Rozkład treści nauczania. - Hekkonetteresin.hekko.pl/rozklad/rozklad_biol1.pdfwybranego protista...

Rozkład treści nauczania.

Numer i temat lekcji

Zakres materiału nauczania

Wymagania szczegółowe. Uczeń: Wymagania ogólne i szczegółowe

przewidziane w podstawie programowej

Dział I. BIOLOGIA – NAUKA O ŻYCIU

1. Biologia jako nauka

1. Przejawy życia. Cechy istot żywych.

2. Potrzeby życiowe organizmów.

3. Biologia jako nauka o życiu. Dyscypliny biologii.

4. Przydatność wiedzy biologicznej w codziennym życiu człowieka.

5. Źródła wiedzy biologicznej.

wymienia cechy organizmów i czynniki niezbędne im do życia

określa, czym zajmuje się biologia i wybrane dyscypliny biologii

podaje przykłady zastosowania wiedzy biologicznej w codziennym życiu

wykorzystuje informacje z zakresu biologii, korzystając z różnych źródeł wiedzy

III. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń wykorzystuje różnorodne źródła i metody pozyskiwania informacji, w tym technologię informacyjno-komunikacyjną, odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne, liczbowe, rozumie i interpretuje pojęcia biologiczne, zna podstawową terminologię biologiczną.

2. Badanie świata organizmów

1. Obserwacje i eksperymenty biologiczne. Etapy planowania.

2. Różnice między problemem badawczym a hipotezą.

3. Próba kontrolna i badawcza. Powtarzalność prób.

4. Zbieranie oraz dokumentowanie wyników obserwacji i eksperymentów biologicznych.

określa znaczenie obserwacji i eksperymentów w biologii

wskazuje różnice między obserwacją i eksperymentem biologicznym

wymienia etapy planowania obserwacji i eksperymentu biologicznego

wyjaśnia różnicę między problemem badawczym a hipotezą

uzasadnia potrzebę tworzenia próby kontrolnej i badawczej oraz ich powtarzalności

określa warunki prowadzenia obserwacji i doświadczeń oraz zasady zbierania i dokumentowania wyników

planuje prostą obserwację biologiczną z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa

II. Znajomość metodyki badań biologicznych. Uczeń planuje, przeprowadza i dokumentuje obserwacje i proste doświadczenia biologiczne; określa warunki doświadczenia, rozróżnia próbę kontrolną i badawczą, formułuje wnioski; przeprowadza obserwacje mikroskopowe preparatów świeżych i trwałych.





3. Obserwacje mikroskopowe

1. Mikroskop optyczny – budowa i zasady korzystania.

2. Etapy obserwacji mikroskopowej – obserwacja.

3. Cechy obrazu uzyskiwanego w mikroskopie optycznym – obserwacja mikroskopowa.

4. Preparaty mikroskopowe – rodzaje oraz przygotowanie.

5. Przygotowanie preparatu świeżego w kropli wody.

odróżnia części mikroskopu optycznego określa funkcje poszczególnych część mikroskopu

optycznego wymienia zasady pracy z mikroskopem świetlnym

i etapy obserwacji mikroskopowej oblicza powiększenia uzyskiwane w mikroskopie prowadzi samodzielnie obserwację mikroskopową

(strzałki na szkiełku podstawowym) w celu określenia cech obrazu uzyskiwanego w mikroskopie świetlnym

przygotowuje preparat świeży w kropli wody przejawia cierpliwość i dokładność podczas

przygotowywania preparatów mikroskopowych

Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń: 2) dokonuje obserwacji:

a) mikroskopowych preparatów trwałych (np. tkanki zwierzęce, organizmy jednokomórkowe) i świeżych (np. skórka liścia spichrzowego cebuli, miąższ pomidora, liść moczarki kanadyjskiej, glony, pierwotniaki)

4. Podsumowanie działu: Biologia – nauka o życiu

Treści lekcji 1–3 wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami nabytymi podczas lekcji 1–3

Dział II. JEDNOŚĆ ORGANIZMÓW

5. Komórki zwierzęce

1. Komórka – jej rola w organizmie. 2. Budowa komórki zwierzęcej. 3. Funkcje poszczególnych

elementów budowy komórki zwierzęcej.

4. Zróżnicowanie komórek

definiuje pojęcie komórka opisuje budowę komórki zwierzęcej określa podstawowe funkcje poszczególnych

elementów budowy komórki zwierzęcej podaje przykłady różnych komórek zwierzęcych przeprowadza obserwacje komórek zwierzęcych

II.1) dokonuje obserwacji mikroskopowych komórki i rozpoznaje (pod mikroskopem, na schemacie, na zdjęciu lub po opisie) podstawowe elementy budowy komórki (błona komórkowa, cytoplazma, jądro, chloroplast, mitochondrium, wakuola, ściana komórkowa)





zwierzęcych – obserwacja mikroskopowa (preparatu trwałego, np. krwi żaby lub nabłonka płaskiego człowieka).

rozpoznaje – pod mikroskopem, na schemacie, zdjęciu lub po opisie – podstawowe elementy budowy komórki (jądro, cytoplazmę, wodniczkę, błonę komórkową)

wykonuje schematyczny rysunek komórki rozwija zainteresowania biologiczne poprzez

empiryczne poznawanie świata żywego

II.2) przedstawia podstawowe funkcje poszczególnych elementów komórki

6. Komórki roślinne i bakteryjne

1. Budowa komórki roślinnej. 2. Funkcje ściany komórkowej,

chloroplastów i wakuoli. 3. Budowa komórki bakteryjnej

(błona komórkowa, ściana komórkowa, cytoplazma, bakteryjny DNA).

4. Obserwacja mikroskopowa komórek roślinnych (np. moczarki kanadyjskiej).

5. Porównanie komórek: roślinnej, zwierzęcej i bakteryjnej

opisuje budowę komórki roślinnej i bakteryjnej określa podstawowe funkcje poszczególnych

elementów budowy komórki roślinnej rozpoznaje elementy budowy komórek

na schematach, rysunkach porównuje budowę komórki roślinnej

i zwierzęcej, wskazując cechy umożliwiające rozróżnienie tych komórek

porównuje budowę komórki bakteryjnej i roślinnej, wskazując cechy umożliwiające rozróżnienie tych komórek

dokonuje obserwacji samodzielnie wykonanego preparatu świeżego z materiału roślinnego (np. moczarki)

rozwija zainteresowania biologiczne poprzez empiryczne poznawanie świata żywego

II.1) dokonuje obserwacji mikroskopowych komórki i rozpoznaje (pod mikroskopem, na schemacie, na zdjęciu lub po opisie) podstawowe elementy budowy komórki (błona komórkowa, cytoplazma, jądro, chloroplast, mitochondrium, wakuola, ściana komórkowa) II.2) przedstawia podstawowe funkcje poszczególnych elementów komórki II.3) porównuje budowę komórki bakterii, roślin i zwierząt, wskazując cechy umożliwiające ich rozróżnienie Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń: 2) dokonuje obserwacji:


7. 1. Różnorodność komórek określa możliwe kształty komórek roślinnych VI.1.1) opisuje hierarchiczną budowę organizmu





Komórki, tkanki, narządy i organy

roślinnych i zwierzęcych. 2. Tkanki zwierzęce (nerwowa,

mięśniowa, nabłonkowa, krew) – funkcje, lokalizacja.

