SPP.spadkowe.T10 Rozdz. 1 - Pojęcie, Funkcje i Źródła Prawa Spadkowego

7/21/2019 SPP.spadkowe.T10 Rozdz. 1 - Pojęcie, Funkcje i Źródła Prawa Spadkowego

http://slidepdf.com/reader/full/sppspadkowet10-rozdz-1-pojecie-funkcje-i-zrodla-prawa-spadkowego 1/44

fragment pozycji: Prawo spadkowedr hab. Bogudar Kordasiewicz , 2009

Rozdział I. Pojęcie, funkcje i źródła prawa spadkowego[1]

Autorzy: A. Kawałko; J. S. Piątowski; H. Witczak § 1. Pojęcie prawa spadkowegoI. wagi og!"neII. Prawo spadkowe a inne dzia#y prawa cywi"nego§ 2. $agadnienie podmiotowego prawa dziedziczenia§ %. &'nkcje prawa spadkowego§ (. )wo"'cja prawa spadkowegoI. nifikacja prawa spadkowegoII. Prawo spadkowe w pracac* kodyfikacyjnyc*III. Prawo spadkowe w +odeksie cywi"nym w rzmieni' z 19-( r.I. /owe"izacje prawa spadkowego. Potrzea *armonizacji prawa spadkowego w nii )'ropejskiej§ . +onstyt'cyjne za#oenia po"skiego prawa spadkowego

§ -. r!d#a po"skiego prawa spadkowego§ 3. Podatek spadkowy

Lieraura!. Bie!iek , /otaria"ne po4wiadczenie dziedziczenia, 5ej. 2006, /r 97 J. Bier!at , mowa odzia# spadk', 8arszawa 20037 ". Błahuta, J. S. Piątowski , J. Po#iczkiewicz , ospodarstwa ro"ne. r!t,dziedziczenie, podzia#, 8arszawa 19-37 W. $ho%!owski , Prawo spadkowe, 8arszawa 1917 W.$zach&rski , Przeieg prac nad kodyfikacj; prawa cywi"nego, <P 1930, /r 2-=237 B. 'obrza(ski , >akiezmiany w stos'nk' do prawa spadkowego z 19(- r. wprowadzi# kodeks cywi"ny?, Pa". 19-(, /r 37 ). "ras,@zia# spadk'. wagi de #ege #ata i de #ege *ere!da, 5ej. 200-, /r 27 J. &recki , mowa darowizny nawypadek 4mierci, 5ej. 200-, /r 27 J. wiazdo+orski , @ziedziczenie 'stawowe w projekcie kodeks'cywi"nego P5A, w: Bateria#y dysk'syjne do projekt' kodeks' cywi"nego P5A, 8arszawa 19-7 tene,Prawo spadkowe w kodeksie cywi"nym P5A, PiP 19-, /r =-7 tene, Pr!a korekt'ry pojęcia czynno4ciprawnej, w: Prace z zakres' prawa cywi"nego i prawa na dorac* niemateria"nyc*, $/> 193(, /r %(-7

tene, $miany przepis!w o dziedziczeni' gospodarstw ro"nyc*, PiP 1932, /r %7 K. rzybczyk , ).Sz,u!ar , /otaria"ne po4wiadczenie dziedziczenia jako a"ternatywny spos! stwierdzania prawa dodziedziczenia, 5ej. 200-, /r 27 ). Jagie#ska, 5ejestr testament!w, 5ej. 200-, /r 27 A. J-drze%ewska,+oncepcja o4wiadczenia wo"i w prawie cywi"nym, 8arszawa 19927 W.K#yta, Cestamenty wsp!"ne, 5ej.200-, /r 27 ). Kłos, 8sp!"no4D maj;tk' spadkowego, 8arszawa 200(7 B. Kordasiewicz , Cestamentowedziedziczenie gospodarstw ro"nyc*, 8roc#aw 19367 W. Kurowski , <tos'nki między wsp!#spadkoiercamiprzed dzia#em spadk' = 'wagi de #ege *ere!da, 5ej. 200-, /r 27 J.)a%orowicz , $miany w kodeksiecywi"nym w zakresie orot' i dziedziczenia gospodarstw ro"nyc*, /P 1932, /r 27 J. )a%orowicz ,J.Pietrzykowski , $miany w reg'"acji stos'nk!w prawnyc* w ro"nictwie, 8arszawa 196(7 A. )ączy(ski ,@ziedziczenie testamentowe w prawie prywatnym międzynarodowym, 8arszawa=+rak!w 193-, tene,+onstyt'cyjne prawo dziedziczenia, w: 5ozprawy prawnicze. +sięga pami;tkowa Profesora Baksymi"ianaPazdana, +rak!w 2007 . )oszy(ski , J. Po#iczkiewicz , @zia#y spadkowe, 8arszawa 1937 )./iedo0,iał ,<wooda testowania, Eie"skoFEia#a 200(7 tene, Cestament a""ograficzny GadministracyjnyH, 8arszawa200(, tene, $agadnienia og!"ne testament' w po"skim prawie cywi"nym, +rak!w=Pozna 199%7 .

/iezbecka, Prawo spadkowe w zarysie, A'"in 20007 ta, $apis, A'"in 19907 A. 1#eszko, mowydotycz;ce spadk' w praktyce notaria"nej, /P 1933, /r -7 2. Pa%or , projekcie *armonizacjimiędzynarodowego prawa spadkowego w nii )'ropejskiej, w: Prawo prywatne czas' przemian. +sięgapami;tkowa dedykowana Profesorowi <tanis#awowi <o#tysiskiem', Pozna 2007 J. Pazda!, +'

jedno"item' międzynarodowem' praw' spadkowem', 5ej. 200, /r %7 ).Pazda!, Po"skoF*o"enderskawymiana pog";d!w na temat prawa spadkowego, 5ej. 200-, /r 27 tene, Prawo spadkowe, w: $ie"ona+sięga. ptyma"na wizja kodeks' cywi"nego w 5zeczypospo"itej Po"skiej Gpod red. 3.4adwa(skiegoH,8arszawa 200-7 tene, Projektowane zmiany w 'normowani' dziedziczenia 'stawowego, 5ej. 2006, /r (7 tene, $ie"ona +sięga o dziedziczeni' i testamentac* = propozycje odpowiedzi na pytania, 5ej. 200-,



/r 7 J. S.Piątowski , reg'"owanie w#asno4ci gospodarstw ro"nyc* i zmiany w kodeksie cywi"nym, PiP1931, /r 6=97 tene, $ pro"ematyki dzia#!w spadkowyc* nier'c*omo4ci ro"nyc*, PiP 196, /r 127 J.S.Piątowski , B. Kordasiewicz , @ziedziczenie gospodarstw ro"nyc* de #ege *ere!da, PiP 1961, /r 67J.Pietrzykowski , @ziedziczenie gospodarstw ro"nyc*, 8arszawa 19-7 K. Przybyłowski , <woodatestowania Gdziedziczenie testamentowe wed#'g projekt' kodeks' cywi"nego P5AH, w: Bateria#ydysk'syjne do projekt' kodeks' cywi"nego P5A, 8arszawa 19-7 3. 4adwa(ski , $a#oenia da"szyc* prackodyfikacyjnyc* na oszarze prawa cywi"nego, PiP 200(, /r %7 .4ott5Pietrzyk , mowa dziedziczenia ='wagi de #ege #ata i de #ege *ere!da, 5ej. 200-, /r 27 . Skowro(ska, &orma testament' w prawiepo"skim, 8arszawa 19917 ta, dpowiedzia"no4c spadkoierc!w za d#'gi spadkowe, 8arszawa 1967 .Skowro(ska5Bocia!, Cestament w prawie po"skim, 8arszawa 200(7 A. Ste+,!iak , Postępowanie o dzia#spadk', 8arszawa 200-7 A.6..A.Sti##e, Po"skoF*o"enderski projekt wsp!#pracy prawnej = J8sparcie d"aopracowania nowego po"skiego kodeks' cywi"negoK. <potkanie roocze dotycz;ce prawa spadkowego.+atowice 19=21.10.200 r., w: $ie"ona +sięga. ptyma"na wizja kodeks' cywi"nego w 5zeczypospo"itejPo"skiej Gpod red. 3.4adwa(skiegoH, 8arszawa 200-7 J. Stobie!ia, 5ea"izacja wierzyte"no4cispadkodawcy w prawie po"skim, 8arszawa 19617 S.Szer , /owe przepisy o dziedziczeni' gospodarstwro"nyc*, Pa". 1932, /r 107 tene, Prawo spadkowe, 8arszawa 1917 tene, $ zagadnie kodyfikacji prawaspadkowego, PiP 191, /r =-7 3. 2ruszkiewicz , $ac*owek ze spadk' oejm'j;cego gospodarstwo ro"ne,+rak!w 199%7 J.Wasi#kowski , +odyfikacja prawa cywi"nego w Po"sce, @PP 190, /r 127 tene, c*wa"eniekodeks' cywi"nego, /P 19-(, /r -7 S. W&%cik , @ziedziczenie 'stawowe gospodarstwa ro"nego przezzstępnyc* rodzestwa spadkodawcy de#ege #ata i de #ege *ere!da, /P 193(, /r %7 tene, niekt!ryc*

'reg'"owaniac* w prawie spadkowym. wagi de #ege *ere!da, w: 5ozprawy prawnicze. +sięgapami;tkowa Profesora Baksymi"iana Pazdana, +rak!w 2007 tene, potrzeie nowej zmiany wkodeksie cywi"nym, PiP 196(, /r 67 tene, c*rona interes!w jednostki w po"skim prawie spadkowym wzakresie powo#ania do dziedziczenia, Prace prawnicze $/> 1961, /r 9-7 tene, Podstawy prawacywi"nego. Prawo spadkowe, 8arszawa 20027 4. Wrzecio!ek , <porz;dzenie akt' po4wiadczeniadziedziczenia = pr!a sform'#owania definicji, 5ej. 2006, /r 3=67 ).A.3achariasiewicz , $ac*owek czyrezerwa? #os w dysk'sji nad potrzeami i kier'nkami zmian po"skiego prawa spadkowego, 5ej. 200-, /r 27 A. 3ie#i(ski , @ziedziczenie gospodarstw ro"nyc* w 4wiet"e nowe"izacji kodeks' cywi"nego, Pa". 193%, /r (7 ". 3o## , A. Sz,u!ar , Prawo cywi"ne w zarysie, t. I, Prawo fami"ijne i spadkowe, +rak!w 19(67 J.3rałek ,/iegodno4D dziedziczenia = 'wagi de #ege *ere!da, 5ej. 200-, /r 2.

" 1. Pojęcie prawa spadkowego

I. #wagi ogó$ne

Prawo spadkowe jest dzia#em prawa cywi"nego, kt!rego przepisy norm'j; przej4cie praw i oowi;zk!wzmar#ego na inne osoy. Potrzea takiego 'normowania wynika st;d, e prawa i oowi;zki maj;tkowe wdziedzinie prawa cywi"nego w zasadzie, a więc z wyj;tkami, o kt!ryc* ędzie mowa Gpor. rozdz. II, / 1=6(H, nie gasn; z c*wi"; 4mierci ic* dotyc*czasowego podmiot'. g!# tyc* praw i oowi;zk!wmaj;tkowyc* nazywamy spadkiem, osoę zmar#; = spadkodawc;, osoy, na kt!re przec*odzi spadek =spadkoiercami, a samo zjawisko prawne przej4cia spadk' na spadkoierc!w = dziedziczeniem.

Baj;c na 'wadze takie oto znaczenie wymienionyc* termin!w, mona y prawo spadkowe zdefiniowaD jako dzia# prawa cywi"nego, kt!rego przepisy norm'j; przej4cie spadk' ze spadkodawcy naspadkoierc!w, a"o = zwięL"ej = kt!rego przepisy norm'j; dziedziczenie. Cak "akoniczna definicja nie

dawa#ay jednak na"eytego pojęcia o przedmiocie prawa spadkowego i zakresie jego dyspozycji.5eg'"'j;c sprawę dziedziczenia, prawo spadkowe m'si przede wszystkim okre4"iD, kto dziedziczy, a

więc = kto jest spadkoierc;. <padkoiercami mog; yD ;dL osoy wskazane przez 'stawęGspadkoiercy 'stawowiH na podstawie ic* zwi;zk' rodzinnego ze spadkodawc;, opartego na więzac*krwi GpokrewiestwoH "' więzi prawnej Gma#estwo, przysposoienie, powinowactwo = a"e jedynie wodniesieni' do pasier!wH z tym ostatnim, ;dL te osoy wyznaczone przez spadkodawcę na mocy jegoakt' wo"i, przejawionego w formie testament' Gspadkoiercy testamentowiH. P#ynie st;d potrzea'normowania dziedziczenia 'stawowego i testamentowego, a take okre4"enia przez prawo spadkoweform testament' i rozstrzygnięcia, jakie inne dyspozycje maj;tkowe na wypadek 4mierci Gczy"i



rozrz;dzeniaH, poza 'stanowieniem spadkoiercy, mog; yD zawarte w testamencie7 rozrz;dzenia temog; w szczeg!"no4ci po"egaD na zoowi;zani' spadkoiercy do spe#nienia okre4"onego 4wiadczeniamaj;tkowego Gzapis'H na rzecz oznaczonej osoy, kt!ra w ten spos! moe 'zyskaD korzy4D ze spadk',nie staj;c się spadkoierc;.

@a"ej na"ey wyr!niD gr'pę przepis!w prawa spadkowego, kt!re okre4"aj; stanowisko prawnespadkoiercy. M*odzi t' o takie zagadnienia, jak wp#yw wo"i spadkoiercy na zac*owanie "' 'tratę praw i

oowi;zk!w maj;tkowyc* przec*odz;cyc* na niego w drodze dziedziczenia Gprzyjęcie "' odrz'ceniespadk'H, wykazanie woec os! trzecic*, e on w#a4nie jest spadkoierc; Gstwierdzenie naycia spadk',po4wiadczenie dziedziczeniaH, zakres i spos! rea"izacji jego odpowiedzia"no4ci za d#'gi spadkowe,stos'nki prawne między spadkoiercami, kt!rzy s; jednocze4nie powo#ani = w okre4"onyc* czę4ciac* =do tego samego spadk' Gwsp!"no4D maj;tk' spadkowego, dzia# spadk'H.

8reszcie prawo spadkowe norm'je pewne kwestie pozostaj;ce w 4cis#ym zwi;zk' z dziedziczeniem, jakoc*rona interes!w naj"iszyc* cz#onk!w rodziny spadkodawcy przed niekorzystnymi d"a nic*dyspozycjami maj;tkowymi Gw prawie po"skim instyt'cj; s#';c; tem' ce"owi jest zac*owekH "'przeniesienie przez spadkoiercę na inn; osoę w drodze 'mowy ca#o4ci Ga"o czę4ci '#amkowejH jegopraw wynikaj;cyc* z dziedziczenia, czy"i zycie spadk'.

575

II. Prawo spadkowe a inne dział% prawa c%wi$nego

Prawo spadkowe wi;e się 4ci4"e z innymi dzia#ami prawa cywi"nego, kt!ryc* pog#ęiona znajomo4D jestniezędna przy wyk#adni i stosowani' jego postanowie. @otyczy to nie ty"ko prawa rzeczowego io"igacyjnego, skoro w zasadzie zar!wno prawa rzeczowe, jak i wierzyte"no4ci, a take d#'gi przec*odz; na spadkoierc!w, "ecz r!wnie prawa rodzinnego, a"owiem zwi;zki rodzinne wyznaczaj; kr;gspadkoierc!w 'stawowyc*. Powi;zania pomiędzy prawem spadkowym a prawem rodzinnym 'jawniaj; się te doitnie w syt'acji, gdy spadkodawca do c*wi"i swej 4mierci pozostawa# we wsp!"no4ci maj;tkowejze swym wsp!#ma#onkiem Gzo. rozdz. III, / (%=((H.

8arto przy tym zwr!ciD 'wagę na pewne c*arakterystyczne cec*y prawa spadkowego w zestawieni' z

innymi dzia#ami prawa cywi"nego.Prawo spadkowe, podonie jak rzeczowe i rodzinne, a w odr!nieni' od prawa zoowi;za, zawiera

znaczn; cze4D przepis!w iuris coge!tis.

Mzynno4ci prawne z zakres' prawa spadkowego wymagaj; z reg'#y formy szczeg!"nej, kt!rejniezac*owanie poci;ga za so; niewano4D czynno4ci prawnej. @otyczy to przede wszystkimtestament!w, d"a kt!ryc* przewidziano a"ternatywnie ki"ka form Gart. 9(9 +M i n.H. <zczeg!"na formaoowi;z'je r!wnie przy z#oeni' o4wiadczenia o przyjęci' "' odrz'ceni' spadk', a take przy'dzie"eni' pe#nomocnictwa do z#oenia takiego o4wiadczenia Gart. 1016 § % +MH. c*y"enie się odsk'tk!w prawnyc* o4wiadczenia o przyjęci' "' odrz'ceni' spadk', z#oonego pod wp#ywem #ęd' "'groLy, powinno nast;piD przed s;dem Gart. 1019 § 1 pkt 1 +MH. @o zrzeczenia się dziedziczenia,'c*y"enia tego zrzeczenia, a take zycia spadk' "' 'dzia#' spadkowego wymagana jest forma akt'notaria"nego Gart. 10(6 zd. 2, art. 100 zd. 2, art. 102 § % +MH.

Przy niekt!ryc* czynno4ciac* prawnyc* z dziedziny prawa spadkowego wy#;czona "' ograniczona jestmo"iwo4D dzia#ania przez przedstawicie"a7 testament mona sporz;dziD i odwo#aD ty"ko osoi4cie Gart.9(( § 2 +MH7 do przyjęcia "' odrz'cenia spadk' przez pe#nomocnika wymagane jest pe#nomocnictwoszczeg!"ne, 'dzie"one z zac*owaniem szczeg!"nej formy Gart. 1016 § % i! *i!e +MH.

dręne 'reg'"owania występ'j; w prawie spadkowym w odniesieni' do war'nk' i termin'7o4wiadczenie o przyjęci' "' odrz'ceni' spadk' z#oone pod war'nkiem "' z zastrzeeniem termin' jestniewane Gart. 1016 § 1 +MH. Eardziej z#oona jest sprawa zastrzeenia war'nk' "' termin' przypowo#ani' spadkoiercy Gart. 9-2 +MH. $astrzeenie takie jest w zasadzie 'waane za nieistniej;ce, moe

jednak poci;gn;D za so; niewano4D 'stanowienia spadkoiercy Gzo. rozdz. I, / 16H.



M*arakterystyczne jest wreszcie, e na oszarze prawa spadkowego, inaczej ni w innyc* dzia#ac*po"skiego prawa cywi"nego, do g#os' doc*odzi tzw. teoria wo"i, kt!ra decyd'j;ce znaczenie przypis'je wzasadzie wewnętrznej wo"i podmiot' dzia#aj;cego, a nie jej 'zewnętrznieni'N2O. Bianowicie, do wyk#adnitestament' nie ma zastosowania og!"na reg'#a art. - § 1 +M, kt!ry t#'maczenie wo"i kae opieraD przedewszystkim na e"ementac* nat'ry oiektywnej. Przeciwnie, art. 9(6 +M wys'wa na pierwszy p"an e"ements'iektywny, nakaz'j;c tak interpretowaD testament, ay zapewniD mo"iwie

585

najpe#niejsze 'rzeczywistnienie wo"i spadkodawcy, co odpowiada stanowisk' wspomnianej teorii wo"i. $p'nkt' widzenia tej teorii ocenia się r!wnie znaczenie #ęd' przy sporz;dzeni' testament' Gzo. rozdz.IH. C#'maczy się to tym, e przy testamencie = w przeciwiestwie do czynno4ci i!ter 9i9os nie zac*odzipotrzea oc*rony za'fania os! trzecic*.

8 +odeksie cywi"nym, a take w 'stawac* szczeg!"nyc*, spotkaD mona przepisy, kt!re stanowi;, epewne prawa i oowi;zki maj;tkowe zmar#ego o c*arakterze cywi"noprawnym przec*odz; ezpo4redniona oznaczone osoy, nieza"enie od tego, czy s; one spadkoiercami. istnieni' takic* przepis!w,kt!ryc* typowym przyk#adem jest art. -91 +M, wspomina art. 922 § 2 i! *i!e +M. Przepisy te nie na"e; doprawa spadkowego, odrywaj; się one owiem od pojęcia spadk' i przewid'j; następstwo szczeg!"neowyc* os! w zakresie okre4"onyc* praw i oowi;zk!w zmar#ego a"o stos'nk!w prawnyc*, w kt!ryc*

'czestniczy# zmar#y. /ie mona jednak nie dostrzegaD, e przepisy takie maj; istotne znaczenie d"awyk#adni i stosowania prawa spadkowego, skoro prawa i oowi;zki maj;tkowe, poddane następstw'szczeg!"nem', '"egaj; tym samym wy#;czeni' z zakres' spadk'. @o tego zagadnienia powr!cimy wrozdzia"e następnym Grozdz. II, / 1=6(H.

/atomiast merytorycznie na"ea#oy do prawa spadkowego za"iczyD np. art. (( § % +M, kt!ry odwo#'jesię do pojęcia spadkoiercy i norm'je przej4cie na spadkoierc!w wymienionego w nim 'prawnienia,c*ocia przej4cie to 'za"enia od wskazanyc* tam dodatkowyc* oko"iczno4ci.

" &. 'agadnienie pod(ioowego prawa dziedziczenia

8yodręnienie prawa rzeczowego i prawa o"igacyjnego, dw!c* dzia#!w prawa cywi"nego, kt!re w'k#adzie po"skiego +M poprzedzaj; prawo spadkowe, opiera się przede wszystkim na odmiennym

c*arakterze praw podmiotowyc*, jakie wynikaj; ze stos'nk!w prawnyc* reg'"owanyc* przez te dzia#y,mianowicie praw rzeczowyc* i wierzyte"no4ci. 8 zwi;zk' z tym moe nas'n;D się pytanie, czy w prawiespadkowym r!wnie mamy do czynienia z prawem podmiotowymN%O G"' prawami podmiotowymiHszczeg!"nego typ', w#a4ciwego d"a tego dzia#'. dpowiedL na to pytanie jest sporna.

Mentra"nym zagadnieniem jest t' kwestia, czy spadkoiercy z tego tyt'#', e jest on w#a4niespadkoierc;, przys#'g'je szczeg!"ne prawo podmiotowe, zwane prawem do spadk' a"o prawemdziedziczenia G"' do dziedziczeniaH. Pog";dy doktryny w tej materii s; podzie"one. J. wiazdo+orski woszernym wywodzie wypowiedzia# się ardzo kategorycznie przeciwko wymienionej koncepcji, twierdz;c,e na t"e po"skiego prawa spadkowego jest ona nie ty"ko zędna, a"e i niew#a4ciwa N(O. /atomiast A. Wo#ter i S.rzybowski , zaznaczaj;c sporny c*arakter zagadnienia, 'wzg"ędnia"i jednak prawo do spadk'

55

w4r!d typ!w praw podmiotowyc*, występ'j;cyc* w po"skim systemie prawnym NO. 8 oronie koncepcjitakiego prawa podmiotowego wyst;pi# A. 1ha!owicz , po"emiz'j;c z J. wiazdo+orski+N-O. Caketermino"ogia 'stawowa nacec*owana jest pewn; dwoisto4ci;. 8prawdzie 'yte w dekrecie = Prawospadkowe wyraenia Jzrzeczenie się prawa dziedziczeniaK Gart. 10=1( Pr<padkH oraz Jstwierdzenie prawdo spadk'K Gart. (=(3 Pr<padkH zast;piono w +M, jak gdyy apro'j;c stanowisko J.wazdo+orskiego,przez Jzrzeczenie się dziedziczeniaK Gart. 10(6=100 +MH i Jstwierdzenie naycia spadk'K Gart. 102=1026+MH, jednocze4nie jednak pojęcie Jprawa dziedziczeniaK wprowadzono do sform'#owa art. AI=AIIP8+M7 ponadto termin ten zac*owa# się w przepisac* +onstyt'cji 5P N3O. >ednake fakt, e 'stawodawcapos#'g'je się tak; czy inn; termino"ogi;, nie rozstrzyga jeszcze sam przez się pro"em'N6O. @ecyd'j;ce



moe yD ty"ko wyja4nienie, czy przepisy po"skiego prawa spadkowego przyznaj; spadkoiercy i c*roni; sferę mono4ci dzia#ania w odniesieni' do spadk', kt!r; to sferę mona y zakwa"ifikowaD jako odręnytyp prawa podmiotowego w roz'mieni' cywi"istycznym.

Przec*odz;c do pr!y takiego wyja4nienia, na"ey przede wszystkim zgodziD się z J. wiazdo+orski+,e dop!ki spadkodawca yje, o prawie podmiotowym przysz#ego spadkoiercy do spadk' G"'dziedziczeniaH nie moe yD mowy. ko"iczno4D, e dana osoa na"ey do kręg' spadkoierc!w

'stawowyc* a"o e zosta#a powo#ana do dziedziczenia w testamencie, daje tej osoie za yciaspadkodawcy jedynie mo"iwo4D, szansę doj4cia do dziedziczenia, ca#kowicie jednak niepewn;. <zansata moe zostaD w kadej c*wi"i 'nicestwiona przez p!Lniejsze zdarzenia Gnp. sporz;dzenie "' odwo#anietestament' przez spadkodawcę, przyj4cie na 4wiat osoy wyprzedzaj;cej przysz#ego spadkoiercę wko"ejno4ci powo#ania do dziedziczenia z 'stawy itp.H, przy czym porz;dek prawny nie c*roni przysz#egospadkoiercy przed 'jemnymi d"a niego sk'tkami takic* zdarzeN9O. mawiana szansa nie jest zatemprawem podmiotowym ani w jego zwyk#ej postaci, ani te w c*arakterze tzw. ekspektatywy GoczekiwaniaprawnegoHN10O. $godnie

5<5

z tym, zrzeczenie się dziedziczenia na"ey, naszym zdaniem, 'waaD za zrzeczenie się nie ty"eprzysz#ego prawa, i"e raczej owej szansy doj4cia do dziedziczenia z 'stawyN11O.

