Współczesne ideologie polityczne Socjalizm i komunizm ... · Socjalizm i komunizm socjalizm...

WspWspóółłczesne ideologie polityczneczesne ideologie polityczne

ZajZajęęcia nr 4cia nr 4

Socjalizm i komunizm. Socjalizm i komunizm. Marksistowska teoria Marksistowska teoria papańństwa jako elementu panowania klasowegostwa jako elementu panowania klasowego

dr Michał Urbańczyk

[email protected]

Katedra Doktryn Polityczno-Prawnych

i Filozofii WPiA UAM Poznań

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3f/Red_flag_left.jpg

Socjalizm i komunizmSocjalizm i komunizm

socjalizm [łac. socialis ‘społeczny’], ideologie i ruchy społeczne powstałe w XIX w., dążące do ładu społecznego opartego na zasadach wspólnoty, równości i racjonalnego zarządzania gospodarką;

�w myśli marksistowskiej faza rozwoju społecznego, następująca po kapitalizmie;

�określenie stosowane niekiedy w charakterystyce ustroju społecznego tych krajów wysoko rozwiniętych (zwłaszcza europejskich), w których gospodarce rynkowej towarzyszy daleko posunięta redystrybucja dochodu narodowego i realizacja koncepcji państwa dobrobytu.

http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/3977113/socjalizm.html

komunizm [łac. communis ‘wspólny’, ‘powszechny’], ideologia postulująca równość i wspólnotę w organizacji życia społecznego oraz racjonalność w kierowaniu życiem gospodarczym, głosząca nieuchronność upadku kapitalizmu i potrzebę działańdla osiągnięcia tego celu;

� w teorii marksistowskiej najwyższa, bezklasowa forma organizacji społecznej, następująca po kapitalizmie;

� ruch społeczny i polityczny wywodzący się z ideologii marksistowskiej, ukształtowany w wyniku rozłamu socjaldemokracji;

� w niemarksistowskiej teorii społecznej i w języku potocznym — ustrój społeczny w państwach rządzonych przez partie komunistyczne;

� w państwach komunistycznych określany równieżmianem socjalizmu realnego.

http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/3924721/komunizm.html


� Socjalizm utopijny,

� Socjalizm naukowy (marksizm)

� socjalizm reformistyczny,� Rewizjonizm Eduarda Bernsteina,

� Komunizm (leninowska wersja marksizmu),

� Trockizm,

� Socjaldemokracja,� Socjalizm realny (demokracja

ludowa),

� Eurokomunizm,

� Maoizm,

Marksizm chciał być socjalizmem naukowym – w odróżnieniu od dotychczasowego socjalizmu, który Marks i Engels ochrzcili mianem „utopijnego”.

Lata 30. XIX wieku to okres działalności Roberta Owena, Karola Fouriera i Saint-Simona.

1827 r. – czasopismo „Co-operative Magazine” w Wlk. Brytanii.


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d4/Karl_Marx_001.jpg

Robert Owen (1771Robert Owen (1771--1858)1858)� „Nowy pogląd na społeczeństwo

czyli rozprawy o kształceniu charakteru”,

� angielski działacz społeczny i polityczny,

� Jeden z założycieli ruchu spółdzielczego,

� jako 18-latek zarządzał fabrykąwłókienniczą w Manchesterze,

� w 1823 r. wyjechał do Ameryki, gdzie założył eksperymentalna kolonię „Nowa Harmonia”,

� W 1832 r. założył w Londynie bazar wymiany towarów (bezgotówkowy),

Socjalizm utopijnySocjalizm utopijny

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/cf/Portrait_of_Robert_Owen_%281771_-_1858%29_by_John_Cranch%2C_1845.jpg

Karol (Charles) Fourier (1772Karol (Charles) Fourier (1772--1837)1837)

� „Teoria czterech ruchów i ich ogólne przeznaczenie”,

� „Traktat o prywatnym zrzeszeniu rolniczym”, � „Nowy świat industrialny i zrzeszeniowy”,

�urodził się w zamożnej rodzinie kupieckiej,

�majątek stracił w 1793 r. w wyniku powstania lyońskiego (przeciw rewolucyjnemu Konwentowi),

�potem pracował jako komiwojażer,


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e3/Hw-fourier.jpg

� krytykował anarchię produkcji,� postulował – podobnie jak Owen –

tworzenie samowystarczalnych wspólnot utopijnych, tzw. falansterów (dokładnie opracowane reguły współżycia, np. liczba osób – 1620).

