Ocena mo¿liwoœci wystêpowania mineralizacji uranowej w Polsce

na podstawie wyników prac geologiczno-poszukiwawczych

Andrzej Solecki1, Wojciech Œliwiñski1, Irena Wojciechowska1,Dagmara Tchorz-Trzeciakiewicz1, Piotr Syryczyñski1, Marzena Sadowska1, Bartosz Makowski1

Raport Ocena mo¿liwoœci wystêpowania mineralizacji

uranowej w Polsce na podstawie wyników prac geologicz-

no-poszukiwawczych (Solecki i in., 2010) zosta³ przygoto-wany przez interdyscyplinarny zespó³ specjalistów, kie-rowany przez dr. hab. Andrzeja Soleckiego. W trakcie przy-gotowywania go wykorzystano ponad 600 prac archiwal-nych i publikowanych.

Czêœæ geologiczno-z³o¿ow¹ opracowali poza wy¿ej wy-mienionym: dr Wojciech Œliwiñski, prof. dr hab. IrenaWojciechowska i dr Dagmara Tchorz-Trzeciakiewicz.Analizê wielokryterialn¹ uwzglêdniaj¹c¹ aspekty eko-nomiczne i œrodowiskowe wykona³ zespó³ w sk³adzie drPiotr Syryczyñski, mgr Marzena Sadowska i mgr BartoszMakowski. Podstaw¹ wykonania raportu by³a umowa nr330/2009/Wn-07/FG-sm-tx/D z dnia 28 lipca 2009 r.zawarta pomiêdzy Ministrem Œrodowiska i NarodowymFunduszem Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej afirm¹ WS Atkins – Polska Sp. z o.o.

Celem realizacji przedsiêwziêcia by³o podsumowaniewyników prac geologiczno-poszukiwawczych rud uranu wcelu dokonania oceny mo¿liwoœci eksploatacji udokumen-towanych z³ó¿ oraz okreœlenie perspektyw poszukiwaw-czych. W ramach projektu podjêto próbê ocenyewentualnego wykorzystania w przysz³oœci krajowychzasobów uranu jako paliwa dla polskich elektrowni j¹dro-wych oraz ukierunkowania polityki koncesyjnej w zakresieposzukiwania i rozpoznawania z³ó¿ rud uranu. Z uwzglêd-nieniem wstêpnie planowanych mocy tych elektrowni, pol-skie zapotrzebowanie na uran w ci¹gu 60 lat mo¿e siêgaæ72 240 ton uranu naturalnego (Strzelecki, 2010), co odpo-wiada 85 191 ton U3O8, bêd¹cego g³ównym sk³adnikiem¿ó³tego ciasta (yellow cake), podstawowej formy handlowejsurowca uranowego.

Uran wystêpuj¹cy w przyrodzie sk³ada siê z mieszani-ny trzech izotopów:

238U (99,284%),

235U (0,711%),234U (0,0058%).238U jest pierwszym cz³onem szeregu rozpadu promie-

niotwórczego, w którym w wyniku kolejnych rozpadówalfa i beta powstaj¹ ró¿ne izotopy promieniotwórcze(wœród nich 234U), a¿ do powstania stabilnego o³owiu 206Pb.W wyniku reakcji z neutronami w tzw. reaktorach powie-laj¹cych 238U mo¿e przekszta³ciæ siê w 239Pu, bêd¹cy mate-ria³em rozszczepialnym. W reaktorach j¹drowych mo¿liwejest nie tylko przekszta³cenie 238U w rozszczepialny pluton,ale tak¿e przekszta³cenie toru 232Th w rozszczepialny uran233U.

J¹dro uranu 235U mo¿e ulegaæ rozszczepieniu podwp³ywem neutronów termicznych, dziêki czemu jest jedy-nym naturalnym materia³em rozszczepialnym.

Plany zabezpieczenia krajowego zapotrzebowania nauran powinny uwzglêdniaæ œwiatowe trendy cenowe tegosurowca. Odbiciem tych trendów sta³o siê wprowadzenieRozporz¹dzeniem Ministra Œrodowiska z dnia 23 paŸdzier-nika 2008 r., opublikowanym w Dzienniku Ustaw z dnia 3listopada 2008 r., nowych kryteriów bilansowoœci (tab.1).

Zwi¹zki uranu by³y stosowane ju¿ przez staro¿ytnychRzymian, co najmniej od roku 79, do barwienia szk³a iwyrobów ceramicznych. Szerok¹ popularnoœæ od po³owyXIX wieku do lat 20. XX wieku zdoby³o tzw. szk³o wazeli-nowe, zawieraj¹ce nawet do 25% uranu (Skelcher, 2002).Po drugiej wojnie œwiatowej wzrost produkcji uranuzwi¹zany by³ z zapotrzebowaniem przemys³u zbrojenio-wego (ryc. 1), a wzglêdy ekonomiczne mia³y drugorzêdneznaczenie. Po wyprodukowaniu znacznych zapasów g³owicnuklearnych w latach 60. ubieg³ego stulecia zaznaczy³ siêgwa³towny spadek produkcji uranu do poziomu nieznacz-nie przekraczaj¹cego 30 tysiêcy ton rocznie, co z nawi¹zk¹pokrywa³o zapotrzebowanie ze strony raczkuj¹cej wów-czas energetyki j¹drowej.

98

Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 2, 2011

1WS Atkins – Polska Sp. z o.o., ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa; andrzej.solecki@ing.uni.wroc.pl

RAPORTY Z PRAC ZAMAWIANYCH PRZEZMINISTRA ŒRODOWISKA

Tab. 1. Kryteria bilansowoœci dla z³ó¿ rud uranu w prowadzone w 2008 r (Dz.U. z 3 listopada 2008)

Lp. Parametr Jednostka Wartoœæ brze¿na

1 Maksymalna g³êbokoœæ dokumentowania z³o¿a m 1 000

2 Minimalna zawartoœæ U3O8 w próbce konturuj¹cej z³o¿e % U3O8 0,03 (0,01)*

3 Minimalna œrednia zawartoœæ U3O8 w profilu z³o¿a wraz z przerostami p³onnymi % U3O8 0,03 (0,01)*

4 Minimalna zasobnoœæ z³o¿a (U3O8) kg U3O8/m2 1,2 (0,8)*

* zasoby pozabilansowe

Dynamiczny rozwój energetyki j¹drowej i wzrostzapotrzebowania na uran zwi¹zane by³y m.in. ze skoko-wym wzrostem cen ropy naftowej w latach 70. XX wieku.Awaria w Czarnobylu, która zbieg³a siê z jednoczesnymspadkiem cen ropy, spowodowa³a zmniejszenie zaintereso-wania energetyk¹ j¹drow¹, na co najszybciej zareagowa³przemys³ wydobywczy – œwiatowa produkcja uranu spad³ado poziomu 30–40 000 t U w dekadzie 1995–2005, mimorosn¹cego zapotrzebowania ze strony energetyki j¹drowej.

Zapotrzebowanie ze strony energetyki j¹drowejosi¹gnê³o w roku 1990 oko³o 50 000 t U i od tego czasu okilkadziesi¹t tysiêcy ton przekracza produkcjê tego pier-wiastka. Deficyt pokrywany jest z tak zwanych Ÿróde³wtórnych. Znaczne zapasy i spowodowany koñcem zimnejwojny, maj¹cy trwaæ do 2013 roku, recycling sowieckichg³owic bojowych oraz recycling paliwa i przeróbka nagro-madzonych ha³d spowodowa³y utrzymywanie siê cen ura-nu na stosunkowo niskim poziomie. W rezultacie podkoniec roku 2000 cena uranu osi¹gnê³a rekordowo niskipoziom 18,45 USD/kg U. Niedostateczna poda¿ uranuwp³ynê³a jednak w koñcu na wzrost cen tego pierwiastkaod roku 2001. Wzrost ten dodatkowo wzmocniony zosta³przez po¿ar w instalacji przeróbczej na australijskim z³o¿uOlympic Dam oraz przez wypadek powoduj¹cy czasoweunieruchomienie najwiêkszej i dysponuj¹cej najbogatsz¹rud¹ kopalni McArthur River w Kanadzie. Efektem wzro-stu cen sta³ siê wzrost produkcji do poziomu 52 000 t U wroku 2006, co w dalszym ci¹gu by³o poni¿ej zapotrzebowania.OpóŸnienie w otwarciu nowej kopalni Cigar Lake (Kanada),o projektowanej produkcji 7000 t rocznie, spowodowaneosuwiskiem i zatopieniem, doprowadzi³o (wraz z wielomainnymi czynnikami, jakie akurat wyst¹pi³y u innych produ-centów) do rekordowo wysokiej ceny uranu 194,80USD/kg U w lutym 2007, a nawet 354 USD/kg U w czerw-cu tego¿ roku. Na pocz¹tku 2008 roku cena uranu wynosi³a238 USD/kg U, w grudniu 2008 spad³a do 138 USD/kg U

(WEC, 2007; NEA, 2008). Rekordowo wysoka cena uranu zroku 2007 spowodowa³a intensyfikacjê poszukiwañ nowychz³ó¿ uranu. Mimo póŸniejszego kontynuowania tendencjispadkowych zwi¹zanych z kryzysem prognozy dla energe-tyki j¹drowej, a co za tym idzie dla górnictwa uranu, pozo-staj¹ optymistyczne, a oczekiwany do roku 2030 wzrostzapotrzebowania na uran mo¿e dojœæ do poziomu od 94000 do 122 000 t (Chwaszczewski, 2008).

Warto jednak pamiêtaæ, ¿e potencjalnym Ÿród³emdostaw s¹ nie tylko kopalnie uranu, ale istnieje te¿ mo¿li-woœæ odzyskiwania izotopu 235U w wyniku powtórnegoprzerobu zapasów zubo¿onego uranu pozosta³ych po eks-trakcji tego izotopu.