3. Poziomy organizacji: komórka – tkanka – narząd – układ narządów.

i zwierzęcych określa lokalizację i rolę tkanek zwierzęcych

w organizmie wyjaśnia różnice między komórką, tkanką

i narządem podaje przykłady tkanek i narządów

w organizmach zwierząt podaje przykłady tkanek i organów

w organizmach roślin opisuje hierarchiczną budowę organizmów

(tkanki, narządy, układy narządów)

człowieka (tkanki, narządy, układy narządów) VI.1.2) podaje funkcje tkanki nabłonkowej, mięśniowej, nerwowej, krwi, tłuszczowej, chrzęstnej i kostnej oraz przedstawia podstawowe cechy budowy warunkujące pełnienie tych funkcji V.3) wskazuje cechy adaptacyjne w budowie tkanek roślinnych do pełnienia określonych funkcji (tkanka twórcza, okrywająca, miękiszowa, wzmacniająca, przewodząca)

8. Sposoby odżywiania się organizmów

1. Odżywianie się – jego znaczenie w życiu organizmów.

2. Klasyfikacja organizmów ze względu na sposoby odżywiania się: samożywne i cudzożywne.

3. Cudzożywność. Organizmy cudzożywne. Trawienie pokarmu.

4. Samożywność. Fotosynteza. Warunki fotosyntezy.

wyjaśnia, co to jest odżywianie i jakie jest jego znaczenie w życiu organizmów

wyjaśnia, na czym polega samożywność i cudzożywność

dokonuje podziału organizmów cudzożywnych ze względu na rodzaj pobieranego pokarmu

odróżnia trawienie wewnętrzne od zewnętrznego wyjaśnia, co to jest fotosynteza wymienia substraty i produkty reakcji fotosyntezy wyjaśnia rolę chlorofilu w fotosyntezie (wiązanie

energii słonecznej) określa warunki przebiegu fotosyntezy

(w odniesieniu do światła i temperatury)

I.4) przedstawia fotosyntezę, oddychanie tlenowe oraz fermentację mlekową i alkoholową, jako procesy dostarczające energii; wymienia substraty i produkty tych procesów oraz określa warunki ich przebiegu I.5) wymienia czynniki niezbędne do życia dla organizmów samożywnych i cudzożywnych; ocenia, czy dany organizm jest samożywny czy cudzożywny III.4) podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju





9. Sposoby oddychania organizmów

1. Oddychanie komórkowe a wymiana gazowa.

2. Oddychanie tlenowe – substraty i produkty, znaczenie.

3. Fermentacja – substraty i produkty, znaczenie.

4. Przykłady zastosowania fermentacji w codziennym życiu i w przemyśle.

5. Produkty oddychania beztlenowego – doświadczenie.

określa różnicę między oddychaniem komórkowym a wymianą gazową

zapisuje równanie oddychania tlenowego, określając substraty i produkty oraz warunki jego przebiegu

określa warunki przebiegu, substraty i produkty fermentacji alkoholowej oraz mlekowej

porównuje oddychanie tlenowe z beztlenowym pod kątem substratów, produktów, ilości uwalnianej energii i lokalizacji w komórce

podaje przykłady zastosowania fermentacji w przemyśle i gospodarstwie domowym

określa końcowy produkt fermentacji (CO2) na podstawie przeprowadzonego doświadczenia

uwzględnia zasady bezpieczeństwa w pracy laboratoryjnej

I.4) przedstawia fotosyntezę, oddychanie tlenowe oraz fermentację mlekową i alkoholową, jako procesy dostarczające energii; wymienia substraty i produkty tych procesów oraz określa warunki ich przebiegu III.4) podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju Zalecane doświadczenia i obserwacje.

Uczeń: 1) planuje i przeprowadza doświadczenie:

a) wykazujące, że podczas fermentacji drożdże wydzielają dwutlenek węgla

10. Sposoby rozmnażania się organizmów

1. Rozmnażanie bezpłciowe. 2. Sposoby rozmnażania

bezpłciowego (podział komórki, fragmentacje plechy, zarodniki, pączkowanie, rozłogi).

3. Rozmnażanie płciowe. Typy zapłodnienia.

4. Narządy zwierząt i organy roślin służące do rozmnażania płciowego.

5. Rozwój prosty i złożony.

wyróżnia typy rozmnażania bezpłciowego (podział, pączkowanie, fragmentację, przez zarodniki), podając przykłady

wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie płciowe określa różnice między rozmnażaniem płciowym

i bezpłciowym podaje przykłady organizmów obupłciowych

i rozdzielnopłciowych wymienia narządy u zwierząt i organy u roślin

służące do rozmnażania płciowego wykazuje zależność typu zapłodnienia

(zewnętrzne bądź wewnętrzne) od środowiska życia organizmu

określa, na czym polega rozwój prosty i złożony

III.4) podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju





(z larwą)

11. Podsumowanie działu: Jedność organizmów


Dział III. RÓŻNORODNOŚĆ ORGANIZMÓW

III.1. Klasyfikacja organizmów

12. Zasady klasyfikacji organizmów

1. Powody klasyfikowania organizmów.

2. Sposób klasyfikowania przedmiotów lub organizmów – ćwiczenie.

3. Zasady konstruowania prostego, dwudzielnego klucza do oznaczania organizmów.

określa, w jakim celu klasyfikuje się przedmioty lub organizmy

wyjaśnia, jak można klasyfikować przedmioty klasyfikuje przedmioty na podstawie przyjętego

kryterium konstruuje dwudzielny, prosty klucz

do klasyfikowania przedmiotów lub organizmów

wykorzystuje prosty klucz do oznaczania organizmów

uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów

III.1) uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów i przedstawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej (system jako sposób katalogowania organizmów, jednostki taksonomiczne, podwójne nazewnictwo) III.2) posługuje się prostym kluczem do oznaczania organizmów





13. Systematyka organizmów

1. Systematyka a klasyfikacja. 2. Gatunek. Nazewnictwo

gatunków. 3. Hierarchiczny układ jednostek

systematycznych. 4. Pięć królestw organizmów.

przedstawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej

określa, co to jest gatunek i jak tworzy się nazwy gatunku (podwójne nazewnictwo)

podaje przykłady nazw gatunkowych wyjaśnia znaczenie pojęcia układ hierarchiczny wymienia w kolejności jednostki taksonomiczne

zwierząt podaje ogólnie charakterystyki pięciu królestw

organizmów, ze wskazaniem na istotne cechy różniące

III.1) uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów i przedstawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej (system jako sposób katalogowania organizmów, jednostki taksonomiczne, podwójne nazewnictwo)

III.2. Królestwa: bakterii, protistów, grzybów

14. Bakterie. Wirusy

1. Środowisko życia bakterii. 2. Rozmiary i formy bakterii. 3. Różnorodność czynności

życiowych bakterii: a) odżywianie cudzożywne: (pasożyty, saprotrofy, symbionty) i samożywne, b) oddychanie: tlenowe i beztlenowe, c) rozmnażanie przez podział.

