PRZEŁOM ANTYPOZYTYWNISTYCZNY A

BADANIA SPOŁECZNE

dr Joanna Nawój-PołoczańskaKatedra Pedagogiki Ogólnej

DYSTYNKTYWNE CECHY ONTOLOGICZNE, EPISTEMOLOGICZNE I METODOLOGICZNE DOKTRYNY POZYTYWISTYCZNEJ I HUMANISTYCZNEJ

REGUŁY DOKTRYNY POZYTYWISTYCZNEJ

1.Fenomenalizm2. Reguła nominalizmu3. Prawda lub fałsz4. Reguła metodologicznej

jedności nauki

2

DZIEDZICTWO NEOPOZYTYWIZMU: model badacza1. Uprawia pewien typ badań, głównie są to badania

surveyowe (oparte np. na wywiadzie kwestionariuszowym).

2. Indukcjonista, według którego właściwą metodą budowania twierdzenia jest uogólnienie.

3. Wstrzemięźliwy w doborze terminów, pojęć i ostrożny w swoich wnioskowaniach.

4. Dąży do eliminowania wszelkich ocen ze swoich tekstów naukowych.

3

Przełom antypozytywistyczny: Wilhelm Dilthey „Rozumieniem nazywamy proces, w którym na podstawie

zmysłowo danych przejawów życia psychicznego osiągamy poznanie”,

„Proces, w którym na podstawie znaków z zewnątrz dostarczanych przez zmysły poznajemy sferę wewnętrzną, nazywamy rozumieniem”

„Rozumienie, traktowane we wskazywanym szerokim zakresie, jest najbardziej

fundamentalnym postępowaniem dla wszystkich dalszych operacji nauk humanistycznych”

„teoriopoznawcza, logiczna i metodyczna analiza rozumienia jest jednym z głównych zadań dla uzasadnienia nauk humanistycznych”

W. Dilthey: Pisma estetyczne. Warszawa 1982

4

Obiektywistyczny model poznania

rzeczywistość jest czymś przyczynowo zewnętrznym i niezależnym wobec poznania,

prawdziwość bądź fałszywość naszych przekonań należy do natury świata, do którego one się odnoszą.,

dualizm świat – wiedza, rozdział rzeczywistości badanej od wiedzy.,

sukces poznawczy polega na adekwatnym odzwierciedleniu obiektywnej rzeczywistości -wiedza jest odkrywana,

prawda znajduje się na zewnątrz wiedzy, języka i kultury,

okoliczności społeczne mogą wywierać jedynie uboczny i przeszkadzający wpływ na proces uzyskiwania wiedzy.

5

Obiektywistyczny model poznaniaKategorie o kluczowym znaczeniu:

zgodność z rzeczywistością lub podobieństwo do niej,

korespondencja z rzeczywistością, zawartość prawdziwościowa twierdzeń, przeciwstawienie podmiot – przedmiot.

6

Konstruktywistyczny model poznania wiedza ma charakter społeczny i kulturowy, to, co postrzegamy jako rzeczywistość, jest konstruowane w

ramach uregulowanych kulturowo praktyk społecznych, w tym także poznawczych,

prawdziwość przekonań zależy więc od kontekstu społecznego, w jakich one występują,

usunięty zostaje dualizm świat – wiedza - poznanie uwikłane jest w praktykę społeczną,

fakt naukowy to zawsze tylko interpretacja, rzeczywistość, jeśli nawet istnieje, jest wcześniej kulturowo

przefiltrowana. sukces poznawczy polega na uzyskaniu ustaleń zgodnych z

aktualnie obowiązującymi zasadami danej dyscypliny, kultura wyznacza granice naszego poznania,

7

Konstruktywistyczny model poznania

Kategorie o kluczowym znaczeniu:

konsensus i jego zakres społeczny, definicja sytuacji, naturalizacja instytucji, schemat pojęciowy, kultura, przeciwstawienie system – otoczenie

8

Naturalizm

wszystko jest naturalne, a zatem wszystko należy do świata natury – powinno być badane z użyciem metod właściwych dla tego świata

nauki społeczne należy budować według wzorów nauk przyrodniczych. Mówiąc o wzorach nauk przyrodniczych, ma się zwykle na myśli strukturę i metody nomologicznych nauk o przyrodzie, tj. nauk stawiających sobie za zadanie uzasadnienie twierdzeń zwanych prawami naukowymi.

9

Antynaturalizm powstaje ze zbytniego ubóstwa zainteresowań naturalizmu,

który nie dostrzega wielu problemów, nauk społecznych nie da się budować według wzorów nauk

przyrodniczych,

1. W naukach społecznych nie posiadamy uzasadnionych i powszechnie przyjętych praw ani teorii, analogicznych do praw i teorii nauk przyrodniczych. Znalezienie takich praw jest niemożliwe.

2. W naukach społecznych niemożliwy jest obiektywizm właściwy naukom przyrodniczym.

3. Wyjaśnianie zjawisk społecznych jest odmienne od wyjaśniania przyrodniczego. Wyjaśnianie przyrodnicze zjawisk społecznych za pomocą praw empirycznych jest niemożliwe i/lub niezadowalające.

4. Badacz zjawisk społecznych musi opierać się m.in. na introspekcji, która jest metodą bezpośredniego poznania, niedostępną badaczowi przyrody.

10

Paradygmat normatywny

rzeczywistość opiera się na wspólnych normach,

źródłem porządku społecznego jest fakt, że w społeczeństwie obowiązują te same normy, które są przekazywane w procesie socjalizacji nowym uczestnikom danej zbiorowości,

wspólne normy zostają zinternalizowane i w konsekwencji uznane za swoje,

zachowania zgodne z normą są sankcjonowane pozytywnie, natomiast zachowania niezgodne z normą — negatywnie.

11

Paradygmat interpretatywny

źródłem ładu społecznego jest proces negocjacji znaczeń,

rzeczywistość społeczna tworzy się ustawicznie, poprzez interpretację na każdym poziomie organizacji zbiorowości,

przypisywanie znaczenia (np. danej sytuacji społecznej) może być zjawiskiem w pełni samoświadomym, ale może być także nie w pełni uświadomione.

12

Trzy płaszczyzny rozróżniania paradygmatów 1. Czym jest interakcja społeczna?interakcja wyznaczona jest przez prawa rządzące rzeczywistością

społeczną. interakcja nie przebiega całkowicie dowolnie, jest uporządkowana, ale to uporządkowanie nie wynika z ogólnych praw czy obowiązujących w społeczeństwie norm. Interakcja nie jest określona przed jej rozpoczęciem, ale tworzy się w trakcie interakcji, rozumianej jako proces.

Kategoria roli społecznej

rola społeczna jest przeważnie odgrywana w związku z posiadanym przez jednostkę statusem. role nie są odgrywane, ale są tworzone w procesie wzajemnego monitorowania się; są tworzone dzięki temu, że ludzie ciągle zajmują się podejmowaniem punktu widzenia innego.

2. Problematyka zgody poznawczej (konsensusu poznawczego)

3. Problematyka norm

13

Różnica metodologiczna

paradygmat normatywny: metodologia pozytywistyczna i techniki ilościowe,

paradygmat interpretatywny: metodologia jakościowa i techniki jakościowe (np. jakościowa analiza materiałów biograficznych, jakościowa analiza materiałów interakcyjnych, w tym: zapisów wideo, eksperymenty mikrosocjologiczne).

14