Raport z debaty klimatycznej

w Pile

Społeczne założenia do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju

Materiał opracowany przez uczestników debaty zebrali:

Helena Wyligała

Jacek Zatoński

Komentarz eksperta:

Andrzej Kassenberg

Warszawa, 24.12.2012

Projekt „Dobry klimat dl powiatów” jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu

Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 2

Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 3

Wstęp

Debata klimatyczna w powiecie Pilskim odbyła się 12 grudnia 2012 roku w siedzibie

Starostwa Powiatowego przy ul. Niepodległości 33/35. Otwarcia debaty pod patronatem Ministra

Środowiska i Starosty Pilskiego dokonał Starosta Pan Mirosław Mantaj, który w swoim

przemówieniu wymienił liczne już działania powiatu dla ochrony klimatu, m.in.:

doposażenie powiatowego magazynu przeciwpowodziowego oraz Państwowej Straży

Pożarnej;

dofinansowanie Powiatowego Związku Spółek Wodnych w Pile, co pozwoliło na

zwiększenie zakresu melioracji wodnej;

termomodernizacje szkół i szpitali;

wyposażenie Szpitala Specjalistycznego w Pile w kotłownię na zrębki;

ochronę zająca szaraka (reintrodukcja gatunku);

wsparcie zakupu stacji meteorologicznej dla potrzeb monitorowania i ostrzegania

przed ponad progowym występowaniem agrofagów w sadach;

szeroki zakres wspierania edukacji ekologicznej, poprzez m.in. organizację olimpiad i

konkursów.

Następnie słowo wstępne wygłosił przedstawiciel InE Andrzej Kassenberg. W debacie

uczestniczyły 22 osoby reprezentujące: starostwo (5), gminy w powiecie (3), inne urzędy (2),

organizacje pozarządowe (2), uczelnie wyższe (2), przedsiębiorstwa (5), media(2). Głównym

celem debaty było wypracowanie społecznych założeń do powiatowego programu

niskowęglowego rozwoju. Spotkanie podzielone zostało na dwie główne części: prezentacyjną i

warsztatową. W ramach zajęć warsztatowych uczestnicy pracowali w dwóch grupach.

I. Część teoretyczna

W pierwszej części spotkania przedstawiona została prezentacja nt. skutków zmian klimatu w

kontekście globalnym i lokalnym wraz z omówieniem zagrożeń i działań podejmowanych na

poziomie międzynarodowym, europejskim/unijnym, krajowym i samorządowym. Po prezentacji

uczestnicy debaty obejrzeli film pt. Tydzień z dobrym klimatem.

II. Część warsztatowa

Wprowadzenie do zajęć warsztatowych objęło przedstawienie celów pracy, metod, a także

zasad współpracy i dyskusji. Uczestnicy zostali podzieleni na dwie grupy, których prace

odbywały się równolegle. Warsztat objął trzy sesje tematyczne, po każdej z nich odbywała się

prezentacja wyników pracy grupowej przez wytypowanego przedstawiciela, dyskusja

podsumowująca, a także komentarz eksperta i moderatorów. Rezultaty sesji warsztatowych

prezentują się następująco:

Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 4

1. Uwarunkowania dla rozwoju gospodarki regionu wynikające z

kwestii zmian klimatu.

Podczas pracy w ramach pierwszego warsztatu w obu grupach zidentyfikowane zostały

uwarunkowania występujące w powiecie, które związane są ze zmianami klimatycznymi i mają

znaczenie dla rozwoju gospodarki regionu, można je podzielić na następujące grupy:

Ka

teg

oria

Aspekty pozytywne i posiadane

zasoby Aspekty negatywne i braki

Śro

dow

isk

o p

rzyro

dn

icze

Dobry stan środowiska

przyrodniczego – dużo obszarów

chronionych.

Lasy, rzeki, jeziora, łąki, ziemia

rolna.

Czyste powietrze.

Turystyka wodna, leśna i jeździecka

(rozwija się, ale wciąż jest duży

potencjał do wykorzystania).

Ekstremalne zjawiska pogodowe - wichury,

susze itp. Występowały zawsze, ale obecnie

częściej i na większą skalę.

Występujące zagrożenia powodziowe.

Występowanie wielkoprzemysłowych ferm

hodowlanych, w systemie bezściółkowym, co

powoduje powstawanie większej ilości gazów

oraz brak obornika do użyźniania gleb.

Dewastacja środowiska:

- Zasypywanie zbiorników śródpolnych.

- Dewastacja zadrzewień śródpolnych.

- Monokultury w rolnictwie przemysłowym

(kukurydza, rzepak) – negatywny wpływ na

owady zapylające.