4. Znaczenie bakterii w przyrodzie i życiu człowieka.

5. Wirusy jako bezkomórkowe formy życia.

określa rozmiary bakterii i miejsca ich występowania

podaje przykłady form komórek bakteryjnych (kuliste, pałeczkowate, przecinkowate, spiralne)

określa czynności życiowe bakterii: – sposoby odżywiania się (cudzożywny i samożywny), – sposoby oddychania (tlenowe i beztlenowe), – rozmnażanie się (przez podział)

przedstawia pozytywne i negatywne znaczenie bakterii w przyrodzie i życiu człowieka

wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów zbudowanych z komórek

podaje przykłady chorób bakteryjnych i wirusowych człowieka

jest przekonany o potrzebie przestrzegania higieny w profilaktyce chorób bakteryjnych i wirusowych

III.6) przedstawia miejsca występowania bakterii i protistów oraz ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka I.5) wymienia czynniki niezbędne do życia dla organizmów samożywnych i cudzożywnych; ocenia, czy dany organizm jest samożywny czy cudzożywny I.4) przedstawia fotosyntezę, oddychanie tlenowe oraz fermentację mlekową i alkoholową jako procesy dostarczające energii; wymienia substraty i produkty tych procesów oraz określa warunki ich przebiegu; III.4) podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju III. 3) wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów zbudowanych z komórek VII.3) wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych





chorób; w szczególności przedstawia drogi zakażenia się wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV, zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez te wirusy oraz przewiduje indywidualne i społeczne skutki zakażenia

15. Protisty – charakterystyka

1. Środowisko życia protistów jednokomórkowych.

2. Protisty – funkcje życiowe

określa środowisko życia protistów podaje przykłady jednokomórkowych

samożywnych i cudzożywnych protistów przedstawia podstawowe czynności życiowe

protistów podaje znaczenie czynności życiowych

(odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju) dla funkcjonowania organizmu

III.5) przedstawia podstawowe czynności życiowe organizmu jednokomórkowego na przykładzie wybranego protista samożywnego (np. eugleny) i cudzożywnego (np. pantofelka) III.6) przedstawia miejsca występowania bakterii i protistów oraz ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka III.4) podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju

16. Protisty jednokomórkowe – przegląd

1. Budowa protistów zwierzęcopodobnych na przykładzie pantofelka.

2. Budowa protistów roślinopodobnych na przykładzie eugleny.

3. Znaczenie protistów w środowisku i życiu człowieka.

opisuje budowę komórki pantofelka i eugleny rozróżnia wybrane jednokomórkowe protisty

na podstawie budowy przeprowadza obserwację mikroskopową

pantofelków lub okrzemek

III.6) przedstawia miejsca występowania bakterii i protistów oraz ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka VII.3) wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób

4. Obserwacje mikroskopowe protistów.

wymienia najważniejsze choroby wywoływane przez protisty, wskazując na zasady profilaktyki tych chorób

określa pozytywne i negatywne znaczenie protistów w środowisku i życiu człowieka

przejawia chęć poznawania świata protistów poprzez obserwacje

Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń: 2) dokonuje obserwacji:

a) mikroskopowych preparatów trwałych (np. tkanki zwierzęce, organizmy jednokomórkowe) i świeżych (np. skórka liścia spichrzowego cebuli, miąższ pomidora, liść moczarki kanadyjskiej, glony,





pierwotniaki)

17. Grzyby

1. Środowisko życia grzybów. 2. Budowa grzybów na przykładzie

pleśniaka i pieczarki – obserwacje makroskopowe.

3. Czynności życiowe grzybów. 4. Znaczenie grzybów

w środowisku i życiu człowieka – obserwacje makroskopowe.

5. Porosty jako przykłady symbiozy grzyba z glonem – obserwacje makroskopowe.

określa środowisko życia i warunki rozwoju grzybów (w tym grzybów porostowych)

wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do grzybów

identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela grzybów na podstawie obecności tych cech

określa znaczenie grzybów i porostów w przyrodzie i życiu człowieka

rozróżnia pospolite grzyby jadalne i trujące (zwłaszcza muchomora sromotnikowego)

wymienia zasady postępowania w przypadku zatrucia grzybami

ma świadomość konsekwencji spożywania nieznanych grzybów

wskazuje na porosty jako przykład symbiozy grzyba z glonem (wymienia wzajemne korzyści tych dwóch organizmów)

III.7) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do grzybów oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela grzybów na podstawie obecności tych cech; wskazuje miejsca występowania grzybów (w tym grzybów porostowych) III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka





18. Podsumowanie rozdziałów: Klasyfikacja organizmów oraz Królestwa: bakterii, protistów, grzybów


III.3. Królestwo zwierząt

19. Charakterystyka zwierząt. Parzydełkowce

1. Ogólna charakterystyka zwierząt.

2. Parzydełkowce – środowisko i tryb życia – charakterystyczne cechy budowy i wybrane funkcje życiowe.

3. Obserwacje makroskopowe szkieletów koralowców.

wymienia charakterystyczne cechy zwierząt wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie

organizmu do parzydełkowców porównuje budowę oraz sposób życia polipa

i meduzy identyfikuje nieznany organizm jako

przedstawiciela parzydełkowców na podstawie charakterystycznych cech tej grupy

III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech





4. Rafy koralowe i ich znaczenie. określa sposób odżywiania się i rozmnażania parzydełkowców

określa rafę jako kolonię parzydełkowców w formie polipów

dostrzega niebezpieczeństwo kontaktu człowieka z parzydełkami niektórych parzydełkowców

III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka

20. Płazińce. Nicienie

1. Charakterystyka płazińców: a) środowisko i tryb życia, b) przystosowania tasiemców do pasożytniczego trybu życia, c) cykl rozwojowy tasiemca.

2. Charakterystyka nicieni – przystosowania do pasożytniczego trybu życia.

3. Znaczenie płazińców oraz nicieni w przyrodzie i życiu człowieka.

4. Sposoby zapobiegania zarażeniom pasożytniczymi płazińcami i nicieniami.

wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do płazińców lub nicieni

identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela płazińców lub nicieni na podstawie charakterystycznych cech tej grupy

wskazuje na wolny i pasożytniczy tryb życia płazińców i nicieni, podając przykłady

określa przystosowania tasiemca do pasożytniczego trybu życia (m.in. brak układu pokarmowego, narządy czepne, oddychanie beztlenowe)

określa środowisko życia tasiemca i glisty ludzkiej oraz możliwe sposoby zarażenia się tymi pasożytami

przedstawia przebieg cyklu rozwojowego tasiemca

uzasadnia potrzebę przestrzegania zasad higieny i kupowania weterynaryjnie badanego mięsa w profilaktyce zakażeń pasożytniczymi płazińcami i nicieniami

III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka VII.3) wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób





21. Pierścienice

1. Charakterystyczne cechy pierścienic.

2. Różnorodność pierścienic. Związek budowy pierścienic ze środowiskiem i trybem ich życia.

3. Znaczenie pierścienic w przyrodzie i życiu człowieka.

wymienia charakterystyczne cechy pierścienic identyfikuje nieznany organizm jako

przedstawiciela pierścienic na podstawie charakterystycznych cech tej grupy

opisuje budowę zewnętrzną dżdżownicy (segmentacja, siodełko, szczecinki)

rozpoznaje dżdżownicę, pijawkę, nereidę jako przedstawicieli pierścienic

wskazuje na przystosowania dżdżownicy do środowiska i trybu życia

wskazuje na różnorodność pierścienic, określając ich środowisko i tryb życia oraz przystosowania w budowie (np. pijawka, nereida)

określa znaczenie pierścienic w środowisku i życiu człowieka

III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka

22. Mięczaki

1. Mięczaki. Środowisko i tryb życia.

2. Charakterystyczne cechy budowy ślimaków, małży i głowonogów.

3. Różnorodność mięczaków – obserwacje makroskopowe muszli.

4. Znaczenie mięczaków w przyrodzie i życiu człowieka.

opisuje środowisko i tryb życia mięczaków identyfikuje nieznany organizm jako

przedstawiciela mięczaków na podstawie charakterystycznych cech tej grupy

wskazuje na związek między budową i trybem życia mięczaków

porównuje budowę zewnętrzną ślimaka, małża i głowonoga

układa klucz do oznaczania kilku gatunków mięczaków na podstawie kształtu muszli

określa znaczenie mięczaków w przyrodzie i życiu człowieka

przejawia etyczną postawę wobec zwierząt, w tym również bezkręgowców






23. Stawonogi

1. Charakterystyczne cechy stawonogów.

2. Różnorodność środowisk i trybu życia stawonogów.

3. Budowa skorupiaków i pajęczaków – obserwacje makroskopowe.

4. Różnorodność skorupiaków i pajęczaków.

5. Rola skorupiaków i pajęczaków w przyrodzie oraz życiu człowieka.

wymienia charakterystyczne cechy stawonogów wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie

organizmu do skorupiaków lub pajęczaków określa środowisko i tryb życia wybranych

pajęczaków i skorupiaków identyfikuje nieznany organizm jako

przedstawiciela skorupiaków lub pajęczaków na podstawie charakterystycznych cech danej grupy

na podstawie obserwacji makroskopowej określa cechy budowy wyróżniające wybrane pajęczaki i skorupiaki

określa znaczenie pajęczaków i skorupiaków w przyrodzie oraz życiu człowieka

ocenia wpływ skorupiaków i pajęczaków na życie na Ziemi

III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju; III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka

24. Owady – najliczniejsza grupa stawonogów

1. Wspólne cechy budowy owadów.

2. Zróżnicowane środowisko i tryb życia owadów.

3. Różnorodność owadów – obserwacje makroskopowe.

4. Rozmnażanie i rozwój owadów. 5. Rola owadów w przyrodzie

i życiu człowieka. 6. Ochrona owadów w Polsce.

określa wspólne cechy owadów na podstawie obserwacji makroskopowej

wskazuje różnice w budowie zewnętrznej przykładowych okazów owadów

wykazuje związek między budową owadów a ich środowiskiem i trybem życia

identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela owadów na podstawie charakterystycznych cech tej grupy

określa przystosowania do środowiska i trybu życia owadów na przykładzie ich aparatów gębowych i odnóży

porównuje rozwój prosty ze złożonym (z przeobrażeniem)

przedstawia znaczenie owadów w przyrodzie i życiu człowieka


25. 1. Charakterystyczne cechy wymienia cechy organizmu umożliwiające III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie





Charakterystyka kręgowców. Ryby

kręgowców. Porównanie z bezkręgowcami.

2. Budowa zewnętrzna ryby – obserwacje makroskopowe ryb (np. akwariowych).

3. Budowa wewnętrzna i funkcje życiowe ryb.

4. Rozmnażanie i rozwój. 5. Różnorodność kształtów ryb –

adaptacje do różnych warunków życia i sposobów zdobywania pokarmu.

6. Znaczenie ryb w środowisku i życiu człowieka. Ochrona gatunkowa ryb.

zaklasyfikowanie go do kręgowców lub bezkręgowców

wskazuje na cechy budowy ryby przystosowujące je do środowiska wodnego

opisuje pokrycie ciała i narządy wymiany gazowej ryb

identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela ryb na podstawie charakterystycznych cech tej grupy

wskazuje na zróżnicowanie kształtów ryb wynikające z trybu życia

określa znaczenie ryb w przyrodzie i gospodarce człowieka

dostrzega zagrożenie dla ryb spowodowane nadmiernym ich odławianiem

organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka

26. Płazy

1. Charakterystyczne cechy płazów.

2. Przystosowania płazów do środowiska wodnego i lądowego.

3. Zmiennocieplność. 4. Rozwój płazów. 5. Znaczenie płazów w środowisku

i życiu człowieka. Ochrona gatunkowa płazów.

wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do płazów

identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela płazów na podstawie charakterystycznych cech tej grupy

opisuje pokrycie ciała i narządy wymiany gazowej płazów

wskazuje na związek budowy i funkcji życiowych płazów ze środowiskiem wodnym (np. zapłodnienie i rozwój w wodzie)

wymienia cechy żaby przystosowujące ją do środowiska lądowego (płuca, kończyny, dwa krwiobiegi)

przedstawia wady i zalety zmiennocieplności na lądzie

wyjaśnia przebieg przeobrażenia płazów przedstawia znaczenie płazów w środowisku

i życiu człowieka uzasadnia konieczność ochrony gatunkowej






płazów

27. Gady

1. Charakterystyczne cechy gadów.

2. Środowiska życia gadów. 3. Przystosowania gadów

do środowiska lądowego. Błony płodowe.

4. Znaczenie gadów w środowisku i życiu człowieka. Ochrona gatunkowa gadów.

5. Porównanie płazów i gadów (pokrycie ciała, ustawienie kończyn, budowa płuc i skóry, rozmnażanie).

określa środowiska występowania gadów wymienia przystosowania gadów do środowiska

lądowego identyfikuje nieznany organizm jako

przedstawiciela gadów na podstawie charakterystycznych cech tej grupy

określa różnice w budowie gadów i płazów wyjaśnia znaczenie błon płodowych w rozwoju

gadów podaje zasady postępowania w przypadku

spotkania ze żmiją zygzakowatą przedstawia znaczenie gadów w środowisku

i życiu człowieka podaje przykłady gatunków gadów chronionych

w Polsce porównuje gady z płazami pod kątem pokrycia

ciała, narządów wymiany gazowej oraz rozmnażania i rozwoju


28. Ptaki

1. Charakterystyczne cechy ptaków. Przystosowania do lotu.

2. Stałocieplność. 3. Budowa jaja i piór ptaka –

obserwacja makroskopowa. 4. Różnorodność ptaków

i przystosowań w ich budowie do trybu życia (dzioby, nogi).

5. Znaczenie ptaków w przyrodzie i gospodarce człowieka. Ochrona gatunkowa ptaków.

wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do ptaków

identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela ptaków na podstawie charakterystycznych cech tej grupy

opisuje budowę ptaka pod kątem przystosowania do lotu

analizuje pokrycie ciała oraz budowę narządu wymiany gazowej pod kątem przystosowania do lotu

wyjaśnia, na czym polega stałocieplność i jej rola w opanowaniu różnorodnych środowisk przez ptaki

na podstawie obserwacji opisuje budowę jaja






i pióra ptaka wykazuje zależność między budową dzioba

a rodzajem pokarmu oraz związek budowy kończyn z trybem życia, na wybranych przykładach ptaków

określa znaczenie ptaków w środowisku i życiu człowieka

uzasadnia potrzebę ochrony ptaków

29. Ssaki

1. Charakterystyczne cechy ssaków (stekowce, torbacze, łożyskowce).

2. Rozmnażanie i rozwój ssaków. Rola łożyska.

3. Różnorodność ssaków – przystosowania do środowiska na wybranych przykładach (uzębienie, kończyny) – obserwacja uzębienia drapieżnika i roślinożercy.

