UntitledPrawidowe dziaanie wszystkich ukadów i narzdów czowieka, równoznaczne z homeostaz jego organizmu i zachowaniem zdrowia, zaley od waciwego odywiania, czyli stosowania odpowiedniej diety. Naleycie skomponowane posiki powinny pokrywa indywidualne zapotrzebowanie organizmu na energi oraz dostarcza mu wszystkich niezbdnych skadników odywczych. Ukadajc jadospis, powinnimy uwzgldnia waciwe nam parametry fizjologiczne (takie jak wzrost, pe, wiek i mas ciaa), stan zdrowia, przyjmowane leki i nietolerancje pokarmowe, a take prowadzony przez nas styl ycia. Dopasowaniu modelu ywienia do naszych specyficznych potrzeb moe posuy wiedza na temat klasyfikacji diet, uatwiajca dokonanie waciwych wyborów ywieniowych, a take krytyczn ocen porad dietetycznych proponowanych nam codziennie w ogólnodostpnych mediach.
Twoje cele
Scharakteryzujesz typy diet oraz okrelisz ich wady i zalety. Przedstawisz podstawowe zasady racjonalnego odywiania. Sformuujesz zalecenia dotyczce prawidowej diety dla osoby w twoim wieku. Skomponujesz dla siebie tygodniowy jadospis zgodny z zasadami racjonalnego ywienia i uwzgldniajcy twoje indywidualne parametry.
Waciwy sposób odywiania suy zdrowiu i dobremu samopoczuciu, dlatego niezwykle wane jest wiadome wybieranie odpowiedniej jakoci i iloci produktów, które spoywamy. ródo: hp://pixabay.com, licencja: CC 0.
Klasyfikacja i charakterystyka diet
Przeczytaj
Rola ywienia w yciu czowieka Rozwój czowieka, stan jego zdrowia, kondycja fizyczna i psychiczna, a take dugo ycia s cile powizane ze sposobem ywienia. Niezalenie od wieku, miejsca zamieszkania, pory roku, stylu ycia czy mody kady organizm wraz z poywieniem powinien otrzymywa waciw ilo:
substancji energetycznych niezbdnych do funkcjonowania narzdów, pracy mini i utrzymania staej temperatury ciaa (wglowodany, tuszcze); substancji budulcowych potrzebnych do tworzenia nowych komórek i cigej odbudowy komórek zuytych, a take do syntezy zwizków o wanym znaczeniu biologicznym, takich jak hormony, enzymy, przeciwciaa (biako, sole mineralne); substancji regulujcych odpowiedzialnych za prawidowy przebieg przemian metabolicznych (witaminy, skadniki mineralne).
Ponisza tabela przedstawia wskazane wartoci dziennego spoycia (GDA) biaka, wglowodanów i tuszczów dla dorosych, przecitnie zdrowych kobiet i mczyzn, majcych prawidow mas ciaa i zachowujcych normalny poziom aktywnoci fizycznej. Wartoci te zostay obliczone przy zaoeniu, e dzienne zapotrzebowanie energetyczne kobiet wynosi 2000 kcal, a mczyzn – 2500 kcal.
Zaspokojenie potrzeb pokarmowych przez dostarczenie wszystkich niezbdnych skadników odywczych we waciwych ilociach mona osign przez stosowanie odpowiedniej diety. Dieta to sposób odywiania, czyli stosowanie okrelonego zestawu posików w caodobowym ywieniu. Jeli jest niewaciwa, we wczesnym wieku hamuje rozwój fizyczny i umysowy oraz obnia odporno na choroby. U dorosych moe przyczynia si do wielu chorób, które ograniczaj wydolno organizmu, powodujc przedwczesne starzenie si, a nawet zgon. Prawidowy sposób odywiania moe pomóc w zapobieganiu chorobom lub ich leczeniu. W takich przypadkach, w porozumieniu z lekarzem lub dietetykiem, dokonuje si modyfikacji skadu i konsystencji posików oraz wyklucza stosowanie okrelonych produktów. Cho znanych jest bardzo wiele typów diet,
Skadnik odywczy
Biako 50 g 60 g
Wglowodany 270 g 340 g
Tuszcz nie wicej ni 70 g nie wicej ni 80 g
Charakterystyka wybranych rodzajów diet
1. Dieta podstawowa Pokrywa dobowe zapotrzebowanie organizmu na wszystkie skadniki odywcze. Jest lekkostrawna i zbilansowana pod wzgldem kalorycznym. Jej stosowanie zapewnia dobry stan zdrowia. Czsto suy za podstaw planowania diet leczniczych.
