otwartowpublicznychinstytucjachkultury

otwarto w publicznych instytucjach kultury

Opracowanie_Justyna Hofmokl, Alek Tarkowski, Kamil liwowski Tumaczenia_Joanna Zawanowska Redakcja i korekta_Karolina NorkiewiczProjekt graficzny_Anita Wasik

Creative Commons Polska, Gdask 2016 Publikacja przygotowana w ramach Medialab Gdask.

Gdask-Warszawa 2011

Partnerzy publikacji_Koalicja Otwartej Edukacji, Centrum Cyfrowe: Projekt Polska, Trust for Civil Society in Central and Eastern Europe

Publikacja udostpniana jest na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach 3.0 Polska. Pewne prawa zastrze-one na rzecz autorw, Centrum Cyfrowego Projekt: Polska, Gdask 2016, Koalicji Otwartej Edukacji. Zezwala si na dowolne wykorzystanie treci pod warunkiem wskazania autorw, Creative Commons Polska, Gdask 2016, Koalicja Otwartej Edukacji jako autorw oraz zachowania niniejszej informacji licencyjnej tak dugo, jak tylko na utwory zalene bdzie udzielana taka sama licencja. Tekst licencji dostpny jest na stronie http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/

otwartowpublicznychinstytucjachkultury

Wprowadzenie

Otwarta Zachta

Czym jest GLAM?

Studia przypadkw

Formaty otwartoci

Licencje Creative CommonsWarunki licencjiTrzy warstwy licencji Licencje stosowane wprojektach GLAMRekomendacjeDomena PublicznaCC0Utwory osierocone

Prawo w pytaniach i odpowiedziach

Oglne Skanowanie/digitalizacja materiaw aprawo autorskieUmowy/licencjeRelacje zOrganizacjami Zbiorowego ZarzdzaniaWizerunek

spis treci

4

6

11

13

19

1920212223242930

33

3640414344

Prawa pracowniczeLicencje CC

Dozwolony uytek publiczny

Prawo cytatuPrawo przedrukuPrzywileje zwizane zdziaalnoci bibliotekDozwolony uytek wcelach naukowychPrawo orodkw informacji lub dokumentacji do sporzdzania irozpowszechniania wasnych opracowaPrawo dozwolonego publicznego wykonania Prawo wystawienia utworu plastycznegoDozwolony uytek wsferze nadawania utworuPrawo rozpowszechniania utworw, wystawionych na stae woglnie dostpnych miejscachSzczeglne prawa korzystania dla dobra osb niepenosprawnych

Rekomendacje otwartoci dla publicznych instytucji kultury

Rekomendacje Stowarzyszenia CommuniaEuropeana statut domeny publicznej

4647

51

53575960616263646568

71

7176

4wprowadzenieOddajemy do Pastwa rk przewodnik po wolnych licencjach dla publicznych instytucji kultury. Temat licencji na udo-stpnianie treci kultury pozornie tylko jest specjalistyczny iniszowy. Wierzymy,e nowe modele prawa autorskiego s kluczem do ponownego przemylenia wielu funkcji izada instytucji kultury. Prawo autorskie reguluje bowiem zasady kopiowania, wykorzystywania, udostpniania izmieniania utworw a to zadania wielu instytucji kultury: bibliotek, galerii, archiww, muzew, domw kultury iinnych. Wolne licencjonowanie jest zatem narzdziem sucym realizacji nadrzdnego celu, jakim jest otwarcie si instytucji iszersze dzielenie zasobami.

Pytanie, dlaczego instytucje maj si otwiera? Wierzymy, e tak wiksz otwarto wymusza zmieniajca si rzeczywi-sto kulturowa. Wprzecigu ostatnich dwudziestu lat, pejza kulturowy zmieni si dramatycznie. Jeszcze wpoowie lat 90-ych XX. wieku uczestnictwo wkulturze byo wprzewa-ajcej wikszoci zwizane albo zmediami masowymi, albo wanie zinstytucjami kultury. Wcigu niecaych dwch dekad pojawia si konkurencja, wpostaci obiegw treci kultury, iprzestrzeni aktywnoci kulturowej zwizanych zinternetem. Sie jest dzisiaj rdem treci take tych niedostpnych ani wtelewizji, ani wbibliotece. Sie jest te przestrzeni wasnej, indywidualnej lub zbiorowej aktywnoci zwizanej ztworzeniem, rekomendowaniem, czy dzieleniem si zasoba-mi.To funkcje, ktre przez wikszo XX wieku byy domen instytucji kultury.Portret Felixa Nadara (18201910), fotografa i aeronauty, Smithsonian Insti-

tution Libraries, http://www.flickr.com/photos/smithsonian/2583275097/

5Instytucje kultury stoj wic przed zadaniem szukania nowych formu dziaania, wzmienionym pejzau kultury. Pojawia si pytanie, jak na nowo przyciga ludzi do instytucji; jak kreowa atrakcyjn ofert; jak komunikowa si iudostpnia zbiory wnowych obiegach komunikacji iwymiany treci; czy jak wykorzystywa energi ikompetencje obywateli do wsp-tworzenia iwspierania instytucji.

Te przemiany wymagaj bardziej otwartego modelu instytucji modelu sprzyjajcego angaowaniu si wjej dziaalno osb dotychczas traktowanych jako bierni odbiorcy. By realizowa wpeni swoj misj zapewnia dostp do kultury, krzewi aktywno kulturow czy dba owsplne dziedzictwo insty-tucje potrzebuj rwnie modelu wykorzystujcego wmak-symalny sposb nowe technologie cyfrowe izwizane znimi kanay komunikacji.

Wkadym ztych przypadkw tradycyjne modele prawa autor-skiego mog by dla instytucji kultury rodzajem ograniczenia. Dobrym przykadem jest kwestia utworw osieroconych wprzypadku ktrych prawo uniemoliwia dziaania spo-ecznie poyteczne takie jak udostpnianie zapomnianych zbiorw wSieci. To take kwestia odpowiedniego rozumienia okrelonego przez prawo dozwolonego uytku tworzcego dla instytucji kultury sfer swobodnej dziaalnoci. Wreszcie to kwestia korzystania zotwartych modeli licencjonowania, ktre bardziej ni model oparty na penej kontroli korzystania zutworu sprzyjaj otwartoci instytucji.

Wolne licencjonowanie jest tylko narzdziem sucym tym przemianom. Jestemy jednak przekonani, e wdroenie takiego modelu licencjonowania moe by punktem startu dla rozpo-czcia przemian duo waniejszych, dotyczcych sposobw funkcjonowania isamej filozofii instytucji. Ta za jeli insty-tucje kultury maj wnowej rzeczywistoci maksymalizowa zysk spoeczny irealizowa swoj misj publiczn zpomoc technologii cyfrowych powinna by filozofi otwartoci.

autorzy

6otwarta zachtaZHann Wrblewsk, dyrektork Zachty Narodowej Galerii Sztuki, rozmawiaj Justyna Hofmokl iKamil liwowski (Creative Commons Polska)

Zachta jest prekursorem wrd polskich instytucji kul-tury. Opracowujecie Pastwo wasn strategi na rzecz otwartoci. Co byo impulsem do jej stworzenia?

Hanna Wrblewska: Ptora roku temu zgosili si do nas przedstawiciele Stowarzyszenia Wikimedia Polska zprob oudostpnienie sali na potrzeby organizowanej przez nich dwudniowej konferencji. Wsplnie postanowilimy wzbogaci program zjazdu owarsztaty dla jego uczestnikw, podczas ktrych jako ilustracje hase encyklopedycznych zostayby uyte fotografie wybranych dzie zkolekcji Zachty. Wte-dy po raz pierwszy zetknlimy si zkwesti udostpniania wizerunkw dzie na wolnych licencjach. Uwiadomilimy sobie, i posiadanie kolekcji nie oznacza, e jest ona nasz wyczn wasnoci, ie wimi tej wasnoci powinnimy kontrolowa kade wykorzystanie zdjcia. We wspczesnym wiecie nie mona nadzorowa wszystkiego, ichyba naley si ztym pogodzi. Chocia tamto dowiadczenie dotyczyo tylko naszego dziau zbiorw, to gdyby nie wsppraca zWikipedi, dzi nie byoby prawdopodobnie programu Otwarta Zachta.

Wiele instytucji twierdzi, e ze wzgldw finansowych s zmuszone do podejmowania dziaa komercyjnych. Czy nie boi si Pani, e wprowadzenie otwartoci zamknie przed Zacht drog do podreperowania jej budetu?

WPolsce wci jeszcze powszechne jest neoliberalne spojrzenie na kultur, ktre wzasobach publicznych instytucji kultury upatruje bogactwa irda potencjalnych zyskw materialnych. Takie podejcie zakada, e instytucje publiczne powinny nie tylko utrzymywa si ze swoich zasobw, lecz rwnie na nich (bezwzgldnie) zarabia, np. poprzez odpatn organizacj zewntrznych wystaw zwasnej kolekcji, sprzeda zbiorw, wizerunkw dzie, dziaalno edukacyjn, publikacje czy biletowane imprezy.

Sie punktw Dokarmiaj niebieskie ptaki, Julita Wjcik, Zachta Narodowa Galeria Sztuki, (zrdo fot. Wikimedia Commons, licencja CC BY-SA 3.0), http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Wojcik_J_siec_punktow.jpg

7Oczywicie sytuacja finansowa Zachty zmusza nas do po-szukiwania dodatkowych funduszy irde finansowania oferujemy przestrzenie na wydarzenia pozaartystyczne, pozyskujemy mecenasw isponsorw, zgaszamy wnioski grantowe itp. Niektrzy sponsorzy jak na przykad Fundacja Orange sami naciskaj, by wytwarzane wramach grantu edukacyjnego treci publikowa na wolnych licencjach.

Nie wierz, e potencjalne wpywy finansowe ztytuu zamknicia zbiorw zrwnowayyby korzyci pozafi-nansowe polityki otwartoci! Nie wprzypadku Zachty, ktrej misj zapisan wstatucie jest upowszechnianie!

Postanowilimy wic zatrzyma si izastanowi nad tym, czy instytucja publiczna jest rzeczywicie powoana do dziaalnoci komercyjnej. Amoe, skoro instytucje publiczne s finansowa-ne ze rodkw publicznych, ich celem nie jest zarabianie czy bilansowanie, ale rwnie dostarczanie treci. Zadalimy sobie pytanie: co dla nas znaczy OTWARTA ZACHTA?

Jakie s elementy strategii otwartoci wZachcie?

Dla nas, strategia otwartej Zachty ma co najmniej dwa wymia-ry wymiar ideologiczny, zwizany zsam misj instytucji, oraz wymiar techniczny, zwizany zfizycznym dostpem dozasobw.

Po pierwsze, okazuje si, e wpowszechnym odbiorze Zachta bya postrzegana jako instytucja mao przystpna wsensie do-stpu fizycznego. Ludzie zwracali uwag na zbyt cikie drzwi wejciowe, ktrych samodzielnie nie otworzy osoba pchajca dziecicy wzek. Take osoba niepenosprawna nie moe wej przez gwne drzwi jest kierowana do przyjaznego dla niej wejcia pracowniczego, ktre jednak znajduje si ztyu gma-chu, adroga do niego przebiega przez parking samochodowy. Nasze zbiory biblioteczne idokumentacyjne s udostpniane

tylko wwybranych dniach iokrelonych godzinach. Aby znich skorzysta, trzeba wiedzie, gdzie ich szuka, poniewa s umiejscowione winnej, biurowej czci budynku. Dlatego te na poziomie architektonicznym przebudowujemy Zacht, czynimy j bardziej przystpn dla osb niepenosprawnych, starszych izmaymi dziemi. Wcigu roku zamontujemy nowy mechanizm otwierania drzwi, sprowadzimy windy iplatformy dla niepenosprawnych, przeniesiemy dzia edukacji, bibliotek iczytelni do pomieszcze dostpnych od frontu gmachu, tak by byy atwo dostpne.

Podjlimy rwnie decyzj, aby czwartek pozosta dniem bezpatnego wstpu do Zachty. Jako galeria nie mamy tego obo-wizku, ale uznalimy, e zniesienie dnia wolnego przyniosoby znacznie wicej szkd ni potencjalnych korzyci (mianowicie wzrost wpyww do naszego budetu rzdu maksymalnie 5% wskali roku). Wbezpatne czwartki odwiedza nas tyle osb, ile we wszystkie pozostae dni tygodnia cznie.

Ale strategia otwartoci obejmuje wicej ni tylko zmiany architektoniczne ikwesti bezpatnego wstpu nawystawy?

Oczywicie. Po drugie, zesp Zachty zastanawia si idysku-tuje nad tym, co oznacza pena dostpno naszych zasobw. Galeria prowadzi znacznie wicej dziaa ni wystawiennicze. Produkujemy bardzo duo materiaw wramach naszych dziaa archiwizacyjnych, edukacyjnych, dokumentacyjnych iwydawniczych. Mamy take kolekcj.

Nie chcemy by postrzegani wycznie jako maszynka do robienia wystaw czy kreowania kapitau symbolicznego iwyznaczania nowych kanonw. Pragniemy by instytucj otwart, ca nasz dziaalnoci sta frontem do publicznoci.