4. Znaczenie ssaków w środowisku i gospodarce człowieka. Ochrona gatunkowa ssaków.

wymienia charakterystyczne cechy umożliwiające zakwalifikowanie organizmu do ssaków

identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela ssaków na podstawie charakterystycznych cech tej grupy

wykazuje rolę łożyska w rozwoju ssaków wskazuje, na dowolnych przykładach,

na związek różnorodności budowy (uzębienia, kończyn) ze sposobem odżywiania i trybem życia

na podstawie obserwacji porównuje liczbę zębów i kształt zębów ssaka mięsożernego i roślinożernego

przedstawia znaczenie ssaków w przyrodzie i gospodarce człowieka

podaje przykłady ssaków chronionych w Polsce i przyczyny zagrożenia ich wyginięcia

przejawia etyczną postawę wobec zwierząt, w tym zwłaszcza kręgowców

porównuje ssaki z gadami pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej oraz rozmnażania i rozwoju






30. Podsumowanie rozdziału: Królestwo zwierząt


Część 2. (2 godziny tygodniowo) Numer i temat lekcji




Dział III. RÓŻNORODNOŚĆ ORGANIZMÓW – cd.

III.4. Królestwo roślin





1. Charakterystyka roślin. Glony

1. Ogólna charakterystyka roślin.

2. Czynności życiowe roślin. 3. Charakterystyka glonów –

przedstawiciele a) zróżnicowanie kształtów, b) barwa plechy.

4. Obserwacje makroskopowe plechy wybranych glonów.

5. Znaczenie glonów w przyrodzie i życiu człowieka.

wymienia charakterystyczne cechy roślin i ich czynności życiowe

wyjaśnia kryterium podziału roślin na zarodnikowe i nasienne

porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych

wymienia charakterystyczne cechy budowy zielenic, krasnorostów

identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela glonów na podstawie charakterystycznych cech tej grupy

określa znaczenie glonów w przyrodzie i życiu człowieka

V.1) wymienia czynności życiowe organizmu roślinnego III.8) obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych), wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do wymienionych wyżej grup oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z nich na podstawie obecności tych cech III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka

2. Mszaki. Paprotniki

1. Charakterystyka mchów: a) środowisko życia, b) budowa przedstawiciela mchów – obserwacja makroskopowa, c) różnorodność i znaczenie w środowisku i życiu człowieka; ochrona gatunkowa.

2. Charakterystyka paprotników: a) środowisko życia, b) budowa przedstawicieli widłaków, skrzypów, paproci – obserwacje, c) różnorodność i znaczenie w środowisku i życiu człowieka; ochrona gatunkowa.

określa środowisko życia mchów i paprotników wymienia charakterystyczne cechy budowy

mchów i paprotników identyfikuje nieznany organizm jako

przedstawiciela mchów lub paprotników na podstawie charakterystycznych cech danej grupy

opisuje budowę zewnętrzną mchu, paproci, skrzypu i widłaka

przedstawia znaczenie mchów i paprotników w środowisku i życiu człowieka

uzasadnia potrzebę ochrony mchów i paprotników

III.8) obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych), wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do wymienionych wyżej grup oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z nich na podstawie obecności tych cech III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka





3. Rośliny nasienne

1. Charakterystyczne cechy i formy roślin nasiennych. Funkcje organów roślinnych.

2. Rodzaje tkanek roślinnych i pełnione przez nie funkcje. Cechy adaptacyjne.

3. Przystosowanie roślin nasiennych do środowiska lądowego.

4. Planowanie obserwacji rozwoju rośliny, np. fasoli.

wymienia charakterystyczne cechy roślin nasiennych

określa rolę organów roślin nasiennych wskazuje na nasienie jako organ przetrwalny,

służący do rozprzestrzeniania się roślin nasiennych

wskazuje cechy adaptacyjne tkanek roślinnych (twórczej, okrywającej, miękiszowej, wzmacniającej, przewodzącej), które umożliwiają im pełnienie określonych funkcji

określa przystosowania roślin do życia na lądzie planuje obserwację rozwoju i rejestrację danych

dotyczących budowy rośliny, np. fasoli

V.1) wymienia czynności życiowe organizmu roślinnego V.2) identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) i opisuje organy rośliny okrytonasiennej (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc) oraz przedstawia ich funkcje V.3) wskazuje cechy adaptacyjne w budowie tkanek roślinnych do pełnienia określonych funkcji (tkanka twórcza, okrywająca, miękiszowa, wzmacniająca, przewodząca)

4. Korzeń

1. Podstawowe funkcje korzenia. Systemy korzeniowe.

2. Budowa zewnętrzna korzenia. Strefy korzenia, ich rola.

3. Modyfikacje korzeni – obserwacje makroskopowe korzeni wybranych roślin.

wymienia podstawowe funkcje korzenia wykazuje związek budowy (strefowej) korzenia

z pełnionymi funkcjami wykazuje różnorodność przystosowań budowy

korzenia do dodatkowo pełnionych funkcji (innych niż główne)

identyfikuje korzeń na schemacie, rysunku, fotografii lub na podstawie opisu

wykazuje zainteresowanie poznaniem szczegółowych informacji dotyczących budowy i funkcji korzenia

V.2) identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) i opisuje organy rośliny okrytonasiennej (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc) oraz przedstawia ich funkcje III.8) obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych)

5. Łodyga

1. Budowa i podstawowe funkcje łodygi.

2. Rodzaje łodyg: zielne i zdrewniałe.

3. Modyfikacje pędów – obserwacje makroskopowe u wybranych okazów roślin.

opisuje budowę i funkcje łodygi podaje przykłady roślin o pędach nadziemnych

i podziemnych oraz zdrewniałych i niezdrewniałych

identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) pęd i jego formy zmodyfikowane

wskazuje na modyfikacje pędu w zależności od pełnionej funkcji






rozwija zainteresowania biologiczne poprzez obserwacje

6. Liść

1. Podstawowe funkcje liścia. 2. Budowa zewnętrzna liścia. 3. Różne kształty liści (blaszek

liściowych) – obserwacje makroskopowe.