Podmiotowe prawo dziedziczenia moe powstaD dopiero z c*wi"; 4mierci spadkodawcy Gotwarciaspadk'H. J. wiazdo+orski twierdzi#, e moe yD ono roz'miane ;dL jako prawo do naycia spadk',;dL te jako szczeg!"ne prawo spadkoiercy do ca#o4ci spadk' Gprawo Jna spadk'KH, przy czym 'waa#,i ani w jednym, ani w dr'gim znaczeni' nie nadaje się ono do przyjęcia na gr'ncie po"skiego'stawodawstwa. $ twierdzeniem tym wypada się zgodziD w odniesieni' do prawa dziedziczenia wznaczeni' pierwszym. 5zeczywi4cie, tak roz'miane prawo dziedziczenia odgrywa istotn; ro"ę w tyc*systemac* prawnyc*, w kt!ryc* do naycia spadk' wymagane jest jego przyjęcieN12O7 przy takim'reg'"owani' 'stawowym otwarcie spadk' poci;ga za so; powstanie po stronie spadkoiercypocz;tkowo ty"ko prawa do spadk' i naycia go t; drog;. /atomiast w prawie po"skim spadkoiercanaywa spadek z c*wi"; jego otwarcia i,so iure Gart. 92 +MH ez jakiegoko"wiek przejaw' wo"i ze swejstronyN1%O, rak jest zatem podstaw do pos#'giwania się konstr'kcj; prawa do naycia spadk'N1(O.

J. wiazdo+orski odrz'ca# r!wnie mo"iwo4D przyjęcia na t"e po"skiego system' prawnego istnieniaprawa do spadk' w dr'gim znaczeni', poniewa y# zdania, e spadkoiercy nie mog; przys#'giwaD wodniesieni' do spadk' adne inne prawa podmiotowe poza tymi, kt!re na niego przesz#y w drodzes'kcesji 'niwersa"nej ze spadkodawcy. C'taj w#a4nie zaczynaj; się w;tp"iwo4ci N1O. 8prawdzie po"ski+odeks cywi"ny takiego prawa e=,ressis 9erbis nie stat''je, jak to czyni; Gc*oD raczej rzadkoH niekt!reoce kodeksyN1-O, przyjm'je jednak pewne rozwi;zania, kt!re 'zasadniaj; koncepcję owego szczeg!"negoprawa spadkoiercy do ca#o4ci spadk' Gprawa dziedziczeniaH.

+oronnym arg'mentem na rzecz tej koncepcji jest instyt'cja oc*rony dziedziczenia N13O w takiej postaci, w jakiej zna"az#a ona wyraz w art. 1029 +M Gpoprzednio art. -9=30 Pr<padkH i zosta#a rozwinięta w nader donios#ej w tym przedmiocie 'c*wa"e </ G3H z 20.(.19-( r.N16O. /ajog!"niej mona powiedzieD, e zakresoc*rony, jakiej ta instyt'cja 'dzie"a spadkoiercy, nie pokrywa się z zakresem praw maj;tkowyc*, kt!reprzys#'giwa#y spadkodawcy i przesz#y na spadkoiercę w drodze dziedziczenia. <twierdzenie to wymagarozwinięcia. t! spadkoierca na tej podstawie, e przesz#y na niego prawa maj;tkowe spadkodawcy,moe te prawa rea"izowaD na og!"nyc* zasadac*, za pomoc; odpowiednic* roszcze7 w szczeg!"no4ci

moe w tryie roszczenia windykacyjnego ;daD od kadego posiadacza wydania rzeczy, kt!rej w#asno4Dna"ea#a do spadkodawcy. B'si w tym ce"' wykazaD prawo w#asno4ci spadkodawcy i sw!j przymiot

5>5

spadkoiercyN19O. >ednake, nieza"enie od tego, w stos'nk' do posiadacza, kt!ry w#ada spadkiem "'poszczeg!"nymi przedmiotami spadkowymi jak spadkoierca, "ecz spadkoierc; nie jest, spadkoiercyprzys#'g'je na mocy art. 1029 § 1 +M szczeg!"ne roszczenie = roszczenie o oc*ronę dziedziczenia. /iestanowi ono swoistej odmiany roszczenia windykacyjnego, poniewa do jego przes#anek nie na"eyoko"iczno4D, e spadkodawcy przys#'giwa#o prawo w#asno4ciN20O. 8ystarczaj;c; podstaw; roszczenia o



oc*ronę dziedziczenia jest fakt, e okre4"one przedmioty znajdowa#y się w spadk' w c*wi"i jego otwarcia,tzn. y#y we w#adani' spadkodawcy, c*oDy nawet tem' ostatniem' nie przys#'giwa#o prawo, z kt!rym#;czy się w#adztwo faktyczne. 8 tym tryie = jak czytamy w 'zasadnieni' 'c*wa#y </ z 20.(.19-( r. N21O =spadkoierca moe zatem domagaD się wydania take takiej rzeczy, jak; spadkodawca w#ada# napodstawie prawa, kt!re z c*wi"; jego 4mierci wygas#o Gnp. 'ytkowanieH, a"o jaka y#a ty"ko w jegoposiadani'7 z tego wzg"ęd' spadkoierca moe w drodze rea"izacji roszczenia o oc*ronę dziedziczeniaodzyskaD rzecz, kt!rej wydania nie m!g#y się domagaD, powo#'j;c się na tyt'#, jaki przys#'giwa#spadkodawcy. $daniem </, roszczenie to wyp#ywa nie z w#asno4ci i innyc* praw, kt!re przys#'giwa#yspadkodawcy, "ecz z przys#'g'j;cego spadkoiercy prawa dziedziczenia. $ dr'giej jednak strony w'c*wa"e podkre4"a się, e ;daniem o wydanie spadk' nie moe yD ojęta rzecz, kt!ra w c*wi"i otwarciaspadk' nie znajdowa#a się we w#adani' spadkodawcy, c*oDy y#a jego w#asno4ci;. c*ronadziedziczenia oejm'je owiem nie spadek jako og!# praw i oowi;zk!w zmar#ego, "ecz og!#przedmiot!w, kt!re w c*wi"i 4mierci spadkodawcy pozostawa#y w jego w#adani' w tym znaczeni', espadkodawca z nic* korzysta# "' m!g# korzystaD w taki spos!, jak gdyy wc*odzi#y one w sk#ad jegomaj;tk'. Me" tego 'reg'"owania po"ega na tym, ay spadkoierca, nie ty"ko pod wzg"ędem prawnym, a"e ifaktycznym, zna"az# się w takiej samej syt'acji jak spadkodawca.

Cak więc w omawianej 'c*wa"e </ wyraLnie 'zna# istnienie podmiotowego prawa dziedziczenia i podj;#pr!ę okre4"enia jego tre4ci. Prawo to nie jest s'm; praw maj;tkowyc*, jakie przys#'giwa#y spadkodawcyi przesz#y na spadkoiercę, "ecz oejm'je take pewne 'prawnienia, kt!ryc* nie mia# spadkodawca i kt!re

powsta#y dopiero na rzecz spadkoiercy. 8 4wiet"e streszczonyc* t' wywod!w </, prawo dziedziczeniamona okre4"iD jako prawo podmiotowe o c*arakterze ezwzg"ędnym, sk'teczne przeciwko kadem', ktoezpodstawnie przypis'je soie 'prawnienia spadkoiercy, w#adaj;c spadkiem G"' poszczeg!"nymisk#adnikami maj;tk'H, kt!ry w c*wi"i otwarcia spadk' znajdowa# się we w#adani' spadkodawcy.

@odatkowe arg'menty za przyjęciem konstr'kcji podmiotowego prawa dziedziczenia przedstawi# A.Sz,u!ar , powo#'j;c się przede wszystkim na arg'ment nat'ry systemowej N22O. Q'tor ten stwierdzi#, eskoro 'dowa +M oparta jest na podzia"e praw podmiotowyc* na podstawie sk'teczno4ci prawa woecwszystkic* "' ty"ko oznaczonyc* podmiot!w, to takie samo kryteri'm powinno mieD zasadniczeznaczenie w dziedzinie praw spadkowyc*, stanowi;cyc* podgr'pę praw maj;tkowyc*. Praw' do zapis'"' do

5?5

zac*owk', o c*arakterze wzg"ędnym, na"ey przeciwstawiD prawo dziedziczenia, maj;ce c*arakter ezwzg"ędny.

Ponadto za przyjęciem pog";d', e spadkoiercy przys#'g'je prawo dziedziczenia ma przemawiaDreg'"acja instyt'cji transmisji Gart. 1013 +MH oraz 'mowy o zycie spadk' Gart. 102 i n. +MH. $daniem A.Sz,u!ara, instyt'cji transmisji nie da się wyja4niD ez pos#'giwania się konstr'kcj; prawa dziedziczenia,kt!rego przedmiotem jest spadek jako ca#o4D. Mo więcej, reg'"acja ta przes;dza o istnieni' prawapodmiotowego dziedziczenia jako prawa dziedzicznego. Podonie, wyja4nienie 'normowania 'mowy ozycie spadk', kt!rej przedmiotem jest og!# praw maj;tkowyc* wc*odz;cyc* w sk#ad spadk', jestmo"iwe jedynie przy przyjęci' stanowiska, e za przedmiot zycia na"ey 'waaD przys#'g'j;ce zywcyprawo dziedziczeniaN2%O.

8 stos'nk' do przedstawionego 'jęcia prawa dziedziczenia mona przedstawiD zarz't, e nieodpowiada ono pojęci' spadk' w roz'mieni' art. 922 +MN2(O. $ jednej strony 'jęcie to oejm'je przedmioty,

kt!re znajdowa#y się we w#adani' spadkodawcy mimo rak' podstawy prawnej tego w#adania, z dr'giej =nie rozci;ga się na przedmioty, kt!re w dacie otwarcia spadk' nie y#y we w#adani' spadkodawcy, c*oDtem' ostatniem' przys#'giwa#o do nic* prawo podmiotowe, pod"egaj;ce dziedziczeni'. 8sk'tek tego'yteczno4D tak roz'mianego prawa dziedziczenia, kt!re zreszt; nie jest orygina"nym tworem po"skiej

j'dykat'ry i spotyka się w podonym 'jęci' w doktrynie na t"e +M niem., jest ograniczona N2O. 8 prawiepo"skim konstr'kcja ta nie odgrywa praktycznej ro"i poza zakresem oc*rony dziedziczeniaN2-O.

8 c*arakterze arg'ment' maj;cego przemawiaD za konstr'kcj; prawa do dziedziczenia jako prawapodmiotowego szczeg!"nego rodzaj' wymienia się niekiedy 'reg'"owanie kwestii rękojmi przy zyci'spadk', oparte na zasadzie, e spadkoierca zywaj;cy spadek nie ponosi odpowiedzia"no4ci za wadyfizyczne i prawne poszczeg!"nyc* przedmiot!w na"e;cyc* do spadk' Gart. 10- +M, poprzednio art. 130



Pr<padkH. t! podnosi się, e wy#;czenie odpowiedzia"no4ci spadkoiercy za wady prawneposzczeg!"nyc* sk#adnik!w spadk' jest 'zasadnione, jee"i za przedmiot zycia 'waa się prawo dospadk' jako ca#o4ci Gprawo dziedziczeniaH "' 'dzia# w tym prawie, natomiast staje się przypadkowe iaritra"ne w razie odrz'cenia tej konstr'kcjiN23O. Qrg'ment ten nie jest jednak przekonywaj;cy. >ak sięwydaje, wystarczaj;cym 'zasadnieniem rozwi;zania

5@5

przyjętego w art. 10- +M jest oko"iczno4D, e zycie spadk' ma c*arakter czynno4ci pod tyt'#emog!"nym, na mocy kt!rej naywca naywa spadek jako pewn; ca#o4D, wstęp'j;c w prawa i oowi;zkizywcy Gart. 10% +MH. /ie ma natomiast podstaw, y twierdziD, e przedmiotem zycia jest przys#'g'j;cespadkoiercyFzywcy prawo dziedziczenia. +oncepcja tego prawa, przyjęta w 'c*wa"e </ z 20.(.19-( r.y#ay t' zreszt; ca#kiem nieodpowiednia. /iepodona przecie s;dziD, e zycie spadk' nie oejm'jeprzedmiot!w, kt!re stanowi#y w#asno4D spadkodawcy, a"e nie znajdowa#y się w jego w#adztwie faktycznymw c*wi"i otwarcia spadk'.

Przedstawiona t' koncepcja prawa dziedziczenia jest w na'ce sporna. Cak więc w doktrynie'kszta#towanej na t"e +M niem., niekt!rzy a'torzy 'waaj;, e prawo to nie jest prawem podmiotowym o

jedno"itym c*arakterze, "ecz ty"ko ziorcz; nazw; praw i oowi;zk!w, jakie z c*wi"; otwarcia spadk'powstaj; d"a spadkoiercyN26O. Cakie znaczenie omawianego termin' nie jest oce take po"skiem'

językowi prawnem' i prawniczem'. >ak się wydaje, w tym w#a4nie sensie zosta# on 'yty w przepisac*art. AI i n. P8+M.

8ypada przy tym za'wayD, e tr'dno y#oy zgodziD się z pog";dem J. wiazdo+orskiego,przytoczonym wyej, jakoy spadkoiercy nie mog#y przys#'giwaD w odniesieni' do spadk' adne inneprawa podmiotowe poza tymi, kt!re na niego przesz#y w drodze s'kcesji 'niwersa"nej ze spadkodawcy.M*arakterystyczn; cec*; prawa po"skiego Gi nie ty"ko po"skiegoH jest w#a4nie m.in. to, e z c*wi"; otwarciaspadk' powstaj; d"a spadkoiercy 'prawnienia kszta#t'j;ce, dzięki kt!rym moe on w okre4"ony spos!'reg'"owaD swoj; syt'ację wzg"ędem przypad#ego m' spadk'. <; to 'prawnienia do odrz'cenia "'przyjęcia spadk' oraz do przyjęcia spadk' wprost "' z dorodziejstwem inwentarza. @o 'prawniepowstaj;cyc* dopiero z c*wi"; otwarcia spadk' na"ey r!wnie np. 'prawnienie do ;dania dzia#' spadk'Gjee"i spadkoierc!w jest dw!c* "' więcejH. t! prawo dziedziczenia roz'miane jako nazwa ziorcza

jest dogodnym skr!tem pozwa"aj;cym oj;D ca#okszta#t 'prawnie spadkoiercy. /ie jest to jednak prawopodmiotowe szczeg!"nego rodzaj', "ecz ty"ko wsp!"na nazwa, pod kt!r; kryje się wie"o4D praw

podmiotowyc* i to nader r!norodnyc*.8 "iterat'rze propon'je się niekiedy wyodręnienie = w ramac* systematyki praw podmiotowyc* o

c*arakterze maj;tkowym = odręnej gr'py praw spadkowyc*, do kt!ryc* za"icza się, opr!cz prawadziedziczenia, prawo do otrzymania przedmiot' zapis' oraz prawo do zac*owk' N29O. Propozycja ta y#ayw pe#ni 'zasadniona, gdyy prawo do przedmiot' zapis' i prawo do zac*owk' wykazywa#y takie im ty"kow#a4ciwe cec*y c*arakterystyczne, kt!re przemawia#yy za przyznaniem im w systematyce prawpodmiotowyc* odręnej pozycji, ook praw rzeczowyc* i wierzyte"no4ci. Cymczasem tak nie jestN%0O. Prawodo otrzymania przedmiot' zapis' jest owiem po prost' pewnym rodzajem wierzyte"no4ci Gpor. art. 9-6 §1 w zestawieni' z art. %% § 1 +MH7 stos'nek o"igacyjny, kt!ry na sk'tek zapis' powstaje z c*wi"; otwarcia spadk' między zapisoierc; a oci;onym, pod"ega w zasadzie zawartym w +siędze III +Mprzepisom og!"nym

55

o zoowi;zaniac*N%1O, c*ya e co innego wynika z dyspozycji prawa spadkowego. 8ierzyte"no4ci; jestte w gr'ncie rzeczy prawo do zac*owk', kt!re wyraa się w przys#'g'j;cym 'prawnionem' przeciwkospadkoiercy "' przeciwko odarowanem' roszczeni' o zap#atę okre4"onej s'my pienięnej Gart. 991 § 2,art. 1000 § 1 +MH.

prawnienie do zac*owk' powstaje dopiero z c*wi"; otwarcia spadk'. Bimo to w "iterat'rzezaprezentowano podg";d, jakoy osoie na"e;cej do kręg' spadkoierc!w 'stawowyc* 'prawnionyc* dozac*owk' po danym spadkodawcy przys#'giwa#a na tej podstawie j' za ycia tego ostatniegoekspektatywa otrzymania zac*owk', c*roniona przez porz;dek prawny i dziedziczna N%2O. Pog";d ten jest



ezpodstawny. Podonie jak kady przysz#y spadkoierca moe za ycia spadkodawcy "iczyD ty"ko, oczym j' y#a mowa, na "'Ln; mo"iwo4D doj4cia do dziedziczenia, tak samo, dop!ki spadkodawca yje,osoa na"e;ca do kręg' 'prawnionyc* do zac*owk' ma ty"ko szansę otrzymania zac*owk', gdyy tennie zosta# pokryty w jeden ze sposo!w okre4"onyc* w art. 991 § 2 +M. <zansa ta moe się niezrea"izowaD Gnp. w razie wcze4niejszej 4mierci 'prawnionego do zac*owk', przeci;enia spadk'd#'gamiH, nie jest te c*roniona przez przepisy prawa ani nie pod"ega dziedziczeni' N%%O.

>ak się wydaje, pr!y k"asyfikacyjnego wyodręnienia = ook prawa dziedziczenia = ca#ej osonej gr'pypodmiotowyc* praw spadkowyc* nie rok'j; widok!w powodzenia woec rak' cec* wyr!niaj;cyc* tak; odręn; gr'pę. Cak np. nie y#oy 'zasadnione za"iczenie do niej prawa do przyjęcia "' odrz'ceniaspadk', skoro na"ey ono do szerszej kategorii praw kszta#t'j;cyc*, kt!re występ'j; w r!nyc* dzia#ac*prawa cywi"nego.

" ). *unkcje prawa spadkowego

kszta#towana j' w prawie rzymskim konstr'kcja prawnicza, w my4" kt!rej prawa i oowi;zki maj;tkoweosoy fizycznej nie gasn; w zasadzie z c*wi"; 4mierci ic* podmiot', a"e przec*odz; jako pewna ca#o4D naspadkoiercę, jest wyrazem ref"eksji nad zjawiskami prawnymi i wymaga odpowiedniego poziom'my4"enia astrakcyjnegoN%(O. Bog#a więc powstaD stopniowo, w miarę 'gr'ntowania się zjawiskadziedziczenia. @ziedziczenie za4 jako instyt'cja 'znana przez pan'j;ce w danym systemie prawo mog#o

pojawiaD się dopiero wtedy, kiedy 'znano, e pewne warto4ci maj;tkowe na"e; do jednostki, s; przedmiotem jej w#asno4ci prywatnej.

55

$wi;zek między prawem spadkowym a w#asno4ci; prywatn; przyci;gn;# 'wagę przedstawicie"isocja"izm' 'topijnego i ' niekt!ryc* z nic* Gzw#aszcza ' 'czni!w $.H.Sai!t5Si+o!aH zrodzi# my4", ayprzez zniesienie dziedziczenia osi;gn;D zniesienie w#asno4ci prywatnej, a tym samym = prze'dowę'stroj' spo#ecznego. Cw!rcy socja"izm' na'kowego odnie4"i się do tej koncepcji krytycznie. K. )arks niepopiera# idei natyc*miastowego zniesienia dziedziczenia, poprzestaj;c na post'"atac*, maj;cyc* na ce"'ograniczenie dziedziczenia w#asno4ci prywatnej. >ako 4rodki takie wymienia# podwyszenie podatk'spadkowego oraz ograniczenie swoody dysponowania maj;tkiem przez testamentN%O.

Idee socja"izm' wywar#y do4D istotny wp#yw na kszta#towanie prawa spadkowego w dawnyc* pastwac*socja"istycznyc*. Po rewo"'cji paLdziernikowej w 5osji 5adzieckiej, dekretem z 23.(.1916 r.prok"amowano zniesienie dziedziczenia zar!wno 'stawowego, jak i testamentowego. Baj;tek pozosta#ypo zmar#ym przec*odzi# na w#asno4D pastwa, z tym ty"ko zastrzeeniem, e ma#onkowi i naj"iszymkrewnym zmar#ego Gwstępnym, zstępnym oraz rodzestw'H, niezdo"nym do pracy i niemaj;cym 4rodk!wegzystencji, przys#'giwa#o 'prawnienie do czerpania 4rodk!w 'trzymania z tego maj;tk'7 'prawnienie tomia#o c*arakter przej4ciowy = do czas' wydania 'stawy o powszec*nym 'ezpieczeni' spo#ecznym.>ednake pozosta#y po zmar#ym maj;tek, kt!rego czysta warto4D nie przekracza#a 10 000 r'"i i kt!ryoejmowa# w szczeg!"no4ci zagrodę wiejsk;, 'rz;dzenie domowe oraz 4rodki prod'kcji gospodarstwapracowniczego, przec*odzi# w Jezpo4redni zarz;d i rozporz;dzanieK ma#onka i wymienionyc* wdekrecie krewnyc* zmar#ego7 w praktyce 'reg'"owanie to ryc*#o przyjęto 'waaD za dziedziczenie w4cis#ym tego s#owa znaczeni', co w 192( r. zaaproowa# <;d /ajwyszy 5&<55. /ieco wcze4niej

instyt'cja dziedziczenia zosta#a 'znana i 'reg'"owana w kodeksie cywi"nym 5&<55 z 1922 r. @a"szyrozw!j po"ega# na stopniowym roz"'Lniani' "' 'c*y"ani' kręp'j;cyc* tę instyt'cję ogranicze, zw#aszczaw zakresie warto4ci maj;tk', kt!ry m!g# yD przedmiotem dziedziczenia, oraz w zakresie swoodytestowania, co zosta#o dokonane w drodze ko"ejnyc* nowe"izacji kodeks'N%-O. +ocowym etapem tejewo"'cji y#o wprowadzenie przez zasady 'stawodawstwa cywi"nego $<55 w 19-1 r. oraz oparte na nic*kodeksy poszczeg!"nyc* rep'"ik zwi;zkowyc* szerokiej swoody testowania.

8 innyc* e'ropejskic* krajac* socja"istycznyc* prawo spadkowe nie przec*odzi#o tak gwa#townyc*przeorae, jak w $wi;zk' 5adzieckim. /iemniej jego podstawowa f'nkcja r!ni#a się w istotny spos!od f'nkcji prawa spadkowego w krajac* )'ropy $ac*odniej.



dmienno4D f'nkcji prawa spadkowego w 'stroj' socja"istycznym t#'maczono przede wszystkimwar'nkami spo#ecznoFgospodarczymi tego 'stroj'. <i"nie podkre4"ano, e w 'stroj' socja"istycznym prawospadkowe s#'y oc*ronie tzw. w#asno4ci osoistej, a nie wsze"kiej w#asno4ci. <zczeg!"n; f'nkcjęprzypisywano przepisom prawa spadkowego reg'"'j;cym dziedziczenie indywid'a"nej w#asno4cigospodarstw ro"nyc*.

5C5

8e wszystkic* 'strojac* spo#ecznoFgospodarczyc* opartyc* na w#asno4ci prywatnej, prawo spadkowe jest jedynym z instr'ment!w oc*rony i 'macniania tej w#asno4ci. c*rona prawa w#asno4ci wyraa sięprzede wszystkim w mo"iwo4ci jej przeniesienia zar!wno w drodze czynno4ci między yj;cymi, jakr!wnie w swoodzie przekazania maj;tk' zmar#ego okre4"onym osoom. 8ynikaj;ca z prawaspadkowego s'kcesja praw maj;tkowyc* po zmar#ym 'mo"iwia kontyn'owanie dzia#a"no4ciprzedsięiorstwa, gospodarstwa ro"nego, gwarant'j;c ci;g#o4D ic* rozwoj'.

Bona wymieniD da"sze jeszcze f'nkcje prawa spadkowego. Cak więc perspektywa przekazania mieniapotomstw' moe po'dzaD jednostkę do większej wydajno4ci pracy i oszczędnego gospodarowaniaswoimi 4rodkami, co jest zjawiskiem poytecznym r!wnie ze wzg"ęd!w og!"nospo#ecznyc*. $ dr'giejstrony, 4wiadomo4D, e nagromadzony przez jednostkę maj;tek przypadnie po jej 4mierci osoom

naj"iszym, moe 'macniaD pocz'cie so"idarno4ci rodzinnej i przyczyniaD się do większej spoisto4cirodzinyN%3O. Po trzecie = spadkodawca, czyni;c odpowiedni 'ytek z przys#'g'j;cej m' swoodydokonywania rozrz;dze testamentowyc* G'stanowienie spadkoiercy, zapis, po"ecenieH, moe daD wyrazowem' g#ęokiem' "'dzkiem' pragnieni' zac*owania pamięci o soie i swojej dzia#a"no4ci. stawodawcaogranicza jednak 'prawnienie spadkodawcy do rozrz;dzenia ca#ym swoim maj;tkiem na rzecz dowo"niewyranego spadkoiercy, poprzez reg'"ację instyt'cji zac*owk', kt!ra s#'y oc*ronie interes!wnaj"iszyc* cz#onk!w rodziny spadkodawcyN%6O.

+orzy4D, kt!ra przypada danej osoie ze spadk' z tyt'#' powo#ania jej do dziedziczenia Gz 'stawy "' ztestament'H a"o z tyt'#' zapis', moe spe#niaD r!ne f'nkcje w stos'nk' do tej osoy. 8 szczeg!"no4cimoe to yD f'nkcja a"imentacyjna N%9O. Caki c*arakter ma np. prawo 'ytkowania spadk' "' jego czę4ci'#amkowej, jakie w niekt!ryc* systemac* prawnyc* przys#'g'je z 'stawy ma#onkowi spadkodawcyN(0O. 8praktyce po"skiej, zw#aszcza w stos'nkac* wiejskic*, spotyka się te zapisy maj;ce na widok' ce"a"imentacyjny, jak np. zapis 'ytkowania nier'c*omo4ci "' jej czę4ci, s#'eno4D mieszkania a"odoywotniego 'trzymaniaN(1O. /a swoisty zwi;zek między instyt'cjami prawa spadkowego a oowi;zkiema"imentacyjnym wskaz'je te decyzja po"skiego 'stawodawcy, kt!ry pocz;tkowo Gdo $m+M z 2009 r.Hodmawiaj;c dziadkom spadkodawcy przymiot' spadkoierc!w 'stawowyc* = przyzna# im szczeg!"neroszczenie o c*arakterze a"imentacyjnym Gart. 9%6 i 9-- +MH.

g!"nie wreszcie mona powiedzieD, e normy prawa spadkowego s; istotnym e"ementem porz;dk'prawnego i c*roni; r!wnie interesy os!, kt!re pozostawa#y ze spadkoierc; w stos'nkac* prawnyc* oc*arakterze maj;tkowym. 8 wynik' przej4cia praw i oowi;zk!w maj;tkowyc* ze spadkodawcy naspadkoierc!w, ci ostatni z reg'#y wstęp'j; w stos'nki prawne, kt!re #;czy#y spadkodawcę z innymiosoami. 8 ten spos!