Zesp Zachty jest zgodny co do faktu, e cz naszych utworw powinna by dostpna na wolnych licencjach. Jest to

8te wynikiem naszego mylenia ouatwieniu dostpu do tych treci odbiorcom rwnie spoza Warszawy. Wpierwszej kolej-noci chodzi tu omateriay edukacyjne: konspekty znaszych warsztatw, filmy zwystaw wraz zkonspektami dla nauczy-cieli iinne.

Wmiar moliwoci chcemy rwnie udostpnia wizerun-ki dzie wybranych artystw oraz materiay archiwalne. Na pocztek przygotowujemy wzory umw, ktre od 2012 roku bdziemy zawiera zartystami przy produkcji dzie. Powstan rwnie nowe wzory umw na zakup dzie od artystw. Jedno-czenie zamierzamy wybra kolejne najbardziej znane prace znaszej kolekcji, ktrych udostpnienie bdzie szczeglnie po-yteczne, inegocjowa zich twrcami moliwo korzystania zwizerunkw dzie na otwartych licencjach. Proces ten nie bdzie jednak dynamiczny, poniewa mamy wiadomo st-pania po nowym, nie za bardzo inie wszystkim znanym grun-cie. Jednym zciekawszych zagadnie jest stosunek samych

artystw do otwartoci. Jeli kupujemy co do naszej kolekcji ichcemy, aby wizerunek dziea by dostpny na otwartych li-cencjach, to musimy do tego przekona twrc. Nie chcemy niczego na nim wymusza. Wiemy, e wPolsce sytuacja mate-rialna artystw sztuk wizualnych czsto nie jest dobra. Mamy wobec nich obowizki, bo rynek sztuki wci nie jest mocny. Problem, na jakich zasadach mona udostpnia wizerunek do dziea na otwartych licencjach, musi by przedyskutowany przez przedstawicieli obu stron.

Czy prowadzili ju Pastwo wstpne rozmowy zartysta-mi? Jakie jest ich nastawienie do Pastwa planw?

Najmodsi pochodz do otwartoci bardzo entuzjastycznie. Artyci starszego pokolenia maj obawy. Dotycz one przede wszystkim zachowania integralnoci ich prac, atake komer-cyjnego wykorzystania dlatego rozmawiamy otym, co przez to rozumiej. Okazuje si, e wykazuj bardzo du elastycz-no cho wol tak sytuacj, gdy uwolnienie ich prac (czy tez raczej ich wizerunkw) wpywa na ruch wkulturze, anie gene-ruje ruch wbiznesie. Zreszt niektrzy znich sami uywaj (w twrczy sposb) wizerunkw czy cytatw zdzie innych arty-stw, wic problem ten znaj te od drugiej strony. Najwaniej-sze jest partnerskie podejcie do artystw. Chcemy pozna ich argumenty iwyznawane przez nich wartoci. Otwarte licencje nie mog by postrzegane jako aparat nacisku. Odpowiedzi na reim patentowy nie moe by reim wolnociowy.

Jak bd negocjowane warunki zartystami?

Pierwszy krok to organizowane przez nas jeszcze w2011 roku spotkanie zartystami, podczas ktrego bdziemy rozmawia zarwno ztymi, zktrymi ju wsppracujemy, jak iztymi, zktrymi wspprac dopiero planujemy. Chcemy od nich usysze, jakie widz problemy ina jak form otwartoci s wstanie si zgodzi.

Tylko sztuka Ci nie oszuka, Pawe Jarodzki, Zachta Narodowa Gale-ria Sztuki, (zrdo fot. Wikimedia Commons, licencja CC BY-SA 3.0), http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Jarodzki_P_tylko_sztuka.jpg

9Wnowych umowach, ktre wprowadzimy w2012 roku, planu-jemy uwzgldni zapis oudostpnianiu wizerunkw dzie na otwartych licencjach. Tutaj nasz kart przetargow moe by stopie zaangaowania galerii wprodukcj dziea artysty. Jeli wkad galerii bdzie znaczcy, to mamy mocniejsze podstawy do zagwarantowania sobie prawa do udostpniania dziea. Wierzymy wdobr wol twrcw, ktrzy powinni wiedzie, e jako galeria nie pretendujemy do adnych praw dla siebie. Nie planujemy dalszej odsprzeday tych praw zaley nam, aby razem zartyst udostpnia dziea jak najszerszemu gronu odbiorcw. Taki jest przecie cel dziaania galerii imamy na-dziej, e przekonamy do tego artystw ideologicznie.

Jakie Pastwo widz trudnoci iprzeszkody wrealizacji strategii otwartoci?

Najpowaniejsze problemy zudostpnianiem materiaw wi- si zdokumentami archiwalnymi. Gdybymy byli instytucj now, startujc od zera, to znacznie atwiej byoby nam od pocztku wprowadzi pewne typy umw zautorami. Zachta (liczc zhistori Towarzystwa Zachty) ma ponad 150 lat. Najstarsze obiekty znaszej kolekcji pochodz zlat 20. XX wie-ku, wikszo pochodzi zlat 60. 80. Mamy prawa do naszych dzie, jednak nie obejmuj one nowych pl eksploatacji, takich jak np. internet. Wdziale dokumentacji s zarwno zdjcia, jak iwycinki prasowe, atake dua liczba dzie osieroconych. Tu pojawia si problem: ktre ztych materiaw moemy udostp-nia? Zdajemy sobie spraw, e bdziemy musieli zastosowa rne stopnie otwartoci wstosunku do rnych typw zaso-bw. adna instytucja publiczna, ktra dziaa duej ni 40 lat nie posiada wszystkich praw do utworw.

Inne kopoty napotkamy wzwizku znasz dziaalnoci wydawnicz. Nie kady zautorw tekstw ksikowych czy katalogowych zgodzi si na wolne licencje czy te na bardziej otwarte licencje CC, imy to musimy uszanowa. Nie mamy

dodatkowych funduszy na wykupienie praw do tekstw, wydaje si nam te, e powinna to by raczej bardziej kwestia ideolo-giczna, anie jedynie finansowa. Mona si zni zgadza ale mona te nie...

Odmienny charakter maj problemy zwizane zinfrastruktur informatyczn, ktra wZachcie tworzona bya przez lata bez specjalnych finansw, awic zkoniecznoci bez szerszego planu. Obecnie szukamy takiej platformy prezentacji treci on-line, ktra pozwoli na prezentowanie nie tylko naszej kolekcji, lecz take innych materiaw, ktre planujemy publikowa na otwartych licencjach. Zamierzamy stworzy drug kolekcj Zachty kolekcj zbiorw na wolnych licencjach. Chcemy je udostpnia. Mamy jednak dodatkow obaw, e nasz system komputerowy moe nie udwign takiego oprogramowania.

Czy Zachta jest gotowa peni wPolsce funkcj ambasa-dora otwartoci, przewodnika dla innych instytucji?

Tak, chcemy by jak najbardziej otwarci izdajemy sobie spraw, e to wanie na naszych dowiadczeniach inni bd mogli si uczy, diagnozowa problemy. Nas nie trzeba przekonywa do otwartoci, ale istnieje wiele innych barier, ktre bdziemy musieli pokona. Uwiadamiaj nam otym rozmowy zpraw-nikami, dyskusje wewntrzne midzy pracownikami rnych dziaw Zachty. Wiemy ju, e nie otworzymy si na hurra, bo moe si okaza, e przy okazji naruszymy czyje prawa lub artyci uznaj, e nie postpujemy wobec nich fair.

Niemniej jednak, jestemy gotowi, aby rozpocz prac nad otwieraniem zasobw edukacyjnych, archiwalnych, wydaw-niczych iwystawienniczych izmierzy si ze wszystkimi problemami, ktre napotkamy.

10

onierze w forcie Upton (New York) piszcy listy do rodzin, 1918 r. National Postal Museum (USA), http://www.flickr.com/photos/smithsonian/2551151402/

11

czym jest GLAM?GLAM czyli skrt od angielskich sw: galleries, libraries, archives, museums (galerie, biblioteki, archiwa, muzea) jest hasem, pod szyldem ktrego wostatnich latach realizowane s liczne inicjatywy idziaania przedstawicieli rodowisk pracujcych na rzecz wolnych licencji iswobodnego dostpu do wiedzy, dbr nauki oraz kultury. Skrt GLAM zosta spo-pularyzowany dziki inicjatywie GLAM-WIKI1 Fundacji Wikimedia, ktra stanowia prb zachcenia instytucji typu GLAM do wsppracy przy tworzeniu iuzupenianiu treci zawartych wWikipedii. Twrcy encyklopedii zauwayli, e mimo stale rosncej liczby hase dodawanych do Wikipedii, definicje opisujce dziea sztuki czsto s niepene. Spory pro-blem stanowiy trudnoci zpozyskiwaniem fotografii owysokiej jakoci, ktre ilustrowayby omawiane dziea.

GLAM-WIKI ma na celu udzielanie wsparcia tym instytucjom kultury, ktre chc wsppracowa zfundacj wzakresie udo-stpniania itworzenia otwartych zasobw kultury. Wikipedyci wychodz zzaoenia, e twrcy internetowej encyklopedii oraz galerie, biblioteki, archiwa imuzea powinny cilej ze sob wsppracowa, poniewa przywiecaj im wsplne cele: publiczne prezentowanie ipowszechne udostpnianie wiedzy zzakresu historii ikultury. Projekty realizowane pod szyldem GLAM-WIKI maj przede wszystkim form partnerstw nawi-zywanych midzy poszczeglnymi filiami Fundacji Wikimedia

1 Strona projektu GLAM-WIKI, dostp WWW http://uk.wikimedia.org/wiki/GLAM-WIKI

alokalnymi instytucjami ochrony dziedzictwa narodowego. Wsppraca instytucji zfundacj obejmuje takie dziaania jak:

tworzenie hase wWikipedii iuzupenianie ich oinformacje imateriay zgromadzone przez instytucj

umieszczanie zdj, filmw, zasobw multimedialnych wzbiorach Wikimedia Commons (siostrzane przedsiwzicie Wikipedii hostujce multimedia), atake tworzenie opisw bibliograficznych do zbiorw Wikimedia Commons

uzupenianie zasobw Wikisource oteksty rdowe, doku-menty iksiki zdomeny publicznej.

Wramach dziaa GLAM-WIKI organizowane s rwnie konferencje iwarsztaty robocze. W2009 wAustralii odbya si pierwsza konferencja skupiajca zaangaowane osoby iinstytu-cje. Wjej wyniku opracowano rekomendacje wzakresie prawa, technologii iedukacji na rzecz trwaej iskutecznej wsppracy midzy instytucjami ochrony dziedzictwa aspoecznoci wikipedystw. Regularnie odbywaj si rwnie warsztaty dla wikipedystw, podczas ktrych uczestnicy wymieniaj si dowiadczeniami iustalane s priorytety dziaa na kolejne miesice. Wieloletnim partnerem brytyjskiego oddziau Fun-dacji Wikimedia jest British Museum. Instytucje zrealizoway wsplnie kilka flagowych dla rodowiska GLAM projektw.

12

Parowiec Providence pynacy rzek Hudson, 1870 r. National Postal Museum (USA), http://www.flickr.com/photos/smithsonian/2550322207/

13

studiaprzypadkwBackstage passW2010 roku 40 wikipedystw spdzio cay dzie za kulisami British Museum, rozmawiajc zkuratorami ifotografujc zbiory kolekcji. Wwyniku tego spotkania zasoby Wikipedii wzbogaciy si oszczegowe informacje na temat zbiorw. Pracownicy muzeum, ktrzy na co dzie odpowiadaj na te-lefoniczne imailowe zapytania dotyczce kolekcji, zapoznali si rwnie zsystemem edycji stron Wikipedii, kilku znich utworzyo wasne konta. Umoliwi im to zamieszczenie wWi-kipedii brakujcych informacji.

http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:GLAM/AAA/Backstage_pass

Wikipedian in residencePrzez 5tygodni Liam Wyatt, czonek spoecznoci wikipe-dystw, pracowa wBritish Museum na rzecz zbudowania platformy wsppracy midzy muzealnikami awikipedystami oraz wcelu zwikszenia wrd pracownikw muzeum znajo-moci Wikipedii. Kolejny projekt Wikipedian in Residence dotyczy kolekcji Smithsonian.

http://outreach.wikimedia.org/wiki/Wikipedian_in_Resi-dence

Featured Article PrizeBritish Museum zaoferowao pi nagrd po 100 funtw dla autorw 5artykuw umieszczonych na stronie Featured Articles dotyczcych zbiorw Bristish Museum.

http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:GLAM/BM/Fe-atured_Article_prize

Share Your KnowlegdePodziel si Swoj Wiedz to projekt WikiAfrica, Wikimedia Wochy iFundacji lettera27. Jego celem byo opracowanie instrukcji dla instytucji kultury krok po kroku objaniajcej, jak dzieli si ich wewntrzn wiedz przy pomocy Wikipedii. W2011 wpilotau wzio udzia 10 woskich instytucji kultu-ralnych oraz Africa Centre (Republika Poudniowej Afryki). Wszystkie instytucje zaangaowane wprojekt podpisuj umo-w, wktrej zobowizuj si do dzielenia wiedz iprzyjcia licencji Creative Commons Uznanie autorstwa Na tych samych warunkach dla swojej strony internetowej lub dla wybranych stron projektw. Pracownicy tych instytucji zapraszani s rwnie do tworzenia hase na Wikipedii.

http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiAfrica/Sha-re_Your_Knowledge

Open GLAMPod hasem Open GLAM skrzykna si grupa europejskich organizacji pozarzdowych dziaajcych wobszarze poszerza-nia dostpu do wiedzy. Celem grupy jest otwieranie dostpu do treci idanych znajdujcych si wzbiorach galerii, bibliotek, archiww imuzew. Instytucje zrzeszone wok Open GLAM d przede wszystkim do udostpniania materiaw znajdu-jcych si wdomenie publicznej, czyli takich, ktre nie s ju chronione prawem autorskim.

