UntitledPrawidowe dziaanie wszystkich ukadów i narzdów
czowieka, równoznaczne z homeostaz jego organizmu
i zachowaniem zdrowia, zaley od waciwego odywiania, czyli
stosowania odpowiedniej diety. Naleycie skomponowane posiki powinny
pokrywa indywidualne zapotrzebowanie organizmu na energi oraz
dostarcza mu wszystkich niezbdnych skadników odywczych. Ukadajc
jadospis, powinnimy uwzgldnia waciwe nam parametry fizjologiczne
(takie jak wzrost, pe, wiek i mas ciaa), stan zdrowia,
przyjmowane leki i nietolerancje pokarmowe, a take
prowadzony przez nas styl ycia. Dopasowaniu modelu ywienia do
naszych specyficznych potrzeb moe posuy wiedza na temat
klasyfikacji diet, uatwiajca dokonanie waciwych wyborów
ywieniowych, a take krytyczn ocen porad dietetycznych
proponowanych nam codziennie w ogólnodostpnych mediach.
Twoje cele
Scharakteryzujesz typy diet oraz okrelisz ich wady i zalety.
Przedstawisz podstawowe zasady racjonalnego odywiania. Sformuujesz
zalecenia dotyczce prawidowej diety dla osoby w twoim wieku.
Skomponujesz dla siebie tygodniowy jadospis zgodny z zasadami
racjonalnego ywienia i uwzgldniajcy twoje indywidualne
parametry.
Waciwy sposób odywiania suy zdrowiu i dobremu samopoczuciu, dlatego
niezwykle wane jest wiadome wybieranie odpowiedniej jakoci i iloci
produktów, które spoywamy. ródo: hp://pixabay.com, licencja: CC
0.
Klasyfikacja i charakterystyka diet
Przeczytaj
Rola ywienia w yciu czowieka Rozwój czowieka, stan jego zdrowia,
kondycja fizyczna i psychiczna, a take dugo ycia s cile
powizane ze sposobem ywienia. Niezalenie od wieku, miejsca
zamieszkania, pory roku, stylu ycia czy mody kady organizm wraz
z poywieniem powinien otrzymywa waciw ilo:
substancji energetycznych niezbdnych do funkcjonowania narzdów,
pracy mini i utrzymania staej temperatury ciaa (wglowodany,
tuszcze); substancji budulcowych potrzebnych do tworzenia nowych
komórek i cigej odbudowy komórek zuytych, a take do
syntezy zwizków o wanym znaczeniu biologicznym, takich jak
hormony, enzymy, przeciwciaa (biako, sole mineralne); substancji
regulujcych odpowiedzialnych za prawidowy przebieg przemian
metabolicznych (witaminy, skadniki mineralne).
Ponisza tabela przedstawia wskazane wartoci dziennego spoycia (GDA)
biaka, wglowodanów i tuszczów dla dorosych, przecitnie
zdrowych kobiet i mczyzn, majcych prawidow mas ciaa
i zachowujcych normalny poziom aktywnoci fizycznej. Wartoci te
zostay obliczone przy zaoeniu, e dzienne zapotrzebowanie
energetyczne kobiet wynosi 2000 kcal, a mczyzn – 2500
kcal.
Zaspokojenie potrzeb pokarmowych przez dostarczenie wszystkich
niezbdnych skadników odywczych we waciwych ilociach mona osign
przez stosowanie odpowiedniej diety. Dieta to sposób odywiania,
czyli stosowanie okrelonego zestawu posików w caodobowym
ywieniu. Jeli jest niewaciwa, we wczesnym wieku hamuje rozwój
fizyczny i umysowy oraz obnia odporno na choroby.
U dorosych moe przyczynia si do wielu chorób, które ograniczaj
wydolno organizmu, powodujc przedwczesne starzenie si, a nawet
zgon. Prawidowy sposób odywiania moe pomóc w zapobieganiu
chorobom lub ich leczeniu. W takich przypadkach,
w porozumieniu z lekarzem lub dietetykiem, dokonuje si
modyfikacji skadu i konsystencji posików oraz wyklucza
stosowanie okrelonych produktów. Cho znanych jest bardzo wiele
typów diet,
Skadnik odywczy
Biako 50 g 60 g
Wglowodany 270 g 340 g
Tuszcz nie wicej ni 70 g nie wicej ni 80 g
Charakterystyka wybranych rodzajów diet
1. Dieta podstawowa Pokrywa dobowe zapotrzebowanie organizmu na
wszystkie skadniki odywcze. Jest lekkostrawna i zbilansowana
pod wzgldem kalorycznym. Jej stosowanie zapewnia dobry stan
zdrowia. Czsto suy za podstaw planowania diet leczniczych.