2. Dieta zdrowotna (lecznicza) Jest stosowana w profilaktyce i leczeniu chorób. W zalenoci od rodzaju schorzenia stosuje si diet wysokobonnikow, niskobiakow, bogatobiakow, niskotuszczow itp. Niekiedy diet zdrowotn stosuje si tylko przez cile okrelony czas, np. po operacji. W chorobach przewlekych, takich jak cukrzyca, zalece diety zdrowotnej naley przestrzega do koca ycia.
3. Dieta eliminacyjna Polega na wykluczeniu jednego lub kilku skadników, wywoujcych niepokojce objawy, np. wysypki czy biegunki. W takich wypadkach eliminuje si z diety wszystkie produkty, które zawieraj szkodliwe substancje w swoim skadzie. Ten rodzaj diety jest najczciej stosowany przez osoby z alergi lub nietolerancj pokarmow.
4. Dieta monoskadnikowa Polega na spoywaniu wycznie jednego typu produktów, np. jabek, jaj, grejpfrutów lub kapusty. Najczciej jest stosowana, aby schudn lub oczyci organizm. Dietetycy ostrzegaj przed dietami tego typu, gdy nie zawieraj one wszystkich skadników odywczych i mog by niebezpieczne dla zdrowia.
5. Dieta biakowa Jej podstawowym zaoeniem jest znaczne ograniczenie spoywania wglowodanów i zwikszenie iloci biaka. W diecie tej znaczny udzia maj bogate w biako produkty pochodzenia zwierzcego, takie jak mleko, nabia, ryby, chude miso cielce, wieprzowe i drobiowe. Dieta wysokobiakowa zalecana jest w okresie rekonwalescencji i stanach pooperacyjnych. Jej dugotrwae stosowanie moe jednak prowadzi do nadmiernego obcienia nerek i zwikszonego wydalania wapnia z koci.
6. Dieta warzywno-owocowa Polega na wykluczeniu wszystkich produktów poza warzywami i niskocukrowymi owocami. Bywa traktowana jako dieta odchudzajca lub zalecana w niektórych chorobach nowotworowych i autoimmunologicznych. Naley pamita, e jej stosowanie przez duszy
czas jest bardzo niekorzystne dla zdrowia ze wzgldu na due niedobory podstawowych skadników odywczych.
7. Diety wykluczajce produkty pochodzenia zwierzcego Nale do nich diety wegetariaska i wegaska. Pierwsza polega na wykluczeniu misa i produktów odzwierzcych pochodzcych z uboju, druga – na wyeliminowaniu wszelkich produktów pochodzenia zwierzcego. Diety te najczciej stosuje si z powodów etycznych. Niegdy uwaano, e s szkodliwe dla zdrowia, obecnie jednak wikszo organizacji ywieniowych uznaje je za bezpieczne na wszystkich etapach ycia, pod warunkiem, e s odpowiednio zbilansowane.
8. Dieta ródziemnomorska Polega na spoywaniu lokalnych produktów i jak najmniej przetworzonej ywnoci. Zakada ograniczenie spoywania czerwonego misa na korzy duej iloci ryb i owoców morza, uywanie zió i naturalnych przypraw oraz oliwy z oliwek. Dieta ta bazuje na warzywach i owocach w kadym posiku. Dozwolone jest umiarkowane spoycie czerwonego wina.
Ciekawostka
Platforma internetowa amerykaskiego tygodnika politycznoekonomicznego „US News & World Report” corocznie przeprowadza ranking najlepszych diet wiata. Od wielu lat pierwsze miejsce w tym rankingu zajmuje dieta DASH, któr uznaje si za diet najbardziej korzystn dla zdrowia i diet najlepsz dla zdrowego serca.
Zasady zdrowego ywienia i stylu ycia Aby osign peni rozwoju, utrzyma jak najwiksz odporno na choroby oraz odznacza si sprawnoci fizyczn i intelektualn, naley nie tylko stosowa zindywidualizowan waciw diet, ale take prowadzi zdrowy styl ycia, uwzgldniajcy
Dieta DASH pozytywnie wpywa na utrzymanie dobrej kondycji serca. ródo: hps://pixabay.com/pl, licencja: CC 0.
niezbdn aktywno fizyczn oraz waciw ilo snu. Ogólne zasady prowadzce do osignicia tego celu ilustruje ponisza piramida zdrowia. Produkty spoywcze, niezbdne w codziennej diecie, zostay przedstawione w odpowiednich proporcjach: im wysze pitro piramidy, tym mniejsza zalecana ilo produktów z danej grupy ywnoci i czsto ich spoywania. Najnisze pitro piramidy przypomina o koniecznoci podejmowania regularnego wysiku fizycznego oraz wysypiania si.
