Andrzej Korytko

"Lützen 1632: apogeum wojnytrzydziestoletniej", RichardBrzezinski, Kraków 2008 : [recenzja]Echa Przeszłości 11, 438-439

2010

4 3 8 Polemiki, recenzje i omówienia

R i c h a r d B r z e z i ń s k i , L ü t z e n 1 6 3 2 . A p o g e u m w o j n y t r z y d z i e s t o l e t n i e j , i l u s t r o w a ł G r a h a m T u r n e r , t ł u m a c z y ł J a n S z k u d l i ń s k i , K r a k ó w 2 0 0 8 , W y d a w n i c t w o L i b r o n , s . 9 6 .

To c z w a r ty to m w s e r i i „ K a m p a n ie ” w y d a w n ic tw a O s p r e y P u b l i s h i n g L t d 1. P o ls k i w y d a w c a z K r a k o w a , s p ó łk a E G I S , p r z y g o to w a ła k s i ą ż k ę z g o d ­n ie z z a s a d a m i p ie r w o w z o ru , k tó r y n a r y n k u k s i ę g a r s k i m w W ie lk ie j B r y t a ­n i i u k a z a ł s ię w 2 0 0 1 r. A u to r e m m o n o g r a f i i j e s t R ic h a r d B r z e z in s k i , z n a w c a s z t u k i w o je n n e j G u s t a w a I I A d o lfa 2. H i s t o r y k o d l a t z a jm u ją c y s ię o r g a n i z a ­c ją , u z b r o je n ie m , t a k t y k ą s z w e d z k ie j a r m i i o p ra c o w a ł m o n o g r a f ię , k t ó r a n ie u c ie k a ją c o d w a lo ró w n a u k o w y c h m i a ł a p r z e d e w s z y s tk im s p o p u la ry z o w a ć n ie ty lk o s a m ą b i tw ę p o d L ü tz e n , a le n o w o ż y tn ą s z tu k ę w o je n n ą w n a jw ię k s z y m z b ro jn y m k o n f l ik c ie n o w o ż y tn e j E u ro p y , j a k i m b y ła w o jn a t r z y d z ie s to le tn ia .

N a t e m a t s a m e j w o jn y t r z y d z ie s to le t n ie j n a p i s a n o j u ż t y s ią c e o p r a c o w a ń w w ie lu j ę z y k a c h , j e d n a k b i t w a p o d L ü tz e n , m im o sw e g o w y m ia r u p o l i ty c z ­n e g o (m .in . ś m ie r ć G u s t a w a I I A d o lfa ) , n ie c ie s z y ła s ię w ie lk im z a in t e r e s o w a ­n ie m b a d a c z y . T y m s a m y m r e c e n z o w a n a k s i ą ż k a w y p e łn ia l u k ę w p o ls k ie j h i s to r io g r a f i i .