2. Dieta zdrowotna (lecznicza) Jest stosowana w profilaktyce
i leczeniu chorób. W zalenoci od rodzaju schorzenia
stosuje si diet wysokobonnikow, niskobiakow, bogatobiakow,
niskotuszczow itp. Niekiedy diet zdrowotn stosuje si tylko przez
cile okrelony czas, np. po operacji. W chorobach przewlekych,
takich jak cukrzyca, zalece diety zdrowotnej naley przestrzega do
koca ycia.
3. Dieta eliminacyjna Polega na wykluczeniu jednego lub kilku
skadników, wywoujcych niepokojce objawy, np. wysypki czy biegunki.
W takich wypadkach eliminuje si z diety wszystkie
produkty, które zawieraj szkodliwe substancje w swoim skadzie.
Ten rodzaj diety jest najczciej stosowany przez osoby z alergi
lub nietolerancj pokarmow.
4. Dieta monoskadnikowa Polega na spoywaniu wycznie jednego typu
produktów, np. jabek, jaj, grejpfrutów lub kapusty. Najczciej jest
stosowana, aby schudn lub oczyci organizm. Dietetycy ostrzegaj
przed dietami tego typu, gdy nie zawieraj one wszystkich skadników
odywczych i mog by niebezpieczne dla zdrowia.
5. Dieta biakowa Jej podstawowym zaoeniem jest znaczne ograniczenie
spoywania wglowodanów i zwikszenie iloci biaka. W diecie
tej znaczny udzia maj bogate w biako produkty pochodzenia
zwierzcego, takie jak mleko, nabia, ryby, chude miso cielce,
wieprzowe i drobiowe. Dieta wysokobiakowa zalecana jest
w okresie rekonwalescencji i stanach pooperacyjnych. Jej
dugotrwae stosowanie moe jednak prowadzi do nadmiernego obcienia
nerek i zwikszonego wydalania wapnia z koci.
6. Dieta warzywno-owocowa Polega na wykluczeniu wszystkich
produktów poza warzywami i niskocukrowymi owocami. Bywa
traktowana jako dieta odchudzajca lub zalecana w niektórych
chorobach nowotworowych i autoimmunologicznych. Naley pamita,
e jej stosowanie przez duszy
czas jest bardzo niekorzystne dla zdrowia ze wzgldu na due
niedobory podstawowych skadników odywczych.
7. Diety wykluczajce produkty pochodzenia zwierzcego Nale do nich
diety wegetariaska i wegaska. Pierwsza polega na wykluczeniu
misa i produktów odzwierzcych pochodzcych z uboju, druga
– na wyeliminowaniu wszelkich produktów pochodzenia zwierzcego.
Diety te najczciej stosuje si z powodów etycznych. Niegdy
uwaano, e s szkodliwe dla zdrowia, obecnie jednak wikszo
organizacji ywieniowych uznaje je za bezpieczne na wszystkich
etapach ycia, pod warunkiem, e s odpowiednio zbilansowane.
8. Dieta ródziemnomorska Polega na spoywaniu lokalnych produktów
i jak najmniej przetworzonej ywnoci. Zakada ograniczenie
spoywania czerwonego misa na korzy duej iloci ryb i owoców
morza, uywanie zió i naturalnych przypraw oraz oliwy
z oliwek. Dieta ta bazuje na warzywach i owocach
w kadym posiku. Dozwolone jest umiarkowane spoycie czerwonego
wina.
Ciekawostka
Platforma internetowa amerykaskiego tygodnika
politycznoekonomicznego „US News & World Report” corocznie
przeprowadza ranking najlepszych diet wiata. Od wielu lat pierwsze
miejsce w tym rankingu zajmuje dieta DASH, któr uznaje si za
diet najbardziej korzystn dla zdrowia i diet najlepsz dla
zdrowego serca.
Zasady zdrowego ywienia i stylu ycia Aby osign peni rozwoju,
utrzyma jak najwiksz odporno na choroby oraz odznacza si sprawnoci
fizyczn i intelektualn, naley nie tylko stosowa
zindywidualizowan waciw diet, ale take prowadzi zdrowy styl ycia,
uwzgldniajcy
Dieta DASH pozytywnie wpywa na utrzymanie dobrej kondycji serca.
ródo: hps://pixabay.com/pl, licencja: CC 0.
niezbdn aktywno fizyczn oraz waciw ilo snu. Ogólne zasady prowadzce
do osignicia tego celu ilustruje ponisza piramida zdrowia. Produkty
spoywcze, niezbdne w codziennej diecie, zostay przedstawione
w odpowiednich proporcjach: im wysze pitro piramidy, tym
mniejsza zalecana ilo produktów z danej grupy ywnoci
i czsto ich spoywania. Najnisze pitro piramidy przypomina
o koniecznoci podejmowania regularnego wysiku fizycznego oraz
wysypiania si.
