1. Znaczenie usług we współczesnym świecie

➢ Usługi stanowią dziedzinę gospodarki, która służy zaspokajaniu potrzeb ludności, ale nie tworzybezpośrednio nowych produktów.

➢ Czasopismo „Economist" podaje inne, nieco żartobliwe określenie usług:

„jest to przedmiot wymiany między ludźmi, którego nie można upuścić sobie na nogi”.

➢ Nie wytwarza się tu więc gotowych „namacalnych” dóbr.

➢ Przedmiotem usług są dobra będące świadczeniami na rzecz innych osób.

➢ W ramach podziału usług ze względu na dostępność, specyfikę usług i charakter ich odbiorcy, wyróżniamy:

➢ usługi podstawowe – powszechne i łatwo dostępne dla wszystkich mieszkańców, np.:

➢ przewozy pasażerskie,

➢ usługi kurierskie, pocztowe i telekomunikacyjne,

➢ usługi przedsiębiorstw komunalnych i gastronomicznych,

➢ oświaty i kultury,

➢ służby zdrowia;

➢ usługi wyspecjalizowane – specjalistyczne usługi na rzecz firm (nie są one obecne w ofercie dla klientów indywidualnych – tzw. zwykłych „Kowalskich”), np.:

➢ usługi świadczone przez uczelnie wyższe oraz instytuty naukowo-badawcze,

➢ usługi wyspecjalizowane świadczone dla firm przez banki, towarzystwa ubezpieczeniowe i firmy reklamowe.

➢ Ze względu na wynik pracy usługowej wyróżniamy następującej rodzaje usług:

➢ renowacyjne – celem jest odnowienie lub/i naprawa,

➢ informacyjne – związane z przechowywaniem, przetwarzaniem i udostępnianiem informacji zainteresowanym osobom lub firmom,

➢ działalność taką prowadzą m.in.: GUS, urzędy publiczne oraz punkty informacji turystycznej,

➢ dystrybucyjne – związane z przechowywaniem i przekazywaniem dóbr,

➢ Biorą w tym udział m.in. transport i handel,

➢ rekreacyjno-wypoczynkowe – związane z obsługą turystów,

➢ oświatowo-kulturalne – związane z usługami świadczonymi przez jednostki oświaty, nauki i kultury,

➢ organizacyjne – świadczone przez administrację, firmy ubezpieczeniowe i banki,

➢ zdrowotne – związane z funkcjonowaniem służby zdrowia i podmiotów opieki społecznej.

➢ W ramach podziału usług ze względu na rolę w zaspokajaniu potrzeb ludności, wyróżniamy:

➢ usługi bytowe, np. mieszkaniowe, naprawcze i remontowo-budowlane,

➢ usługi socjalne, np. ochrona zdrowia, opieka społeczna i kultura fizyczna,

➢ usługi kulturotwórcze i oświatowe, np. muzea, teatry, przedszkola, szkoły i uczelnie wyższe (w zakresieedukacji),

➢ usługi naukowo-badawcze, np. biura projektowe oraz instytuty naukowo-badawcze i uczelnie wyższe (wzakresie prowadzenia badań naukowych i badawczych),

➢ usługi administracyjno-organizatorskie, np. administracja samorządowa,

➢ usługi polityczno-społeczne, np. biura poselskie.

➢ Ze względu na odbiorców, usługi dzielimy na trzy grupy:

➢ usługi produkcyjne – usługi dla producentów i biznesu, które obejmują wszelką działalność nieprodukcyjną, wspierającą produkcję (rolnictwo, przemysł i same usługi), zarówno w sferze zarządzania, projektowania, jak i organizacji, np.:

➢ projektowanie, działalność naukowo-badawcza, obsługa finansowa, reklama, naprawa i konserwacja maszyn, gospodarka magazynowa, doradztwo prawne, finansowe i związanie z badaniem rynku;

➢ usługi konsumpcyjne – usługi dla konsumentów, wśród których wydzielić można dwie sfery:

➢ usługi materialne, obejmujące: transport, łączność, handel, gastronomię, usługi naprawcze, finanse i ubezpieczenia oraz gospodarkę komunalną,

➢ usługi niematerialne, wśród których znajduje się: nauka, oświata, służba zdrowia, opieka społeczna, kultura, sztuka, kultura fizyczna i rekreacja;

➢ usługi ogólnospołeczne – usługi dla jednostek gospodarki narodowej oraz społeczeństwa, które obejmują:

➢ administrację państwową,

➢ wymiar sprawiedliwości,

➢ działalność ubezpieczeniową i związaną z pośrednictwem finansowym,

➢ organizacje społeczne,

➢ obronę narodową.

