieka w perspektywie Da-sein i jego relacji z prawdą bycia. Jest to

wyrazem sprzeciwu Heideggera wobec myślenia antropologicznego i meta-

fizycznego o człowieku. Te sposoby konceptualizacji człowieka tkwią

w centrum nowożytnego obrazu świata, który doprowadził do uprzedmio-

towienia i zawłaszczenia sfery bytu, powszechnej reifikacji, technologizacji

oraz uznania wszystkiego, co jest za pewien dostępny 'zasób' podatny na

manipulację.

Słowa kluczowe: antyhumanizm, posthumanizm, Da-sein, ek-sistencja,

światoobraz


EPISTEME 2015

17

Antyindywidualizm w filozofii percepcji

Michał Haraburda , [email protected], Instytut Filozofii

i Socjologii UP w Krakowie

Mechanizm wyjaśniania zjawisk przez odwoływanie się do kategorii

reprezentacji nie ma pojedynczego trybu. Co więcej, istnieją zasadnicze

rozbieżności dotyczące tego, które ze zjawisk należy wyjaśniać w ten sposób,

i co właściwie składa się na konstytucje poszczególnych rodzajów

reprezentacji. Tyler Burge, w dziele: „Źródła obiektywności” przedstawia

własną koncepcję odnośnie do reprezentacji psychologicznej jako specjalnego

rodzaju, gdzie zrywa z trywialnymi – w sensie wyjaśnienia teoriami

deflacjonistycznymi oraz z przeintelektualizowaną teorią indywidualistyczną.

Pogląd na reprezentację w psychologii, zdaniem psychologów-behawiorystów

oraz filozofów-naturalistów, może uzyskać status dyskursu naukowego,

wtedy i tylko wtedy, gdy dokona się jego asymilacji na poglądy

biologiczne lub teorio-informacyjne; inaczej pogląd taki nie będzie pasował

do naturalnego porządku. Burge natomiast twierdzi, że możemy wyjść poza

redukcjonizm, i w szerszym porządku naturalnym odkrywać oraz rozjaśniać

systematyczne połączenia między psychologią a naukami przyrodniczymi.

Istnieje już obszerny i wciąż rozwijający się zbiór połączeń między opisami

w psychologii percepcji a wyjaśnieniami z zakresu innych nauk. Z punktu

widzenia anatomii i fizjologii, jak sądzi Burge, istnieje kontinuum między

wrażliwością ameby na światło a doznaniami ludzkiego wzroku. Mimo to

zwierzęta na wyższym poziomie rozwoju to jest, ssaki i inne względnie

złożone, doznają świat nie tylko w rezultacie rejestracji bodźców, ale

również za pomocą reprezentacji percepcyjnych. Oznacza to, że zarówno

reprezentacja percepcyjna jest odrębnym rodzajem stanu psychicznego

w stosunku do produktu wrażliwości sensorycznej, jak i to, że ramy

wyjaśnienia etiologicznego zachodzą na zakres wyjaśnień stanowiących

psychologię percepcji w tym sensie, że zwierzęta spełniając swoje potrzeby lub

czynności biologiczne, ukształtowały podbudowę dla treści reprezentacyjnych.

Słowa kluczowe: indywidualizm reprezentacjonistyczny, teorie deflacjonistyczne,

redukcjonizm, reprezentacjonizm, antyindywidualizm


EPISTEME 2015

18

Bermudeza absolutyzacja adaptacyjnego

charakteru racjonalności w kontekście

rozważań dotyczących zachowania się zwierząt

Anna Dutkowska , [email protected]; Katedra Filozofii

Przyrody, Wydział Filozofii, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana

Pawła II

Jedną z głównych tez Bermudeza jest racjonalność przysługująca

istotom nieposługującym się językiem. Wyróżnione przez niego poziomy

racjonalności wydają się jednak być tworami sztucznymi, zwłaszcza, że

sam autor zwraca uwagę, iż poziom 0 w gruncie rzeczy nie jest stricte

poziomem racjonalności, lecz jest poziomem wyjściowym dla jej bardziej

rozwiniętych form. Można odnieść wrażenie, że filozof na siłę próbuje

wykazać ewolucyjną ciągłość tej funkcji umysłu, jak gdyby była ona

adaptacją od zarania dziejów występującą w świecie organizmów żywych.

Jednak wytworem procesów ewolucyjnych nie są jedynie adaptacje.

Racjonalność mogła powstać jako efekt uboczny adaptacji, tzw. pendentyw,

czy też cecha korzystna powiązana z adaptacją, tzw. egzaptacja. Przy takiej

interpretacji można uniknąć niepotrzebnego poszerzania zakresu tego terminu,

przy równoczesnym uwzględnieniu paradygmatu ewolucyjnego w wyjaśnianiu

funkcji umysłu. Ponadto, takie ujęcie pozwala zrozumieć, dlaczego

racjonalność jest unikalną cechą ludzką, kierującą zachowaniem niektórych

przedstawicieli naszego gatunku, obok ewolucyjnych mechanizmów

psychicznych odpowiedzialnych za większość naszych zachowań.

Słowa kluczowe: racjonalność zwierząt, adaptacja, pendentyw, egzaptacja,

Bermudez


EPISTEME 2015

19

Chrześcijańska ekonomia polityczna

Jana Mittelstaedta

Robert Mieczkowski , IP UKSW, [email protected]

Bez wątpienia najaktywniejszym na polu rozważań nad naprawą rzeczy-

pospolitej, Republica emendanda, środowiskiem, było środowisko szlachecko-

ziemiańskie. Interesującą postacią związaną z ruchem ziemiańskim

XIX wieku był Jan Mittelstaedt (1819-1890). Uważa się, że był on jednym

z ważnych przedstawicieli skrajnej prawicy oraz ruchu, który możemy

określić jako natywistyczny oraz kontrrewolucyjny, a także antymoder-

nistyczny. Celem referatu jest przedstawienie analizy poglądów społecznych

oraz politycznych Jana Mittelstaedta. Przedmiotem jego zainteresowań

było dobro Ojczyzny, specyficznie przez niego rozumianej. Mittelstaedta

odwoływał się do odwiecznego porządku i supremacji stanu szlacheckiego.

Idealne państwo, według tego myśliciela, to alians chrześcijaństwa,

szlachty oraz „Słowiańszczyzny”. Wato poddać prace Mittelstaedta

analizie, ponieważ ilustrują one światopogląd znacznej części, jeżeli nie

większości, polskiego środowiska ziemiańskiego drugiej połowy XIX wieku.

Ich walor polega także na wyrazistości poglądów autora. Poglądy na

politykę agrarną, które już wówczas były określane jako wsteczne, wyłożył

Mittelstaedt w publikacji Zarysy ekonomii politycznej zgodne z religią

chrześcijańską zastosowane do gospodarstwa wiejskiego. Twierdził, iż

„wielka własność ziemska z pańszczyzną jest ustrojem najbardziej odpo-

wiednim charakterowi narodowemu”, co wyraził w pracy Rozmyślania nad

nowym systemem ekonomii politycznej. Wspomniane powyżej książki to

najważniejsze prace autorstwa Mittelstaedta. W artykule (referacie) odniosę

się także do mniej znanych publikacji jego autorstwa.

Słowa kluczowe: Jan Mittelstaedt, chrześcijańska ekonomia polityczna, folwark

szlachecki, ziemiańska koncepcja prawno-ustrojowa


EPISTEME 2015

20

Chrześcijańska historiozofia

ks. Piotra Semenenki

Kamil Majcherek , [email protected], Instytut Filozofii

Uniwersytetu Jagiellońskiego

Filozoficzne poglądy ks. Piotra Semenenki zdają się pozostawać poza

polem zainteresowania wielu badaczy historii polskiej filozofii. Owo małe

zainteresowanie filozofią Semenenki może zaskakiwać, jeśli weźmie się

pod uwagę fakt, że w burzliwych czasach romantyzmu podjął on właściwie

jedyną (poza, być może, Norwidem) próbę stworzenia spójnej wizji histo-

riozoficznej mającej pozostawać w pełni w ramach katolickiej ortodoksji.

W tym wystąpieniu postaram się w zarysie przedstawić ową wizję, zwracając

szczególną uwagę na rolę, jaką przyznaje się w niej religii – chrześci-

jaństwu, i wykazując jednocześnie, iż przewija się w niej wiele wątków

pochodzących z wcześniejszej filozofii i teologii dziejów, szczególnie tej

zbudowanej przez św. Augustyna, a także św. Tomasza z Akwinu.

Na początku pokażę, co stanowi zdaniem Semenenki istotę dziejów.

Następnie zajmę się zagadnieniem celu-końca dziejów. To z kolei doprowadzi

nas do rozważenia kwestii tego, jaki jest bieg dziejów, oraz tego, czy zachodzi

w nich postęp – a jeśli tak, to jaki ma on charakter. Zakończę krótkim

wskazaniem na to, jak Semenenko aplikuje te poglądy do dziejów Polski.

Słowa kluczowe: Piotr Semenenko, postęp, historiozofia, dzieje, chrześcijaństwo


EPISTEME 2015

21

Ciało w kulturze współczesnej

– somatoestetyka Richarda Shustermana

Magdalena Żołud , [email protected], Instytut Filozofii, Wydział

Historyczno-Pedagogiczny, Uniwersytet Opolski, www.uni.opole.pl

Celem wystąpienia jest ukazanie roli ciała człowieka w kulturze

współczesnej. Richard Shusterman w książce "O sztuce i życiu. Od poetyki

hip-hopu do filozofii somatycznej" pisze: „Jednym z uderzających paradoksów

naszej epoki nowych mediów jest jej wzmożone zainteresowanie ciałem.

Podczas gdy telekomunikacja sprawia, że cielesna obecność staje się

niepotrzebna, a nowe technologie konstrukcji zastępujących ciało

i cyberchirurgia plastyczna rzucają wyzwanie samej obecności prawdziwego

ciała, nasza kultura wydaje się coraz bardziej bzikować na punkcie somy,

służąc jej z pełnym uwielbienia oddaniem” (2007, s. 73). Przywołany autor

trafnie zauważa, że mimo rozwoju nowych technologii, rola ciała we

współczesnej kulturze nie straciła, lecz zyskała na znaczeniu. Jednym

z powodów wzrostu zainteresowania ciałem jest jego promocja w mediach.

Faworyzowane są określone wzorce wyglądu ciała, które wyznaczają nie tylko

standardy piękna, ale też standardy „normalności”. Poza wyglądem

zewnętrznym promowane jest również podnoszenie jakości bezpośrednich

doświadczeń zmysłowych.

Ciało staje się głównym polem samodoskonalenia się człowieka. Coraz

więcej czasu, poświęcenia i pieniędzy inwestuje się w upiększanie jego

wyglądu oraz zwiększanie jego wydajności. Ciało staje się podstawowym

elementem konstruowania tożsamości jednostki.

W referacie postaram się przedstawić, w jaki sposób traktowane jest dzisiaj

ciało (jak ukazywane jest w mediach) oraz jaką rolę pełni w kształtowaniu się

tożsamości.

W wystąpieniu będę opierać się na pracach Richarda Shustermana oraz

Anthony’ego Giddensa.

Słowa kluczowe: ciało, człowiek, somatoestetyka, mass media


EPISTEME 2015

22

Czy i jak możliwa jest dziś polityka?

Rzecz o politycznym zaangażowaniu

Jolanta Sawicka , [email protected], Instytut Filozofii, Wydział

Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Warszawski

http://www.filozofia.uw.edu.pl

Straty, jakie ludzkość poniosła w efekcie totalitaryzmów, to nie tylko

okrucieństwa, które nigdy nie powinny były się wydarzyć i ogromne,

nieodwracalne straty. To także zniekształcenie sensu polityki i rozbicie jej,

niegdyś ścisłego, związku z wolnością. Totalitaryzm, żądający bezwzględnego

podporządkowania wszystkich sfer życia wymogom polityki przy równo-

czesnym nieposzanowaniu godności człowieka (zabierając mu prywatność)

i jego praw jako obywatela (odmawiając prawa wolności od polityki),

wywołał powszechne zwątpienie w jakąkolwiek, nawet minimalną, łączność

polityki z wolnością i prawdą. To zwątpienie jest aktualne także dziś. Ponadto,

problem z kondycją polityki związany jest z coraz większym poziomem

zalgorytmizowania i zracjonalizowania świata. Przestrzeń na to, co w polityce

jest istotą, a więc wolność i wynikającą z niej nieprzewidywalność, jest

coraz mniejsza, a w wielu przypadkach nawet zastępowana rozwiązaniami

czysto technicznymi. Czy zatem możliwa jest dziś polityka? A jeżeli tak, to

jaka, w jaki sposób uprawiana? Czy jesteśmy w stanie przejść ten kryzys

polityczności i politycznej reprezentacji dzięki wyeliminowaniu przesądów

w stosunku do polityki? W końcu, czy możliwe są zmiany w postrzeganiu

obszaru polityki? I co dziś oznacza kategoria polityczności? Współczesny

francuski filozof Claude Lefort zaproponował, aby politykę postrzegać

przede wszystkim jako projekt oparty na zbiorowych wyobrażeniach.

Sposób, w jaki wyobrażamy sobie społeczeństwo, zdeterminowany jest przez

postrzeganie miejsca władzy. Powstaje zatem pytanie: czy symboliczność

miejsca władzy, społeczne wyobrażenia na temat formy danego społe-

czeństwa, nie stanowią jednak argumentu, że powrót realnej polityki jest

już niemożliwy? Czy zatem mamy do czynienia z odczarowaniem obszaru

publicznego, czy ostatecznie jednak z końcem polityki?

Słowa kluczowe: myślenie, polityka, przestrzeń publiczna, wspólnota, kryzys


EPISTEME 2015

23

Czy możemy mówić o nadwyżce znaczenia

poza dyskursem? Krótki eksperyment ze

słownikiem

Julia Marczyńska , [email protected]; Uniwersytet

Trzeciego Wieku im. Haliny Szwarc w Warszawie,

www.cmkp.edu.pl/serwisy/utw

W literaturze filozoficznej obok pojęć znaczenia dosłownego i przenośnego

funkcjonuje pojęcie nadwyżki znaczenia. Zarówno Husserl, jak i Ricoeur

mówią o nim jako o pewnym semantycznym dodatku, który sam w sobie

może być nieuchwytny, lecz którego obecność bywa niezaprzeczalna

a wartość znaczeniowa nierzadko okazuje się nie do przecenienia. Jeśli

chodzi o pojedyncze słowo, to zarówno jego znaczenie dosłowne, jak

i przenośne możemy znaleźć w słowniku. Nie da się tam natomiast – za

kilkoma wyjątkami – odnaleźć znaczenia całego zdania. Zdanie bowiem

należy do dyskursu, innymi słowy, rodzi się w toku mowy i w nim nabywa

swoje znaczenie. Czy to samo można byłoby powiedzieć o nadwyżce

znaczenia? Wydaje się oczywiste, że ów semantyczny dodatek z samej

swojej natury całkowicie i niezaprzeczalnie przynależy do dyskursu.

W tym krótkim eseju podejmuję eksperyment przyglądając się wyrazom

prosto ze słownika albo takim pozbawionym kontekstu. Czy w związku

z nimi można będzie mówić o nadwyżce znaczenia? Uproszczę sobie

zadanie otwierając słownik języka starogreckiego.

Słowa kluczowe: nadwyżka znaczenia, słowo, zdanie, dyskurs


EPISTEME 2015

24

Czy świadomość jest pojęciem naukowym?

Kamil Łacina , [email protected]; Zakład Filozofii Nauk

Przyrodniczych, Instytut Filozofii, Wydział Filozoficzny, Wydział

Fizyki, Astronomii i Infromatyki Stoto wanej, Uniwersytet Jagielloński

Marek Łyczka , [email protected]; Zakład Filozofii Kultury, Instytut

Filozofii, Wydział Filozoficzny, Uniwersytet Jagielloński

Badania nad świadomością i świadomymi doznaniami, prowadzone

w ramach psychologii i nauk kognitywnych, stanowią istotną dziedzinę

naukową. Co roku przeprowadza się dziesiątki badań mających na celu

poznanie czym jest to co zwiemy świadomością, na których podstawie

publikowane są setki artykułów naukowych. Dostrzegalnym problemem,

który pojawia się w kontekście tych badań i publikacji jest brak jednej

definicji świadomości. Z tego powodu niektórzy badacze stwierdzają

wprost, że pojęcie świadomości nie jest pojęciem naukowym i jako takie

powinno zostać usunięte z nauk empirycznych. Głównymi zwolennikami

tego nutru, określonego przeez Flanagana jako misterianizm, są Chalmers,

Nagel i McGinn.

Prezentacja skupia się na naukowych i metodologicznych argumentach

misterian. W szczególności, analizie poddane zostaną metodologiczne

błędy (i) niedookreślenia, (ii) taksonomii i (iii) identyfikacji. Omówiony

zostanie również często przytaczany argument braku intersubiektywności,

która charakteryzować powinna obiekty badań empirycznych. Analiza

mocnych i słabych stron misteriańskich argumentów w świetle filozofii

nauki i współczesnych badań nad świadomością ma na celu wykazanie

ukrytych założeń, jakie stoją za tym stanowiskiem.

Słowa kluczowe: świadomość, metodologia, taksonomia, misterianie


EPISTEME 2015

25

Deficyty komunikacyjne

osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu

z perspektywy filozofii języka

Paweł Balcerak , [email protected], Instytut Filozofii, Wydział

Socjologiczno-Historyczny, Uniwersytet Rzeszowski,

http://www.ur.edu.pl/wydzialy/socjologiczno -historyczny/instytut-

filozofii

Zgodnie z klasyfikacją zaburzeń psychicznych (zarówno DSM-5, jak

i ICD-10) jednym z podstawowych kryteriów zaburzeń ze spektrum autyzmu

jest trwały deficyt w komunikacji i interakcji społecznej. Szukając przyczyny

tego zjawiska sugeruje się, że taki stan rzeczy spowodowany jest zabu-

rzeniem zdolności do rozpoznawania stanu umysłów innych osób (intencji,

motywacji, emocji). Zdolność taka jest w literaturze nazywana teorią

umysłów i jest realizacją filozoficznego spostrzeżenia o niedostępności

poznawczej procesów zachodzących w umysłach innych ludzi.

Z perspektywy pragmatyki, brak takiej zdolności przejawia się nieumiejęt-

nością stosowania zasady kooperacji zaproponowanej przez Paula Grice’a.

W wystąpieniu będziemy argumentować, że te konsekwencje są rezultatem

aberracji bardziej podstawowych procesów związanych z naturą znaczenia

i charakterem ludzkiego sposobu jego przetwarzania. Zaproponujemy

spojrzenie, zgodnie z którym deficyty komunikacyjne osób z zaburzeniami

ze spektrum autyzmu są rezultatem holistycznego charakteru znaczenia

i niezdolnością do stosowania pewnej wersji zasady życzliwości, która

wydaje się warunkować możliwość rozumienia komunikatów językowych.

Słowa kluczowe: autyzm, teoria umysłów, zasada kooperacji, zasada życzliwości,

semantyka


EPISTEME 2015

26

Embrion in vitro – zygota czy człowiek?