575

"'ka, powsta#a po jednej stronie stos'nk' prawnego wsk'tek 4mierci spadkodawcy zostaje wype#niona.8 konsekwencji, spadkoiercy w zasadzie staj; się adresatami roszcze przys#'g'j;cyc* tym osoom,ponosz; odpowiedzia"no4D za d#'gi spadkowe. /awet z fakt' wyga4nięcia stos'nk' prawnego na sk'tek4mierci spadkodawcy mog; wynikaD okre4"one oowi;zki spadkoierc!w, np. oowi;zek zwrot' rzeczy,kt!ra znajdowa#a się w 'ytkowani' spadkodawcy Gzo. art. 2-2 i 2-- +MH.

$e wzg"ęd' na ograniczony czas ycia "'dzkiego przej4cie praw i oowi;zk!w maj;tkowyc* przez fazędziedziczenia jest zjawiskiem zwyk#ym i wynikaj;ce st;d pro"emy mog; powstaD na t"e stos'nk!wreg'"owanyc* przez przepisy kt!regoko"wiek z dzia#!w prawa cywi"nego. 8 tym zawiera się donios#eznaczenie prawa spadkowego.



" +. wo$ucja prawa spadkowego

I. #nifikacja prawa spadkowego

nifikacja prawa spadkowego w Po"sce zosta#a dokonana dekretem z 6.10.19(- r. = Prawo spadkowe.

>ednocze4nie wydany dr'gi dekret Gz 6.10.19(- r.H oejmowa# Przepisy wprowadzaj;ce prawo spadkowe,a nieco p!Lniejszy dekret z 6.11.19(- r. = Przepisy o postępowani' spadkowym N(2O. 8szystkie te dekretywesz#y w ycie 1.1.19(3 r. $ t; c*wi"; 'traci#y moc przepisy prawa spadkowego zawarte w'stawodawstwac* dzie"nicowyc*.

Podstawowe zasady z'nifikowanego prawa spadkowego y#y następ'j;ce:

1- przyjęto dwa tyt'#y dziedziczenia = 'stawę i testament, pominięto natomiast inn;, poza testamentem,czynno4D prawn; na wypadek 4mierci, znan; 'stawodawstw' dzie"nicowem', mianowicie 'mowędziedziczenia7

&- w por!wnani' ze stanem prawnym oowi;z'j;cym w poszczeg!"nyc* dzie"nicac* przed 'nifikacj; ograniczono znacznie kr;g spadkoierc!w 'stawowyc*, do kt!ryc* za"iczono ty"ko: zstępnyc*

spadkodawcy i osoy przez niego przysposoione, ma#onka spadkodawcy, jego rodzic!w, rodzestwo izstępnyc* rodzestwa, w rak' za4 wymienionyc* os! = gminę ostatniego miejsca zamieszkaniaspadkodawcy a"o = jee"i miejsce to znajdowa#o się za granic; = <kar PastwaN(%O.

/a"ey dodaD, e prawo spadkowe w swym pierwotnym rzmieni', zgodnie ze stanowiskiemoowi;z'j;cego w dacie jego wydania z'nifikowanego prawa rodzinnegoN((O, zac*owa#o jeszcze powan; pozosta#o4D dyskryminacji dzieci pozama#eskic*. 8 my4" art. 20 Pr<padk, dziecko pozama#eskie,kt!re nie zosta#o 'znane, 'prawnione ani zr!wnaneN(O, dziedziczy#o z 'stawy ty"ko po swej matce i jejkrewnyc*. Przepis ten zosta# 'c*y"ony i wymienione ograniczenie zniesiono dopiero z dniem wej4cia wycie

585

+odeks' rodzinnego z 23.-.190 r., tj. 1.10.190 r., z tym jednak zastrzeeniem, e sk'tek ten nie m!g#nar'szaD praw naytyc* przez osoy trzecie przed t; dat; Gart. II pkt 1, art. II 'stawy z 23.-.190 r.

= Przepis!w wprowadzaj;cyc* +odeks rodzinnyHN(-O.

Przepisy o rozrz;dzeniac* testamentowyc* zosta#y oparte na zasadzie swoody testowania.

>ako instyt'cję maj;c; c*roniD w prawie spadkowym interesy naj"iszyc* cz#onk!w rodzinyspadkodawcy przyjęto konstr'kcję zac*owk', przewidzian; w prawie oowi;z'j;cym przed 'nifikacj; naziemiac* po#'dniowyc*, zac*odnic* i p!#nocnyc* naszego kraj', a nie rezerwy Gczę4ci oowi;zkowejH,kt!ra na mocy +odeks' /apo"eona oowi;zywa#a w Po"sce centra"nej.

II. Prawo spadkowe w pracac kod%fikac%jn%c

Podonie jak inne dekrety 'nifikacyjne, dekret = Prawo spadkowe w ki"ka "at po jego wej4ci' w ycie sta#

się przedmiotem ostrej krytyki, kt!ra mia#a pod#oe po"ityczne. 8ys'nięto przede wszystkim og!"ny zarz't,e prawo spadkowe wykaz'je znaczne wp#ywy ideo"ogii 'r'azyjnej. >e4"i c*odzi o sprawy szczeg!#owe,wskazano np., e 'dzia# spadkowy ma#onka dziedzicz;cego z 'stawy w zieg' ze zstępnymispadkodawcy jest zyt ograniczony. Post'"owano, prawdopodonie pod wp#ywem rozwi;zaoowi;z'j;cyc* w owym czasie w 'stawodawstwie radzieckim, 4cie4nienie swoody testowania orazwy#;czenie z kręg' spadkoierc!w 'stawowyc* zstępnyc* rodzestwa. Proponowano wreszciezast;pienie zac*owk' pienięnego systemem rezerwyN(3O. Propozycje te zna"az#y wyraz w projekcie+odeks' cywi"nego z 19( r. 8 tok' dysk'sji nad tym projektem zosta#y one jednak na og!# ocenionekrytycznie, z wyj;tkiem post'"at' dotycz;cego zwiększenia 'dzia#' spadkowego ma#onkaN(6O.



8yniki tej dysk'sji wywar#y powany wp#yw na da"sze prace nad projektem +odeks' cywi"nego, kt!re od jesieni 19- r. y#y prowadzone w zespo"e prawa cywi"nego materia"nego +omisji +odyfikacyjnejN(9O. 8tok' tyc* prac wy#oni#o się zagadnienie w#a4ciwego 'reg'"owania dziedziczenia gospodarstw ro"nyc* jako

jeden z najwaniejszyc* pro"em!w wymagaj;cyc* rozstrzygnięcia w księdze +odeks' cywi"nego,po4więconej praw' spadkowem'.

8 "atac* 196=199 zasygna"izowano, r!wnie w pi4miennictwie prawniczymN0O, zac*odz;ce na wsi

zjawiska, 'jemne z p'nkt' widzenia prod'kcji ro"nej, po"egaj;ce na wzro4cie rozdronienia gospodarstwro"nyc* w wynik' dzia#!w spadk' oraz nadmiernym oci;eni' tyc* gospodarstw sp#atami spadkowymi.8 zwi;zk' z tym 'stawodawca podj;# doraLn; interwencję w postaci zawieszenia niekt!ryc* sp#atspadkowyc*

55

N1O, a </ w wydanyc* wytycznyc* wskaza# na mo"iwo4ci przeciwdzia#ania tym zjawiskom w ramac*oowi;z'j;cyc* w!wczas przepis!w prawa spadkowego i postępowania spadkowegoN2O. 8yniki spis'powszec*nego z 19-0 r. przynios#y pe#niejszy oraz statystyczny pogorszenia się str'kt'ry agrarnej wPo"sce w ci;g' poprzedzaj;cego dziesięcio"eciaN%O.

8yci;gaj;c st;d wnioski, +omisja +odyfikacyjna podję#a w projekcie +M z 19-1 r. pr!ę rozwi;zaniapowsta#yc* pro"em!w. 8 tym ce"' wprowadzono do projekt' przepisy szczeg!"ne o dziedziczeni'

gospodarstw ro"nyc* Gart. 1009=101H, kt!re zreszt;, 4ci4"e rzecz ior;c, dotyczy#y nie ty"e dziedziczenia,i"e dzia#' spadk' oejm'j;cego gospodarstwo ro"ne. Bia#y one zapoiegaD zar!wno da"szem'rozdronieni', jak i nadmiernem' oci;eni' gospodarstw ro"nyc* sp#atami. Bianowicie, podzia#gospodarstwa ro"nego między spadkoierc!w mia# yD dop'szcza"ny ty"ko z zac*owaniem normoszarowyc*, 'sta"onyc* przez 5adę Binistr!w, a sp#aty na"ene pozosta#ym spadkoiercom Gz wyj;tkiemniekt!ryc* ic* kategoriiH, mog#y yD onione przez s;d. Proponowano r!wnie, ay gospodarstwo mog#oyD przyznane w drodze s;dowego dzia#' ty"ko tem' spo4r!d spadkoierc!w, kt!ry a"o wykon'je zaw!dro"nika, a"o ma do tego dostateczne kwa"ifikacje i ędzie to gospodarstwo prowadzi#. Postanowienia te znieznacznymi zmianami przesz#y do wersji projekt' +M z 19-2 r.

Aecz zanim propozycje +omisji +odyfikacyjnej mog#y staD się prawem oowi;z'j;cym, zapad#yodmienne decyzje po"ityczne, a w 4"ad za nimi = 'stawodawcze. @w'naste P"en'm +M P$P5, orad'j;cw "'tym 19-% r. nad zagadnieniem 4rodk!w tec*nicznyc*, ekonomicznyc* i prawnyc*, mog;cyc*zapewniD wzrost prod'kcji ro"nej, wys'nę#o m.in. post'"at ardziej radyka"nyc* zmian prawa spadkowegow zakresie dziedziczenia gospodarstw ro"nyc*N(O. Post'"at ten zrea"izowa#a opracowana poza +omisj; +odyfikacyjn; 'stawa z 29.-.19-% r. o ograniczeni' podzia#' gospodarstw ro"nyc* NO, kt!ra wesz#a w ycie.3.19-% r., a więc jeszcze przed 'c*wa"eniem przez <ejm +odeks' cywi"nego.

8ymieniona 'stawa wkracza#a r!wnie w dziedzinę prawa rzeczowego, ograniczaj;c podzia#gospodarstwa ro"nego w wynik' zycia jego czę4ci "' zniesienia wsp!#w#asno4ciN-O. Mo do dzia#' spadk'oejm'j;cego gospodarstwo ro"ne przyję#a rozwi;zania z"ione do tyc*, kt!re proponowano w dw!c*ostatnic* projektac* +odeks' cywi"nego. >ednocze4nie jednak posz#a znacznie da"ej, 'za"eniaj;c odwyczerp'j;co okre4"onyc* kwa"ifikacji spadkoiercy nie ty"ko mono4D otrzymania w wynik' dzia#'gospodarstwa ro"nego "' jego czę4ci, a"e samo dziedziczenie tego gospodarstwa: spadkoierca, kt!rynie mia# kwa"ifikacji, nie dziedziczy# gospodarstwa ro"nego, c*ocia y# powo#any do spadk' wed#'g =oowi;z'j;cyc* nada" #e= ge!era#is = przepis!w

5<5 Pr<padk. Ey#o to rozwi;zanie nowe, nieznane dotyc*czas praw' po"skiem'. 8 rak' spadkoierc!wodpowiadaj;cyc* wymaganym kwa"ifikacjom gospodarstwo ro"ne przypada#o <karowi Pastwa jakospadkoiercy 'stawowem' Gart. - 'st. 1 'stawy o ograniczeni' podzia#' gospodarstw ro"nyc*H.

8ie"e y#o w 'stawie postanowie niejasnyc*. Podstawowa w;tp"iwo4D wyraa#a się w pytani', czyostatnio wymieniona zasada ma zastosowanie j' w!wczas, gdy wymaganyc* kwa"ifikacji nie maj; spadkoiercy powo#ani do spadk' wed#'g zasad og!"nyc* w pierwszej ko"ejno4ci, czy dopiero wtedy,kiedy takic* kwa"ifikacji nie ma nikt z cz#onk!w rodziny spadkodawcy, na"e;cyc* do kręg' jegospadkoierc!w 'stawowyc*. <;d /ajwyszy rozstrzygn;# pro"em na rzecz pierwszego rozwi;zania,



wyc*odz;c z za#oenia, e w przeciwnym razie przytoczony przepis art. - 'st. 1 'stawy o ograniczeni'podzia#' gospodarstw ro"nyc* y#y zędny, poniewa powo#anie <kar' Pastwa = w rak' innyc*spadkoierc!w 'stawowyc* = do dziedziczenia gospodarstwa ro"nego wynika j' z zasad og!"nyc* Gart.23 Pr<padkHN3O. 8yk#adnia ta 'jawni#a 'kryt; w 'stawodawstwie tendencję nacjona"izacyjn;. pr!czce"!w jawnie prok"amowanyc* Gprzeciwdzia#anie pogarszani' się str'kt'ry po"skiego ro"nictwa,zapewnienie przec*odzenia gospodarstw spadkowyc* w ręce ro"nik!w, zmniejszenie oci;e z tyt'#'sp#at spadkowyc*H 'stawodawca mia# na widok' ce" dodatkowy w postaci rozszerzenia mo"iwo4ciprzec*odzenia ziemi na w#asno4D pastwa w wynik' dzia#ania prawa spadkowego, co mia#o stanowiD

jeden z e"ement!w socja"istycznej prze'dowy po"skiego ro"nictwa przez rozw!j g#!wnie sektorapastwowego wed#'g koncepcji tzw. JpegeeryzacjiKN6O.

stawę z 29.-.19-% r. wydano w c*wi"i, gdy sejmowe prace nad przygotowanym przez +omisję+odyfikacyjn; projektem +odeks' cywi"nego y#y j' w tok'. wzg"ędniaj;c wniosek rz;d' z "'tego 19-(r., <ejm postanowi# w#;czyD jej dyspozycje do +odeks' cywi"nego N9O. 8 ten spos! w kocowej fazie pracnad kodyfikacj; po"skiego prawa cywi"nego powsta#a konieczno4D dokonania pewnego rodzaj' syntezydw!c* koncepcji w dziedzinie prawa spadkowego: jednej, reprezentowanej przez zesp!# +omisji+odyfikacyjnej, kt!ry przygotowa# projekt +odeks' cywi"nego, i dr'giej, wywodz;cej się z 'stawy z29.-.19-% r. Bona mieD w;tp"iwo4ci, czy syntezę tę 'da#o się osi;gn;D, a nawet = czy osi;gnięcie jejy#o mo"iwe.

III. Prawo spadkowe w /odeksie c%wi$n%( w 0rz(ieniu z 12+ r.

@wie r!ne koncepcje, na kt!ryc* się ostatecznie oparto przy opracowani' skodyfikowanego prawaspadkowego, ojętego +sięg; I +M, pozostawi#y niezatarty 4"ad na jego str'kt'rze. >edn; z najardziejc*arakterystycznyc* cec* po"skiego prawa spadkowego y# jego podzia# na dwie czę4ci, z kt!ryc*pierwsza Gart. 922=103 +MH, dotyczy dziedziczenia wszystkic* w zasadzie spadk!w, a dr'ga Gart. 106=1066 +MH = ty"ko dziedziczenia gospodarstw ro"nyc* i wk#ad!w gr'ntowyc* w ro"niczyc* sp!#dzie"niac*prod'kcyjnyc*. Pierwsz; z nic* mona y więc nazwaD powszec*nym G"' og!"nymH, a dr'g; =szczeg!"nym prawem spadkowym. Pozostaj; one ze so; w 4cis#ym zwi;zk', a"owiem szczeg!"neprawo spadkowe nie ma c*arakter' samodzie"nego, nie norm'je wyczerp'j;co zagadnie zwi;zanyc* zdziedziczeniem gospodarstw ro"nyc* i wk#ad!w

5>5

gr'ntowyc*, "ecz ty"ko w tym zakresie 'z'pe#nia i modyfik'je, nieraz zreszt; ardzo g#ęoko, dyspozycjepowszec*nego prawa spadkowegoN-0O.

8 zakresie powszec*nego prawa spadkowego 'trzymano w +M podstawowe zasady, na kt!ryc*opiera#o się Pr<padk co do tyt'#!w dziedziczenia, kręg' spadkoierc!w 'stawowyc*, swoody testowaniai instyt'cji zac*owk'. <po4r!d zmian na"ey wymieniD zw#aszcza następ'j;ce:

1- zwiększono 'dzia# spadkowy ma#onka dziedzicz;cego z 'stawy w zieg' ze zstępnymi spadkodawcyGart. 9%1 § 1 +MH7

&- zwiększono 'dzia# jednego z rodzic!w dziedzicz;cego z 'stawy w zieg' z rodzestwem G"'zstępnymi rodzestwaH spadkodawcy w wypadk', gdy dr'gie z rodzic!w nie doy#o otwarcia spadk' Gart.

9%% § 2 +MH7

)- w wypadkac* przysposoienia pe#nego dziedziczenie przysposoionego po krewnyc*przysposaiaj;cego i tyc* ostatnic* po przysposoionym oparto na takic* zasadac*, jak gdyyprzysposoiony y# dzieckiem przysposaiaj;cego, a przysposaiaj;cy = rodzicem przysposoionego Gart.9%- § 1 +MH7



+- zwiększono 'prawniania z tyt'#' zac*owk' ma#o"etnic* zstępnyc* oraz os! trwa"e niezdo"nyc* dopracy Gart. 991 § 1 +MH7

3- zniesiono instyt'cje, kt!re 'znano za pozawione znaczenia praktycznego w !wczesnyc* war'nkac*spo#ecznoFgospodarczyc*, jak oddzie"enie spadk' od maj;tk' spadkoiercy i "ikwidacja spadk'N-1O.

8 zakresie szczeg!"nego prawa spadkowego przyjęto do +odeks' w zasadzie rozwi;zania zawarte w'stawie z 29.-.19-% r., z pewnymi wszake poprawkami i 'z'pe#nieniami7 w szczeg!"no4ci dodanoprzepisy szczeg!"ne o dziedziczeni' wk#ad!w gr'ntowyc* w ro"niczyc* sp!#dzie"niac* prod'kcyjnyc* Gart.106-=1066 +MH, kt!ryc* nie y#o w cytowanej 'stawie. )"ementy nacjona"izacyjne 'stawy z 19-% r.zac*owano w postaci czę4ciowo z#agodzonej. Bianowicie w wypadkac*, gdy spadkoiercy 'stawowipowo#ani w naj"iszej ko"ejno4ci nie mog"i z 'stawy dziedziczyD gospodarstwa ro"nego z rak'wymaganyc* przes#anek, dop'szczono do dziedziczenia spadkoierc!w powo#anyc* w da"szej ko"ejno4ci,kt!rzy spe#nia"i odręnie okre4"one, z reg'#y s'rowsze przes#anki Gart. 10-0 § 2 i art. 10-2 § 2 +M wpierwotnym rzmieni'H7 wymaganie s'rowszyc* przes#anek nie dotyczy#o jedynie rodzic!w spadkodawcyGart. 10-1 +MH. >ednocze4nie ograniczono kr;g spadkoierc!w powo#anyc* do dziedziczenia z 'stawygospodarstwa ro"nego "' wk#ad' gr'ntowego, wy#;czaj;c z tego kręg' zstępnyc* spadkodawcy da"szyc*ni jego wn'ki Gart. 10-0 § 1 +M w pierwotnym rzmieni'H i zstępnyc* rodzestwa spadkodawcy Gart.10-2 § % +M w pierwotnym rzmieni'H. >est jasne,

5?5

e ograniczenie to nie opiera#o się na wzg"ędac* nat'ry prod'kcyjnej, "ecz mia#o na ce"' rozszerzeniemo"iwo4ci dziedziczenia ziemi przez pastwo.

ceniaj;c przyjęty w +odeksie cywi"nym system dziedziczenia gospodarstw ro"nyc* jako ca#o4D, na"eypodkre4"iD jego orygina"no4D. >ak wiadomo, przeciwdzia#anie rozdronieni' i nadmiernem' oci;eni'gospodarstw ro"nyc* sp#atami w wynik' dzia#' spadk' nie jest przedmiotem troski wy#;cznie 'stawodawcypo"skiego. Praw' por!wnawczem' znane s; dwa zasadnicze rozwi;zania tego pro"em'. >edno z nic*,prostsze, przes'wa ca#y cięar zagadnienia w fazę dzia#' spadk', jak to czyni; prawo szwajcarskie i"iczne na nim wzorowane systemy prawne, natomiast dr'gie, ardziej skomp"ikowane i rzadziejspotykane, po"ega na szczeg!"nym 'normowani' samego dziedziczenia, czego k"asycznym przyk#adem

jest znane 'stawodawstwom germaskim, tzw. dziedziczenie 'przywi"ejowane G A!erbe!recht H. t!mona powiedzieD, e 'stawodawca po"ski zastosowa# jednocze4nie 4rodki o' typ!w, norm'j;c wspos! szczeg!"ny zar!wno dziedziczenie, jak i dzia# spadk' oejm'j;cego gospodarstwo ro"ne N-2O. @r'gacec*a c*arakterystyczna system' przyjętego w +M po"ega#a na tym, e podstawowe przes#anki, odkt!ryc* za"ea#a mo"iwo4D dziedziczenia gospodarstwa ro"nego "' otrzymania takiego gospodarstwa wdrodze dzia#', zosta#y powi;zane nie ty"e z posiadaniem zawodowyc* kwa"ifikacji ro"nika, i"e raczej zakt'a"nym wykonywaniem pracy na ro"i, i to okre4"onym w spos! wysoce kaz'istyczny Gart. 109 § 1 pkt1=%, art. 1031 § 1 pkt 1=% +M w pierwotnym rzmieni'H. Crzeci; wreszcie cec*; y#y wspomnianee"ementy nacjona"izacyjne. >ak się p!Lniej okaza#o, nie wszystkie z tyc* rozwi;za wytrzyma#y pr!ęycia.

/a"ey dodaD, e przyjm'j;c ostatecznie w kodeksie dwa systemy dziedziczenia = og!"ny i szczeg!"ny =nie po4więcono na"eytej 'wagi dok#adniejszem' 'normowani' kwestii powstaj;cyc* niejako w p'nktac*stycznyc* tyc* system!w. Cak więc 'stawodawca przerz'ci# na doktrynę i orzecznictwo ca#y cięar dostosowania dzia#ania przepis!w o odpowiedzia"no4ci za d#'gi spadkowe i o zac*owk' do szczeg!"nyc*

zasad dziedziczenia gospodarstw ro"nyc*, ograniczaj;c się w tym wzg"ędzie do ardzo "akonicznyc*wskaz!wek Gart. 1061 i 1062 +M w pierwotnym rzmieni'H.

I4. 5owe$izacje prawa spadkowego

8 ci;g' ki"k' pierwszyc* "at oowi;zywania +odeks' cywi"nego sta#o się widoczne, e jego dyspozycjeo dziedziczeni' gospodarstw ro"nyc* Gpodonie zreszt; jak przepisy o przeniesieni' w#asno4ci i zniesieni'wsp!#w#asno4ci nier'c*omo4ci ro"nyc*H s; zyt sztywne i kaz'istyczne. >ednocze4nie okaza#o się, enieezpieczestwo wzrastaj;cego rozdronienia gospodarstw ro"nyc*, kt!re zarysowa#o się w okresie



191=19-0, w następnym dziesięcio"eci' sta#o się o wie"e mniej groLne wsk'tek sta#ego odp#yw' do miast"'dno4ci wiejskiej, a zw#aszcza m#odziey. ko"iczno4ci te stanowi#y przes#anki nowe"izacji dokonanej'staw; z 2-.10.1931 r. zmieniaj;c; 'stawę = +odeks cywi"ny N-%O. stawa ta wesz#a w ycie z dniemog#oszenia, tj. (.11.1931 r., jednake z moc; wsteczn; Gz wyj;tkiem wypadk!w, gdy przed t; dat; nast;pi#dzia# spadk'H.

5@5

/owe"izacja, kt!ra oję#a "isko po#owę artyk'#!w Cyt'#' +sięgi I +M, dotyczy#a przewanie kwestiiszczeg!#owyc* i po"ega#a w g#!wnej mierze ty"ko na poprawkac* przepis!w dotyc*czasowyc*, przyzac*owani' ic* og!"nej koncepcji. /ajistotniejsze, ook z#agodzenia zyt sztywnyc* ogranicze podzia#'gospodarstwa spadkowego Gart. 1030 +MH, y#o rozszerzenie kręg' os! powo#anyc* z 'stawy dodziedziczenia gospodarstwa ro"nego, do kt!ryc* za"iczono r!wnie dzieci rodzestwa spadkodawcy Gart.10-2 § % +MH. @op'szczenie do przyznania gospodarstwa spadkoiercy trwa"e niezdo"nem' do pracy,kt!ry moe je prowadziD przy pomocy osoy "iskiej Gart. 10-% § % +MH, y#o da"szym przejawem tego, e'stawodawca stopniowo wycof'je się z koncepcji k'm'"owania w#asno4ci ziemi w rękac* pastwa napodstawie przepis!w prawa spadkowego. Ey#y to jednak rozstrzygnięcia po#owiczne. /ie zdecydowanosię owiem na ca#kowite zr!wnanie kręg' spadkoierc!w 'stawowyc*, powo#anyc* do dziedziczenia

gospodarstwa ro"nego, z kręgiem spadkoierc!w 'stawowyc*, okre4"onym wed#'g zasad og!"nyc*, anite na 'proszczenie zawi#ego system' przes#anek dziedziczenia gospodarstwa. /iekt!re zeznowe"izowanyc* przepis!w, wsk'tek nie do4D jasnego sform'#owania, sta#y się Lr!d#em nowyc*w;tp"iwo4ci.

8ypada t' odnotowaD zaieg "egis"acyjny, kt!ry nie y# nowe"izacj; +M, a"e mimo to poci;gn;# za so; rozszerzenie zakres' dzia#ania kodeksowyc* przepis!w szczeg!"nyc* o dziedziczeni' gospodarstwro"nyc*. )fekt taki wywo#a#a 'stawa z 22.11.193% r. o zagospodarowani' "as!w nie stanowi;cyc*w#asno4ci pastwaN-(O, kt!ra wesz#a w ycie z 1.1.193( r. 8 my4" art. 12 'st. 2 tej 'stawy, do "as!w igr'nt!w "e4nyc* stosowa#o się odpowiednio przepisy +odeks' cywi"nego o dziedziczeni' gospodarstwro"nyc*, co oznacza#o poddanie "as!w i gr'nt!w "e4nyc* szczeg!"nem' reimowi dziedziczenia, c*oDynie wc*odzi#y one w sk#ad gospodarstwa ro"nego.