4. Budowa wewnętrzna liścia roślin okrytonasiennych.

5. Funkcje zmodyfikowanych liści.

opisuje budowę liścia oraz przedstawia jego funkcje

wskazuje cechy adaptacyjne w budowie tkanek liścia do pełnienia określonych funkcji

wyjaśnia budowę i funkcje aparatu szparkowego wskazuje na różnorodność przystosowań liści

do pełnienia innych funkcji (np. igła roślin iglastych, ciernie, liście spichrzowe, wąsy czepne, liście pułapkowe)

identyfikuje liść np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu

dostrzega zależność między budową i funkcją liścia


7. Kwiat

1. Kwiat jako organ rozmnażania płciowego roślin. Rola elementów jego budowy w rozmnażaniu.

2. Budowa i rola kwiatu – obserwacja makroskopowa.

3. Sposoby zapylenia (wiatropylność i owadopylność – przystosowania w budowie kwiatów).

4. Zapłodnienie i powstawanie zarodka.

rozróżnia elementy budowy kwiatu podczas obserwacji makroskopowej

określa rolę elementów budowy kwiatu w rozmnażaniu płciowym

identyfikuje kwiat i jego elementy na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu

wyjaśnia, na czym polega wiatropylność i owadopylność

wyjaśnia rolę łagiewki pyłkowej w zapłodnieniu poszerza zakres wiadomości poprzez obserwacje

V.4) rozróżnia elementy budowy kwiatu (okwiat: działki kielicha i płatki korony oraz słupkowie, pręcikowie) i określa ich rolę w rozmnażaniu płciowym V.2) identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) i opisuje organy rośliny okrytonasiennej (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc) oraz przedstawia ich funkcje III.8) obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych)

8. Nasiona i owoce

1. Budowa nasienia. 2. Kiełkowanie nasion (przebieg,

wpływ czynników środowiska)

opisuje budowę nasienia (ze zwróceniem uwagi na rolę łupiny, bielma, zarodka) oraz owocu

określa warunki niezbędne do procesu

V.5) przedstawia budowę nasienia (łupina nasienna, bielmo, zarodek) oraz opisuje warunki niezbędne do procesu kiełkowania (temperatura,





– analizowanie wyników doświadczenia.

3. Budowa owocu – obserwacja.

4. Sposoby rozsiewania się owoców i nasion. Przystosowania w budowie.

kiełkowania (temperatura, woda, tlen) wyjaśnia przebieg kiełkowania nasienia planuje doświadczenie wpływu wybranego

czynnika środowiska na kiełkowanie nasion prowadzi obserwację kiełkującego nasienia fasoli

i dokumentuje ją podaje przykłady różnych sposobów rozsiewania

się nasion i owoców docenia znaczenie prawidłowego prowadzenia

dokumentacji w obserwacji biologicznej

woda, tlen) V.6) podaje przykłady różnych sposobów rozsiewania się nasion i przedstawia rolę owocu w tym procesie Zalecane doświadczenia i obserwacje.

Uczeń: 1) planuje i przeprowadza doświadczenie:

b) sprawdzające wpływ wybranego czynnika na proces kiełkowania nasion

9. Porównanie roślin nagonasiennych i okrytonasiennych. Znaczenie roślin nasiennych

1. Porównanie cech roślin nagonasiennych i okrytonasiennych.

2. Znaczenie roślin nasiennych w przyrodzie i życiu człowieka. Ochrona gatunkowa.

3. Rozpoznawanie typowych przedstawicieli roślin nagonasiennych (sosny, świerka, jodły, modrzewia, cisu) i okrytonasiennych (klonu, kasztanowca, lipy, dębu, jarzębiny, topoli, wierzby, brzozy).

porównuje rośliny nagonasienne i okrytonasienne określa znaczenie roślin nasiennych w przyrodzie

i życiu człowieka rozpoznaje najpospolitsze gatunki roślin

nagonasiennych (po igłach i szyszkach) oraz okrytonasiennych (po liściach i owocach)

dostrzega istotne znaczenie roślin nago- i okrytonasiennych w środowisku i życiu człowieka oraz potrzebę ochrony roślin nasiennych

III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka III.8) obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych)

10. Podsumowanie rozdziału: Królestwo roślin






Dział IV. ZWIĄZKI CHEMICZNE W ŻYCIU ORGANIZMÓW

IV.1. Chemiczne podstawy życia

11. Pierwiastki biogenne. Woda i jej znaczenie

1. Podstawowe pierwiastki biogenne – węgiel, wodór, tlen, azot – zawartość i ich rola w organizmach.

2. Biologiczna rola wody w życiu organizmów.

3. Rola wody w życiu rośliny – analiza wyników doświadczenia.

określa biologiczną rolę podstawowych pierwiastków biogennych, zwłaszcza węgla

określa znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów

analizuje wyniki doświadczenia dotyczące roli wody w organizmie roślinnym

I.1) wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów i wykazuje kluczową rolę węgla dla istnienia życia I.2) przedstawia znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów

12. Związki chemiczne umożliwiające życie na Ziemi

1. Podstawowe grupy związków chemicznych występujących w organizmach i ich funkcje: a) węglowodany, b) białka, c) tłuszcze, d) kwasy nukleinowe.

2. Rola enzymów w przebiegu reakcji chemicznych w organizmach.

rozróżnia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w organizmach (węglowodany, białka, tłuszcze, kwasy nukleinowe)

wymienia pierwiastki wchodzące w skład białek, węglowodanów, tłuszczów i kwasów nukleinowych

określa podstawowe jednostki składowe białek, węglowodanów, tłuszczów i kwasów nukleinowych

określa rolę białek, węglowodanów, tłuszczów i kwasów nukleinowych w organizmach

wskazuje na kluczową rolę białek

I.3) wyróżnia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w żywych organizmach (węglowodany, białka, tłuszcze, kwasy nukleinowe, witaminy, sole mineralne) oraz przedstawia ich funkcje





enzymatycznych w regulacji przebiegu reakcji chemicznych w komórce

IV.2. Składniki pokarmów człowieka

13. Składniki pokarmów, ich rola i źródła

1. Substancje odżywcze jako podstawowe składniki pokarmów.

2. Rola i źródła składników odżywczych: białek, cukrów, tłuszczów.

3. Aminokwasy egzogenne. 4. Wykrywanie skrobi

w produktach spożywczych – doświadczenie.

wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu człowieka

podaje źródła składników pokarmowych: białek, węglowodanów, tłuszczów

określa źródła aminokwasów egzogennych i ich rolę w organizmie człowieka

planuje i przeprowadza doświadczenie, w którym sprawdza obecność skrobi w różnych produktach spożywczych

I.3) wyróżnia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w żywych organizmach (węglowodany, białka, tłuszcze, kwasy nukleinowe, witaminy, sole mineralne) oraz przedstawia ich funkcje VI.3.2) przedstawia źródła i wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych (białka, tłuszcze, węglowodany, sole mineralne, woda) dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń: 1) planuje i przeprowadza doświadczenie:

e) sprawdzające obecność skrobi w produktach spożywczych





14. Witaminy i składniki mineralne

1. Witaminy (A, B6, B12, C, D, B9 – kwas foliowy) – ich rola, źródła i objawy niedoboru.

2. Składniki mineralne (wapń, żelazo, magnez) – ich rola, źródła i objawy niedoboru.

3. Woda jako ważne uzupełnienie pokarmu.

przedstawia rolę i skutki niedoboru oraz źródła wybranych witamin (A, B6, B12, C, D, kwasu foliowego)

przedstawia rolę w organizmie, objawy niedoboru oraz źródła wybranych składników mineralnych (wapnia, żelaza i magnezu)

uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw jako źródła witamin i soli mineralnych

wyjaśnia, dlaczego woda jest ważnym uzupełnieniem pokarmu

uzasadnia istotną rolę wody, soli mineralnych i witamin w organizmie człowieka

I.3) wyróżnia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w żywych organizmach (węglowodany, białka, tłuszcze, kwasy nukleinowe, witaminy, sole mineralne) oraz przedstawia ich funkcje VI.3.3) przedstawia rolę i skutki niedoboru niektórych witamin (A, C, B6, B12, D, kwasu foliowego), składników mineralnych (Mg, Fe, Ca) i aminokwasów egzogennych w organizmie

15. Podsumowanie działu: Związki chemiczne w życiu organizmów


Dział V. BUDOWA I FUNKCJONOWANIE ORGANIZMU CZŁOWIEKA

V.1. Organizm człowieka

16. Organizm człowieka jako

1. Poziomy organizacji budowy organizmu człowieka: komórki, tkanki, narządy,

opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka na wybranym przykładzie układu narządów (tkanki, narządy, układ narządów)

VI.1.1) opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka (tkanki, narządy, układy narządów) VI.1.2) podaje funkcje tkanki nabłonkowej,





zintegrowana całość

układy narządów. 2. Tkanki w organizmie

człowieka (nabłonkowa, mięśniowa, nerwowa, krew, tłuszczowa, chrzęstna, kostna) – związek budowy z funkcją.