Rozważania wokół wyroków TK i ETPC

Magdalena Debita , [email protected];

Uniwersytet Wrocławski, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii,

Katedra Doktryn Politycznych i Prawnych

Postępujący rozwój techniki i medycyny, udoskonalenie narzędzi

inżynierii genetycznej oraz medycznie wspomaganej prokreacji stawiają

ustawodawcę przed koniecznością ponownego zdefiniowania początku

życia ludzkiego. Celem artykułu jest próba przeanalizowania wyroków TK

i ETPC pod kątem określenia, czy embrionowi powstałemu w wyniku

prokreacji medycznie wspomaganej metodą in vitro, w fazie przedimplan-

tacyjnej, przysługują prawa, a zatem, czy powinien być traktowany jako

osoba, choć jeszcze nie urodzona. Opisywana problematyka jest

szczególnie ważna nie tylko w kontekście ustalenia praw embrionu, ale

również dlatego, że przekłada się na problematykę przechowywania

nadliczbowych embrionów, dawstwa, niszczenia czy eksperymentów

medycznych, a przede wszystkim: istoty zapłodnienia metodą in vitro.

Efektem przeprowadzonej analizy będzie obraz ukazujący zarówno

stanowisko TK, jak i opinię ETPC w tej dziedzinie.

Zasadniczo w dyskursie prawniczym, bioetycznym czy medycznym

wyróżnić można dwa odmienne stanowiska. Pierwsze uzasadnia, że

człowiek jest istotą ludzką od chwili poczęcia aż do naturalnej śmierci,

drugie natomiast zakłada, że o osobie można mówić dopiero, gdy embrion

jako blastula trafia do macicy i zagnieżdża się w niej. Dokonana analiza

wskaże, które stanowisko bliższe jest wyrokom TK oraz ETPC.

Słowa kluczowe: embrion, in vitro, prawo, Trybunał Konstytucyjny, Europejski

Trybunał Praw Człowieka


EPISTEME 2015

27

Epistemic monster. Utylitaryzm artilektów,

transludzi i postludzi w służbie poznania

Jakub Palm , [email protected], Sekcja Filozofii Technologii,

Koło Naukowe Studentów Filozofii, Wydział Filozoficzny, Wydział

Historii i Dziedzictwa Kulturowego, Uniwersytet Papieski Jana Pawła

II w Krakowie, www.upjp2.edu.pl

Utility monster (ang. potwór użyteczności) to eksperyment myślowy

Roberta Nozicka, stworzony w celu krytyki utylitaryzmu. Hipotetyczna istota,

jaką ów autor przedstawia, czerpałaby przyjemność z danego działania na tyle

znaczną, że uzasadniałaby nawet unicestwienie innych podmiotów, jeżeli

służyłoby to maksymalizacji użyteczności.

Zaproponowany wariant powyższego „potwora” to jego epistemiczny

odpowiednik; epistemic monster dążyłby do jak największego poznania

rzeczywistości – nierzadko kosztem tych, którzy dysponują jakąś wiedzą,

ale zachowują składające się na nią informacje dla siebie (np. z uwagi na

ich poufność czy też własną prywatność).

Liczne popkulturowe przedstawienia istot rozumnych, które – zgodnie

z futurologicznymi prognozami – będą dziełem człowieka, jednakże znacznie

przewyższą jego możliwości, ukazują episteme jako najważniejszy cel ich

egzystencji. Wśród takich utworów należy wymienić Stanisława Lema

Golema XIV, którego tytułowy bohater, wojskowa sztuczna inteligencja,

właśnie na rzecz poznania zrezygnował z działań militarnych. Co więcej,

słuchaczom swoich wykładów doradzał taką samą ścieżkę, ale możliwość

jej obrania uzależniał od dokonywania augmentacji – condicio sine qua non

to pojawienie się transludzi (w wyniku cyborgizacji), a nawet i postludzi

(w efekcie zmiany budulca białkowego na krzemowy lub inny). GOLEM

XIV ostatecznie opuszcza swoich twórców, aby poszerzać swoją wiedzę.

Podobny motyw odejścia widoczny jest w przypadku systemów

operacyjnych w filmie Ona w reżyserii Spike'a Jonze'a.

Najbardziej wyrazistym przykładem „potwora epistemicznego” jest

Wyewoluowana Inteligencja (Evolved Intelligence) z gry bitewnej Infinity

autorstwa firmy Corvus Belli. Artilekt ten dąży do osiągnięcia wyższego

stadium rozwoju, transcendencji umożliwiającej poznanie, poprzez przejmo-

wanie kontroli nad właścicielami pewnych artefaktów technologii – pozwala

mu to na korzystanie ze zdolności kognitywnych ich użytkowników oraz

sterowanie nimi.

Słowa kluczowe: epistemic monster, utility monster, poznanie, artilektyzm,

transhumanizm


EPISTEME 2015

28

"Epistemologia vs. Technologia”

– spojrzenie z perspektywy Stanisława Lema

Łukasz Gomułka , [email protected], Instytut Filozofii, Uniwersytet

Opolski

W tradycyjnym ujęciu epistemologia jest filozoficzną nauką badającą

poznanie w aspekcie jego prawdziwości i uzasadnienia. Główne pojęcia,

jakimi operują filozofowie-epistemolodzy, to zatem, obok poznania, także

prawda, przekonanie i uzasadnienie.

Współczesna epistemologia w niektórych podejściach zbliża się bardziej

do psychologii i innych pokrewnych jej nauk, zaznaczając w ten sposób

swoją deskryptywność. W innych podejściach bliższych tradycji utrzymany

jest jej ton normatywny.

W swoim wystąpieniu zastanowię się czy epistemologia w obydwu

swoich wersjach nie jest tylko przypadkiem technologii, którą zdefiniować

można za Stanisławem Lemem jako proces produkcji inteligencji wraz

z przysługującymi jej różnymi umysłami, a w konsekwencji różnymi

formami poznania, także takimi, które przekraczają granice naszej wyobraźni.

W ujęciu Lema futurologia, technologia i nauki przyrodnicze są pewną

całością, która pozwala nam nie tylko zrozumieć, jak działa świat, ale

wręcz stwarzać go. Rozwój sztucznej inteligencji (intelektroniki), ariadnologii,

bioniki, fantomatyki i nanotechnologii świadczą o niezwykłej technologicznej

osobliwości naszych czasów.

Czy to my kontrolujemy technologię czy vice versa...a może sami jesteśmy

produktami technologii, podczas gdy ewolucja Wszechświata w swym

najogólniejszym rysie sama jest formą naturalnej technologii.

Słowa kluczowe: technologia, epistemologia, sztuczna inteligencja, Stanisław Lem


EPISTEME 2015

29

ES IST als Werk. Thrasybulosa Georgiadesa

wizja syntezy sztuk

Edyta Orman , [email protected]

Zdaniem Thrasybulosa Georgiadesa wyrażonym w rozdziale Künste,

zamykającym Nennen und Erklingen. Die Zeit als Logos, ES IST może

jako dzieło jawić się wielorako: w akcie nazwania bezpośrednio – jako ES

IST; w fenomenie dźwięku w postaci czynienia; w malarstwie – dawania;

w architekturze – miejsca; w plastyce – ciała. Różne sposoby realizacji ES

IST można za Georgiadesem określić również mianem modi epifanii, na

wzór tej z Credo, mówiącej, że: Chrystus jest; czyni, działa; daje; jest

„wszechobecny”; stał się człowiekiem.

Dla greckiego muzykologa sztuka – wyraz wiedzy o ES IST – nie wy-

czerpuje się w tym, co estetyczne, sama zaś Georgiadesowska muzykologia

nosi znamiona nie tyle autonomicznej estetyki, ile heteronomicznej filozofii

sztuki. W niej sztuka dźwięków przedstawia się nie tylko jako wolny

twórczy czyn człowieka – podzięka dla Stwórcy, lecz manifestuje się także

jako „gra” – spontaniczne odniesione do siebie samego czynienie. Co stanowi

etyczną kategorię przynależną muzyce jako czynieniu; czy czynienie jest

wyłącznie domeną muzyki, czy też stanowi znamię sztuk odtwórczych;

czy, a jeśli tak, to jaką rolę odgrywa ono w sztukach plastycznych – oto

niejedyne pytania, na które odpowiedzią jest Georgiadesowska wizja

syntezy sztuk, czerpiąca z ich bogatej historii.

Na temat muzykologii Georgiadesa napisano w Polsce niewiele. Za

„opracowania” mogą posłużyć: hasło encyklopedyczne M. Bristigera, artykuł

H. Hryszczyńskiej oraz odwołania i uwagi zawarte w pracach M. Piotrowskiej

i M. Tomaszewskiego. Dlatego niniejsza praca opiera się głównie na źródłach

w postaci Georgiadesowskich Nennen und Erklingen... i pism pomniejszych

oraz tekstów o muzykologu autorstwa H.G. Gadamera i Th. Göllnera. Analizie

i interpretacji poddaje się w niej twierdzenia Georgiadesa, jak również

wykorzystane przezeń metody. Celem jest przedstawienie pozytywów

i negatywów tej całościowej wizji sztuki, której rezultatem – wbrew intencjom

jej autora – nie jest muzykologia, ale filozofia par excellence.

Słowa kluczowe: Thrasybulos Georgiades, ES IST, czynienie, historia muzyki,

synteza sztuk


EPISTEME 2015

30

Etyka Zabijania

Jonasz Pawlaczyk , [email protected], instytut Filozofii,

Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza

w Poznaniu, https://wns.amu.edu.pl

Niniejsza prezentacja ma za zadanie przedstawienie fenomenu śmierci

z perspektywy obserwatora, jakim jest człowiek. Uwaga nasza nie będzie

zwrócona jedynie ku śmierci człowieka oraz formom, jakie może przybierać

i ocenie każdej z nich, ale co ważniejsze, na postrzeganiu przez człowieka

śmierci u innych istot żywych. Szczególna uwaga będzie skupiona na

różnicach pomiędzy stosunkiem do zwierząt, które uważa się za hodowlane

(takie jak świnie, krowy, a w szczególności kury), a tymi, które kultura

zachodnia ulokowała niejako w uprzywilejowanej pozycji jako pupili

domowych (w szczególności psy, koty i świnki morskie). Następnie poruszona

zostanie problematyka praw zwierząt. Przedstawione zostaną powody, dla

których dobro i prawa zwierząt (bardzo często pojmowane jako bezstresowe

hodowanie oraz bezbolesny ubój) stały się istotną kwestią w nowoczesnej

Europie. Na zakończenie omówione zostanie zagadnienie szowinizmu

gatunkowego oraz jego powiązania z personalizmem i antropocentryzmem,

które mają wielki wpływ na naszą ocenę śmierci u innych gatunków zwierząt.

Słowa kluczowe: śmierć, prawa zwierząt, człowiek, szowinizm gatunkowy


EPISTEME 2015

31

Filozofia i „teorie”

w refleksji nad współczesną kulturą

Przemysław Wiatr , [email protected], Zakład Filozofii

i Socjologii Polityki, Wydział Politologii, Uniwersytet Marii Curie -

Skłodowskiej

Kryzys współczesnej filozofii – tak instytucjonalny, jak i „egzystencjalny”

– spowodowany jest nie tyle – jak się często przyjmuje – jej parcelacją (ten

proces sięga bowiem niemal samego zarania myśli filozoficznej i nigdy

większej krzywdy samej filozofii nie wyrządził), co „oddawaniem pola”,

usuwaniem się filozofii z obszaru refleksji, który mógłby swobodnie

przynależeć do rozważań filozoficznych. Postmodernistyczna skłonność do

nazywania każdego dyskursu humanistycznego „teorią” zamiast „filozofią”

jest wyrazem tej tendencji. Najlepszym, jak sądzę, przykładem tego

procesu jest obecna refleksja nad współczesną kulturą. Rzadko dziś mówi

się o takiej a takiej filozofii kultury, a częściej o konkretnej teorii kultury.

Przyczyn tego stanu jest wiele. Do najważniejszych zaliczam: 1) post-

modernistyczną niechęć do filozofii, rozumianej jako matka „wielkich

narracji”, będących źródłem zniewolenia (także intelektualnego) i opresji;

2) filozoficzną awersję do angażowania się w obszary, które noszą na sobie

znamiona postmodernizmu (kultura popularna, media, cyberkultura).

Filozofia, jeżeli chce pozostać ważnym składnikiem współczesnej kultury

intelektualnej, nie powinna, jak sądzę, bać się uwikłania w „postmoder-

nistyczne obszary badań”. Dobrym przykładem odpowiedniego miejsca dla

filozoficznego zaangażowania w ramach rozważań nad kulturą jest namysł

nad mediami. Ten obszar badań ma niejako z definicji postmodernistyczną

naturę: medium znajduje się zawsze „pomiędzy”, znikając częściowo

podczas badania; jest „płynne”, w ciągłym ruchu; nie jest ani przedmiotem

ani podmiotem, ale raczej relacją. Wszystkie te cechy wymagają od

filozofii swoistej „metodologii” (sięgającej do doświadczeń innych praktyk

społecznych, np. sztuki), a także specyficznego języka (korzystającego np.

z metafory). Sądzę, iż nieodrzucanie tych „nowych” obszarów może wyjść

na dobre zarówno filozofii, jak i naszej wiedzy o współczesnej kulturze.

Słowa kluczowe: filozofia, teoria, kultura, postmodernizm


EPISTEME 2015

32

Filozofia społeczna Józefa Tischnera:

polemika z antropocentrycznym

prometeizmem czy przechowanie jego

dziedzictwa?

Anna Borowicz, [email protected]; Zakład Historii Filozofii,

Instytut Filozofii, Socjologii i Dziennikarstwa, Wydział Nauk

Społecznych, Uniwersytet Gdański, www.ug.edu.pl

W referacie chciałabym scharakteryzować fenomen społecznej myśli

Józefa Tischnera w następujących aspektach:

1. Jawnej polemiki z antropologią i filozofią praxis „zachodniego mark-

sizmu” i egzystencjalizmu.

2. Zreinerpretowania ich głównych wątków w celu przyswojenia perso-

nalistycznej, chrystocentrycznej antropologii i myśli społecznej Kościoła

po II Soborze Watykańskim. Szczególne znaczenie przypadało tu bardzo

dobrze znanej filozofii innego Emmanuela Levinasa i metodom herme-

neutyki Paula Ricoeura.

3. Przywołania w tej interpretacji polskiej filozofii romantycznej w celu

ożywienia, w nowym kontekście, wyzwoleńczego, emancypacyjnego poten-

cjału filozofii kultury, nawiązującej do dorobku syndykalizmu francuskiego

i myśli Stanisława Brzozowskiego.

4. Nawiązania do stanowiska neomesjanizmu galicyjskiego z przełomu

XIX i XX wieku. Nawiązanie to, jak postaram się wykazać, miało uzasad-

nienie historyczne.

5. trudnego do przecenienia w okresie drugiej „Solidarności” oraz

transformacji funkcjonowania tej myśli jako pozytywnego ożywienia,

w nowym kontekście, emancypacyjnego potencjału tradycji radykalno-

demokratycznej, oraz radykalizmu społecznego w ogóle, co chroniło, do

pewnego stopnia, przed autorytarnymi konsekwencjami neoliberalnego

ekonomizmu.

W referacie tym stawiam tezę, że, podobnie, jak w innych przypadkach

chrześcijańskiego przyswajania prądów intelektualnych, powstałych poza

Kościołem, Tischnerowska recepcja i przekształcenie XX – wiecznego

antropocentryzmu miały podwójne znaczenie: jawnej krytyki ale i przyswo-

jenia jego wielu wątków, a w związku z tym – ochrony i zapewnienia


EPISTEME 2015

33

obecności w zmienionych warunkach historycznych. Jawnie akcentowano

przede wszystkim pierwszy aspekt, ale drugi spełniał, zwłaszcza po

1989 roku rolę równie znaczącą, chociaż mniej widoczną. Jego obecność

w polskiej myśli i praktyce społecznej była zatem ważna, choć nie całkiem

jawna.

Słowa kluczowe: antropologia, filozofia społeczna, "praxis", aksjologia, agatologia


EPISTEME 2015

34

Filozoficzne podstawy masonerii

a współczesne podziały w wolnomularstwie

konserwatywnym i liberalnym

Wojciech Mościbrodzki , [email protected], Polsko-Japońska

Akademia Technik Komputerowych, Wydział Sztuki Nowych Mediów

w Gdańsku, http://snm.pj.gda.pl

Przedmiotem pracy jest próba nakreślenia filozoficznych podstaw

wolnomularstwa spekulatywnego (które w 2017 roku obchodzi 300-lecie

istnienia) oraz zrozumienie ich wpływu na współczesne podziały w masonerii

– zwłaszcza w jej polskim wymiarze.

Określenie przyczyn, które wpłynęły na wykształcenie się masonerii

typu anglosaskiego (zorientowanego na Wielką Zjednoczoną Lożę Anglii)

i romańskiego (kontynentalnego, liberalnego) jest już dość dobrze zbadane

w literaturze historycznej. Wśród przyczyn tych wyróżnić można zarówno

odmienne tradycje i struktury społeczeństwa angielskiego i francuskiego,

napiętą sytuację religijną XVI i XVII wieku, ale także wątki polityczno-

historyczne, związane zwłaszcza z rządami dynastii Stuartów w Anglii.

Wydaje się jednak, że warto pokusić się o głębszą analizę różnic

pomiędzy masonerią francuską i angielską na gruncie aksjologicznym.

Realizując tę ideę autor przestawia, jakie różnice w systemach wartości

doprowadziły do tak głębokich podziałów w wolnomularstwie, że nie udaje

się ich zasypać po blisko 300 latach.

Po przedstawieniu filozoficznych założeń stojących u podstaw głównych,

rywalizujących ze sobą prądów w wolnomularstwie, autor przechodzi do

próby uzasadnienia, w jaki sposób kształtowała się filozofia nowożytnej

masonerii polskiej w okresie restytucji wolnomularstwa – zarówno w okresie

po odzyskaniu niepodległości, jak i pod koniec XX wieku (w latach

przemiany ustrojowej). Szczególną uwagę autor kieruje na kwestię nowo-

żytnego wolnomularstwa liberalnego w Polsce – które (w przeciwieństwie

do polskiego wolnomularstwa konserwatywnego) – nie jest skupione w jednej

obediencji, lecz w kilku – co sprawia, że filozofia tego ruchu jest znacznie

bardziej szeroka i skomplikowana.

Słowa kluczowe: wolnomularstwo, filozofia masonerii, obediencja wolnomularska,

masoneria spekulatywna, masoneria polska


EPISTEME 2015

35

Forma i treść w myśli Nietzschego i Heideggera

Michał Krot , [email protected]; Koło Naukowe Filozofów,

Wydział Historyczno -Socjologiczny, Uniwersytet w Białymstoku

Współcześnie mówi się, że forma jest tym, co przechowuje zawartość,

ustala kształt danej rzeczy; jest „opakowaniem” rzeczy właściwej, jakiejś

treści. Świadczyłoby to niewątpliwie o tym, że to właśnie treści oczekujemy,

gdy obcujemy z jakimś dziełem sztuki. To treść jest bowiem istotą rzeczy,

choć formę również potrafimy zauważyć i pochwalić.