Socjalizm utopijnySocjalizm utopijnyhttp://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6d/Phalanst%C3%A8re.jpg

SaintSaint--Simon (1760Simon (1760--1825)1825)� „Listy obywatela Genewy i jemu współczesnych”,

„Katechizm industrialistów”, „Nowe chrześcijaństwo”,

� potomek arystokratycznego rodu, starannie wykształcony,

� uważany za jednego z największych erudytów swoich czasów,

� Walczył w wojnie o niepodległośćStanów Zjednoczonych,

� w 1789 r. zrzekł się tytułów rodowych,

� dorobił się znacznego majątku na spekulacji dobrami narodowymi, jednak długo żył w nędzy,


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/8b/Claude_Henri_de_Saint-Simon.jpg

Ekonomiczne i społeczne przyczyny narodzin idei socjalistycznych:

�protest wobec warunków społecznych i ekonomicznych w początkach rozwoju kapitalizmu przemysłowego,

�krytyka liberalnego społeczeństwa wolnorynkowego,

�próba zaproponowania alternatywy.


http://www.punkerslut.com/articles/ready_and_easy_way_to_end_an_economic_depression.html

Koniec XIX wieku to okres ewolucji socjalizmu ze względu na:

�polepszanie się warunków życia i pracy klasy robotniczej,

�pojawienie się związków zawodowych i partii robotniczych reprezentujących interesy robotnicze,

�rozwój sportu i klubów sportowych.

Efektem było włączenie się partii socjalistycznych do życia politycznego i przyjęcie przez nich zasad walki politycznej zgodnych z parlamentaryzmem oraz porządkiem konstytucyjnym.


� „Zadania socjalizmu i zadania socjalnej demokracji”

� ideolog socjaldemokracji niemieckiej, członek SDP,

� działacz II Międzynarodówki,

� redaktor nielegalnego pisma „Socialdemokrat”, gdzie współpracował z Marksem i Engelsem,

� poddał krytyce podstawowe założenia myśli Marksa,


Rewizjonizm Eduarda Bernsteina (1850 Rewizjonizm Eduarda Bernsteina (1850 –– 1932) 1932)

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d8/Bernstein_Eduard_1895.jpg

Do I wojny światowej socjaliści podzielili się – radykałowie na czele z Leninem zaczęli się określać mianem komunistów (bolszewików).


� niezwykle płodny pisarz (dzieła zebrane to ponad 50 tomów), m.in. „Co robić?”, „Materializm a empiriokrytycyzm”, „O prawie narodów do samookreślenia”, „Państwo a rewolucja”

� teoretyk bolszewizmu,

� teoretyk, strateg i przywódca rewolucji październikowej,

� polityk rosyjski i radziecki,

� Wielokrotnie zesłany na Syberię,

� redaktor pism „Iskra”, „Prawda”,

� przewodniczący rady komisarzy ludowych i przywódca partii WKP (b),

� założyciel i przywódca Międzynarodówki Komunistycznej,

� W „Liście do Zjazdu” przestrzegał przed Stalinem i Trockim jako swymi ewentualnymi następcami,


Komunizm (leninowska wersja marksizmu)Komunizm (leninowska wersja marksizmu)

http://en.wikipedia.org/wiki/Vladimir_Lenin

Włodzimierz Lenin (1870-1924)

� rewolucjonista rosyjski, sekretarz generalny partii komunistycznej, lider Związku Radzieckiego,

� twórca opresyjnego systemu polityczno-społecznego opartego m.in. na

a) terrorze powszechnym i kulcie jednostki,

b) doktrynie „socjalizmu w jednym kraju”.

c)

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/16/Stalin_lg_zlx1.jpg


StalinizmStalinizm

Józef Stalin (1879-1953)

Zbrodnie komunizmuZbrodnie komunizmu„(…) Zgodnie z naszymi szacunkami pozwala ustalić rząd wielkości i uzmysłowić sobie powagę

zagadnienia:

• Związek Sowiecki - 20 milionów ofiar śmiertelnych,

• Chiny - 65 milionów,

• Wietnam - l milion,

• Korea Północna - 2 miliony,

• Kambodża - 2 miliony,

• Europa Wschodnia - l milion,

• Ameryka Łacińska - 150 tysięcy,

• Afryka - 1,7 miliona,

• Afganistan - 1,5 miliona,

• międzynarodowy ruch komunistyczny i partie komunistyczne nie sprawujące władzy

-10 tysięcy.

W sumie blisko 100 milionów ofiar śmiertelnych”.*

* „Czarna księga komunizmu”, S.. Courtois i inni, Warszawa 1999, s. 25-26.