3. Główne funkcje organizmu człowieka oraz rola narządów i układów narządów w wypełnianiu tych funkcji.

4. Współdziałanie narządów i układów narządów w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu.

określa związek budowy z funkcją tkanek (nabłonkowej, mięśniowej, nerwowej, krwi, tłuszczowej, chrzęstnej, kostnej) w organizmie człowieka

rozpoznaje poszczególne tkanki określa zależność między budową a funkcją

poszczególnych układów narządów w organizmie człowieka

wymienia narządy wchodzące w skład poszczególnych układów

opisuje budowę, funkcje i współdziałanie poszczególnych układów

dostrzega znaczenie współdziałania narządów i układów narządów w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu

mięśniowej, nerwowej, krwi, tłuszczowej, chrzęstnej i kostnej oraz przedstawia podstawowe cechy budowy warunkujące pełnienie tych funkcji VI.1.3) opisuje budowę, funkcje i współdziałanie poszczególnych układów: ruchu, pokarmowego, oddechowego, krążenia, wydalniczego, nerwowego, dokrewnego i rozrodczego

V.2. Układ pokarmowy





17. Budowa i funkcje układu pokarmowego

1. Definicja trawienia. 2. Narządy układu

pokarmowego, ich lokalizacja, rola i związek budowy z funkcją: a) jama ustna (rola uzębienia, higiena), b) żołądek, c) jelito cienkie (kosmki jelitowe – związek budowy z ich funkcją), d) jelito grube.

definiuje trawienie wymienia w kolejności narządy układu

pokarmowego, lokalizując je na schemacie, rysunku, modelu

określa funkcje poszczególnych narządów układu pokarmowego

przedstawia związek budowy narządów układu pokarmowego z ich funkcją

wymienia rodzaje zębów i określa ich rolę dostrzega potrzebę zachowania higieny jamy

ustnej uzasadnia konieczność okresowego

wykonywania przeglądu stomatologicznego

VI.3.1) podaje funkcje poszczególnych części układu pokarmowego, rozpoznaje te części (na schemacie, modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia związek ich budowy z pełnioną funkcją VI.1.2) podaje funkcje tkanki nabłonkowej, mięśniowej, nerwowej, krwi, tłuszczowej, chrzęstnej i kostnej oraz przedstawia podstawowe cechy budowy warunkujące pełnienie tych funkcji

18. Trawienie pokarmów

1. Enzymy trawienne jako czynniki rozkładające, zawarte w pokarmie, złożone związki organiczne na prostsze.

2. Rola gruczołów i enzymów w trawieniu pokarmu.

3. Trawienie pokarmu i produkty jego rozkładu (węglowodany, białka, tłuszcze).

wyjaśnia, czym różni się enzym (biokatalizator) od enzymu trawiennego

przedstawia miejsca i produkty trawienia oraz wchłaniania głównych grup związków organicznych (białek, węglowodanów, tłuszczów)

wskazuje znaczenie błonnika jako ważnego składnika pokarmów w prawidłowym ruchu jelit i przesuwaniu trawionego pokarmu

wskazuje na rolę wątroby i trzustki w trawieniu uzasadnia konieczność systematycznego

spożywania owoców i warzyw

VI.3.4) przedstawia miejsce i produkty trawienia oraz miejsce wchłaniania głównych grup związków organicznych VI.3.5) przedstawia rolę błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego oraz uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw VI.3.1) podaje funkcje poszczególnych części układu pokarmowego, rozpoznaje te części (na schemacie, modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia związek ich budowy z pełnioną funkcją

19. Potrzeby pokarmowe ludzi

1. Wartość energetyczna pokarmu a potrzeby energetyczne organizmu człowieka w różnych

wyjaśnia związek między wartością energetyczną pokarmu a potrzebami energetycznymi człowieka, w zależności od: wieku, trybu życia, zdrowia i aktywności fizycznej

VI.3.2) przedstawia źródła i wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych (białka, tłuszcze, węglowodany, sole mineralne, woda) dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania





okresach życia. 2. Zawartość składników

pokarmowych w pożywieniu i ich wartość odżywcza.

3. Analiza zawartości składników pokarmowych i ich wartości odżywczej w wybranych produktach spożywczych.

4. Dodatki do żywności – analiza zawartości w wybranych produktach spożywczych.

analizuje, na podstawie etykiet, zawartość składników odżywczych w wybranych produktach spożywczych (np. płatkach kukurydzianych, serze białym, maśle) i wartość energetyczną tych produktów

określa wady i zalety stosowania dodatków chemicznych do żywności

analizuje zawartość dodatków do żywności w wybranych artykułach spożywczych (np. gumie do żucia, galaretce, zupie w proszku)

dostrzega potrzebę czytania informacji zamieszczanych na opakowaniach produktów spożywczych

organizmu

20. Właściwe odżywianie się

1. Dieta i jej rodzaje. 2. Zasady prawidłowego

odżywiania się. 3. Obliczanie indeksu masy

ciała – ćwiczenie. 4. Zagrożenia zdrowia

związane z niewłaściwym odżywianiem się: a) niedożywienie – przyczyny i skutki, b) otyłość – przyczyny i skutki.

5. Przestrzeganie zasad higieny podczas przygotowywania i spożywania posiłków.

wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną pod względem składników pokarmowych i dostosowaną do potrzeb organizmu

wymienia korzyści wynikające z prawidłowego odżywiania się

oblicza indeks masy ciała analizuje konsekwencje zdrowotne

niewłaściwego odżywiania się oraz nieprzestrzegania zasad higieny podczas przygotowywania i spożywania posiłków

określa przyczyny i skutki przejadania się (otyłości) oraz nadmiernego odchudzania się

ma świadomość wpływu ilości i jakości spożywanych posiłków na zdrowie człowieka

VI.3.6) wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia i aktywność fizyczna, pora roku itp.) oraz podaje korzyści z prawidłowego odżywiania się VI.3.7) oblicza indeks masy ciała oraz przedstawia i analizuje konsekwencje zdrowotne niewłaściwego odżywiania (otyłość lub niedowaga oraz ich następstwa)

21. Podsumowanie rozdziałów: Organizm






człowieka oraz Układ pokarmowy

V.3. Układ krążenia i odpornościowy

22. Krew i jej funkcje

1. Składniki morfotyczne krwi i ich rola: a) krwinki czerwone – transport tlenu, b) krwinki białe – odporność, c) płytki krwi – krzepnięcie krwi.