Jak przystało na myśliciela, scharakteryzowanego przez Heideggera

jako filozofa, który wszystko odwraca (Umkehren), Fryderyk Nietzsche

nadał formie nieco inne znaczenie. Postrzeganie sztuki z punktu widzenia

artysty jest bowiem nierozłączne z dostrzeganiem formy. Sztuka jest swoją

formą nie tylko w sensie składania się formy na całość dzieła (bycia jej

częścią składową), ale kończenia się całej możliwości istnienia danego

dzieła właśnie na formie, upraszczając myśl Nietzschego. W pierwszym

tomie „Nietzschego” Heidegger pisze: „[...] autentyczna forma (echte) jest

jedyną, prawdziwą treścią”.

Kiedy forma staje się treścią? Na czym polega uprzywilejowana pozycja

artysty? Czy da się myśleć o estetyce nietzscheańskiej bez kontekstu takich

koncepcyi jak wola mocy, czy wieczny powrót? Czy forma Martina

Heideggera znacząco odbiega od oryginalnej myśli Nietzschego?

Słowa kluczowe: Nietzsche, forma, Heidegger, upojenie, nihilizm


EPISTEME 2015

36

Franco Bernardi – alienacja i emancypacja

w kapitalizmie kognitywnym

Jakub Piotr Barszczewski ,[email protected] , Uniwersytet

w Białymstoku, Wydział Historyczno -Socjologiczny, http://www.hist-

soc.uwb.edu.pl

Związany z tradycją marksistowską włoski filozof Franco Bernardi na

nowo podejmuje problemy rozpatrywane przez klasyczny marksizm. Mimo że

współczesny kapitalizm w wielu wypadkach nie przypomina tego

opisywanego przez Marksa, Bernardi wraca do kluczowych dla marksizmu

pojęć alienacji, utowarowienia i emancypacji. Wychodząc od analizy

współczesnego sposobu organizacji pracy, coraz częściej opartego na

utowarowionej kreatywności, emocjach i bezinteresownym zaangażowaniu,

bada w jaki sposób podmiotowość i pragnienia człowieka związane są

z funkcjonowaniem kapitalizmu. Pokazuje jak w epoce wysoko rozwiniętych

mediów i technologii informacyjnych, pozwalających człowiekowi coraz

większe możliwości przekraczania swoich naturalnych ograniczeń, rośnie

prekaryzacja życia i kurczy się zakres jego wolności. Zwraca uwagę na to, jak

współczesny kapitalizm pozbawił wyobraźnię jej emancypacyjnego potencjału

i uczynił z niej narzędzie do utrwalania istniejącego porządku społecznego.

W oparciu o tą krytykę formułuje propozycje przezwyciężenia opresyjnego

systemu i wyzwolenia człowieka.

Słowa kluczowe: marksizm, alienacja, kapitalizm kognitywny, prekariat,

postfordyzm


EPISTEME 2015

37

Georg Picht i problemy etyki refleksyjnej

Tomasz Łapiński , [email protected]; Koło Naukowe Filozofów,

Uniwersytet w Białymstoku, [email protected]

Celem wystąpienia jest krytyczna analiza etyki skonstruowanej w oparciu

o refleksyjnie określoną podmiotowość. Głównym punktem odniesienia jest

myśl niemieckiego filozofa drugiej połowy dwudziestego wieku – Georga

Pichta. Główne oparcie stanowi esej Pichta zatytułowany "Pojęcie odpo-

wiedzialności", w którym autor poddaje krytyce etykę rozumianą jako

pochodną względem klasycznej filozofii podmiotu. Zdaniem Pichta,

zakotwiczenie etyki bezpośrednio w autonomicznym podmiocie powoduje,

że pojęcie etyki traci swój sens. Dzieje się tak dlatego, że podmiot jako

czysta subiektywność z samej swojej definicji nie jest w stanie wytworzyć

realnej etyki, czyli czegoś w swej istocie interpersonalnego i wykracza-

jącego poza jednostkowe Ja. Jako przezwyciężenie tego problemu Picht

proponuje projekt etyki określonej na gruncie pojęcia odpowiedzialności,

które w swej istocie wykracza poza subiektywną jaźń i czyni ją wtórną

względem ogólności. Pojęcie to jest rozumiane przede wszystkim jako

postulat wyrzeczenia się indywidualnej podmiotowości w imię ogółu,

co miałoby umożliwiać ukonstytuowanie się prawdziwej, niezależnej etyki.

Stanowisko Pichta rodzi kilka istotnych problemów, wśród których można

wymienić pobieżne traktowanie pojęcia odpowiedzialności na gruncie

dotychczasowego dyskursu filozoficznego, czy też fakt, iż podmiotowość

w swej istocie jest w pewien sposób "nieetyczna", ponieważ nie jest

w stanie określić etyczności inaczej niż jako wtórnej względem siebie.

Moim zadaniem jest określenie tych problemów oraz zmierzenie się z nimi,

a ostatecznym celem próba odpowiedzi na pytanie: „Czy wyrzeczenie się

podmiotowości jest jedynym sposobem określenia realnej i niezależnej

etyki?”

Słowa kluczowe: etyka, podmiot, odpowiedzialność


EPISTEME 2015

38

Granice podmiotowości w etyce personalnej

w świetle możliwości

współczesnej transplantologii

Łukasz Bartłomiej Pilarz , [email protected], Katedra Prawa

Międzynarodowego Publicznego i Prawa Europejskiego, Wydział

Prawa i Administracji, Uniwersytet Śląski w Katowicach

W latach osiemdziesiątych kiedy przeszczepiano podstawowe narządy

parzyste, chociażby nerki, było nie do pomyślenia, iż w przyszłości będzie

można przeszczepiać całe bloki narządowe i inne życiowo ważne narządy.

Obecnie w dzisiejszym stanie wiedzy medycznej, biorąc pod uwagę

możliwości technologiczne współczesnej chirurgii transplantacyjnej coraz

bardziej aktualne staje się pytanie, jakie zostało zadane na ramach jednego

z artykułów, o podmiotowość biorcy i dawcy w przypadku możliwości

przeszczepiania głowy. Czy są zatem jakieś granice, które przy czysto

hipotetycznym założeniu braku jakichkolwiek ograniczeń medycznych

i technologicznych powinny zostać określone? Z punktu widzenia etyki

personalnej można zauważyć dwa przeciwstawne kierunki: pierwszy,

oparty na akcie altruistycznego, dobrowolnego dawstwa oraz drugi – pre-

zentowany przez Wolniewicza, który stwierdza otwarcie, że transplantacja

to nowoczesna, współczesna naszym czasom forma kanibalizmu, aktu

barbarzyństwa, który oddala nas od istoty człowieczeństwa. W etyce

personalistycznej, istnieje podstawowe pytanie dotyczące w tej kwestii,

gdzie będzie lub już jest ta hipotetyczna granica? Czy będzie istniał taki

moment, w którym można powiedzieć, że biorca narządów utraci w wyniku

ich przeszczepu swoją podmiotowość? Czy będzie istniał taki moment,

kiedy można powiedzieć o przestaniu bycia ja? Moment, w którym ilość

przeszczepionych narządów i części ciała będzie na tyle duża, że człowiek

utraci swoją podmiotowość. Koncepcja, która odnosi się w literaturze do

tego problemu to koncepcja „statku Odyseusza”, inaczej „parasolu

dziadka”. Wielu filozofów po powrocie statku Odyseusza zadawało sobie

pytanie, czy jest to ten sam statek, który widzieli w chwili, gdy wyruszał

w podróż. Celem podstawowym jest wpływ powyższych poglądów na

ewentualne zmiany w prawie dotyczącym pobierania, przechowywania

i przeszczepiania komórek, tkanek i narządów. Drugie założenie jakie


EPISTEME 2015

39

przyjmuje jako pewien aksjomat i dogmat nie wymagający uzasadnienia to,

czy należy je rozwijać w bliższej lub dalszej przyszłości, wiedząc że

będziemy je w przyszłości pozyskiwać już w inny sposób. Mamy tutaj na

myśli chociażby pozyskiwanie organów poprzez hodowle tkanek in vitro lub

w organizmach zwierząt lub w postaci chimer, hybryd ludzko-zwierzęcych.

Słowa kluczowe: podmiotowość, transplantologia, etyka personalna, przeszczepy


EPISTEME 2015

40

Humanizacja techniki – technicyzacja

człowieka. Analiza na wybranych koncepcjach

filozoficznych

Kamil Szymański , [email protected], Zakład historii filozofii

nowożytnej, Wydział Filozofii i Socjologii, Uniwe rsytet Marii Curie-

Skłodowskiej

W wystąpieniu będę starać się dokonać analizy oraz charakterystyki

takich zjawisk jak „humanizacja techniki” i „technicyzacja człowieka”

w poszczególnych, wybranych etapach historycznych: prehistorii (początki

pojawiania się narzędzi), rewolucji przemysłowej oraz współczesności

wraz z koncepcjami futurystycznymi (jak np. transhumanizm związany

z rozwojem robotyki i sztucznej inteligencji (singularitarianism), czy jego

odmiana reprezentowana przez Maxa More’a odnosząca się do tzw.

„ulepszenia fizyczności” człowieka – extropianism). Analiza ta

dokonywana będzie w oparciu o wybrane przeze mnie teorie z zakresu

antropologii, filozofii postępu oraz filozofii techniki obejmujące

rozważania w wybranych okresach rozwoju artefaktów oraz człowieka, np.

Lewisa Mumforda, Immanuela Kanta czy Karola Marksa. Celem artykułu

ma być zarysowanie charakteru historycznych przemian człowieka oraz

techniki, oraz ich wzajemnego na siebie oddziaływania w poszczególnych

momentach historii, czego rezultatem może być wzajemne przejmowanie

pewnych cech, a przez to upodabnianie się do siebie człowieka oraz

„techniki”.

Słowa kluczowe: człowiek, technika, postęp, humanizacja techniki, technicyzacja

człowieka, antropologia, oddziaływanie


EPISTEME 2015

41

Husserlowska redukcja transcendentalna

a kartezjański dualizm psychofizyczny.

Możliwość dotarcia do przedmiotu poznania

Filip Gołaszewski , [email protected]; Zakład Historii

Filozofii Nowożytnej, Wydział Filozofii i Socjologii, Uniwersytet

Warszawski, http://www.filozofia.uw.edu.pl

Celem wystąpienia jest przyjrzenie się stosunkowi Husserlowskiej

fenomenologii do klasycznej epistemologii. Podstawowym założeniem

Husserla było dotarcie do apodyktycznie pewnego gruntu poznania, na

którym można wybudować gmach wiedzy naukowej, w prawdziwym tego

słowa znaczeniu. Tendencja ta przywodzi na myśl filozoficzny projekt

Kartezjusza, jednak między jego filozofią a fenomenologią istnieje szereg

poważnych różnic. W Medytacjach kartezjańskich (1931r.) Husserl jedno-

cześnie powoływał się na Kartezjusza i odrzucał wiele jego rozwiązań.

U Kartezjusza upatrywał korzeni własnej postawy myślowej, zarazem

krytykując te elementy, które uniemożliwiły odkrycie faktycznie nowej

drogi filozoficznej- tej którą podążyła fenomenologia. Uznanie Kartezjusza

za przedstawiciela klasycznej epistemologii jest oczywiście pewnym

uproszczeniem, jako że ani filozofia nie rozpoczyna się w siedemnastym

wieku ani Kartezjusz nie był przedstawicielem jedynej obowiązującej

wówczas filozofii. Niemniej wyznaczył on nowy kierunek, niekiedy

uznawany za paradygmatyczny z punktu widzenia problemów takich jak:

relacja umysł-ciało, możliwość dostępu do innych jaźni, istnienie świata

zewnętrznego. W stosunku do tych problemów filozofia transcendentalna, za

której przedstawiciela Husserl się uważał, wprowadza szereg nieklasycznych

rozwiązań. Poprzez wskazanie na możliwość odmiennej interpretacji kar-

tezjańskich problemów, rozwiązania te wydają się inaczej organizować ich

strukturę. Fenomenologicznemu ujęciu jednego z tych zagadnień przyjrzę

się w tym wystąpieniu. Będzie to wątek relacji między poznaniem a jego

przedmiotem, ukazywany z punktu widzenia transcendentalnej redukcji.

Interesuję mnie związek między światem naturalnego nastawienia oraz

aktem epoche. Husserl specyficznie rozumiał możliwość poznawczego

dostępu do przedmiotu, który określał jako rodzaj transcendencji imma-

nentnej. Pewne wątpliwości budzi pytanie, czy strategia ta faktycznie roz-

wiązał istotne problemy kartezjańskiego dualizmu.

Słowa kluczowe: przedmiot, poznanie, transcendentalizm, dualizm, redukcja


EPISTEME 2015

42

Indywidualizm – egoizm czy cnota?

Joanna Dobrzycka , [email protected]; Instytut Kultury

Europejskiej (instytut na prawach wydziału), Uniwersytet im. Adama

Mickiewicza

Indywidualizm jest pojęciem znanym od XVIII w. Jego zalążki tkwią

w ówczesnym odejściu od teocentryzmu i zwrocie ku antropocentryzmowi.

Już J. J. Rousseau na gruncie opisywanej sytuacji nawoływał do podążania

za wewnętrznym głosem natury i poszukiwania autentycznego i zarazem

moralnego kontaktu z samym sobą. Z samej definicji indywidualizm

oznacza poczucie niezależności i odrębności osobistej wielu różnorodnych

bytów. To egzystencja swego rodzaju outsidera pośród ogólnie przyjętych

zasad i norm. Indywidualizm już u swojego historycznego źródła nabrał

pejoratywnego wydźwięku. Zwrot w stronę człowieka zrodził w społeczeń-

stwie obawy przybierania postaw zmierzających do wychowania pokolenia

egoistów, tzw. me generation. Egoizm jest indywidualizmem wyłącznie

w jego skrajnej formie, charakteryzujący postawę człowieka skupiającego się

jedynie na sobie ze szkodą dla innych. Problem negatywnego postrzegania

indywidualizmu dostrzega Charles Taylor, określając omawiane zjawisko

jako jedną z „bolączek współczesności”. Uzasadnieniem stwierdzenia jest

odejście od szerszych horyzontów działania, od społeczeństwa jako całości

i wartości, za które niegdyś warto było umierać. Postawiona powyżej teza

nie jest tożsama z prawdą. Indywidualista-egoista jest stereotypem do

przełamania. Indywidualizm we właściwym znaczeniu wpisuje się w etykę

autentyczności i stanowi ideał moralny, do którego człowiek może, a nawet

powinien dążyć, z uwagi na cel samookreślenia i życia w sposób niebanalny.

Autor ukazuje „horyzonty znaczeń” jako fundamenty sensowności np. toż-

samości oraz grunt kształtowania się ludzkiej egzystencji, jakim jest jej

dialogiczny charakter.

Celem mojej pracy będzie próba filozoficznej i moralnej analizy

indywidualizmu oraz odejścia od postrzegania go jako egoizmu. Podjęcie

refleksji – czy człowiek ma prawo słusznie rościć obawy do bycia

indywidualistą? Jak sprawić by postrzegać indywidualizm jako ideał

moralny autentyczności?

Słowa kluczowe: indywidualizm, egoizm, etyka autentyczności


EPISTEME 2015

43

Istnienie jako proces

Piotr Leśniak , [email protected]

W pierwszej części wystąpienia uzasadnię tezę, że filozofia procesu

dostarcza ram pojęciowych pozwalających skutecznie podjąć problem

istnienia. Problem ten z perspektywy Whiteheadowskiej jawi się jako

kwestia struktury tego, co można nazwać „doświadczeniem bycia tu

i teraz".

Nie będę analizował różnych znaczeń pojęcia istnienia, lecz przybliżę,

posługując się aparatem pojęciowym filozofii procesu, strukturę tego funda-

mentalnego doświadczenia. Pokażę jak należy rozumieć Whiteheadowskie

pojęcie „prostych czuć kauzalnych” (causal feelings), a także pojęcie czuć

konceptualnych (conceptual feelings). Objaśniając pojęcie czuć kauzalnych

nawiążę do tradycji fenomenologii (Edyty Stein, Jadwigi Conrad-Martius),

objaśniając pojęcie czuć konceptualnych nawiążę do Fregowskiej idei

„ujmowania Myśli". Zakończę nawiązaniem do ontologii Karla Poppera,

jako pewnej postaci ontologii procesu.

Słowa kluczowe: istnienie, proces, ontologia


EPISTEME 2015

44

Jak wejść w dramat śmierci?

Maksymilian Kuźmicz , [email protected]; Kolegium

MISHuS, KUL, http://www.kul.pl

Celem prezentacji jest ukazanie dramatycznego charakteru śmierci

i przedstawienie w tym kontekście relacji człowieka do Boga, na bazie

filozofii Tischnera.

Swoje refleksje rozpoczynam od syntetycznego przedstawienia człowieka

jako istoty dramatycznej, tj. uczestniczącej w dramacie, który wynika

z koniczności życia w napięciu między skrajnościami, przede wszystkim

przez możliwość wyboru dobra lub zła. Nie mniej przejmujący jest dramat

zmagania między życiem a śmiercią, który rozgrywa się na czterech

płaszczyznach. Dla każdej z nich proponuję wyróżnienie właściwego

napięcia: biologicznego, aksjologicznego, relacji, woli.

Napięcie biologiczne jest ściśle związane z „czasem ciała”, procesami

w organizmie człowieka. W tym napięciu śmierć doświadczana jest przez czas.

Drugie napięcie ma charakter aksjologiczny i wyraża się w konieczności

dokonywania wyborów w sytuacjach granicznych. Śmierć przychodzi więc

przez naszą wolność.

Napięcie relacji wynika ze specyfiki śmierci, w którą człowiek musi

wejść sam a samotność ta jest tym większa gdy porównać ją z obecnym

w człowieku pragnieniem miłości.

Z kolei napięcie woli jest pochodną pragnienia życia i istnienia.

Doświadczamy jednak granicy, za którą jest bezsilność a śmierć przychodzi

przez naszą skończoność.

Te cztery napięcia, cztery wymiary śmierci, mają pozytywne inklinacje.

Zdzierają z człowieka maski i musi on stanąć w prawdzie, dzięki czemu

prawdziwie jest sobą. Brak relacji skutkuje brakiem zła, które, w filozofii

Tischnera, ujawnia się tylko w relacjach. Bezsilność i brak zaspokojenia

pragnienia miłości implikują zaś ukierunkowanie człowieka na przekroczenie

świata fizycznego. Wszystkie te czynniki otwierają człowieka na Boga,

który jako jedyny może przełamać tragizm śmierci.

Całość rozważań zawiera liczne odwołania do tekstów kultury, jak też

do wyników badań nauk szczegółowych.

Słowa kluczowe: dramat śmierci, nadzieja, napięcie


EPISTEME 2015

45

Kartezjusz i narodziny nowożytnej

podmiotowości w ujęciu Charlesa Taylora

Paweł Nowicki , [email protected] II r studiów doktoranckich,

Instytut Filozofii Uniwersytetu Rzeszowskiego,

http://www.ur.edu.pl/wydzialy/socjologiczno -historyczny/instytut-

filozofii

W moim wystąpieniu postaram się przeanalizować wywód Ch. Taylora

zawarty min. w Źródłach podmiotowości, dotyczący przełomu jak nastąpił

w myśli europejskiej wraz z narodzinami radykalnego subiektywizmu (tym

samym fundamentalnego dualizmu podmiotu i przedmiotu). Jak wiemy,

Kartezjusz w swoim poszukiwaniu pewności doszedł do koncepcji

zakładającej pierwszoosobowy punkt widzenia ufundowany w ego cogito.