2 połowa XX wieku to okres rozprzestrzeniania się idei socjalistycznych w krajach Trzeciego Świata – elementem charakterystycznym jest zastąpienie hasła walki klasowej hasłem antykolonializmu oraz połączenie socjalizmu z nacjonalizmem.:- Korea Płn., - Wietnam, Kambodża, Laos, - socjalizm indyjski, - socjalizm afrykański, - socjalizm arabski, - socjalizm w Ameryce Łacińskiej.


Andrew Heywood proponuje trzy sposoby rozumienia socjalizmu:

� model ekonomiczny opozycyjny do kapitalizmu,� instrument, program ruchu związkowego� doktryna polityczna.

� Wspólnota,� współpraca, � równość, � klasa społeczna,� wspólna własność.


WspWspóólnotalnota

� wizja kolektywistyczna – ludzie mogąprzezwyciężać problemy społeczne i ekonomiczne wspólnym wysiłkiem, a nie jednostkowym działaniem

� jednocześnie jednak socjaliści zupełnie inaczej spoglądają na naturę ludzką – uważają, że jest ona plastyczna, formowana przez doświadczenia i warunki życia społecznego,

� zachowanie ludzkie jest zdeterminowane wychowaniem, to doświadczenie kształtuje i warunkuje osobowość jednostki.


Kolektywizm Kolektywizm

• jednostki nie da się oddzielić od społeczeństwa – wielki sprzeciw wobec myślenia liberalnego.

• To, że jednostki zachowują sięsamolubnie, zachłannie i agresywnie nie wynika z ich natury, lecz jest warunkowane społecznie,

• To kapitalizm zmusza czy też sprzyja takim postawom, ponieważ popycha je takich egoistycznych zachowań.


� najtrwalszym efektem tego typu eksperymentów jest system izraelskich kibuców – system spółdzielni, rolniczych osiedli, będących wspólnąwłasnością ich członków i przez nich zarządzanych.


WSPWSPÓÓŁŁPRACAPRACA

• skoro ludzie maja społeczna naturę to naturalną chęcią jest współpraca a nie rywalizacja,

• rywalizacja antagonizuje jednostki, promuje egoizm i agresję, zrywa więzi społeczne

• współpraca wykorzystuje energię wspólnoty,

• od każdego wedle zdolności, każdemu wedle potrzeb


Filozoficzną podstawą, światopoglądem był materializm dialektyczny:

� metoda badania zjawisk społecznych była dialektyczna czyli antymetafizyczna,

� wyobrażenie o świecie i jego głównych problemach –materialistyczne.


� Na materializm dialektyczny składa sięmetoda dialektyczna i materializm filozoficzny:

świat jest pewną całością, w której jego poszczególne elementy wchodzą w interakcje, świat znajduje się w ciągłym ruchu, ciągle się zmienia – poszczególne zjawiska powstają, rozwijają się i obumierają.


Skutkuje to powstawanie coraz to nowych zjawisk. Przeobrażenia te podlegają pewnym prawom:

� rozwój to przechodzenie zmian ilościowych w jakościowe,

� od starego stanu jakościowego do nowego stanu jakościowego (i znów zmiany ilościowe, itd.).


� Rozwój nie jest jednak ruchem po kole, lecz ruchem postępowym, po linii wstępującej (stąd bierze sięlewicowa wiara w ideę postępu).

� Wszystkim zjawiskom społecznym właściwe są wewnętrzne sprzeczności, walka tych sprzeczności jest siłąnapędową rozwoju: teza + antyteza = synteza > nowa teza + antyteza = synteza.


� Dialektyka połączona została z materializmem filozoficznym:

� materialność świata, ta materia znajduje się w ciągłym ruchu,

� pierwotność materii i wtórność świadomości –materia jest obiektywną rzeczywistością, istniejącą poza świadomością i niezależnie od niej. Świadomość zaś to właściwość ludzkiego mózgu, dlatego nie może istnieć bez materii, a tym bardziej być wobec niej pierwotna,

� świat istnieje wiecznie i rozwija się według obiektywnych praw, które są w pełni poznawalne (patrz Carl Popper i „Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie).


� Materializm historyczny – oznaczałprzeniesione zasad materializmu i metody dialektycznej w sferę badania życia społecznego i zjawisk społeczno-historycznych:

� byt określa świadomość,� źródeł idei, poglądów, teorii politycznych,

instytucji państwowych należy szukać w materialnych warunkach życia społeczeństwa.