<korygowany ty"ko czę4ciowo w 1931 r. system dziedziczenia gospodarstw ro"nyc* mia# nada" "icznewady, kt!re wynika#y przede wszystkim z niew#a4ciwego, w;skiego i kaz'istycznego okre4"eniaprzes#anek dziedziczenia. g!"nie mona powiedzieD, e przepisy w tej materii 'tr'dnia#y doj4cie dodziedziczenia gospodarstwa przedstawicie"i m#odego poko"enia Gwn'k!w spadkodawcy i dzieci jegorodzestwaH, ogranicza#y dop#yw fac*owyc* ro"nik!w, kt!rzy w c*wi"i otwarcia spadk' nie pracowa"i wadnym z gospodarstw en'meratywnie wymienionyc* w 'stawie, a niekiedy prowadzi#y do wynik!wz'pe#nie przypadkowyc*, poniewa znaczenie przes#anki po"egaj;cej na pracy w gospodarstwieindywid'a"nym innym ni spadkowe y#o 'war'nkowane oko"iczno4ci;, do kogo to gospodarstwona"ea#oN-O. 5a;ca y#a te rozieno4D pomiędzy przes#ankami dziedziczenia gospodarstwa ro"nego akwa"ifikacjami wymaganymi od naywcy przy przeniesieni' w#asno4ci nier'c*omo4ci ro"nej, wsk'tekczego #atwo mog#o się zdarzyD, e ro"nik, kt!ry odziedziczy# gospodarstwo, nie mia# mo"iwo4cipowiększenia go w drodze zak'p' ziemi.

Bimo to 'stawodawca nie spieszy# się z reform; szczeg!"nego prawa spadkowego. @o ko"ejnejnowe"izacji dosz#o dopiero pod wp#ywem post'"at!w wys'niętyc* z kręg!w c*#opskic* w 'rz"iwym

okresie 1961 r. Post'"aty te, kt!re dotyczy#y zreszt; r!wnie5C5

innyc* pro"em!w po"skiego ro"nictwa, a w szczeg!"no4ci z#agodzenia ogranicze w zakresie orot'ziemi; Gart. 1-0=1- +MH, zosta#y najpierw zaakceptowane w dok'mentac* o c*arakterze po"itycznym, anastępnie zrea"izowane przez 'stawę z 2-.%.1962 r. o zmianie 'stawy +odeks cywi"ny oraz o 'c*y"eni''stawy o 'reg'"owani' w#asno4ci gospodarstw ro"nyc*N--O. stawa ta wesz#a w ycie z dniem og#oszenia,tj. -.(.1962 r.



ecnie oowi;z'j;ce w prawie po"skim zasady dziedziczenia gospodarstw ro"nyc* zostan; szczeg!#owo om!wione w da"szyc* rozdzia#ac* niniejszego tom' Gzo. zw#aszcza rozdz. III, / 9%=1%1H.8 tym miejsc' ograniczymy się do og!"nej c*arakterystyki zasadniczyc* rozwi;za, kt!re przyjęto w tym'reg'"owani':

1- do dziedziczenia gospodarstwa ro"nego z 'stawy powo#ane y#y wszystkie osoy, na"e;ce wed#'g

zasad og!"nyc* do kręg' spadkoierc!w 'stawowyc* po danym spadkodawcy, kt!re odpowiada#ywymaganym przes#ankom7 dyskryminacja zstępnyc* spadkodawcy da"szyc* ni wn'ki oraz jego krewnyc*w "inii ocznej da"szyc* ni dzieci rodzestwa zosta#a zniesionaN-3O7

&- przes#anki wymagane do dziedziczenia gospodarstwa ro"nego zosta#y okre4"one w spos! og!"ny,niekaz'istyczny, w zasadzie jedno"icie d"a wszystkic* spadkoierc!w7

)- podstawowa przes#anka dziedziczenia gospodarstwa ro"nego pokrywa#a się z war'nkamiwymaganymi do naycia nier'c*omo4ci ro"nej w drodze przeniesienia w#asno4ci7 dwie da"sze przes#ankioejmowa#y osoy, kt!re w c*wi"i otwarcia spadk' y#y ma#o"etnie ;dL te poiera#y na'kę zawod' a"o'częszcza#y do szk!#, oraz osoy trwa"e niezdo"ne do pracy7 jee"i jednak spadkoierca powo#any z'stawy w "iszej ko"ejno4ci nie odpowiada# adnej z tyc* przes#anek, spadkoierca powo#any w da"szej

ko"ejno4ci m!g# dziedziczyD gospodarstwo ro"ne ty"ko wtedy, gdy spe#nia# przes#ankę podstawow;7

+- jee"i aden ze spadkoierc!w nie odpowiada# wymaganym przes#ankom a"o jee"i 'prawnionymi dodziedziczenia gospodarstwa y#y wy#;cznie osoy trwa"e niezdo"ne do pracy Gw c*wi" otwarcia spadk'H,gospodarstwo dziedziczy"i spadkoiercy 'stawowi na zasadac* og!"nyc* Gart. 10-% +MH, a zatem mimorak' wymaganyc* kwa"ifikacjiN-6O.

>ak wynika z powyszego zestawienia, 'stawodawca stara# się 's'n;D wady dotyc*czasowyc*rozwi;za, a take ca#kowicie zrezygnowa# z tendencji nacjona"izacyjnyc*.

#ęoka reforma prawa cywi"nego, zwi;zana ze zmian; 'stroj' spo#ecznoFgospodarczego w Po"sce,dokonana 'staw; z 26.3.1990 r. o zmianie 'stawy = +odeks cywi"ny, oję#a r!wnie reg'"acje +sięgi I+M. Przepisy +odeks' cywi"nego w rzmieni' nadanym t; 'staw; mia#y zastosowanie do spadk!wotwartyc* od dnia jej wej4cia w ycie, tj. od 1.10.1990 r. Przede wszystkim do art. 923 +M, okre4"aj;cego

kr;g os! zdo"nyc* do dziedziczenia dodano § %, zgodnie z kt!rym f'ndacja 'stanowiona przezspadkodawcę w testamencie mog#a yD spadkoierc;, jee"i zosta#a wpisana do rejestr' w ci;g' dw!c*"at od wyraenia przez w#a4ciwego ministra zgody na jej 'stanowienie

5C5

N-9O. 8ykre4"ono art. 9-9 i 101% +M, dotycz;ce wymog' zezwo"enia organ' pastwowego na przyjęcieprzez jednostkę organizacyjn; niepastwow; odpowiednio = zapis' i spadk'. Pozosta#e zmianyoejmowa#y nowe"izację przepis!w dotycz;cyc* dziedziczenia gospodarstw ro"nyc*. 8 szczeg!"no4cizniesiono ograniczenia dotycz;ce testamentowego dziedziczenia gospodarstw ro"nyc* Gskre4"ono art.10- +MH. 8 wynik' tej nowe"izacji do spadk!w otwartyc* po 1.10.1990 r. do powo#ania w testamenciespadkoiercy, 'prawnionego take do dziedziczenia na"e;cego do spadk' gospodarstwa ro"nego,stos'je się wy#;cznie zasady og!"ne o powo#ani' przez spadkodawcę spadkoierc!w testamentowyc*7 to

samo odnosi się do dziedziczenia testamentowego wk#ad' gr'ntowego w ro"niczej sp!#dzie"niprod'kcyjnej Gart. 106-=1063 +MH. 8 konsekwencji skre4"enia przepis' art. 10- +M, przepis art. -30 § 2+PM w rzmieni' nadanym 'staw; z 1%.3.1990 r. o zmianie 'stawy = +odeks postępowania cywi"nego N30O,kt!ry stanowi# o oowi;zk' adania przez s;d z 'rzęd', czy w sk#ad spadk' wc*odzi gospodarstwo ro"neoraz, kt!rzy spo4r!d spadkoierc!w odpowiadaj; war'nkom do dziedziczenia gospodarstwa ro"nego,odnosi# się wy#;cznie do dziedziczenia takiego gospodarstwa na podstawie 'stawy. @odatkowo zmianie'"eg#y war'nki, jakim powinien odpowiadaD spadkoierca, kt!ry dziedziczy gospodarstwo ro"ne z'stawyN31O. pr!cz tego do +M wprowadzono w art. % pojęcie gospodarstwa ro"nego, za kt!re 'waa sięgr'nty ro"ne wraz z gr'ntami "e4nymi, 'dynkami "' ic* czę4ciami, 'rz;dzeniami i inwentarzem, jee"istanowi; "' mog; stanowiD zorganizowan; ca#o4D gospodarcz; oraz prawami zwi;zanymi z



prowadzeniem gospodarstwa ro"nego. @efinicja ta okre4"i#a tym samym w spos! jedno"ity pojęciegospodarstwa ro"nego d"a wszystkic* stos'nk!w prawnyc* normowanyc* przepisami +M, w tym r!wnied"a stos'nk!w wynikaj;cyc* z dziedziczenia, wsp!#w#asno4ci i dzia#' spadk'N32O. Cym samym 's'niętoszereg w;tp"iwo4ci interpretacyjnyc*, kt!re powsta#y na t"e dotyc*czasowego stan' prawnego, gdziepojęcie gospodarstwa ro"nego okre4"one y#o w wie"okrotnie nowe"izowanym rozporz;dzeni'wykonawczym z 26.11.19-( r. w sprawie przenoszenia w#asno4ci nier'c*omo4ci ro"nyc*, znoszeniawsp!#w#asno4ci takic* nier'c*omo4ci oraz dziedziczenia gospodarstw ro"nyc* N3%O. Ponadto zniesiono tzw.maksyma"n; normę oszarow;, kt!ra wed#'g przepis!w o przeprowadzeni' reformy ro"nej stanowi#agranicę nier'c*omo4ci ro"nej niepod"egaj;cej przejęci' przez pastwo. Baksyma"na norma oszarowaodnosi#a się nie ty"ko do naycia w drodze dziedziczenia "' zapis', a"e take w drodze przeniesieniaw#asno4ci. $mieniono r!wnie art. 10-3 +M, kt!ry stanowi#, e do zapis' gospodarstwa ro"nego stosowa#osię odpowiednio przepis art. 10- +M. <kre4"enie art. 10- +M doprowadzi#o do modyfikacji przepis' art.10-3 +M w ten spos!, e zosta#y 'c*y"one ograniczenia podmiotowe dotycz;ce zapis', tj. zapis monay#o 'stanowiD na rzecz dowo"nie wyranej osoy. >ee"i przedmiotem zapis' y#o 4wiadczenie pienięne,to stosowa#o się odpowiednio art. 21- +M. Przepis art. 10-3 § 2 +M w znowe"izowanym

5CC5

rzmieni' stanowi, e jee"i wykonanie zapis' prowadzi#oy do podzia#' gospodarstwa ro"nego "'wk#ad' gr'ntowego w ro"niczej sp!#dzie"ni prod'kcyjnej sprzecznego z zasadami prawid#owej gospodarki,

spadkoierca zoowi;zany do wykonania zapis' moe ;daD zmiany przedmiot' zapis' na 4wiadczeniepienięne.

8 poprzednim stanie prawnym, zgodnie z art. 10-9 +M, zycie przez spadkoiercę spadk' "' 'dzia#'spadkowego, do kt!rego na"ea#o gospodarstwo ro"ne y#o dop'szcza"ne ty"ko na rzecz naywcy, kt!ryodpowiada war'nkom do naycia w#asno4ci nier'c*omo4ci ro"nej w drodze przeniesienia w#asno4ci Gart.1-0 +MH. <kre4"enie art. 1-0 i 10-9 +M spowodowa#o, e do zycia spadk' "' 'dzia#' w spadk'zastosowanie znajd'j; og!"ne przepisy art. 101=103 +M, ez potrzey istnienia po stronie naywcy

jakic*ko"wiek war'nk!w szczeg!"nyc*. 8 zakresie 'sta"enia zac*owk' w syt'acji, gdy do spadk' na"eygospodarstwo ro"ne, przepis art. 1062 +M zosta# 'z'pe#niony o mo"iwo4D odpowiedniego stosowaniaprzy oniani' zac*owk' przepis' art. 21- +M, dotycz;cego sp#at spadkowyc*.

jedno"icono przepisy w zakresie zniesienia wsp!#w#asno4ci gospodarstwa ro"nego i dzia#' spadk'oejm'j;cego gospodarstwo ro"ne. $ +sięgi I wykre4"ono szczeg!"ne przepisy dotycz;ce dzia#' spadk',

nakaz'j;c odpowiednie stosowanie przepis!w o podzia"e gospodarstw ro"nyc* przy zniesieni'wsp!#w#asno4ci Gart. 1030 +MH, tj. art. 21%=21- +MN3(O.

/owe"izacja z 1990 r. skre4"i#a 'st. 2 i % w art. 12 'stawy z 22.11.193% r. o zagospodarowani' "as!wniestanowi;cyc* w#asno4ci pastwa, kt!re zawiera#y odes#anie do przepis!w +M dotycz;cyc*dziedziczenia gospodarstw ro"nyc*. 8ykre4"enie to spowodowa#o, e dziedziczenie "as!w i gr'nt!w"e4nyc*, kt!re nie wc*odz; w sk#ad gospodarstwa ro"nego ma się odywaD na zasadac* og!"nyc*, a więcez adnyc* ograniczeN3O.

8 zwi;zk' z nowe"izacj; przepis!w +5 w zakresie przysposoienia, dokonan; 'staw; z 2-..199 r. ozmianie 'stawy = +odeks rodzinny i opiek'czy oraz niekt!ryc* innyc* 'staw N3-O w odniesieni' dodziedziczenia w razie przysposoienia pe#nego, do art. 9%- +M dodano § %, kt!ry dotyczy dziedziczenia wwypadk', gdy jeden z ma#onk!w przysposoi dziecko dr'giego ma#onka.

$miany wprowadzone 'staw; z 2%.6.199- r. o zmianie 'stawy = +odeks cywi"ny N33O nada#y nowe

rzmienie art. 923 § %, art. 91 § 1 oraz art. 1016 § % +M. d c*wi"i wej4cia w ycie tej 'stawy, tj. od26.12.199- r. d"a wpisania do rejestr' f'ndacji 'stanowionej w testamencie nie jest wymagane zezwo"eniew#a4ciwego ministra, a termin dw'"etni do dokonania wpis' jest "iczony od dnia og#oszenia testament' N36O.$godnie z nowym rzmieniem art. 91 § 1 +M ostatnia wo"a spadkodawcy mog#a zostaD o4wiadczona'stnie w oecno4ci dw!c* 4wiadk!w woec przewodnicz;cego zarz;d' gminy, sekretarza gminy "'kierownika 'rzęd' stan' cywi"nego. 8 art. 1016 § % +M, wskaz'j;cym

5C75



podmioty, przed kt!rymi sk#adane jest o4wiadczenie wo"i o przyjęci' "' odrz'ceni' spadk', dokonanozmiany po"egaj;cej na zast;pieni' pastwowyc* i'r notaria"nyc* notari'szem.

stawa z 2(.3.1996 r. o zmianie niekt!ryc* 'staw okre4"aj;cyc* kompetencje organ!w administracjip'"icznej = w zwi;zk' z reform; 'strojow; pastwaN39O dokona#a ko"ejnej zmiany rzmienia art. 91 § 1+M, poprzez wskazanie, e ostatnia wo"a spadkodawcy moe yD wyraona woec przewodnicz;cegozarz;d' jednostki samorz;d' terytoria"nego, sekretarza powiat' a"o gminy "' kierownika 'rzęd' stan'

cywi"nego. +o"ejna zmiana tego przepis' zosta#a dokonana 'staw; z 20.-.2002 r. o ezpo4rednimwyorze w!jta, 'rmistrza i prezydenta miastaN60O, poprzez zast;pienie przewodnicz;cego zarz;d' jednostki samorz;d' terytoria"nego w!jtem G'rmistrzem, prezydentem miastaH starost; i marsza#kiemwojew!dztwa.

8 zwi;zk' z wprowadzeniem do po"skiego system prawnego instyt'cji separacji 'staw; z 21..1999 r. ozmianie 'stawy = +odeks rodzinny i opiek'czy, +odeks cywi"ny, +odeks postępowania cywi"nego orazniekt!ryc* innyc* 'stawN61O dodano przepis art. 9%1 +M, zgodnie z kt!rym przepis!w o powo#ani' dodziedziczenia z 'stawy nie stos'je się do ma#onka spadkodawcy pozostaj;cego w separacji. @okonanor!wnie nowe"izacji art. 9(0 § 1 +M dotycz;cego wy#;czenia ma#onka od dziedziczenia, poprzezwskazanie, e ma#onek moe yD wy#;czony od dziedziczenia r!wnie, jee"i spadkodawca wyst;pi# oorzeczenie separacji z jego winy, a ;danie y#o 'zasadnione.

$asadnicze znaczenie d"a zasad dziedziczenia gospodarstw ro"nyc* mia# wyrok C+ z %1.1.2001 r.N62O,

kt!ry 'zna# za niezgodne z +onstyt'cj; 5P przepisy +M dotycz;ce szczeg!"nyc* war'nk!w 'stawowegodziedziczenia gospodarstw ro"nyc*. Cry'na# +onstyt'cyjny orzek# jednocze4nie niekonstyt'cyjno4Dprzepis!w rozporz;dzenia 5B z 12.12.1990 r. w sprawie war'nk!w dziedziczenia 'stawowegogospodarstw ro"nyc*N6%O w zakresie odnosz;cym się do spadk!w otwartyc* od 1(.2.2001 r. d dniaog#oszenia tego wyrok', tj. od 1(.2.2001 r. nie istniej; ograniczenia w zakresie 'stawowego dziedziczeniagospodarstw ro"nyc*. +r;g spadkoierc!w 'sta"a się oecnie na podstawie zasad og!"nyc* dziedziczenia'stawowego.

+o"ejna nowe"izacja przepis!w prawa spadkowego zosta#a dokonana 'staw; z 1(.2.200% r. o zmianie'stawy = +odeks cywi"ny oraz niekt!ryc* innyc* 'staw. $mieniono rzmienie art. 9% § % +M,okre4"aj;cego spadkoierc!w 'stawowyc* III gr'py. Przed wej4ciem w ycie tej nowe"izacji, tj. przed2.9.200% r. jedynym spadkoierc; 'stawowym trzeciej gr'py y# <kar Pastwa. /owe"a ta powr!ci#a dorozwi;za przyjętyc* w dekrecie = Prawo spadkowe Gart. 23 § 1 Pr<padkH. ecnie, w rak' ma#onkaspadkodawcy, krewnyc* oraz dzieci ma#onka spadkodawcy God $m+M z 2009 r.H powo#anyc* do

dziedziczenia z 'stawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jakospadkoiercy 'stawowem'. >ee"i miejsca ostatniego

5C85

zamieszkania spadkodawcy na terytori'm 5P nie da się 'sta"iD "' ostatnie miejsce zamieszkaniaspadkodawcy znajdowa#o się za granic;, spadek przypada <karowi Pastwa jako spadkoiercy'stawowem'.

+o"ejnej nowe"izacji przepis!w prawa spadkowego dokonano 'staw; z 2(.6.2003 r. o zmianie 'stawy =Prawo o notariacie oraz niekt!ryc* innyc* 'staw N6(O, kt!ra wesz#a w ycie 2.10.2006 r. stawa ta, ook'stawy = Prawo o notariacie = dokona#a zmiany przepis!w +odeks' cywi"nego, +odeks' postępowaniacywi"nego, 'stawy o f'nkcjac* kons'"!w 5zeczypospo"itej Po"skiej oraz 'stawy = Prawo o aktac* stan'cywi"nego. Przepis!w 'stawy z 2(.6.2003 r. nie stos'je się do spadk!w otwartyc* przed 1.3.196( r.

/atomiast do spadk!w otwartyc* przed 1(.2.2001 r., przepisy art. -30 i -33 +PM stos'je się w rzmieni'dotyc*czasowym.

/a podstawie przepis!w tej 'stawy wprowadzono, post'"owany od ki"k' "at, a"ternatywny spos!stwierdzania praw do spadk' = notaria"ne po4wiadczenie dziedziczenia. $mieniono Cyt'# I +sięgi I +M,kt!ry otrzyma# rzmienie J<twierdzenie naycia spadk', po4wiadczenie dziedziczenia i oc*ronaspadkoiercyK. >ednocze4nie 'c*y"ono art. 10-- +M, nakaz'j;cy wymienianie osono w stwierdzeni'naycia spadk' spadkoierc!w dziedzicz;cyc* gospodarstwo ro"ne oraz ic* 'dzia#y w tym gospodarstwie.

Qkt po4wiadczenia dziedziczenia sporz;dza notari'sz na zasadac* okre4"onyc* w przepisac* 'stawy =Prawo o notariacie, w kt!rej dodano 5ozdzia# %a = JQkty po4wiadczenia dziedziczeniaK. Qkt'



po4wiadczenia dziedziczenia nie moe sporz;dziD kons'" Gart. (a 'stawy z 1%.2.196( r. o f'nkcjac*kons'"!w 5zeczypospo"itej Po"skiejN6OH. /otari'sz moe sporz;dziD akt po4wiadczenia dziedziczenia'stawowego "' testamentowego, z wy#;czeniem dziedziczenia na podstawie testament!w szczeg!"nyc*Gart. 9a Pr/otH7 w razie z#oenia testament' notari'sz Gjee"i jeszcze tego nie dokonanoH dokon'je jegootwarcia i og#oszenia7 z otwarcia i og#oszenia testament' sporz;dza się protok!# Gart. 9d Pr/otH./iezw#ocznie po sporz;dzeni' akt' po4wiadczenia dziedziczenia notari'sz ma oowi;zek dokonaD jegowpis' do rejestr' akt!w po4wiadczenia dziedziczenia, za po4rednictwem system' te"einformatycznegodanyc* wskazanyc* w 'stawie Gart. 9* § 2 pkt %=- Pr/otH, opatr'j;c wpis ezpiecznym podpiseme"ektronicznym weryfikowanym przy pomocy wanego kwa"ifikowanego certyfikat' Gart. 9* § 1 Pr/otH.@o system' informatycznego do prowadzenia rejestr' akt!w po4wiadczenia dziedziczenia zoowi;zana

jest +rajowa 5ada /otaria"na Gart. 9i Pr/otH. $arejestrowany akt po4wiadczenia dziedziczenia ma sk'tkiprawomocnego postanowienia o stwierdzeni' naycia spadk' Gart. 9j Pr/otH.

+westia domniema wynikaj;cyc* z po4wiadczenia dziedziczenia Gart. 102 § 2 +MH, termin jegosporz;dzenia Gart. 102- +MH, f'nkcje "egitymacyjne takiego po4wiadczenia Gart. 1023 +MH oraz zasadyoc*rony dorej wiary osoy trzeciej, na rzecz kt!rej następ'je rozporz;dzenie prawem na"e;cym dospadk', przez osoę, kt!ra nie jest spadkoierc;, a"e 'zyska#a po4wiadczenie dziedziczenia Gart. 1026+MH zosta#y 'reg'"owane ana"ogicznie, jak w przypadk' s;dowego stwierdzenia naycia spadk'.

stawa z 2(.6.2003 r. dokona#a r!wnie nowe"izacji przepis!w +PM. 8 art. 09 +PM dodano § %,zgodnie z kt!rym czynno4ci w sprawac* z zakres' prawa spadkowego

5C5

moe dokonywaD r!wnie referendarz s;dowy, z wy#;czeniem prowadzenia rozprawy, zaezpieczeniaspadk' oraz przes#'c*ania 4wiadk!w testament' 'stnego.

Pozosta#e zmiany oejm'j; następ'j;ce kwestie:

1- osoa, ' kt!rej znajd'je się testament zosta#a zwo"niona z oowi;zk' z#oenia go w s;dzie spadk', jee"i testament z#oy#a ' notari'sza Gart. -(- § 1 +PMH7

&- otwarcia i og#oszenia testament' moe r!wnie dokonaD notari'sz, gdy ma dow!d 4miercispadkodawcy Gart. -(9 § 1 +PMH7

)- testament wraz z protoko#em otwarcia i og#oszenia moe yD przec*owywany ' notari'sza, jednaknotari'sz ma oowi;zek niezw#ocznego zawiadomienia o tym s;d' spadk' i przes#ania odpis'sporz;dzonego protoko#' Gart. -2 +PMH7

+- za4wiadczenie o powo#ani' wykonawcy testament' moe zostaD wydane przez notari'sza Gart. -- §1 +PMH.

staw; z 2(.6.2003 r. dodano r!wnie przepis art. --91 +PM, zgodnie z kt!rym s;d 'c*y"azarejestrowany akt po4wiadczenia dziedziczenia, jee"i w odniesieni' do tego samego spadk' zosta#owydane postanowienie o stwierdzeni' naycia spadk'. 8 przypadk' zarejestrowania dw!c* "' więcejakt!w po4wiadczenia dziedziczenia w odniesieni' do tego samego spadk', s;d spadk' moe na wniosek

zainteresowanego 'c*y"iD wszystkie akty po4wiadczenia dziedziczenia i wydaD postanowienie nayciaspadk'. Poza powyszymi wypadkami 'c*y"enie zarejestrowanego akt' po4wiadczenia dziedziczeniamoe nast;piD jedynie w przypadkac* wskazanyc* w 'stawie.

c*wa"ona 2.(.2009 r. 'stawa o zmianie 'stawy = +odeks cywi"nyN6-O stanowi rez'"tat ki"k'"etnic* prac+omisji +odyfikacyjnej Prawa Mywi"nego przy Binistrze <prawied"iwo4ciN63O. stawa ta wprowadzi#azasadnicze zmiany w zakresie dziedziczenia 'stawowegoN66O. 8 'zasadnieni' projekt' nowe"izacjiwskazywano, i dotyc*czasowe rozwi;zania w niedostateczny spos! c*roni; konstyt'cyjne prawodziedziczenia Gart. -( w zw. z art. 21 +onstyt'cji 5PH oraz nie 'wzg"ędniaj; dora rodziny w po"itycespo#ecznej i gospodarczej pastwa, co jest powinno4ci; wynikaj;c; z art. 31 'st. 1 +onstyt'cji 5P.Podnoszono, e dotyc*czasowa reg'"acja moe niekiedy prowadziD do sk'tk!w, kt!re nie daj; się



pogodziD z pocz'ciem sprawied"iwo4ci spo#ecznej. 8 wie"' syt'acjac* yciowyc* = na sk'teknieszczę4"iwyc* wypadk!w = do spadk' doc*odzi#a gmina "' <kar Pastwa, podczas gdy naj"iszarodzina, np. dziadkowie spadkodawcy yj;, ty"e e nie maj; tyt'#' powo#ania do dziedziczenia.Podkre4"ano, e w dotyc*czasowej reg'"acji kr;g spadkoierc!w 'stawowyc* y# 'jmowany niezwyk"ew;sko. /owe"izacja rozszerzy#a kr;g spadkoierc!w 'stawowyc* poprzez przyznanie stat's'spadkoiercy 'stawowego dziadkom Gzar!wno w "inii ojczystej, jak i macierzystejH spadkodawcy i Gnazasadzie ograniczonej reprezentacjiH ic* zstępnym oraz pasierom spadkodawcy. 8#;czenie do kręg'spadkoierc!w 'stawowyc* dziadk!w spadkodawcy oraz pasier!w 'zasadniono nie ty"ko wzg"ędamis#'szno4ci, a"e take motywem 'macniania więzi rodzinnej. Ponadto w#;czenie dziadk!w do kręg'spadkoierc!w 'stawowyc* przywr!ci#o symetrię dziedziczenia w stos'nk' dziadkowie = wn'kowie.