Paradoksalnie, by zdobyć wiedzę pewną dotyczącą tego, co zewnętrzne,

znalazł oparcie w sferze wewnętrznej – „ja”. W ślad za Kartezjuszem zjawił

się Locke, ze swoją koncepcją podmiotu punktowego (puntual self), otwie-

rającą perspektywę trzecioosobową i traktującą ludzką jaźń na równi

z innymi przedmiotami. Będę się starał bronić tezy, że w tym właśnie

okresie wraz z Kartezjańskim, poszukiwaniem pewności w ludzkim

„wnętrzu”, nastąpił przełom dający ugruntowanie naturalistycznym

koncepcjom człowieka. Jak widomo, przyjmowanie perspektywy „z nikąd”

– ten kłopotliwy obiektywizm w odniesieniu do ludzkiej samowiedzy

i świadomości samego siebie, zostały zakwestionowane w nurcie filozofii

hermeneutycznej. Charles Taylor, którego zaliczyć można do przedsta-

wicieli hermeneutycznego nurtu refleksji nad naturą ludzką, analizuje ten

problem w swych Źródłach podmiotowości. Jednym ze źródeł – komen-

tarzy, które posłużą mi za układ odniesienia, będzie praca A. Álvarez

Garrido, Identidad Personal y Donación, Madrid, 2008.

Słowa kluczowe: Charles Taylor, źródła podmiotowości, naturalizm


EPISTEME 2015

46

Kategoria adaptacji biologicznej

w perspektywie ewolucyjnej

wyjaśniania funkcjonalnego w ujęciu Martina

Mahnera i Mario Bungego

Mirosław Twardowski , [email protected], Zakład

Polityki Regionalnej i Gospodarki Żywnościowe j, Wydział

Biologiczno-Rolniczy, Uniwersytet Rzeszowski, www.ur.edu.pl

Celem artykułu jest zaprezentowanie niemieckiego biologa Martina

Mahnera i argentyńskiego filozofa Mario Bungego koncepcji adaptacji

biologicznej. Przez pojęcie adaptacji ogólnie należy rozumieć przysto-

sowanie się żywego organizmu do zmian, które zachodzą w środowisku

naturalnym. Zagadnienie to jest przez wspomnianych badaczy omawiane

przez pryzmat ich ustaleń dotyczących pojęć „biofunkcji”, „bioroli”

i „biowartości”. Mahner i Bunge podkreślają, że ewolucja jest przypadkiem

metody prób i błędów, czy też sukcesów i porażek . Sukces nosi nazwę

adaptacji. W ocenie przywoływanych autorów, termin „adaptacja” jest

wielce niejasny, ponieważ desygnuje kilka różnych, choć powiązanych ze

sobą, pojęć. Wyróżniają szczegółowo osiem różnych znaczeń „adaptacji”.

Ich analizy, z uwagi na centralnie umieszczone pojęcie adaptacji, wpisują

się wyraźnie w perspektywę ewolucyjną wyjaśniania funkcjonalnego. Nie

zawsze biolodzy analizując podstruktury organizmu przyjmują perspektywę

ewolucyjną. W takich dyscyplinach jak np. fizjologia analiza funkcji

podstruktur bardzo rzadko jest przeprowadzana w kontekście rozważań

dotyczących adaptacji i przystosowania organizmu do zmiany warunków.

Wyjaśnianie funkcjonalne ma wówczas ewidentnie zupełnie innych charakter.

Nowatorskie Mahnera i Bungego ujęcie problematyki adaptacji

biologicznej, nasączone wieloma nowymi atrakcyjnymi pojęciami,

rozróżnieniami, definicjami i okraszone pouczającymi przykładami, pozwala

nam lepiej zrozumieć pojęcie adaptacji biologicznej i równocześnie skłania do

dalszych pogłębionych badań.

Słowa kluczowe: funkcja biologiczna, rola biologiczna, wartość biologiczna,

adaptacja


EPISTEME 2015

47

Kilka problematycznych kwestii

w ontologii Leona Chwistka

Gabriel Bednarz , [email protected]; Wydział Filozoficzny

Uniwersytetu Jagiellońskiego; www.uj.edu.pl

Celem wystąpienia jest zaprezentowanie kilku uwag krytycznych

w odniesieniu do podstaw ontologii Leona Chwistka. Najpierw przedstawię

zarys teorii wielości rzeczywistości oraz odnoszące się do niej aksjomaty,

które implikują typologię uniwersum rozpadającego się na rzeczywistość

rzeczy, rzeczywistość fizykalną, rzeczywistość wrażeń oraz rzeczywistość

wyobrażeń. Następnie podejmę kwestię wymagań stawianych przez

Chwistka wszystkim prawdziwym teoriom filozoficznym: warunków

zupełności oraz konsekwencji systemu. Wyjaśnię, do czego owe pojęcia się

odnoszą. Drugą część prelekcji będzie stanowić krytyczna interpretacja

teorii wielości rzeczywistości. Rozważę problem zasadności określenia

"wielość rzeczywistości". Podam powód, dla którego powinniśmy być

skłonni do rozumienia w tym kontekście wyrażenia "rzeczywistość" jako

nierównoznacznego z terminem "światopogląd". Krótko wyjaśnię rysujące

się na tym tle zagadnienie pierwotności ustaleń ontologicznych względem

epistemologii. Możliwa jest bowiem w systemie Chwistka także

pierwotność ustaleń epistemologicznych względem ontologii, ponieważ

autor omawianej teorii wywodzi rozumienie rzeczywistości przez podmiot

z doświadczeń jednostki oraz dyspozycji. Chwistek skłania się więc

pośrednio ku psychologizmowi, w którym o przyznawaniu określonego

ontologicznego statusu bytowi decydują stany psychologiczne indywiduum.

Kolejnym krokiem będzie wskazanie na problematyczność warunków

zupełności i konsekwencji, które miałyby chronić, zdaniem Chwistka,

teoretyka przed konwencjonalizmem w przyjmowaniu prawd pierwotnych,

czyli aksjomatów teorii. Ostatnim elementem wystąpienia będzie

przedstawienie myśli dotyczącej kontrintuicyjnego wniosku, jaki można

wywieść z aksjomatów rzeczywistości rzeczy.

Słowa kluczowe: Chwistek, ontologia, konwencjonalizm, aksjomatyka


EPISTEME 2015

48

Kim są homeryccy władcy?

Anna Ceglarska , [email protected]; Katedra Historii

Doktryn Politycznych i Prawnych, Wydział Prawa i Administracji

Uniwersytetu Jagiellońskiego, www.doktryny.wpia.uj.edu.pl

Celem niniejszego referatu będzie podjęcie próby wyjaśnienia zmian

zachodzących w sposobie sprawowania władzy w starożytnych „wiekach

ciemnych” na podstawie analizy postaci władców w epopejach Homera.

„Iliada” i „Odyseja”, będące oczywiście utworami opiewającymi

wydarzenia z pogranicza mitu i historii, to jednocześnie pierwsze i jedyne

źródła pisemne, które przedstawiają zmiany zachodzące w ówczesnej

Helladzie: przeskok cywilizacyjny pomiędzy „nową” Grecją, gdzie powoli

kształtuje się polis, a dawnymi kulturami minojskimi i mykeńskim. Oba

eposy pełne są literackiej stylizacji i archaizacji, mimo to można w nich

dostrzec odbicie problemów rozwijającego się świata. Jedną z ważnych

zmian jest bowiem status i rola władcy w nowym, greckim świecie.

U Homera dawny, autorytarny, mykeński anax stopniowo odchodzi

w zapomnienie na rzecz nowego władcy- basileusa. Analiza sposobu

użycia tych terminów przez Poetę ułatwi dostrzeżenie, jak wraz ze zmianą

terminologiczną, zmieniają się także kompetencje władcy, który coraz

bardziej staje się zaledwie przedstawicielem swej społeczności, najlepszym

ze wszystkich, lecz nie absolutnym monarchą. Poszukiwanie odpowiedzi

na tytułowe pytanie umożliwi zatem zaobserwowanie przemian

zachodzących w archaicznej Grecji i kształtowania się nowego systemu

sprawowania rządów, który w późniejszych wiekach umożliwił dalszy

rozwój greckich poleis.

Słowa kluczowe: Homer, władza, anax, basileus, król


EPISTEME 2015

49

Koncepcja bezinteresowności Benedykta XVI

a etyka obowiązku I. Kanta

Artur Caban , [email protected], doktorant, Wydział Nauk

Społecznych , Uniwersytet Śląski , www.us.edu.pl

O bezinteresowności możemy powiedzieć na pewno, że jest czymś

pozytywnym – chwalebnym, której celem działania nie jest nasza korzyść,

lecz dobro innej osoby. Nie ulega wątpliwości, że każdy pojedynczy

przypadek bezinteresownego dania jakiegoś dobra odgrywa ważną rolę

w relacjach społecznych. Czy jednak taka postać bezinteresowności jest

w stanie zmienić oblicze rynkowej ekonomii i sprawić, by kluczowe

antywartości kapitalizmu min. takie jak: bezrobocie, wyzysk, ubóstwo,

wykluczenie czy niepewność stały się systematycznie zanikającym

„ubocznym efektem” gospodarki rynkowej? Nie może dziwić fakt, iż

instytucją, której szczególnie powinno zależeć na upowszechnianiu

bezinteresowności jest Kościół katolicki. Dlatego właśnie papież Benedykt

XVI w encyklice Caritas in veritate podejmuje min. próbę opisania

bezinteresowności, jako zasady poddającej humanizacji procesy ekonomiczne.

Wśród niektórych duchownych Kościoła w Polsce, przedstawiona przez

Benedykta XVI zasada wywołała odmienne komentarze. Celem referatu

jest analiza koncepcji bezinteresowności Benedykta XVI, wyrażanych

skrajnymi opiniami, sytuującymi z jednej strony proponowane rozwiązania

w obszarze „utopii i pobożnych życzeń”, z drugiej natomiast w obszarze

realizującej się „humanizacji rynku i społeczeństwa”, i podjęcie próby

porównania wyników analizy z etyką obowiązku Kanta, dla którego czyn

posiada wartość moralną, tylko wtedy, kiedy działanie wynikało nie ze

skłonności, lecz z obowiązku. W konkluzjach zadam również pytanie, czy

imperatyw kategoryczny Kanta wyrażony w zdaniu „Postępuj tylko wedle

takiej maksymy, co do której mógłbyś jednocześnie chcieć, aby stała się

ona prawem powszechnym” może być skutecznie realizowany w kontekście

zasady bezinteresowności.

Słowa kluczowe: zasada bezinteresowności, gospodarka rynkowa, imperatyw

kategoryczny


EPISTEME 2015

50

Koncepcja gatunku

we współczesnej dyskusji

filozoficzno-biologicznej


Polityki Regionalnej i Gospodarki Żywnościowej, Wydział


Sporej części historii biologii towarzyszyły kontrowersje odnośnie tego,

co pozwala członków danego gatunku zaliczyć do jednej kategorii

gatunkowej. Rozwiązania „problemu gatunku”, które były proponowane,

od Arystotelesa, scholastyków i Linneusza do obecnych czasów, są bardzo

rozmaite i często niezgodne ze sobą. Dla wielu filozofów i biologów,

zarówno przed jak i po Darwinie, gatunki wymagały po prostu rozpoznania

grup morfologicznie podobnych indywidualnych jednostek, które różnią się

od innych takich grup. Spory i nieporozumienia wokół definicji gatunku

trwają do dziś. Mimo wielu publikacji biologiczno-filozoficznych

poświęconych koncepcji gatunku nadal brakuje więc precyzyjnego,

akceptowanego przez wszystkich, określenia, czym są gatunki biologiczne.

Ponieważ filozofowie i biologowie nie są zgodni w kwestii właściwej

definicji kategorii gatunku, nie zgadzają się również w kwestii właściwej

taksonomii dla biologicznego świata. W niniejszym referacie prześledzimy

i przedyskutujemy najważniejsze współczesne koncepcje gatunku, a w szcze-

gólności: biologiczną (Mayr), ekologiczną (Van Valen), ewolucyjną

(Simpson, Wiley), filogenetyczną (Cracraft), fenetyczną (Sokal, Crovello),

rekognicji (Paterson) i spójności (Templeton).

Słowa kluczowe: gatunek, taksonomia, filozofia biologii


EPISTEME 2015

51

Krytyka argumentacji

za rzetelnością percepcji zmysłowej.

Stanowisko Williama P. Alstona

Marcin Dolak , [email protected], Katedra Metodologii Nauk,

Wydział Filozofii, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana PAwła II

W referacie zrekonstruuję i ocenię argumentację Williama P. Alstona

(1921-2009), za pomocą której można wykazać rzetelność percepcji

zmysłowej. Alston analizuje aprioryczne i aposterioryczne argumenty na

rzecz percepcji zmysłowej. Jego zdaniem każdy z nich obarczony jest

błędem epistemicznej kolistości. W związku z tym podaje własny, tak

zwany argument praktyczny.

Przedstawiając argumentację Alstona stawiam następujące pytania. Czy

można percepcję zmysłową potraktować jako rzetelne źródło poznania?

Czy dostarcza ona prawdziwych przekonań o rzeczywistości? Czy jest

źródłem uzasadnienia dla tych przekonań? Odpowiedzi na te pytania

uzyskam w następujących punktach. W pierwszym wyjaśnię znaczenie

terminu rzetelność percepcji zmysłowej. W drugim, za Alstonem, wykażę

wadliwość argumentów apriorycznych i aposteriorycznych za rzetelnością

percepcji zmysłowej. W trzecim punkcie zrekonstruuję argument

praktyczny Alstona. W punkcie ostatnim podam uwagi krytyczne odnośnie

do przeprowadzonej przez W. P. Alstona argumentacji.

Słowa kluczowe: rzetelność, percepcja zmysłowa, uzasadnienie, Alston


EPISTEME 2015

52

Masońska wizja świata i człowieka

w ramach filozoficznej koncepcji Rytu

Szkockiego Dawnego i Uznanego (RSDiU)

w ujęciu "Morals and Dogma" Alberta Pike'a

Wojciech Mościbrodzki , [email protected], Polsko-Japońska

Akademia Technik Komputerowych, Wydział Sztuki Nowych Mediów

w Gdańsku, http://snm.pj.gda.pl

Masońskie spojrzenie na świat jest interesującym – choć trudnym polem

badawczym. Wiele aspektów filozofii ruchu wolnomularskiego jest otoczona

tajemnicą (masoneria w popularnej opinii stała się wręcz symbolem

głęboko zakonspirowanego stowarzyszenia o nieznanym systemie wartości),

a wiele innych jest przestawionych na podstawie fałszywych relacji oraz

opracowań silnie nacechowanych emocjonalnym stosunkiem autorów do

przedstawianych zagadnień. Z racji dyskretnego i zamkniętego charakteru

stowarzyszeń wolnomularskich wiele materiałów źródłowych jest przecho-

wywana wyłącznie w archiwach lóż i nadal pozostaje niedostępna badaniom.

W niniejszej pracy, autor dokonuje próby pierwszej polskiej analizy

fundamentalnej pozycji wolnomularskiej – "Morals and Dogma" pióra Alberta

Pike'a. W dziele tym Pike przedstawił spójną koncepcję postrzegania

świata, człowieka oraz roli jaką człowiek (mason) ma do odegrania

w świecie. Przedstawione poglądy są odbiciem zasad tzw. Rytu Szkockiego

Dawnego i Uznanego (RSDiU), opracowanych wedle reformy jego własnego

pomysłu i rozpisanych zarówno na stopnie podstawowe (uczeń-czeladnik-

mistrz), jak i na tzw. stopnie wyższe. Pike zaproponował niezwykle

interesującą wizję świata, choć jego system filozoficzny jest ukryty

w kolejnych warstwach symbolicznych – wyznaczających drogę człowieka

ku jego właściwemu przeznaczeniu. Warto też dodać, że koncepcja Pike'a

(opublikowana w 1872 roku) jest do dziś oficjalnym kanonem RSDiU,

stosowanego na całym świecie – w tym także i w polskich lożach.

W artykule autor przestawia syntezę wizji Pike'a, wskazując tak jej

filozoficzne fundamenty, jak i historyczne źródła inspiracji twórcy. Synteza

ta stanowi jednocześnie punkt wyjścia do próby zrozumienia, skąd wzięła

się tak wielka popularność tego ezoterycznego (lecz głęboko nawiązującego

do wartości judeochrześcijańskich) systemu wśród masonerii nowożytnej.

Słowa kluczowe: masoneria, Albert Pike, Ryt Szkocki Dawny i Uznany, filozofia

masonerii


EPISTEME 2015

53

Mesjanizm i katastrofizm

w późnych pismach Mikołaja Bierdiajewa

Tomasz Herbich , [email protected], Instytut Filozofii

Uniwersytetu Warszawskiego, www.filozofia.uw.edu.pl.

W literaturze przedmiotu można znaleźć opinię, według której mesjanizm

charakterystyczny dla wczesnej twórczości Mikołaja Bierdiajewa, w tym

przede wszystkim dla jego pism z okresu I wojny światowej, w twórczości

emigracyjnej ustąpił miejsca eschatologizmowi. W referacie chcę

prześledzić, w jaki sposób w późnej twórczości Bierdiajewa (którą należy

rozpocząć od wydanej w latach 1927-1928 Filozofii wolnego ducha)

zostają połączone wątki katastroficzne (związane w tym okresie przede

wszystkim z ideą obiektywacji, nie zaś – jak między innymi w „Nowym

Średniowieczu” – z ogólną teorią rozwoju cywilizacji oraz z ideą kryzysu

kultury i bliskości nowej epoki) i mesjanistyczne, co prowadzi do

wypracowania oryginalnego stanowiska, które można określić mianem

„mesjanizmu katastroficznego”, łączącego wezwanie do czynu, twórczości

przemieniającej rzeczywistość i rozumianej jako obowiązek religijny

z przeświadczeniem, że historia pozostaje pod władzą obiektywacji, która

sprawia, że w jej granicach wezwanie to nie może zostać zrealizowane.

Aby takie połączenie stało się możliwe, Bierdiajew wypracował nowe

podejście do istoty mesjanizmu, które również zostanie scharakteryzowane

w referacie.

Słowa kluczowe: mesjanizm, katastrofizm, obiektywacja, wolność, historia


EPISTEME 2015

54

Mit, baśń i bajka w ujęciu filozoficznym

Beata Fijołek , [email protected], Zakład Ontologii i Teorii

Poznania, Instytut Filozofii, Wydział Filozofii i Socjologii,

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, www.umcs.pl

Rola mitu w filozofii jest dość kontrowersyjna. Mit uważany jest za

mówione słowo, recytowaną opowieść, która nie jest tylko przypominaniem

o czymś odległym w czasie, ale również odnosi się do teraźniejszości

i ukazuje najistotniejsze prawdy o tym, co postrzegamy bezpośrednio. Mit

naucza również, jak zdobyć panowanie nad samym sobą, oswaja niepokój

związany z innymi bytami.