14

Dziaania Open GLAM koncentruj si wok dwch gwnych obszarw:

otwarte zasoby udostpnianie cyfrowych wizerunkw lub cyfrowych kopii dzie, ktre znajduj si wdomenie publicznej

otwarte dane udostpnianie metadanych dotyczcych dzie, tj. katalogw lub baz danych zopisami.

http://openglam.org/

Wiki Lubi ZabytkiTo pocztkowo europejska inicjatywa (Wiki Loves Monuments) majca na celu sfotografowanie wszystkich obiektw zabytko-wych wdanym kraju ipublikacj tych zdj wWikipedii. WPol-sce fotografowane s zabytki nieruchome posiadajce status wg rejestrw zabytkw prowadzonych przez Wojewdzkich Konserwatorw Zabytkw iNarodowy Instytut Dziedzictwa. Konkurs na caym wiecie trwa od 1do 30 wrzenia. W2011 roku polski konkurs zosta objty patronatem Ministerstwa Kultury iDziedzictwa Narodowego oraz Narodowego Insty-tuty Dziedzictwa, ado Wikipedii trafio 16 737 nowych zdj zabytkw zcaej Polski.

http://wikizabytki.pl/

Flickr CommonsPodstawowym celem Flickr Commons jest: po pierwsze, pre-zentowanie ukrytych skarbw ze wiata publicznych archiww fotografii, po drugie, wskazanie wynikajcych ztego moliwoci wzbogacenia iulepszenia tych zasobw. Do Flickr Commons przystpio ju 46 instytucji bibliotek narodowych, narodo-wych instytutw dziedzictwa, archiww pastwowych imu-zew ze Stanw Zjednoczonych, Szwecji, Wielkiej Brytanii, Holandii, Portugalii, Australii, Danii, Kanady, Islandii iNowej Zelandii. Flickr Commons to dla instytucji posiadajcych zasoby fotograficzne bardzo wygodna metoda ich prezentacji wmidzynarodowym kontekcie iwnajwikszym serwisie fotograficznym online (ponad miliard fotografii). Skutkami wyjcia poza fasady wasnej instytucji tj. do spoecznoci fotograficznej jest uatwienie odnajdywania zdj izwik-szenie moliwoci ich ponownego wykorzystania.

Instytucje uczestniczce musz zapewni, e nie istniej ad-ne znane ograniczenia prawne do publikacji fotografii. Taka deklaracja jest moliwa, gdy:

Miejsce pierwsze wkonkursie Wiki Lubi Zabytki 2011: Zamek Dunajec znajdujcy si na poudniowym brzegu Zbiornika Czorsztyskiego (autor: ukasz migasiewicz, licencja: CC BY-SA 3.0), http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Niedzica_zamek.jpg

15

utwory znajduj si ju w domenie publicznej, poniewa wygasy majtkowe prawa autorskie

utwory przeniesiono do domeny publicznej zinnych powodw

instytucja jest wacicielem praw autorskich, ale interesuje j publikowanie ich bez ogranicze prawnych wsieci

instytucja ma prawa wystarczajce do upowanienia innych do korzystania zutworu bez ogranicze.

Flickr Commons umoliwia muzeom iarchiwom dostp do ogromnej iaktywnej spoecznoci fotograficznej, ktra potrafi np. dodatkowo dziki tagom opatrzy materiay wartoci informacyjn. Zbudowanie takiej spoecznoci wok wasnych projektw jest niezwykle trudne iczasochonne, asamym uytkownikom nie daje dostpu zjednego miejsca do wielu archiww wielu instytucji co znacznie podnosi uyteczno omawianej formy prezentacji.

http://www.flickr.com/commons

Wiki Loves ArtLatem 2009 roku Creative Commons Holandia iWikimedia Ho-landia zorganizoway miesiczny konkurs fotograficzny Wiki Kocha Sztuk (Wiki Loves Art), ktry zachca do robienia zdj eksponatom w46 pastwowych muzeach wHolandii. Cho te na co dzie zabraniaj wykonywania zdj, na czas trwania konkursu zezwoliy na to, dziki czemu prawie 5500 fotografii na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa Na tych samych warunkach pojawio si wsieci. Po konkur-sie, grafik Hendrik-Jan Grievink stworzy ksik-projekt, wktrym wybrane zdjcia zostay specjalnie skategoryzowane iopatrzone komentarzami. Ksika zawiera rwnie cztery eseje ekspertw zwizanych ze sztuk, ktrzy wyjaniaj szerszy kontekst caego przedsiwzicia Wiki Loves Art iroli otwartoci wsztuce. Cho celem konkursu byo pozyskanie zdj na Wikimedia Commons ilustrujcych artykuy osztuce, to najciekawszym rezultatem projektu byo otworzenie drzwi przed kolejnymi projektami wsppracy midzy instytucjami kultury awikipedystami. Dziki temu wiele ztych instytucji od-kryo ogromne moliwoci dotarcia do nowych grup odbiorcw. Cho instytucjom kultury, ktre posiadaj wieloletni tradycj wskrupulatnym dobieraniu iodpowiedniej prezentacji sztuki, takie dziaania mog wydawa si ryzykowne, to zdrugiej strony jest to szansa na zrealizowanie ich misji wsieci, razem ze spoecznymi partnerami izaangaowanymi odbiorcami.

http://www.wikilovesart.nl

PZL P.6, prototyp polskiego samolotu myliwskiego opracowany w1930 r. Zdjcie zarchiwum San Diego Air&Space Museum, Flickr Commons, http://www.flickr.com/photos/sdasmarchives/5955735315/

16

EuropeanaEuropeana to wsplny punkt dostpu do zbioru bibliotek, ar-chiww imuzew wcaej Europie, umoliwiajcy uytkowni-kom znalezienie we wasnym jzyku cyfrowych dzie kultury udostpnionych przez publiczne instytucje kultury zcaej Unii Europejskiej. Europeana gromadzi obecnie ponad 15 milio-nw ksiek, czasopism, fragmentw filmw, map, fotografii idokumentw wpostaci cyfrowej pochodzcych zbibliotek, archiww, muzew iarchiww audiowizualnych Europy. Jako porednik midzy instytucjami aodbiorcami, Europeana stara si wprowadzi do cyfrowego udostpniania standardy, ktre umoliwi lepsz wspprac, ipoprawi widoczno treci kulturowych wsieci. W tym celu Europeana wdraa m.in. licencj CC0 na metadane oraz zaprojektowaa Ramy Licencjonowania (Licensing Framework) dla uporzdkowania informacji prawnych zamieszczanych w metadanych.

http://www.europeana.eu/portal/

Smithsonian CommonsW2009 roku Amerykaski Instytut Smithsonian opracowa rozbudowany plan strategiczny dziaania instytucji na kolejne lata. Jednym zjego filarw jest strategia ksztatowania obecno-ci instytutu winternecie ipozostaych mediach. Jej zaoenia obejmuj nowe podejcie do prezentacji zasobw instytutu wsieci, opracowanie modelu nowoczesnego nauczania oraz stworzenie Smithsonian Commons internetowego porta-lu muzeum, ktrego celem ma by stymulowanie procesw edukacyjnych, twrczych iinnowacyjnych poprzez dostp do kolekcji, rde imateriaw badawczych instytutu.

Autorzy strategii dostrzegli, e dotychczasowa forma prezen-tacji online ma charakter licznych, luno ze sob zwizanych stron internetowych. Brakuje dobrych mechanizmw wyszu-kiwania, funkcjonalnoci Web 2.0 (dzielenia si, dostpu do serwisw spoecznociowych, tagowania treci). Nowy plan zakada konieczno dziaa, ktre bd wwikszym stopniu przyciga iangaowa uytkownikw dziki stworzeniu jednej, przejrzystej iatwej do przeszukiwania spoecznej platformy internetowej.

Nowa strategia edukacyjna koncentruje si przede wszystkim na czeniu elementw edukacji formalnej inieformalnej, wspomaganej przez narzdzia internetowe ispoecznoci online. Kluczowym dziaaniem edukacyjnym jest zapewnienie odbiorcom dostpu do zasobw, ktre mona ponownie wyko-rzystywa iprzeksztaca wprocesie uczenia si.

Praktyczn realizacj nowych zaoe edukacyjnych Smithso-nian jest projekt Commons internetowa platforma przezna-czona do darmowego inieograniczonego dzielenia si zasobami instytutu, zachcajca do odkrywania nowych form uczenia si poprzez interakcj zrnymi spoecznociami funkcjonu-jcymi wjego obrbie.

Wikipedyci biorcy udzia wprojekcie Wiki loves art wMuzeum Van Gogha, Amsterdam, CC BY-SA, http://www.flickr.com/photos/39359317@N03/3674958400/in/pool-1044478@N20/

17

Zamys Smithsonian Commons bezporednio odwouje si do idei dobra wsplnego (ang. commons). Wten sam sposb Smithsonian rozumie dziaalno badawcz, edukacyjn, artystyczn oraz postp wiedzy dziedziny zbudowane na zaoeniu, e kada innowacja ikoncepcja bazuje na dotych-czasowych osigniciach innych.

Cztery gwne wartoci Smithsonian Commons to:

peny dostpKada osoba na wiecie bdzie miaa dostp do wszystkich zbiorw Smithsonian, cznie zkolekcjami ukrytymi, atak-e do wiedzy pracownikw, partnerw ido globalnej sieci kontaktw.

moliwo przeszukiwaniaZasoby Smithsonian s tak due, e jedynie dobrze dziaa-jce funkcje wyszukiwania zagwarantuj uytkownikom moliwo dotarcia do treci, ktre ich interesuj. Dlatego przeszukiwanie bdzie obejmowa nie tylko zbiory Smi-thsonian, ale rwnie komentarze iopinie uytkownikw, zewntrzne strony isieci spoecznociowe.

umoliwienie dzielenia siTwrcy strategii wychodz zzaoenia, e dzielenie si jest podstaw procesw uczenia si iwsppracy. Oddziaywa-nie Smithsonian bdzie tym wiksze, im wicej materiaw izbiorw bdzie dostpnych do powtrnego wykorzysty-wania wrnych celach wserwisach spoecznociowych, wurzdzeniach mobilnych, wklasie, laboratorium idla przyjemnoci.

darmoweFilarem Smithsonian jest przekonanie, e narzdzia do odkrywania izdobywania wiedzy powinny by dostpne dla wszystkich. Dlatego Smithsonian Commons przywieca

zaoenie, e darmowe zasoby wysokiej jakoci dotr dalej istworz wicej warunkw dla nowych odkry ni te zasoby, ktre s ograniczane przez niepotrzebne opaty iograni-czenia licencyjne. Darmowe nie znaczy nieprzynoszce korzyci popularne ipene uytkownikw Smithsonian Commons przyniesie zysk umysowy, stworzy nowe warunki dla przedsibiorczoci izachci klientw do korzystania zofert czonkowskich.

http://www.si.edu/commons/prototype/

Brooklyn MuseumNowojorskie Brooklyn Museum jest jednym zprekursorw wdraania otwartoci. Byo jedn zpierwszych amerykaskich instytucji kultury, ktra przyja licencje Creative Commons. W2004 roku wszystkie zdjcia znajdujce si wzbiorach mu-zeum zostay objte licencj pozwalajc na wykorzystywanie fotografii wcelach niekomercyjnych. Cztery lata pniej, jako trzecia instytucja zkolei, Brooklyn Museum doczyo do Flickr Commons, udostpniajc wysokiej jakoci fotografie, do ktrych prawa autorskie ju wygasy.

Na pocztku roku 2010 muzeum udostpnio status prawno--autorski wszystkich zponad 12 tys. zdj znajdujcych si wjego internetowej kolekcji, atake umoliwio dostp do tych danych przez aplikacj API. Zmieniono rwnie licencj na mniej restrykcyjn licencj Creative Commons zezwalajc na tworzenie utworw zalenych wcelach niekomercyjnych. Ustalanie statusu prawno-autorskiego fotografii byo trudnym idugim procesem, trwajcym prawie dwa lata. Instytucja zdecydowaa si na to zadanie, uznajc, e jest to konieczny krok, ktry instytucja publiczna musi podj na rzecz jak najszerszego udostpniania zasobw publicznoci. Pracujc nad ustaleniem stanu prawnego zdj, muzeum przyjo proste zasady, ktre pozwoliy udostpni moliwie najwiksz liczb zdj ijednoczenie umoliwiy weryfikacj stanu prawnego

18

zdj przez internautw. Niektre przyjte przez muzeum reguy to m.in.:

prace stworzone przed 1923 rokiem nie maj ogranicze prawnych

prace stworzone po 1923 s objte prawami autorskimi, cho prawa do niektrych znich mogy wygasn; dalsza praca jest konieczna by przeanalizowa kady obiekt pod ktem jego stanu prawnego

artyci anonimowi, prace stworzone przed 1890 brak ogra-nicze prawnych

zdjcia eksponatw zBrooklyn Museum wykonane przez jego pracownikw licencja Creative Commons

internauci iwidzowie mog uzupenia informacje na temat praw do utworw iprzesya brakujce informacje pracow-nikom muzeum.

http://www.brooklynmuseum.org/

Nauka na dworze, John Singer Sargent, 1889 r. Brooklyn Museum, http://www.brooklynmuseum.org/opencollection/objects/131/An_Out-of-Do-ors_Study

Wschd soca, George Inness, 1870 r. Brooklyn Museum, http://www.bro-oklynmuseum.org/opencollection/objects/639/Sunrise/image/5303/image

19

formaty otwartoci

Licencje Creative Commons

Creative Commons jest midzynarodowym projektem oferujcym darmowe rozwizania prawne iinne narzdzia suce zarzdzaniu przez twrcw prawami autorskimi do swoich utworw. Creative Commons wspiera woln kultur: produkcj iwymian utworw traktowanych jako dobro wsplne.