W czêœci geologicznej omawianego raportu opisanohistoriê poszukiwañ i eksploatacji uranu w Polsce, wyko-nano analizê formacyjn¹ z³ó¿ uranu w nawi¹zaniu doznanych z literatury z³ó¿ œwiatowych. Przeprowadzonorównie¿ analizê opisanych w materia³ach archiwalnychwyników dotychczasowych poszukiwañ pod k¹tem ocenymo¿liwoœci udokumentowania zasobów spe³niaj¹cychaktualne kryteria bilansowoœci.

Historia poszukiwañ i eksploatacji uranu w Polsce

Pierwsze doniesienie o obecnoœci uranu na terenieSudetów pochodz¹ z drugiej po³owy XIX wieku (Websky,1853; Traube, 1888). Uran by³ wówczas traktowany jakoodpad, wzglêdnie surowiec do produkcji farb uranowych.W momencie odkrycia radu (1898) ruda uranowa sta³a siêsurowcem do pozyskiwania tego pierwiastka. Pocz¹tkowoinformacje o obecnoœci uranu dotyczy³y rejonu Miedziankii Kowar, z czasem rozci¹gniête zosta³y na ca³y obszarSudetów (Petraschek, 1933, 1934; Kohl, 1942). W pocz¹t-kowym okresie drugiej wojny œwiatowej uran nie wzbu-dza³ jeszcze wiêkszego zainteresowania, ale ju¿ w latach1943–1944 wydobyto w Kowarach kilkadziesi¹t ton rudy i

99

Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 2, 2011

01950

10

20

30

40

50

60

70

80

1960 1970 1980 1990 2000

uran

[tys

. t]

NADPRODUKCJA

DEFICYT

produkcja uranu

zapotrzebowanie reaktorów

rok

Ryc. 1. Œwiatowe zapotrzebowanie i produkcja uranu w latach 1950–2006 na podstawie danych WEC 2007

przetransportowano do Berlina z przeznaczeniem do badañdla celów wojskowych (Adamski, 1989).

Po II wojnie œwiatowej na terenie Dolnego Œl¹ska roz-poczê³a dzia³ania polska Rz¹dowa Komisja Inwentaryza-cyjna pod kierownictwem profesora Andrzeja Bolewskiego.Przedmiotem jej prac, oprócz z³ó¿ innych surowców, by³yrównie¿ z³o¿a uranu (Wojciechowska, inf. ustna 2009).Udokumentowane zainteresowanie z³o¿ami rud uranu wPolsce rozpoczê³o siê w 1947 r. od wizyty radzieckich eks-pertów geologicznych. Wi¹za³o siê to z faktem znalezieniana terenie Niemiec rud uranu pochodz¹cych z terenu Sude-tów. Eksperci radzieccy wysunêli wniosek o z³o¿owej per-spektywicznoœci Sudetów i celowoœci prowadzenia na tymterenie prac poszukiwawczych za z³o¿ami uranu. Organi-zacj¹ prac poszukiwawczych i wydobywczych zajê³o siêpowo³ane 1 stycznia 1948 r., na podstawie umowy pomiê-dzy rz¹dami PRL i ZSRR, przedsiêbiorstwo Kuznieckije

Rudniki (polska nazwa Kopalnie Kowarskie). W 1951 r.przemianowane ono zosta³o na Zak³ady Przemys³owe R-1,

Pañstwowe Przedsiêbiorstwo Wyodrêbnione w Kowarach.Po utworzeniu przedsiêbiorstwa w styczniu 1948 r. rozpo-czê³y dzia³alnoœæ poszukiwawcze grupy ekspertów radzieckich(ok. 30 osób kadry geologicznej i geofizycznej). Pocz¹tko-wo (1948–1950) prace mia³y g³ównie charakter rewizyjny ipolega³y na przegl¹dzie wszystkich wyrobisk górniczychoraz ha³d kopalñ czynnych i nieczynnych na terenie Dolne-go Œl¹ska. Drugi etap prac (1950–1953) polega³ na aktyw-nych poszukiwaniach z u¿yciem metod geologicznych,geofizycznych, geochemicznych, wiertniczych i górni-czych (w tym aeroradiometrycznych, emanacyjnych iradiohydrologicznych); przebadano wszystkie strukturygeologiczne Sudetów i objêto nimi Góry Œwiêtokrzyskie,Karpaty, Zag³êbie Górnoœl¹skie, Zag³êbie Czêstochowskiei zmagazynowane rdzenie wiertnicze. Celem by³o wykry-cie powierzchniowych i p³ytko zalegaj¹cych z³ó¿ uranu.Prace te mia³y ogromny zasiêg i rozmiary, tylko w rejonieKowar, Miedzianki i Kletna wykonano 71 sztolni, 41 szy-bów i 360 km wyrobisk podziemnych, a w ca³ych Sudetachtysi¹ce kilometrów kwadratowych zdjêæ emanacyjnych.W sumie w latach 1948–1955 na obszarze Polski odkryto17 z³ó¿ uranu i kilkaset miejsc wystêpowania anomalii pro-mieniotwórczych. Wiêkszoœæ z nich zosta³a udostêpnionametodami górniczymi i wyeksploatowana w trakcie badañ.Ca³oœæ prac prowadzona by³a przez Zak³ady Przemys³owe

R-1 i finansowana przez stronê radzieck¹. Jakoœæ sprzêtubadawczego i samych prac, a tym samym wiarygodnoœæwyników, by³a w opinii Kaczmarka (1958) niska, zw³asz-cza w pocz¹tkowym okresie.

Odkrycie nowych z³ó¿ na terenie Zwi¹zku Radzieckie-go i odwil¿ w stosunkach miêdzynarodowych spowodo-wa³y spadek znaczenia polskich z³ó¿ uranu. W latach1956–1957 prace geologiczne i wydobywcze rud uranuprzesz³y stopniowo w kompetencje polskiej s³u¿by geolo-gicznej. W 1956 r. na Instytut Geologiczny na³o¿ono obo-wi¹zek prowadzenia i nadzorowania tzw. badañ równo-leg³ych, polegaj¹cych na: wykonywaniu pomiarów radio-metrycznych ska³ i wód kopalnianych w wyrobiskach gór-niczych, w otworach wiertniczych, pomiarach radiome-trycznych rdzeni i pomiarach radiometrycznych wykony-wanych podczas kartowania geologicznego. W IG w War-szawie powsta³a powo³ana w tym celu Pracownia BadañRadiometrycznych Zak³adu Z³ó¿ Pierwiastków Rzadkich i

Promieniotwórczych. Od 1957 r. Zak³ady Przemys³owe

R-1 prowadzone by³y ju¿ wy³¹cznie przez polskich geolo-gów i geofizyków. Powsta³a w tym czasie ekspertyza oce-ni³a jako nisk¹ mo¿liwoœæ znalezienia na powierzchniznacz¹cych z³ó¿ uranu na terenie Polski (Burek, 1958) izaleci³a rozszerzenie prac geofizycznych, wiertniczych igórniczych, zmierzaj¹cych do znalezienie z³ó¿ zale-gaj¹cych g³êbiej w górotworze. Prace te mia³y byæ poprze-dzone pracami koncepcyjnymi nad genez¹ i prawid³o-woœciami wyst¹pieñ z³ó¿.

W 1959 r. powsta³o pierwsze polskie opracowanie (w li-teraturze jako redaktor wymieniany jest najczêœciej autorpierwszego rozdzia³u A. Kaczmarek) pt. Ocena uranoœno-

œci Sudetów w oparciu o wyniki dotychczasowych prac

poszukiwawczych prowadzonych przez Zak³ady Prze-mys³owe R-1. Ta bardzo obszerna, trzytomowa praca sta³asiê baz¹ wszystkich póŸniejszych opracowañ na temat z³ó¿i wyst¹pieñ uranu w Sudetach (np. Borucki i in., 1965;Cwojdziñski in., 2008).

Spoœród kilkudziesiêciu sudeckich z³ó¿ i wyst¹pieñuranu znacz¹cym sukcesem poszukiwawczym i eksploata-cyjnym okaza³y siê tylko dwa z³o¿a: Podgórze (eksploata-cja w latach 1950–1958) i Radoniów (1956–1964). For-malnej dokumentacji geologicznej doczeka³y siê tylko trzyz³o¿a: Radoniów, Okrzeszyn i Grzmi¹ca.

Z³o¿e Okrzeszyn w utworach najwy¿szego karbonu idolnego permu zosta³o udokumentowane w 1956 r. (Unkow-skij & Burawlow; dokumentacja rosyjska), a nastêpnie anek-sowane (Kaczmarek, 1958; dokumentacja polska), ³¹cznieokreœlono zasoby na 937 ton metalicznego uranu. W 1959 r.przeprowadzono na niewielk¹ skalê próbn¹ eksploatacjêz³o¿a. Z³o¿e to nie wesz³o jednak do eksploatacji ze wzglê-du na brak wówczas skutecznej i taniej technologii odzy-sku metalu z wêgla i nie podjêto ju¿ takiej próby póŸniej.

W 1955 r. stwierdzono otworami mineralizacjê ura-now¹ w piaskowcach górnokarboñskich w rejonie wsiGrzmi¹ca, a w 1957 r. traktowano je ju¿ jako z³o¿e i prowa-dzono intensywne prace wiertnicze. Z³o¿e udokumentowa-ne zosta³o ostatecznie w 1960 r. z zasobami wynosz¹cymi820 ton uranu (zasoby bilansowe i pozabilansowe ³¹cznie;Bojarski & Zamojski, 1960). Prowadzone, z przerwami, polata 80. XX w. wiertnicze prace poszukiwacze nie przy-nios³y powiêkszenia zasobów z³o¿a.