5C<5

Eez zmian pozostawiono zasady dziedziczenia ma#onka spadkodawcy w zieg' ze zstępnymi orazdziedziczenie zstępnyc* spadkodawcy Gart. 9%1 +MH7 dziedzicz; oni w czę4ciac* r!wnyc*, jednake czę4Dprzypadaj;ca ma#onkowi nie moe yD mniejsza ni 1R( ca#o4ci spadk'. /ie zdecydowano się na powr!tdo rozwi;zania przyjętego w art. 2 Pr<padk, tj. przyjęcia, e w wypadk' istnienia wsp!"no4ci maj;tkowejma#eskiej pozosta#y przy yci' ma#onek, dziedzicz;cy w zieg' ze zstępnymi spadkodawcy, nie

partycyp'je w tej czę4ci maj;tk' wsp!"nego, kt!ra wc*odzi do spadk' po zmar#ym ma#onk'.8 zakresie dziedziczenia 'stawowego przyjęto rozwi;zanie, w my4" kt!rego w rak' zstępnyc*

spadkodawcy do spadk' s; powo#ani z 'stawy ma#onek spadkodawcy oraz jego rodzice Gezrodzestwa spadkodawcy i ic* zstępnyc*, jak dotyc*czasH. znacza to, e rodzice spadkodawcywyprzedzaj; w porz;dk' dziedziczenia rodzestwo i zstępnyc* rodzestwa spadkodawcy. 8 rak'zstępnyc* i ma#onka spadkodawcy ca#y spadek przypada jego rodzicom w czę4ciac* r!wnyc* Gart. 9%2 §% +MH. Cak 'przywi"ejowana pozycja rodzic!w spadkodawcy wynika ze wzg"ęd!w nat'ry s#'szno4ciowej.$wyk"e rodzice znajd'j; się w wiek', kt!ry ogranicza ic* mo"iwo4ci zarokowania, poza tym nie mog; j'"iczyD na pomoc ze strony zmar#ego dziecka. 8skazywano r!wnie na to, e rodzice po4rednio przyczyni"isię do powstania maj;tk' spadkowego, zapewniaj;c dzieck' wyc*owanie, wykszta#cenie i 'zyskanieprzez dziecko mo"iwo4ci zarokowania. Cak więc 'dzia# spadkowy kadego z rodzic!w, kt!ry dziedziczyw zieg' z ma#onkiem spadkodawcy wynosi 1R( ca#o4ci spadk' Gart. 9%2 § 2 zd. 1 +MH. @otyc*czas'dzia#y te, o i"e rodzice spadkodawcy dziedziczy"i w zieg' z ma#onkiem i rodzestwem spadkodawcy

wynosi#y po 1R6 ca#o4ci spadk'. /atomiast w wypadk' dziedziczenia w zieg' z ma#onkiemspadkodawcy = 'dzia#y te wynosi#y po 1R( ca#o4ci spadk'N69O.

$nowe"izowany przepis art. 9%2 § 2 zd. 2 +M reg'"'je syt'ację, w kt!rej nie zosta#o 'sta"onepoc*odzenie spadkodawcy od okre4"onego męczyzny = w!wczas 'dzia# spadkowy matki spadkodawcy,kt!ra dziedziczy w zieg' z ma#onkiem spadkodawcy wynosi po#owę spadk'N90O.

>ee"i jedno z rodzic!w nie doy#o otwarcia spadk', 'dzia# kt!ry y m' przypad# przypada rodzestw'spadkodawcy w czę4ciac* r!wnyc* Gart. 9%2 § ( +MH. /atomiast jee"i kt!reko"wiek z rodzestwaspadkodawcy nie doy#o otwarcia spadk', pozostawiaj;c zstępnyc*, 'dzia# spadkowy, kt!ry y m'przypad#, przypada jego zstępnym. Podzia# tego 'dzia#' następ'je wed#'g zasad, kt!re dotycz; podzia#'między da"szyc* zstępnyc* spadkodawcy Gart. 9%2 § ( +MH. dzia# spadkowy ma#onka, kt!ry dziedziczyw zieg' z rodzicami, rodzestwem i zstępnymi rodzestwa spadkodawcy wynosi po#owę spadk'7natomiast w rak' zstępnyc* spadkodawcy, jego rodzic!w, rodzestwa i ic* zstępnyc* ca#y spadek

przypada ma#onkowi spadkodawcy Gart. 9%% § 1 +MH./owym rozwi;zaniem wprowadzonym przez $m+M z 2009 r. jest, e w rak' zstępnyc*, ma#onka,

rodzic!w, rodzestwa i zstępnyc* rodzestwa spadkodawcy ca#y spadek

5C>5

przypada dziadkom spadkodawcy7 dziedzicz; oni w czę4ciac* r!wnyc* Gart. 9%( § 1 +MH. /ie ma przytym znaczenia, czy osoy na"e;ce do tej gr'py spadkoierc!w 'stawowyc* pozostawa#y w zwi;zkac*ma#eskic*. >ee"i kt!re4 z dziadk!w nie doy#o otwarcia spadk', 'dzia# spadkowy, kt!ry y m' przypad#,przypada jego zstępnym Gciotkom, w'jom, stryjenkom "' stryjom spadkodawcyH7 podzia# tego 'dzia#'



następ'je wed#'g zasad, kt!re dotycz; podzia#' spadk' między zstępnyc* spadkodawcy Gart. 9%( § 2+MH. /atomiast w rak' zstępnyc* tego z dziadk!w, kt!ry nie doy# otwarcia spadk', 'dzia# spadkowy,kt!ry y m' przypad#, przypada pozosta#ym dziadkom w czę4ciac* r!wnyc* Gart. 9%( § % +MH.

/owo4ci; jest r!wnie przyznanie stat's' spadkoiercy 'stawowego pasierom spadkodawcy Gdzieciomma#onka spadkodawcy nieęd;cym dzieDmi samego spadkodawcyH. 8 rak' ma#onka spadkodawcy ikrewnyc* powo#anyc* do dziedziczenia z 'stawy, spadek przypada w czę4ciac* r!wnyc* tym dzieciom

ma#onka spadkodawcy Gpasierom spadkodawcyH, kt!ryc* adne z rodzic!w nie doy#o otwarcia spadk'Gart. 9%(1 +MH.

$ac*owano zasadę, e w ostatniej ko"ejno4ci Gtj. w rak' ma#onka spadkodawcy, powo#anyc* dodziedziczenia jego krewnyc* i pasier!wH spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkaniaspadkodawcy jako spadkoiercy 'stawowem', a jee"i miejsca zamieszkania spadkodawcy w5zeczypospo"itej Po"skiej nie da się 'sta"iD "' ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowa#osię za granic; = spadek przypada <karowi Pastwa jako spadkoiercy 'stawowem' Gart. 9% +MH.

8 wersji projekt' nowe"izacji przepis!w o dziedziczeni' 'stawowym z 1(.%.2003 r. roszczenie odostarczenie 4rodk!w 'trzymania na wypadek znajdowania się w niedostatk' zosta#o przyznane takeGook dziadk!wH rodzicom spadkodawcy. 5oszczenie mia#o przys#'giwaD przeciwko powo#anym dodziedziczenia spadkoiercom testamentowym, o i"e nie y"iy oni oci;eni wzg"ędem rodzic!wspadkodawcy 'stawowym oowi;zkiem a"imentacyjnym. 5oszczenie to powstawa#oy w!wczas, gdy

znajd'j;cy się w niedostatk' rodzice nie mog"iy otrzymaD 'trzymania od os!, na kt!ryc* ci;y'stawowy oowi;zek a"imentacyjny. 8!wczas przys#'giwa#oy im ;danie dostarczenia 4rodk!w'trzymania w stos'nk' do swoic* potrze i do warto4ci 'dzia#' spadkowego zoowi;zanego.<padkoiercy mia#o w tym zakresie przys#'giwaD 'powanienie przemienne, poniewa m!g#y 'czyniDzado4D roszczeni' take w ten spos!, e zap#aci#y rodzicom spadkodawcy #;cznie s'mę pienięn; odpowiadaj;c; 1R( swojego 'dzia#' spadkowego. Przewidywano r!wnie modyfikację kręg' podmiot!w'prawnionyc* do zac*owk', poprzez wy#;czenie z niego rodzic!w. 5eg'"acje nie zna"az#y się jednak w$m+M z 2009 r.

/owe"izacja przepis!w w zakresie dziedziczenia 'stawowego z 2009 r. nie przewidzia#a, mimo "icznyc*post'"at!w doktryny, za"iczenia do kręg' spadkoierc!w 'stawowyc* tzw. wyc*owank!w, czy"i os!forma"nie nieprzysposoionyc* przez spadkodawcę, kt!re jednak faktycznie pozostawa#y z nim w takimstos'nk', jaki istnieje pomiędzy rodzicami i dzieDmi N91O. Podnosi się, e oparcie dziedziczenia 'stawowego

jedynie

5C?5

na kryteri'm forma"nym Gpokrewiestwo prawneH jest niekiedy niesprawied"iwe, gdy prowadzi dopokrzywdzenia os!, kt!re #;czy ze spadkodawc; szczeg!"na więL o c*arakterze przypominaj;cymstos'nek pomiędzy rodzicem i dzieckiem. >ako konkretne rozwi;zanie post'"owano, ay do kręg'spadkoierc!w 'stawowyc* za"iczyD wyc*owank!w Gdziedzicz;cyc* na tyc* samyc* zasadac* co dziecispadkodawcyH, zar!wno ma#o"etnic* i pe#no"etnic*, kt!rzy pozostawa"i na 'trzymani' spadkodawcy przezd#'szy czas, przynajmniej przez jeden rok N92O.

ok nowe"izacji prawa spadkowego w zakresie dziedziczenia 'stawowego toczy się dysk'sja opotrzeie zmian innyc* przepis!w prawa spadkowegoN9%O. 8 szczeg!"no4ci zg#aszane s; propozycjewprowadzenia zmian w reg'"acji instyt'cji niegodno4ci dziedziczenia w zakresie przes#anek i termin'zg#oszenia ;dania oraz przeaczeniaN9(O, zac*owk'N9O, stos'nk!w między wsp!#spadkoiercami przed

dzia#em spadk'N9-O oraz w dzia"e spadk'N93O. Ponadto rozwaa się zasadno4D wprowadzenia do po"skiegosystem' prawnego 'mowy dziedziczeniaN96O, 'mowy darowizny na wypadek 4mierciN99O, testament!wwsp!"nyc*N100O.

4. Porze0a ar(onizacji prawa spadkowego w #nii uropejskiej

$e wzg"ęd' na to, e kszta#towanie się norm prawa spadkowego jest si"nie zwi;zane z rozwojem*istorycznym, gospodarczym, spo#ecznym, jak r!wnie re"igijnym danego spo#eczestwa, przepisy prawaspadkowego w poszczeg!"nyc* krajac* nii )'ropejskiej wykaz'j; znaczne zr!nicowanie. Przyjęte



rozwi;zania s; g#ęoko zakorzenione w tradycji prawnej tyc* kraj!w i w 4wiadomo4ci spo#ecznej, d"ategote powsta#yy znaczne tr'dno4ci w rea"izacji koncepcji przyjęcia jedno"ityc* norm prawa spadkowego naoszarze nii )'ropejskiej. /a przeszkodzie stoj; zyt d'e r!nice w tradycjac* prawnyc* prawe'ropejskic*, w przyjmowanyc* koncepcjac* ma#estwa i rodziny, co przede wszystkim wyraa się wodmienno4ciac* reg'"acji dziedziczenia 'stawowego i oc*rony os! "iskic* spadkodawcy przedpozawieniem ic* korzy4ci ze spadk'N101O. Baj;c na 'wadze powysze, w naj"iszej przysz#o4cimateria"ne prawo spadkowe pozostawiono w gestii 'stawodawstw krajowyc*, poprzestaj;c na pracac*nad jedno"itym prawem ko"izyjnym w zakresie spadkorania N102O.

Podstawowym arg'mentem za 'jedno"iceniem międzynarodowego prawa spadkowego w nii)'ropejskiej, a co za tym idzie wprowadzeniem '#atwie w doc*odzeni'

5C@5

praw spadkowyc*, przemawia akt'a"na syt'acja spo#eczna i gospodarcza, ęd;ca wynikiemswoodnego przep#yw' kapita#' i os!, swoody przemieszczania się i podejmowania zatr'dnienia orazswoody osied"ania sięN10%O. )fektem prac nad 'jedno"iceniem międzynarodowego prawa spadkowego jest$ie"ona +sięga o dziedziczeni' i testamentac* og#oszona 1.%.200 r. N10(O, jako dok'ment +omisji 8sp!"not)'ropejskic* G6i9re Derd sur #es successio!is et testa+e!tsH. +sięga zosta#a opracowana w formietrzydziest' dziewięci' pyta dotycz;cyc* w#a4ciwo4ci prawa i j'rysdykcji s;d!w w sprawac* spadkowyc*,

sposo!w potwierdzania kwa"ifikacji spadkoiercy "' zarz;dcy spadk', rejestr' testament!w, tr'st!w itp. Qneks do $ie"onej +sięgi zawiera szczeg!#owe informacje dotycz;ce 'reg'"owa poszczeg!"nyc* kwestiiw prawie prywatnym międzynarodowym pastw nii )'ropejskiej oraz wskaz!wki, kt!re powinny yDrane pod 'wagę przy opracowani' akt' wsp!"notowegoN10O.

8stępny projekt 'jedno"icenia międzynarodowego prawa spadkowego w ramac* nii )'ropejskiejprzewid'je 'jedno"icenie reg'# j'rysdykcji, 'znawania i wykonywania orzecze s;dowyc* w sprawac*spadkowyc* oraz 'sta"ania prawa w#a4ciwego w sprawac* spadkowyc*. Ponadto przedstawionopropozycję wprowadzenia jedno"itego e'ropejskiego certyfikat' spadkowego wydawanegospadkoiercomN10-O i e'ropejskiego certyfikat' wydawanego zarz;dcy GadministratorowiH spadk'.Mertyfikaty te G4wiadectwa spadkoiercy "' zarz;dcyH wydawane y#yy w pastwie ostatniego poyt'zwyk#ego spadkodawcy i pod"ega#yy wzajemnem' 'znani' na oszarze ca#ej nii. Propon'je sięr!wnie, w ce"' '#atwienia transgranicznyc* postępowa spadkowyc*, 'tworzenie jedno"itego system'krajowyc* rejestr!w testament!wN103O i p'"ikację na #atwo dostępnyc* stronac* internetowyc* tekst!w

materia"nyc* praw spadkowyc* wszystkic* pastw cz#onkowskic* nii )'ropejskiejN106O

.

" 3. /ons%uc%jne zało6enia po$skiego prawa spadkowego

8 +onstyt'cji P5A z 192 r. do dziedziczenia odnosi#y się przepisy art. 13 i 16 N109O. 8 my4" art. 13+onstyt'cji Po"ska 5zeczpospo"ita A'dowa 'znawa#a i oc*rania#a na

575

podstawie oowi;z'j;cyc* 'staw indywid'a"n; w#asno4D i prawo dziedziczenia ziemi, 'dynk!w i innyc*4rodk!w prod'kcji na"e;cyc* do c*#op!w, rzemie4"nik!w i c*a#'pnik!w. /atomiast art. 16 stanowi#, ePo"ska 5zeczpospo"ita A'dowa poręcza ca#kowit; oc*ronę przez prawo dziedziczenia w#asno4ci osoistejoywate"i.

8 'jęci' przepis!w +onstyt'cji P5A termin Jprawo dziedziczeniaK nie oznacza# odręnego rodzaj' prawapodmiotowego w 'jęci' cywi"istycznym i takiego prawa nie stat'owa#. <;siedztwo z pojęciem w#asno4ci,'ytym w szerokim, konstyt'cyjnym sensie tego s#owa, kt!rego odpowiednikiem w prawie cywi"nym jestmienie Gpor. art. (( +MH, wskazywa#o, e c*odzi#o po prost' o mo"iwo4D przekazania mienia w wypadk'4mierci osoy, do kt!rej to mienie na"ea#o, czy"i o sam; instyt'cję dziedziczenia. Inaczej m!wi;c, zp'nkt' widzenia prawa spadkowego istotna tre4D tyc* przepis!w po"ega#a na 'znani' instyt'cjidziedziczenia przez porz;dek prawny P5A. >ednocze4nie omawiane przepisy nie przes;dza#y tre4ciszczeg!#owyc* dyspozycji prawa spadkowego, jak okre4"enie kręg' spadkoierc!w 'stawowyc*,ko"ejno4D powo#ania i wysoko4D przypadaj;cyc* im 'dzia#!w, zakres swoody testowania itp.,



rozstrzygnięcie tyc* owiem zagadnie na"ea#o do 'stawodawstwa zwyk#ego, ez wzg"ęd' na to, czyc*odzi#o o dziedziczenie w#asno4ci indywid'a"nej, czy te osoistejN110O.

dręne 'jęcie i r!nica sform'#owania postanowie +onstyt'cji P5A dotycz;cyc* w#asno4ciindywid'a"nej Gart. 13H i osoistej Gart. 16H nie y#y przypadkowe N111O. 8 zwi;zk' z tym wed#'g przyjętejwyk#adni dopatrywano się w nic* przede wszystkim wyraz' odmiennyc* perspektyw rozwoj' tyc* dw!c*postaci w#asno4ci w !wczesnym 'stroj' spo#ecznoFgospodarczym. Podkre4"ano, e w#asno4D osoista

istnieje i rozwija się da"ej po zakoczeni' 'dowy socja"izm', z tego te wzg"ęd' zasada dziedziczenia tejw#asno4ci jest zasad; trwa#;, ojęt; gwarancj; konstyt'cyjn;. /atomiast w#asno4D indywid'a"na mia#ayD zjawiskiem przej4ciowym, zwi;zanym z okre4"onymi etapami rozwoj' spo#ecznoFgospodarczego,

jakko"wiek granice czasowe tyc* etap!w y#y ardzo szerokie. @"atego 'stawodawstwo zwyk#e, a niekonstyt'cja, decydowa#o o tym, w jakim zakresie istnieje indywid'a"na w#asno4D 4rodk!w prod'kcji Gpor.art. 1%0 +M w rzmieni' przed 1990 r.H, a tym samym = w jakim zakresie w#asno4D ta moe yDprzedmiotem dziedziczenia.

<tan prawny, na t"e kt!rego 'kszta#towa#a się powysza wyk#adnia '"eg# zmianie. Qrtyk'# 1%1 +M, wrzmieni' znowe"izowanym przez 'stawę z 2-.%.1962 r. nakazywa#, ay przy t#'maczeni' i stosowani'przepis!w +M mieD na wzg"ędzie, e Po"ska 5zeczpospo"ita A'dowa gwarant'je w#asno4D i ca#kowit; oc*ronę indywid'a"nyc* gospodarstw ro"nyc*, stanowi;cyc* trwa#y i r!wnoprawny e"ement spo#ecznoFgospodarczego 'stroj' P5A. Przepis ten mia# wprawdzie c*arakter dyrektywy interpretacyjnej, jednakedyrektywa ta odwo#ywa#a się do zasady 'strojowej, mianowicie zasady trwa#o4ci indywid'a"nyc*

gospodarstw ro"nyc* jako e"ement' !wczesnego 'stroj' spo#ecznoFgospodarczego, kt!ra z tego powod'powinna zna"eLD się w podstawowym akcie prawnym, okre4"aj;cym ten 'str!j, czy"i w +onstyt'cji.Cymczasem 'stawodawca, nadaj;c nowe rzmienie art. 1%1 +M, nie zatroszczy# się o wprowadzenieodpowiedniej zmiany do

575

tekst' +onstyt'cji. 8sk'tek tego pomiędzy 'stawodawstwem zwyk#ym a +onstyt'cj; powsta#arozieno4D, kt!ra mog#a yD Lr!d#em w;tp"iwo4ci. $ jednej strony art. 1%1 +M odwo#ywa# się do zasadytrwa#o4ci indywid'a"nyc* gospodarstw ro"nyc*, z dr'giej = zasady takiej nie przewidywa#a +onstyt'cja,kt!rej art. 13 m!wi# o oc*ronie indywid'a"nej w#asno4ci ziemi i innyc* 4rodk!w prod'kcji ty"ko Jnapodstawie oowi;z'j;cyc* 'stawK. /a"ey przy tym zaznaczyD, e ten ostatni przepis, zgodnie z'sta"onym pog";dem, odnosi# się do w#asno4ci indywid'a"nej w jej o' postaciac* = dronotowarowej i

kapita"istycznejN112O

.8ymieniona rozieno4D zosta#a 's'nięta przez 'stawę z 20.3.196% r. o zmianie +onstyt'cji Po"skiej

5zeczypospo"itej A'dowejN11%O. /a mocy tej 'stawy dodano do przepis' art. 1 pkt % +onstyt'cji, e P5AJgwarant'je trwa#o4DK indywid'a"nyc* rodzinnyc* gospodarstw ro"nyc* prac'j;cyc* c*#op!w. /owo4ci; y#o te okre4"enie gospodarstw ro"nyc*, kt!re P5A otacza opiek; i kt!ryc* trwa#o4D gwarant'je, jakogospodarstw rodzinnyc*, co zapewne mia#o na ce"' zaznaczenie, e przepis ten nie odnosi# się dogospodarstw sta"e korzystaj;cyc* z si#y najemnej, a więc = wed#'g !wczesnej nomenk"at'ry = maj;cyc*c*arakter kapita"istyczny. 8skazywano r!wnie, ook zasad konstyt'cyjnyc* dotycz;cyc* r!nyc* formw#asno4ci jako przedmiot' dziedziczenia, na istotne znaczenie w zakresie prawa spadkowego art. 36+onstyt'cji P5A, kt!ry m!wi# o r!wno'prawnieni' koiet oraz art. 39 'st. (, zgodnie z kt!rym dzieci'rodzone poza ma#estwem mia#y takie same prawa jak dzieci 'rodzone w ma#estwie.

Przepisy art. 11=19 +onstyt'cji P5A zosta#y 'c*y"one 'staw; z 29.12.1969 r. o zmianie +onstyt'cji

Po"skiej 5zeczypospo"itej A'dowej

N11(O

. 8 nowym 5ozdzia"e I JPodstawy 'stroj' po"itycznego igospodarczegoK 'mieszczono art. 3, kt!ry stanowi#, e 5zeczpospo"ita Po"ska c*roni w#asno4D i prawodziedziczenia oraz poręcza ca#kowit; oc*ronę w#asno4ci osoistej, a wyw#aszczenie jest dop'szcza"newy#;cznie na ce"e p'"iczne i za s#'sznym odszkodowaniem. stawa konstyt'cyjna z 13.10.1992 r. owzajemnyc* stos'nkac* między w#adz; 'stawodawcz; i wykonawcz; 5zeczypospo"itej Po"skiej oraz osamorz;dzie terytoria"nymN11O 'trzyma#a w mocy niekt!re z poprzednio oowi;z'j;cyc* przepis!wkonstyt'cyjnyc*, w tym dotycz;ce oc*rony w#asno4ci i dziedziczenia.

ecnie podstawowe za#oenia po"skiego prawa spadkowego opieraj; się na przepisac* +onstyt'cji 5Pz 2.(.1993 r. Przepisy +onstyt'cji 5P stos'je się ezpo4rednio, c*ya e sama konstyt'cja stanowiinaczej Gart. 6 +onstyt'cji 5PHN11-O. 8 odniesieni' do prawa spadkowego istotne znaczenie maj; art. 21 i -(



+onstyt'cji 5P. $godnie z art. 21 'st. 1 +onstyt'cji 5P, 5zeczpospo"ita c*roni w#asno4D i prawodziedziczenia. Przepis art. 21 +onstyt'cji 5P zamieszczony zosta# w 5ozdzia"e I J5zeczpospo"itaK,oejm'j;cym przepisy norm'j;ce podstawowe zasady 'stroj' 5zeczypospo"itej. /atomiast art. -( 'st. 1+onstyt'cji 5P stanowi, e kady ma prawo do w#asno4ci, innyc* praw maj;tkowyc* oraz prawodziedziczenia. 8#asno4D i inne prawa maj;tkowe oraz prawo dziedziczenie pod"egaj; r!wnej d"awszystkic* oc*ronie prawnej, przy czym w#asno4D moe

57C5

yD ograniczona ty"ko w drodze 'stawy i ty"ko w takim zakresie, w jakim nie nar'sza ona istoty prawaw#asno4ci Gart. -( 'st. 2 i % +onstyt'cji 5PHN113O. Przepis art. -( +onstyt'cji 5P zosta# zamieszczony w5ozdzia"e II J8o"no4ci, prawa i oowi;zki cz#owieka i oywate"aK. >ak wskaz'je tre4D przytoczonyc*przepis!w, gdzie pojęcie prawa dziedziczenia nie występ'je samodzie"nie, konstyt'cyjna reg'"acja prawadziedziczenia jest 4ci4"e powi;zana z oc*ron; w#asno4ci. Przy czym na"ey za'wayD, e s; w +onstyt'cji5P przepisy, w kt!ryc* pojęcie w#asno4ci występ'je samodzie"nie Gtak art. 1- 'st. 1 +onstyt'cji 5P =prawo w#asno4ci jednostek samorz;d' terytoria"negoH, co prowadzi do wniosk', e konstyt'cyjne prawodziedziczenia na"ey do kategorii praw przys#'g'j;cyc* osoie "'dzkiej, a nie jednostkom samorz;d'terytoria"negoN116O.