Creative Commons powstaa w2001 r. jako amerykaska organizacja pozarzdowa, powoana do ycia zinicjatywy naukowcw (gwnie prawnikw) iintelektualistw zaanga-owanych wprac na rzecz ochrony ipromocji wsplnych dbr kultury. Dzisiaj oddziay Creative Commons s prowadzone przez instytucje partnerskie wokoo siedemdziesiciu krajach. Polski oddzia dziaa od 2005 r., apartnerami instytucjonalny-mi projektu s obecnie Centrum Cyfrowe Projekt: Polska2 oraz Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego iKomputerowego na Uniwersytecie Warszawskim (ICM UW)3.

2 Centrum Cyfrowe Projekt: Polska, dostp WWW http://centrumcyfrowe.pl/3 Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Komputerowego iMatematycz-

nego Uniwersytetu Warszawskiego, dostp WWW http://www.icm.edu.pl/

Podstawowym narzdziem Creative Commons s licencje prawne pozwalajce zastpi tradycyjny model Wszystkie prawa zastrzeone zasad Pewne prawa zastrzeone przy jednoczesnym poszanowaniu zasad prawa autorskiego. Licen-cje Creative Commons oferuj rnorodny zestaw warunkw licencyjnych swobd iogranicze. Dziki temu autor moe samodzielnie okreli zasady, na ktrych chce dzieli si swoj twrczoci zinnymi. Wcigu dziesiciu lat dziaalnoci Cre-ative Commons zbudowao siln pozycj na wiecie poprzez intensywn promocj twrczoci oraz tworzenie warunkw legalnego dostpu do dbr kultury.

Wszystkie licencje Creative Commons posiadaj cechy wsplne (poszanowanie praw autorskich osobistych) oraz dodatkowe warunki wybrane przez licencjodawc (czy twrc). Warunki licencyjne s niczym klocki zasady okrelone przez dan licencj s wynikiem zoenia razem dwch lub trzech takich warunkw.

Twrca korzystajc zlicencji zawsze zachowuje prawa autorskie, jednoczenie umoliwia innym kopiowanie irozpowszechnianie, dodatkowo moe okreli czy ich wykorzystywanie moe odbywa si wycznie wwa-runkach niekomercyjnych lub ograniczy moliwoci tworzenia utworw zalenych.

Twrca wybierajcy licencje Creative Commons musi odpo-wiedzie na dwa proste pytania aby wybra waciwe warunki licencji. Po pierwsze: czy chce umoliwia komercyjne uycie swoich dzie? Po drugie, czy zgadza si na tworzenie utworw zalenych od oryginau, ajeli tak to czy chce rwnie wyma-ga, aby utwory zalene byy dostpne na tej samej licencji? Warunek Na tych samych warunkach to mechanizm majcy wspiera woln kultur ipopularyzacj wolnych licencji. Na podobnych zasadach dziaaj takie licencje jak GNU General

20

Public License4, uywane przez wiele projektw open source (otwartego oprogramowania). Licencje Creative Commons nie naruszaj wolnoci, ktre przyznaje prawo autorskie wszyst-kim uytkownikom wramach dozwolonego uytku iprawa cytatu. Uycie licencji pozwala na jednoznaczne definiowanie dodatkowych uprawnie dla uytkownikw (licencjobiorcw). Licencjobiorca musi zawsze dochowa warunkw licencji, winnym wypadku licencja automatycznie wygasa. Oznacza to konieczno poprawnego informowania oautorze ijego pra-wach na kadej kopii utworu oraz zakaz korzystania ze rodkw ograniczajcych dostp do tych utworw.

Warunki licencji

Uznanie autorstwa (ang. Attribution)Wolno kopiowa, rozprowadza, przedstawia iwykonywa objty prawem autorskim utwr oraz opracowane na jego pod-stawie utwory zalene pod warunkiem, e zostanie przywoane nazwisko autora pierwowzoru.

Uycie niekomercyjne (ang. Noncommercial)Wolno kopiowa, rozprowadza, przedstawia iwykonywa objty prawem autorskim utwr oraz opracowane na jego podstawie utwory zalene jedynie dla celw niekomercyjnych.

Bez utworw zalenych (ang. No derivative works)Wolno kopiowa, rozprowadza, przedstawia iwykonywa utwr jedynie wjego oryginalnej postaci tworzenie utworw zalenych nie jest dozwolone.

Na tych samych warunkach (ang. ShareAlike)Wolno rozprowadza utwory zalene jedynie na licencji iden-tycznej do tej, na jakiej udostpniono utwr oryginalny.

4 Tre licencji GNU General Public License, dostp WWW http://www.gnu.org/copyleft/gpl.html

Zich zestawienia powstaj licencje:

Uznanie autorstwa 3.0 Polska (CC BY) Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozprowadzanie, przedstawianie iwykonywanie utworu jedynie pod warunkiem oznaczenia autorstwa. Jest to licencja gwarantujca najszersze swobody licencjobiorcy.

Uznanie autorstwa Na tych samych warunkach 3.0 Polska (CC BY-SA) Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozprowadzanie, przedstawianie iwykonywanie utworu tak dugo, jak tylko na utwory zalene bdzie udzielana taka sama licencja. Jest to licencja uywana przez Wikipedi ijej siostrzane projekty.

Uznanie autorstwa Uycie niekomercyjne 3.0 Polska (CC BY-NC) Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, remiksowanie, rozprowadzanie, przedstawienie iwykonywa-nie utworu jedynie wcelach niekomercyjnych. Warunek ten nie obejmuje jednak utworw zalenych (mog zosta objte inn licencj).

Uznanie autorstwa Bez utworw zalenych 3.0 Polska (CC BY-ND) Ta licencja zezwala na rozpowszechnianie, przedstawianie iwykonywanie utworu zarwno wcelach komercyjnych iniekomercyjnych, pod warunkiem zachowania go woryginalnej postaci (nie tworzenia utworw zalenych).

21

Uznanie autorstwa Uycie niekomercyjne Na tych sa-mych warunkach 3.0 Polska (CC BY-NC-SA) Licencja ta pozwala na rozpowszechnianie, przedstawianie iwykonywanie utworu jedynie wcelach niekomercyjnych oraz tak dugo jak utwory zalene bd rwnie obejmowane t sam licencj.

Uznanie autorstwa Uycie niekomercyjne Bez utworw zalenych 3.0 Polska (CC BY-NC-ND) Licencja ta zezwala na rozpowszechnianie, przedstawianie iwykonywanie utwo-ru jedynie wcelach niekomercyjnych oraz pod warunkiem zachowania go woryginalnej postaci (nie tworzenia utworw zalenych). Jest to najbardziej restrykcyjna zlicencji.

Trzy warstwy licencji

Licencje Creative Commons technicznie skadaj si zunikal-nego systemu trzech warstw. Kada znich rozpoczyna si od tradycyjnego narzdzia prawnego, jakim jest Tekst Prawny licencji, napisany jzykiem i w formacie jakim posuguj si prawnicy

Jednak zracji na to, e wikszo twrcw, edukatorw ina-ukowcw nie jest rwnoczenie prawnikami, przygotowujemy rwnie licencje wformie zrozumiaej dla kadego czyli jako Przystpne podsumowanie (ang. Commons Deed). Przystpne podsumowanie daje moliwo szybkiego zorientowania si licencjobiorcy ilicencjodawcy wnajwaniejszych warunkach licencji. Mona opodsumowaniu myle jako wstpie iinter-fejsie do tekstu prawnego.

Ostatnia warstwa odpowiada za uatwianie rozpoznawanie licencji rnego rodzaju oprogramowaniu, od wyszukiwarek internetowych przez aplikacje biurowe po narzdzia do edycji muzyki mediw. Aby uatwi tej sieci rozpoznanie czy dana tre jest dostpna na licencji Creative Commons, przygoto-wana zostaa rwnie wersja licencji czytelna dla komputerw. Jest to podsumowanie warunkw licencji wpisane wformat, ktry oprogramowanie komputerowe moe zrozumie.

Creative Commons opracowao jednolity jzyk opisu praw-nego licencji CC Rights Expression Language (CC REL), ktry jest zrozumiay dla systemw komputerowych. Wy-szukiwanie otwartych zasobw jest bardzo wan funkcj wdziaaniachCC.

Moesz wyszukiwa treci objte licencjami CC (za pomoc opcji zaawansowanego wyszukiwania w przegldarkach Go-ogle.com i Yahoo.com), szuka zdj wserwisie Flickr.com, mu-zyki wJamendo, rnych mediw wseriwsie Spinxpress.com, Trzy warstwy licencji Creative Commons

22

Licencje stosowane wprojektach GLAM

Spord wszystkich licencji (nie tylko Creative Commons) wyrnia si grup licencji wolnych, gwarantujcych uyt-kownikom podstawowe swobody:

prawo do korzystania zutworu oraz ze zwizanych zutworem praw pokrewnych wjakimkolwiek celu;

video wBlip.tv iVimeo.com. Wikimedia Commons, ktra jest zasobem mediw dla Wikipedii rwnie uywa licencji CC.

Razem, wszystkie trzy warstwy licencji zapewniaj, e ko-rzystanie zpraw iwarunkw wnich zawartych to nie tylko koncepcja prawna. To co, co jest zrozumiae dla twrcw, odbiorcw, anawet samej sieci internetowej.

Domena publiczna, wolne licencje (CC-BY, CC-BY-SA i adekwatne)

Pena otwarto/wolna publikacja dostpna bezpatnie wraz z gwarancj penego prawa do wykorzystania, kopiowania, dystrybuowania, przera-biania, itp.

Licencje CC z warunkami NC i/lub analogiczne

Publikacja czciowo otwarta dostpn bezpatnie z moliwoci ponow-nego wykorzystania, ale ograniczona warunkami typu niekomercyjnego, bez utworw zalenych.

Open Access/Wszystkie prawa zastrzeonePublikacja Open Access publikacja dostpna na stronie internetowej bez kontroli dostpu, ale bez zagwarantowania swobd wykorzystania treci - czyli na zasadzie Pene prawa zastrzeone.

Wszystkie prawa zastrzeone + limity dostpu logowanie, rejestracja, wniesione

opaty, systemy zabezpiecze DRM

Publikacja zamknita tradycyjna (patny druk) lub elektroniczna, ale ob-jta kontrol dostpu do treci; wymaga logowania, rejestracji, wniesienia opaty, czsto z zastosowaniem systemu DRM.

Piramida otwartoci na podstawie wykresu aut. Karolina Grodecka, dostpne na licencji CC BY-SA,http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Piramida_otwartosci.svg

23

prawo do zwielokrotniania irozpowszechniania utworu nie-odpatnie lub za wynagrodzeniem, jako cz wikszej caoci lub samodzielnie, wcaoci lub wdowolnie wybranej czci;

prawo do sporzdzania, rozporzdzania i korzystania zopracowa utworu, przy czym licencjobiorca moe by zobowizany do udzielania licencji do opracowa na wa-runkach wskazanych przez licencjodawc, oile zdecyduje si je rozpowszechnia (klauzule copyleft, share-alike, na tych samych warunkach).

Udostpnienie treci na wolnych licencjach oznacza, e kady ma prawo j wykorzystywa, poprawia, dostosowywa, po-wiela, rozprowadza za darmo lub za opat, oraz upowszech-nia swoje udoskonalenia, aby moga znich korzysta caa spoeczno. Za woln licencj uznajemy licencj udzielan nieograniczonemu krgowi podmiotw. Popularnym przyka-dem speniajcych te warunki s licencje Creative Commons Uznanie Autorstwa oraz Creative Commons Uznanie Autor-stwa Na tych samych warunkach. Obie licencje uznaje si za najblisze domenie publicznej, zracji na najszersze moliwoci ponownego wykorzystania nieograniczone wobec adnego sposobu uycia.

Wwypadku instytucji kultury upowszechniajcych rwnie takie formy zasobw jak katalogi metadanych oraz utwory archiwalne, wanymi formami udostpniania s narzdzia wspierajce domen publiczn, takie jak licencja CC0. Wiele instytucji posiadajcych zbiory, ktre chciayby otworzy oferujc najszersze moliwoci ponownego wykorzystania korzysta z takich rozwiza (np. Europeana).