➢ Różnorodność usług wpływa na powstanie różnych klasyfikacji (wzajemnie ujednoliconych wobec siebie):

➢ Polska Klasyfikacja Działalności (PKD z 2007 r.) – podział na rodzaje działalności społeczno-gospodarczej,realizowanej przez dane podmioty gospodarcze:

➢ w jej ramach wyszczególnia się 5 poziomów obejmujących:

➢ sekcje, działy, grupy, klasy i podklasy;

➢ Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług (PKWiU z 2015 r.) – jest klasyfikacją produktów wytwarzanych w Polsce,

➢ w jej ramach funkcjonuje 7 poziomów:

➢ sekcje, działy, grupy, klasy, kategorie, podkategorie i pozycje,

➢ dla pierwszych czterech poziomów PKWiU 2015 przyjęto jako kryterium podziału produktów ich pochodzeniezdefiniowane przez PKD 2007.

➢ PKD i PKWiD są ze sobą spójne oraz integralnie związane i zharmonizowane z klasyfikacjamimiędzynarodowymi.

Symbolsekcji

Nazwy sekcji wg PKD 2007 Nazwy sekcji wg PKWiU 2015

E*dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność

związana z rekultywacjąusługi dostarczania wody, ścieki i odpady oraz usługi związane z ich

rekultywacją

F* budownictwo obiekty budowlane i roboty budowlane

Ghandel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając

motocyklehandel hurtowy i detaliczny. naprawa pojazdów samochodowych, włączając

motocykle

H transport i gospodarka magazynowa transport i gospodarka magazynowa

I działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi usługi związane z zakwaterowaniem i usługi gastronomiczne

J informacja i komunikacja usługi w zakresie informacji i komunikacji

K działalność finansowa i ubezpieczeniowa usługi finansowe i ubezpieczeniowe

L działalność związana z obsługą rynku nieruchomości usługi związane z obsługą rynku nieruchomości

M działalność profesjonalna, naukowa i techniczna usługi profesjonalne, naukowe i techniczne

N działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca usługi administrowania i usługi wspierające

Oadministracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia

społeczneusługi administracji publicznej i obrony narodowej; usługi w zakresie

obowiązkowych zabezpieczeń społecznych

P edukacja edukacja

Q opieka zdrowotna i pomoc społeczna usługi w zakresie opieki zdrowotnej i pomocy społecznej

R działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją usługi kulturalne, rozrywkowe, sportowe i rekreacyjne

S pozostała działalność usługowa pozostałe usługi

Tgospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe

produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzebyusługi gospodarstw domowych. różnorodne wyroby i usługi gospodarstw

domowych na potrzeby własne

U organizacje i zespoły eksterytorialne usługi świadczone przez organizacje międzynarodowe i eksterytorialne

*Sekcje E i F bywają łączone z przemysłem

➢ Według ekonomistów zajmujących się tą dziedziną gospodarki, można sformułować pewne prawidłowościdotyczące usług:

➢ zatrudnienie w usługach oraz wartość udziału w tworzeniu PKB jest jednym z mierników poziomu rozwojugospodarczego;

➢ w krajach słabo rozwiniętych gospodarczo zatrudnienie w usługach jest niskie, wynosi 10-30% (tak samo jakudział w tworzeniu PKB, który wynosi około 25%),

➢ wyjątek stanowią kraje o rozwiniętej turystyce;

➢ w krajach Europy Środkowo-Wschodniej zatrudnienie w usługach wynosi 40-70%,

➢ oznacza to, że usługi są słabo rozwinięte w odniesieniu do ogólnego poziomu rozwoju gospodarczego tych państw,

➢ Wynika to z faktu, że po II wojnie światowej stawiano głównie na rozwój przemysłu, licząc, że to powinno przyczynićsię do ich rozwoju gospodarczego (kraje socjalistyczne bloku wschodniego hamowały rozwój sektora usług);

➢ w krajach wysoko rozwiniętych, określanych mianem postindustrialnych, w usługach pracuje 60-80% ogółuzatrudnionych (wysoki jest też udział w tworzeniu PKB – powyżej 70%), z zaznaczającą się wyraźną tendencją dodalszego wzrostu,

➢ kraje te jako pierwsze przechodziły rewolucję przemysłową i przeszły już restrukturyzację gospodarki, której efektembyło dostosowanie do wymagań rynku,

➢ kraje te wprowadziły wiele rozwiązań w zakresie automatyzacji produkcji oraz posiadają nowoczesne rolnictwo,

➢ w krajach tych stawia się także na naukę i szkolnictwo wyższe (zdobywanie kwalifikacji zawodowych i późniejszy ichrozwój) oraz rozwój gałęzi wysokich technologii.