Piramida zdrowia uwzgldnia najwaniejsze zasady waciwego stylu ycia.
ródo: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
10 zasad zdrowego odywiania i stylu ycia nastolatka
Na podstawie: M. Jarosz, Piramida Zdrowego ywienia i Stylu ycia
Dzieci i Modziey. Zasady i komentarze, portal internetowy
Narodowego Centrum Edukacji ywieniowej
Sownik
dieta
(gr. diaita - styl ycia) sposób odywiania si oparty na doborze
iloci i jakoci pokarmów w zalenoci od potrzeb
organizmu
piramida zdrowia
substancje budulcowe
substancje dostarczajce budulca do tworzenia lub odbudowy komórek,
a take do syntezy zwizków o wanym znaczeniu biologicznym,
takich jak hormony, enzymy czy przeciwciaa (biaka, skadniki
mineralne)
substancje energetyczne
substancje regulujce
Symulacja interaktywna
Dzienne zmiany stenia cukru we krwi pacjenta 1
ródo: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 1
Która z kobiet w wikszym stopniu stosuje si do zalece dietetyków?
Uzasadnij swoj odpowied.
pacjent 1
godz. 17 - 2 godziny po obiedzie
[mg/dl]
Uzupenij
Polecenie 2
Jedna z kobiet zrezygnowaa z trzech da (z piciu) w cigu dnia i
zastpia je trzema pczkami, zjedzonymi w ramach jednego posiku.
Wyjanij, jakie mog by konsekwencje czstego powtarzania takich
zachowa ywieniowych.
Polecenie 3
Moda, 25-letnia kobieta choruje na cukrzyc typu I. Way 65 kg. Jest
na diecie zdrowotnej, która polega na cisym przestrzeganiu iloci
spoywanych wglowodanów oraz przyjmowaniu odpowiednich dawek
insuliny. Jej zapotrzebowanie energetyczne wynosi 1950 kcal.
Skomponuj dla niej sze lub siedem posików odpowiadajcych jej
zapotrzebowaniu energetycznemu, biorc pod uwag zalecenia dotyczce
diety dla diabetyków.
Uzupenij
Uzupenij
wiczenie 1 Do podanych charakterystyk diet dopasuj ich waciwe
nazwy.
dieta wykluczajca miso dieta monoskadnikowa
dieta wykluczajca produkty pochodzenia zwierzcego
dieta wegetariaska
dieta oparta wycznie o jabka dieta wegaska
dieta, w której znaczny udzia maj produkty, takie jak mleko, nabia,
ryby,
chude miso cielce, wieprzowe i drobiowe
dieta biakowa
wiczenie 2 Wska niepoprawne dokoczenie zdania. Dieta zbilansowana
powinna zawiera waciw ilo...
substancji regulujcych
substancji energetycznych
suplementów diety
substancji budulcowych
w pónym wieku
w stanach pooperacyjnych
Prawidowo skomponowana dieta poczona z pomaga w utrzymaniu
odpowiedniej ciaa oraz wpywa pozytywnie na nasze zdrowie. Dla
modziey zaleca si minimum dziennie ruchu w dowolnej formie.
wiczenie 5 Uzupenij tekst, przecigajc za pomoc myszy poprawne
okrelenia.
Tuszcze zawieraj kwasy tuszczowe. Ich nadmierne spoycie jest
przyczyn chorób , dlatego warto spoywa oleje oraz , które s
bogatym ródem kwasów tuszczowych oraz kwasów i omega-
6.
jednonienasyconych olej kokosowy oliw z oliwek omega-8
zwierzce
rolinne margaryn zakanych omega-2 nienasycone nasycone
wielonienasyconych
W poniszym tekcie zaznacz kolorem czerwonym substancje budulcowe, a
substancje regulujce – kolorem zielonym.
Mleko i przetwory mleczne s gównym ródem wapnia i biaka. Zawieraj
witaminy z grupy B, a take witaminy A i D . S take ródem skadników
mineralnych, takich jak magnez, potas i cynk.
3
Prawda Fasz
ródo cukrów prostych.
zoonych, dlatego mona je spoywa codziennie.
Ryby morskie s cennym ródem jodu i fluoru.
wiczenie 8
Wstaw w pola piramidy zdrowia odpowiednie ilustracje.
wiczenie 9
W wiarygodnych ródach wyszukaj informacje na temat gównych zaoe
diety DASH oraz okrel, do jakiego typu diet naley j zaliczy.
Uzupenij
wiczenie 10
Zosta swoim wasnym dietetykiem: na podstawie zdobytej wiedzy stwórz
dla siebie tygodniowy jadospis, zgodny z zasadami diety
zbilansowanej. Uwzgldnij waciwe sobie parametry, takie jak wzrost,
pe, wiek, mas ciaa, a take stan zdrowia, przyjmowane leki i
nietolerancje pokarmowe. Ponadto zaplanuj na cay tydzie aktywno
fizyczn.
Poniedziaek
Wtorek
roda
Czwartek
Pitek
Sobota
Niedziela
Przedmiot: biologia
Temat: Jeste tym, co jesz. O klasyfikacji diet
i racjonalnym sposobie odywiania nastolatka
Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – ksztacenie
w zakresie podstawowym i rozszerzonym
Podstawa programowa
Zakres podstawowy: V. Budowa i fizjologia czowieka. 2.
Odywianie si. Ucze: 9) przedstawia zasady racjonalnego
ywienia;
Zakres rozszerzony: XI. Funkcjonowanie zwierzt. 2. Porównanie
poszczególnych czynnoci yciowych zwierzt, z uwzgldnieniem
struktur odpowiedzialnych za ich przeprowadzanie. 1) Odywianie si.
Ucze: k) przedstawia zasady racjonalnego ywienia czowieka,
Ksztatowane kompetencje kluczowe:
Cele operacyjne:
Ucze:
wyjania, czym jest dieta; przedstawia zasady zdrowego odywiania
i stylu ycia nastolatka; analizuje zalety i wady
wybranych diet;
planuje dziaania w celu modyfikacji swojego stylu ycia.
Strategie nauczania:
konstruktywizm; konektywizm.
Formy pracy:
praca indywidualna; praca w parach; praca w grupach;
praca caego zespou klasowego.
rodki dydaktyczne:
komputery z gonikami i dostpem do internetu, suchawki;
zasoby multimedialne zawarte w emateriale; tablica
interaktywna.
Przebieg zaj
Faza wstpna
2. Ochotnicy prezentuj swoje stanowiska na forum klasy. Nauczyciel
podsumowuje ich wypowiedzi, podkrelajc wag waciwego
odywiania.
3. Nauczyciel inicjuje burz mózgów, zadajc pytanie: „Na jakie
parametry fizjologiczne naley zwraca uwag, ukadajc
jadospis?”.
Faza realizacyjna
1. Klasa zapoznaje si z treci emateriau. Wybrana osoba
definiuje pojcie diety.
2. Uczniowie charakteryzuj wybrane typy diet. Oceniaj ich zalety
i wady.
3. Uczniowie, pracujc w niewielkich zespoach, komponuj
przykadowe posiki waciwe dla kadego rodzaju diety. Wskazane osoby
prezentuj wyniki pracy grupy na forum klasy.
4. Uczniowie samodzielnie wykonuj wiczenia interaktywne nr 1–7.
Osoby chtne przedstawiaj uzasadnienia poprawnie rozwizanych zada.
Nauczyciel uzupenia wypowiedzi uczniów, koryguje ewentualne
bdy.
5. Klasa analizuje ilustracj przedstawiajc piramid zdrowia oraz
zasady zdrowego ywienia i stylu ycia nastolatka. Wybrani
uczniowie odpowiadaj na nastpujce pytania:
O czym informuje stokowy ksztat piramidy? Co jest podstaw
piramidy? Które produkty powinny dominowa w codziennej diecie?
Które produkty naley spoywa najrzadziej? Których produktów naley
unika?
6. Uczniowie wykonuj wiczenie nr 10 – okrelaj waciwe sobie
parametry i planuj dla siebie tygodniowy jadospis oraz formy
aktywnoci fizycznej. Osoby chtne przedstawiaj swoje propozycje na
forum klasy. Pozostali uczniowie oceniaj poprawno zaproponowanej
diety pod wzgldem zawartoci skadników odywczych.
7. Uczniowie analizuj symulacj interaktywn. Pracujc w parach,
wykonuj przynalene do niej polecenia. W razie potrzeby
konsultuj z nauczycielem poprawno swojego toku
rozumowania.
Faza podsumowujca
2. Wskazani przez nauczyciela uczniowie losuj polecenia
podsumowujce (zob. materiay pomocnicze) i wykonuj je. Jeli ich
odpowied nie jest prawidowa, polecenia wykonuj osoby zgaszajce
si.
Praca domowa
Wskazówki metodyczne opisujce róne zastosowania multimedium
Symulacj interaktywn mona wykorzysta take w odniesieniu do
treci zawartych w innych emateriaach traktujcych
o zdrowym odywianiu, takich jak Jadospis na dzi, Normy
zapotrzebowania energetycznego oraz Otyo.
Materiay pomocnicze