Wikszo instytucji realizujcych projekty z zakresu Open GLAM wybiera jedn lub kilka (zalenie od potrzeb oraz rodzaju materiaw) spord wyej przedstawionych licencji. Wszystkie z nich gwarantuj moliwo wykorzystania zaso-

bw przez Wikipedi lub projekty siostrzane, np. Wikimedia Commons oraz inne projekty Open GLAM. Poza kompaty-bilnoci licencji midzy projektami, mogcymi wzajemnie korzysta ze swoich zasobw, najwaniejszym argumentem za korzystaniem zwolnych licencji jest sam zakres swobd przez nie gwarantowanych, ktry maksymalnie niweluje ograniczenia ekonomiczne, geograficzne, uatwia technicz-ne dostosowanie treci (np. do wykorzystywania przez osoby niepenosprawne) oraz zapewnia moliwe proste izrozumiae warunki prawne dla odbiorcw.

Rekomendacje

Zasoby znajdujce si wdomenie publicznej powinny by swo-bodnie dostpne do ponownego wykorzystania bez adnych ogranicze, zwyjtkiem speniania warunkw wynikajcych zpraw osobistych.

Zasoby bdce wasnoci skarbu pastwa lub finansowane ze rodkw publicznych powinny by udostpniane na moliwie najbardziej wolnych warunkach tj. na licencjach Creative Com-mons Uznanie Autorstwa lub Creative Commons Uznanie Autorstwa Na Tych Samych Warunkach (lub licencjach kompatybilnych).

Instytucje publiczne powinny unika wprowadzania jakich-kolwiek ogranicze komercyjnych wzwizku zponownym wykorzystaniem (np. wprowadzania opat zudostpnienie zasobw wwyszej jakoci).

24

Domena Publiczna

Opracowano na podstawie artykuu5 Tomasza Ganicza dla Koalicji Otwartej Edukacji, orygina dostpny na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa Na Tych Samych Warunkach.

Domena publiczna to wana cz kultury, ktra dziki temu, e nie jest chroniona majtkowym prawem autorskim moe by swobodnie wykorzystywana do dalszego rozwoju kultury ista-nowi nasze wsplne dziedzictwo, bez ktrego trudno wyobrazi sobie funkcjonowanie spoeczestwa. Domen publiczn tworz dziea, ktre nigdy nie podlegay tej ochronie oraz dziea, do ktrych wygasy prawa autorskie. Ustalenie obu tych faktw bywa jednak czasami trudne iwymaga dokadnego zapoznania si ze wspczesnymi idawnymi zapisami ustawowymi wtej materii. Czasami zalicza si te do domeny publicznej utwory udostpniane przez autorw wspczesnych na wolnych licen-cjach. Rozdzia zawiera podstawowe informacje oprawnych aspektach wykorzystania utworw zdomeny publicznej iuczy, jak je rozpoznawa.

5 Domena Publiczna, Tomasz Ganicz, Koalicja Otwartej Edukacji 2010, dostp WWW http://koed.org.pl/wp-content/uploads/2012/01/DOMENA-PU-BLICZNA.pdf

Co to jest domena publiczna?Domena publiczna (ang.: public domain) wnajwszym zna-czeniu jest to twrczo, zktrej mona korzysta bez ogranicze wynikajcych zuprawnie, jakie maj posiadacze autorskich praw majtkowych, gdy prawa te wygasy lub twrczo ta nigdy nie bya lub aktualnie nie jest przedmiotem prawa au-torskiego. Pojcie to wywodzi si anglosaskiego common law ipocztkowo oznaczao grunty nalece do pastwa, ktre zostay udostpnione do bezpatnego uytku publicznego, co pniej zostao rozcignite na wasno intelektualn, ktra zrnych wzgldw nie jest objta ochron prawa autorskie-go imoe wzwizku ztym by wykorzystywana bezpatnie przezkadego.

Pojcie to funkcjonuje te wznaczeniu szerszym iobejmuje take wszelk twrczo dostpn bez ogranicze dla kadego, rwnie t wci objt prawami autorskimi, ale udostp-nion na wolnych licencjach, lub przynajmniej udostpnian bezpatnie do niekomercyjnego uytku prywatnego. Wtym znaczeniu pojcie to pojawia si np. wdokumentach idysku-sjach wiatowej Organizacji Wasnoci Intelektualnej, grup dyskusyjnych dziaajcych wramach UNESCO oraz Manifecie Domeny Publicznej http://www.publicdomainmanifesto.org/ wypracowanym wprojekcie UE Communia europejskiej sieci tematycznej powiconej cyfrowej domenie publicznej.

Jak powstaje (i si kurczy) domena publiczna?W bardziej cisym, prawniczym znaczeniu do domeny publicz-nej zaliczamy tylko tak twrczo, ktra jest cakowicie wolna od ogranicze wynikajcych zmajtkowych aspektw prawa autorskiego. Dalsza cz tego rozdziau bdzie dotyczya tylko takiego wskiego znaczenia tego pojcia. Kade zpastw ma nieco inne prawo autorskie irwnie inne zapisy ustalajce, co jest wdomenie publicznej. Oglnie jednak, wprawie wszystkich pastwach wiata na domen publiczn skadaj si:

Symbol domeny publicznej rdo: Wikimedia Com-mons, domena publiczna

25

prace, do ktrych wygasy majtkowe prawa autorskie,

materiay, ktre od samego pocztku ich opublikowania nie s objte tymi prawami, gdy tak zdecydowali ustawodawcy.

Ciekawostka: Wyjtkiem od tej zasady jest np. Afganistan, ktry wogle nie posiada prawa autorskiego inie jest sygna-tariuszem adnych midzynarodowych umw dotyczcych wzajemnej ochrony tych praw, azatem mona uzna, e caa twrczo obywateli tego pastwa jest wdomenie publicznej. Innym wyjtkiem jest te Wielka Brytania, gdzie zamiast zbioru materiaw, ktre nie s ustawowo objte prawami autorski-mi istnieje pojcie wieczystych praw krlewskich (crown copyright), ktrymi objte s wszelkie dziea tworzone przez rzd iparlament tego kraju, ale do ktrych kady obywatel ma zzasady wolny ibezpatny dostp, ich wtrne uycie wymaga jednak zgody specjalnego urzdu.

Wwielu krajach ze wzgldu na zmiany wprawie autorskim domena publiczna si kurczy to znaczy dziea, ktre ju byy wdomenie publicznej po wprowadzeniu zmian ustawowych staj si znowu zastrzeone. Wynika to zfaktu, e wkolejnych krajach wyduony zosta okres wygasania praw autorskich iprawo to dziaa rwnie wstecz. Wtej chwili wwikszoci krajw zachodu prawa autorskie wygasaj w70 lat po mierci autora lub pierwszej publikacji dziea. Wiele ztych nieko-rzystnych zmian zostao wymuszonych traktatami midzy-narodowymi owzajemnej ochronie praw, ktre s uzgadniane wramach wiatowej Organizacja Wasnoci Intelektualnej (WIPO) iparu innych podobnych struktur. Wramach WIPO wprowadzono m.in. zapisy traktatowe wymuszajce minimalny okres ochrony majtkowych praw autorskich we wszystkich krajach sygnatariuszach na 50 lat oraz zasad wzajemnego uznawania duszej ochrony, jeli to wynika zprawa kraju, wktrym powstao dzieo.

Istnieje te problem dzie osieroconych, czyli takich, ktre prawdopodobnie powinny ju znale si wdomenie publicznej, ale ze wzgldu na brak danych oich twrcach nie ma co do tego cakowitej pewnoci. Problem dzie osieroconych powsta na skutek cigego wyduania okresu wygasania praw majt-kowych oraz zasady, e prawa te s przyznawane twrcom automatycznie, bez koniecznoci ich rejestrowania. WUSA ikilku innych krajach istniay systemy rejestracji praw, ale wwyniku przyjcia traktatw WIPO narzucajcych zasad automatycznego ich nabywania straciy one racj bytu. Wsa-mym USA szacuje si, e dziea osierocone powstae wXX w. stanowi ok. 70% caej twrczoci, ktra powinna znale si ju wdomenie publicznej.

Na koniec warto wspomnie te oproblemach zutworami zalenymi. Utwory zalene, to takie, ktre powstay wwyniku twrczej modyfikacji dziea pierwotnego. S to np. tumaczenia, kolae fotograficzne, adaptacje powieci na scenariusze filmo-we, adaptacje utworw muzycznych na inne instrumenty itd. Prawa autorskie do dziea zalenego maj jego twrcy, ale nie mog go opublikowa bez zgody autorw dziea pierwotnego. Wygasanie praw autorskich do utworu wtrnego liczy si od daty jego pierwszej publikacji lub daty mierci autora dziea wtrnego. Dotyczy to te utworw zalenych od dzie pierwot-nych, ktre ju s domenie publicznej. Np. prawa autorskie do oryginau Pisma witego zpewnoci ju wygasy, ale jego wspczesne tumaczenia (np.: Biblia Tysiclecia) wci s pod ochron.

Warto wiedzie, e nie kada przerbka dziea pierwotnego ma charakter samodzielnego utworu. Musi to bowiem by przerb-ka wymagajca twrczego wkadu. Np. skany czy kserokopie utworami zalenymi zpewnoci nie s. S jedynie prostymi, mechanicznymi kopiami dziea oryginalnego ikorzystaj tylko ztakiej ochrony, jak dzieo oryginalne. Czasami trudno jest precyzyjnie ustali, gdzie jest granica midzy dzieem zalenym

26

aprost kopi. Np. wiele wydawnictw twierdzi, e ich wydania dzie zdomeny publicznej (np.: Trenw Kochanowskiego) ma charakter krytycznych opracowa ijako takie s dzie-ami zalenymi anie prostymi, mechanicznymi jego kopiami. Ewentualny spr wtej sprawie mgby rozstrzygn tylko sd. Spraw dodatkowo komplikuje fakt istnienia pojcia utworu inspirowanego. Jest to dzieo, ktre wyranie nawizuje do pierwotnego, ale jest od niego na tyle rne, e nie mona ju mwi, e stanowi jego adaptacj. Do utworu inspirowanego wyczne prawa ma jego twrca inie musi negocjowa zasad publikacji zautorem dziea, ktrym si inspirowa. Ponownie granica midzy dzieem inspirowanym izalenym jest bardzo pynna iczsto uznaniowa, wic do sdw trafia wiele spraw orozstrzygnicie tego dylematu.

Dlaczego istnienie domeny publicznej jest takie wane?Gwnym celem, dla ktrego stworzono prawa autorskie byo zapewnienie bytu twrcom izachcenie ich do dalszego two-rzenia. Zdrugiej strony racjonaln przyczyn, dla ktrej prawa autorskie s ograniczone wczasie jest interes ogu spoecze-stwa iporednio rwnie samych twrcw, ktrzy przecie nie funkcjonuj wprni, lecz korzystaj ztwrczoci swoich poprzednikw. Oile interes wspczesnych twrcw (i firm, ktre zarabiaj na dystrybucji ich twrczoci) jest oczywisty iprzeliczalny na konkretne sumy pienidzy, otyle interes spo-eczny nie da si tak atwo przeliczy na konkretne wartoci ekonomiczne. Wspczenie, zmiany wprawie autorskim id coraz bardziej wkierunku ochrony praw twrcw, araczej wielkich koncernw medialnych iignorowania interesw oglnospoecznych, na skutek czego domena publiczna si kurczy. Kurczenie to zaczyna jednak stopniowo utrudnia funkcjonowanie twrcw iczasami nawet firm, ktre same lobboway za zaostrzaniem ochrony prawa autorskiego.

Wyobramy sobie hipotetyczn sytuacj, e prawa autorskie s wieczyste, czyli nigdy nie wygasaj. Wwczas, aby zamieci np.: Treny Kochanowskiego wpodrczniku jz. polskiego naleaoby przeprowadzi dochodzenie, kto te prawa kolejno dziedziczy, dotrze do ich aktualnych posiadaczy izapa-ci im tantiemy. Wymagaoby to odszukania odpowiednich wpisw wksigach parafialnych, przejrzenia archiww pod ktem ewentualnie zaginionych testamentw aitak nigdy nie byoby 100% pewnoci, e badania s poprawne. Jeli na ktrym etapie poszukiwa okazaoby si, e archiwalia za-giny, ksigi wieczyste zostay spalone, albo potomkowie Kochanowskiego toczyli spory dziedziczne, ktre nie zostay nigdy rozstrzygnite wefekcie mogoby si okaza, e Treny nale do grupy dzie osieroconych inie mona ich wogle legalnie publikowa. Podobna sytuacja dotyczyaby wikszej czci kanonu literatury polskiej ipowodowaa niemono jej publikowania oraz nauczania wszkoach.