O p r a c o w a n ie o tw ie r a K a l e n d a r i u m z w y ja ś n i e n ie m d a t z e s z w e d z k ie g o o k r e s u w o jn y , c z y li z l a t 1 6 3 0 - 1 6 3 5 (s . 6). W k r ó t k i m W p r o w a d z e n i u a u t o r s ł u s z n ie z a u w a ż a , że : „ H is to ry c y k o n c e n t r o w a l i b a d a n i a n a ś m ie r c i k r ó l a s z w e d z k ie g o ; m n ie j w y s i łk u w ło ż o n o w r e k o n s t r u k c j ę s a m e g o p r z e b ie g u b i ­tw y ” (s . 7). S a m j u ż w ty m m ie js c u z a p o w ie d z ia ł , iż w e r y f ik u je p o g lą d y o ś m ie r c i G u s t a w a A d o lfa , s z c z e g ó ln ie t e n o w z b u d z e n iu w ż o łn i e r z a c h ż ą d z y z e m s ty (s . 9). N a s t ę p n e c z ę ś c i p r a c y w p r o w a d z a j ą c z y t e ln ik a w o k r e s p r z e d b i tw ą . I t a k R . B r z e z in s k i p o k r ó tc e p r z e d s t a w i a k a m p a n i ę w N o r y m b e r g i i ( D r o g a p o d L ü t z e n ) , w o d z ó w o b y d w u a r m i i ( D o w ó d c y w a l c z ą c y c h s t r o n ) , c h a ­r a k t e r y s t y k ę ty c h ż e a r m i i łą c z n ie z ic h s k ł a d e m o s o b o w y m ( W a lc z ą c e a r m i e ) o r a z c e le g łó w n o d o w o d z ą c y c h - d w ó c h w y b i tn y c h w o d z ó w e p o k i: G u s t a w a A d o lfa i A lb r e c h t a v o n W a l l e n s t e in a ( P la n y w a l c z ą c y c h s t r o n ) . W k o le jn e j c z ę ś c i ( P ie r w s z e s t a r c i a ) p r z y b l iż a m .in . p o ty c z k ę p o d R ip p a c h , d o k tó r e j d o sz ło 15 l i s t o p a d a 1 6 3 2 r ., w p r z e d d z i e ń b i tw y (s . 3 4 - 3 8 ) . W g łó w n y m r o z ­d z ia le ( B i tw a , 1 6 l i s t o p a d a ) a u to r , g o d z in a p o g o d z in ie , a n a l i z u j e p r z e b ie g b i tw y n a p o la c h p o d L ü tz e n , m i a s t e c z k u le ż ą c y m 2 0 k m n a p o łu d n io w y z a c h ó d o d L ip s k a . W p la s ty c z n y i s u g e s ty w n y s p o s ó b B r z e z in s k i o p is u je p o s z c z e g ó ln e f a z y b itw y , a c a ły w y k ła d z n a k o m ic ie u z u p e ł n i a j ą t r z y p r z e ­s t r z e n n e p la n y , p o k a z u ją c e r o z m ie s z c z e n ie j e d n o s te k b o jo w y c h w t r z e c h f a z a c h s t a r c i a - m ię d z y g o d z in ą 1 0 .4 5 a 1 2 .3 0 (s . 5 6 - 5 7 ) , 1 2 .3 0 a 1 5 .0 0 (s . 6 4 - 6 5 ) o ra z 1 5 .0 0 a 1 8 .0 0 (s . 7 6 - 7 7 ) . P r z e d o s t a t n i r o z d z ia ł , z a ty t u ło w a n y P o z m r o k u , to p r ó b a o c e n y i b i l a n s u l i s to p a d o w y c h z m a g a ń . J u ż s a m e t y t u ł y p o d ro z d z ia łó w

1 N. Fields, Termopile 480 p.n.e. O statn ia w alka Trzystu, Kraków 2008; R. Forczyk, M o­skw a 1941. P ierw sza porażka H itlera, Kraków 2008; D. Nicolle, W. Szpakowski, K alka 1223. N a ja zd M ongołów Czyngis-chana na Ruś, Kraków 2008.

2 R. Brzezinski, The A rm y o f G ustavus A dolphus, t. 1-2, London 1991-1993.

Polemiki, recenzje i omówienia 4 3 9

( D z i w n a p o r a ż k a - a r m i a c e s a r s k a p o z m r o k u o r a z D z i w n e z w y c i ę s t w o - a r ­m i a s z w e d z k a p o z m r o k u ) w s k a z u ją n a to , ż e o c e n a s t a r c i a n ie j e s t j e d n o ­z n a c z n a . B r z e z i ń s k i p r ó b u je o d p o w ie d z ie ć , d la c z e g o W a l l e n s t e in z d e c y d o w a ł s ię n a o d w ró t , m im o że b i tw y n ie p r z e g r a ł , p o s i a d a ł p o k a ź n y z a p a s a m u n ic j i , a n a m ie js c e d o t a r ł a g o to w a do w a lk i p ie c h o t a f e l d m a r s z a ł k a G o t t f r i e d a H e i n r i c h a P a p p e n h e im a , k tó r y n o ta b e n e z g in ą ł w c z e ś n ie j n a p o lu b itw y . W e ­d łu g a u t o r a „ to s y t u a c j a s t r a t e g i c z n a z m u s i ł a W a l l e n s t e in a d o p o d ję c ia ta k i e j d e c y z j i” (s . 8 1 ). G łó w n o d o w o d z ą c y c e s a r s k ie j a r m i i s t a r a ł s ię o g r a n ic z y ć s t r a ­ty , p r a w d o p o d o b n ie s ł u s z n ie o b a w ia ją c s ię , iż je g o r e g i m e n t y m o g ą n ie w y ­t r z y m a ć w a lk i w n a s t ę p n y m d n iu , s z c z e g ó ln ie p o z im n e j n o cy , k t ó r a n ie d a w a ła g w a r a n c j i o b e c n o ś c i w s z y s tk ic h ż o łn ie r z y n a p o lu w a lk i .