Ostatnim obszarem na terenie Sudetów, w którym pro-wadzono na szeroka skalê prace poszukiwawcze, by³ rejonWambierzyc. Prace i roboty geologiczne w tym rejonieprowadzono z d³ugimi przerwami od 1952 do 1987 roku.Oszacowane w latach piêædziesi¹tych przez Rosjan zasobyna 217,5 ton uranu ( w mu³owcach i ³upkach ilastych dolne-go permu) ostatecznie uznano za nieperspektywiczne zuwagi na zbyt nisk¹ zawartoœæ uranu w rudzie i nieko-rzystn¹, z technologicznego punktu widzenia, formê jegowystêpowania (Wo³kowicz, 1991).

Prowadzone przez Instytut Geologiczny badania rów-noleg³e przynios³y, poczynaj¹c od lat 50. XX w., szeregcennych odkryæ. Pierwszym z nich by³o stwierdzenie bogatejanomalii radiometrycznej zwi¹zanej z obecnoœci¹ uranu wutworach pstrego piaskowca na obszarze syneklizy pery-ba³tyckiej (rok 1958, otwór Pas³êk IG-1; Kanasiewicz i in.,1965). Prace kontynuowane w latach 70. XX w. przynios³ypocz¹tkowo kolejne interesuj¹ce znaleziska w rejonie odPas³êku po Krynicê Morsk¹. Jednak¿e dalsze roboty geolo-

100

Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 2, 2011

giczne, w koñcu lat 70. ubieg³ego stulecia, nie doprowa-dzi³y do planowanego udokumentowaniem z³o¿a w kate-gorii C2 (Bareja i in., 1983) i ostatecznego okreœlenia mor-fologii i rozprzestrzenienia wyst¹pienia uranu, a oszaco-wane zasoby mia³y jedynie orientacyjny charakter (Nieæ iin., 1989).

Na terenie e³ckiego masywu syenitowego stwierdzonow latach 1964–1982 wysokie anomalie gamma o charakte-rze uranowo-torowym i wysokie koncentracje pierwiast-ków ziem rzadkich. Ze wzglêdu na du¿¹ g³êbokoœæwystêpowania i stosunkowo niskie zawartoœci uranu,wyst¹pienia te nie by³y brane pod uwagê w kategoriachz³o¿owych (Bareja & Kubicki, 1983).

W latach 1965–1969 przeprowadzono szczegó³ow¹interpretacje setek otworów z obszaru monokliny przedsu-deckiej, w wyniku czego zarejestrowano szereg anomaliipromieniowania gamma w utworach triasu dolnego (Bare-ja i in., 1973; Strzelecki, 1977, 1978).

W 1967 r. w wyniku badañ równoleg³ych w utworachdolnego ordowiku obni¿enia podlaskiego stwierdzonopodwy¿szone zawartoœci uranu, wanadu i molibdenu wpróbkach z otworu Rajsk-1. W rezultacie realizacji kolej-nych projektów poszukiwawczych (1967–1972) odwierco-no w tym rejonie 62 otwory, z których tylko jeden (RajskIG-2), po³o¿ony w bezpoœrednim s¹siedztwie Rajska-1,potwierdzi³ bardzo wysok¹ koncentracje uranu. Podsumo-waniem prac by³a dokumentacja geologiczna z³o¿a uranuRajsk w kat. C2, dla czêœci badanego terenu (Sa³dan i in.,1976).

Na terenie Gór Œwiêtokrzyskich w latach 1952–1956prace poszukiwawcze prowadzi³y Zak³ady Przemys³owe

R-1, a nastêpnie kontynuowane by³y w ramach badañ rów-noleg³ych (Uberna, 1962, 1970). Znajduj¹ca siê w Rud-kach kopalnia pirytu Staszic by³a jedyn¹, poza Sudetami,gdzie prowadzono regularne wydobycie rud uranu i jedno-czeœnie najd³u¿ej dzia³aj¹c¹ w Polsce (do roku 1968). Wydo-byto tu w latach 1960–1964 ok. 2,5 tony uranu (o wczeœ-niejszym i póŸniejszym wydobyciu brak danych). Ostatniasudecka kopalnia uranu – Radoniów – zosta³a zamkniêta w1964 r.

Poszukiwania uranu w Karpatach (1956–1962) skon-centrowane by³y na uranonoœnych ³upkach menilitowych,nie doprowadzi³y jednak do udokumentowania z³ó¿ uranu(Kita-Badak i in., 1963).

Na terenie Górnoœl¹skiego Zag³êbia WêglowegoZak³ady Przemys³owe R-1 prowadzi³y regularne pracerewizyjne, w wyniku których zlokalizowano szereg drob-nych anomalii uranowych. Opublikowanym podsumowa-niem problemów metalogenezy uranu w utworach GZWjest praca Sa³dana (1965).

Ruda uranu wydobywana w Polsce by³a w ca³oœcisprzedawana do ZSRR. W ramach miêdzypañstwowychporozumieñ strona radziecka zobowi¹za³a siê kupowaærudê o zawartoœci 2000 ppm uranu, i taka ruda by³a przed-miotem polskiego eksportu do ZSRR w latach 50. XX w.Z pocz¹tkiem lat 60. ubieg³ego stulecia dosz³o do wyczer-pania bardziej bogatych czêœci z³ó¿. Prób¹ zaradzenia ist-niej¹cym trudnoœciom by³o powo³anie zak³adu doœwiad-czalnego w Kowarach, którego zadaniem mia³o byæ uzy-skanie koncentratu spe³niaj¹cego wymagania odbiorcy. Zewzglêdu jednak na coraz ubo¿szy sk³ad rud, wyczerpywa-nie siê z³ó¿ i nierozwi¹zane problemy technologiczne,

zak³ad zosta³ zlikwidowany, a infrastruktura przekazanaPolitechnice Wroc³awskiej.

Wed³ug trudnych do zweryfikowania i niekompletnychdanych w latach 1948–1968 wydobyto na terenie Polskioko³o 880 ton uranu.

Przegl¹d z³ó¿ i obszarów perspektywicznychna terenie Polski

Poni¿ej omówiono tylko najbardziej interesuj¹ce zez³ó¿. Znane dotychczas z³o¿a i mineralizacje uranowewystêpuj¹ zasadniczo na terenie nastêpuj¹cych jednostekgeologicznych Polski (ryc. 2.):

1. platformy prekambryjskiej (zapadlisko podla-skie – ordowickie ³upki dictyonemowe i synekliza pery-ba³tycka – piaskowce dolnotriasowe);

2. bloku dolnoœl¹skiego (Sudety – zarówno wary-scyjskie pod³o¿e, jak i powaryscyjska platforma);

3. zrêbu Gór Œwiêtokrzyskich i dolnego Sanu(G. Œwiêtokrzyskie – strefy tektoniczne w obrêbie coko³u ipokrywy);

4. struktury œl¹sko morawskiej (Zag³êbie Górno-œl¹skie – górnokarboñska seria wêglonoœna);

5. platformy paleozoicznej (monoklina przedsu-decka – piaskowce dolnotriasowe);

6. Karpat – oligoceñskie ³upki menilitowe.W serii ordowickich ³upków dictyonemowych zapadli-

ska podlaskiego (ryc. 3) z zasobów udokumentowanych w1976 r. (Sa³dan i in., 1976) tylko 470,6 ton U3O8 spe³niakryteria bilansowoœci z roku 2008. W œwietle obliczeñsprawdzaj¹cych wykonanych w ramach omawianegoraportu jest to tylko 450,3 ton U3O8.

Przes³anki geologiczne wskazuj¹, ¿e potencjalniemo¿na liczyæ siê z dwukrotnym zwiêkszeniem zasobów porozpoznaniu obszaru przyleg³ego od wschodu do otworuRajsk 1 (ryc. 4).

Przy du¿ej g³êbokoœci zalegania (544 m) i ma³ych zaso-bach pozostaje do ewentualnego wdro¿enia tylko eksplo-atacja otworowa, wymagaj¹ca opracowania nowej tech-nologii. Mimo stosunkowo wysokiej œredniej zawartoœciuranu w tej ca³ej serii ³upków, a zw³aszcza w jej czarnejodmianie, o jakoœci z³o¿a decyduj¹ wtórne procesy minera-lizacyjne, prawdopodobnie zwi¹zane ze stref¹ tektoniczn¹(ryc. 3). Dlatego te¿ zasoby perspektywiczne, udokumen-towane w 1977 r. (Sa³dan i in., 1977), nale¿y uznaæ za nie-spe³niaj¹ce aktualnych kryteriów, chocia¿ istniej¹ na tymobszarze szanse znalezienia stref wtórnego wzbogacenia.Znaczne œwiatowe zasoby ska³ o podobnych zawartoœciachuranu ods³aniaj¹cych siê na powierzchni (fosforyty Maro-ka i USA, ³upki dictyonemowe Estonii) sprawiaj¹, ¿e trud-no oczekiwaæ, aby w przysz³oœci zaistnia³y warunki eko-nomiczne do wydobycia uranu z ³upków Podlasia, pozastrefami wtórnego wzbogacenia. Pewne nadzieje mo¿namieæ w przypadku powi¹zania prac poszukiwawczo-wydobywczych rud uranu z pracami poszukiwawczymi zagazem ³upkowym.

Nale¿a³oby rozwa¿yæ po³¹czony odzysk uranu zapomoc¹ metody otworowej po³¹czonej z wypalaniem sub-stancji organicznej, generacj¹ gazu i ³ugowaniem pozo-sta³oœci w celu wydobycia uranu.