Wyobramy sobie, e prawami autorskimi objto by wszelkie hipotezy iteorie naukowe. Musielibymy wwczas uzyskiwa zgod od spadkobiercw Newtona na zastosowanie podstawo-wego wzoru na grawitacj, albo od spadkobiercw Darwina na kad wzmiank oteorii ewolucji. Wtych warunkach legalne uprawianie nauki staoby si prawdopodobnie niemoliwe, gdy teorie naukowe tworz acuch, wktrym nowopowstajce zawieraj fragmenty starszych lub nie miayby bez nich ad-nego sensu. Miaoby to te niszczcy wpyw na rozwj techniki imedycyny, ktre s przecie oparte na publicznie dostpnych rezultatach bada podstawowych wnauce. Warto tu zauway, e nawet rozwizania techniczne okomercyjnym znaczeniu maj ograniczon wczasie ochron patentow (w wikszoci krajw wiata maksymalnie 20 lat), po czym trafiaj one do domeny publicznej, co wydaje si zdrowym kompromisem midzy interesem wynalazcw inie blokowaniem nadmiernie

27

dug ochron wasnoci intelektualnej oglnego postpu technicznego. Analogiczna sytuacja miaaby miejsce, gdyby dokumenty urzdowe iteksty ustaw stanowicych prawo nie byy wdomenie publicznej. Wwczas, aby mie pewno, e nie amiemy jakiego prawa, musielibymy stale kupowa teksty dokumentw nas dotyczcych po cenach narzuconych przez ich twrcw, wtym przypadku urzdnikw ipolitykw, akade ich przytoczenie wnp. sprawie sdowej wymagaoby uiszczenia tantiem autorskich. Stanowienie prawa rwnie byoby wtych warunkach bardzo trudne, bo nowelizacja usta-wy oraz tworzenie tekstw jednolitych czynioby od strony prawno-autorskiej nieprawdopodobny galimatias. Mona zatem miao powiedzie, e istnienie domeny publicznej jest warunkiem koniecznym zdrowego rozwoju ifunkcjonowania spoeczestw, bez ktrego nie byoby nauki, techniki ikultury wformie, jak znamy.

Domena publiczna wPolsceWpolskim systemie prawa autorskiego pojcie domeny pu-blicznej nie wystpuje, poniewa nie ma moliwoci wyzby-cia si autorskich praw osobistych a ich czas trwania jest nieograniczony wczasie. Wstosunku do twrczoci, ktra stanowi przedmiot tego prawa mona jedynie mwi owyga-saniu praw majtkowych. Prawa osobiste takie jak: obowizek przypisywania autorstwa czy nienaruszalno formy itreci pozostaj wmocy nawet po wyganiciu majtkowych praw autorskich. Oznacza to wpraktyce, e wPolsce nie moemy bez zgody spadkobiercw nawet jeli majtkowe prawa do dzie ju wygasy zmienia, przeredagowywa iczy ich zinnymi utworami.

Ponadto, nawet jeli do twrczoci pierwotnej wygasy ju prawa majtkowe, to do utworu zalenego wygasanie praw majtkowych rozpoczyna si od dnia jego upublicznienia lub od daty mierci autora opracowania. Wreszcie, nawet od uycia dzie, ktre nie s objte ochron autorskich praw majtkowych,

naley odprowadza 5% do 8% wpyww brutto ze sprzeday ich egzemplarzy na odpowiedni dla danego pola eksploatacji Fundusz Promocji Twrczoci.

Jeli przyj robocz definicj domeny publicznej jako zbioru twrczoci, ktry nie podlega ograniczeniom dostpu ztytuu ochrony majtkowych praw autorskich, to mechanizm prze-chodzenia do niej dzie na podstawie zapisw aktualnie obo-wizujcej Ustawy oprawie autorskim iprawach pokrewnych zpniejszymi zmianami6 przedstawia nastpujcy schemat:

Literatura izdjcia wykorzystane:

Pio, Matusz, Bercik, Reytan, Kocio, Tarkowski, Polimerek, Domena publiczna. Haso zWikipedii. [Data dostpu 28.05.2010]. Tryb dostpu: http://pl.wikipedia.org/wiki/Domena_publiczna. Udostpniane na licencji CC-BY-SA 3.0.

Polimerek, Dzieo osierocone. Haso zWikipedii. [Data dostpu 28.05.2010]. Tryb dostpu: http://pl.wikipedia.org/wiki/Dzie%C5%82o_osierocone. Udo-stpniane na licencji CC-BY-SA 3.0.

6 Ustawa oprawie autorskim iprawach pokrewnych zdnia 4lutego 1994 r., publikator: Dz. U. 1994, nr 24, poz. 83, tekst jednolity: Dz. U. 2006, nr 90, poz. 631. Tryb dostpu: http://pl.wikisource.org/wiki/Prawo_autorskie_%28u-stawa%29.

Schemat na stronie 28 na podstawie: PD-schema_pl.svg, autor Polimerek, rdo Wikimedia Commons, CC-BY-SA 3.0

28

Nie podlega prawu autorskiemu

Prawa majtkowe w mocy Prawa wygasy Dziao osierocone

Przejaw dziaalnoci twrczej o indywidualnym charakterze?

Akt normatywny, dokument, symbol, znak urzdowy, patent, prosta informacja prasowa?

Stworzone w Polsce, przez obywatela Polski, po polsku?

W kraju z ktrym Polska ma umow?

Czy w tym kraju wygasy prawa/nie podlega? Praca zbiorowa/anonimowa?

Autorzy znani?

Wykonane w stosunku pracy?

Autor przekaza majtkowe prawa za ycia?

Fotografia opublikowana anonimowo przed 1994?

Autor zmar przed kocem 1939? Upublicznione przed kocem 1939? Upublicznione ponad 140 lat temu?

TAK

NIE

TAK

NIE

TAK

NIE

TAKTAK

TAKTAK NIE

NIETAKNIE

TAKNIE

TAKNIE TAK NIENIE TAK

NIENIE

TAKNIE

29

Creative Commons 0 (CC0)

CC0 to nowe narzdzie opracowane przez Creative Commons, ktre ma umoliwi zrzeczenie si praw autorskich ipraw pokrewnych wmaksymalnym zakresie dozwolonym przez obowizujce prawo. CC0 jest wzorem owiadczenia, ktre skutkuje przeniesieniem utworu do domeny publicznej

Pytanie, po co zostao utworzone CC0 dodatkowy wobec istniejcych ju licencji mechanizm uwalniania treci? Ot ma on zapewni jeszcze wiksz swobod korzystania zutwo-rw ni ta, ktr daje licencja Creative Commons Uznanie autorstwa. Sposobem na osignicie tego celu jest cakowite zrzeczenie si praw do utworu, cznie na przykad zwymo-giem uznania autorstwa. Wpraktyce CC0 przenosi utwr do domeny publicznej (o ile jest to dozwolone wdanym systemie prawa). Najoczywistszym kontekstem dla zastosowania oma-wianego mechanizmu jest podany brak jakichkolwiek praw do utworu przykadowo do oficjalnych materiaw instytu-cji publicznych lub wodniesieniu do danych (zdaniem wielu ekspertw surowe dane mog by zpoytkiem udostpniane duo swobodniej ni treci).

Wprzeciwiestwie do licencji Creative Commons dostoso-wywanych do kadej jurysdykcji, CC0 cechuje uniwersalno, wynikajca zniezwizania jej zkonkretnym systemem prawa czym przypomina wiele licencji open source (otwartego kodu rdowego). Chocia skuteczno CC0 moe rni si wzalenoci od pastwa, to pozostaje najbardziej kompletnym narzdziem do wspierania domeny publicznej.

Skorzystanie zCC0 jest proste: polega na zoeniu owiadcze-nia przez posiadacza praw do utworu iwaciwym opisaniu dziea. Creative Commons udostpnia formularz interneto-wy (http://creativecommons.org/choose/zero/), po ktrego wypenieniu uytkownik otrzymuje gotowy kod HTML po-zwalajcy oznaczy dany utwr (stron internetow lub inny dokument umoliwiajcy zamieszczenie kodu HTML) jako objty mechanizmem CC0. Narzdzie to moe by stosowane nie tylko do stron internetowych wtakim wypadku utwr naley oznaczy rcznie.

Chopiec wiosujcy w morzu, ok. 1890 r. National Media Museum/Kodak Museum, http://www.flickr.com/photos/nationalmediamu-seum/2781021300/

30

Na gruncie prawa polskiego autorskie prawa osobiste s nie-zbywalne, jednak istnieje moliwo, aby twrca zobowiza si do niewykonywania tych praw. Zoenie owiadczenia CC0 moe stanowi tak (wic) deklaracj. Zracji na istniejce take wPolsce bardzo rnorodne ograniczenia wzrzekaniu si praw autorskich majtkowych iosobistych, CC0 zawiera rwnie dodatkowy mechanizm wpostaci licencji. Objcie ni utworu nie przenosi go do domeny publicznej, niemniej jed-nak udostpnia go na warunkach maksymalnie do tego stanu zblionych. Tak wic wobliczu bezskutecznoci cakowitego zrzeczenia si praw, CC0 oznacza udzielenie niewycznej licencji, otwartej wmaksymalnym moliwym stopniu. Li-cencja ta jest nieodpatna, nie daje si przenosi, nie zawiera zezwolenia na sublicencjonowanie. Jest niewyczna, nieodwo-alna ibezwarunkowa oraz udzielana na maksymalny okres dozwolony przez prawo waciwe. Licencja ma obejmowa korzystanie za porednictwem wszelkich istniejcych obecnie lub wprzyszoci rodkw przekazu (bez ograniczenia liczby egzemplarzy), do jakiegokolwiek celu (z wyranym zezwoleniem na korzystanie komercyjne, reklamowe iwcelu promocji). Ze wzgldu na odpowiednie polskie regulacje prawne zracji na niezbywalno praw osobistych konsekwencj skorzystania zwzorca CC0 bdzie udzielenie niewycznej licencji. Co wicej, naley pamita, e polskie prawo zakazuje udzielania licencji na pola eksploatacji nieznane wchwili podpisywania umowy, ato oznacza, e najprawdopodobniej CC0 bdzie nieskuteczne wobec przyszych pl eksploatacji.

Licencja CC0 jest stosowana m.in. przez European, euro-pejsk bibliotek cyfrow, ktra wpadzierniku 2011 przy-ja postanowienia Data Exchange Agreement, porozumienia owymianie danych7, ina jego mocy publikuje metadane do prezentowanych obiektw, wykorzystujc mechanizm CC0.

7 Europeana Data Exchange Agreement wjzyku polskim: http://www.version1.europeana.eu/c/document_library/get_file?uuid=f23e736b-b48c-4e4f-ad73--a387fbd27387&groupId=10602/

Porozumienie upowania European do stosowania CC0 wcelu uwalniania do domeny publicznej metadanych dla milionw dzie kultury, ktre s udostpniane za porednictwem portalu przez europejskie instytucje kulturalne8.

Wicej informacji olicencji mona znale wAnalizie prawnej Creative Commons 09 opracowanej przez Krzysztofa Siewicza dla Koalicji Otwartej Edukacji.

8 Wicej przykadw wykorzystania CC0 mona znale na stronie http://wiki.creativecommons.org/CC0_use_for_data

9 Dostpne na http://koed.org.pl/2011/10/creative-commons-zero-w-polskim--prawie/

Kobieta wiosujca w dce, ok. 1890 r. National Media Museum/Kodak Museum, http://www.flickr.com/photos/nationalmediamuseum/2780164539/in/set-72157606845434332

31

Utwory osierocone

Korzystanie zutworw chronionych prawem autorskim wyma-ga co do zasady uzyskania zgody uprawnionego. Od tej normy s oczywicie wyjtki. Niekiedy nie trzeba uzyskiwa zgody, np. gdy korzystajcy ogranicza si do okrelonego wustawie dozwolonego uytku. Winnych przypadkach, zgody zamiast uprawnionego moe udzieli organizacja zbiorowego zarz-dzania (w pewnych sytuacjach jest to nawet konieczno). Wyjtki te nie naruszaj jednak oglnej zasady.

Utwory osierocone to takie utwory, zktrych uprawnio-nymi nie mona si skontaktowa10 Brak moliwoci kon-taktu implikuje niemono uzyskania zgody na korzystanie zutworu nawet gdyby uprawniony chcia jej udzieli. Utwory osierocone to zatem 1) utwory, do ktrych uprawniony nie jest znany, atake 2) utwory, do ktrych uprawnieni s znani, ale kontakt znimi nastrcza szczeglnych trudnoci.

Zjawisko utworw osieroconych rodzi liczne negatywne kon-sekwencje dla uprawnionych, uytkownikw icaego spoe-czestwa. Wprowadzenie ochrony tylko dla zarejestrowa-nych utworw ipublikacja wrejestrze danych kontaktowych uprawnionych, wpoczeniu ze skrceniem czasu ochrony (obecnie jest to 70 lat od mierci twrcy), pozwolioby wprak-tyce wyeliminowa to zjawisko lub przynajmniej ograniczy je do pomijalnego minimum. Obecnie podejmowane s jednak mniej radykalne dziaania. Powsta m.in. projekt dyrektywy UE majcy na celu uatwienie udostpniania utworw osie-roconych instytucjom takim jak biblioteki iarchiwa. Wwielu pastwach przyjto lub dyskutuje si rne inne rozwizania tego problemu. WPolsce natomiast, na chwil obecn, jedynym

10 Wikipedia, Orphan works, http://en.wikipedia.org/wiki/Orphan_works.

sposobem, aby mc skorzysta zutworu osieroconego, jest zwrcenie si do organizacji zbiorowego zarzdzania. System zbiorowego zarzdu nie rozwizuje jednak problemu braku kontaktu zuprawnionym. Dziaa on jedynie zperspektywy uytkownika udostpniajc mu porednika zastpujcego uprawnionego.