Sp

ołe

czeń

stw

o Duże niezagospodarowane zasoby

ludzkie.

Uczelnie – potencjał do

wykorzystania.

Funkcjonujące stowarzyszenia

proekologiczne i inne.

Niska świadomość ekologiczna mieszkańców

i potrzeba ich edukacji.

Go

spo

da

rka

Dobry poziom zasobności finansowej

na tle kraju.

Koncentracja przemysłu w

niektórych miastach.

Myślenie o przyszłości w

regionalnych firmach, np. Philips

oraz Enea, które posiadają wiedzę i

kadry do wykorzystania.

Bezrobocie i związany z tym zjawiskiem

zmniejszony napływ środków finansowych do

budżetu.

Opóźnienia infrastrukturalne.

Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 5

Tra

nsp

ort

Transport publiczny

zmodernizowany, tabor spełnia

najnowsze normy emisyjne.

Ścieżki dla rowerów.

E

ner

get

yk

a

Dobre warunki do rozwoju energii ze

źródeł odnawialnych: wiatrowej,

wodnej, geotermalnej (pompy ciepła)

oraz do produkcji biogazu z odpadów

rolniczych.

W powiecie funkcjonują 4 duże

kotłownie.

Brak koordynacji ponadlokalnej inwestycji w

odnawialne źródła energii.

Zbyt małe wykorzystanie elektrowni

wodnych.

Dzi

ała

lność

sam

orz

ąd

u

Dobre władze samorządowe -

posiadają strategie rozwoju,

uwzględniające kwestie klimatyczne.

Myślenie proekologiczne władz,

chodź nie zawsze pozytywnie

odbierane przez społeczeństwo.

Program „Dolina Noteci”.

Brak współpracy i wspólnych działań

pomiędzy samorządami, wyjątek stanowi

program „Dolina Noteci” i gospodarka

odpadami.

2. Propozycje i wizje gospodarki w powiecie w 2030 r., biorąc pod

uwagę zmiany klimatu.

Podczas drugiej sesji warsztatowej wypracowane zostały bardzo zróżnicowane pomysły

nawiązujące do funkcjonowania gospodarki niskowęglowej powiatu w różnych zakresach:

przeciwdziałanie zmianom klimatu:

Oszczędne zużycie wody - likwidacja marnotrawstwa.

Zmniejszenie emisji gazów poprzez:

Przyłączanie się mieszkańców do miejskiej sieci cieplnej.

Rozbudowa ścieżek rowerowych.

Polepszenie jakości dróg

energetyka:

Zwiększenie udziału pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych o 30%.

Zmniejszenie zużycia energii o 25%.

Zainstalowane inteligentne oświetlenie uliczne – sterowane komputerowo,

wykorzystujące technologię LEDową.

Wytwarzanie w pilskiej elektrociepłowni (Enea) prąd z biomasy.

Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 6

Koordynowanie przez samorządy rozwoju energetycznego i niskoemisyjnego

powiatu – więcej władzy dla samorządów w tym zakresie.

gospodarka przestrzenna i budownictwo:

Wszystkie nowe budynki indywidualne i użyteczności publicznej są

inteligentne i w klasie efektywności energetycznej A i B.

ochrona środowiska i przyrody:

Wszystkie rzeki w powiecie osiągają I i II klasę czystości.

Region ekologiczny – wykorzystujący technologie ekologiczne i stawiający na

agroturystykę.

rolnictwo:

Rolnictwo zrównoważone w powiecie – mniej chemii, zamiast tego przyjazne

środowisku agrotechniki.

Hodowla ryb w zbiornikach wodnych.

turystka:

Rozwój turystyki i tworzenie w niej nowych zielonych miejsc pracy.

społeczeństwo:

społeczeństwo świadome ekologiczne – przekłada się to na przyjazny dla

środowiska sposób życia: oszczędzanie wody, segregowanie odpadów,

korzystanie z transportu publicznego, dbanie o przyszłe pokolenia.

transport:

Rozwój komunikacji zbiorowej i ograniczenie indywidualnej – dzięki czemu

uzyska się mniejszą emisję, ograniczy się zużycie dróg i zwiększy

oszczędności paliwa.

Użytkowane są autobusy hybrydowe i elektryczne.

Zmodernizowana linia PKP oraz linie ekspresowe do Poznania, Bydgoszczy i

Szczecina.

Wykorzystanie lotniska.

Wykorzystanie rzek do stworzenia szlaku wodnego łączącego z Berlinem.

Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 7

Wybór wiodącego pomysłu na gospodarkę niskoemisyjną w powiecie w 2030 roku

W wyniku podsumowania głosów oddanych na powyższe propozycje ustalono, iż w

powiecie powinny być realizowane dwie wizje gospodarki niskoemisyjnej:

a) Zrównoważony transport publiczny – 13 głosów

b) Świadome ekologicznie społeczeństwo – 11 głosów

3. Realizacja wizji: zasoby powiatu i instrumenty istotne dla osiągnięcia

wybranej wizji.

Uczestnicy debaty w dwóch zespołach zidentyfikowali najważniejsze zasoby, instrumenty i

zadania niezbędne do realizacji wybranych wizji:

a) Zrównoważony transport publiczny

Rezultatami realizacji tej wizji będą:

o Zwiększenie korzystania z transportu publicznego – nie tylko miejskiego w

Pile, ale również regionalnego (kolejowego i autobusowego).

o Zmniejszenie emisji.

o Poprawa zdrowia mieszkańców – więcej ruchu i czystsze powietrze.

o Oszczędności finansowe.

o Zmniejszenia kongestii i zatłoczenia.

o Zwiększenie bezpieczeństwa.

o Ograniczenie importu ropy i zależności od zewnętrznych dostawców – ze

względu na mniejsze zużycie i wykorzystanie innych sposobów pozyskiwania

energii.

o Zmniejszenie powierzchni drogowych, ze względu na mniejszą ilość

samochodów.

Działania niezbędne do jej wdrożenia:

o Promocja.

o Stworzenie bus pasów.

o Zakupienie nowoczesnego taboru.

o Lepsza dostępność cenowa i odległościowa transportu publicznego (mniejsze

autobusy wjeżdżają na małe osiedla).

o Budowa ścieżek rowerowych.

o Wprowadzony rower miejski do użytku mieszkańców i dla turystów.

o Zainstalowane inteligentne sterowanie drogowe – preferencje dla transportu

publicznego.

o System informowania pasażerów o ruchu pojazdów komunikacji publicznej.

o Powstanie węzła komunikacyjnego oraz parkingów park and ride.

Zasoby niezbędne do wcielenia tej wizji w życie:

Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 8

o Środki finansowe: unijne i państwowe oraz z budżetu powiatu i gmin.

o Infrastruktura: tabor i rowery.

Za zrealizowanie wizji powinni odpowiadać:

o Samorządy: prezydent, starosta, rady gmin i powiatu.

o Zarządcy dróg.

o Firmy prywatne.

b) Świadome ekologicznie społeczeństwo

Rezultaty wdrożenia wizji są następujące:

o Zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych.

o Większy odzysk odpadów.

o Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii.

o Wdrożenie inteligentnych sieci energetycznych.

o Zwiększenie zdrowotności mieszkańców, jakości środowiska i życia.

o Zmiana struktury przestrzennej – bardziej świadome gospodarowanie

przestrzenią.

Aby wprowadzić wizję w życie niezbędne jest podjęcie następujących działań:

o Edukacja na wszystkich poziomach (projekty, konkursy, akcje).

o Przyjazna polityka oraz koordynacja ze strony samorządu.

o Wdrożenie pozytywnych instrumentów finansowych, m.in. z wykorzystaniem

ulg w systemie podatkowym.

o Zastosować systemy zarządzania jakością i energią.

Do realizacji wizji potrzebne są następujące zasoby:

o Ludzkie.

o Finansowe.

o Środowiskowe.

Za wdrażanie wizji powinny być odpowiedzialne:

o Szkoły wszystkich szczebli.

o Samorządy.

o Organizacje społeczne.

o Biznes.

o Również każdy mieszkaniec powinien być indywidualnie odpowiedzialny.

Przeciwko realizacji wizji mogą wystąpić:

o Osoby nieświadome potrzeb i zagrożeń środowiskowych.

Komentarz eksperta

Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 9

Debata klimatyczna w powiecie pilskim zgromadziła osoby reprezentujące dość

zróżnicowane gron. Nie tylko byli obecni przedstawiciele administracji samorządowej i służb

komunalnych ale przedstawiciele biznesu, organizacji ekologicznych, nauczyciele akademicki

oraz służb ochrony środowiska i leśnictwa, a także w spotkaniu uczestniczył pszczelarz. Były

osoby młode, w średnim wieku jak i także osoba reprezentująca uniwersytet III wieku.