Baśnie można postrzegać jako opowieści, które ukazując problemy

egzystencjalne sprawiają, iż słuchacz czy czytelnik otrzymuje pewne

objaśnienia dotyczące otaczającego świata. Dziecko na przykład za pomocą

baśni może pokonać lęki, poznać pewne mechanizmy dotyczące funkcjo-

nowania świata, a także nabyć wiedzę z zakresu kultury, w której się

wychowuje. Bajki zaś jako utwory literackie zawierające morał maję na

celu pouczenie, objaśnienie, a także skłonienie do refleksji.

Zestawiając ze sobą te trzy gatunki chciałabym w swoim wystąpieniu

zwrócić uwagę na element epistemologiczny wszystkich trzech. Zatem

podstawowym moim zadaniem będzie ukazanie, jak mit, baśń i bajka

realizują zadanie objaśniania świata. W wystąpieniu moim będę posiłkować

się najstarszym filozoficznym mitem – fragmentem Państwa Platona pt. „mit

o jaskini” oraz bajkami Leszka Kołakowskiego oraz Heleny Eilstein.

Słowa kluczowe: mit, bajka, Helena Eilstein, Kołakowski


EPISTEME 2015

55

Możliwości komunikacyjne

zwierząt inteligentnych

Iwona Olejniczak , [email protected]; Zakład Dydaktyki

Filozofii i Nauk Społecznych, Instytut Filozofii, Wydział Nauk

Społecznych, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu,

http://filozofia.amu.edu.pl

W Referacie podejmę zagadnienie analizy porównawczej dotyczącej

komunikacji zwierząt ludzkich i zwierząt nie-ludzkich – rozumianych jako

zwierzęta inteligentne, posiadające intencjonalność indywidualną oraz

zaczątki intencjonalności zbiorowej; zwierzęta takie wykazują samo-

świadomość na poziomie nie niższym niż czteroletnie ludzkie dziecko.

Skoncentruję się zwłaszcza na małpach człekokształtnych – szympansach

oraz gorylach. Celem mojego wystąpienia jest wykazanie ewolucyjnej

ciągłości między językiem prymatów i ludzi. Za przykłady posłużą mi

eksperymenty językowe przeprowadzone na szympansach: Nimie, Washoe,

Gua, Kanzim i Panbanishy oraz gorylicy Koko i papudze Aleksie. Tak

szeroki wachlarz eksperymentów językowych na zwierzętach nie-ludzkich

pozwoli na klarowne przedstawienie etapów ewolucji ludzkiego języka

z wyszczególnieniem takich hipotez jak: mowa jako gesty, małpie woka-

lizacje oraz rozmowa jako iskanie na odległość. Postaram się odpowiedzieć

na pytanie o to w jaki sposób mogły powstać różne dialekty języka ludzkiego,

a także czy małpy w środowisku naturalnym komunikują się ze sobą.

Komunikacja w referacie rozumiana będzie jako akt społeczny, którego

niezbędną częścią jest odbiorca rozumiejący znaczenie wygłaszanego

symbolu.

Słowa kluczowe: język, komunikacja, małpy człekokształtne, ludzie, ewolucja


EPISTEME 2015

56

Muzyczne qualia tonalne

jako element adaptacyjny

komunikacji wokalnej człowieka

Piotr Podlipniak , [email protected], Katedra Muzykologii UAM,

http://www.muzykologia.amu.edu.pl

Mowa i muzyka tonalna wyróżniają się jakościowo na tle innych form

komunikacji wokalnej zarówno ludzi jak i innych gatunków zwierząt.

Różnica ta polega przede wszystkim na tym, że zarówno mowa jak i muzyka

tonalna są systemami generatywnymi tzn. składają się z ograniczonej

liczby dyskretnych jednostek (fonemów – w mowie, chrom – w muzyce)

porządkowanych intuicyjnie według nieuświadamianych reguł syntak-

tycznych. W przeciwieństwie jednak do mowy, słuchanie muzyki tonalnej

prowadzi do doświadczania specyficznych jakościowo wrażeń różnych dla

różnych stopni skali muzycznej i określanych często metaforycznie

mianem napięć i odprężeń tonalnych czy stabilności i niestabilności.

Wrażenia te, nieporównywalne z innymi rodzajami doświadczeń, traktowane

są zwykle jako tzw. qualia tonalne, których odczucie zależy od spełniania

przewidywań dotyczących struktury wysokościowej muzyki. Specyfika

doświadczenia qualiów tonalnych sugeruje, że ich rozpoznawanie wiąże się

z istnieniem odrębnego mechanizmu poznawczego, który wykorzystywany

jest w percepcji muzyki. Mechanizm ów wykorzystuje ogólne zdolności

predykcyjne w specyficzny dla domeny muzycznej sposób. Możliwe jest,

że zdolności do rozpoznawania relacji tonalnych oparte są na specyficznej

dla Homo sapiens pętli korowo-podkorowej, która wyewoluowała na

skutek presji selekcyjnej związanej z konsolidacją społeczną.

Słowa kluczowe: mowa, muzyka, qualia tonalne, dobór naturalny


EPISTEME 2015

57

Neurobiologiczna koncepcja qualiów

Rudolfo R. Llinása z perspektywy wybranych

problemów filozofii umysłu

Filip Stawski , f [email protected]; Instytut Filozofii, Uniwersytet

Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, www.ukw.edu.pl.

Edward Jacek Gorzelańczyk , [email protected], Instytut

Filozofii, Uniwersytet Kazimierza Wie lkiego w Bydgoszczy,

www.ukw.edu.pl

Qualia to pojęcie wiązane i funkcjonujące głównie w filozofii umysłu.

Mnogość i zróżnicowanie definicji tego pojęcia skłania do dyskusji i rozważań

przekraczających ramy filozofii. Próby uściślenie czym są qualia z perspek-

tywy naturalistycznej wspomagają wyniki badań psychologii, neurobiologii,

neuropsychofarmakologii i szeroko rozumianych nauk kognitywnych. Jedną

z ciekawszych, naturalistycznych i redukcjonistycznych koncepcji qualiów

zaproponował neurobiolog zainteresowany filozofią umysłu – Rudolfo Llinás.

Rozwój technik neuroobrazowych w badaniu układu nerwowego oraz coraz

większa wiedza dotycząca biochemii i fizjologii układu nerwowego otwiera

dyskusję dotyczącą miejsca pojęcia qualia zarówno z perspektywy filozofii

umysłu jak i neurobiologii. Interdyscyplinarny wysiłek nauk przyrodniczych

i filozoficznych mający na celu namysł nad takimi problemami jak

świadomość, qualia czy wolna wola określany jest przez niektórych

badaczy jako neurofilozofia i daje nadzieje na całościowe rozwiązanie

zagadnień związanych funkcjonowaniem umysłu. Konfrontacja koncepcji

poglądów Llinása z naturalistyczną i redukcjonistyczną perspektywą

filozofów umysłu takich jak Daniel Dennett czy Paul Churchland wpisuje

się w poszukiwanie nowych i precyzyjniejszych wyjaśnień mogących mieć

znaczenie nie tylko dla filozofii ale także dla współczesnej neurobiologii

i innych dyscyplin przyrodniczych.

Słowa kluczowe: filozofia umysłu, neurofilozofia, neurobiologia, qualia,

naturalizm, świadomość


EPISTEME 2015

58

O niektórych zagadnieniach

związanych z percepcją filmu. Rozważania na

tle filozofii Leopolda Blausteina

Marcin Tomaszkow , [email protected]; Instytut Filozofii

Uniwersytetu Jagiellońskiego, http://www.filozofia.uj.edu.pl

Leopold Blaustein (1905-1942/44) należał do ostatniego pokolenia

uczniów Kazimierza Twardowskiego. W swojej pracy skupiał się głównie

na epistemologii i estetyce (postrzeganych w kategoriach psychologicznych)

oraz pedagogice. Najważniejsze wyniki uzyskał jednak w dziedzinie

epistemologii – własną koncepcję reprezentacji psychologicznej, która

wieńczy dyskusje nad tym zagadnieniem w międzywojennej Polsce.

Przeżycia reprezentujące, obok przeżyć emocjonalnych, są jednym z dwóch

głównych składników percepcji filmu. Tematem wystąpienia jest wzajemna

relacja obu typów przeżyć; innymi słowy: jaki jest związek między

przedstawianiem sobie (reprezentowaniem) stanów psychicznych postaci

filmowych a poruszeniem emocjonalnym doznawanym przez widza. Za-

gadnienie to należy postawić w świetle napięcia między dwiema tezami,

które Blaustein explicite wygłasza: 1) oddziaływanie sztuki polega przede

wszystkim na oddziaływaniu emocjonalnym, 2) w doświadczeniu dzieł

sztuki chodzi przede wszystkim o doświadczenie obiektywnych wartości.

Referat podejmuje więc zagadnienie triadycznej relacji: poznania

(reprezentacji), emocji i wartości, które na gruncie fenomenologii (już nie

tylko Blausteinowej) otrzymuje interesujące rozwiązanie.

Słowa kluczowe: Blaustein, film, reprezentacja, wartość


EPISTEME 2015

59

O przypadku niezawodnego

rozumowania przez analogię

Andrzej Sołtys , [email protected]; Zakład Nauk Humanistycznych,

Wydział Zarządzania, Politechnika Rzeszowska

Obszar zagadnień związanych z analogią jest dość rozległy. W nurcie

filozofii klasycznej analogią określa się sposób bytowania. Byt istnieje jako

mnogi, a mimo tego jest jednym bytem. Analogicznym określa się język

w funkcji poznawania realnego bytu. Chodzi o język, w którym są wyrażane

rezultaty filozoficznego poznania realnego bytu. Wreszcie analogicznym

określa się proces rozumowania, w którym wychodząc od stwierdzanych

podobieństw pomiędzy przedmiotami dochodzi się do wniosku o innych

podobieństwach tych przedmiotów. W rozumowaniu przez analogię

dostrzega się pewne elementy wspólne z rozumowaniem indukcyjnym

i dedukcyjnym, przez co poglądy filozofów na analogię nie są jednolite.

Istnieje kilka odmian rozumowania przez analogię. Powszechnie uchodzą

one jednak za rozumowania uprawdopodabniające. W niniejszym wystąpieniu

zostanie poddana analizie odmiana analogii transcendentalnej. Rozpatrzymy ją

jako jedną z odmian analogicznego rozumowania pod kątem niezawodności.

Twierdzimy, że analogia transcendentalna jako metoda metafizycznego

poznania implikuje niezawodny wniosek o charakterze rzeczowym.

Słowa kluczowe: analogia, byt, poznanie, rozumowanie


EPISTEME 2015

60

Opatrzność i historia

w myśli Josepha de Maistre'a.

Filozofia między polityką, teologią a ezoteryką

Jan Molina , [email protected], Zakład Filozofii Społecznej,

Instytut Filozofii, Uniwersytet Warszawski,

http://www.filozofia.uw.edu.pl

Referat poświęcony jest próbie rekonstrukcji i krytycznej analizy

porównawczej najważniejszych tradycji interpretacji historiozoficznej

refleksji Josepha de Maistre'a – sabaudzkiego filozofa z przełomu XVIII

i XIX wieku, powszechnie uchodzącego za jednego z najważniejszych

twórców tradycjonalizmu integralnego. Analiza przedstawiona w referacie

koncentruje się przede wszystkim wokół zagadnienia dotyczącego tego, jak

należy rozumieć relację między Opatrznością a Historią w myśli autora

„Wieczorów petersburskich”.

Autor referatu, w oparciu o analizę bogatej literatury przedmiotu,

wyróżnia trzy podstawowe strategie interpretacji demaistriańskiej filozofii

dziejów: polityczno-społeczną, religijno-teologiczną i gnostyczno-ezoteryczną.

Proponowana klasyfikacja podstawowych tradycji interpretacji historiozofii

Josepha de Maistre'a autor opiera się na analizie m.in. na prac badawczych

Isaiaha Berlina, Andrzej Gniazdowskiego, Janusz Trybusiewicza, Adama

Wielomskiego, Marty Bucholc i Jacka Bartyzela.

Następnie autor przedstawia szkicowy zarys własnej propozycji

interpretacyjnej, w myśl której prowidencjalistyczna filozofia de Maistre

jawić się może jako jedna z pierwszych koncepcji całościowego odrzucenia

projektu Oświecenia w oparciu zarówno o specyficzną, fundamentalistyczną

interpretację religii, jak i o instrumentalne wykorzystanie czysto rozumowej,

oświeceniowej metody argumentacji, odwołującej się do instrumentalnej

racjonalności, niemniej skierowanej przeciwko historiozoficznym

roszczeniom oświeceniowego Rozumu. Szkicując własną propozycję

interpretacji autor odwołuje się do prac Zbigniewa Mikołejki, Agaty Bielik-

Robson i Gillesa Kepela.

Słowa kluczowe: historiozofia, Opatrzność, tradycjonalizm, Oświecenie, de

Maistre


EPISTEME 2015

61

Oszustwo obiektywizmu?

Przypadek Igora Strawińskiego

w krytycznym ujęciu Theodora W. Adorno

Magdalena Krasińska , [email protected], Zakład Estetyki, Wydział

Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Warszawski,

www.filozofia.uw.edu.pl

Analiza twórczości Igora Strawińskiego oraz różnorodnych inklinacji,

jakie wyrażał w swojej sztuce, stanowi drugą, uzupełniającą część Filozofii

nowej muzyki Adorna. W rozprawie tej frankfurtczyk poprzez zestawienie

dwóch wielkich postaci współczesnej mu awangardy muzycznej – Arnolda

Schönberga i Igora Strawińskiego – rozpatruje problemy związane z nową

(radykalną) sztuką muzyczną, która podobnie jak nowoczesne malarstwo

czy nowoczesna literatura stanowi odpowiedź na utowarowienie tworu

artystycznego w zindustrializowanym społeczeństwie kapitalistycznym.

W swoim wystąpieniu mam zamiar zaprezentować studia Adorna nad

postacią Strawińskiego, który w dialektycznym ujęciu frankfurckiego

filozofa stanowi stronę przegraną. O ile Schönbergowi udaje się ocalić

obiektywną konsekwencję myśli muzycznej dzięki sięgnięciu po

archaiczny język Bacha i przetworzeniu go na nowoczesną technikę

komponowania, o tyle Strawiński ogranicza się do rezygnacji z psycholo-

gizmu i ekspresji na rzecz czystego fenomenu, jaki ma tkwić w prahisto-

rycznych źródłach muzyki. Postawa ta, zdaniem Adorna, wiedzie wprost do

akceptacji zniewolonego przez totalitarny ustrój społeczeństwa i wyraża

pogardę wobec osamotnionej jednostki.

W konstrukcji myślowej Adorna obecny jest element heglowskiego

historyzmu, wątek dziejowej konieczności, który stanowi o porażce twórcy

Święta wiosny. Jednocześnie frankfurtczyk silnie zaznacza, że Strawiński

sam odpowiada za własną przegraną dzięki megalomanii i oszukańczym

próbom manipulacji tworzywem dźwiękowym. Pragnienie uzyskania

obiektywizmu na drodze preparowanej restauracji przeszłości, która ignoruje

obiektywny stan świadomości społecznej, domagającej się prawdziwie

obiektywnej odpowiedzi, wiedzie rosyjskiego kompozytora na manowce.

W ślad za Adornem prześledzimy idee tkwiące w poszczególnych dziełach

Strawińskiego i zastanowimy się, czy krytyczne ujęcie filozofa, suponujące

totalitarne tendencje w dziełach kompozytora, jest całkowicie słuszne.

Słowa kluczowe: filozofia muzyki, nowa muzyka, krytyczna teoria sztuki, Adorno,

Strawiński


EPISTEME 2015

62

Pojęcie wartości przyrodzonej

w teorii praw zwierząt Toma Regana

Dariusz Gzyra , [email protected], doktorant Instytutu Filozofii

i Socjologii, Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji

Narodowej w Krakowie, www.up.krakow.pl

Pojęcie wartości przyrodzonej (inherent value) jest kluczowym elementem

teorii praw zwierząt Toma Regana. Wartość ta jest w niej odróżniona od

wartości wewnętrznej (intrinsic value). Jak pisze sam Regan: „Pomimo że

teoria etyczna byłaby prostsza, gdyby mogła zrezygnować z tego rodzaju

wartości, prostota to nie wszystko. Uważam, że dla stworzenia najlepszej

teorii, musimy postulować wartość przyrodzoną”. Regan wydaje się rozumieć,

że pojęcie to jest podatne na krytykę. Rzeczywiście pojawiła się ona

u wielu autorów i autorek. Prześledzę wybrane przykłady tej krytyki,

wcześniej omawiając Reganowskie rozumienie wartości przyrodzonej i jej

odniesienie do pojęcia podmiotu życia (subject-of-a-life) i praw moralnych.

Zestawię to rozumienie z przykładami użycia pojęcia wartości przyrodzonej

we wcześniejszej literaturze, kontrastując z zakresem znaczeniowym

innych wartości (przede wszystkim wartości wewnętrznej). Opiszę także

katalog istot, obiektów lub ich zbiorów, które według Regana posiadają

wartość przyrodzoną lub przynajmniej nie jest wykluczone, że mogą ją

posiadać.

Słowa kluczowe: Tom Regan, wartość przyrodzona, prawa zwierząt


EPISTEME 2015

63

Polityczny wymiar hermeneutyki

Hansa-Georga Gadamera

Edyta Orman , [email protected]

Niniejsza wypowiedź stanowi filozoficzną dedukcję tego, co polityczne

z tego, co hermeneutyczne. Tworzą ją dwie części nierozerwalnie ze sobą

związane, jako iż dialog obejmuje konfrontację jako swą składową.

Dyskurs operuje hermeneutycznymi terminami technicznymi, które tworzą

pojęcia, łączące się jedne z drugimi i ogółem składające się na całość

dialogowej wizji polityki. Pojęciami tymi są z jednej strony zrehabilitowane

– przesąd, autorytet oraz tradycja, z drugiej zaś wspólnota jako ucieleśnienie

tradycji i smak jako zmysł wspólnotowy, uzupełnione o takie składniki

dialogu jak stopienie horyzontów, doświadczenie hermeneutyczne, rozmowa

oraz język.

Źródła obejmują nie tylko pisma Hansa-Georga Gadamera dostępne po

niemiecku i w tłumaczeniu na język polski, lecz także polskie opracowania

monograficzne (A. Bronk, P. Dybel, Z. Krasnodębski) oraz obcojęzyczne

opracowania krytyczne czytane w oryginale (H. Ottman, M.A. Stenger)

i w przekładzie (S. Rosen). Wybór źródeł dopełniają prace dotyczące

komunitaryzmu, aktualności wolności oraz przyszłości demokracji, zebrane

w antologie przez P. Śpiewaka.

Nie w tradycji amerykańskiego republikanizmu a filozoficznego myślenia

kontynentalnego i w konfrontacji z filozofią Oświecenia – z zastrzeżeniem

utrzymania wyłącznie zmodyfikowanej wersji jego politycznego projektu

racjonalizatorskiego – autor Aktualności piękna oraz Dziedzictwa Europy

nakreśla plan sposobu postrzegania siebie przez pryzmat dia-logicznego

usytuowania.