2. Obserwacje mikroskopowe krwi.

3. Osocze – jego skład chemiczny i rola.

4. Główne grupy krwi – A, AB, B, 0. Krwiodawstwo i jego społeczne znaczenie.

przedstawia rolę krwinek i płytek krwi w organizmie

prowadzi obserwację mikroskopową preparatu trwałego krwi

wyjaśnia, co to jest osocze i jaka jest jego rola określa, jakie substancje są wymieniane między

krwią a płucami i między krwią a tkankami, np. mięśniami

rozróżnia grupy krwi układu AB0 i czynnik Rh rozwija zainteresowania biologiczne poprzez

obserwacje przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa

VI.1.2) podaje funkcje tkanki nabłonkowej, mięśniowej, nerwowej, krwi, tłuszczowej, chrzęstnej i kostnej oraz przedstawia podstawowe cechy budowy warunkujące pełnienie tych funkcji VI.5.3) przedstawia rolę głównych składników krwi (krwinki czerwone i białe, płytki krwi, osocze) oraz wymienia grupy krwi układu AB0 oraz Rh VI.5.5) przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń: 2) dokonuje obserwacji:


23. Budowa i funkcje układu krwionośnego

1. Budowa układu krwionośnego.

2. Obieg płucny i obwodowy krwi (rola, elementy budowy).

3. Naczynia krwionośne i ich funkcje.

4. Porównanie budowy żyły i tętnicy.

opisuje budowę układu krwionośnego i określa jego główne funkcje

przedstawia krążenie krwi w obiegu płucnym (małym) i obwodowym (dużym)

wskazuje na różnice w budowie żył, tętnic i naczyń włosowatych

określa związek między budową a funkcją poszczególnych naczyń krwionośnych

VI.5.1) opisuje budowę i funkcje narządów układu krwionośnego i układu limfatycznego VI.5.2) przedstawia krążenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym





24. Serce

1. Budowa serca. Rola zastawek.

2. Praca serca. 3. Związek pracy serca

z pulsem, tętnem i ciśnieniem krwi.

4. Badanie tętna (pulsu) – ćwiczenie.

5. Czynniki wpływające na pracę serca (wysiłek, leki, stres). Rejestrowanie pracy serca – EKG.

6. Pomiary tętna i ciśnienia krwi podczas spoczynku i po wysiłku oraz ich dokumentowanie – doświadczenie.

wyjaśnia, jak jest zbudowane serce (przedsionki, komory, zastawki)

określa rolę zastawek w sercu wskazuje na możliwości rejestrowania pracy

serca (EKG) wyjaśnia związek pracy serca z tętnem

i ciśnieniem krwi określa wpływ różnych czynników na pracę serca wyjaśnia, co to jest tętno (puls) i jakie czynniki

wpływają na jego przyspieszenie bada tętno oraz ciśnienie krwi w czasie

spoczynku i wysiłku fizycznego

VI.5.1) opisuje budowę i funkcje narządów układu krwionośnego i układu limfatycznego VI.5.2) przedstawia krążenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym Zalecane doświadczenia i obserwacje.

Uczeń: 2) dokonuje obserwacji:

b) zmian tętna i ciśnienia krwi podczas spoczynku i wysiłku fizycznego

25. Higiena układu krwionośnego

1. Przyczyny chorób serca i układu krwionośnego (miażdżycy tętnic i zawału serca). Profilaktyka.

2. Znaczenie badań krwi w profilaktyce chorób serca i układu krążenia.

3. Nadciśnienie tętnicze.

wymienia przyczyny chorób serca i układu krążenia

przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krwionośnego

podaje wartości prawidłowego ciśnienia krwi określa przyczyny nadciśnienia i jego skutki dla

organizmu człowieka uzasadnia konieczność okresowego

wykonywania podstawowych badań kontrolnych (podstawowych badań laboratoryjnych krwi, pomiaru ciśnienia krwi i tętna)

VI.5.4) przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krążenia

26. Transport tlenu

1. Powiązania krwi, limfy i płynu tkankowego: a) płyn tkankowy,

wskazuje na powiązania krwi, limfy i płynu tkankowego

określa skład oraz funkcje płynu tkankowego

VI.1.3) opisuje budowę, funkcje i współdziałanie poszczególnych układów: ruchu, pokarmowego, oddechowego, krążenia, wydalniczego,





i substancji odżywczych do komórek

b) rola limfy. 2. Budowa i funkcje układu

limfatycznego. 3. Układ limfatyczny i jego

powiązania z układem krwionośnym i płynem tkankowym.

i limfy opisuje budowę i funkcje narządów układu

limfatycznego uzasadnia, że układ limfatyczny jest częścią

układu krążenia

nerwowego, dokrewnego i rozrodczego VI.5.1) opisuje budowę i funkcje narządów układu krwionośnego i układu limfatycznego

27. Układ odpornościowy

1. Odporność organizmu. Rola układu odpornościowego.

2. Naturalne bariery organizmu. Odporność wrodzona i nieswoista.

3. Odporność nabyta i swoista. 4. Sztuczne sposoby

nabywania odporności – szczepienia ochronne, surowica odpornościowa.

wyjaśnia, co to jest odporność organizmu oraz określa funkcje elementów układu odpornościowego (śledziony, grasicy, węzłów chłonnych, makrofagów, limfocytów T, limfocytów B, przeciwciał)

rozróżnia odporność swoistą i nieswoistą, naturalną i sztuczną, bierną i czynną

wyjaśnia przykładowe reakcje odporności nieswoistej i swoistej

porównuje działanie surowicy i szczepionki ocenia znaczenie szczepień obowiązkowych dla

zdrowia człowieka i społeczeństwa

VI.6.1) opisuje funkcje elementów układu odpornościowego (narządy: śledziona, grasica, węzły chłonne; komórki: makrofagi, limfocyty T, limfocyty B; cząsteczki: przeciwciała) VI.6.2) rozróżnia odporność swoistą i nieswoistą, naturalną i sztuczną, bierną i czynną VI.6.3) porównuje działanie surowicy i szczepionki; podaje przykłady szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych oraz ocenia ich znaczenie

28. Zastosowanie wiedzy o odporności

1. Zgodność tkankowa organizmu.

2. Transplantacje narządów i ich znaczenie.

3. Konflikt serologiczny Rh.

wyjaśnia, na czym polega zgodność tkankowa organizmu

wyjaśnia, na czym polega transplantacja wymienia narządy, które można przeszczepić

człowiekowi przedstawia znaczenie przeszczepów, w tym

rodzinnych, w utrzymaniu życia ludzkiego dostrzega potrzebę pozyskiwania narządów

do transplantacji oraz deklaracji zgody na transplantację narządów po śmierci

wyjaśnia, na czym polega konflikt serologiczny Rh

VI.6.4) opisuje konflikt serologiczny Rh VI.6.5) wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów i podaje przykłady narządów, które można przeszczepiać VI.6.6) przedstawia znaczenie przeszczepów, w tym rodzinnych, oraz zgody na transplantację narządów po śmierci





29. Podsumowanie rozdziału: Układ krążenia i odpornościowy


Rozkład treści nauczania. - Hekkonetteresin.hekko.pl/rozklad/rozklad_biol1.pdfwybranego protista...

Documents

Transcript of Rozkład treści nauczania. - Hekkonetteresin.hekko.pl/rozklad/rozklad_biol1.pdfwybranego protista...