Poziom debaty jak i zaangażowanie uczestników trzeba ocenić wysoko. Wyraźnie dała się

zauważy duma z posiadanych zasobów i walorów przyrodniczych (np. do szerokiego rozwoju

energetyki odnawialnej), a także wysoko oceniono zaangażowanie władz samorządowych i

organizacji pozarządowych w działania na rzecz ochrony środowiska oraz istnienie silnych

ośrodków oświatowo-edukacyjnych (np. zamiejscowa filia Uniwersytetu Adama Mickiewicza

z Poznania). Podkreślano, że niektóre działania służące ochronie klimatu (np.

termomodernizacja budynków publicznych) czy adaptacji do jego zmian (np. doposażenie w

sprzęt jednostki zarządzania kryzysowego) choć jeszcze w sposób nieuporządkowany już są

podejmowane. Zwracano uwagę na pozytywne działania dużych firm jak Philips czy Enea.

Podkreślono choć nie wszyscy podzielali ten pogląd, że następuje wzrost ekstremów

pogodowych. Jednocześnie zaznaczano, że w zakresie ochrony środowiska choć zrobiono już

znaczne postępy to wiele jest do zrobienia (np. ograniczenie niskiej emisji). Zwracano uwagę

na niedostateczne wykorzystanie walorów turystycznych zwłaszcza leśnych, wodnych i

łąkowych. Występuje niedostateczne myślenie o środowisku przez wiele grup społecznych, a

także niski stopień współdziałania w kluczowych kwestiach (z wyjątkiem Doliny Noteci).

Choć widać pozytywne zmiany w transporcie publicznym czy pieszym czy rowerowym nie

pełnią one wystarczająco ważnej roli.

Biorąc pod uwagę powyższe uwarunkowania zgłoszono wiele propozycji do

budowania wizji gospodarki niskoemisyjnej w powiecie w perspektywie roku 2030. W

wyniku dokonanego wyboru przez wszystkich uczestników debaty za najważniejsza uznano

co następuje:

1. Zrównoważony rozwój transportu.

Uznano za konieczność uzyskanie wysokiego stopnia udziału transportu publicznego,

włączając w to transport kolejowy, miejski, rowerowy i pieszy. Widziano za konieczne

znacząc podwyższenie efektywności transportu, co łącznie z wysokim udziałem transportu

publicznego, prowadzić będzie do: ograniczenia zużycia paliw kopalnych, poprawy jakości

usług transportowych, poprawy bezpieczeństwa, zmniejszenia zapotrzebowania na nowe i

poszerzanie istniejących dróg, zmniejszenia zatłoczenia, poprawy lokalnych warunków

zdrowotnych. Aby to osiągnąć uczestnicy debaty widzieli konieczność podjęcia

Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 10

następujących działań: wprowadzenie zachęt finansowych do korzystania z transportu

publicznego (wysoka jego dostępność cenowa) i użytkowanie efektywnych pojazdów (np.

nowoczesny tabor dla transportu publicznego), budowanie systemu Park & Ride,

wprowadzenie preferencji dla transportu publicznego (np. bus pasy) jak i także jego

elastycznych form (np. mikrobus na żądanie), stworzenie zachęt i popularyzacja

współużytkowania samochodu, stworzenie systemu ścieżek rowerowych w miastach z

wyjściami w cenne tereny turystyczne, wprowadzenie roweru miejskiego w Pile, rozwój

tramwaju wodnego. Uczestnicy widzieli istotne źródło finansowe w funduszach UE i

funduszach ekologicznych. Aby to wszystko osiągnąć dążąc do efektu synergii niezbędne jest

zintegrowane i skoordynowane działanie dlatego proponuje się z inicjatywy Starosty

zawiązanie porozumienia pomiędzy gminami i powiatem celem stworzenia Pilskiego

Okrągłego Stołu Transportowego (POST). POST byłby stałą strukturą, która

umożliwiałaby wypracowanie własnych rozwiązań i konsultacje propozycji rozwiązań

wnoszonych przez władze samorządowe powiatu pilskiego w określonych sprawach

dotyczących transportu w powiecie. Uczestnikami POST byliby przedstawiciele różnych grup

interesu szczególnie zainteresowanych rozwojem transportu w powiecie. POST na swoich

spotkaniach w drodze konsensusu wypracowywałby rekomendacje (wraz ze strategią ich

wdrażania) dla władz samorządowych co do realizacji polityki zrównoważonego rozwoju

transportu oraz wspierałby władze samorządowe w tym wdrażaniu. Cały proces byłyby

przejrzysty dla społeczności powiatu, która nie tylko byłaby o tym informowana ale miałaby

możliwości na niego oddziaływać. W konsekwencji przyczyniłoby to się do znaczącego

ograniczenia emisji gazów cieplarnianych.