+onstyt'cyjna reg'"acja prawa dziedziczenia w dw!c* przepisac* 'miejscowionyc* w r!nyc*

rozdzia#ac* +onstyt'cji 5P sk#ania do następ'j;cyc* wniosk!w. Qrtyk'# 21 +onstyt'cji 5P, zamieszczonyw4r!d przepis!w reg'"'j;cyc* podstawowe zasady 'stroj' pastwa, stanowi rozwinięcie art. 20+onstyt'cji 5P, zgodnie z kt!rym spo#eczna gospodarka rynkowa oparta na wo"no4ci dzia#a"no4cigospodarczej, w#asno4ci prywatnej oraz so"idarno4ci, dia"og' i wsp!#pracy partner!w spo#ecznyc* jestpodstaw; 'stroj' gospodarczego 5zeczypospo"itej. Przepis art. 21 +onstyt'cji 5P okre4"a zadania,kt!ryc* oowi;zek rea"izacji spoczywa na pastwie. >ednocze4nie przepis ten, ze wzg"ęd' na to, e nie

jest oparty na konstr'kcji wo"no4ci i praw podmiotowyc*, nie moe stanowiD podstawy 'prawnienia osoywoec pastwa. $ p'nkt' widzenia art. 20 i 21 +onstyt'cji 5P prawo dziedziczenia stanowi przedewszystkim gwarancję d"a pozostawiania w#asno4ci w rękac* prywatnyc*. Prawo dziedziczenia czyniw#asno4D prywatn; instyt'cj; trwa#;, nieograniczon; czasowo, nieza"en; od okres' ycia osoy, kt!rej wdanej c*wi"i przys#'g'j; 'prawnienia w#a4cicie"skie.

Podstawę konstyt'cyjnego podmiotowego prawa dziedziczenia stanowi art. -( +onstyt'cji 5P, zgodnie zkt!rym kady ma prawo do w#asno4ci, innyc* praw maj;tkowyc* oraz prawo dziedziczenia.

+onstyt'cyjnem' praw' dziedziczenia odpowiada oowi;zek pastwa w postaci oc*rony tego prawaprzed nar'szeniem, przy czym art. -( 'st. 2 +onstyt'cji 5P wyraa zasadę r!wnej d"a wszystkic* oc*ronyprawnej w#asno4ci, innyc* praw maj;tkowyc* i prawa dziedziczenia.

kre4"enie tre4ci konstyt'cyjnego prawa dziedziczenia wymaga ana"izy systematyki wo"no4ci i prawoywate"skic* reg'"owanyc* w +onstyt'cji 5P. 8o"no4ci i prawa zosta#y wyodręnione w poszczeg!"nyc*gr'pac*, tj. wo"no4ci i prawa osoiste, wo"no4ci i prawa po"ityczne oraz wo"no4ci i prawa ekonomiczne,socja"ne i k'"t'ra"ne. Przepis dotycz;cy prawa dziedziczenia 'miejscowiono w4r!d przepis!wreg'"'j;cyc* wo"no4ci i prawa ekonomiczne, socja"ne i k'"t'ra"ne. <form'#owanie 'yte w tre4ci art. -('st. 1, e JkadyK ma prawo dziedziczenia wskaz'je, i jest to prawo o c*arakterze powszec*nym,nieza"ene od przyna"eno4ci pastwowej podmiot'N119O.

Cre4D konstyt'cyjnego prawa dziedziczenia y#a wie"okrotnie precyzowana w orzeczeniac* C+. $godnieze stanowiskiem C+, art. -( +onstyt'cji 5P jest podstaw; jednego

5775

prawa, korzystaj;cego z zapewnionej konstyt'cyjnie oc*rony, kt!rego tre4D wyraa się w wo"no4cinaywania praw maj;tkowyc*, zac*owywania ic* oraz rozporz;dzania nimi zar!wno przez czynno4cii!ter 9i9os, jak i +ortis causaN120O. +onstyt'cja 5P wy#;cza mo"iwo4D pozawienia w#asno4ci, ęd;cejnajpe#niejszym z praw maj;tkowyc*, cec* dziedziczno4ci. <t;d te g#osy w doktrynie, e zamieszczenie wart. -( 'st. 1 +onstyt'cji 5P wzmianki o prawie dziedziczenia nie y#o konieczne, gdy powinno4Dkonstyt'cyjnej oc*rony prawa dziedziczenia da#ay się wywie4D z przepis!w dotycz;cyc* oc*ronyw#asno4ci i innyc* praw maj;tkowyc*N121O.



$e wzg"ęd' na to, e prawo dziedziczenia jest nieod#;cznym e"ementem prawa w#asno4ci, jegodope#nieniem i mo"iwo4ci; jego kontyn'owania po 4mierci osoy ęd;cej podmiotem tego prawa,konstyt'cyjna reg'"acja prawa dziedziczenia zosta#a 4ci4"e powi;zana z oc*ron; w#asno4ciN122O. $ istotyprawa dziedziczenia wynika, e jest ono instyt'cj;, kt!rej ce"em jest 'trwa"anie prawa w#asno4ci.+ore"atem prawa kadego do w#asno4ci, innyc* praw maj;tkowyc* i dziedziczenia jest oowi;zek ci;;cyna pastwie, kt!ry po"ega na stworzeni' reg'"acji 'mo"iwiaj;cej korzystanie z tego prawa i zapewniaj;cejoc*ronę w razie jego nar'szenia. 8 szczeg!"no4ci reg'"acja ta powinna 'wzg"ędniaD jedno zzasadniczyc* 'prawnie w#a4cicie"a, jakim jest 'prawnienie do przeniesienia w#asno4ci, w tym r!wnieprzeniesienia na wypadek 4mierci. Priorytet powinna w tym wypadk' stanowiD decyzja podmiot', kom'przypadn; przedmioty wc*odz;ce w sk#ad jego maj;tk' na wypadek 4mierci. /a p#aszczyLniekonstyt'cyjnej prawo dziedziczenia odnosi się do okre4"enia stat's' prawnego osoy, kt!rej przys#'g'jew#asno4D "' inne prawo maj;tkoweN12%O. +onstyt'cyjna zasada oc*rony dziedziczenia jest nakazem d"aorgan!w pastwa tworzenia takic* przepis!w, kt!re nie stanowi#yy przeszkody, a wręcz przeciwnie,zaezpiecza#yy wykonywanie w#asno4ci oraz s'kcesję praw i oowi;zk!w w drodze spadkorania.Podkre4"iD przy tym na"ey, e przedmiotem oc*rony przewidzianej w art. 21 i -( +onstyt'cji 5P s; wszystkie prawa maj;tkowe i e oc*rona ta powinna yD Jr!wna d"a wszystkic*K, tj. nie moe yDzr!nicowana z 'wagi na c*arakter podmiot' danego prawa.

stawowa reg'"acja pro"ematyki dziedziczenia, ęd;ca wype#nieniem przez 'stawodawcę oowi;zk'konstyt'cyjnego, powinna 'wzg"ędniaD rozstrzygnięcie kwestii zwi;zanej z przec*odzeniem maj;tk' na

wypadek 4mierci zgodnie z wyraon; wo"; spadkodawcy, jak r!wnie syt'acji, gdy spadkodawca takiejwo"i nie wyrazi#, a take zapewniaD oc*ronę wsze"kic* praw o"igacyjnyc* zwi;zanyc* ze spadkiemGzapis, zac*owekH oraz 'stanawiaD i zaezpieczaD odpowiednie proced'ry, maj;ce na ce"' stwierdzenienaycia spadk', oc*ronę naywcy czy dzia# spadk'.

Cre4D normy art. -( +onstyt'cji 5P nie pozwa"a na 'sta"enie kręg' os!, ani wysoko4ci 'dzia#!w, kt!repowinny przypa4D spadkoiercom w syt'acji, gdy spadkodawca nie wskaza# spadkoierc!w. 5eg'"acja'stawowa powinna 'wzg"ędniaD przyp'szcza"n;

5785

wo"ę spadkodawcy co do "os!w pozostawionego przez niego maj;tk'. stawodawca przy okre4"ani'kręg' następc!w prawnyc* zmar#ego powinien mieD na 'wadze w szczeg!"no4ci więzi o c*arakterzerodzinnym, oparte na ma#estwie i pokrewiestwie, kt!re #;cz; w#a4cicie"a z osoami, d"a kt!ryc*

przeznaczony jest spadek, czego wyrazem jest r!wnie art. 16 +onstyt'cji 5P, kt!ry zapewnia oc*ronę iopiekę ma#estw' roz'mianem' jako zwi;zek koiety i męczyzny, rodzinie, macierzystw' irodzicie"stw'. 8prawdzie przepisy +onstyt'cji 5P nie zawieraj; odpowiednika art. 39 'st. ( +onstyt'cjiP5A, w my4" kt!rego dzieci 'rodzone poza ma#estwem maj; te same prawa co dzieci 'rodzone wma#estwie, to jednak zakaz dyskryminacji dzieci pozama#eskic* jest wyprowadzany z tre4ci art. %2+onstyt'cji 5P, kt!ry wyraa zasadę r!wno4ci woec prawa oraz art. 32 'st. 1 zd. 1 +onstyt'cji 5P,oejm'j;cego konstyt'cyjny nakaz oc*rony praw dziecka. Przepis art. -( 'st. 1 +onstyt'cji 5P zapewniakadem' mo"iwo4D stania się następc; prawnym po osoie zmar#ej, a"e nie przes;dza o porz;dk'dziedziczenia po okre4"onej osoie. $ przepis' tego wynika r!wnie adresowany do 'stawodawcy zakazpozawiania jakiejko"wiek kategorii os! zdo"no4ci do dziedziczenia.

$agadnienie dziedziczenia y#o wie"okrotnie przedmiotem rozstrzygnięD C+. 8 praktyce orzeczniczej C+oa przepisy, tj. art. 21 i -( +onstyt'cji 5P, s; zwyk"e powo#ywane jako wzorce kontro"i konstyt'cyjnej.

8 orzeczeni' z %.12.199- r.

N12(O

wydanym jeszcze na podstawie przepis!w konstyt'cyjnyc*pozostawionyc* w mocy na podstawie art. 33 stawy konstyt'cyjnej z 13.10.1992 r. o wzajemnyc*stos'nkac* między w#adz; 'stawodawcz; i wykonawcz; 5zeczypospo"itej Po"skiej oraz o samorz;dzieterytoria"nymN12O, C+ stwierdzi# niekonstyt'cyjno4D przepis!w 'stawy z 2.3.199( r. o najmie "oka"i idodatkac* mieszkaniowyc*N12-O w zakresie w jakim 'stawa 'c*y"a#a art. -91 +M oraz art. 9 'st. 2 i % PrAok,w stos'nk' do os!, kt!re zawar#y z najemc; "oka"' mieszka"nego 'mowę o sprawowanie nad nim opiekiwed#'g tego art. 9 'st. 2, nie reg'"'j;c jednocze4nie syt'acji prawnej tyc* os! po wej4ci' w ycie nowej'stawy, w szczeg!"no4ci nie zapewniaj;c im w spos! wyraLny wst;pienia w stos'nek najm' "oka"' po4mierci najemcy na war'nkac* dotyc*czasowyc*. Cry'na# +onstyt'cyjny stwierdzi#, e reg'"acja taka jestpodwaeniem pewno4ci prawa i nar'sza zasadę oc*rony za'fania oywate"i do pastwa i stanowionego



przeze prawa. >ednocze4nie nar'sza zasadę oc*rony praw naytyc*, kt!ryc* naycie po spe#nieni'okre4"onyc* war'nk!w zosta#o oywate"om prawnie zagwarantowane.

Cry'na# +onstyt'cyjny w wyrok' z 2.2.1999 r.N123O, odnosz;cym się do art. 226 § % Pr<p!#dz, okre4"i#pozycję i tre4D konstyt'cyjnej zasady oc*rony w#asno4ci i prawa dziedziczenia, stwierdzaj;c, e stanowiona jedn; z nacze"nyc* zasad +onstyt'cji 5P i przyj;#, e w odniesieni' do ograniczonyc* prawrzeczowyc*, takic* jak sp!#dzie"cze w#asno4ciowe prawo do "oka"', stosowaD na"ea#oy oc*ronę

odpowiedni; do tej, kt!ra odnosi się do prawa w#asno4ci. $ 'wagi na to, e sp!#dzie"cze w#asno4cioweprawo do "oka"' jest prawem rzeczowym ograniczonym, odmienno4ci mog; yD form'#owane ze wzg"ęd'na nat'rę tego prawa, jednake w adnym wypadk' syt'acja taka nie dotyczy

575

dziedziczenia. Cry'na# +onstyt'cyjny przyj;#, e nie ma owiem = przy 'wzg"ędnieni' oko"iczno4cięd;cyc* następstwem zwi;zania tego prawa za stos'nkiem cz#onkostwa w sp!#dzie"ni mieszkaniowej =adnyc* wynikaj;cyc* z nat'ry tego prawa podstaw do wprowadzania innyc* zasad ni te, kt!re dotycz; prawa w#asno4ci. Przepis art. 226 § % Pr<p!#dz stanowi#, e niedope#nienie przez spadkoiercęokre4"onyc* czynno4ci zac*owawczyc* "' odmowa przyjęcia w poczet cz#onk!w sp!#dzie"ni powod'jewyga4nięcie sp!#dzie"czego w#asno4ciowego prawa do "oka"' mieszka"nego i, zdaniem C+, pozostawa# wsprzeczno4ci z norm; wyraon; w art. -( 'st. 1 +onstyt'cji 5P, przez to, e nar'sza# prawo kadego do

dziedziczenia, stanowi;c ponadto przejaw nadmiernej ingerencji w s'werenno4D ostatniej wo"ispadkodawcy. 5ozwi;zanie przyjęte w art. 226 § % Pr<p!#dz oznacza#o, e wzg"ędy forma"ne mog#yprowadziD do 'nicestwienia konstyt'cyjnie c*ronionyc* praw.

Cry'na# +onstyt'cyjny jeszcze raz zaj;# się pro"ematyk; dziedziczenia sp!#dzie"czego w#asno4ciowegoprawa do "oka"' mieszka"nego w sprawie wszczętej na sk'tek skargi konstyt'cyjnej. 8 wyrok' z21..2001 r.N126O C+ stan;# na stanowisk', e wskazane w przepisie art. 226 § 1 Pr<p!#dz oowi;zki, odkt!ryc* 'za"enione y#o definitywne naycie prawa, nar'szaj;, 'wzg"ędniaj;c konsekwencje ic*niezac*owania, zasadę oc*rony prawa dziedziczenia oraz zasadę r!wnej oc*rony praw maj;tkowyc*.$daniem C+, oc*rona prawa do dziedziczenia, gwarantowana normami konstyt'cyjnymi, nie moe yDroz'miana w kategoriac* czysto forma"nyc*, jako zapewnienie samego transfer' praw spadkodawcy na

jego następc!w prawnyc*, a"e powinna 'rzeczywistniaD się na da"szyc* etapac*, poprzez tworzenieodpowiednic* war'nk!w prawnyc*, kt!re zapoiegn; powstani' po stronie spadkoierc!w swoistegopozor' prawa. /a gr'ncie zasady oc*rony prawa dziedziczenia nie jest dop'szcza"ne wprowadzanie

jakic*ko"wiek wymog!w forma"nyc* nak#adanyc* na spadkoierc!w, kt!re nie znajd'j; 'zasadnienia w4wiet"e przepis!w +onstyt'cji 5P, tj. nie znajd'j; 'sprawied"iwienia ani w racjac* zwi;zanyc* z'kszta#towaniem #ad' prawnego w sferze stos'nk!w w#asno4ciowyc*, ani nie s; podyktowane wzg"ędamioc*rony interes' p'"icznego. Ponadto konstyt'cyjna oc*rona prawa dziedziczenia zak#ada r!wnetraktowanie spadkoierc!w w podonyc* "' z"ionyc* war'nkac*. Erak takiej r!wno4ci Gczego wyrazemy#o odmienne traktowanie następc!w prawnyc* praw reg'"owanyc* przez Pr<p!#dzH stanowi przejawnar'szenia gwarancji konstyt'cyjnyc* zwi;zanyc* z oc*ron; dziedziczenia oraz z zasad; r!wnegotraktowania praw maj;tkowyc*.

$agadnienie konstyt'cyjnego prawa dziedziczenia zosta#o poddane najoszerniejszej ana"izie w wyrok'pe#nego sk#ad' C+ z %1.1.2001 r.N129O, w kt!rym C+ rozstrzyga# o zgodno4ci z +onstyt'cj; 5P przepis!w +Mo szczeg!"nyc* war'nkac* dziedziczenia gospodarstw ro"nyc*. Cry'na# 'zna# za niezgodne z+onstyt'cj; 5P zr!nicowanie reg'"acji prawnej dziedziczenia gospodarstw ro"nyc* za"enie od tego, czyc*odzi o dziedziczenie 'stawowe, czy testamentowe, nie wyk"'czy# jednak mo"iwo4ci wprowadzenia

szczeg!"nej reg'"acji dotycz;cej dziedziczenia gospodarstw ro"nyc*, zw#aszcza w kontek4cie postanowieart. 2% +onstyt'cji 5P, kt!ry jako podstawę 'stroj' ro"nego 5P wskaz'je rodzinne gospodarstwo ro"ne.

57<5

stawodawca powinien dostosowaD reg'"ację dziedziczenia do przyp'szcza"nej wo"i spadkodawcy, cozak#ada oparcie tej reg'"acji na pewnym stopni' typowo4ci i racjona"no4ci postanowie spadkodawcy.stawodawca kszta#t'j;c porz;dek dziedziczenia 'stawowego Gw pewnym sensie w zastępstwie



spadkodawcyH, moe rea"izowaD przy tej okazji inne konstyt'cyjnie 'zasadnione ce"e, np. porz;dkowaniestos'nk!w w#asno4ciowyc*, poprzez ingerencję co do reim' prawnego dziedziczenia poszczeg!"nyc*sk#adnik!w maj;tk' osoy zmar#ej. Cry'na# przyj;#, e syt'acja prawna poszczeg!"nyc* spadkoierc!wmoe zostaD zr!nicowana na mocy przepis!w 'stawowyc*, jee"i jest to niezędne d"a rea"izacji innejwarto4ci konstyt'cyjnej i nie nar'sza zakaz' wyraonego w art. %1 'st. % +onstyt'cji 5P, tj. ograniczenadmiernyc* i niekoniecznyc* d"a rea"izacji ce"' konstyt'cyjnie "egitymowanego.

Przedmiotem rozwaa C+ y#o, czy w 4wiet"e przepis!w konstyt'cyjnyc* dotycz;cyc* prawadziedziczenia dop'szcza"ny jest szczeg!"ny reim prawny d"a dziedziczenia niekt!ryc* przedmiot!wmaj;tkowyc*. Cry'na# +onstyt'cyjny stan;# na stanowisk', e szczeg!"ne wymogi dotycz;cedziedziczenia gospodarstw ro"nyc*, kt!re powod'j;, e 'stawodawca tworzy dwie kategoriespadkoierc!w po osoie, kt!ra pozostawi#a spadek oejm'j;cy gospodarstwo ro"ne, tj. powo#'je dodziedziczenia gospodarstwa ro"nego inne osoy ni co do reszty maj;tk' zmar#ego, nie m'si yD wca"e'znane za nar'szenie art. -( 'st. 1 i art. 21 'st. 1 +onstyt'cji 5P. >ednake, zdaniem C+, reg'"acjaprzyjęta w przepisac* +M nie spe#nia#a wymaga wynikaj;cyc* z art. -( 'st. 2 +onstyt'cji 5P. Popierwsze = nier!wno traktowano spadkoierc!w powo#anyc* do dziedziczenia gospodarstwa ro"nego z'stawy i z testament'. @owodzi#o to, e 'stawodawca nie traktowa# 'stanowionyc* przez sieieogranicze jako koniecznyc* do osi;gnięcia za#oonego ce"'. Po dr'gie = kr;g os! wyznaczonyc* przez'stawodawcę jako spadkoiercy 'stawowi gospodarstwa ro"nego y# oparty na niejedno"ityc*przes#ankac*. M*odzi#o zw#aszcza o osoy, kt!re y#yy powo#ane do dziedziczenia 'stawowego

gospodarstwa ro"nego z przyczyn socja"nyc*. Przepisy te nie gwarantowa#y ani niepodzie"no4cigospodarstwa ro"nego, ani ojęcia go przez osoę najardziej do tego zawodowo i fac*owopredestynowan;. $wr!cono 'wagę, e taki ce" moe zostaD osi;gnięty z powodzeniem przez odpowiednie'kszta#towanie przepis!w o dzia"e spadk'. Po trzecie wreszcie = wskazano, e przyjęta reg'"acjadziedziczenia gospodarstw ro"nyc* ez dostatecznego 'zasadnienia pozawia r!wnej oc*ronyspadkoierc!w dziedzicz;cyc* na zasadac* og!"nyc*.

8 wyrok' z 2.11.200% r.N1%0O, dotycz;cym prewencyjnej kontro"i 'stawy z 2(.3.2002 r. o 'znani' czę4ciP!#wysp' Se"skiego za oszar szczeg!"nie wany d"a orony kraj'N1%1O, C+ orzek# o niezgodno4ci z+onstyt'cj; 5P przepis' art. 1 'st. 2 tej 'stawy, zgodnie z kt!rym spadkoierca, kt!ry nay# wc*odz;c; w sk#ad spadk' nier'c*omo4D na podstawie testament', powinien 'zyskaD zezwo"enie organ'administracji na naycie nier'c*omo4ci pod rygorem 'traty odziedziczonej nier'c*omo4ci na rzecz os!,kt!re y#yy powo#ane do spadk' z 'stawy i to ez ekwiwa"ent'. 5eg'"acja taka prowadzi#a donie'zasadnionego zr!nicowania syt'acji prawnej spadkoierc!w za"enie od tyt'#' ic* powo#ania do

spadk', wrew przyjętej zasadzie, zgodnie z kt!r; nie mona 'za"eniaD

57>5

zakres' oc*rony okre4"onego prawa podmiotowego od sposo' jego naycia, kt!ry zostaje okre4"ony w'stawie.

$wi;zek pomiędzy prawem w#asno4ci i dziedziczenia 'zasadnia oowi;zywanie nakaz' 'szanowaniawo"i w#a4cicie"a jako podstawowego czynnika rozstrzygaj;cego o tym, kom' w razie jego 4mierci maj; przypa4D przedmioty tworz;ce jego maj;tek. 8 tym kontek4cie z konstyt'cyjnej gwarancji prawadziedziczenia wynika prymat dziedziczenia testamentowego w stos'nk' do dziedziczenia 'stawowego.$akwestionowanie wo"i spadkodawcy moe nast;piD jedynie wyj;tkowo i w szczeg!"nie 'zasadnionyc*przypadkac*, przy czym nie jest po;dana nadmierna ingerencja 'stawodawcy w s'werenno4D ostatniejwo"i spadkodawcy7 ingerencja taka moe yD 'znana za nar'szenie istoty prawa dziedziczenia. 8

omawianej sprawie C+ powr!ci# j' do stanowiska zajętego w orzeczeni' z 2.2.1999 r. stwierdzaj;c, esens konstyt'cyjnej gwarancji oc*rony dziedziczenia sprowadza się do nakaz' takiego 'kszta#towaniastosownyc* reg'"acji prawnyc*, kt!re 'mo"iwiaj; spadkodawcy definitywne naycie maj;tk'spadkowego. Cymczasem rozwi;zanie przyjęte w 'stawie *e"skiej powodowa#o, e syt'acja spadkoiercytestamentowego y#a w zasadzie tymczasowa, gdy ostateczne naycie przez niego nier'c*omo4ci y#o'za"enione od zezwo"enia @ow!dcy Barynarki 8ojennej. znacza#o to, e nie wo"a spadkodawcy, a"einne czynniki mia#y decydowaD o tym, czy wo"a ta zostanie zrea"izowana. $daniem C+, wprowadzenieprzeszkody naycia Gnegatywna decyzja @ow!dcy Barynarki 8ojennejH nier'c*omo4ci przezspadkoierc!w powo#anyc* do dziedziczenia z wo"i spadkodawcy stanowi#o zyt da"ek; i niedop'szcza"n; ingerencję w konstyt'cyjne prawo dziedziczenia, zw#aszcza e rozwi;zanie przyjęte przez art. 1 'st. 2



'stawy *e"skiej nie mog#o yD 'znane za konieczne ani pozostaj;ce w rozs;dnej proporcji do ce"'zamierzonego przez 'stawodawcę, tj. oc*rony czę4ci P!#wysp' Seskiego, jako oszar' szczeg!"niewanego d"a orony kraj'. Ponadto, proponowana reg'"acja w istocie stanowi#a formę wyw#aszczeniaspadkoiercy testamentowego, kt!ry nie 'zyska# zezwo"enia, dodatkowo przy rak' jakiegoko"wiekekwiwa"ent'. 8 konsekwencji C+ 'zna#, e rozwi;zanie to wyraLnie nar'sza nakaz r!wnego traktowaniapodmiot!w znajd'j;cyc* się w tej samej syt'acji prawnej.

8 wyrok' z 29..2003 r.N1%2O

, w sprawie dotycz;cej naycia przez spadkoierc!w podatnika podatk' odtowar!w i 's#'g prawa do okre4"enia w decyzji podatkowej prawa do zwrot' na ic* rzecz nadwykipodatk' na"iczonego nad na"enym, jee"i spadkodawca przed 4mierci; nay# prawo do zwrot' podatk',C+ po raz ko"ejny wyja4ni# znaczenie konstyt'cyjnego prawa dziedziczenia i pods'mowa# dotyc*czasowydoroek orzecznictwa w tym zakresie.

$godnie z 'sta"onym orzecznictwem, konstyt'cyjne prawo dziedziczenia stanowi a'tonomiczne pojęcieprawa konstyt'cyjnego i nie moe yD interpretowane przez proste odwo#anie się do oowi;z'j;cego'stawodawstwa.

