SocjalizmSocjalizm - kierunek przeciwstawny do liberalizmu: w centrum jego zainteresowania nie była jednostka, ani reforma systemu politycznego, lecz organizacja społeczeństwa jako całości – nowa organizacja produkcji i podziału.

Dla socjalistów najbardziej charakterystyczne były następujące elementy:

1. Krytyka kapitalizmu jako systemu niesprawiedliwości, nierówności ekonomicznej i powszechnego niedostatku.

2. Krytyka liberalizmu i konkurencji.3. W centrum zainteresowania - rozwiązanie kwestii socjalnej.4. Sposób rozwiązania kwestii socjalnej - nie reforma polityczna lecz

stworzenie nowego społeczeństwa opartego na nowej organizacji produkcji i podziału, także na wychowaniu.

5. Podstawą organizacji produkcji - współpraca, a nie konkurencja. Wiara w naturalne powołanie człowieka do życia w harmonijnej wspólnocie.

Idealne państwo Platona (ok. 427 – 347 p.n.e.)

Zróżnicowanie majątkowe źródłem rozkładu państwa

Indywidualizm-zagrożeniem dla ładu społecznego

Podział pracy - trzy stany: mędrcy, wojownicy, lud

Rozmiar i położenie państwa

Bliskość morza uprzyjemnia codzienne życie, w rzeczywistości jednak bardzo to słone i gorzkie sąsiedztwo. Stwarzając możliwości wielkiego handlu, sprzyjając groszoróbstwu w drobnej sprzedaży po kramach, wszczepia bowiem w dusze źródło chytrych i podstępnychobyczajów i sprawia, że obywatele nie żywią zaufania i przyjaźni do siebie wzajemnie, a także do obcych”.

Thomas More (1478 -1535) „Utopia”

Gdziekolwiek jest własność prywatna, gdzie wszystko mierzy się wartością pieniądza, tam nie można spodziewać się ani sprawiedliwości, ani społecznego dobrobytu …

Charles Fourier 1772-1837

Claude Saint-Simon 1760 - 1825

•Socjalizm jako wynik historycznego procesu

•Ustrój industrialny, planowa organizacja produkcji pod patronatem „industrialistów” (przemysłowców, bankierów, uczonych, artystów)

•Zamiast rządzenia ludźmi administrowanie rzeczami

Eksperymenty Roberta Owena 1771-1858New Lanark

Socjalizm utopijny a naukowy

F. Engels, Rozwój socjalizmu od utopii do nauki, 1877

Engels krytykował wcześniejszych zwolenników socjalistycznych idei za „utopijność”,

a Marksowi przypisywał stworzenie teorii „socjalizmu naukowego”.

Karol Marks 1818 - 1883Manifest komunistyczny, 1848

(współautor Fryderyk Engels)

Proletariusze nie mają nic do stracenia prócz swych kajdan.

Do zdobycia mają cały świat. Proletariusze wszystkich krajów łączcie się.

„Filozofowie rozmaicie interpretowali świat; chodzi jednak o to, aby go zmienić” (Tezy o Feuerbachu, 1845)

Kapitał, t. I, 1867;

t. II, 1885

t. III, 1894

t. IV, 1905

Źródła marksizmu

angielska ekonomia klasyczna

niemiecka filozofia klasyczna

socjalizm utopijny

Marksowska metoda

Człowiek jako całokształt stosunków społecznych. (Krytyka ekonomii klasycznej traktującej jednostkę „Nie jako wytwór historii, lecz jako punkt wyjścia historii)

Zjawiska społeczne jako części większych całości

Odrzucenie koncepcji ponadczasowego rozumu, podmiot poznający jest zakorzeniony w rzeczywistości społecznej, którą bada. Problem „fałszywej świadomości”.

Metoda abstrakcji: idealizacja i stopniowa konkretyzacja; dążenie do istoty rzeczy

Materializm historyczny

F. Engels:

„Podobnie jak Darwin odkrył prawo rozwoju świata organicznego, tak Marks odkrył prawo rozwoju dziejów ludzkich”

Teoria rozwoju społecznegomaterializm historyczny

Historyczny charakter stosunków społecznych Wspólnota pierwotna - niewolnictwo - feudalizm -kapitalizm - socjalizm

Pojęcie formacji społeczno-ekonomicznej: - siły wytwórcze- stosunki ekonomiczne ( podstawą własność środków produkcji)

- nadbudowa ideologiczno polityczna Prawa rozwoju społecznego Siły wytwórcze źródłem zmiany społecznej

„Żarna dają nam społeczeństwo, którym przewodzi pan feudalny, młyn parowy - społeczeństwo, w którym na czoło wysuwa się przemysłowy kapitalista”.