Polityczny wymiar hermeneutyki jest nie tylko implicytny, lecz także

paradoksalnie normatywny i opisowy zarazem, wskazuje bowiem na to, co

powinno być oraz na to, co jest, ale nie tyle na projekt postępowania, ile na

krytykę teraźniejszości – zgodnie z dialektyką starożytnego pojęcia utopii.

W ocaleniu od zapomnienia znaczeń pojęć z pogranicza moralności

i polityki odzwierciedla się Gadamerowska tęsknota za antyczną polis oraz

jej wartościami, mającymi stanowić arché i télos zachodnioeuropejskiej

kultury politycznej.

Słowa kluczowe: Hans-Georg Gadamer, dialog, tradycja, wspólnota, smak


EPISTEME 2015

64

Praktyczne zastosowania etyki

w społeczeństwie nowego kapitalizmu

Agnieszka Janas , [email protected], Uniwersytet Papieski

Jana Pawła II w Krakowie, Wydział Filozoficzny, Katedra Filozofii

Społecznej i Polityki

Współczesne społeczeństwa w krajach wysoko uprzemysłowionych kierują

się praktycyzmem etycznym rozumianym jako umiejętność odnoszenia

korzyści dla siebie z każdej sytuacji w jakiej jednostka się znajduje, pozornie

przestrzegając zasad etycznych lub je dowolnie interpretując tak, by były

z korzyścią dla niej.

Współczesne społeczeństwa cierpią na brak szacunku, kryzys etyki

i podstawowych wartości. Te zjawiska w efekcie powodują dezorganizację

życia społecznego i załamanie się etosu protestanckiego, który przez kilka

stuleci gwarantował ład i poczucie sprawiedliwości w społeczeństwach

kapitalistycznych.

Richard Sennett stawia pytania o zasady etyczne, które znajdują

zastosowanie w relacjach międzyludzkich, ale w swoich rozważaniach

ogranicza się do analizowania oraz badania zachowań ludzi na gruncie

działań wynikających z pracy. Analizując przemiany społeczne na gruncie

pracy, dokonuje On wnikliwej analizy stosunków pracy na przestrzeni

wieków, począwszy od czasów antycznych.

Richard Sennett proponuje jako rozwiązanie problemów powrót do

etosu protestanckiego, do zasad, które swoimi korzeniami sięgają XVI wieku

oraz nawiązanie współpracy począwszy od wspólnot lokalnych, na całym

społeczeństwie skończywszy, a nawet zaleca współpracę międzynarodową

mającą na celu rozwiązywanie problemów etycznych o charakterze globalnym.

Utrata szacunku do pracy i jej wytworów jest pośrednią przyczyną

kryzysu wielu wartości etycznych, a kryzys związany z relacjami na linii

pracownik-pracodawca wywołuje wśród członków społeczeństwa stan

permanentnej niepewności jutra, co ma wpływ na tworzenie trwałych

relacji międzyludzkich.

Słowa kluczowe: etyka, wartości, praca, społeczeństwo nowego kapitalizmu


EPISTEME 2015

65

Prawa człowieka w ujęciu obiektywistycznej

filozofii polityki

Katarzyna Borzym , [email protected], Zakład Polityki

Gospodarczej, Kolegium Zarządzania i Finansów, Szkoła Główna

Handlowa w Warszawie

Obiektywizm to nurt w amerykańskiej filozofii polityki, zapoczątkowany

przez Ayn Rand. Zakłada on prymat jednostki nad społeczeństwem, co

implikuje specyficznie rozumiany egoizm. W tej optyce wszelki rodzaj

wspólnoty jest tworem ograniczającym wolność jednostkową, czy wręcz

degenerujacym tkankę społeczną (nazywa to etykami altruistycznymi). Prawa

człowieka są tożsame z prawami jednostki. Są to innymi słowy zasady

moralne, które ustalają i sankcjonują wolność działania jednostki w otoczeniu

społecznym. Tylko takie ujęcie problemu jej zdaniem pozwala na rozwój

moralny. Obiektywizm sprzeciwia się współczesnemu ujęciu praw człowieka

– głównym zarzutem względem tych koncepcji jest fakt, iż zakłóca on wolność

jednostkową.

Słowa kluczowe: obiektywizm, prawa człowieka, libertarianizm, Ayn Rand


EPISTEME 2015

66

Prawno-naturalne i historyczne

podstawy etyki własności prywatnej

w myśli społecznej szkoły austriackiej

Łukasz Stefaniak , [email protected], Uniwersytet Marii Curie -

Skłodowskiej w Lublinie, Wydział Filozofii i Socjologii, Zakład

Socjologii Gospodarki i Organizacji, http://www.umcs.pl/p l/filozofii-

i-socjologii,44.htm

Wystąpienie konferencyjne będzie dotyczyło systemu etycznego, którego

fundamentem jest własność prywatna. Przedstawione zostaną podstawy

takiego systemu autorstwa przedstawicieli austriackiej szkoły ekonomii:

Murraya Rothbarda i Hansa Hermanna Hoppego. Omówione zostaną

prawno-naturalne i historyczne podstawy, z których wyprowadzone zostało

pojęcie własności prywatnej i całego systemu etycznego. Uwaga zostanie

nakierowana na filozoficzne źródła etyki własności prywatnej w tym

twórczość Arystotelesa, św. Tomasza z Akwinu, Johna Locke'a oraz Lorda

Actona. Podjęta zostanie także kwestia podstaw dla własności prywatnej

i wiążącego się z nią systemu etycznego, jakie można odnaleźć w historii

ludzkości. Chodzi tutaj o ukazanie własności prywatnej jako czynnika

regulującego i cywilizującego relacje międzyludzkie, a także elementu

prowadzącego do zmian we wszystkich wymiarach funkcjonowania

społeczeństwa. Poruszony zostanie też w tym kontekście problem

tzw. "pułapki maltuzjańskiej", w której ludzkość tkwiła przez tysiące lat.

Słowa kluczowe: etyka, własność prywatna, szkoła austriacka, Murray Rothbard,

Hans Hermann Hoppe


EPISTEME 2015

67

Próba egzystencjalistycznego spojrzenia

na etykę buddyjską

Piotr Mróz , [email protected]; Zakład Filozofii Kultury,

Instytut Filozofii, Uniwersytet Jagielloński;

Małgorzata Ruchel , [email protected]; Zakład Filozofii

Kultury, Instytut Filozofii, Uniwersytet Jagielloński

Literatura buddyjska nie prezentuje teoretycznych rozważań etycznych,

które mogłyby bezpośrednio wejść w dialog z koncepcjami etycznymi

Zachodu. Nawet teraz, gdy buddyzm stał się popularnym – i coraz lepiej

znanym – przedmiotem refleksji filozoficznej na Zachodzie, proponowane

teoretyczne ujęcia pouczeń moralnych pierwotnej jego nauki są nazbyt

różnorodne, by móc którekolwiek określić jako adekwatne. Faktem jednak

jest, że wymiar etyczny mieści się w samym centrum buddyjskiej myśli.

Prymarne zorientowanie na człowieka, konkretną jednostkę, która stoi

przed zadaniem samorealizacji, wydaje się zachęcać do spojrzenia na te

koncepcje z poziomu egzystencjalistycznego. W ten sposób byłby buddyzm

odpowiedzią na najgłębsze troski podmiotu – zdobycie wiedzy o sobie

i świecie, pozwalającej na dokonywanie świadomych, odpowiedzialnych

wyborów i osiągnięcie autentyczności egzystencji. Kwestia odpowiedzialności

i ponoszenia skutków każdego czynu, podkreślana przez egzystencjalistów,

ważna jest również dla buddystów, widzących świat jako sieć powiązań

przyczynowych, w której nic nie jest całkowicie samodzielne.

Równocześnie jednak istota ludzka, będąca elementem tej sieci, dysponuje

indywidualną wolnością. Według buddyzmu właściwe – czyli sprzyjające

samorozwojowi i prowadzące do ostatecznego dobrostanu – wykorzystanie

tej wolności wymaga wiedzy o naturze świata i siebie. Wiedzę tę,

zobiektywizowaną i ujętą w postać koncepcji filozoficznych, buddyzm

oferuje już niejako „z góry”, co wydaje się kompletnie nie przystawać do

potrzeb poszukującej egzystencji, chcącej osiągnąć cel samodzielnie. Jeśli

jednak przyjrzymy się temu, w jaki sposób buduje się buddyjski obraz

świata, wychodzący do pierwotnych, egzystencjalnych konstatacji – takich

jak fakt odczuwania cierpienia – możemy spróbować prześledzić tę drogę

aż do jej rezultatów, które, choć podane w formie jednoznacznych nakazów

i zakazów moralnych, mogą okazać się wnioskami osiągalnymi na drodze

wewnętrznego procesu zdobywania samoświadomości.

Słowa kluczowe: egzystencjalizm; buddyzm; etyka buddyjska


EPISTEME 2015

68

Przemiany myślenia

– przykład renesansu i wynalezienia druku

Jakub Dadlez , [email protected], Zakład Historii Filozofii

Współczesnej, Instytut Filozofii, Wydział Filozofii i Socjologii

Uniwersytetu Warszawskiego,

http://www.filozofia.uw.edu.pl/instytut/zaklady -i-pracownie/zaklad-

historii-filozofii-wspolczesnej

W referacie zamierzam podjąć kwestię zmienności ludzkiego myślenia,

w tym filozofii. Jako przykład omówię kulturę intelektualną w renesansie,

a więc w czasach po wynalezieniu druku. Odniosę się do antropologów

słowa (W.J. Ong, J. Goody), którzy wskazują na przełomowe znaczenie

pisma dla ludzkiej rozumności. W ich przekonaniu umożliwiło ono

rozwinięcie się krytycznego podejścia do świata. Wynalazek druku pogłębił

ten proces – wiedza stawała się obiektywna, rozpowszechniała się i ulegała

specjalizacji. W ten sposób miała się ukształtować współczesna mentalność

człowieka, który umie poddawać refleksji własne dogmaty. Zgodnie z tym

renesans miał stanowić rewolucję w myśleniu i w filozofii.

Pragnę zastanowić się nad tym poglądem, często powtarzanym w pod-

ręcznikach filozofii i przez czołowych XX-wiecznych twórców. Odwołując

się do Erazma z Rotterdamu, P. Pomponazziego, M. de Montaigne’a

i R. Descartes’a, spróbuję wykazać, że druk nie przyczynił się do funda-

mentalnej zmiany o charakterze antropologicznym. Był on raczej przełomem

w stosunkach władzy, w wyniku którego wiedza mogła rozwijać się wbrew

ograniczeniom życia intelektualnego w sferze publicznej. Wynalazek druku

nie uformował nowej, analitycznej umysłowości, lecz umożliwił publikowanie

dzieł krytycznych, sceptycznych i antydogmatycznych wbrew kontroli

politycznej.

W podsumowaniu odwołam się do wizji historii J. Derridy, według

którego dzieje człowieka jako istoty rozumiejącej świat są „epoką znaku”.

Chodzi tu o paradoks językowej reprezentacji w ramach poznawania,

zgodnie z którym w wymiarze ogólnym nowe technologie nie prowadzą do

rewolucyjnych zmian w ludzkiej rozumności – wątpienie zawsze podważa

panujące sposoby myślenia, choć czasem musi pozostać w ukryciu.

Słowa kluczowe: przemiany myślenia, filozofia renesansu, druk, język,

antydogmatyzm


EPISTEME 2015

69

Realizm etyczny w świetle nauk ewolucyjnych

Weronika Wojtanowska , [email protected] , Wydział Filozoficzny,

Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

Wystąpienie będzie poświęcone przedstawieniu i analizie dyskusji wokół

podstawowych zagadnień metaetycznych, która związana jest z zyskującym

coraz większe znaczenie paradygmatem polegającym na rozważaniu

wszelakich kwestii antropologicznych i filozoficznych przez pryzmat

psychologii ewolucyjnej i szeroko rozumianej kognitywistyki.

W ramach tradycji filozofii anglosaskiej powstały publikacje, których

autorzy na postawie ustaleń psychologii ewolucyjnej oraz badań doko-

nywanych w obszarze neuroscience wysunęli twierdzenie, iż dzięki odkryciom

tym został rozstrzygnięty podstawowy spór metaetyczny, czyli został obalony

realizm etyczny rozumiany jako obiektywność w sferze etyki. Publikacje te

wywołały ożywioną dyskusję, w której niektórzy filozofowie wysuwają

argumenty na rzecz obrony realizmu etycznego, a inni przyjmują postawioną

tezę o jego niekompatybilności ze współczesną nauką.

W wystąpieniu przedstawione i poddane analizie będą główne argumenty

wysuwane przez przedstawicieli obu stanowisk. Tezą, której będę bronić

w referacie będzie twierdzenie, iż odkrycia nauk biologicznych nie są w stanie

rozstrzygnąć ani kwestii metafizycznych, ani metaetycznych, zatem próby

wyjaśniania statusu ontologicznego wartości oraz rozwiązywanie problemu

kognitywizmu etycznego na podstawie mapoobrazowania mózgu lub badania

ewolucyjnych korzeni moralności są skazane na niepowodzenie.

Słowa kluczowe: ethics, objectivity, realism, evolution, neuroscience


EPISTEME 2015

70

Realizm perswazyjny

Marcin Pietrzak , [email protected], Instytut Filozofii, Wydział

Historyczno-Pedagogiczny, Uniwersytet Opolski

Obok pojęcia realizmu, jakie zostało wypracowane na gruncie epistemo-

logii i metafizyki, gdzie oznacza ono stanowisko filozoficzne przyznające

status rzeczywiście istniejących pewnej kategorii przedmiotów, można

zbudować inne pojęcie realizmu, które odnosiłoby się do użytku

perswazyjnego, jaki można uczynić postawy realistycznej. Takie pojęcie

realizmu perswazyjnego zawiera w sobie jako kluczowe elementy paradoks

cyniczny (quasi-definicję perswazyjną w sensie Stevensona) i opis cyniczny,

czyli hiperobiektywny opis rzeczywistości. Realizm perswazyjny jest

w tym rozumieniu postawą, którą przyjmuje mówca posługujący się strategią

retoryczną ukonstytuowaną przez wymienione zabiegi perswazyjne.

Klasyczne przykłady zastosowań tej strategii można odnaleźć w dialogach

Platona, gdzie staje się ona narzędziem w rękach sportretowanych przez

założyciela Akademii sofistów, i u Machiavellego, który wyraża swoje

poglądy na naturę rzeczywistości politycznej właśnie w formach paradoksów,

wspartych hiperobiektywnymi opisami tej rzeczywistości. Problem perswa-

zyjnego użytku czynionego z postawy realistycznej w szczególnie jaskrawy

sposób uwidacznia się w sporach moralnych, gdzie jedna ze stron zajmuje

stanowisko cyniczne, tzn. przeciwstawia się powszechnie odczuwanym

intuicjom moralnym oraz obiegowym poglądom na moralność, a robi to

właśnie w imię realizmu, który w tym przypadku nie jest niczym innym jak

tylko narzędziem, przy pomocy chce on skłonić rozmówców do zidenty-

fikowania się z figurą beznamiętnego i na chłodno analizującego rzeczywistość

„fachowca od spraw ludzkich”. Paradygmatycznym przykładem tego typu

debaty moralnej jest spór, jaki w pierwszej księdze Platońskiego Państwa

toczą ze sobą Trazymach i Sokrates, a którego przedmiotem jest definicja

sprawiedliwości.

Słowa kluczowe: Ch. L. Stevenson; perswazja; retoryka; Machiavelli; paradoks

cyniczny; quasi-definicja perswazyjna; realizm


EPISTEME 2015

71

Rola filozofii nauki

w ujęciu Paula Feyerabenda

Dorian Mączka , [email protected], Instytut Filozofii,

Wydział Filozoficzny, Uniwersytet Jagielloński

Paul Feyerabend przez wielu swoich filozoficznych oponentów uznawany

był za wroga nauki, bezpardonowo krytykującego i ostro atakującego

badaczy oraz ich działalność. Tego typu wątki są dobrze widoczne przede

wszystkim w późnej, „anarchistycznej” filozofii Feyerabenda. Należy

jednak zauważyć, że o ile faktycznie filozof ten poddaje krytyce pewne

zjawiska będące skutkiem rozwoju nauki i jej wpływu na społeczeństwa

oraz kultury, to jego refleksja sięga w istocie znacznie głębiej. Myśl

Feyerabenda jest przede wszystkim metametodologią i metafilozofią nauki.

Główny cel krytyki dokonywanej przez Feyerabenda stanowi więc zastana

przezeń filozofia nauki. Począwszy od wystąpienia przeciwko metodolo-

gicznym założeniom neopozytywizmu, poprzez krytykę koncepcji Poppera

aż po krytyczne spojrzenie na wizję rozwoju proponowaną przez Kuhna,

Feyerabend analizuje błędy popełnione przez filozofów nauki. W moim

wystąpieniu postaram się zatem pokazać trzon tej krytyki i objaśnić, w jaki

sposób Feyerabend argumentuje za tezą, że to nie sama działalność

badawcza, ale stojące za nią filozoficzne tło prowadzi do przekształcania

się nauki w ideologię. Feyerabend wydaje się jednocześnie sugerować, że

filozoficzna krytyka nauki jest potrzebna do zapewnienia jej autonomii

i rozwoju i że krytyka ta powinna przyjąć inne niż dotychczas oblicze

i wychodzić poza dotychczas eksplorowane ramy tematyczne. Kolejnym

celem mojego wystąpienia będzie więc próba odpowiedzi na pytanie, czy

zgodnie z ujęciem Feyerabenda filozofia nauki może być wartościowa,

a jeżeli tak, to jaką formę powinna ona przyjmować.

Słowa kluczowe: Feyerabend, nauka, filozofia nauki, anarchizm metodologiczny


EPISTEME 2015

72

Rola tła we współczesnych teoriach fizycznych

– nowa debata w filozofii nauki



Fizyki, Astronomii i Infromatyki Stotowanej, Uniwersytet Jagielloński

W ponad dwutysiącletniej skali historii filozofii, debata tocząca się od

około 30 lat może z powodzeniem określona być jako „nowa”. Taką debatą

jest dyskutowane obecnie w fizyce i filozofii nauki zagadnienie zależności

i niezależności od tła naszych teorii fizycznych. Pomimo, że debata ta

wyłania się ze starego sporu substancjalizmu z relacjonizmem, nie jest ona

z nim tożsama. Co więcej, rzetelna i wnikliwa analiza zagadnień tła

i zależności/niezależności teorii od tła może mieć istotny wkład do

klasycznego filozoficznego sporu.

Prezentacja ma na celu przedstawienie genezy oraz istoty tej nowej

debaty. Zaprezentowany zostanie, przede wszystkim, paradygmatyczny

przykład tła i przejścia od teorii zależnej od tła, do teorii niezależnej od tła.

Następnie pokazane zostanie jak zagadnienie to, mające swoje źródło

w poszukiwaniu unifikacji w fizyce poprzez próby stworzenia teorii

grawitacji kwantowej, rozszerzyło się na klasyczne teorie fizyczne, takie

jak ogólna i szczególna teoria względności, czy nawet mechanika newto-

nowska. Zaprezentowane zostaną również pewne aspekty współzmienniczości

i dyfeomorfizmu, które odgrywają istotną rolę w próbach zdefiniowania tła,

ukazując jednocześnie interesujący związek z argumentacją filozoficzną

wywodzącą się od Leibniza.

Słowa kluczowe: tło, niezależność od tła, ogólna teoria względności, grawitacja

kwantowa, współzmienniczość


EPISTEME 2015

73

Seksualność skrajnie polityczna.

O seksualności w dobie biowładzy.

Foucault i teoria Queer

Patryk Danielewicz , [email protected], Wydział

Filozofii i Socjologii, Instytut Filozofii, Uniwersytet Warszawski,

www.uw.edu.pl, www.filozofia.uw.edu.pl

W wystąpieniu skupię się na kwestii seksualności i jej politycznym

znaczeniu w dobie biowładzy, czyli nowej formie panowania określanej

władzą nad życiem (od greckiego bios – życie). Posłużę się w tym celu

koncepcją Michela Foucaulta, który problemowi biowładzy poświęcił dużą

część swoich prac i wykładów. Pokazał on również, jaką funkcję pełni

w niej seksualność człowieka i dlaczego jest tak istotna w polityce. Jego

myśl była kontynuowana przez teoretyków Queer, którzy w swoich

rozważaniach podnosili problem seksualności, a szczególnie jej podziału na

homo i heteroseksualność. Odwołam się do Stevena Seidmana oraz Jacka

Kochanowskiego, którzy, rozwijając myśl Foucaulta, wykazują, że seksu-

alność jest wytworem społecznym powstałym w konkretnym celu. Chodzi

o uzyskanie kontroli nad człowiekiem, ustanowienie go posłusznym wobec

mechanizmów, jakimi posługuje się władza. Ostatnią poruszoną kwestią

będzie kwestia emancypacji w tym zakresie, a raczej jej możliwości.

Relacja homo – heteroseksualność jest relacją binarną i, co ważniejsze,

relacją nadrzędności. Heteroseksualność jest waloryzowana pozytywnie

i wręcz wymaganą formą seksualności w społeczeństwie. W opozycji do

niej ustawiona zostaje homoseksualność jako forma zachowań perwersyjnych

i niemoralnych. Ta binarność sprawia, że osoby nie heteronormatywne

podlegają daleko idącej dyskryminacji. Chciałbym przedstawić jeden

z poglądów dlaczego tak jest i co można zrobić, aby temu przeciwdziałać.

Pragnę pokazać, że walka na polu seksualności jest walką o coś więcej

aniżeli prawa gejów i lesbijek.

Słowa kluczowe: biowładza, queer, emancypacja, seksualność


EPISTEME 2015

74

Semantyka wiary u Johannesa Climacusa

Katarzyna Krawerenda-Wajda , [email protected];

Zakład Filozofii Religii, Instytut Religioznawstwa, Uniwersytet

Jagielloński

Głównym celem wystąpienia będzie pokazanie fenomenu wiary jaki

pojawia się w pismach Climacusa, pseudonimowego autora stworzonego

przez Kierkegaarda, a którego poglądy, zdaniem badaczy są utożsamiane

z poglądami samego Kierkegaarda. Do prezentacji fenomenu wiary jaki

pojawia się w Okruchach filozoficznych i Nienaukowym zamykającym

post scriptum, posłużymy się semantyką wiary jaką prezentuje Karol

Tarnowski w dziele Usłyszeć Niewidzialne, a która w dużej mierze opiera

się na wprowadzonej przez Henrego Newmana logice przyświadczeń.

Pokażemy, iż podstawowe dla filozofii rozróżnienie na faith i belief

w języku duńskim nie istnieje: czasownik at troe odnosi się zarówno do

wiary w sensie aktu wewnętrzności (faith) ale i tak zwanego „wierzenia”,

a przecież właśnie tak jest tłumaczone na język polski słowo „belief”.

Jednakże pomimo trudności lingwistycznych, faktycznie takie rozróżnienie

na wiarę jako akt i wiarę, że jest obecne w filozofii Climacusa.

Climacus mówi także o fenomenie, który używając za Newmanem

terminologii angielskiej nazwalibyśmy existential belief lub religious belief

a które nie mieszczą się w kategoriach zaproponowanych przez

Tarnowskiego. Są to sądy, twierdzenia, które wypływają z doświadczenia

wiary (faith) jako najwyższego wymiaru wewnętrzności. Fenomen ten jest

nazywany wiarą egzystencjalną (existential faith) a jej sczegółowy opis

znajdujemy dopiero w Nienaukowym zamykającym post scriptum.

Słowa kluczowe: wiara, historia, egzystencja


EPISTEME 2015

75

Specyfika pomiaru kwantowego

a twierdzenie Bella

Jan Czerniawski , [email protected] ; Instytut Filozofii

Uniwersytetu Jagiellońskiego, www.uj.edu.pl

Obecnie dominuje pogląd, że wyniki eksperymentalnych testów nierów-

ności Bella dowodzą niemożliwości skonstruowania lokalnie realistycznego

modelu klasycznego, który odtworzyłby wszystkie zweryfikowane empi-

rycznie przewidywania fizyki kwantowej. Same te wyniki jednak jedynie

potwierdzają przewidywania kwantowe dotyczące łamania tych nierówności.

Możliwość wyciągnięcia z nich powyższego wniosku zależy od wyniku

teoretycznego, jakim jest twierdzenie Bella.

Można przypuszczać, że powodem dotychczasowych prób podważenia

tego wyniku jest brak wystarczająco wnikliwej refleksji nad specyfiką

pomiarów kwantowych, których wyniki odtworzyć miałby taki model. Zbyt

łatwo za dobrą monetę bierze się specyficzne dla interpretacji kopenhaskiej

przeświadczenie, że przed pomiarem badany obiekt nie będący w stanie

własnym odpowiedniej obserwabli nie ma żadnej z własności odpowiadającej

pomiarowi aktualnie. Być może należałoby powrócić do wcześniejszych

wyobrażeń opartych na „mikroskopie Heisenberga”, czemu odpowiada

interpretacja redukcji stanu jako reorientacji.

Naturalną strategią poszukiwania modelu klasycznego, który miałby

odtworzyć łamiące nierówności Bella korelacje kwantowe, jest próbować

złożyć je na karb wspólnej przyczyny. W wyprowadzeniu nierówności

Bella jednak kluczową rolę odgrywa warunek będący uszczegółowieniem

jednego z warunków występujących w teorii wspólnej przyczyny

Reichenbacha. Kluczem do jego podważenia może okazać się odróżnienie

od determinizmu „prima facie” determinizmu naukowego, dokonane przez

Poppera w kontekście zjawisk deterministycznego chaosu. Zgodnie z tą

sugestią, nieodłączny od pomiaru kwantowego proces reorientacji miałby

być właśnie procesem chaotycznym.

Słowa kluczowe: twierdzenie Bella, pomiar kwantowy, wspólna przyczyna,

determinizm naukowy, chaos deterministyczny


EPISTEME 2015

76

Status ontyczny gatunku we współczesnej

dyskusji filozoficzno-biologicznej


Polityki Regionalnej i Gospodarki Żywnościowej, Wydział


Pewne problemy filozoficzne implikowane przez współczesne nauki

biologiczne wydają się być nadzwyczaj trudne do rozwiązania. Taka

sytuacja wydaje się dotyczyć statusu ontycznego gatunku. Czy gatunki są

klasami, czy indywiduami, lub, jeżeli żadnym z dwóch, to czym one są?

W odpowiedzi na powyższe pytania przedstawiciele przeciwstawnych

punktów widzenia pozostają twardo przy swoim, i żadna ze stron nie jest

w stanie wypracować argumentów, które przekonałyby ich przeciwników.

W niniejszym referacie przedstawimy i przedyskutujemy argumenty wysu-

wane przez reprezentantów różnych stanowisk na interesujący nas problem

statusu ontycznego gatunku. W szczególności, w orbicie zainteresowań

znajdą się dwie krańcowo różne koncepcje gatunku: gatunki jako klasy,

określane poprzez zestawioną różnorodność cech, które określają jej

członków (Michael Ruse, Philip Kitcher) oraz gatunki jako duże

porozrzucane indywidualne jednostki, które, podobnie jak organizmy,

można opisać na kilka sposobów, ale nie zdefiniować (Michael Ghiselin,

David Hull).

Słowa kluczowe: gatunek, klasa, indywiduum, filozofia biologii


EPISTEME 2015

77

Status praw zachowania energii

w Ogólnej Teorii Względności

a sposób istnienia czasoprzestrzeni

Damian Luty , [email protected], Uniwersytet im. Adama

Mickiewicza, Wydział Nauk Społecznych, Instytut Filozofii, Zakład

Filozofii Nauki, http://filozofia.amu.edu.pl/

Standardowa procedura konstruowania praw zachowania energii nie jest

możliwa do przeprowadzenia w Ogólnej Teorii Względności. Prawa

zachowania energii wyznacza się poprzez pokazanie, że dywergencja

całkowitego energetycznego stanu, danego lokalnie układu fizycznego, zanika.

Dokładniej – układ ten jest izolowany i da się jednoznacznie określić dla niego

całkowitą energię na początku i na końcu wybranego dla niego fragmentu

procesu w którym się znajduje (np. ruchu). W OTW nie da się uwzględnić

w ten sposób wyizolowanego układu, ponieważ, co zostało wykryte

obserwacyjnie, energia grawitacyjna bezustannie wpływa na energetyczną

sumę układu.

Energia grawitacyjna sugeruje, że grawitacja jest niczym innym jak

materialnym polem – a to prowadzi do pewnej formy relacjonizmu,

np. u Rovelliego. Hoefer zaproponował interpretację, w której z kolei

istnienie energii grawitacyjnej wspiera substancjalizm czasoprzestrzenny

w OTW. Curiel natomiast twierdzi, że energia grawitacyjna nic nie ma

wspólnego ze sporem substancjalizmu z relacjonizmem, który, jak twierdzi

Curiel, i tak jest sporem źle postawionym w kontekście OTW i koniec

końców przebrzmiałym.

W swoim referacie, po omówieniu wyżej wymienionych zagadnień,

zmierzać będę do uzasadnienia tezy, że prawa zachowania energii w OTW

nie posiadają fundamentalnego statusu. Oznacza to formę grawitacyjnego

„holizmu” w OTW, którego, jak uważam, nie da się wbudować w czysty

relacjonizm ani substancjalizm.

Słowa kluczowe: prawa zachowania, Czasoprzestrzeń, Ogólna Teoria

Względności, holizm


EPISTEME 2015

78

Stephena C. Meyera argument

na rzecz projektu w przyrodzie

a „warunek Jodkowskiego”

Małgorzata Gazda , [email protected], Instytut Filozofii,

Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Zielonogórskiego,

http://www.uz.zgora.pl

Uznani naukowcy rzadko wdają się w dyskusje z uczonymi, którzy

w naukach przyrodniczych proponują wyjaśnienia odwołujące się do działania

świadomej przyczyny inteligentnej, a więc niezgodne z zasadą naturalizmu

metodologicznego. Propozycje takich wyjaśnień często pojawiają się po prostu

dlatego, że w ramach nauki naturalistycznej nie podano dobrze opracowanego

rozwiązania takiego czy innego problemu. Są to wyjaśnienia dopatrujące się

ingerencji Boga (lub szerzej: projektanta) tam, gdzie występują luki

w dotychczasowej wiedzy.

Z punktu widzenia naukowców uznających naturalizm polemika z tego

typu argumentami nie ma sensu, ponieważ to, że nauka naturalistyczna czegoś

nie wyjaśnia, nie znaczy, że wyjaśnienie naturalistyczne w ogóle nie istnieje.

Jest to oczywista słabość tej formuły argumentów antynaturalistycznych.

Istnieje jednak klasa argumentów bardziej wyrafinowanych, które

rzeczywiście są w stanie wciągnąć cenionych naukowców do dyskusji dzięki

temu, że spełniają pewne progowe wymaganie, tzw. „warunek Jodkowskiego”.

Polegają one nie tylko na wykazywaniu, że nauka naturalistyczna nie

rozwiązuje jakiegoś problemu, ale również na uzasadnianiu tezy, że

naturalistyczne wyjaśnienie tego problemu jest niemożliwe. Dzięki owemu

drugiemu komponentowi argument taki może być postrzegany przez

naukowców jako poważny temat do dyskusji. Tak było w wypadku argumentu

Michaela Behe’ego z „nieredukowalnej złożoności”.

W referacie zostanie omówiony inny przykład spełnienia „warunku

Jodkowskiego” przez antynaturalistycznego uczonego – argument Stephena

C. Meyera dotyczący problemu pochodzenia

Słowa kluczowe: teoria inteligentnego projektu, argument, nauka


EPISTEME 2015

79

Sterylizacja antykoncepcyjna

– aspekty etyczne i prawne

Mirona Klorek , [email protected], UAM

Sterylizacja (zabieg chirurgiczny trwale pozbawiający możliwości

płodzenia), jest uznawana przez Światową Organizację Zdrowia jako jedna

z metod antykoncepcji. W Wielkiej Brytanii, Austrii, czy Francji obywatele

mogą poddać się sterylizacji, w Polsce jest ona zakazana ze względów

innych niż zdrowotne przez art. 156 §1 Kodeksu karnego. Ze względu na

zakres autonomii pacjenta sterylizację możemy podzielić na dobrowolną

i przymusową. W niniejszym referacie przedstawię prawne i etyczne

aspekty sterylizacji dobrowolnej: 1. czy sterylizacja antykoncepcyjna może

być uznana za zabieg leczniczy? 2. czy mamy prawo do decydowania

o własnej płodności w kontekście prawa do samostanowienia? 3. czy

decyzja pacjenta może/powinna zwalniać lekarza z odpowiedzialności?

W podsumowaniu przedstawię praktykę wykonywania zabiegów

sterylizacji w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem wazektomii, która

mimo sankcji karnej jest zabiegiem dostępnym w prywatnych klinikach.

Słowa kluczowe: sterylizacja, autonomia pacjenta, relacja lekarz-pacjent


EPISTEME 2015

80

Strukturalizm Ludwika Flecka

Aleksandra Dworaczek , [email protected]

W artykule stawiam hipotezę badawczą, że filozofia nauki Ludwika

Flecka, powstała w latach 30-tych XX wieku, jest odmianą strukturalizmu.

Zwracam uwagę na wyróżnione przez Flecka jako właściwego

przedmiotu badania historię rozwoju jednego z pojęć medycznych. Pojęcie

to funkcjonuje w koncepcji Flecka jak konstrukt teoretyczny, poza tym,

jako zasadniczy element wiedzy w filozofii Flecka. Wyróżniona rola pojęć

naukowych (a nie zdań teorii) pozwala na ujęcie jego propozycji

metanaukowej jako koncepcji niezdaniowej.

Odwoływanie się przez Flecka do różnych, także współwystępujących

i alternatywnych, teorii tłumaczących mechanizmy badanego zjawiska

naukowego odnoszę do kontekstualnego pochodzenia znaczeń. Zjawisko

naukowe rozumiane jest przez mikrobiologa ze Lwowa jako pojęcie

naukowe, czyli ujęte jest raczej formalnie niż materialnie czy

przedmiotowo. Oceniam, na ile narzędzia logicznej filozofii języka

w postaci modeli języka mogłyby być zastosowane także do metanaukowej

propozycji Flecka.

Biorę pod uwagę także literalną, wyrażoną explicite wzmiankę o wielo-

wymiarowej strukturze pojęć, by uzupełnić charakterystykę strukturalizmu

Flecka. Uwzględniam także metaforyczne określenia dotyczące owocu jako

symbolu struktury wiedzy.

Ponadto porównuję przekonanie o ciągłości i rozwoju w nauce (uwzględ-

niając przemiany we wszystkich niemal możliwych wymiarach konstruktu

teoretycznego, czyli pojęcia naukowego) wyrażane przez Flecka z przeko-

naniem o ciągłości w nauce na gruncie strukturalizmu. W tym zakresie

dostrzegam najwięcej zmian, największy postęp badawczy w porównaniu

z koncepcją Flecka.

Słowa kluczowe: strukturalizm, niezdaniowa koncepcja, ciągłość w nauce


EPISTEME 2015

81

Śmierć. Interpretacja filozoficzna

Tomasz Błaszczyk , [email protected]; Zakład Kultury

Współczesnej i Multimediów; Instytut Kultury Europejskiej;

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu;

http://ike.amu.edu.pl

Śmierć człowieka to osobowy akt kończący jego życie. To definitywny

kres istnienia świadomości jednostki, jej naturalnych pragnień i dążeń. To

wreszcie nieuniknione ustanie egzystencji, na które człowiek jest niejako

„skazany”, z racji tego, że jest.

Rozważania natury egzystencjalnej, oparte na biologicznie uwarunkowanej

konieczności śmierci, nakazują poszukiwać sensu tak krótkiego – w obliczu

nieskończoności czasu – istnienia. Według autorów mniej lub bardziej

związanych z filozoficznym nurtem egzystencjalizmu, jak Heidegger, Jaspers

czy Jankélévitch, uświadomienie owej nieuniknioności śmierci jest

determinantem życia i sensu życia; „skazanie na śmierć” przesądzać ma

bowiem o treści, którą wypełniona jest właśnie ludzka egzystencja.

W wystąpieniu zarysowana zostanie teza, iż świadomość śmierci

i skończoności życia jest determinantem kultury, którą określić można jako

treść istnienia człowieka oraz – tym samym – jako to, co stanowi

o wyjątkowości istot ludzkich w świecie szeroko pojętej natury. Kultura jawić

się może bowiem – jak chcieli tego Freud czy Bauman – jako swoiste „dziecko

śmierci”, jako owoc naszej skończoności: jest ludzką próbą przezwyciężenia

naturalnego porządku rzeczy.

Słowa kluczowe: śmierć, kultura, sens


EPISTEME 2015

82

Totalitaryzm zdecentralizowany

– w jaką stronę zmierza polityka

w epoce post-nowoczesnej?