Pods'mow'j;c, na"ey stwierdziD, e tre4D konstyt'cyjnego prawa dziedziczenia oejm'je następ'j;cee"ementy:

1- nakaz ojęcia 'stawow; reg'"acj; okre4"onej sfery zagadnie powstaj;cyc* w zwi;zk' ze 4mierci;

osoy fizycznej zgodnie z za#oeniami konstyt'cyjnymi7

57?5

&- zakaz aritra"nego przejmowania przez pastwo "' inne podmioty p'"iczne w#asno4ci os!zmar#yc*, co oznacza r!wnie zakaz wprowadzania J'krytegoK wyw#aszczenia przez pozawianiesk#adnik!w maj;tkowyc* os! zmar#yc* stat's' w#asno4ci prywatnej7

)- nakaz 'wzg"ędniania wo"i w#a4cicie"a jako podstawowego czynnika rozstrzygaj;cego o tym, kom'maj; w razie 4mierci przypa4D przedmioty tworz;ce jego maj;tek7 o "osac* maj;tk' spadkowego powinna

w pierwszym rzędzie decydowaD wo"a spadkodawcy, a nie 'sta"one przez 'stawodawcę reg'#ydziedziczenia7

+- wo"no4D rozporz;dzania swoim maj;tkiem na wypadek 4mierci7 przy czym nadmierna ingerencjaorgan!w w#adzy p'"icznej w s'werenno4D ostatniej wo"i spadkodawcy stanowi nar'szenie prawadziedziczenia7

3- oowi;zek 'stanowienia reg'"acji s'sydiarnej w stos'nk' do dziedziczenia opartego na wo"ispadkodawcy i pozwa"aj;cej jednoznacznie 'sta"iD w konkretnym wypadk' kr;g spadkoierc!w7'stawodawca ma przy tym szeroki zakres swoody, reg'"acje 'stawowe powinny jednak odwo#ywaD siędo zak#adanej racjona"no4ci spadkodawcy i mieD na 'wadze pewn; typowo4D rozrz;dzetestamentowyc*7

2- nakaz r!wnego traktowania spadkoierc!w w podonyc* "' z"ionyc* syt'acjac* prawnyc*7 wy!r przez 'stawodawcę okre4"onego mode"' dziedziczenia powinien yD konsekwentny, tzn. 'stawodawcanie moe tworzyD przepis!w wyj;tkowyc* nar'szaj;cyc* zasadę r!wnej oc*rony prawa dziedziczenia7

7- zakaz pozawiania jakiejko"wiek kategorii os! zdo"no4ci do dziedziczenia, czy"i mo"iwo4ci nayciaw#asno4ci i innyc* praw maj;tkowyc* po 4mierci osoy, kt!rej przys#'giwa#y one za ycia7



8- oc*rona praw os!, kt!re 'zyska#y stat's spadkoiercy po 4mierci okre4"onej osoy7 konstyt'cjac*roni prawa nayte w drodze dziedziczenia7

- nakaz takiego 'kszta#towania reg'"acji prawnyc*, ay 'mo"iwiD spadkoiercy definitywne nayciesk#adnik!w maj;tk' spadkowegoN1%%O.

+onstyt'cyjne prawo dziedziczenia nie ma c*arakter' aso"'tnego, jednake ingerencja organ!w w#adzyp'"icznej jest dop'szcza"na w to prawo, pod war'nkiem e 'stanowione ograniczenia ęd; zgodne zzasadami konstyt'cyjnymi wyraonymi w art. %1 'st. % +onstyt'cji 5P. <t;d te 'stawodawca moe,kier'j;c się 'zasadnionymi wzg"ędami, np. wy#;czaD okre4"one prawa z og!"nego mec*anizm'dziedziczenia.

" 2. 9ródła po$skiego prawa spadkowego

Podstawowym Lr!d#em po"skiego prawa spadkowego jest +sięga I Gart. 922=1066H +M, w rzmieni''sta"onym w wynik' ko"ejnyc* nowe"izacji Gpor. / 23H. /a"ey przy tym pamiętaD, e = c*ocia +odekscywi"ny oowi;z'je jako ca#o4D od 1.1.19- r. = przepisy o dziedziczeni' gospodarstw ro"nyc* Gart. 106=1066 +MH wesz#y w ycie wcze4niej, o j' z c*wi"; og#oszenia kodeks', tj. 16..19-( r. Gart. I P8+MH, a

jednocze4nie 'traci#a moc 'stawa z 29.-.19-% r. o ograniczeni' podzia#' gospodarstw ro"nyc*N1%(O

57@5

Gart. I P8+MH. 8sk'tek tego w okresie od 16..19-( r. do %1.12.19-( r. zawarte w kodeksie przepisyszczeg!"ne o dziedziczeni' gospodarstw ro"nyc* oowi;zywa#y ook prawa spadkowego z 19(- r.

sono na"ey wymieniD art. III P8+M. Przepis ten przewid'je specja"n; rekompensatę d"ac'dzoziemca, kt!rego prawa jako spadkoiercy "' zapisoiercy zosta#y wy#;czone "' ograniczone namocy przepis!w szczeg!"nyc* o dziedziczeni' gospodarstw ro"nyc*. owi;z'je on od 16..19-( r.

reg'"owanie zagadnie intertempora"nyc* z dziedziny prawa spadkowego zawarte jest w art. AI=AIIIP8+M. <po4r!d nic* art. A=AIII P8+M, kt!re w tym zakresie dotycz; dziedziczenia gospodarstwro"nyc*, wesz#y w ycie z dniem 16..19-( r. Gart. A P8+MH. /a"ey przy tym mieD na 'wadze, eniekt!re z wymienionyc* przepis!w, woec 'znania ic* za sprzeczne z +onstyt'cj;, nie mog; yDstosowane w sprawac* spadkowyc*, w kt!ryc* wydanie orzeczenia następ'je po 1%.2.2001 r. Gzo. rozdz.II, / 23 i n.H.

$agadnienia intertempora"ne zwi;zane z ko"ejnymi nowe"izacjami reg'"'j;: art. 2 'stawy z 2-.10.1931 r.zmieniaj;ca 'stawę = +odeks cywi"ny, art. 2 i % 'stawy z 2-.%.1962 r. o zmianie 'stawy = +odeks cywi"nyoraz o 'reg'"owani' w#asno4ci gospodarstw ro"nyc*, art. 1( $m+M z 1990 r.

8 odniesieni' do spadk!w otwartyc* przed 1(.2.2001 r., w sk#ad kt!ryc* wc*odzi gospodarstwo ro"ne,zastosowanie znajd'j; przepisy rozporz;dzenia 5B z 12.12.1990 r. w sprawie war'nk!w 'stawowegodziedziczenia gospodarstw ro"nyc*, wydanego na podstawie art. 10-( +M. 8prawdzie C+ zakwestionowa#zgodno4D przepis!w tego rozporz;dzenia z +onstyt'cj;, a"e ty"ko do spadk!w otwartyc* od 1(.2.2001 r.@o spadk!w otwartyc* przed wej4ciem w ycie rozporz;dzenia z 12.12.1990 r., tj. przed 2(.12.1990 r.stos'je się przepisy rozporz;dzenia 5B z 26.11.19-( r.

Przepisy, kt!re merytorycznie na"e; do prawa spadkowego, ze wzg"ęd' na to, e norm'j; przej4cie na

spadkoierc!w okre4"onyc* praw i oowi;zk!w maj;tkowyc* zmar#ego, zawarte s; take w innyc*księgac* +M oraz w 'stawac* szczeg!"nyc*. Przyk#adowo na"ey wskazaD: art. -2, art. 101 § 2, art. (( §% i art. -( § 1 +M.

Istotne znaczenie d"a stosowania prawa spadkowego maj; przepisy o postępowani' nieprocesowym wsprawac* spadkowyc*, zawarte w art. -23=-91 +PM. Ic* szczeg!#owa ana"iza na"ey do na'kipostępowania cywi"nego. 8 niniejszym opracowani' ędzie o nic* da"ej mowa w takim zakresie, w jakim

jest to niezędne do wyja4nienia dzia#ania przepis!w materia"nego prawa spadkowego.



" 7. Podaek spadkow%

/aycie w#asno4ci rzeczy i innyc* praw maj;tkowyc* na podstawie przepis!w prawa spadkowego jestopodatkowane. Podatek spadkowy znany y# j' w staroytno4ci, a oecnie jest instyt'cj; szerokorozpowszec*nion;, znan; w pastwac* o r!nyc* 'strojac* spo#ecznoFgospodarczyc* N1%O. Przepisy, nakt!ryc* się on opiera na"e; wprawdzie do prawa finansowego, jednake wypada je t' pokr!tcesc*arakteryzowaD ze wzg"ęd' na ic* znaczenie praktyczne.

585

8 Po"sce do 1.1.193- r. podatek spadkowy nie y# "egis"acyjnie wyodręniony i y# poierany napodstawie przepis!w dekret' z %.2.19(3 r. o podatk' od naycia praw maj;tkowyc* N1%-O, kt!ry odnosi# sięzar!wno do naycia odp#atnego, jak i nieodp#atnego, przewid'j;c w tym ostatnim wypadk' wysze stawki.$mianę w tym wzg"ędzie przynios#a 'stawa z 19.12.193 r. o podatk' od spadk!w i darowiznN1%3O,'z'pe#niona przez rozporz;dzenie 5B z 16.%.1962 r. w sprawie z#agodzenia oci;e w podatk' odspadk!w i darowiznN1%6O. stawa ta zosta#a następnie 'c*y"ona i zast;piona przez 'stawę z 26.3.196% r. opodatk' od spadk!w i darowizn.

podatkowani' podatkiem od spadk!w i darowizn pod"ega naycie przez osoy fizyczne w#asno4ci

rzeczy znajd'j;cyc* się na terytori'm 5zeczypospo"itej Po"skiej "' praw maj;tkowyc* wykonywanyc* naterytori'm 5zeczypospo"itej Po"skiej, tyt'#em: dziedziczenia, zapis', da"szego zapis', po"eceniatestamentowego, zac*owk', jee"i 'prawniony nie 'zyska# go w postaci 'czynionej przez spadkodawcędarowizny "' w drodze dziedziczenia a"o w postaci zapis' Gart. 1 'st. 1 P<p@arH. podatkowani'pod"ega r!wnie naycie praw do wk#ad' oszczędno4ciowego na podstawie dyspozycji wk#adem nawypadek 4mierci oraz naycie 'czestnictwa na podstawie dyspozycji 'czestnika f'nd'sz' inwestycyjnegootwartego a"o specja"istycznego f'nd'sz' inwestycyjnego otwartego na wypadek 4mierci Gart. 1 'st. 2P<p@arH. podatkowane jest r!wnie naycie w#asno4ci rzeczy znajd'j;cyc* się za granic; "' prawmaj;tkowyc* wykonywanyc* za granic;, jee"i w c*wi"i otwarcia spadk' naywca y# oywate"em po"skim"' mia# miejsce sta#ego poyt' na terytori'm 5P Gart. 2 P<p@arH.

owi;zek podatkowy ci;y na naywcy w#asno4ci rzeczy i praw maj;tkowyc* Gart. P<p@arH.$godnie z art. - 'st. 1 P<p@ar, oowi;zek podatkowy powstaje:

1- przy nayci' spadk' w drodze dziedziczenia = z c*wi"; przyjęcia spadk'7 z zastrzeeniem art. - 'st. (P<p@ar, e jee"i naycie niezg#oszone do opodatkowania stwierdzono następnie pismem, oowi;zekpodatkowy powstaje z c*wi"; sporz;dzania pisma, a jee"i pismem takim jest orzeczenie s;d', tooowi;zek podatkowy powstaje z c*wi"; 'prawomocnienia się orzeczenia7

&- przy nayci' w drodze zapis', da"szego zapis' "' z po"ecenia testamentowego = z c*wi"; wykonaniazapis', da"szego zapis' "' po"ecenia7

)- przy nayci' tyt'#em zac*owk' = z c*wi"; zaspokojenia roszczenia "' jego czę4ci7

+- przy nayci' praw do wk#ad!w oszczędno4ciowyc* okre4"onyc* w art. 1 'st. 2 P<p@ar = z c*wi";

4mierci wk#adcy7

3- przy nayci' jednostek 'czestnictwa okre4"onyc* w art. 1 'st. 2 P<p@ar = z c*wi"; 4mierci'czestnika f'nd'sz' inwestycyjnego.

owi;zek podatkowy nie powstaje w wypadk' następ'j;cyc* stan!w faktycznyc* Gart. % P<p@arH:

1- naycie w#asno4ci rzeczy r'c*omyc* znajd'j;cyc* się na terytori'm 5P "' praw maj;tkowyc*pod"egaj;cyc* wykonani' na terytori'm 5P, jee"i w dni' naycia ani



585

naywca, ani te spadkodawca nie y"i oywate"ami po"skimi i nie mie"i miejsca sta#ego poyt' "'siedziy na terytori'm 5P7

&- naycie w drodze spadk' praw a'torskic* i praw pokrewnyc*, praw do projekt!w wyna"azczyc*,znak!w towarowyc* i wzor!w zdoniczyc* oraz wierzyte"no4ci wynikaj;cyc* z naycia tyc* praw7

)- naycie w drodze dziedziczenia 4rodk!w z pracowniczego program' emeryta"nego7

+- naycie w drodze spadk' 4rodk!w zgromadzonyc* na rac*'nk' zmar#ego cz#onka otwartegof'nd'sz' emeryta"nego7

3- naycie w drodze spadk' 4rodk!w zgromadzonyc* na indywid'a"nym koncie emeryta"nym.

Przepis art. ( P<p@ar zawiera kata"og przedmiotowyc* zwo"nie podatkowyc*, kt!re stos'je się, jee"iw c*wi"i naycia naywca posiada# oywate"stwo po"skie "' oywate"stwo jednego z pastw

cz#onkowskic* nii )'ropejskiej "' pastw cz#onkowskic* )'ropejskiego Poroz'mienia o 8o"nym Sand"'G)&CQH = stron 'mowy o )'ropejskim szarze ospodarczym "' mia# miejsce zamieszkania naterytori'm 5P "' na terytori'm takiego pastwa. $wo"nienia przedmiotowe oejm'j;:

1- naycie w#asno4ci "' prawa 'ytkowania wieczystego nier'c*omo4ci "' jej czę4ci wraz z czę4ciamisk#adowymi7

&- naycie praw do wk#ad!w w ro"niczej sp!#dzie"ni prod'kcyjnej "' w sp!#dzie"ni k!#ek ro"niczyc*7

)- naycie w drodze dziedziczenia praw do wk#ad' mieszkaniowego w sp!#dzie"ni mieszkaniowej przezosoę za"iczan; do I i II gr'py podatkowej, jee"i spe#nia war'nki okre4"one w art. 1- 'st. 2 pkt 2=P<p@ar7

+- naycie w drodze spadk':

3- naycie przez ro"nika pojazd!w ro"niczyc* i maszyn ro"niczyc* oraz czę4ci do tyc* pojazd!w imaszyn, pod war'nkiem e te pojazdy i maszyny ro"nicze w ci;g' trzec* "at od daty otrzymania niezostan; przez naywcę sprzedane "' darowane osoom trzecim7 niedotrzymanie tego war'nk'powod'je 'tratę zwo"nienia7

2- naycie w drodze spadk' prawa do rekompensaty w roz'mieni' 'stawy z 6.3.200 r. o rea"izacjiprawa do rekompensaty z tyt'#' pozostawienia nier'c*omo4ci poza oecnymi granicami 5P N1(2O.

8ysoko4D zoowi;zania podatkowego jest 'za"eniona od za"iczenia naywcy do okre4"onej gr'py

podatkowej Gart. 1( P<p@arH. sta"enie przyna"eno4ci do odno4nej gr'py podatkowej wymaga'wzg"ędnienia stos'nk' osoistego naywcy do osoy, po kt!rej zosta#y nayte rzeczy i prawamaj;tkowe. @o I gr'py podatkowej za"icza się: ma#onka, zstępnyc*, wstępnyc*, pasiera, zięcia,synow;, rodzestwo, ojczyma, macoc*ę, te4ci!w, przy czym za rodzic!w w roz'mieni' 'stawy 'waa sięr!wnie przysposaiaj;cyc*, a za zstępnyc* take przysposoionyc* i ic* zstępnyc*. r'pę II podatkow; stanowi;: zstępni rodzestwa, rodzestwo rodzic!w, zstępni i ma#onkowie pasier!w, ma#onkowierodzestwa i rodzestwo ma#onk!w, ma#onkowie rodzestwa ma#onk!w, ma#onkowie innyc*zstępnyc*. @o III gr'py podatkowej za"icza się innyc* naywc!w.

stawa z 1-.11.200- r. o zmianie 'stawy o podatk' od spadk!w i darowizn oraz 'stawy o podatk' odczynno4ci cywi"noprawnyc*N1(%O, kt!ra wesz#a w ycie 1.1.2003 r., doda#a przepis art. (a P<p@ar,



oejm'j;cy najszersze zwo"nienia podatkowe, dotycz;ce nieodp#atnego naycia rzeczy i prawmaj;tkowyc* przez naj"iszyc* cz#onk!w rodziny, tj. ma#onka, zstępnyc*, wstępnyc*, rodzestwo,pasier!w, ojczyma i macoc*ę. 8 gr'pie tej nie zna"eL"i się zięciowie, synowe oraz te4ciowie, na"e;cy doI gr'py podatkowej. zyskanie zwo"nienia podatkowego przez 'prawnione z 'stawy podmioty 'za"enione

jest od zg#oszenia naycia w#asno4ci rzeczy "' praw maj;tkowyc* w#a4ciwem' nacze"nikowi 'rzęd'skarowego w terminie - miesięcyN1((O od dnia powstania oowi;zk' podatkowego powsta#ego napodstawie art. - 'st. 2 pkt 1=6 i 'st. 2 P<p@ar, a w przypadk' naycia w drodze dziedziczenia wterminie - miesięcy od 'prawomocnienia się orzeczenia s;d' stwierdzaj;cego naycie spadk'. >ee"inaywca dowiedzia# się o nayci' w#asno4ci rzeczy "' praw maj;tkowyc* po 'p#ywie powyszegotermin', zwo"nienie podatkowe stos'je się, gdy naywca zg#osi te rzeczy "' prawa maj;tkowenacze"nikowi 'rzęd' skarowego, nie p!Lnej ni w terminie - miesięcy od dnia, w kt!rym dowiedzia# się oic* nayci', oraz 'prawdopodoni fakt p!Lniejszego powzięcia

5875

wiadomo4ci o ic* nayci'. 8 przypadk' niespe#nienia powyszyc* war'nk!w, naycie w#asno4ci rzeczy"' praw maj;tkowyc* pod"ega opodatkowani' na zasadac* okre4"onyc* d"a naywc!w za"iczonyc* do Igr'py podatkowej.

Podstawę opodatkowania stanowi warto4D naytyc* rzeczy i praw maj;tkowyc* po potr;ceni' d#'g!w i

cięar!w Gczysta warto4DH, 'sta"ona wed#'g stan' rzeczy i praw maj;tkowyc* w dni' naycia i cenrynkowyc* z dnia powstania oowi;zk' podatkowego Gart. 3 'st. 1 P<p@arH. >ee"i spadkoierca "'zapisoierca zosta# oci;ony oowi;zkiem wykonania po"ecenia "' zapis', warto4D oci;enia z tegotyt'#' stanowi cięar spadk' Gzapis'H, o i"e po"ecenie zosta#o wykonane Gart. 3 'st. 2 P<p@arH. @od#'g!w i cięar!w za"icza się r!wnie koszty "eczenia i opieki w czasie ostatniej c*oroy spadkodawcy,

jee"i nie zosta#y pokryte za jego ycia i z jego maj;tk', koszty pogrze' spadkodawcy, #;cznie znagrokiem, w takim zakresie, w jakim koszty te odpowiadaj; zwyczajom przyjętym w danym 4rodowisk',

jee"i nie zosta#y pokryte z maj;tk' spadkodawcy, z zasi#k' pogrzeowego "' nie zosta#y zwr!cone winnej formie, oraz koszty postępowania spadkowego, wynagrodzenie wykonawcy testament', oowi;zkiwykonania zapis!w i po"ece zamieszczonyc* w testamencie, wyp#at z tyt'#' zac*owk' oraz inneoowi;zki wynikaj;ce z przepis!w +M dotycz;cyc* spadk' Gart. 3 'st. % P<p@arH.

stawa przewid'je kwotę wo"n; od podatk', kt!rej wysoko4D 'za"eniona jest od za"iczenia naywcy doodpowiedniej gr'py podatkowej Gart. 9 P<p@arH. $e wzg"ęd' na to, e za"iczenie do gr'py podatkowej

następ'je na podstawie osoistego stos'nk' naywcy do osoy, po kt!rej nast;pi#o naycie rzeczy i prawmaj;tkowyc*, kwota wo"na od podatk' jest tym wysza, im więzy osoiste pomiędzy naywc;, a oso; pokt!rej dziedziczy, y#y "isze.

Podatek na"icza się od nadwyki podstawy opodatkowania ponad kwotę wo"n; od podatk' wed#'gstawek kwotowoFprocentowyc* oraz procentowyc* wskazanyc* w art. 1 P<p@ar. Podstawaopodatkowania moe yD oniona przy zastosowani' tzw. '"gi mieszkaniowej przewidzianej w art. 1-P<p@ar. "gę tę mona zastosowaD przy nayci' w drodze dziedziczenia, zapis', da"szego zapis' "'po"ecenia testamentowego w#asno4ci 'dynk' mieszka"nego "' "oka"' mieszka"nego stanowi;cegoodręn; w#asno4D, sp!#dzie"czego w#asno4ciowego prawa do "oka"' mieszka"nego "' 'dzia#' w takimprawie, sp!#dzie"czego prawa do dom' jednorodzinnego "' 'dzia#' w takim prawie. 8 takim wypadk' niew"icza się do podstawy opodatkowania ic* czystej warto4ci do #;cznej wysoko4ci nieprzekraczaj;cej 110m2 powierzc*ni 'ytkowej 'dynk' "' "oka"'. "ga ta oejm'je naywc!w na"e;cyc* do I i II gr'pypodatkowej, a w przypadk' naywc!w na"e;cyc* do III gr'py podatkowej skorzystaD z '"gi mog; ty"ko

osoy, kt!re sprawowa#y opiekę nad wymagaj;cym takiej opieki spadkodawc;, na podstawie pisemnej'mowy z podpisem notaria"nie po4wiadczonym, przez co najmniej dwa "ata od po4wiadczenia podpis!wprzez notari'sza. <korzystanie z '"gi jest 'za"enione od tego, czy naywcy spe#niaj; #;cznie przes#ankiwskazane w art. 1- 'st. 1 P<p@ar. 8 odniesieni' do naywc!w wskazanyc* w art. (a P<p@ar,kt!ryc* oejm'je ca#kowite zwo"nienie podatkowe, zastosowanie '"gi mieszkaniowej ma miejsce ty"ko wwypadk' niespe#nienia przez te osoy war'nk!w zwo"nienia okre4"onyc* w art. (a P<p@ar.

5885



N1O /iniejsze opracowanie stanowi akt'a"izację i rozwinięcie rozdzia#' I <ystem' Prawa Mywi"nego, t. Ia'torstwa J. S. Piątowskiego, dokonane przez A. Kawałko i H. Witczak .

N2O/a temat teorii wo"i zo. J. wiazdo+orski , Pr!a korekt'ry, s. - i n.7 A. J-drze%ewska, +oncepcja

o4wiadczenia wo"i, s. - i n.7 3. 4adwa(ski , w: <ystem PrPryw, t. 2, 2002, rozdz. I, / %1 i n.7 Wo#ter ,Eg!atowicz , Ste*a!iuk , Prawo cywi"ne, 2001, s. 29.

N%O/a temat pojęcia prawa podmiotowego zo. ). Pyziak5Sza*!icka, w: <ystem PrPryw, t. 1, s. -63 i n. i

powo#ana tam "iterat'ra.

N(Owiazdo+orski , Prawo spadkowe, 199, s. 1--=1-3. Pog";dy swoje a'tor sform'#owa# na t"e reg'"acji

Pr<padk, a"e po wej4ci' w ycie przepis!w +M nie '"eg#y one istotnej zmianie.

NOWo#ter , Eg!atowicz , Ste*a!iuk , Prawo cywi"ne, 2001, s. 1(07 S. rzybowski , w: <ystem, t. I, 196, s. 2%.

N-O A. 1ha!owicz , 5ecenzja pracy >. wiazdomorskiego, Prawo spadkowe, 5P)i< 199, /r (, s. 192=19%.$o. take S. Szer , 5ecenzja, PiP 199, /r 6=9, s. (1-.

N3O$o. A. Sz,u!ar , wagi o pojęci' prawa dziedziczenia, 5ej. 2002, /r , s. 20. $daniem A. Sz,u!ara

konstyt'cyjne 'jęcie oc*rony dziedziczenia w przepisac* art. 21 'st. 1 i art. -( 'st. 2 +onstyt'cji 5P, jako

nadrzędne w stos'nk' do reg'"acji zawartej w prawie spadkowym przes;dza r!wnie o istnieni'podmiotowego prawa dziedziczenia w znaczeni' cywi"istycznym. /a temat konstyt'cyjnyc* za#oepo"skiego prawa spadkowego zo. rozdz. I, / -%.

N6OPog";d taki w nowszej "iterat'rze prezent'je r!wnie Skowro(ska5Bocia!, Prawo spadkowe, 200-, s. %2.

Q'torka wskaz'je jedynie na teoretycznopoznawczy wa"or konstr'owania podmiotowego prawadziedziczenia i wyraa w;tp"iwo4D co do korzy4ci praktycznyc* p#yn;cyc* z takiej konstr'kcji. $ po"emik; woec stanowiska . Skowro(skie%5Bocia! wyst;pi# 2. Sokołowski , 5ecenzja, +PP 1996, /r %, s. 6(,wskaz'j;c, e przyjęcie podmiotowego prawa do dziedziczenia pozwa"a sk'teczniej c*roniD interesyspadkoiercy, wzmacniaj;c jego pozycję wzg"ędem wierzycie"i, a take 'mo"iwia pe#niejsz; ana"izęsamego wykonywania tego prawa podmiotowego w syt'acji konf"ikt' interes!w ki"k' spadkoierc!w.

N9Oszerniej o tym wiazdo+orski , Prawo spadkowe, 199, s. 1-37 por. H. Bartho#o+eyczik , )rrec*t,

BTnc*en=Eer"in 19-(, s. -7 H. Bro= , )rrec*t, +U"n=Eer"in=BTnc*en 200(, s. %.

N10OCak te w zasadzie K. a!dor , Prawa podmiotowe tymczasowe GekspektatywyH, 8roc#aw 19-6, s. 12.

/atomiast S. rzybowski , w: <ystem, t. I, 193(, s. 223, jako ekspektatywę okre4"a syt'ację spadkoiercy



podstawionego Gart. 9-% +MH, co nie wydaje się 'zasadnione. 8 doktrynie na t"e +M niem., z kt!rejwywodzi się koncepcja ekspektatywy G A!wartscha*tsrecht H, do kategorii tej za"icza się 'prawnieniaspadkoiercy podstawionego ty"ko przy podstawieni' powierniczym Gw okresie między otwarciem spadk'a zaj4ciem zdarzenia war'nk'j;cego jego przej4cie na spadkoiercę podstawionegoH7 zo. take )./iedo0,iał , <wooda testowania, s. 13, kt!ry wyk"'cza przyjęcie konstr'kcji ekspektatywy d"a okre4"eniasyt'acji spadkoiercy przed otwarciem spadk'.

N11OPor. A. 1#eszko, mowy dotycz;ce spadk', s. 6(27 ). /iedo0,iał , <wooda testowania, s. 13.

N12OCak te ). /iedo0,iał , <wooda testowania, s. 16=19.

N1%O/aycie to jednak nie ma c*arakter' definitywnego, zo. rozdz. II, / 102.

N1(OCak te A. 1#eszko, mowy dotycz;ce spadk', s. 6(%, kt!ry twierdzi, e konstr'kcja podmiotowego

prawa do spadk' y#ay mo"iwa ty"ko w tyc* systemac* prawnyc*, kt!re nie wi;; naycia spadk' zc*wi"; jego otwarcia.

N1OPodni!s# je A. 1ha!owicz , 5ecenzja, s. 192=19%.

N1-OPor. art. %2 +M a'str.

N13O$o. rozdz. III.

N16OIII M -%R-%, </ 19-, /r 12, poz. 200.

N19OMo do stwierdzenia naycia spadk' i po4wiadczenia dziedziczenia zo. rozdz. II.

N20O$o. w tej kwestii 2. 'ybowski , c*rona w#asno4ci w po"skim prawie cywi"nym, 8arszawa 19-9, s. 2%9=2(1.

N21OIII M -%R-%, </ 19-, /r 12, poz. 200.

N22O



$o. A. Sz,u!ar , wagi o pojęci' prawa dziedziczenia, s. 21.

N2%OPog";d o istnieni' szczeg!"nego prawa podmiotowego dziedziczenia, odręnego od praw sk#adaj;cyc*

się na spadek, oejm'j;cego take pewne stany faktyczne prawnie c*ronione, kt!ryc* podmiotem y#spadkodawca, z powo#aniem się na przekonywaj;ce arg'menty J. S. Piątowskiego i A. Sz,u!ara,prezent'je r!wnie ). Pyziak5Sza*!icka, w: <ystem PrPryw, t. 1, s. 3%%=3%(.

N2(O$o. wiazdo+orski , Prawo spadkowe, 1932, s. 161. dmiennie A. Sz,u!ar , wagi o pojęci' prawa

dziedziczenia, s. 207 por. ). /iedo0,iał , <wooda testowania, s. 1-%.

N2O6. !!eccerus, H. $. /i,,erdey , Q""gemeiner Cei" des ETrger"ic*en 5ec*ts, CTingen 199, s. (-3.

Q'torzy 'znaj; je za prawo do ca#o4ci spadk' i wi;; 4ci4"e z oc*ron; dziedziczenia.

N2-O/atomiast zdaniem A. Sz,u!ara, konstr'kcja prawa podmiotowego dziedziczenia odgrywa istotn; ro"ę

take poza zakresem oc*rony dziedziczenia. Istotne znaczenie ma przy tym s;dowe stwierdzenie nayciaspadk', kt!re jest orzeczeniem 'sta"aj;cym podmiotowe prawo dziedziczenia spadkoiercy, przejawiaj;cesię w jego w#adztwie nad spadkiem. /ajistotniejszym arg'mentem przes;dzaj;cym o istnieni'podmiotowego prawa dziedziczenia ma yD rzmienie art. 1023 +M. Przepis ten c*roni jednocze4nieinteresy os! trzecic* powo#'j;cyc* się na to, e spadkoierca 'zyska# stwierdzenie naycia spadk' Gart.1026 +MH. $o. A. Sz,u!ar , wagi o pojęci' prawa dziedziczenia, s. 21 i n.

N23O A. 1ha!owicz , 5ecenzja, s. 19%.

N26OH. Bartho#o+eyczik , )rrec*t, s. .

N29OCak S. rzybowski , w: <ystem, t. I, 196, s. 2%7 zo. take ). /iedo0,iał , <wooda testowania, s. 1.

N%0OCak te ). Pyziak5Sza*!icka, w: <ystem PrPryw, t. 1, s. 3%2.

N%1Owiazdo+orski , Prawo spadkowe, 1932, s. 2-9. Cak np. w razie niespe#nienia "' niena"eytegospe#nienia 4wiadczenia ęd;cego przedmiotem zapis' oci;ony odpowiada woec zapisoiercy zawynik#; st;d szkodę na zasadac* art. (31 i n. +M Gorz. </ z 1.-.19- r., I M5 32R-, </ 19--, /r 12,poz. 21(H. $o. wyr. </ z 1.9.1936 r., III M5/ 1-0R36, niep'".7 'c*w. </ z %1.1.2001 r., III M$P 0R00,</ 2001, /r 3=6, poz. 99.

N%2O



Cak K. a!dor , Prawa podmiotowe tymczasowe, s. %7 na"ey przy tym podkre4"iD, e a'tor 'waaekspektatywę za prawo podmiotowe.

N%%O@ziedziczne, a"e ty"ko w zakresie ograniczonym przez art. 1002 +M, jest ty"ko j' powsta#e roszczenie o

zac*owek.

N%(O$acz;tki tej instyt'cji wywodz; się prawdopodonie z k'"t' przodk!w i zwi;zanej z nim idei, e

spadkoierca kontyn''je osoowo4D zmar#ego. $o. 4. 2aube!sch#ag , 5zymskie prawo prywatne na t"epraw antycznyc*, 8arszawa 19, s. 23.

N%OK. )arks, ". !ge#s, @zie#a, t. 1-, 8arszawa 19-6, s. (11.

N%-O

8 "iterat'rze po"skiej najoszerniej ewo"'cję tę przedstawi# H. Fwiątkowski , Prawo spadkowe w $<55,PiP 19(3, /r 1, s. 3( i n.7 zo. te S. Szer , $ zagadnie kodyfikacji, s. 91 i n.7 wiazdo+orski , Prawospadkowe, 199, s. 11=1.

N%3OCak te wiazdo+orski , Prawo spadkowe, 1932, s. 13.

N%6O8 "iterat'rze wyraony zosta# pog";d, zgodnie z kt!rym system zac*owk' stwarza nie ty"e prawne, i"e

raczej gospodarcze ograniczenie swoody testowania. Cak S. W&%cik , w: <ystem, t. I, s. 13. Por. .Skowro(ska5Bocia!, +omentarz do +M, +s. I, 2003, s. 32.

N%9OS. W&%cik , c*rona interes!w, s. 13-.

N(0O$o. rozdz. III.

N(1O$o. np. wyr. </ z 1.-.19- r., I M5 32R-, </ 19--, /r 12, poz. 21(7 'c*w. </ z 1(.10.19-6 r., III M$P

91R-6, </ 19-9, /r -, poz. 10%.

N(2O@z.. /r -%, poz. %(- ze zm.

N(%OPrzepis o dziedziczeni' spadk' przez gminę sta# się nieakt'a"ny z c*wi"; wej4cia w ycie 'stawy z

20.%.190 r. o terenowyc* organac* jedno"itej w#adzy pastwowej, @z.. /r 1(, poz. 1%0 ze zm.



N((O@ekret z 22.1.19(- r. = Prawo rodzinne, @z.. /r -, poz. 2.

N(OM*odzi#o t' o dzieci, w stos'nk' do kt!ryc* ojcostwo zosta#o 'sta"one s;downie w tryie procesowym, a

kt!re nie zosta#y p!Lniej 'prawnione G ,er subseGue!s +atri+o!iu+H ani zr!wnane orzeczeniem w#adzyopiek'czej. Mo do nieznanyc* dzisiejszem' praw' po"skiem' instyt'cji 'prawnienia i zr!wnania zo. art.-% i art. -9=32 dekret' z 22.1.19(- r. = Prawo rodzinne.

N(-O@z.. /r %(, poz. %09. 8 kwestii znaczenia tego zastrzeenia zo. 'c*w. </ G3H z -.10.191 r., M (2-R1,</ 192, /r 1, poz. oraz orz. </ z 11.-.19- r., I M5 19R, </ 196, /r 2, poz. %%. Por.wiazdo+orski , Prawo spadkowe, 199, s. 2-.

N(3OJ. Wasi#kowski , +odyfikacja, s. 37 S. Szer , $ zagadnie kodyfikacji, s. 921 i n.

N(6O$o. J. wiazdo+orski , @ziedziczenie 'stawowe7 K. Przybyłowski , <wooda testowania, s. 221=261.

N(9O+omisja +odyfikacyjna zosta#a powo#ana zarz;dzeniem /r 223 Prezesa 5B z 2%.6.19- r., B.P. /r 30,

poz. 6-. szerniej o jej dzia#a"no4ci W. $zach&rski , Przeieg prac, s. i n.

N0OJ. S. Piątowski , 3 pro"ematyki7 A. Ste#+achowski , <prawy dzia#owe gospodarstw ro"nyc* w "atac* 192=

199, EB< 199, /r 12. $o. te J. S. Piątowski , Pro"ematyka prawna orot' gr'ntami c*#opskimi,8arszawa 19-1, s. 1%9 i n.

N1Ostawa z 16.-.199 r. o zawieszani' niekt!ryc* sp#at spadkowyc*, @z.. /r %-, poz. 223.

N2Oc*w. </ z 23.2.19-0 r., I M %(R9, </ 19-0, /r 2, poz. %1.

N%O

$o. np. A. Sze+berg , Przemiany str'kt'ry agrarnej gospodarstw c*#opskic* w "atac* 192=19-0,8arszawa 19-2. Bona jednak przyp'szczaD, e pewna czę4D Gciemna "iczaH wykazanyc* statystyczniepodzia#!w gospodarstw ro"nyc* mia#a c*arakter fikcyjny Gw ce"' 'niknięcia progresji podatk' gr'ntowegoH.

N(OII P"en'm +M P$P5. Podstawowe dok'menty, 8arszawa 19-%, s. -6 i 12-.

NO



@z.. /r 26, poz. 1-6.

N-OPodzia# y# dop'szcza"ny ty"ko z zac*owaniem norm oszarowyc*, kt!re okre4"i#o wydane na podstawie

'stawy rozp. 5B z 19.3.19-% r. w sprawie ograniczenia podzia#' gospodarstw ro"nyc*, @z.. /r %-, poz.206.

N3Oc*w. </ z 20.12.19-% r., III M -1R-%, </ 19-(, /r (, poz. --.

N6OB. Kordasiewicz , Cestamentowe dziedziczenie, s. %3 i n.

N9OJ. Wasi#kowski , c*wa"enie kodeks', s. -3.

N-0O8 zwi;zk' z 'znaniem przez C+ wyr. z %1.1.2001 r. GP (R99, C+ 2001, /r 1, poz. H przepis!w o

szczeg!"nyc* war'nkac* dziedziczenia 'stawowego gospodarstw ro"nyc* za niezgodne z +onstyt'cj; 5P,o szczeg!"nym prawie spadkowym mona m!wiD jedynie w odniesieni' do przepis!w reg'"'j;cyc*dziedziczenie spadk!w oejm'j;cyc* gospodarstwa ro"ne, kt!re zosta#y otwarte przed dniem og#oszeniawyr. C+, tj. przed 1(.2.2001 r. ecnie powo#anie do dziedziczenia gospodarstwa ro"nego następ'jezgodnie z zasadami powszec*nego prawa spadkowego. <padki oejm'j;ce gospodarstwa ro"ne s; traktowane w spos! szczeg!"ny i to nieza"enie od tyt'#' powo#ania do dziedziczenia dopiero w dzia"espadk', a nie przy powo#ywani' spadkoierc!w do dziedziczenia. Por. S. W&%cik , niekt!ryc*'reg'"owaniac*, s. 1(6-=1(63. $o. te 4.Sztyk , @zia# spadk' i zniesienie wsp!#w#asno4ci gospodarstwaro"nego, 5ej. 2001, /r 11, s. (% i n.

N-1O8prowadzone zmiany szczeg!#owo przedstawi# B. 'obrza(ski , >akie zmiany, s. ( i n. $o. te

J.wiazdo+orski , Prawo spadkowe w kodeksie cywi"nym P5A.

N-2Oszerniej o tym B. Kordasiewicz , Cestamentowe dziedziczenie, s. 2=%(.

N-%O@z.. /r 23, poz. 22. /a temat tej nowe"izacji zo. w szczeg!"no4ci: S. Szer , /owe przepisy, s. -=197 J.

wiazdo+orski , $miany przepis!w, s. 29=((7 J. )a%orowicz , $miany w kodeksie, s. 131=1637 J. S.

Piątowski , reg'"owanie w#asno4ci, s. 26%=2937 A. 3ie#i(ski , @ziedziczenie gospodarstw ro"nyc*, s. 1=2%.

N-(O@z.. /r (6, poz. 26% ze zm.

N-O



szerniej o tym B. Kordasiewicz , Cestamentowe dziedziczenie, s. 1%(7 J. S. Piątowski , B. Kordasiewicz ,@ziedziczenie gospodarstw ro"nyc*, s. 9.

N--O@z.. /r 11, poz. 61.

N-3O8 "iterat'rze post'"at taki przedstawi# S. W&%cik , @ziedziczenie 'stawowe, s. 26-.

N-6O$o. szerzej rozdz. III, / 109=113.

N-9OPotrzea nowe"izacji +M w zakresie mo"iwo4ci 'stanowienia f'ndacji w testamencie i przyznania jej

zdo"no4ci do dziedziczenia y#a post'"owana przez doktrynę. $o. w szczeg!"no4ci S. W&%cik , potrzeie, s. -3=3.

N30O@z.. /r , poz. %16.

N31O$o. szerzej rozdz. III, / 116.

N32OJ. Pietrzykowski , /owy stan prawny w zakresie dziedziczenia gospodarstw ro"nyc* oraz ic* podzia#', /P

1990, /r 10=12, s. (.

N3%O@z.. /r (, poz. %0( ze zm.

N3(O$o. ocenę tyc* 'reg'"owa dokonan; przez S. W&%cika, niekt!ryc* 'reg'"owaniac*, s. 1(63=1(66.

N3OJ. Pietrzykowski , /owy stan prawny, s. 3.

N3-O@z.. /r 6%, poz. (13.

N33O@z.. /r 11(, poz. (2.

N36O



/a temat ewo"'cji przepis!w dotycz;cyc* zdo"no4ci do dziedziczenia f'ndacji zo. H. $ioch, w: H.$ioch, A. Kidyba, stawa o f'ndacjac*. +omentarz, 8arszawa 2003, s. %0 i n.

N39O@z.. /r 10-, poz. --6 ze zm.

N60O@z.. /r 11%, poz. 96( ze zm.

N61O@z.. /r 2, poz. %2.

N62OP (R99, @z.. /r 11, poz. 91.

N6%O@z.. /r 69, poz. 19 ze zm.

N6(O@z.. /r 161, poz. 1263.

N6OCekst jedn.: @z.. z 2002 r. /r 21, poz. 162% ze zm.

N6-O

8 4wiet"e oowi;z'j;cyc* w prawie po"skim norm intertempora"nyc* Gart. AI P8+MH przepisy 'stawy wwersji zmienionej maj; zastosowanie do spadk!w otwartyc* od dnia jej wej4cia w ycie.

N63O+omisja +odyfikacyjna Prawa Mywi"nego przedstawi#a trzy ko"ejne projekty nowe"izacji przepis!w prawa

spadkowego w zakresie dziedziczenia 'stawowego = z 1(.%.2003 r., 19.2.2006 r., 2(.11.2006 r.

N66OPor. A. 6. . A. Sti##e, Po"skoF*o"enderski, s. 9( i n.

N69O$o. H. Witczak , prawnienia rodzic!w i dziadk!w spadkodawcy w dziedziczeni' 'stawowym w nowymstanie prawnym, BoP 2009, /r 11.

N90OPrzyjęte rozwi;zanie rozstrzyga jednoznacznie w;tp"iwo4ci, kt!re mog#y powstaD na t"e reg'"acji sprzed

$m+M z 2009 r. co do tego, czy w przypadk' rak' 'sta"enia ojcostwa spadkodawcy za jego ycia, matkapowinna dziedziczyD wszystko co powinno przypadaD oojg' rodzicom, czy te ty"ko to co przypada

jednem' rodzicowi.



N91OPor. art. 11(6 +M ros.7 przy czym z 'stawy dziedzicz; osoy trwa"e niezdo"ne do pracy, jee"i nie kr!cej

ni rok przed otwarciem spadk' pozostawa#y na 'trzymani' spadkodawcy, nieza"enie od tego, czymieszka#y razem z nim czy osono. $godnie z art. 12-( +M 'kraiskiego w czwartym kręg' dziedziczenia'stawowego dziedzicz; osoy, kt!re mieszka#y ze spadkodawc; nie mniej ni pięD "at do czas' otwarciaspadk'7 w pi;tym kręg' dziedziczenia 'stawowego dziedzicz; 'trzymankowie spadkodawcy, nawet je4"inie y"i cz#onkami jego rodziny. $a 'trzymanka 'waa się osoę niepe#no"etni; "' trwa"e niezdo"n; dopracy, nawet jee"i nie y#a cz#onkiem rodziny spadkodawcy, a"e przez nie mniej ni pięD "at pozostawa#ana 'trzymani' spadkodawcy i y#o to jedyne "' g#!wne Lr!d#o jej 'trzymania Gart. 12- 'st. 2 +M'kraiskiegoH.

N92OS. W&%cik , c*rona interes!w, s. 160=161 i powo#ana tam "iterat'ra.

N9%O$o. w szczeg!"no4ci 3. 4adwa(ski , $a#oenia da"szyc* prac, s. 11.

N9(O<zerzej na ten temat J. 3rałek , /iegodno4D dziedziczenia, s. 20% i n.

N9O$o. ). A. 3achariasiewicz , $ac*owek czy rezerwa?, s. 160 i n.

N9-O$o. W. Kurowski , <tos'nki między wsp!#spadkoiercami, s. 1%% i n.

N93O$o. ). "ras, @zia# spadk', s. 22 i n.

N96O$o. . 4ott5Pietrzyk , mowa dziedziczenia, s. 1-2 i n.

N99O$o. J. &recki , mowa darowizny, s. %( i n.

N100O$o. W. K#yta, Cestamenty wsp!"ne, s. 11% i n.

N101O2. Pa%or , projekcie *armonizacji, s. 661.

N102O$o. J. Pazda!, +' jedno"item', s. 9=10, 1=13, 16=20.



N10%O). Pazda!, Prawo spadkowe, s. 16%.

N10(O<zczeg!#owo na temat przeieg' prac nad $ie"on; +sięg; zo. ). Pazda!, Prawo spadkowe, s. 1627

tene, $ie"ona +sięga o dziedziczeni', s. 13=20 oraz 2. Pa%or , projekcie *armonizacji, s. 636=639.

N10O). Pazda!, $ie"ona +sięga o dziedziczeni', s. 1-.

N10-O<zerzej na ten temat K. rzybczyk , ). Sz,u!ar , /otaria"ne po4wiadczenie, s. (( i n.

N103O

<zerzej na ten temat ). Jagie#ska, 5ejestr testament!w, s. 6% i n.

N106O2. Pa%or , projekcie *armonizacji, s. 660=661. $o. te ). Pazda!, Po"skoF*o"enderska wymiana

pog";d!w, s. 167 tene, $ie"ona +sięga o dziedziczeni', s. 2-.

N109O8 pierwotnym tek4cie +onstyt'cji P5A oc*rony dziedziczenia dotyczy# przepis art. 12, kt!ry dek"arowa#

'znanie i oc*ronę indywid'a"nej w#asno4ci i prawa dziedziczenia na podstawie oowi;z'j;cyc* 'staworaz art. 1%, kt!ry poręcza# ca#kowit; oc*ronę i prawo dziedziczenia w#asno4ci osoistej oywate"i.Przepisy te po nowe"izacji +onstyt'cji P5A dokonanej 'staw; z 10.2.193- r. o zmianie +onstyt'cji Po"skiej

5zeczypospo"itej A'dowej, @z.. /r , poz. 29, zosta#y oznaczone jako art. 13 i 16 w tek4cie jedno"itym@z.. z 193- r. /r 3, poz. %-. /a temat ewo"'cji konstyt'cyjnej oc*rony dziedziczenia zo. A. )ączy(ski ,+onstyt'cyjne prawo dziedziczenia, s. 11-=11--.

N110OCak samo wiazdo+orski , Prawo spadkowe, 1932, s. 21.

N111OPor. orz. C+ z %1..1969 r., + 2R66, C+ 1969, /r 1, poz. 1, w kt!rym C+ przyj;#, e odręna w#asno4D

"oka"i mieszka"nyc*, jak i zwi;zane z ni; 'dzia#y we wsp!#w#asno4ci dom' oraz 'dzia#y wewsp!#'ytkowani' wieczystym gr'nt' maj; c*arakter w#asno4ci osoistej w roz'mieni' art. 16 +onstyt'cji

P5A.

N112OJ. Wasi#kowski , w: <ystem, t. II, s. 6(.

N11%O@z.. /r %9, poz. 13.



N11(O@z.. /r 3, poz. (((.

N11O@z.. /r 6(, poz. (2- ze zm.

N11-O<zeroko na temat +onstyt'cji 5P jako Lr!d#a prawa cywi"nego zo. ). Sa*%a!, w: <ystem PrPryw, t. 1, s.

1%3 i n.

N113OCekst jedn.: @z.. z 193- r. /r 3, poz. %-.

N116O A. )ączy(ski , +onstyt'cyjne prawo dziedziczenia, s. 11-6.

N119OPor. art. 3 'st. 2 i % M'dz/ier. $o. H. Kas,rzyk , /aywanie nier'c*omo4ci przez c'dzoziemc!w.

8yrane zagadnienia z zakres' dziedziczenia, 5ej. 1999, /r 2, s. 6- i n.7 ). Pazda!, /aycienier'c*omo4ci po#oonej w Po"sce przez c'dzoziemca w drodze dziedziczenia, 5ej. 1999, /r 9, s. 213 i n.

N120O$o. 'zasadnienie wyr. C+ z %1.1.2001 r., P (R99, C+F$ 2001, /r 1, poz. .

N121O

A. )ączy(ski , +onstyt'cyjne prawo dziedziczenia, s. 113(.

N122O8 praktyce orzeczniczej C+ od czas' wej4cia w ycie przepis!w +onstyt'cji 5P 'trwa"i#a się tendencja

do rozszerzania pojęD stanowi;cyc* nacze"ne zasady +onstyt'cji. 5!wnie pojęcie w#asno4ci y#otraktowane szerzej, jako oejm'j;ce nie ty"ko prawo w#asno4ci, a"e te inne prawa maj;tkowe, a więcog!"nie jako synonim mienia. $o. 'zasadnienie wyr. C+ z 2.2.1999 r., + 2%R96, C+F$ 1999, /r 2, poz.2.

N12%O A. )ączy(ski , +onstyt'cyjne prawo dziedziczenia, s. 1132.

N12(O+ 2R9, C+ 199-, /r -, poz. 2.

N12O@z.. /r 6(, poz. (2- ze zm.



N12-O@z.. /r 10, poz. 09 ze zm.7 zo. take tekst jedn.: @z.. z 1996 r. /r 120, poz. 363 ze zm.

N123O+ 2%R96, C+F$ 1999, /r 2, poz. 2.

N126O<+ 1R00, C+F$ Q 2002, /r (, poz. 6.

N129OP (R99, C+F$ 2001, /r 1, poz. .

N1%0O+ %3R02, C+F$ 200%, /r 9, poz. 9-.

N1%1Ostawa nie zosta#a op'"ikowana w @ziennik' staw, gdy zosta#a poddana kontro"i C+ na wniosek

Prezydenta 5zeczypospo"itej przed jej podpisaniem.

N1%2OP 20R0-, @z.. /r 10, poz. 321.

N1%%O$o. 'zasadnienie wyr. C+ z 2..2003 r., P 20R0-, @z.. /r 10, poz. 321.

N1%(O@z.. /r 26, poz. 1-6.

N1%O A. Sz,u!ar , $agadnienie opodatkowania spadk!w i darowizn, 5P)i< 19-%, /r (, s. 1-3 i n.

N1%-OCekst jedn.: @z.. z 191 r. /r 9, poz. 3( ze zm.

N1%3O

@z.. /r (, poz. 226. /a temat tej 'stawy zo. A. Ko+ar , $a#oenia reformy podatkowej 193 r., 5P)i<193-, /r %, s. 3 i n.7 A. War*oło+ie%ew , 8 kwestii wymiar' i poor' op#aty skarowej oraz podatk' odspadk!w i darowizn, Pa". 1933, /r 10, s. 0 i n.

N1%6O@z.. /r 10, poz. 33.

N1%9O



$godnie z art. 'stawy z 23.-.1993 r. o i"iotekac*, @z.. /r 6, poz. %9 ze zm., materia#amii"iotecznymi s; w szczeg!"no4ci dok'menty zawieraj;ce 'trwa"ony wyraz my4"i "'dzkiej, przeznaczonedo rozpowszec*niania, nieza"enie od no4nika fizycznego i sposo' zapis' tre4ci, a zw#aszczadok'menty graficzne Gpi4miennicze, kartograficzne, ikonograficzne i m'zyczneH, dLwiękowe, wiz'a"ne,a'diowiz'a"ne i e"ektroniczne.

N1(0O$godnie z art. % pkt % c*r$a, zaytkiem r'c*omym jest rzecz r'c*oma, jej czę4D "' zesp!# rzeczy

r'c*omyc*, ęd;cy dzie#em cz#owieka "' zwi;zany z jego dzia#a"no4ci; i stanowi;cy 4wiadectwominionej epoki ;dL zdarzenia, kt!rego zac*owanie "ey w interesie spo#ecznym ze wzg"ęd' na warto4D*istoryczn;, artystyczn; "' na'kow;.

N1(1O5ejestr zaytk!w prowadzony jest d"a zaytk!w znajd'j;cyc* się na terenie wojew!dztwa przez

wojew!dzkiego konserwatora zaytk!w Gart. 6 c*r$aH. $aytek r'c*omy wpis'je się do rejestr' napodstawie decyzji wydanej przez wojew!dzkiego konserwatora zaytk!w na wniosek w#a4cicie"a tegozaytk' Gart. 10 c*r$aH.

N1(2O@z.. /r 1-9, poz. 1(16 ze zm.

N1(%O@z.. /r 222, poz. 1-29.

N1((OCermin do zg#oszenia naycia w#asno4ci "' praw maj;tkowyc* w#a4ciwem' nacze"nikowi 'rzęd'

skarowego w pierwotnym rzmieni' art. (a 'st. 1 wynosi# miesi;c, r!wnie w przypadk' naycia wdrodze dziedziczenia 'prawniony mia# oowi;zek zg#oszenia w terminie miesi;ca od 'prawomocnienia się

orzeczenia s;d' stwierdzaj;cego naycie spadk'. stawa z 26.3.2006 r. o zmianie 'stawy o podatk' odspadk!w i darowizn, @z.. /r 20%, poz. 12-3, kt!ra wesz#a w ycie 1.1.2009 r., dokona#a zmianyrzmienia art. (a, poprzez wyd#'enie termin' jednomiesięcznego do - miesięcy. Cermin ten G- miesięcyHstos'je się w przypadkac*, w kt!ryc* oowi;zek podatkowy powsta# po %1.12.2006 r.

SPP.spadkowe.T10 Rozdz. 1 - Pojęcie, Funkcje i Źródła Prawa Spadkowego

Documents

Transcript of SPP.spadkowe.T10 Rozdz. 1 - Pojęcie, Funkcje i Źródła Prawa Spadkowego