Znaczenie walki klasowej Warunki zmiany ustroju; dojrzałość przesłanek

ekonomicznych i odpowiedni stan świadomości społecznej

Materializm historyczny: Określony poziom technologii wymaga określonych stosunków produkcji i z czasem właściwe stosunki produkcji się pojawiają; zmianie bazy towarzyszy zmiana nadbudowy

Nadbudowa

Stosunki produkcji Baza

Siły wytwórcze: całość technicznychMożliwości służących przystosowywaniuprzyrody do potrzeb człowieka

Nadbudowa: instytucje polityczno-prawne i religijne, obyczajowość, świadomość ludzka wyrażająca się w religii, sztuce, w doktrynach filozoficznych, moralnych, społeczno-ekonomicznych, politycznych.

Materializm historyczny Źródło:http://pthm.org.pl/

Teoria wartości opartej na pracy

Teoria wartości dodatkowej

Co jest źródłem zysku, jeżeli wymiana jest ekwiwalentna?

W prostej gospodarce towarowej celem produkcji i wymiany było

zaspokojenie potrzeb. T – P – TW gospodarce kapitalistycznej celem jest pomnożenie pieniądza,

czyli zysk. P – T – P’ P’ > P

środki produkcji

P Produkcja T P’

Siła robocza

Nie praca, ale siła robocza jest przedmiotem transakcji między robotnikiem, a właścicielem środków produkcji.

Siła robocza jako towar

Specyficzna cechą gospodarki kapitalistycznej jest to, iż ludzka zdolność do pracy czyli siła robocza staje się towarem.

Siła robocza jako towar ma wartość wymienną i wartość użytkową:

• Wartość wymienną określa wartość dóbr i usług niezbędnych do reprodukcji siły roboczej, wartość wymienna siły roboczej jest podstawą płacy roboczej.

• Wartość użytkowa siły roboczej to zdolność siły roboczej do tworzenia wartości wyższej od wartości wymiennej siły roboczej czyli wartości dodatkowej.

Praca najemna

Praca najemna jest sprzedażą siły roboczej na określony czas. Warunki najemnej formy pracy:

• wolność prawna

• „wolność od środków produkcji”

Czas niezbędny i czas dodatkowy

Wyzysk nie polega na tym, że kapitalista nabywa siłę roboczą poniżej jej wartości. Wyzysk polega na przywłaszczaniu wartości dodatkowej przez właściciela środków produkcji.

System pracy najemnej zaciera podział dnia pracy na czas niezbędny i czas dodatkowy

Czas, w którym następuje

odtworzenie wartości

siły roboczej

czas, w którym robotnik tworzy

wartość dodatkową przywłaszczaną

przez kapitalistę

Skutki kapitalistycznej akumulacji

1. Koncentracja i centralizacja kapitału

2. Rezerwowa armia pracy

3. Względne ubożenie klasy robotniczej

4. Zanik klas trzecich

5. Spadkowa tendencja stopy zysku

Alienacja. Kapitalizm jako rzeczywistość odczłowieczona

Alienacja czyli wyobcowanie pracy i jej produktów. Człowiek funkcjonuje jak rzecz. Jego praca i jej wytwory stają mu obce.

„Środki produkcji przekształcają się w środki wchłaniania cudzej pracy. Już nie robotnik posługuje się środkami, lecz one posługują się nim. Nie on konsumuje środki produkcji jako materialne elementy swej działalności produkcyjnej, lecz one jego konsumują jako zaczyn swego własnego procesu życiowego, a proces życiowy kapitału polega jedynie na jego ruchu jako samopomnażającej się wartości” (Kapitał t. I)

Alienacja dotyczy także kapitalisty. „Jego dusza jest duszą kapitału. A kapitał ma jedna tylko dążność życiową, dążność do pomnażania swej wartości, do tworzenia wartości dodatkowej... Kapitał jest pracą umarłą, która jak wampir ożywia się tylko wtedy, gdy wysysa żywą pracę, a tym więcej nabiera życia, im więcej jej wyssie” (Kapitał t. I) Prawa kapitalizmu działają wobec kapitalisty jako prawa przymusowe.

Socjalizm

Istota socjalizmu – zniesienie pracy najemnej i zysku jako celu produkcji. Celem produkcji zaspokojenie społecznych potrzeb; zadaniem socjalizmu jest wyzwolenie człowieka, pełna kontrola nad warunkami życia, przejście z „królestwa konieczności do królestwa wolności”.

Okres przejściowy: dyktatura proletariatu i zasada podziału wg pracy

Komunizm: znika ujarzmienie wynikające z podziału pracy, praca najważniejszą potrzebą życiową, powszechny dostatek, od każdego wg zdolności, każdemu wg potrzeb

Ponieważ państwo jest aparatem przemocy klasowej, zniesienie klas oznaczać będzie obumarcie państwa. Brak konfliktów społecznych uczyni państwo zbytecznym.

Reglamentacja dóbr konsumpcyjnych w Polsce, po II wojnie światowej i w PRL