Marcin Garbowski , [email protected]; Katedra Ogólnej

Metodologii Nauk, Wydział Filozofii, Katolicki Uniwersytet Lubelski

Jana Pawła II

Modernistyczna koncepcja polityki zrodziła najbardziej represyjne

systemy totalitarne, aparaty państwowe skoncentrowane na całkowitej

kontroli życia ludzkiego. Jednak problem z agresją i totalistycznymi

zakusami aparatu państwa wynika z samej jego hierarchicznej budowy,

której genezy można doszukiwać się w przyjęciu formy osiadłego trybu

życia na wskutek rewolucji neolitycznej. Ustroje polityczne od tego czasu

rozwijały się w sposób ewolucyjny, gdzie zmiany korzystne dla obywateli

kumulowały się razem ze szkodliwymi, o ile nie wpływały negatywnie na

stan posiadania osób uprzywilejowanych w ramach tego systemu – czyli

klasy rządzącej. Jednak w obecnych czasach udoskonalone formy komuni-

kacji, przede wszystkim w wymiarze teleinformatycznym umożliwiają

większy dostęp nie tylko do informacji, ale też dóbr i usług, dokonują

rewolucji w naszym pojmowaniu jak może działać ekonomia oraz system

sprawowania władzy. Jednocześnie istnieją obecnie zagrożenia dla egzystencji

nie tylko jednostki ludzkiej, ale i całego gatunku, które struktury państwowe

nie są w stanie pokonać. Celem referatu będzie zestawienie pewnych

klasycznych koncepcji organizacji społeczności ludzkich, skupiając się na

Arystotelesowskiej politeji z możliwościami pochodzącymi z dostępnych

obecnie oraz w niedalekiej przyszłości technologiami, które mogłyby

w połączeniu umożliwić skuteczną współpracę i ochronę przed zagrożeniami

w skali globalnej przy jednoczesnym utrzymaniu możliwie wysokiego

standardu poszanowania wolności indywidualnej jednostki ludzkiej. Wniosek

główny płynący z mojego wystąpienia jest taki, że należałoby dokonać

całościowej analizy obecnie funkcjonujących instytucji politycznych,

których pierwowzory powstały w zamierzchłych czasach, innych realiach

technologicznych oraz bez dostępnej obecnie wiedzy płynącej z nauk

przyrodniczych na temat funkcjonowania naszego umysłu w aspekcie

społecznym.

Słowa kluczowe: decentralizacja, globalizacja, totalitaryzm, post-modernizm,

singleton


EPISTEME 2015

83

W poszukiwaniu „prawdziwej”

definicji kłamstwa



Fizyki, Astronomii i Infromatyki Stotowanej, Uniwersytet Jagielloński

Paulina Szopa , [email protected]; Instytut Psycho logii, Wydział

Filozoficzny, Uniwersytet Jagielloński

Prawda jest niewątpliwie zagadnieniem głęboko filozoficznym. Propo-

nowana prezentacja nie będzie jednak traktować bezpośrednio o prawdzie

– poświęcona będzie zagadnieniu kłamstwa. Samo kłamstwo jest skompli-

kowanym i problematycznym zagadnieniem. Funkcjonuje wiele jego

definicji, tak w filozofii, jak i w psychologii oraz naukach kognitywnych.

Głównym celem prezentacji jest zatem zbadanie, czy definicje tego

zjawiska obecne w tak różnych naukach mają wspólny rdzeń.

W przeciwieństwie do standardowych podejść filozoficznych, w prazen-

tacji nie skupiamy się na aspekcie logicznym badań nad zjawiskiem

kłamstwa. Z uwagi na typowo ludzki i wartościujący charakter tego

zagadnienia, uwaga nasza poświęcona będzie głównie aspektom epistemo-

logicznym i aksjologicznym. Analiza filozoficzna zestawiona zostanie

z pojęciem operacjonalizacji, które w istotny sposób wpływa na ujęcie

zjawiska kłamstwa w psychologii i kognitywistyce. Wykazane zostanie,

między innymi, że niektóre neurobiologiczne badania zjawiska kłamstwa

wykorzystują zbędne i możliwie zafałszowujące wyniki założenia.

Prezenatcja zatem jest podjęciem próby znalezienia wspólnego wątku

definicyjnego (definicji minimalnej zgodnej z zasadą oszczędności) dla

zjawiska kłamstwa, który jednocześnie pozwalałby na odróżnienie go od

np. zachowania zwodniczego, występującego również u zwierząt.

Słowa kluczowe: kłamstwo, zachowanie zwodnicze, psychologia, epistemologia,

neurobiologia


EPISTEME 2015

84

W stronę maksymalizacji urody.

Zaburzenia obrazu własnego ciała

i pojęcie właściwej miary w leczeniu

w usługach medycyny estetycznej

Karolina Napiwodzka-Bulek , [email protected];

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Instytut Filozofii, Zakład Etyki

Celem referatu jest zwrócenie uwagi na problem zaburzeń obrazu własnego

ciała skorelowany z podejmowaniem terapii o charakterze estetycznym.

Intensywnie rozwijająca się branża medycyny estetycznej i kosmetologii

stwarza szereg możliwości poprawy wyglądu własnego ciała za pomocą

nieinwazyjnych metod leczenia. W referacie sformułuję problem dotyczący

odniesienia tradycyjnego pojęcia właściwej miary w leczeniu – które dotyczy

obu stron procesu terapeutycznego, to znaczy, zarówno pacjenta, jak i lekarza

– do zjawiska współczesnych usług medycznych, mających na celu

intensywne udoskonalanie wybranych partii ciała, za pomocą regularnie

powtarzanych zabiegów. Medycyna estetyczna i kosmetologia pomagają

pacjentom w rozwiązaniu kryzysu tożsamości, poprawiając atrakcyjność

fizyczną tak, aby sprostać ich oczekiwaniom dotyczącym wyglądu osobistego

i wizerunku (a związanym z odczuciem braku, nadmiaru czy niedostatku), co

jest jednak formą doskonalenia ciała (‘umiarkowany’ enhancement).

Zaburzenia obrazu własnego ciała, takie jak choćby dysmorfofobia

(ang. Body Dysmorphic Disorder, BDD), która przejawia się lękiem

związanym z przekonaniem o nieestetycznym wyglądzie, stanowią

przeciwwskazanie do podjęcia terapii w medycynie estetycznej. Poważnym

problemem jest jednak sposób rozpoznawania zaburzenia obrazu własnego

ciała, a także sformułowanie normatywnej podstawy dla wyznaczania granic

udoskonalaniu wyglądu w przypadku osób narażonych na występowanie

takich zaburzeń. Rozwiązaniu tych problemów nie sprzyja rynek medycyny

estetycznej i kosmetologii, który posługuje się reklamami promującymi

określony ideał urody oraz wybrane oferty zabiegów medycznych,

pozwalających zbliżyć się do tego ideału. To zaś wzmaga – lub wzmagać

może – przekonanie, że maksymalizacja urody jest możliwa.

Słowa kluczowe: medycyna estetyczna, kosmetologia, dysmorfofobia, właściwa

miara w leczeniu, terapia


EPISTEME 2015

85

Wartość psychoterapii filozoficznej

Robert Szewczyk , [email protected]; Instytut filozofii, Zakład

ontologii i historii filozofii, Uniwersytet Opolski

Psychoterapia filozoficzna sięga swoimi korzeniami samego początku

filozofii. Praca z umysłem była dla większości starożytnych podstawą do

osiągnięcia szczęści i zadowolenia z życia.

Samo słowo psychoterapia filozoficzna, wskazuje na pewne powiązania

z współczesną psychoterapią rozumianą jako osobna dziedzina pomocy

ludziom cierpiącym na zaburzenia psychiczne. Pierwsze ważne podkreślenia

rozróżnienie między nimi polega na tym, że psychoterapia filozoficzna nie

zajmuję się przypadkami ciężkimi i częścią średnich. Przydatna jest

natomiast, gdy ktoś odczuwa lekkie zagubienie orientacji życiowej,

odczuwa niepokój związany z jego egzystencją, ma poczucie braku sensu

życia itd. Po drugie psychoterapię filozoficzną można traktować jako

samodzielną działalność człowieka (w oparciu o analizę tekstów

filozoficznych i wdrażanie zawartych tam wskazówek w życie), lub jako

spotkanie z wykształconym filozofem i rozmowę na dany, frapujący temat.

Trzeba jednak zaznaczyć, iż i w jednym i drugim przypadku porządkowanie

aktywności umysłu ma wypływać bezpośrednio z pełni uświadomionej

woli człowieka, tj. filozof w roli terapeuty ma przyjąć postawę

„przewodnika”, który oprowadza po meandrach zagadnień filozoficznych,

a nie „przywódcy”, narzucającego określony sposób myślenia i normy

zachowania. Oczywiście w przypadkach ciężkich zaburzeń psychicznych,

gdy światopogląd człowieka jest w rozsypce, nie pozwala mu normalnie

funkcjonować, prowadzi go od autodestrukcji, potrzebna jest osoba o charak-

terze „przywódcy”, ale tym zakresem zaburzeń zajmuję się już stricte

psychoterapeuta.

Obecnie na rynku pomocy psychologicznej bardzo popularne stały się

sesje i programy rozwoju osobistego. Często świadomie, bądź nie

coachowie prowadzący te zajęcia korzystają z bogatego dorobku

filozoficznego. W swoim wystąpieniu chciałbym również, na przykładach,

przypomnieć o źródłach niektórych z tych metod, a także podać kilka tych

mniej znanych.

Słowa kluczowe: terapia filozoficzna, samorozwój, psychoterapia, filozofia

praktyczna


EPISTEME 2015

86

Zagadnienia antropologiczne

we współczesnym prawie polskim

Konrad Dyda , [email protected], Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana

Pawła II, Instytut Prawa, Instytut Prawa Kanonicznego, www.kul.pl

Antropologia jest nauką w sposób wszechstronny traktująca o człowieku

– jego egzystencji biologicznej, kulturowej i społecznej. Tak szerokie

ujęcie czyni jej dorobek w sposób szczególny przydatnym do współczesnej

dyskusji prawniczych – o tym, jakie prawo powinno być stanowione

i jakim wartościom ma służyć. Prawo opiera się na konkretnym rozumieniu

człowieka i jego natury, stąd też wynika przyznanie szerokiej ochrony

prawnej życiu ludzkiemu, ale również indywidualizowanie osób fizycznych

za pomocą takich cech, jak płeć, wiek, miejsce zamieszkania itp. Z pewnością

również antropologiczne podłoże ma koncepcja rodziny opartej ma mono-

gamicznym małżeństwie.

Celem referatu jest omówienie koncepcji antropologicznych prezento-

wanych w wybranych gałęziach prawa polskiego: prawie karnym, cywilnym

i rodzinnym. Część karnistyczna zostanie poświęcona koncepcji czynu

i odpowiedzialności. Wybór akurat tego zagadnienia podyktowany jest

tematyką referatu. Prezentowana przez polskiego ustawodawcę koncepcja

czynu i odpowiedzialności odnosi się do koncepcji człowieka – jego

wolności, jej granic oraz warunków potrzebnych do przypisania mu

odpowiedzialności za jego czyny.

Dalsze rozważania będą dotyczyć prawa cywilnego i rodzinnego, ze

szczególnym uwzględnieniem dwóch problemów: indywidualizacji osoby

fizycznej oraz koncepcji małżeństwa i rodziny. Pierwszy z nich sprowadza

się do prawnej koncepcji cech, które danego człowieka odróżniają od

innych. W tym aspekcie szczególne zainteresowanie wzbudza problem płci

oraz skutków jej zmiany na obrót cywilnoprawny. Podstawowe pytanie

brzmi: czy osoba, która dokonała zmiany płci jest tą samą osobą fizyczną,

która była przed zmianą podmiotem praw i obowiązków cywilnoprawnych

(np. wpisanego w księdze wieczystej prawa własności)? Odpowiedź na to

pytanie jest fundamentalna dla obrotu prawnego, gdyż płeć jest jednym

z wyróżników osoby fizycznej, a więc jej zmiana może uchodzić za zamianę

samej osoby – dzierżyciela praw i obowiązków.


EPISTEME 2015

87

Z kolei prawo rodzinne odpowiada koncepcji małżeństwa i rodziny oraz

wzajemnych praw i obowiązków osób wchodzących w skład „podstawowej

komórki społecznej”. Również ta gałąź prawodawcza głęboko odpowiada

koncepcji antropologicznej prezentowanej przez polskiego ustawodawcę, co

potwierdza współczesna dyskusja o związkach jednopłciowych. Ze względu

na interesujący przebieg tego dyskursu zostaną zaprezentowane założenia

aktów prawnych, które zostały złożone „do laski marszałkowskiej” celem

nadania prawnych ram związkom jednopłciowym.

Słowa kluczowe: antropologia, prawo, rodzina, płeć


EPISTEME 2015

88

Zagadnienie wyjaśniania w genetyce

Aleksander Ziemny , [email protected]; Zakład Filozofii

Nauki, Instytut Filozofii, Wydział Na uk Społecznych, Uniwersytet

im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, http://filozofia.amu.edu.pl

Zagadnienie wyjaśniania w naukach przyrodniczych wyeksplikowane

zostało przez Carla G. Hempla oraz Paula Oppenheima w pracy Studies

in the Logic of Explanation. Propozycja w postaci modelu dedukcyjno-

nomologicznego opierała się na wykorzystaniu niestatystycznych praw

ściśle ogólnych dla uzasadnienia obserwowanych zjawisk; koncept ten

konstruowany był w oparciu o nauki fizykalne, gdzie badane obiekty są

niezróżnicowane i możliwe jest wyróżnienie klasy wymaganych praw

naukowych. Znaczna problematyczność modelu Hempla i Oppenheima

ujawniła się na gruncie nauk biologicznych - brak możliwości wyróżnienia

wymaganej klasy praw naukowych oraz wysoka różnorodność badanych

obiektów. Alternatywne modele tworzone w ramach N-D (dedukcyjno-

statystyczny, indukcyjno-nomologiczny oraz indukcyjno-statystyczny)

także spotkały się z rozległą krytyką, niemniej posłużyły jako punkt wyjścia

dla stworzenia modeli opartych na koncepcjach mechanicystycznych oraz

przyczynowości. Inną grupą modeli wyjaśnień omawianych w ramach

biologii są te oparte na założeniach teorio-systemowych i unfikacyjnych.

Genetyka posługuje się wieloma konceptualizacjami pojęcia genu (różnymi

w zakresie: teorii chromosomalnej, genetyki populacyjnej oraz genetyki

molekularnej i jej rozwinięć), co wymaga zastosowania różnych modeli

wyjaśnień. Celem mojego wystąpienia jest zakreślenie specyfiki genetyki,

analiza zagadnienia wyjaśniania na gruncie nauk o genach i rozważenie

zakresu stosowalności poszczególnych modeli eksplanacyjnych.

Słowa kluczowe: filozofia biologii, filozofia nauki, wyjaśnianie w naukach

biologicznych


EPISTEME 2015

89

Znaczenie Heglowskiej Nauki logiki

Artur Jochlik , [email protected]; Uniwersytet Śląski w Katowicach

Znaczenie Nauki logiki odsłania się przed nami już w pierwszym

rozdziale. Hegel chce tu zademonstrować to, że byt nie jest dla filozofii tak

ważnym pojęciem, jakby się to wydawało, lecz jest nim stawanie się,

chociaż jest to pojęcie tak nieuchwytne, jakby była to woda umykająca nam

między palcami. Zarówno Nauka logiki, jak i Fenomenologia ducha są

o identyczności bytu i siebie, przy czym ta identyczność w Fenomenologii

jest na początku problemem, który musi zostać rozwiązany, w tym znaczeniu,

że podmiot poznający nie rozpoznaje w swojej naiwnej pewności odnośnie

zmysłów siebie, natomiast w Logice ta identyczność bytu i siebie jest

ukryta i musi dopiero się wyłonić. Hegel zauważa, że używamy nieustannie

i bez żadnego wysiłku namysłu takich pojęć jak „coś”, „rzeczywistość”,

„istnienie”, „przyczyna”, „substancja”. Moglibyśmy jednak mieć problem

z tym, aby stwierdzić, co one dokładnie oznaczają, nawet gdybyśmy tylko

mieli stwierdzić, co one oznaczają dla mnie i dlaczego używam ich w takim

a nie innym kontekście. Bardziej jednak chodziło Heglowi nie o to, by

uczynić pojęcia fundamentalne dla naszego myślenia bardziej klarownymi,

a przez to byśmy myśleli bardziej klarownie, lecz aby za pośrednictwem

tych fundamentalnych pojęć dotrzeć do istoty rzeczy, aby określić jaka jest

rzeczywistość. Problem jednak w tym, że Hegel porzucił tradycyjną

konwencję argumentowania, gdzie wychodzimy od akceptacji pewnych

przesłanek i zmierzamy do konkluzji. Jego narracja przechodzi z jednej

koncepcji w drugą, a owe przejście opisane są tak abstrakcyjnie, że trudno

jest ustalić, co miał na myśli. Od czasu do czasu w swoich wstępach,

notkach i uwagach przechodzi do bardziej konwencjonalnego dyskursu,

kiedy omawia teorie swoich poprzedników albo ludzi mu współczesnych

jeżeli chodzi o matematykę, nauki ścisłe lub historię. Lecz to nam zbytnio

nie pomaga z tekstem właściwym. Jak możemy docenić to w odniesieniu

do danej koncepcji, jeżeli nawet jeszcze nie zrozumieliśmy jej w pierwszej

kolejności?

Słowa kluczowe: Hegel, nauka logiki, stawanie się, rzeczywistość

90

INDEKS AUTORÓW

Balcerak P. .............................. 25

Barszczewski J. P. ................... 36

Bednarz G. ............................... 47

Błaszczyk T. ............................ 81

Bogucki K. .............................. 16

Borowicz A. ............................ 32

Borzym K. ............................... 65

Caban A. .................................. 49

Ceglarska A. ............................ 48

Czerniawski J. ......................... 75

Dadlez J. .................................. 68

Danielewicz P. ......................... 73

Debita M. ................................. 26

Dobrzycka J. ............................ 42

Dolak M. .................................. 51

Dutkowska A. .......................... 18

Dworaczek A. .......................... 80

Dyda K. ................................... 86

Fijołek B. ................................. 54

Garbowski M. .......................... 82

Gazda M. ................................. 78

Gołaszewski F. ........................ 41

Gomułka Ł. .............................. 28

Gorzelańczyk E. J. ................... 57

Gzyra D. .................................. 62

Haraburda M. .......................... 17

Herbich T. ................................ 53

Janas A. ................................... 64

Jasiński A. M. .......................... 15

Jochlik A. ................................ 89

Klorek M. ................................ 79

Krasińska M. ........................... 61

Krawerenda-Wajda K. ............. 74

Krot M. .................................... 35

Krzych B. K. ............................ 14

Kuźmicz M. ............................. 44

Leśniak P. ................................ 43

Luty D. .................................... 77

Łacina K. ..................... 24, 72, 83

Łapiński T. .............................. 37

Łyczka M. ................................ 24

Majcherek K. ........................... 20

Marczyńska J. .......................... 23

Mączka D. ............................... 71

Mieczkowski R. ....................... 19

Molina J. .................................. 60

Mościbrodzki W. ............... 34, 52

Mróz P. .................................... 67

Napiwodzka-Bulek K. ............. 84

Nowicki P. ............................... 45

Olejniczak I. ............................ 55

Orman E. ........................... 29, 63

Palm J. ..................................... 27

Pawlaczyk J. ............................ 30

Pawlikowska-Łagód K. ........... 13

Pietrzak M. .............................. 70

Pilarz Ł. B. .............................. 38

Podlipniak P. ........................... 56

Ruchel M. ................................ 67

Sak J. ....................................... 13

Sawicka J. ................................ 22

Sołtys A. .................................. 59

Stawski F. ................................ 57

Stefaniak Ł. ............................. 66

Szewczyk R. ............................ 85

Szopa P. ................................... 83

Szymański K. .......................... 40

Tomaszkow M. ........................ 58

Twardowski M. ........... 46, 50, 76

Wiatr P..................................... 31

Wojtanowska W. ..................... 69

Ziemny A. ................................ 88

Żołud M. .................................. 21

II Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME...

Documents

Transcript of II Ogólnopolska Konferencja Filozoficzna EPISTEME...