➢ Obecnie udział usług w strukturze zatrudnienia oraz tworzenia PKB praktycznie we wszystkich krajachświata wzrasta.

➢ Jest to prawidłowość wynikająca z faktu, że:

➢ udział usług w strukturze zatrudnienia wzrasta wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym państwa.

➢ Zgodnie z tym wyszczególniono trzy fazy rozwoju gospodarczego.

➢ W krajach przedindustrialnych (przedprzemysłowych):

➢ dominują usługi kluczowe dla funkcjonowania społeczeństw, podstawowe o zasięgu lokalnym, np.:

➢ handel, usługi bytowe (mieszkaniowe, remontowo-budowlane), szkolnictwo podstawowe, ochrona zdrowia (podstawowa),

➢ usługi są mocno zacofane technologicznie,

➢ niewielkie znaczenie odgrywa komputeryzacja;

➢ często nie ma nawet dostępu do Internetu,

➢ znaczna część usług świadczona jest w ramach pracy dorywczej,

➢ na tym etapie znajduje się obecne:

➢ większość krajów Afryki (poza RPA i większością państw Afryki Północnej),

➢ najbiedniejsze kraje Azji Południowo-Wschodniej i Południowej (np. Bangladesz, Afganistan, Pakistan, Birma, Laos i Wietnam).

➢ W krajach industrialnych:

➢ zyskują na znaczeniu usługi produkcyjne – usługi dlaproducentów i biznesu, które wspierając produkcję:

➢ w rolnictwie (mechanizacja rolnictwa) przyczyniają siędo spadku znaczenia tego działu i wzrostu znaczeniausług,

➢ w przemyśle przyczyniają się do rozwoju gospodarki itym samym pobudzają także i wzrost ich znaczenia dlaktórych świadczą różne usługi;

➢ silnie rozwijają się usługi związane z transportem ioświatą (największe znaczenie odgrywają szkołyzawodowe) oraz tzw. usługi ogólnospołeczne(administracja i wojsko);

➢ od połowy tej fazy na usługi przypada największyodsetek pracujących,

➢ na tym etapie znajduje się obecne:

➢ większość krajów Ameryki Południowej, np. Brazylia,Paragwaj, Peru i Gujana,

➢ niektóre kraje azjatyckie, np. Indie, Chiny (są już prawiew następnej fazie), Kazachstan oraz państwa arabskie(Irak, Iran i Arabia Saudyjska).

➢ W krajach postindustrialnych (poprzemysłowych):

➢ następuje dalej niemal nieustannym wzrost znaczenia usług, kosztem pozostałych działów gospodarki (przemysłu i rolnictwa; następuje niemal całkowity zanik tradycyjnych zawodów, tj. szewc i krawiec),

➢ prężnie rozwijają się usługi wyspecjalizowane, świadczone przez agencje handlowe, reklamowe (walka o klienta poprzez reklamy), turystyczne (w krajach tych wzrasta czas wolny od pracy – rośnie zainteresowanie turystyką), jednostki finansowe, bankowe, ubezpieczeniowe i prawnicze oraz działalność edukacyjna (jednostki naukowo-badawcze i uczelnie wyższe), kulturalna i branża medyczna (ludność dba o swój stan zdrowia oraz coraz dłużej żyje), a także opieka społeczna,

➢ największy wpływ na to ma ciągłe podnoszenie kwalifikacji oraz wzrost wykształcenia społeczeństw będących w tej fazie rozwoju;

➢ coraz większe odgrywa przemysł wysokich technologii, wymagający technologii informatycznych i innych wysoko specjalistycznych usług,

➢ gałęzie te są silne powiązane z sektorem usług, który pełni dla nich wiele usług;

➢ na tym etapie znajduje się obecne kraje najbardziej zglobalizowane:

➢ większość krajów Europy (Polska, Niemcy, Francja, Włochy i Wielka Brytania),

➢ USA i Kanada,

➢ Japonia, Korea Południowa i Australii,

➢ niektóre kraje Ameryki Południowej (Argentynie i Urugwaju),

➢ w niektórych tzw. azjatyckich tygrysach (Indonezja, Tajlandia, Malezja).