Niezindetyfikowana kobieta, firma portertowa Southworth & Hawes,ok. 1850, George Eastman House Collection,http://www.flickr.com/photos/george_eastman_house/2677481877/

32

Cuda Wschodu w Hoppings, ok 1940 r. Tyne & Wear Archives & Museums, http://www.flickr.com/photos/twm_news/5841301831/

33

prawow pytaniach i odpowie-dziachKrzysztof Siewicz, Helena Rymar

Jak upublicznia zasoby, ktre s objte prawamiau-torskimi?Skorzystanie zutworu chronionego prawem autorskim wy-maga zgody uprawnionego, chyba e odbywa si wramach dozwolonego uytku. Naley zatem zacz od sprawdzenia, czy dane dziaanie mogoby zosta uznane za dozwolony uytek. Przepisy odozwolonym uytku s do kazuistyczne ikady znich dotyczy wzasadzie innej sytuacji. Niektre dotycz wrcz konkretnych kategorii utworw. Ich zastosowanie jest bardzo ograniczone lub nawet niemoliwe wsytuacji, wktrych mia-oby doj do publicznego udostpnienia utworu wInternecie.

Sytuacje wykraczajce poza dozwolony uytek wymagaj zgody uprawnionego. Naley go zatem wpierwszej kolejnoci ustali, anastpnie odnale. Uprawniony moe, ale nie musi udzieli nam zgody na korzystanie zutworu (licencji), za ktr moe ale nie musi zada wynagrodzenia (nieodpatno licencji musi by jednak wyranie wniej zastrzeona). Uprawnionym

moe by jeden podmiot, ale niekiedy prawa autorskie mog by podzielone pomidzy wiele rnych podmiotw. Bardzo czsto, twrcy przysuguj jedynie autorskie prawa osobiste, podczas gdy autorskie prawa majtkowe zostay przeniesione na wydawc. Przy utworach wspautorskich lub zbiorowych sytuacja moe by jeszcze bardziej skomplikowana. Zgod musz wyrazi wszystkie podmioty, wktrych prawa wkracza planowane przez uytkownika dziaanie.

Wwikszoci przypadkw, dla skorzystania zutworu, wystar-czy zawarcie zuprawnionym (uprawnionymi) niewycznej umowy licencyjnej. Zprzepisw prawa autorskiego wynikaj do liczne iszczegowe wymagania co do zawartoci takiej umowy. Nie musi by ona zawarta na pimie, azatem uzgodnie-nie postanowie poprzez e-mail bdzie prawnie skuteczne. Ale dysponowanie wasnorcznym podpisem uprawnionego moe by wskazane wcelu uatwienia pniejszego udowodnienia uzyskania licencji.

Dla porzdku mona wskaza, e uprawnienie do korzystania zutworu mona naby take poprzez zawarcie umowy prze-noszcej autorskie prawa majtkowe na uytkownika, albo zawarcie umowy licencji wycznej. Maj one dalej idce konse-kwencje ni licencje niewyczne. Np. nabycie praw powoduje, e uytkownik staje si uprawnionym, co zwiksza jego pewno co do moliwoci korzystania zutworu wprzyszoci. Oba te typy umw wymagaj jednak wasnorcznych podpisw stron, jak rwnie uwzgldnienia pewnych dodatkowych wymaga formalnych okrelonych wprzepisach.

Co to znaczy otwarte udostpnianie ijak pozyskiwa zasoby by mc je udostpnia wotwarty sposb?Otwarte udostpnianie (open access) moe oznacza wiele rnych rzeczy. Zwykle wyrnia si gratis ilibre. Pierwszy znich oznacza nieodpatny dostp wpublicznym Internecie.

34

Drugi obejmuje pierwszy izawiera dodatkowy warunek, aby dany utwr by udostpniony na wolnej licencji, czyli na licen-cji zezwalajcej nieodpatnie, bardzo szerokie wykorzystanie utworu (cznie zcelami komercyjnymi oraz korzystaniem zopracowa utworu).

Dla pozyskania zasobu wcelu udostpnienia go wramach gratis open access wystarcza wzasadzie uzyskanie od uprawnionego (uprawnionych) niewycznej licencji pozwalajcej na nieogra-niczone publiczne udostpnianie utworu wtaki sposb, aby kady mg mie do niego dostp wmiejscu iwczasie przez siebie wybranym (tj. na udostpnienie wpublicznie dostpnym Inter-necie). Wtakim przypadku, uytkownicy bd mogli korzysta zutworu jedynie wzakresie dozwolonego uytku okrelonego wprzepisach prawa autorskiego (np. bd go mogli cytowa).

Wcelu udostpnienia utworu wramach libre open access ko-nieczne jest doprowadzenie do sytuacji, wktrej uytkownicy uzyskaj ponadto woln licencj do utworu. Takiej licencji moe udzieli sam uprawniony (naley go do tego zachci inie wymaga to narzdzi prawnych). Ewentualnie, moe on nas upowani do udzielenia wolnej licencji wjego imieniu (udzieli penomocnictwa, ktrego tre wyranie to obejmuje). Znacznie radykalniejszym rozwizaniem jest nabycie od uprawnionego autorskich praw majtkowych wbardzo szerokim zakresie tak, abymy sami mogli udziela wolnych licencji, we wasnym imieniu. Inn moliw konstrukcj, bardziej skomplikowa-n pod wzgldem prawnym, jest uzyskanie od uprawnionego bardzo szerokiej licencji zezwalajcej na udzielanie sublicencji zgodnych zpostanowieniami wolnej licencji.

Najprostszym rozwizaniem wprowadzajcym libre open ac-cess bdzie zatem tworzenie repozytoriw, wktrych sami uprawnieni mog umieszcza swoje utwory iudziela do nich wolnych licencji. Na takiej zasadzie dziaa np. Wikipedia. Pozo-

stae rozwizania wymagaj bardziej zaawansowanej wiedzy prawniczej.

Jak wyglda kwestia praw autorskich wprocesie skanowania, fotografowania czy ztego wynikaj jakie prawa?Skanowanie lub fotografowanie wie si przede wszystkim ze zwielokrotnieniem utworu. Takie dziaania, jeeli wykraczaj poza dozwolony uytek wymagaj zgody uprawnionego. Jeeli jednak prowadz one do twrczej zmiany skanowanego lub fotografowanego utworu (np. artystyczna fotografia obrazu), to ich efektem bdzie powstanie opracowania utworu. Opra-cowanie jest odrbnym przedmiotem prawa autorskiego, ale korzystanie zniego irozporzdzanie nim wymaga uzyskania zgody uprawnionego do oryginau. Jedynie samo stworzenie opracowania nie wymaga takiej zgody.

Innymi sowy, korzystajcy zopracowania musi dysponowa dwiema zgodami: zgod twrcy oryginau oraz zgod upraw-nionego do opracowania (jeeli sam nim nie jest).

Ustalenie, czy wtrakcie skanowania lub fotografowania doszo do wniesienia twrczego wkadu moe by trudne. Moe to uzasadnia pozyskiwanie zgd osb wykonujcych te czyn-noci na wszelki wypadek. Niewtpliwie jednak, umowy ztymi osobami powinny jasno precyzowa przedmiot, efekt icel tych czynnoci.

Jak ustala autorstwo i(ewentualnie) czy wPolsce moliwe jest publikowanie utworw osieroconych zzastrzeeniem poszukiwania wacicieli praw au-torskich?Poszukiwanie uprawnionego do utworu moe bardzo cz-sto przypomina dziaalno detektywistyczn, aprocedura zaley od wielu rnych czynnikw. Wprzypadku utworw, co do ktrych podejrzewamy, e twrca zachowa autorskie

35

prawa majtkowe poszukiwanie musi skupia si na odnale-zieniu jego samego lub spadkobiercw. Poszukiwania polega bd zatem gwnie na kontaktach zosobami, ktre znaj lub znay uprawnionych. Dopiero gdy znajdziemy uprawnionych, bdziemy mogli poprosi ich oprzedstawienie dokumentw potwierdzajcych zakres ich praw (np. wprzypadku spadko-biercw powinno to by postanowienie sdu ostwierdzeniu nabycia spadku, anajlepiej dokumenty dotyczce dziau spad-ku). Jeeli natomiast mamy powody przypuszcza, e autorskie prawa majtkowe przeszy na inne podmioty jeszcze za ycia twrcy (pracodawca, wydawca), to poszukiwania skupi si na odnalezieniu tych instytucji. Pewno, e znalelimy waciwy podmiot uzyskamy po przejrzeniu umw, ktre czyy go ztwrc.

Uzyskanie lub dotarcie do dokumentw wpraktyce moe okaza si trudne lub niemoliwe. Wostatecznoci moemy wtakim przypadku polega na owiadczeniach igwarancjach podmiotw, ktre uwaaj si za uprawnionych. Powinny one jednak wsposb wyrany wzi na siebie odpowiedzialno wprzypadku, gdyby ich ustalenia okazay si niezgodne zpraw-d, aosoba uprawniona zwrci si do nas zroszczeniami.

Wpewnych przypadkach pomoc wodnalezieniu uprawnionych mog nam suy organizacja zbiorowego zarzdzania lub inne stowarzyszenia twrcw. Niektre znich dysponuj poka-nymi rejestrami chronionych utworw, mogcymi zawiera przydatne informacje. Czasem uprawnienie do korzystania zdanego utworu moemy uzyska bezporednio od takich organizacji, co zwalnia nas zobowizku samodzielnego po-szukiwania uprawnionego.

Nie jest natomiast wskazane publikowanie utworw przed uzyskaniem stosownej zgody, nawet jeeli takiej publikacji towarzyszy zaproszenie uprawnionych do zgaszania si. Zfor-

malnego punktu widzenia taka publikacja jest naruszeniem praw. Proba ozgoszenie si moe wnajlepszym wypadku stanowi pewne wiadectwo braku naszej winy. Niemniej jednak, wprzypadku niezawinionego naruszenia przepisy prawa autorskiego pozwalaj uprawnionemu domaga si dwukrotnoci wynagrodzenia.

Jak konstruowa umow zautorami, artystami, wyko-nawcami wsytuacji, wktrej instytucja chce opubli-kowa utwr lub jego dokumentacj (np. wwypadku wystaw fotografi je przedstawiajce)?Wumowie naley wyranie zaznaczy, e instytucja opu-blikuje utwr oraz wjaki sposb to zrobi. Wprzypadku, gdy instytucja chce dodatkowo sama udziela innym licencji do utworu, musi albo naby prawa, albo uzyska do tego stosowne upowanienie. Wyrane sformuowania umowne s potrzebne zwaszcza wprzypadku, gdy instytucja chce udostpnia utwr na wolnej licencji.

Sposb korzystania zutworu okrela si gwnie przez wska-zywanie tzw. pl eksploatacji. Mog one by okrelane wza-sadzie dowolnie, ale dobrym pomysem jest posugiwanie si okreleniami zart. 50 ustawy oprawie autorskim. Naley wskaza te pola eksploatacji, na ktrych instytucja zamierza korzysta zutworu. Wprzypadku, gdy instytucja chce sama udziela licencji do utworu, zakres nabywanych praw powi-nien obejmowa pola eksploatacji, ktre bd nastpnie dalej licencjonowane. Wprzypadku, gdy instytucja chce udziela wolnych licencji, powinna naby prawa (lub uzyska licencj albo upowanienie do udzielania licencji) na wszystkich zna-nych polach eksploatacji. Upraszczajc, chodzi owszystkie pola wskazane wart. 50.

Bardzo wane jest rwnie uzyskanie zgody autora na doko-nywanie irozporzdzanie opracowaniami utworu. Jest ona konieczna dla wolnego licencjonowania, ale te wkadym

36

innym wypadku, wktrym dochodzi do korzystania zutworu nie tylko woryginale, ale take wpostaci zmienionej.

Bardzo wane jest rwnie uzyskanie zgody autora na doko-nywanie irozporzdzanie opracowaniami utworu. Umowa powinna te wskazywa typ irodzaj wolnej licencji (np. Creative Commons CC BY 3.0), na jakiej instytucja opublikuje utwr.

Wicej informacji przyniesie zapoznanie si ze wzorami umw przygotowanych przez KOED (Koalicj Otwartej Edukacji): http://koed.org.pl

Oglne

Czy jeli muzeum jest wacicielem egzemplarza to te ma prawa autorskie do dziea?Nie. Nabycie egzemplarza nie powoduje przejcia praw autor-skich. Autorskie prawa osobiste s niezbywalne izawsze przy-suguj twrcy. Natomiast do przeniesienia autorskich praw majtkowych konieczna jest umowa, ktra zawiera wyrane postanowienie oprzeniesieniu tych praw (i okrela zakres tego przeniesienia pola eksploatacji). Umowa ta musi by zawarta wformie pisemnej (z wasnorcznymi podpisami stron), gdy inaczej jest niewana.

Bez takiej umowy waciciel egzemplarza nie ma adnych praw do zawartego wnim utworu. Moe on korzysta zutworu jedynie wzakresie dozwolonego uytku. Dlatego te np. uru-chomienie wypoyczalni pyt DVD wymaga uzyskania zgody uprawnionego, anie tylko zakupienia samych pyt. Akupno obrazu nie daje prawa do sporzdzania isprzedawanie jego reprodukcji.

Czym rni si prawo wasnoci (egzemplarza) od posiadania praw autorskich do niego?Jest to daleko idca rnica. Waciciel egzemplarza nie ma adnych praw do zawartego wnim utworu, zktrego moe korzysta jedynie wzakresie dozwolonego uytku. Dlatego te np. uruchomienie wypoyczalni pyt DVD wymaga uzyskania zgody uprawnionego, anie tylko zakupienia samych pyt.

Posiadacz praw autorskich moe natomiast korzysta zutworu wzakresie, wjakim posiada on owe prawa. Mona bowiem posiada prawa tylko na niektrych polach eksploatacji (np. do najmu egzemplarzy, ale ju nie do udostpniania wInternecie).