T y m c z a s e m n ie le p ie j w y g lą d a ła s y t u a c j a w a r m i i s z w e d z k ie j , p r z y g n ę ­b io n e j ś m ie r c i ą G u s t a w a A d o lfa , k tó r e j d o w ó d c y r ó w n ie ż r o z w a ż a l i p la n y o d w r o tu . K to w ię c w y g r a ł b i tw ę ? W e d łu g B r z e z in s k ie g o , k tó r y z a n a l iz o w a ł n ie ty lk o lic z b ę z d o b y ty c h c h o r ą g w i c z y s t r a t y o b u s t r o n ( p r z y c h y la ją c s ię je d n o c z e ś n ie d o w n io s k u , ż e s t r a t y c e s a r s k i e b y ły n iż s z e n iż s z w e d z k ie ) „ L ü tz e n b y ło j e d n o c z e ś n ie t a k t y c z n y m z w y c ię s tw e m W a l l e n s t e in a i s t r a t e ­g ic z n y m z w y c ię s tw e m S z w e d ó w . J e d n a k w s z e r s z e j p e r s p e k ty w ie o b y d w ie s t r o n y b i tw ę p o d L ü tz e n p r z e g r a ły ” (s . 8 8 ). T r u d n o n ie z g o d z ić s ię z a u to r e m . O b y d w ie a r m ie s t r a c i ł y w y b i tn y c h d o w ó d có w , s z w e d z k a - k r ó l a , c e s a r s k a - P a p p e n h e im a . O b y d w ie s t r o n y n ie z y s k a ły te ż w w y m ia r z e p o li ty c z n y m , a w y n is z c z a ją c a w o jn a t r w a ł a n a d a l .

B r z e z in s k i z a k o ń c z y ł k s i ą ż k ę k i l k o m a a k a p i t a m i o p is u ją c y m i w s p ó łc z e ­s n e p o le b i tw y ( P o le b i t w y d z i s i a j ) , a c a ło ś ć u z u p e łn i ł b ib l io g r a f i ą z k r ó t k ą c h a r a k t e r y s t y k ą p o s z c z e g ó ln y c h ź ró d e ł i o p ra c o w a ń o ra z in d e k s e m rz e c z o w y m . W a r to w ty m m ie js c u p o d k re ś lić , ż e m im o p o p u la ry z u ją c e g o c h a r a k t e r u o p ra c o ­w a n ia , L ü t z e n 1 6 3 2 . . . o p a t r z o n e z o s ta ło w p rz y p isy , a le j a k z a u w a ż y ł s a m a u to r : „ ty lk o t a m , g d z ie m o je i n t e r p r e t a c j e o d b ie g a j ą o d p r z y j ę ty c h o p in i i” (s . 9).

M o n o g r a f ia z o s t a ł a p r z y g o to w a n a b a r d z o s t a r a n n i e . W s z y s tk ie k o lo ro w e i c z a r n o b ia łe z d ję c ia i i l u s t r a c j e , m a p y c z y t r ó jw y m ia r o w e , p r z e s t r z e n n e p l a ­n y u ję t e „z lo t u p t a k a ” p r e z e n t u j ą s ię b a r d z o c z y te ln ie . R ó w n ie e f e k to w n ie w y g lą d a ją k o lo ro w e s c e n y b a t a l i s ty c z n e , k tó r e w y s z ły s p o d r ę k i G r a h a m a T u r n e r a . W s z y s tk ie z d ję c ia i r e p r o d u k c je p o s i a d a j ą s z c z e g ó ło w e o p isy . Co w ię c e j , w ię k s z o ś ć t y c h i l u s t r a c j i z o s t a ł a o p a t r z o n a w in f o r m a c je , z ja k ie g o ź r ó d ła p o c h o d z ą . T e n c a ły m a t e r i a ł i l u s t r a c y jn y n ie ty lk o u b a r w i a w y k ła d , a le s t a n o w i d o s k o n a ły e l e m e n t in fo rm a c y jn y .

R e a s u m u ją c , p o ls k i c z y te ln ik o t r z y m a ł k s i ą ż k ę , k t ó r a - n ie o d b ie g a ją c o d s t a n d a r d ó w a n g ie l s k ie g o o r y g i n a łu - p r z y b l iż a j e d n ą z n a j i s t o tn i e j s z y c h b a ­t a l i i w c z a s ie w o jn y t r z y d z ie s to le t n ie j . A u to r w s u g e s ty w n y s p o s ó b p r z e d s t a ­w ił w o je n n e z m a g a n ia n a p o lu n ie d a l e k o L ip s k a , w c z y m ró w n ie ż z a s ł u g a t ł u m a c z a m o n o g r a f i i . K la r o w n y j ę z y k to te ż z a l e t a k s i ą ż k i , k t ó r ą m o ż n a p o le c ić w s z y s tk im m i ło ś n ik o m h i s to r i i n o w o ż y tn e j w o jsk o w o śc i.

A n d r z e j K o r y t k o (O ls z ty n )