I - ROLNICTWO II - PRZEMYSŁ III - USŁUGI

Algieria 21,1 11,7 24,3 33,1 54,6 55,2Arabia Saudyjska 6,1 4,3 4,8 19,9 22,5 23,4 74 73,2 71,8Argentyna 0,7 3,0 3,0 22,7 24,1 23,9 76,6 72,9 73,1Austria 5,8 5,2 4,8 30,3 24,9 25,7 63,9 69,9 69,5Brazylia 20,6 16,0 20,0 22,0 59,4 62Chiny 50,0 36,7 22,5 28,7 27,5 34,6Dania 3,3 2,4 2,5 25,2 19,6 19,2 71,5 78 78,3Egipt 29,6 28,2 28,0 21,3 25,3 24,1 49,1 46,5 47,9Filipiny 37,1 33,3 30,4 16,2 15,0 15,9 46,7 51,7 53,7Finlandia 6,0 4,4 4,2 27,2 23,2 21,8 66,8 72,4 74Francja 4,1 2,9 2,8 26,3 22,1 20,4 69,6 75 76,8Gracja 17,4 12,4 13,6 22,6 19,6 15,0 60 68 71,4Hiszpania 6,7 4,2 4,2 30,8 23,0 19,5 62,5 72,8 76,3Izrael 2,2 1,7 1,1 23,7 20,4 17,5 74,1 77,9 81,4Japonia 5,1 4,0 3,7 31,2 26,3 25,8 63,7 69,7 70,5Kazachstan 35,5 28,3 24,2 16,3 18,7 19,8 48,2 53 56Meksyk 18,0 13,1 13,4 26,8 25,5 23,9 55,2 61,4 62,7Niemcy 2,6 1,6 1,4 33,5 28,4 28,1 63,9 70 70,5Nigeria (z 2004 r.) 44,6 11,5 43,9Peru 25,7 24,5 17,7 18,0 56,6 57,5Polska 18,8 13,0 11,5 30,8 30,3 30,5 50,4 56,7 58Rumunia 42,8 31,0 28,3 26,2 28,3 28,9 31 40,7 42,8Turcja 36,0 23,7 21,1 24,0 26,2 27,9 40 50,1 51Wielka Brytania 1,5 1,2 1,2 25,1 19,1 18,8 73,4 79,7 80

➢ Struktura zatrudnienia w poszczególnych krajach jest bardzo zróżnicowana.

➢ Wynika to głównie w różnych warunkach rozwoju gospodarczego oraz rozwijającej się specjalizacji w określonymrodzaju usług.