W piaskowcach dolnotriasowych syneklizy pery-ba³tyckiej nie zosta³y jak dotychczas udokumentowane

101

Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 2, 2011

zasoby rud uranu. Uzyskane wyniki stwarzaj¹ perspekty-wy udokumentowania z³ó¿ spe³niaj¹cych kryteria bilanso-woœci z 2008 r. Konieczne jest jednak rozpoznaniewarunków hydrogeologicznych kluczowych dla procesupodziemnego ³ugowania. W œwietle dotychczasowych badañ

warunki litologiczne zalegania mineralizacji s¹ niesprzy-jaj¹ce i wymagaj¹ powa¿nych modyfikacji istniej¹cychtechnologii podziemnego ³ugowania. Dotychczasowe roz-poznanie warunków litologicznych, a zw³aszcza porowato-œci i przepuszczalnoœci, nale¿y uznaæ za niewystarczaj¹ce,

102

Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 2, 2011

NIECKA

SZCZECIÑSKO

£ÓDZKO

MIECHOW

SKA

–

–

NIECKA

BRZE¯NA

MONOKLINAPRZEDSUDECKA ZR¥B

BLOK

DOLNOŒL¥SKI

STRUKTURAŒL¥SKO--MORAWSKA

ŒWIÊTO-KRZYSKI

I DOLNEGOSANU

WA£

ŒRODKOWOPOLSKI

P£YTAPERMSKO-MEZOZOICZNA

NE POLSKI

w £

s p

a m-b

z p

w p-l

KARPATY

OROGEN KARPACKI

PLATFORMA PALEOZOICZNA

PLATFORMA PREKAMBRYJSKA

Karpaty zewnêtrzne

Karpaty wewnêtrzne

pokrywa permsko-mezozoiczna o znacznej mi¹¿szoœci

cokó³ platformy paleozoicznej ods³onietylub przykryty osadami niewielkiej mi¹¿szoœci

niecki brze¿nej

p³yty permsko-mezozoicznej NE Polski

linia T-T

mineralizacje uranowe

granice jednostekw obrêbie wyniesionejczêœci platformy prekambryjskiejwg Po¿aryskiego, 1974

– wyniesienie £eby– synekliza peryba³tycka– antekliza mazursko-bia³oruska– zapadlisko podlaskie– wyniesienie podlasko-lubelskie

w £s p

a m-bz p

w p-l

50km

Ryc. 2. Lokalizacja wyst¹pieñ mineralizacji uranowych na tle jednostek geologicznych Polski2 (wg Po¿aryski, 1974; Stupnicka, 1989)

2 Nowsze podzia³y mo¿na znaleŸæ w artyku³ach: Dadlez & Narkiewicz, 2008 (Prz. Geol., 56: 394) oraz w artyku³ach z Przegl¹duGeologicznego, vol. 56, nr 10, poœwiêconego w ca³oœci regionalizacji geologicznej Polski (przyp. red.).

co pozwala mieæ nadzieje, ¿e mog¹ okazaæ siê one lepszeni¿ mo¿na s¹dziæ na podstawie istniej¹cych danych. Brakjest pewnoœci co do kszta³tu stref mineralizowanych i niema pewnoœci, czy maj¹ one kszta³t sierpowaty (roll front)czy te¿ tabularny (ryc. 5).

Nale¿y podkreœliæ, ¿e dla otworów w rejonie KrynicyMorskiej i Ptaszkowa œrednia zasobnoœæ I i II poziomuzmineralizowanego wynosi 8,8 kg U3O8/m

2 (maksymalnadochodzi do 34 kg U3O8/m

2), co odpowiada 8800 t U3O8/km2.Bior¹c pod uwagê znane z literatury rozmiary cia³ rudnychtypu roll front i zasiêg stwierdzonej mineralizacji od Kry-nicy Morskiej po Pas³êk (ryc. 6), do celów projektowaniageologicznych prac poszukiwawczych mo¿na wstêpnieza³o¿yæ, ¿e istniej¹ potencjalne szanse na udokumentowa-nie z³o¿a o powierzchni rzêdu 50 km2, co mog³oby daæzasoby rzêdu 440 000 t U3O8. Wielkoœæ ta wielokrotnieprzekracza iloœæ 72 240 ton uranu, potrzebne na 60 latdzia³ania obu planowanych elektrowni j¹drowych (por.Strzelecki, 2010), nie ma jednak ¿adnej gwarancji uzyska-nia powy¿szych zasobów. Poniewa¿ znane z literaturyz³o¿a typu roll front charakteryzuj¹ siê znacznym wyd³u¿e-niem, mo¿na liczyæ na to, ¿e du¿a czêœæ odkrytego ewentu-alnie w rejonie Krynicy Morskiej z³o¿a bêdzie le¿a³a pozaobszarami chronionymi (ryc. 6).

Mineralizacje uranowe obszaru Sudetów (ryc. 7) by³yw przesz³oœci jedynym (poza kopalni¹ Staszic w G. Œwiê-tokrzyskich) miejscami eksploatacji uranu w Polsce. W chwiliobecnej jedyne znacz¹ce, choæ niewielkie zasoby pozo-sta³y tylko w z³o¿ach Okrzeszyn i Grzmi¹ca.

Weryfikacja danych odnoœnie do z³o¿a Okrzeszyn jestutrudniona ze wzglêdu na niekompletnoœæ materia³ów

archiwalnych. Okruszcowanie uranowe w Okrzeszynierozmieszczone jest w kilkunastu horyzontach w pok³adachwêgla, wk³adkach wêglowych oraz ilasto-wêglistych ³upkachnale¿¹cych do formacji z Glinika (piêtro stefañskie B, kar-bon górny) i czerwono-brunatnych osadach klastycznych zwk³adkami wapieni zaliczanych do formacji z Ludwikowic(stefan C) i formacji z Krajanowa (dolna czêœæ autunu),znanych tak¿e jako ³upki antrakozjowe dolne i górne.

Zsumowanie wyników obliczeñ autorów pierwszejdokumentacji (Unkowskij & Burawlow, 1956) i drugiej(Kaczmarek, 1958) daje wynik 938 ton uranu, wed³ugprzyjêtych wówczas kryteriów bilansowoœci dla zasobówbilansowych i pozabilansowych. Obecne kryterium zawar-toœci U3O8 spe³nia jednak tylko czêœæ (od 30,4 do 46,7%)spoœród profili przyjêtych wówczas do obliczeñ. Nieist-niej¹ce w latach 50. XX w. kryterium zasobnoœci spe³nionejest przez jeszcze mniejsz¹ iloœæ profili (od 4,7 do 23,6%)w zale¿noœci od analizowanego pok³adu. W tej sytuacjiwobec niespe³nienia obu kryteriów i braku mo¿liwoœciwykreœlenia zwartych pól zasobowych, nie mo¿na uznaæzasobów z³o¿a Okrzeszyn za bilansowe.

Dodatkowe utrudnienie ewentualnej eksploatacji z³o¿astanowi¹ wielopok³adowy charakter z³o¿a, nierozwi¹zanysposób odzyskiwania uranu z wêgli oraz najprawdopodob-niej koniecznoœæ powtórzenia czêœci lub wiêkszoœci robótgeologicznych na tym z³o¿u.

Z³o¿e Grzmi¹ca wystêpuje w piaszczysto-zlepieñco-watych osadach ogniwa z £omnicy (formacja z Glinika,stefan AB). Osady ogniwa z £omnicy cechuj¹ siê naprze-mianleg³ym, nieregularnym wystêpowaniem zlepieñców,piaskowców, mu³owców i ³upków ilastych o zmiennej

103

Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 2, 2011

BIELSK

PODLASKI

SIEDLCE

BIA£A PODLASKA

£ochów IG-2

T³uszcz IG-1

Wrotnów IG-1

Soko³ów Podlaski 1

Stadniki IG-1

Mielnik IG-1

Brañsk IG-4

Krzy¿e IG-4

Skupowo 6Grodzisko 5

Czy¿e

Zalesie

600

500

600

800

800

1000

1000

1100

1300

1200

1600

1,0

1,5

1,0

2,0

1,5

1,0

1,5

2,0

0,5

3,0

3,0 2,5

3,5

3,5

3,5

2,5

3,0

2,5

52 45° '

52°

22° 23°

obszar z³o¿a Rajsk

Obszary perspektywiczne:

IA Strabla

IB Tyniewicze

II Stadniki

zasiêg ³upków dictyonemowychpewnyprzypuszczalny

izopachyty mi¹¿szoœci nadk³adupewneprzypuszczalne

pewneprzypuszczalne

izopachyty mi¹¿szoœci ³upka

uskokipewneprzypuszczalne

20°

50°

0 10 20km

Ryc. 3. Lokalizacja z³o¿a Rajsk i obszarów perspektywicznych w obrêbie zapadliska podlaskiego (na podstawie Sa³dan i in., 1977)

mi¹¿szoœci od kilkunastu centymetrów do kilku metrów.Cykle sedymentacyjne maja charakter drobniej¹cy kugórze, przy czym przewa¿aj¹ osady gruboklastyczne.

Z³o¿e Grzmi¹ca dysponuje zasobami 810 ton uranuwystêpuj¹cymi w 3 pok³adach. Aktualne kryterium zawar-toœci U3O8 jest spe³nione przez wszystkie przekroje wziêtedo obliczeñ zasobów, kryterium zasobnoœci spe³nia wiêk-szoœæ przekrojów (nie spe³niaj¹ tego kryterium trzy prze-kroje w pok³adzie ni¿szym i jeden w wy¿szym, ryc. 8).

Zdaniem autorów opracowania, dobry stan rozpozna-nia z³o¿a oraz sprzyjaj¹ce warunki geologiczne predyspo-nuj¹ z³o¿e Grzmi¹ca do eksploatacji. Za szczególniekorzystn¹ nale¿y przyj¹æ metodê podziemnego ³ugowania,sprzyjaj¹ temu:

a) fakt wystêpowania mineralizacji w porowa-tych i przepuszczalnych osadach detrytycznych – w pia-skowcach i zlepieñcach;

b) obecnoœæ w miarê regularnych ilastych utwo-rów izoluj¹cych pok³ady uranonoœne od utworów p³onnych,

szczególnie dotyczy to pok³adu g³ównego i ni¿szego, atak¿e na wielu odcinkach pok³adu wy¿szego;

c) czêste po³o¿enie s¹siednich pok³adów urano-noœnych w obrêbie jednej ³awicy klastycznej (dotyczy toczêœciej pok³adów g³ównego i ni¿szego);

d) niewielka iloœæ minera³ów wêglanowych coznacznie upraszcza proces ³ugowania kwasowego.

W wyniku przeprowadzonej analizy, opartej na cyto-wanych w raporcie opracowaniach i publikacjach, za per-spektywiczne dla wyst¹pieñ ¿y³owych i sztokwerkowychmo¿na uznaæ obszary zaznaczone na ryc. 7. Szczególnieinteresuj¹cy jest obszar A (ryc. 7) uznany przez Niecia(w pracy: Cwojdziñski i in., 2008) za perspektywiczny dlawyst¹pieñ zwi¹zanych z albitytami.

Spoœród karpackich czarnych ³upków prawdopodobnieczêœæ serii menilitowej rejonu Bezmiechowej spe³nia aktu-alne kryteria bilansowoœci. Bior¹c pod uwagê podawan¹przez Kita-Badak i in. (1963) mi¹¿szoœæ ³upków uranonoœ-nych, wahaj¹c¹ siê od 2 do 5m, przy œredniej zawartoœci

104

Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 2, 2011

1km

Husaki IG-7

Husaki IG-1

Husaki IG-4

Rajsk IG-3 Hacki IG4

Hacki IG3

Husaki IG-2/Wd

Hacki IG6Rajsk IG-4

Husaki IG-8Orzechowicze IG-1

Hacki IG8

Hacki IG7

Hacki IG5

Sobótka IG-1

Chrabo³y IG-10

Chrabo³y IG-2

Chrabo³y IG-4

Chrabo³y IG-3/Wd

Hacki IG1

Chrabo³y IG-1

Hacki IG2 Rzepniewo IG-3Rzepniewo IG-1

Rzepniewo IG-4

Rzepniewo IG-2

Hryniewicze IG-1

Rajsk 1Rajsk IG-2

Deniski IG-1

ZASOBNOή

5,65,24,84,44,03,63,22,82,42,01,61,20,80,40

granica z³o¿a Rajsk

granica obszaru bilansowego z³o¿a Rajsk

20°

50°

Ryc. 4. Zasobnoœæ ³upków dictyonemowych w rejonie z³o¿a Rajsk

238 ppm U3O8, dla gêstoœci objêtoœciowej 2 t/m3, mo¿naoczekiwaæ wydajnoœci od 0,95 do 2,4 kg U3O8 /m2. Mo¿nazatem s¹dziæ, ¿e znaczna ich czêœæ mo¿e spe³niaæ aktualnekryteria bilansowoœci, ale w celu zapewnienia paliwa dlaplanowanych Polsce dwóch elektrowni j¹drowych potrzeba,uwzglêdniaj¹c dane Strzeleckiego (2010), ponad 35 km2

z³o¿a o takiej zasobnoœci – czego trudno oczekiwaæ.Eksploatacja tych ska³ by³a rozwa¿ana w latach 60. XX w.

do celów pozyskiwania oleju ³upkowego i ju¿ wtedy by³oto przedsiêwziêcie na granicy op³acalnoœci. W rejonieWy¿nego Synowódzka (obecnie Verkhnye Synyovydne,Ukraina) jeszcze przed II wojn¹ œwiatow¹ Wspólnota Inte-

resów Górniczo-Hutniczych w Katowicach podjê³a próbêprzemys³owej eksploatacji ³upków menilitowych w celuprodukcji oleju ³upkowego (Pazdro, 1948), kontynuowan¹póŸniej przez firmy ukraiñskie. W obecnych warunkachekonomicznych nale¿a³oby rozwa¿yæ po³¹czony odzyskuranu i oleju ³upkowego, w tym tak¿e za pomoc¹ metodyotworowej po³¹czonej z wypalaniem substancji organicz-nej, generacj¹ gazu i ³ugowaniem pozosta³oœci w celuwydobycia uranu.

W œwietle pogl¹dów Gaw³a (1970) szczególnie intere-suj¹cy jest fakt wystêpowania najsilniej zmineralizowa-nych wyst¹pieñ ³upków (Bezmiechowa Górna, Monasterzec)w rejonie strefy nasuniêcia p³aszczowiny œl¹skiej (ryc. 9),mog¹cej byæ dobr¹ drog¹ migracji roztworów wg³êbnych iwtórnego wzbogacenia w uran ³upków, które niezale¿nieod tego charakteryzuj¹ siê pierwotnie synsedymentacyj-nymi podwy¿szonymi zawartoœciami. Roztarte w sp¹gup³aszczowiny pakiety tych ³upków mog³y byæ Ÿród³em ura-nu dla migruj¹cych z g³êbi roztworów. Przyjêcie takiejhipotezy wskazywa³oby na tektoniczne uwarunkowanianajbardziej perspektywicznych lokalizacji poszuki-

wawczych. Niemniej nale¿y tu oczekiwaæ raczej z³ó¿ nie-wielkich, natomiast g³ównym przedmiotem wydobyciamo¿e byæ raczej olej (lub gaz) ³upkowy.

Analiza wielokryterialna

W opinii autorów przyjêcie strategii poszukiwañw³asnych z³ó¿ uranu na terenie Polski, w œwietle ist-niej¹cych materia³ów archiwalnych, jest w wiêkszym stop-niu decyzj¹ polityczn¹ ni¿ ekonomiczn¹. Jej g³ównymcelem bêdzie raczej uniezale¿nienie kraju od wahañ popytui poda¿y na rynku œwiatowym. Do oceny mo¿liwoœci per-spektyw poszukiwania i eksploatacji z³ó¿ uranu w Polscekluczowym zagadnieniem s¹ kwestie ekonomiczne. Œwia-towy rynek uranu posiada ustalone schematy prowadzeniabadañ geologicznych, dokumentowania zasobów orazwykonywania raportów z wydobycia i produkcji ze z³ó¿ izak³adów przeróbczych uranu. Na rynku tym jest czterechnajwa¿niejszych producentów: Cameco, BHP Billiton,Areva i Rio Tinto, kontroluj¹cych razem ok. 60 % œwiato-wej produkcji, ale du¿e znaczenie ma konkurencja nowychfirm dzia³aj¹cych na nowych obszarach perspektywicz-nych w Kazachstanie, Kanadzie, USA, Australii, Mongo-lii, Namibii i kilku innych krajach afrykañskich. Istniejerównie¿ kilka pañstw, które potencjalnie mog¹ odegraæistotn¹ rolê, ale ich zasoby nie s¹ do koñca niezale¿nie zwe-ryfikowane (Brazylia, Rosja, Chiny, Jordania, RPA – te¿z³o¿a w ha³dach). W jednym z rozdzia³ów naszego raportu(Solecki i in., 2010) przedstawiono aktualn¹ sytuacjê firmdzia³aj¹cych na rynku uranu oraz opisano najwa¿niejszeprojekty zagraniczne, maj¹ce istotny wp³yw na kszta³towa-nie siê cen uranu. Zainteresowani powinni w tym celu

105

Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 2, 2011

820

819

818

817

816

815

814

813

812

811

810

809

808

807

806

805m p.p.t.

WSW ENEKrynica Morska IG-3/Wd Krynica Morska IG-2 Krynica Morska IG-4/Wd Krynica Morska IG-7

I III P II PIII IV

powierzchnia czo³owa struktury sierpowatej (roll front)zlepieñce

piaskowce

mu³owce i i³owce

kontur cia³ rudnych

P – otwory pionowe

I II III V, , , – otwory odchylonetria

sdo

lny

Ryc. 5. Przekrój przez cia³o rudne Krynica Morska (wg Bareja i in., 1983) z zaznaczonym hipotetycznym przebiegiem powierzchnisierpowatej (roll-front)

zapoznaæ siê z pe³n¹ wersj¹ naszego raportu i wielomawnioskami, z których wa¿niejsze to:

� rynek uranu jest o wiele bardziej przejrzysty ni¿ np.rynek gazu ziemnego czy rynek niektórych produk-tów petrochemicznych;

� na uruchomienie oczekuje wiele projektów, które s¹op³acalne dopiero przy poziomie cen oko³o 65 USDza funt U (143 USD za kg U);

� obecnie (druga po³owa 2010 roku) cena w kontrak-tach d³ugoterminowych jest oko³o 10–14 USD zafunt U (21–30 USD za kg U) wy¿sza ni¿ w kontraktachz dostaw¹ w ci¹gu kilku miesiêcy, co œwiadczy ouspokojeniu siê rynku;

� podawane przez OECD i IAEA dane z kwestionariu-szy nades³anych przez rz¹dy poszczególnych pañstw

s¹ tylko czêœciowo prawdziwe – te dane niekoniecz-nie zawieraj¹ informacje z najnowszych danychujawnianych na gie³dzie (mo¿na oszacowaæ opóŸ-nienie informacyjne na ok. 1,5 roku).

Wykonana przez autorów raportu analiza kosztówbudowy kopalñ wskazuje na to, ¿e poziom op³acalnoœci dlatechniki ISL (podziemnego ³ugowania) osi¹ga siê dopieroprzy zasobach z³o¿a rzêdu kilkunastu milionów funtów(pow. 6 000 ton tlenku uranu) i to pod warunkiem, ¿e z³o¿ewystêpuje w odpowiednich warunkach geologicznych orazjest mo¿liwoœæ odwiercenia odpowiedniej iloœci odwier-tów zat³aczaj¹cych i odbieraj¹cych roztworu u¿ywanegodo wymywania. Ponadto, ze wzglêdu na koniecznoœæ dosto-sowania uk³adu reakcji chemicznych i ¿ywic jonowymien-nych dopasowanych do konkretnego z³o¿a, opracowanie

106

Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 2, 2011

Ptaszkowo-1

Ujœcie IG-1

Klejnowo IG-1Braniewo IG-1

Frombork IG-1

Przylesie IG-1

Krzy¿ewo IG-1

Julka IG-1

M³ynary-3

M³ynary IG-2M³ynary-1

Zaœcianki IG-1

Borzynowo IG-1

Pas³êk IG-1

Marianka IG-1

Malbork IG-1 Malbork IG-3

Prabuty IG-1

Gdañsk IG-1

Nowa Koœcielnica-1

Krynica Morska-1

Powder River BasinPumpkin Buttes District

Munkuduk - Inkai

granica obszaru poszukiwañ

otwory wiertnicze

0 5 10km

20°

50°

Ryc. 6. Porównanie kszta³tów i rozmiarów œwiatowych z³ó¿ typu roll-front z obszarem poszukiwañ w obrêbie syneklizy peryba³tyckiej

107

Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 2, 2011

ab

abababab

0 2 4 6 8 10km

1 – Opolno Zdrój (Markocice)2 – Giebu³tów3 – Czerniawa4 – Gryfów Œl¹ski5 – Gierczyn6 – Proszówka7 – Radoniów8 – Ma³a Kamienica Kolonia9 – Ma³a Kamienica

10 – Kopaniec II11 – Kopaniec12 – Micha³owice13 – Szklarska Porêba14 – Kromnów15 – Wojcieszyce16 – Jagni¹tków17 – Rybnica (Izerska)18 – Wojcieszyce II19 – Wleñ20 – Konrad21 – Karpacz22 – Budniki23 – Wo³owa Góra24 – Sztolnia Nr 2425 – Podgórze26 – Wolnoœæ27 – Bobrów28 – Majewo29 – Rubezahl30 – Wiktoria31 – Kopalnia Nowy Koœció³32 – Rzeszówek33 – Wojcieszów

34 – Mniszków35 – Miedzianka36 – Kopalnia Lena37 – Lubawka38 – Muchów39 – Lipa40 – Wilcza41 – Okrzeszyn42 – Stare Rochowice43 – Kamienna Góra44 – Kamienna GóraPisarzowice45 – Lesieniec46 – Unis³aw Œl¹ski47 – KuŸnice Œwidnickie48 – Soko³owisko49 – Ha³da Szybu Julia Kopalni Thorez50 – Pstr¹¿na51 – Wyrobisko Kopalni Boles³aw Chrobry52 – Glinnik53 – Podgórze Wa³brzych54 – Upadowa Amalia55 – Kamionka56 – Rybnica57 – Wyrobisko i Ha³da Szybu Staszic

Kopalni Mieszko58 – Ha³da Szybu Herman59 – Krzy¿anów60 – Nowe Miasto Wa³brzych61 – Kamieñsk62 – ¯yznów

63 – Ha³da i Wyrobisko Szybu Krakus64 – Park Rusinowa65 – Rusinowa66 – Kozice67 – Grzmi¹ca68 – KWK Julia Upadowa Zygmunt69 – G³uszyca70 – Jedlina Zdrój71 – Dzieæmorowice72 – Jawornik73 – Kolce/Sierpnica74 – Kolce75 – Biobrowniki76 – Sierpnica77 – Upadowa Kazimierz, Sokolec78 – Sokolec79 – Radków80 – Ludwikowice K³odzkie81 – M³yñsko82 – Jugów

83 – Pieszyce84 – S³upiec85 – Ró¿anka86 – Srebrna Góra87 – Jaszkowa Górna88 – Andrzejowa Góra89 – Marcinków90 – Janowa Góra91 – Kopaliny92 – Bia³a Góra

SKA£Y NEOWULKANICZNEbazaltoidy neogeñskie

POKRYWA PLATFORMOWA BEZ PIÊTRA GÓRNEGO (TRZECIORZÊDOWEGO)œrodkowe piêtro strukturalne (cenoman–santon)dolne piêtro strukturalne (cechsztyn–trias)

EKSTERNIDY WARYSCYJSKIE

piêtro osadowo-wulkaniczne (strefa ryftowa) (dewon górny–karbon dolny)

INTERNIDY WARYSCYJSKIESka³y niezmetamorfizowane

piêtro póŸnej molasy z wulkanitami (stefan–perm dolny)piêtro œrodkowej molasy (namur–westfal)ska³y plutoniczne (karbon)piêtro starej molasy (karbon dolny)piêtro najstarszej molasy (dewon górny)olistostroma i fliszowa formacja (wizen)ró¿ne formacje osadowe (dewon górny–karbon dolny)fliszowa formacja i olistostromy (sylur–karbon dolny)formacje ska³ osadowych i wulkanicznych (ordowik–karbon dolny)

Ska³y zmetamorfizowaneska³y osadowe i wulkaniczne (dewon)kompleksy ska³ osadowych (ordowik–karbon dolny ?)kompleksy ska³ wulkanicznych (paleozoik dolny–dewon)kompleksy ska³ infrakrustalnych (kambr górny–ordowik dolny)silnie zró¿nicowane kompleksy suprakrustalne (proterozoik górny ?–dewon ?)kompleksy ska³ suprakrustalnych (proterozoik górny ?–kambr ?)

NIEROZDZIELONE KOMPLEKSY KALEDOÑSKIE I WARYSCYJSKIEkompleksy infra- (ordowik) i suprakrustalne (proterozoik górny–ordowik dolny)nierozdzielone kompleksy ofiolitowe (kaledoñskie i waryscyjskie)

KOMPLEKSY KADOMSKIEska³y wêglanowe (kambr dolny i œrodkowy)

ska³y plutoniczne (proterozoik górny–kambr dolny)

ska³y suprakrustalne (proterozoik górny)

SKA£Y WULKANICZNEryolity i trachity

bazalty grzbietów œródoceanicznych (typ MORB)

bazalty œródp³ytowe (typ WPB)

SKA£Y PLUTONICZNE

granitoidy

granodioryty i tonality

perydotyty

ska³y amfibolitowe

gabra i dioryty

DYSLOKACJE ALPEJSKIE

uskoki regionalne: a – pewne; b – przypuszczalne

DYSLOKACJE WARYSCYJSKIE

uskoki lokalne: a – pewne; b – przypuszczalne

uskoki normalne I rzêdu: a – pewne; b – przypuszczalne

uskoki normalne II rzêdu: a – pewne; b – przypuszczalne

nasuniêcia: a – pewne; b – przypuszczalne

prawoskrêtne uskoki przesuwcze

lewoskrêtne uskoki przesuwcze

nasuniêcia kruche i (lub) pó³podatnegranice podatnych domen ekstensyjnychgranice jednostek tektonicznych typu przesuwczego

Strefy perspektywiczne:strefa zwi¹zana z obszarem prac badawczych I-Ia (sensu Nieæ, Cwojdziñski i in., 2008)

strefa zwi¹zana z roz³amem zachodnio-morawskim

strefa zwi¹zana z roz³amem œródsudeckim

strefa zwi¹zana z roz³amem karkonoskim(sensu Cwojdziñski i in., 2008)

strefa zwi¹zana z roz³amem morawsko-œl¹skim

A

B

C

D

E

KOMPLEKSKACZAWSKI

kOMPLEKS IZERSKI

MASYW KARKONOSZY

KOMPLEKSPO£UDNIOWYCH KARKONOSZY

KOM

PLEK

SRU

DAW

JANO

WIC

KICH

BASENŒRÓDSUDECKI

BASENŒWIEBODZIC

KOMPLEKSSOWIOGÓRSKI

BASENBARDZKI

KOMPLEKS

K£ODZKI

KOMPLEKS

OFIOLITÓW ŒLʯY

KOMPLEKSWZGÓRZ

STRZELIÑSKICH

MASYW�ULOVEJ

KOM

PLEK

SŒN

IE¯N

ICKI

BASEN PÓLNOCNOSUDECKI

KOMPLEKS

ORLICKI

MASYW STRZEGOM-SOBÓTKA

Ryc. 7. Lokalizacja punktów mineralizacji uranowej w Sudetach na tle mapy Cymermana (2004)3

3Odmienne pogl¹dy oraz polemikê na temat regionalizacji geologicznej Sudetów mo¿na znaleŸæ w pracach: ¯elaŸniewicz &Aleksandrowski, 2008 (Prz. Geol., 56: 904–911) oraz Mazur i in., 2010a, b (Prz. Geol., 58: 133–145, 1001–1009) i Cymerman, 2010(Prz. Geol., 58: 998–1001) (przyp. red.).

technologii wydobycia zajmuje minimum 3, a niekiedynawet do 7 lat. Projekt inwestycyjny kopalni typu ISLwymaga nak³adów rzêdu 200 mln USD. W niektórych kra-jach nale¿y siê liczyæ ponadto z ¿¹daniem op³aceniaudzia³u danego pañstwa (czyli przekazania mu bezp³atnieczêœci udzia³ów), co realnie zwiêksza koszty projektu.

Poziom op³acalnoœci dla budowy typowej kopalni pod-ziemnej uranu zale¿y w drastyczny sposób od tego, czytrzeba bêdzie budowaæ w³asny zak³ad przeróbczy (uranium

mill), czy te¿ mo¿na wykorzystaæ do tego celu us³ugi inne-go zak³adu, ju¿ istniej¹cego i pracuj¹cego w wiêkszej skali.W tym drugim przypadku mo¿e byæ op³acalna nawet budo-wa ma³ych kopalñ, o koszcie inwestycji od 20 mln USD naobiekt i zasobach ok. 1000 ton, o ile wydobyta ruda mazawieraæ przynajmniej 800–1000 ppm U3O8. Je¿eli jednakna miejscu trzeba zbudowaæ zak³ad przeróbczy i dane z³o¿ema sfinansowaæ jego powstanie, wówczas nale¿y siê liczyæz inwestycj¹ rzêdu minimum 120 mln USD. Tego typuinwestycja op³acalna jest obecnie dopiero dla z³o¿a o zaso-bach co najmniej 8000 ton U3O8 (lub dla grupy z³ó¿po³o¿onych obok siebie i posiadaj¹cych takie zasoby).

Wszystkie projekty „ma³e” bêd¹, tak czy inaczej, mia³yk³opoty ze sfinansowaniem pierwszego etapu prac, tj.pe³nego rozpoznania z³o¿a, i opracowania studium wyko-nalnoœci, co stanowi koszt nawet do kilkunastu mln USD.Na tym pierwszym etapie prac jest trudno uzyskaæ finanso-wanie dla ma³ych projektów, zw³aszcza gdy ceny spot nieprzekraczaj¹ 50 USD za funt U, a wiadomo, ¿e typowema³e projekty op³acaj¹ siê dopiero przy cenach powy¿ej 65USD za funt U (a niekiedy dopiero od ok. 80 USD za funt U).

Na rynku œwiatowym istnieje konkurencja ma³ych pro-jektów uranowych z du¿ymi, np. kopalniami w NamibiiPalencia, Trekkopje i Husab, czy te¿ projektem rozbudowykopalni Olympic Dam (Australia). Opisane „ma³e” projek-ty oferuj¹ na rynku jednoczeœnie dwa elementy: udzia³kapita³owy w samym projekcie i kontrakt d³ugoterminowyna odbiór tlenku uranu (czêstokroæ uczestnictwo w projek-cie jest uzale¿nione w³aœnie od podpisania te¿ kontraktu naodbiór i vice versa), a zatem kupuj¹cy musi wzi¹æ na siebieczeœæ ryzyka politycznego oraz prawie zawsze jest zobo-wi¹zany partycypowaæ w kosztach ryzyka geologicznego itechnologicznego. Z tego powodu nie jest do koñca jasne,na jakim poziomie cen oferowane s¹ te kontrakty, ale daneœwiatowe wskazuj¹, ¿e w 2010 r. jest to prawdopodobniecena miêdzy 55 a 63 USD za funt U (plus ryzyko jw., czylibez pewnoœci dostaw w okreœlonym terminie, ale zkonieczn¹ gwarancj¹ p³atnoœci za projekt po stroniekupuj¹cego). Du¿e projekty wymagaj¹ tak powa¿nychnak³adów inwestycyjnych (od 500 mln USD w górê), ¿epodjêcie decyzji o ich finansowaniu jest niekiedy d³ugoodk³adane i zazwyczaj odbiorcy wiele lat wczeœniej podpi-suj¹ zobowi¹zanie do odbioru okreœlonej iloœci uranu poustalonej cenie.

Rozwój sytuacji na rynku uranu bêdzie silnie zale¿eæod tego, czy bêdzie podjêta pozytywna decyzja o rozbudo-wie Olympic Dam w po³owie 2011 roku. Podjêcie jej zale-¿y w³aœnie od tego, czy niektórzy wa¿ni odbiorcy (Chiny,Rosja, ew. Indie oraz USA) zgodz¹ siê na proponowanyprzez w³aœciciela projektu poziom cen oraz zgodz¹ siê nazapisy proponowanych umów (w tym kwestie podzia³uryzyka i indeksacji cen). Poda¿ uranu na rynku zale¿eæbêdzie tak¿e od opanowania problemów technicznych wkopalni Cigar Lake – uruchomienie tej kopalni w 2013 r.pozwoli prawdopodobnie utrzymywaæ ceny na poziomie60–63 USD za funt U, co skutecznie zablokuje wielema³ych projektów uranowych na kilka nastêpnych lat(przynajmniej do 2016 r.).

Projekty w krajach Unii Europejskiej praktycznie nielicz¹ siê na rynku uranu, gdy¿ dotycz¹ projektów ma³ych,a ponadto prawie ka¿dy z nich (najlepszy przyk³ad Kuri-skova na S³owacji) ma problemy z oporem spo³ecznymprzeciwko takiej inwestycji. W kilku innych krajach poza-europejskich istnieje wysoki poziom ryzyka politycznego.

W krajach Unii Europejskiej (np. w Szwecji czy S³owa-cji) istnieje ponadto wysokie ryzyko zwi¹zane z kwestiamiœrodowiskowymi i nie jest jasne, czy ich rz¹dy zezwol¹ osta-tecznie na uruchomienie istniej¹cych projektów. Dodatko-wo istnieje ryzyko, ¿e rz¹dy tych krajów mog¹ w sposóbukryty prowadziæ politykê zmuszania inwestora, aby przeduzyskaniem ostatecznej zgody na uruchomienie kopalnizadeklarowa³ sprzeda¿ ca³oœci, czy te¿ znacznej czêœcispodziewanej produkcji podmiotom produkuj¹cym energiê

108

Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 2, 2011

200m

Z³o¿e Grzmi¹caplan obliczenia zasobów metod¹ przekrojówpok³adu ni¿szego i wy¿szego w kategorii C1

otwory wiertnicze z powierzchni

otwory bilansowe

otwory pozabilansowe

kontur obliczenia zasobów bilansowychw pok³adzie wy¿szym

kontur obliczenia zasobów bilansowychw pok³adzie ni¿szym

otwory powierzchniowe

otwory bilansowe

otwory niebilansowe

kontur terenu badañ

zasoby w kategorii C1

zasoby w kategorii B

Z³o¿e Grzmi¹caplan obliczenia zasobów metod¹ bloków

200m

Ryc. 8. Plan obliczenia zasobów pok³adu g³ównego z³o¿aGrzmi¹ca

elektryczn¹ w tych krajach. Mo¿e zatem siê okazaæ, ¿e wogóle nie ma mo¿liwoœci pozyskania uranu z tych krajówprzez inne podmioty na wolnym rynku.

Pomimo opisanych k³opotów rynek uranu w 2010 r.jest o wiele bardziej przejrzysty ni¿ 20 lub 40 lat temu.Czo³owe firmy z rynku uranu s¹ notowane na gie³dzie wToronto i publikuj¹ regularnie dok³adne niezale¿ne raportyo swoich zasobach, a tak¿e silnie konkuruj¹ o nowe œrodkiinwestycyjne od swoich akcjonariuszy. Ta sytuacja pozwa-la porównaæ polskie projekty z najlepszymi zagranicznymiprzyk³adami. Po wykonaniu tej analizy uwa¿amy zdecydo-wanie, ¿e idea budowy du¿ej komercyjnej kopalni uranu wPolsce nie ma szans, bior¹c pod uwagê obecnie znanewystêpowania mineralizacji uranowej. Mo¿na jednakpowa¿nie rozwa¿aæ przygotowanie kopalni „rezerwowej”,która by³aby jedynie zabezpieczeniem na wypadek ewen-tualnych krótkoterminowych, politycznie uwarunkowanychskoków cenowych. Zdaniem autorów raportu mo¿liwymrozwi¹zaniem by³oby pozyskanie udzia³u w kilku projek-tach zagranicznych w ró¿nych krajach.

Mo¿na podj¹æ próbê zorganizowania i otwarcia proce-su koncesyjnego w Polsce, wymaga to jednak znacznegonak³adu prac dodatkowych (w tym szeregu zmian legisla-cyjnych) w celu stworzenia warunków porównywalnych zistniej¹cymi w innych, bardziej przyjaznych dla inwesto-rów krajach.

Bardzo istotnymi dla przygotowania i realizacji inwe-stycji wydobywczej rud uranu w Polsce s¹ zagadnieniaochrony œrodowiska i kwestie spo³eczne. Ka¿da z analizo-wanych lokalizacji znajduje siê na obszarach atrakcyjnychprzyrodniczo, co sprzyja³o rozwijaniu funkcji turystycz-nych i wypoczynkowych. Z za³o¿enia, prowadzenie pracposzukiwawczych i przysz³a eksploatacja takiej kopalinyjak uran pozostaje w konflikcie z obecnym sposobem i pla-nami zagospodarowania znacznych czêœci gmin. Perspek-tywiczne lokalizacje znajduj¹ siê czêsto na obszarze wiêcejni¿ jednej gminy, a czêœæ z nich równie¿ w bliskim s¹siedz-twie granicy pañstwa. Powoduje to znaczne utrudnienia wprowadzeniu procedur administracyjnych zarówno napoziomie lokalnym, jak i miêdzynarodowym.

W podsumowaniu wszystkich zagadnieñ opisanych wraporcie autorzy przeprowadzili analizê wielokryterialn¹dla oceny potencjalnej mo¿liwoœci prowadzenia pracposzukiwawczych i eksploatacyjnych z³ó¿ uranu w Polsce.Za najbardziej znacz¹ce dla poszczególnych lokalizacjiwyst¹pieñ mineralizacji uranowych uznano nastêpuj¹cezagadnienia:

� œrodowiskowe,� spo³eczne,� ekonomiczne,� logistyczne,� geologiczne.Za przyjêciem takich kryteriów przemawia³y wymaga-

nia instytucji finansuj¹cych, bezpoœrednie doœwiadczenieautorów w realizacji inwestycji przemys³u wydobywczegooraz analiza realizacji nowych projektów kopalñ uranu naœwiecie.