Piramida zdrowia uwzgldnia najwaniejsze zasady waciwego stylu ycia. ródo: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
10 zasad zdrowego odywiania i stylu ycia nastolatka
Na podstawie: M. Jarosz, Piramida Zdrowego ywienia i Stylu ycia Dzieci i Modziey. Zasady i komentarze, portal internetowy Narodowego Centrum Edukacji ywieniowej
Sownik
dieta
(gr. diaita - styl ycia) sposób odywiania si oparty na doborze iloci i jakoci pokarmów w zalenoci od potrzeb organizmu
piramida zdrowia
substancje budulcowe
substancje dostarczajce budulca do tworzenia lub odbudowy komórek, a take do syntezy zwizków o wanym znaczeniu biologicznym, takich jak hormony, enzymy czy przeciwciaa (biaka, skadniki mineralne)
substancje energetyczne
substancje regulujce
Symulacja interaktywna
Dzienne zmiany stenia cukru we krwi pacjenta 1
ródo: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 1
Która z kobiet w wikszym stopniu stosuje si do zalece dietetyków? Uzasadnij swoj odpowied.
pacjent 1
godz. 17 - 2 godziny po obiedzie
[mg/dl]
Uzupenij
Polecenie 2
Jedna z kobiet zrezygnowaa z trzech da (z piciu) w cigu dnia i zastpia je trzema pczkami, zjedzonymi w ramach jednego posiku. Wyjanij, jakie mog by konsekwencje czstego powtarzania takich zachowa ywieniowych.
Polecenie 3
Moda, 25-letnia kobieta choruje na cukrzyc typu I. Way 65 kg. Jest na diecie zdrowotnej, która polega na cisym przestrzeganiu iloci spoywanych wglowodanów oraz przyjmowaniu odpowiednich dawek insuliny. Jej zapotrzebowanie energetyczne wynosi 1950 kcal.
Skomponuj dla niej sze lub siedem posików odpowiadajcych jej zapotrzebowaniu energetycznemu, biorc pod uwag zalecenia dotyczce diety dla diabetyków.
Uzupenij
Uzupenij
wiczenie 1 Do podanych charakterystyk diet dopasuj ich waciwe nazwy.
dieta wykluczajca miso dieta monoskadnikowa
dieta wykluczajca produkty pochodzenia zwierzcego
dieta wegetariaska
dieta oparta wycznie o jabka dieta wegaska
dieta, w której znaczny udzia maj produkty, takie jak mleko, nabia, ryby,
chude miso cielce, wieprzowe i drobiowe
dieta biakowa
wiczenie 2 Wska niepoprawne dokoczenie zdania. Dieta zbilansowana powinna zawiera waciw ilo...
substancji regulujcych
substancji energetycznych
suplementów diety
substancji budulcowych
w pónym wieku
w stanach pooperacyjnych
Prawidowo skomponowana dieta poczona z pomaga w utrzymaniu
odpowiedniej ciaa oraz wpywa pozytywnie na nasze zdrowie. Dla
modziey zaleca si minimum dziennie ruchu w dowolnej formie.
wiczenie 5 Uzupenij tekst, przecigajc za pomoc myszy poprawne okrelenia.
Tuszcze zawieraj kwasy tuszczowe. Ich nadmierne spoycie jest
przyczyn chorób , dlatego warto spoywa oleje oraz , które s
bogatym ródem kwasów tuszczowych oraz kwasów i omega-
6.
jednonienasyconych olej kokosowy oliw z oliwek omega-8 zwierzce
rolinne margaryn zakanych omega-2 nienasycone nasycone
wielonienasyconych
W poniszym tekcie zaznacz kolorem czerwonym substancje budulcowe, a substancje regulujce – kolorem zielonym.
Mleko i przetwory mleczne s gównym ródem wapnia i biaka. Zawieraj witaminy z grupy B, a take witaminy A i D . S take ródem skadników mineralnych, takich jak magnez, potas i cynk.
3
Prawda Fasz
ródo cukrów prostych.
zoonych, dlatego mona je spoywa codziennie.
Ryby morskie s cennym ródem jodu i fluoru.
wiczenie 8
Wstaw w pola piramidy zdrowia odpowiednie ilustracje.




wiczenie 9
W wiarygodnych ródach wyszukaj informacje na temat gównych zaoe diety DASH oraz okrel, do jakiego typu diet naley j zaliczy.