KrajBudowni-

ctwoHandel; naprawa pojazdów

Transport i gospodarka

magazynowa

Zakwate-rowanie

i gastronomia

Działalność profesjonalna,

naukowa i techniczna

Administracja publiczna i obrona

narodowa

Edukacja

Opieka zdrowotna

i pomoc społeczna

Pozostałe

Arabia Saudyjska 15,9% 16,9% 4,1% 3,4% 1,5% 2,0% 14,2% 6,4% 35,6%

Belgia 8,4% 15,7% 6,4% 4,0% 6,0% 6,8% 11,2% 16,8% 24,7%

Bułgaria 10,1% 24,4% 8,4% 7,3% 4,4% 5,3% 8,9% 7,7% 23,5%

Czechy 12,1% 17,3% 8,7% 5,7% 6,5% 3,8% 9,6% 10,4% 25,9%

Filipiny 11,0% 31,0% 11,6% 7,2% 0,9% 4,7% 5,4% 2,1% 26,1%

Francja 7,9% 15,3% 6,4% 4,2% 6,6% 4,6% 8,8% 17,3% 28,9%

Japonia 10,1% 22,0% 7,5% 7,8% 4,2% 5,7% 6,0% 14,9% 21,8%

Kazachstan 11,9% 22,7% 10,3% 2,5% 3,3% 3,2% 16,7% 7,7% 21,7%

Meksyk 10,3% 30,7% 5,8% 10,0% 3,5% 3,8% 7,9% 4,1% 23,9%

Niemcy 8,8% 18,1% 6,2% 4,9% 7,0% 6,3% 8,4% 16,0% 24,3%

Norwegia 9,0% 15,5% 6,2% 3,3% 6,9% 4,6% 10,1% 23,2% 21,2%

Polska 11,2% 21,7% 8,8% 3,2% 5,3% 4,3% 11,8% 8,9% 24,8%

Rumunia 14,5% 25,2% 9,8% 4,1% 4,4% 4,2% 7,1% 8,4% 22,3%

Turcja 12,5% 23,4% 7,3% 8,8% 4,5% 7,5% 8,6% 6,4% 21,0%

Ukraina 9,8% 27,5% 10,2% 3,1% 3,1% 2,0% 13,3% 10,1% 20,9%

Wielka Brytania 8,3% 14,9% 5,5% 5,9% 7,9% 5,3% 11,8% 15,2% 25,2%

➢ Polski sektor usług:

➢ zatrudnia ponad połowę ludności aktywnej zawodowo (około 58%);

➢ wytwarza około 65% wartości dochodu narodowego brutto;

➢ znajduje się głównie w rękach prywatnych:

➢ zatrudnienie w firmach prywatnych wynosi prawie 75%,

➢ w firmach państwowych około 25%;

➢ niektóre usługi są silnie sfeminizowane (np. edukacja, ochrona zdrowia);

➢ występuje duże przestrzenne zróżnicowanie:

➢ silny niedorozwój usług na wsi oraz wschodniej, północno-wschodniej i południowo-wschodniej części kraju

➢ niektóre usługi posiadają większościowy kapitał zagra-niczny:

➢ bankowość (wyjątek stanowią: PKO BP i banki spółdzielcze),

➢ handel.

Budownictwo; 11,2%

Handel; naprawa pojazdów; 21,7%

Transport i gospodarka magazynowa; 8,8%

Zakwate-rowanie i gastronomia; 3,2%

Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna; 5,3%

Administracja publiczna i obrona narodowa; 4,3%

Edukacja; 11,8%

Opieka zdrowotna i pomoc społeczna; 8,9%

Pozostałe; 24,8%

➢ KOMUNIKACJA to dział gospodarki narodowej obejmujący:

➢ transport:

➢ usługi związane z przewozem osób i towarów oraz przesyłanieenergii;

➢ łączność:

➢ usługi dotyczące przekazywania informacji na odległość.

➢ Ciągły rozwój komunikacji może zapewnić państwu zarówno sprawne funkcjonowanie, jak i stanowiważny motor napędowy rozwoju gospodarczego poszczególnych krajów świata.

➢ Firmom oraz zwykłym ludziom zapewnia ona możliwość nawiązywania kontaktów międzyludzkich orazwymiany doświadczeń i poglądów.

➢ Przyśpiesza ona znacznie globalizację na świecie.

➢ Przyczynia się do integracji społeczeństw.

➢ Wzrost znaczenia komunikacji wynika głównie ze:

➢ wzrostu popytu na usługi komunikacyjne,

➢ wzrostu mobilności ludności świata,

➢ bogacenia się ludności (szczególnie w krajach średnio i wysoko rozwiniętych),

➢ postępu naukowego na świecie (powstają nowe rodzaje usług),

➢ wzrostu znaczenia nauki, w której Internet zaczyna pełnić coraz ważniejszą rolę.

➢ Wraz z rozwojem gospodarczym zmienia się struktura potrzeb komunikacyjnych:

➢ W krajach słabiej rozwiniętych, szczególnie tych znajdujących się w fazie industrialnej, największe znaczenieodgrywa transport (kraje te często stawiają na przemysł wydobywczy, który wymusza rozwój transportu,umożlwiającego przewóz surowców mineralnych),

➢ W krajach wysoko rozwiniętych, znajdujących się w fazie postindustrialnej, największe znaczenie zaczynaodgrywać (szczególnie od połowy tej fazy) łączność (szczególnie telekomunikacja), zwiększająca swojeznaczenie kosztem transportu.

➢ Łączność (przekazywanie informacji) w tych krajach odgrywa ważną rolę w szybko zyskujących na znaczeniudziałach, tj. edukacja, szkolnictwo wyższe, działalność naukowo-badawcza, finanse, ubezpieczenia i reklama.

➢ W przypadku tych usług transport odgrywa dużo mniejsze znaczenie.

Materiały pomocnicze do naukiOpracowane w celach edukacyjnych (niekomercyjnych)

Opracowanie i redakcja: Sławomir DmowskiKontakt: kontakt@geografia24.eu

WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE- KOPIOWANIE ZABRONIONE -