� w ich ramach najistotniejszym elementem, który decydował o strukturze społecznej był sposób produkcji dóbr materialnych,

� Od tego zależy struktura społeczna, instytucje polityczne i poglądy,

� sposób produkcji ulega ciągłym zmianom: najpierw następują zmiany w siłach wytwórczych (najbardziej rewolucyjny element produkcji – niewolnicy, cłhłopi, proletariat), to zaś zaczyna się od zmiany narzędzi produkcji


� Następną zmianą jest zmiana w stosunkach produkcji,

� Konflikt między nowymi siłami wytwórczymi a starymi stosunkami produkcji to ekonomiczne podłoże rewolucji społecznych.

� techniczna strona produkcji wyrażająca stosunek człowieka do otaczającej go przyrody, której elementy przekształca w procesie produkcji, zdobywając przy tym doświadczenie, pozytywne nawyki i coraz większą wiedzę, która umożliwia udoskonalanie przedmiotów i środków pracy (narzędzi); zdaniem Marksa, na podstawie znajomości metod i środków pracy można określić ogólny rozwój danego społeczeństwa; ludzie zmieniając i doskonaląc narzędzia i metody pracy, przy pomocy których zmieniają przyrodę, zmieniają sięsami; stąd wniosek Marksa, że materialną podstawą historii ludzkości jest rozwój jego sił wytwórczych), zmiana siłwytwórczych zaczyna się od zmiany narzędzi pracy,


� konflikt między nowymi siłami wytwórczymi a starymi stosunkami produkcji stanowi ekonomiczne podłoże rewolucji.


Teoria bazy i nadbudowy Teoria bazy i nadbudowy Na różnych formach własności, na społecznych warunkach bytu wznosi się cała nadbudowa różnych swoiście i ukształtowanych uczuć, złudzeń, sposobów myślenia i poglądów życiowych.

Marks wyróżniał trzy sfery życia społecznego:

� bazę ((formy własności, społeczne warunki bytu),

� nadbudowę prawną i polityczną i odpowiadające jej

� formy świadomości społecznej.


Klasy i teoria walki klasKlasy i teoria walki klas

� istnienie klas jest związane tylko z określonymi historycznymi fazami rozwoju produkcji,

� walka klas prowadzi nieuchronnie do dyktatury proletariatu,

� dyktatura jest tylko przejściem do zniesienia wszelkich klas i do społeczeństwa bezklasowego,

� walka klasowa jest prawem historycznym,

� historyczna rola proletariatu jako klasy rewolucyjnej.


PaPańństwo w ujstwo w ujęęciu marksistowskimciu marksistowskim

� Marks i Engels traktowali państwo oraz prawo jako zjawiska historyczne – będące rezultatem określonego stadium rozwoju społecznego. Jednocześnie postrzegali je jako instrument panowania jednej klasy nad pozostałymi. Engels pisał: państwo powstało z potrzeby utrzymania w karbach przeciwieństw klasowych, a jednocześnie samo powstało wśród konfliktów tych klas.


� A zatem państwo jest państwem najsilniejszej klasy:

� państwo starożytnych było państwem właścicieli niewolników,

� państwo średniowieczne było państwem szlachty uciskającej chłopów,

� państwo nowożytne jest państwem kapitalistów, wyzyskujących robotników.


� Ponieważ państwo oparte jest na wyzysku, władza w nim sprawowana jest prze specjalne siły: wojsko, biurokracja, policja, wywiad.

� Państwo to machina kierownicza, która posiada aparat przymusu oddzielony od społeczeństwa – nigdy jednak nie jest tak, aby ten aparat całkowicie oddzielił się od panującej klasy, zawsze działa w jej interesie, broniąc istniejącego ustroju ekonomicznego.

� Państwo tworzy prawo, które jest wola klasy panującej. Zarówno państwo jak i prawo są najistotniejszymi elementami nadbudowy, będąc jej częścią polityczną.


Historycznie następowały po sobie:� państwo niewolnicze,� państwo feudalne,� państwo kapitalistyczne.W ramach każdego państwa tworzyły się rozmaite

formy państwa – typ państwa zależy od historycznie uwarunkowanego, ekonomicznego ustroju społeczeństwa, od tego jaka władza znajduje się u władzy. Natomiast formy państwa zależą od konkretnych warunków historycznych, rozwoju danego kraju, od stopnia pogłębiania sięwalki klasowej.


� Zastanawiając się nad kształtem państwa w przyszłości marksizm próbował go opisać w sposób racjonalny i naukowy. Zalążki państwa nowego typu Marks widział w Komunie Paryskiej.


Koniec

Współczesne ideologie polityczne Socjalizm i komunizm ... · Socjalizm i komunizm socjalizm...

Documents

Transcript of Współczesne ideologie polityczne Socjalizm i komunizm ... · Socjalizm i komunizm socjalizm...