Uzupenij

wiczenie 10
Zosta swoim wasnym dietetykiem: na podstawie zdobytej wiedzy stwórz dla siebie tygodniowy jadospis, zgodny z zasadami diety zbilansowanej. Uwzgldnij waciwe sobie parametry, takie jak wzrost, pe, wiek, mas ciaa, a take stan zdrowia, przyjmowane leki i nietolerancje pokarmowe. Ponadto zaplanuj na cay tydzie aktywno fizyczn.
Poniedziaek
Wtorek
roda
Czwartek
Pitek
Sobota
Niedziela
Przedmiot: biologia
Temat: Jeste tym, co jesz. O klasyfikacji diet i racjonalnym sposobie odywiania nastolatka
Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – ksztacenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym
Podstawa programowa
Zakres podstawowy: V. Budowa i fizjologia czowieka. 2. Odywianie si. Ucze: 9) przedstawia zasady racjonalnego ywienia;
Zakres rozszerzony: XI. Funkcjonowanie zwierzt. 2. Porównanie poszczególnych czynnoci yciowych zwierzt, z uwzgldnieniem struktur odpowiedzialnych za ich przeprowadzanie. 1) Odywianie si. Ucze: k) przedstawia zasady racjonalnego ywienia czowieka,
Ksztatowane kompetencje kluczowe:
Cele operacyjne:
Ucze:
wyjania, czym jest dieta; przedstawia zasady zdrowego odywiania i stylu ycia nastolatka; analizuje zalety i wady wybranych diet;
planuje dziaania w celu modyfikacji swojego stylu ycia.
Strategie nauczania:
konstruktywizm; konektywizm.
Formy pracy:
praca indywidualna; praca w parach; praca w grupach; praca caego zespou klasowego.
rodki dydaktyczne:
komputery z gonikami i dostpem do internetu, suchawki; zasoby multimedialne zawarte w emateriale; tablica interaktywna.
Przebieg zaj
Faza wstpna
2. Ochotnicy prezentuj swoje stanowiska na forum klasy. Nauczyciel podsumowuje ich wypowiedzi, podkrelajc wag waciwego odywiania.
3. Nauczyciel inicjuje burz mózgów, zadajc pytanie: „Na jakie parametry fizjologiczne naley zwraca uwag, ukadajc jadospis?”.
Faza realizacyjna
1. Klasa zapoznaje si z treci emateriau. Wybrana osoba definiuje pojcie diety.
2. Uczniowie charakteryzuj wybrane typy diet. Oceniaj ich zalety i wady.
3. Uczniowie, pracujc w niewielkich zespoach, komponuj przykadowe posiki waciwe dla kadego rodzaju diety. Wskazane osoby prezentuj wyniki pracy grupy na forum klasy.
4. Uczniowie samodzielnie wykonuj wiczenia interaktywne nr 1–7. Osoby chtne przedstawiaj uzasadnienia poprawnie rozwizanych zada. Nauczyciel uzupenia wypowiedzi uczniów, koryguje ewentualne bdy.
5. Klasa analizuje ilustracj przedstawiajc piramid zdrowia oraz zasady zdrowego ywienia i stylu ycia nastolatka. Wybrani uczniowie odpowiadaj na nastpujce pytania:
O czym informuje stokowy ksztat piramidy? Co jest podstaw piramidy? Które produkty powinny dominowa w codziennej diecie? Które produkty naley spoywa najrzadziej? Których produktów naley unika?
6. Uczniowie wykonuj wiczenie nr 10 – okrelaj waciwe sobie parametry i planuj dla siebie tygodniowy jadospis oraz formy aktywnoci fizycznej. Osoby chtne przedstawiaj swoje propozycje na forum klasy. Pozostali uczniowie oceniaj poprawno zaproponowanej diety pod wzgldem zawartoci skadników odywczych.
7. Uczniowie analizuj symulacj interaktywn. Pracujc w parach, wykonuj przynalene do niej polecenia. W razie potrzeby konsultuj z nauczycielem poprawno swojego toku rozumowania.
Faza podsumowujca
2. Wskazani przez nauczyciela uczniowie losuj polecenia podsumowujce (zob. materiay pomocnicze) i wykonuj je. Jeli ich odpowied nie jest prawidowa, polecenia wykonuj osoby zgaszajce si.
Praca domowa
Wskazówki metodyczne opisujce róne zastosowania multimedium
Symulacj interaktywn mona wykorzysta take w odniesieniu do treci zawartych w innych emateriaach traktujcych o zdrowym odywianiu, takich jak Jadospis na dzi, Normy zapotrzebowania energetycznego oraz Otyo.
Materiay pomocnicze