Z przeprowadzonej analizy, z uwzglêdnieniem powy¿-szych kryteriów (k³ad¹cych nacisk na zagadnienia œrodo-wiskowe i spo³eczne, stanowi¹ce w opinii autorów g³ówneryzyko dla realizacji inwestycji) wynika, ¿e najmniejkorzystn¹ lokalizacj¹ jest strefa Krynica–Pas³êk, œredniokorzystnymi lokalizacjami s¹ strefa Œwieradów Zdrój–Wojcieszyce–Bogatynia i Nowa Sól (Sudety). Za najko-rzystniejsze lokalizacje w œwietle wykonanej analizy nale-¿y uznaæ z³o¿a Okrzeszyn i Grzmi¹c¹ w Sudetach, z³o¿eRajsk w województwie podlaskim oraz perspektywicznyobszar rejonu Bezmiechowej w Karpatach.

Literatura

ADAMSKI W. 1989 – Zak³ady Przemys³owe R-1 [W:] T. Bugaj [red.]Kowary. Szkice z dziejów miasta, t. II; Jelenia Góra 1989: 63.BAREJA E. 1973 – Przejawy mineralizacji uranowej w górnokarboñ-skich utworach niecki œródsudeckiej (Manifestations of uranium mine-ralization in upper Carboniferous rocks of the Intrasudetic Basin).Kwart. Geol., 17: 911–912.BAREJA E . & KUBICKI S. 1983 – Mineralizacja syenitów e³ckich wstrefie przeobra¿eñ metasomatycznyczno-hydrotermalnych (NE Pol-ska). Kwart. Geol., 27: 215–224.BAREJA E., MORAWSKI W. & SA£DAN M. 1973 – Mineralizacjauranowa w utworach cechsztyñskich na monoklinie przedsudeckiej.Kwart. Geol., 17: 910–911.BAREJA E., STRZELECKI R., SA£DAN M., SZEWCZYK J. &UBERNA J. 1983 – Wyniki badañ geologiczno-poszukiwawczych z³ó¿uranu w utworach triasu syneklizy peryba³tyckiej. CAG Pañstw. Inst.Geol.BOJARSKI R. & ZAMOJSKI J. 1960 – Dokumentacja geologicznaz³o¿a rudy uranowej w Grzmi¹cej. Kowary. CAG Pañstw. Inst. Geol.BORUCKI J. i in. 1965 – Ocena perspektyw poszukiwawczych z³ó¿uranu w Polsce. CAG Pañstw. Inst. Geol.

109

Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 2, 2011

U

P£ASZCZOWINADUKIELSKA

P£ASZCZOWINAŒL¥SKA

P£ASZCZOWINAPODŒL¥SKA

P£ASZCZOWINASKOLSKA

Bezmiechowa

10km

20°

50°

Ryc. 9. Lokalizacja punktu mineralizacji uranem w rejonieBezmiechowej i Monasterca

BUREK J. 1958 – P³an poiskov urana w Polsze. (Plan poszukiwañ ura-nu w Polsce). Warszawa. CAG Pañstw. Inst. Geol.CHWASZCZEWSKI S. 2008 – Czy dostêpnoœæ paliwa j¹drowegomo¿e byæ barier¹ dla przysz³ego rozwoju energetyki j¹drowej. Sympo-zja i konferencje nr 73. Materia³y XXII Konferencji z cyklu zagadnie-nia surowców energetycznych i energii w gospodarce krajowej, Ustroñ,19–22.10.2008, 7–15.CWOJDZIÑSKI S., NIEÆ M., BOSSOWSKI A., MICHNIEWICZ M.,MIKULSKI S., MOCHNACKA K., MYD£OWSKI A.,OSZCZEPALSKI S., PACU£A J., PAULO A., PETECKI Z., SROGA C.,STACHOWIAK A., WOJCIECHOWSKI A., BIEL A. & IWANIEC E.2008 – Ocena perspektyw wystêpowania z³ó¿ rud metali w Sudetach ina bloku przedsudeckim w nawi¹zaniu do aktualnych modeli geotekto-nicznych. CAG Pañstw. Inst. Geol.CYMERMAN Z. 2004 – Tectonic Map of the Sudetes and the Fore-Su-detic Block – Mapa tektoniczna Sudetów i bloku przedsudeckiego,1 : 200 000, PIG.GAWE£ A.1970 – Geneza realgaru w utworach fliszowych okolicBaligrodu (Karpaty fliszowe).Mineralogia Polonica, 1: 7–16.KACZMAREK A. 1958 – Aneks do dokumentacji geologicznej z³o¿arud uranowych w Okrzeszynie. Kowary. CAG Pañstw. Inst. Geol.KACZMAREK A. 1959 – Ocena uranoœnoœci Sudetów w oparciu owyniki dotychczasowych prac poszukiwawczych prowadzonych przezZak³ady Przemys³owe R-1. CAG Pañstw. Inst. Geol.KANASIEWICZ J., SA£DAN M. & UBERNA J. 1965 – Uranono-œnoœæ pstrego piaskowca okolic Pas³êka. Biuletyn Inst. Geol., 193:171–199.KITA-BADAK M., BADAK J. & SA£DAN M. 1963 – Charakterystyka³upków uranonoœnych serii menilitowej w Karpatach Œrodkowych. CAGPañstw. Inst. Geol.KOHL E. 1934 – Die Eisenerzvorräte des Deutchen Reiches. Schlesien[Zasoby rud ¿elaza Rzeszy Niemieckiej. Œl¹sk.] Arch. Largerst.-Fo-rsch. 58: 114–121.NARKIEWICZ M.& DADLEZ R. 2008 – Geologiczna regionalizacjaPolski – zasady ogólne i schemat podzia³u w planie podkenozoicznym ipodpermskim. Prz. Geol., 56: 391–397.NEC 2008 – Nuclear Energy Data 2008 OECD, Nuclear EnergyAgency. Published by OECD Publishing.NIEÆ M., MOTYKA J. & MA£ECKI T. 1989 – Wstêpne studiumza³o¿eñ geologiczno-technicznych do eksploatacji uranu w utworachtriasu rejonu gdañskiego. Czêœæ I: Wariantowe przedstawienie modelipiaskowcowych z³ó¿ uranu w ujêciu geologii in¿ynierskiej i hydroge-ologii. CAG Pañstw. Inst. Geol.PAZDRO Z. 1948 – £upki Bitumiczne Karpat. Nafta, nr 5.PETRASCHECK W.E. 1933 – Die Erzlagerstätten des Schelesischen Gebir-ges [Z³o¿a rud w górach œl¹skich]. Arch. Largerst. – Forsch. 59: 53.

PETRASCHECK W.E. 1934 – Die Vererzung des Sudeten [Z³o¿a rudw Sudetach]. Mitt. Geol. Ges. Wien 26: 191–206.PO¯ARYSKI W. 1974 – Podzia³ obszaru Polski na jednostkitektoniczne. [W:] Budowa geologiczna Polski, T. IV, Tektonika, cz. 1Ni¿ Polski, WG, Warszawa: 24–34.SA£DAN M. 1965 – Metalogeneza uranu w utworach karboñskichGórnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego. Biuletyn Instytutu Geologicznego,193:111–163.SA£DAN M., BAREJA E. & STRZELECKI R. 1976 – DokumentacjaGeologiczna Z³o¿a rud uranu Rajsk woj. Bia³ystok, CAG Pañstw. Inst.Geol.SA£DAN M., BAREJA E., LIS B., MIECZNIK J. & STRZELECKI R.1977 – Wyniki poszukiwañ geologicznych z³ó¿ uranu w ³upkach dicty-onemowych na obszarze pó³nocno-wschodniej czêœci obni¿enia podla-skiego. CAG Pañstw. Inst. Geol.SKELCHER B. 2002 – Big Book of Vaseline Glass, Schiffer, 208 p.SOLECKI A., ŒLIWIÑSKI W., WOJCIECHOWSKA I.,TCHORZ-TRZECIAKIEWICZ D., SYRYCZYÑSKI P., SADOWSKA M.& MAKOWSKI B. 2010 – Ocena mo¿liwoœci wystêpowania minerali-zacji uranowej w Polsce na podstawie wyników prac geologiczno-po-szukiwawczych. CAG Pañstw. Inst. Geol.STRZELECKI R. 1978 – Promieniotwórczoœæ naturalna utworów tria-su dolnego na obszarze perykliny ¯ar i w N czêœci niecki pó³nocno-su-deckiej. CAG Pañstw. Inst. Geol.STRZELECKI R. 2010 – Koreferat do opracowania Ocena mo¿liwoœciwystêpowania mineralizacji uranowej w Polsce na podstawie wynikówprac geologiczno-poszukiwawczych. CAG Pañstw. Inst. Geol.STUPNICKA E. 1989 – Geologia regionalna Polski W.G. Warszawa, s.286.TRAUBE H. 1888 – Die Minerale Schesiens. Breslau.UBERNA J. 1962 – Perspektywy wystêpowania uranu w Górach Œwiê-tokrzyskich I.G. CAG Pañstw. Inst. Geol.UBERNA J. 1970 – Wystêpowanie uranu w Górach Œwiêtokrzyskich. CAGPañstw. Inst. Geol.UNKOWSKIJ A. & BURAWLOW J. 1956 – Adnotacja do geologicz-nego sprawozdania ze szczególnym podkreœleniem zasobów rud uranuze z³o¿a Okrzeszyn wg stanu na dzieñ 1.01.1956 r. (w jêzyku rosyjskim).CAG Pañstw. Inst. Geol.WEBSKY M. 1853 – Über die geognostischen Verhältnisse der Erzlag-erstätten von Kupferberg und Rudelstadt in Schlesien [O stosunakchgeognostycznych z³ó¿ rud w Miedziance I Ciechanowicach na Œl¹sku].Z. Deutch. Geol. Ges. Bd. 5: 373–438.WEC 2007 – Survey of Energy Resources World Energy Council 2007Uranium.WO£KOWICZ S. 1991 – Uranonoœnoœæ ³upków walchiowych z Rat-na Dolnego (perm dolny depresji œródsudeckiej). CAG Pañstw. Inst.Geol.

110

Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 2, 2011