Stockholm, Sdermanland, Szwecja, fot. Frederik Bruno, 1943 r. Swedish Heritage Board, http://www.flickr.com/photos/swedish_heritage_bo-ard/6051855797/

37

Tylko pierwotny posiadacz praw autorskich (jest nim co do zasady twrca) moe korzysta zutworu praktycznie bez ogranicze (a ito, jeeli nie przenis autorskich praw majt-kowych na inne podmioty).

Przeniesienie wasnoci egzemplarza nie powoduje przejcia praw autorskich, chyba e wumowie zawarto wyrane posta-nowienie oprzeniesieniu praw (z okreleniem pl eksploatacji, na ktrych dochodzi do przeniesienia).

Kiedy ipod jakimi warunkami pracodawca nabywa prawa autorskie majtkowe do utworu stworzonego przez pracownika?Pracodawca nabywa prawa autorskie majtkowe do utworu, ktry pracownik stworzy wwyniku wykonywania swoich obowizkw. Na przykad wydawca gazety nabdzie prawa do artykuu napisanego przez zatrudnionego wredakcji dzienni-karza (dotyczy to jednak tylko dziennikarzy zatrudnionych na umow oprac). Nie nabdzie jednak praw do narysowanej przez tego dziennikarza grafiki, choby t grafik rysowa wczasie pracy, chyba e obok pisania artykuw dziennikarz ma wzakresie swoich obowizkw tworzenie grafik.

Poza tym, e utwr musi powsta wwyniku wykonywania obowizkw pracowniczych, to pracodawca musi dokona przyjcia utworu. Szczeglny przepis ustawy lub sama umowa oprac mog regulowa te kwestie odmiennie. Np. wprzypadku utworw naukowych pracodawca ma jedynie pierwszestwo opublikowania, aewentualne szersze nabycie praw naley wyranie uregulowa wumowie.

Zakres obowizkw pracowniczych wynika przede wszystkim zumowy oprac, ale te zinnych dokumentw takich jak re-gulamin pracy. Ozakresie tych obowizkw mog te czasami decydowa biece polecenia pracodawcy, nawet ustne. Jednak

im mniej wyranie iwiarygodnie jest sprecyzowany ten zakres, tym wicej wtpliwoci, czy istotnie doszo do nabycia praw.

Na jakiej zasadzie mog wykorzystywa materiay znajdujce si wewidencji instytucji, fotografie iinne dokumentacje, ktre wykonuj inne osoby pracujce winstytucji?

Zakadajc, e utwory takie zostay przygotowane przez pra-cownikw wwyniku wykonywania przez nich obowizkw pracowniczych, apracodawca je przyj, to autorskie prawa majtkowe do tych utworw nale do pracodawcy. Pracodawca moe zatem zezwoli pracownikom na okrelone korzystanie ztych utworw, jednak sam fakt pracowania wtej samej in-stytucji nie upowania ich do tego. Niezalenie zatem, do kogo dany utwr naley, korzystajcy musi albo ograniczy si do dozwolonego uytku, albo uzyska zgod uprawnionego.

rebro, Nrke, Szwecja, fot. Frederik Bruno, 1950 r. Swedish Heritage Board.http://www.flickr.com/photos/swedish_heritage_board/6082480198/

38

Pracownik nie moe zatem swobodnie wykorzystywa utwo-rw innych pracownikw do wasnych celw. Od tego trzeba odrni dziaanie pracownika wimieniu pracodawcy (np. pracownik zatrudniony na stanowisku archiwisty dokonuje skanowania utworu innego pracownika wcelu jego zachowa-nia wzbiorach pracodawcy). Wtakim przypadku, pracownik wykonuje prawo nabyte przez pracodawc, na co wystarczajc zgod jest zatrudnienie go na okrelonym stanowisku.

Wszelkie korzystanie nie moe oczywicie narusza niezby-walnych autorskich praw osobistych, ktre zawsze przysu-giwa bd pracownikowi. Nie mona np. przypisywa sobie autorstwa takiego utworu czy te narusza jego integralno.

Jakie s moliwoci opracowywania iadaptacji tekstu literackiego chronionego prawem autorskim?Zgodnie zpolskim prawem, stworzenie opracowania utworu nie wymaga uzyskania zgody twrcy oryginau. Tak zgod trzeba jednak uzyska, aby zopracowania skorzysta lub rozporz-dzi nim czyli np. wyda tumaczenie utworu literackiego, wystawi sztuk bdc jego adaptacj. Przepisy odozwolo-nym uytku nie zawieraj wzasadzie wyjtkw od tej zasady, wkadym razie wzakresie, ktry miaby istotne znaczenie.

Czy mona wykonywa zdjcia eksponatw muzeal-nych wystawionych wmuzeach pastwowych? Jakie konsekwencje ma wpisanie zakazu fotografowania jako klauzuli abuzywnej?Kwestia ta nie jest jednoznacznie uregulowana wprzepisach. Zakazy fotografowania byy uzasadniane powoywaniem si na wasno eksponatw lub na prawa autorskie do nich. Mona jednak argumentowa, e samo fotografowanie nie narusza ani prawa wasnoci, ani praw autorskich (do takiego naruszenia mogoby dochodzi jedynie wsytuacji odpowiednio spowodowania szkody na rzeczy lub okrelonego rozporz-dzenia fotografi).

Przepisy regulujce dziaalno muzew nakazuj im dbanie oeksponaty. Nie wynika znich jednak generalne upowanienie do zakazywania fotografowania. Mona jednak na ich pod-stawie wymaga, aby fotografujcy nie zagraali zbiorom (np. zakaz fotografowania zlamp byskow). Muzeum moe da opat, ale tylko za przygotowanie eksponatu do sfotografowa-nia. Wzwizku ztym, e muzea s instytucjami publicznymi obowizuje je generalny zakaz czynienia tego, na co prawo im wyranie nie zezwala (tzw. zasada praworzdnoci, wynikajca ju zKonstytucji RP).

Wpisanie zakazu fotografowania do rejestru klauzul niedo-zwolonych powoduje, e klauzule te nie wi konsumentw

Pyxie 207, dar R. Josepha Monsena, ok 1890 r. Museum of Photographic Arts Collections, http://www.flickr.com/photos/mopa1/5711486072/

39

(tj. zwiedzajcych). Co wicej, utrzymywanie takich klauzul wregulaminie muzeum grozi sankcjami UOKiK.

Kto posiada prawa autorskie do wystroju/dekoracji/ukadu wystaw wgaleriach, muzeach? (autor, pra-codawca?)Jeeli taki wystrj, dekoracja itd. ma znamiona indywidualnej twrczoci, to stanowi on utwr chroniony prawem autorskim. Prawa autorskie osobiste przysuguj zawsze twrcy (osobie, ktra wniosa do utworu wkad wasnej twrczoci). Zkolei autorskie prawa majtkowe przysuguj twrcy lub podmio-towi, ktry je naby od twrcy. Jeeli autor dziaa wramach obowizkw pracowniczych, apracodawca przyj jego utwr, to autorskie prawa majtkowe nale do pracodawcy (w zakresie wynikajcym zumowy oprac).

Czy twrcy anonimowemu przysuguj prawa autorskie?Tak. Twrca ma wrcz niezbywalne prawo do zachowania ano-nimowoci, ktre stanowi jedno zautorskich praw osobistych.

Kiedy instytucja moe wykorzysta zdjcia posiada-nych eksponatw iprac wkatalogu?Jeeli chodzi ozdjcia eksponatw, to zgodnie zart. 33 pkt 2pra-wa autorskiego wolno rozpowszechnia utwory wystawione wpublicznie dostpnych zbiorach, takich jak muzea, galerie, sale wystawowe, lecz tylko wkatalogach iwwydawnictwach publikowanych dla promocji tych utworw, atake wspra-wozdaniach oaktualnych wydarzeniach wprasie itelewizji, jednake wgranicach uzasadnionych celem informacji. Katalog lub wydawnictwo promujce utwory wmuzeum to oczywicie odrbny wzgldem tych utworw utwr. Prawa do niego mu-zeum moe naby odrbnie od osoby, ktra je stworzya (np. na zasadzie praw do utworu pracowniczego). Wpraktyce, takie katalogi iwydawnictwa s przez muzea sprzedawane, jak te iudostpniane bezpatnie. Mona sobie te wyobrazi udo-stpnienie takiego katalogu na wolnej licencji. Ale taka licencja bdzie dotyczya katalogu lub wydawnictwa jako caoci, anie poszczeglnych ilustrowanych wnim eksponatw. Warto to wyranie zaznaczy.

Broszkarki w Hoppings, ok 1940 r. Tyne & Wear Archives & Museums http://www.flickr.com/photos/twm_news/5841889614/

40

Skanowanie/ digitalizacja materiaw aprawo autorskie

Czy proces digitalizacji (skanowania) zasobu tworzy nowy utwr wrozumieniu prawa autorskiego ikto posiada do niego prawa?Nowy utwr powstaje wwyniku procesu digitalizacji (skano-wania) tylko wtedy, gdy dochodzi wnim do twrczego prze-ksztacenia digitalizowanego (skanowanego) utworu. Jeeli czynno digitalizowania (skanowania) ma jedynie charak-ter techniczny, to mamy do czynienia ze zwielokrotnieniem oryginau. Efektem wniesienia wkadu twrczego wprocesie digitalizacji (skanowania) jest nowy utwr, opracowanie orygi-nau (np. wwyniku wykonania artystycznej fotografii obrazu). Prawa do takiego opracowania przysugiwa bd osobie, ktra wniosa taki wkad (twrcy) lub osobie, ktra od niej te prawa nabya (np. pracodawcy).

Czy instytucja, ktra digitalizuje wasne zdjcia archi-walne lub starodruki, do ktrych wygasy ju prawa autorskie, moe sobie roci do tych skanw prawa autorskie? (Inaczej, czy takie skany s opracowaniem tych zdj, czy tylko ich prost kopi?)

Skany ifotografie utrwalone na nonikach cyfrowych s zawsze egzemplarzem utworu, poniewa nie zachodzi tutaj przesanka twrczoci, jak te oryginalnoci. Natomiast instytucja, ktra jako pierwsza publikuje lub rozpowszechnia utwory, ktrych

czas ochrony ju wygas, moe oile zostao to dokonane po dniu 22 lipca 2000 r. uzyska prawo pokrewne wpostaci tzw. prawa do pierwszego wydania, uregulowanego wart. 99^1 ustawy autorskiej. Przepis ten stanowi, i wydawcy, ktry jako pierwszy wsposb zgodny zprawem opublikowa lub winny sposb rozpowszechni utwr, ktrego czas ochrony ju wygas, ajego egzemplarze nie byy jeszcze publicznie udostpniane, przysuguje wyczne prawo do rozporzdzania tym utworem ikorzystania zniego na wszystkich polach eksploatacji przez okres dwudziestu piciu lat od daty pierwszej publikacji lub rozpowszechnienia. http://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia-:Praktyczne_porady_prawne

Autor i tytu nieznane, Powerhouse Museum,http://www.flickr.com/photos/powerhouse_museum/5570761622/

41

Umowy/licencje

Czy instytucja posiadajca prawa autorskie do utworu moe opublikowa go na wolnej licencji?Tak, oile zakres posiadanych praw jest zgodny zzakresem uprawnie udzielanych wwolnej licencji. Musi to by bardzo szeroki zakres, gdy wolne licencje obejmuj wszystkie znane pola eksploatacji oraz prawo do korzystania irozporzdzania opracowaniami utworu.

Czym rni si umowa oprzeniesienie praw od udzie-lenia licencji?Umowa przenoszca prawa powoduje, e prawa te nie przy-suguj ju zbywcy. Konsekwencj udzielenia licencji nie jest przeniesienie praw, ajedynie upowanienie licencjobiorcy do korzystania zutworu wpewnym zakresie. Zarwno prze-niesienie, jak ilicencja mog dotyczy bardzo szerokiego lub wskiego zakresu korzystania zutworu. Rnica pomidzy przeniesieniem praw alicencj jest podobna jak pomidzy sprzeda anajmem. Osoba, ktra sprzedaa swoje mieszkanie nie jest ju jego wacicielem, podczas gdy wynajmujcy zacho-wuje wasno imoe nadal wpywa na sposb korzystania zjegorzeczy.

Czy mona opublikowa na wolnej licencji zdjcie sprzed roku, co do ktrego nie ma informacji oza-strzeeniu praw autorskich?Nie, gdy udzielenie wolnej licencji jest moliwe tylko wprzy-padku, gdy prawa autorskie do utworu istniej. Wolnej licencji moe udzieli tylko uprawniony lub upowaniona przez niego osoba. Natomiast na gruncie przepisw sprzed 1994 roku fo-tografie, do ktrych prawa autorskie nie byy zastrzeone, nie

Mr. Urquhart, Powerhouse Museum,http://www.flickr.com/photos/powerhouse_museum/5570170643/

Autor i tytu nieznane, Powerhouse Museum,http://www.flickr.com/photos/powerhouse_museum/5570764766/

42

byy przedmiotem prawa autorskiego. Innymi sowy, prawa do takich fotografii nie istniej dziea te s wdomenie publicznej.

Czy mona wyda na wolnej licencji katalog zwysta-wy/projektu zwizerunkami dzie objtych prawem autorskim?Katalog (zakadajc