2. Świadome ekologicznie społeczeństwo

Jako drugi element bardzo istotny dla budowania niskoemisyjnego rozwoju powiatu pilskiego

uznano doprowadzenie do wysokiej świadomości ekologicznej społeczeństwa. W

perspektywie roku 2030 widziano możliwość uzyskania postaw proekologicznych w całym

społeczeństwie nie zależnie od wieku, wykształcenia, zamieszkania i miejsca pracy czy nauki.

Wysoki poziom świadomości polegałby zdaniem uczestników debaty na wypracowaniu

proekologicznych zachowań jednostek co do użytkowania wody i energii (inteligentne

zarządzanie z wykorzystaniem doświadczenia z przemysłu, wykorzystanie OZE),

postępowania z odpadami, poszanowania przestrzeni, mądrej mobilności czy też przyjaznego

środowisku korzystania z walorów turystycznych i krajobrazowych. Podkreślano, że

obowiązek edukacji ekologicznej spoczywa na każdym z nas i każdym gospodarstwie

Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 11

domowym a władze mogą tworzyć sprzyjający klimat (także finansowy), a placówki

oświatowe i edukacyjne powinny podjąć się liderowania w tym zakresie. Niebagatelną rolę

mają do odegrania pozarządowe organizacje i to nie tylko ekologiczne. Aby to osiągnąć

proponuje się stworzenie przy zamiejscowej filii Uniwersytety Adama Mickiewicza w

Poznaniu Obywatelskiego Forum na rzecz Edukacji Ekologicznej Społeczeństwa

Powiatu Pilskiego. W Forum tym powinny uczestniczyć instytucje, organizacje,

przedsiębiorstwa i osoby prywatne, którym na sercu leży wysoki poziom edukacji

ekologicznej w powiecie pilskim. Biuro tego Forum, które mogłoby być sfinansowane z

środków powiatu, powinno być prowadzone przez uczelnię wyższą i organizować 3-4 razy do

roku spotkania gdzie dzielono by się doświadczeniami, kreowano wspólne programy

działania i na każdym takim spotkaniu występował by gość, prelegent o uznanym nazwisku z

terenu powiatu pilskiego czy z okolicznych dużych ośrodków akademickich jak Poznań,

Szczecin, Bydgoszcz czy Koszalin. Na co dzień biuro Forum mogłoby prowadzić portal o

edukacji ekologicznej z jednej strony stanowiąc platformę do bieżącej informacji a z drugiej

stron stanowiąc źródło dobrych praktyk czy też informacji o źródłach finansowania jak i także

platformę do poszukiwania partnerów do wspólnych projektów. W konsekwencji czy

bezpośrednio czy pośrednio przyczyniłoby to się do znaczącego ograniczenia emisji gazów

cieplarnianych.

Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 12

Co po debacie?

W ramach projektu „Dobry klimat dla powiatów” w jednym powiecie uczestniczącym

w projekcie społeczne założenia wypracowane podczas debaty zostaną rozwinięte w

pełnoprawny Program Niskowęglowego Rozwoju na koszt projektu. Wybór powiatu zostanie

ogłoszony do końca 2013 roku podczas regionalnych konferencji klimatycznych projektu

organizowanych przez Związek Powiatów Polskich. Preferowany będzie wybór powiatu,

który podpisał deklarację „Dobry klimat dla powiatów”.

http://www.chronmyklimat.pl/theme/UploadFiles/File/DOKLIP/Deklaracja_red.pdf

Program zostanie opracowany przez zespół ekspercki projektu wraz z udziałem

społecznym mieszkańców powiatu w latach 2014-15. W ramach opracowywania programu

zidentyfikowane zostaną projekty, które mogą być przedłożone do finansowania ze środków

Unii Europejskiej w perspektywie finansowej do roku 2020.

Wybranym uczestnikom debat, którzy wyróżnili się wsparciem społecznych założeń

programu niskowęglowego rozwoju w swoim powiecie, a także aktywnie włączyli się w

społeczność internetową Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, zostanie

zaoferowana możliwość bezpłatnego wyjazdu studyjnego do Kornwalii – pierwszego

niskowęglowego regionu w Wielkiej Brytanii. [http://www.chronmyklimat.pl/doklip/10700-

droga_ku_niskoemisyjnosci___przyklad_z_kornwalii]

W społeczności internetowej Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego

można wymienić się doświadczeniami z osobami, które na co dzień w swoim powiecie

aktywnie zajmują się problematyką zmian klimatu, a także uzyskać wsparcie od ekspertów

projektu „Dobry klimat dla powiatów”. Społeczność internetowa znajduje się pod adresem:

http://liso.chronmyklimat.pl

Projekt „Dobry klimat dla powiatów” jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu

Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej