Programy Promocji Zdrowia

Definicja promocji zdrowia

• „Promocja Zdrowia to połączenie różnego rodzaju działań edukacyjnych i wsparcia - środowiskowego, politycznego, społecznego, ekonomicznego, prawnego i taktycznego - sprzyjających zdrowiu”

* Według Green’a i Kreuter’a

Edukacja

• Diagnoza edukacyjna umożliwia określenie przyczyn zachowania przynoszącego niekorzyści zdrowotne (są to tzw.

• czynniki predysponujące,

• czynniki wzmacniające,

• czynniki umożliwiające.

Matryca Promocji Zdrowia:

• Matryca ta stanowi narządzie do planowania rozwiązywania problemów zdrowotnych.

• Jej celem jest nie tylko ułatwienie planowania, ale również przybliżenie rozumienia edukacji i wsparcia, które mają nadrzędne znaczenie w promocji zdrowia.

• Matryca promocji zdrowia ilustruje dynamikę rozwoju problemu zdrowotnego (naturalnej historii choroby oraz jej rozwoju i powikłań) i umożliwienie opracowania wskaźników skuteczności / efektywności nowej technologii medycznej oraz prewencyjnych działań instytucji opieki zdrowotnej.

Matryca Promocji Zdrowia:

• Matrycę podzielono na 4 obszary:1. Zdrowie Pozytywne, działania mające na celu

ogólne wzmocnienie zdrowia jednostki poprzez: systematyczny trening fizyczny, podniesienie wydolności fizycznej itd. Działania te są bardzo podobne do profilaktyki pierwotnej choroby niedokrwiennej serca.

2. Prewencję Pierwotną, działania mające na celu ograniczenie ekspozycji na czynniki szkodliwe poprzez zmianę nawyków i zachowań.

Matryca Promocji Zdrowia:

• 4 obszary Matrycy Promocji Zdrowia:3. Prewencję Drugorzędową, czyli

identyfikacja grup wysokiego ryzyka wystąpienia choroby i wczesna diagnostyka osób w początkowym stadium choroby

4. Prewencję Trzeciorzędową, czyli leczenie chorych i rehabilitacja w celu przywrócenia możliwości pełnienia ról społecznych.

Matryca Promocji Zdrowia:

• Każdy z obszarów Matrycy Promocji Zdrowia został podzielony na 8 części:

1) Cele edukacyjne, czyli wstępne zakreślenie obszaru wiedzy, jaki należy

posiadać, by właściwie chronić się przed chorobami, umiejętności jakie są potrzebne do tego by właściwie

chronić się przed chorobami i móc wykorzystać wiedzę w tym zakresie,

wstępnie powinno się określić postawy, jakie ma grupa wobec chorób na poszczególnych etapach profilaktyki (chorych cechuje bardzo duża motywacja do działania na rzecz zdrowia, a zdrowych nie),

określamy zachowania prozdrowotne i antyzdrowotne jakie można zaobserwować w danej grupie.

Matryca Promocji Zdrowia:

• 8 częściowy podział obszarów Matrycy Promocji Zdrowia

2) Cele wspierające edukację tzw. ułatwienia, działania mające na celu umożliwienie dostępu do: informacji, specjalisty, badań diagnostycznych, kursów, szkoleń itp.

Matryca Promocji Zdrowia:

• 8 częściowy podział obszarów Matrycy Promocji Zdrowia

3) Cele zdrowotne, Czyli jaki efekt zdrowotny będziemy chcieli uzyskać i jak go zmierzymy.

Matryca Promocji Zdrowia:

• 8 częściowy podział obszarów Matrycy Promocji Zdrowia

4) Odwracalność dysfunkcji, w którym etapie prewencji najlepiej będzie podjąć działanie, by osiągać najlepsze efekty.

Matryca Promocji Zdrowia:

• 8 częściowy podział obszarów Matrycy Promocji Zdrowia

5) Cechy uczenia się klienta, cechy grupy na każdym etapie prewencji

Matryca Promocji Zdrowia:

• 8 częściowy podział obszarów Matrycy Promocji Zdrowia

6) Serwis kadry, kto i kiedy będzie potrzebny do realizacji zaplanowanych działań

Matryca Promocji Zdrowia:

• 8 częściowy podział obszarów Matrycy Promocji Zdrowia

7) Koszty indywidualne, ile nauczyciele muszą

wydać ze swojej kieszeni do realizacji zaplanowanych działań na każdym etapie profilaktyki

Koszty społeczne, jakie koszty ponosi społeczeństwo na każdym z etapów profilaktyki

Matryca Promocji Zdrowia:

• 8 częściowy podział obszarów Matrycy Promocji Zdrowia

• 8) Normy prawne jakie ustawy i przepisy pozwolą nam działać by wprowadzać zaplanowane działania na poszczególnych etapach profilaktyki.

Procedura promocji zdrowia w działaniu

• Każdy z programów promocji zdrowia powinien opierać się na właściwych modelach teoretycznych, sprawdzonych empirycznie.

• Najczęściej do tworzenia projektów wykorzystuje się model PRECEDE – PROCEED, oparty na wszechstronnej i wieloaspektowej diagnozie rzeczywistości – umożliwiającej poprawną konceptualizację i realizację programu.

Rodzaje diagnoz w modelu PRECEDE PROCEED

• W części PRECEDE rozróżnia się pięć rodzajów diagnozy: społeczną, epidemiologiczną, behawioralno-środowiskową, edukacyjno-organizacyjną oraz administracyjną - opisują one etapy planowania.

Diagnoza społeczna

• Diagnoza społeczna – to oszacowanie jakości życia w aspekcie czynników społecznych, określa interesujące nas cechy populacji docelowej, dzięki niej rozpoznajemy problemy zdrowotne danej populacji, możemy wyłonić właściwą populację do konkretnego programu promocji zdrowia, lub dobrać odpowiedni program promocji zdrowia do potrzeb danej populacji.

Diagnoza epidemiologiczna

• Diagnoza epidemiologiczna – uwzględnia wskaźniki epidemiologiczne jako elementy oceny zdrowotnej społeczności, uwzględniając zauważalne trendy i kierunki, pozwala sprawdzić, czy wybrany w programie problem zdrowotny jest kluczowy dla danej populacji, (w przypadku tego programu zapadalność, chorobowość z powodu chorób układu pokarmowego wśród pracowników zakładów objętych projektem).

Diagnoza behawioralno- środowiskowa

• Diagnoza behawioralno- środowiskowa - dzięki identyfikacji behawioralnych i niebehawioralnych czynników ryzyka, wskazaniu siły związku determinant behawioralnych z danym problemem zdrowotnym, możemy zidentyfikować zachowania zdrowotne istotnie przyczyniające się do powstania problemu opisanego w negatywnych wskaźnikach w diagnozie epidemiologicznej.

Diagnoza behawioralno- środowiskowa

• Mając zachowania zdrowotne istotnie przyczyniające się do powstania problemu możemy przeanalizować:

1. jaką grupa celowa dysponują wiedzą na temat szkodliwości tych zachowań,

2. jaki jest stosunek (ocena) badanej grupy do danego zachowania,

3. jak postrzegane (wpływ społeczny) jest to zachowanie w populacji,

4. jakie umiejętności posiadane przez badaną grupę można wykorzystać do rozwiązania danego problemu (Self-efficacy).

NP. „Ankietowani wdychają dym z wypalanych papierosów”

• Wiedza:• Nie znają szkodliwych skutków palenia tytoniu (wpływ

dymu tytoniowego na występowanie chorób układu pokarmowego)

• nie wiedzą, że bierne palenie tytoniu prowadzi do różnych chorób układu pokarmowego,

• nie wiedzą, że nie palenie tytoniu i nie eksponowanie się na palenie bierne jest ważnym elementem profilaktyki chorób układu pokarmowego – nie występuje zjawisko kumulowania się czynników ryzyka np. niewłaściwej diety i innych czynników szkodliwych,

NP. „Ankietowani wdychają dym z wypalanych papierosów”

• Ocena (+/-):• cenią sobie wolność wyboru,• palenie ich uspokaja,• palenie pozwala lepiej myśleć, poprawia koncentrację,• sama czynność palenia tytoniu poprawia kontakty

towarzyskie,• ankietowani boją się negatywnych skutków palenia,• palący boją się chorób odtytoniowych, • odczuwają już pierwsze dolegliwości ze strony układu

oddechowego, pokarmowego.

NP. „Ankietowani wdychają dym z wypalanych papierosów”

• Wpływ społeczny:

• w najbliższym otoczeniu osoby również palą tytoń, brak wzorców,

• wiele osób obecnie rzuca palenie decyduje się zerwać z nałogiem, panuje moda na niepalenie i zdrowy styl życia.

NP. „Ankietowani wdychają dym z wypalanych papierosów”

• Self-efficacy:

• nie umieją zmotywować się do zerwania z nałogiem,

• nie umieją stosować technik radzenia sobie z głodem nikotynowym lub sposobów ograniczenia palenia tytoniu,

• nie potrafią budować motywacji do niepalenia.

Diagnoza edukacyjna i organizacyjna

• Po wybraniu zachowania, które poddamy modyfikacji przechodzimy do:

• Diagnozy edukacyjnej i organizacyjnej – umożliwia ona określenie determinant zachowania i w konsekwencji jego zmianę poprzez działania ukierunkowane bezpośrednio na zachowanie lub jego determinanty. Według Green’a i Kreuter’a ukierunkowana jest ona na trzy czynniki:

• Predysponujące – odnoszą się do postaw, wartości i przekonań indywidualnych,

• Wzmacniające – to normy obyczajowe,• Umożliwiające – odnoszą się do dostępności serwisu i /

lub do barier różnych systemów.

• Mając określone zachowania, których związek z problemem zdrowotnym jest najsilniejszy (wyniki z diagnozy behawioralno-środowiskowej) można zaplanować działania (media plan) mające na celu modyfikację tych zachowań w kierunku sprzyjającym zdrowiu.

• Efekty tych działań można mierzyć wyznaczając odpowiednie cele szczegółowe, które wynikają z tego co chcemy przekazać pracownikom czego chcemy ich nauczyć

Cele szczegółowe

• Cele szczegółowe determinują z kolei pytania jakie mają znaleźć się w ankiecie pre-testu i post-testu.

Ankietowani wdychają dym z wypalanych papierosów. 

Cel edukacyjnyKategoria (co?)

Narzędzie (jak?)

Wskaźnik (czym?) Termin (kiedy?)

1) Po zakończeniu programu wszyscy pracownicy będą potrafili wymienić co najmniej 5 szkodliwych skutków palenia tytoniu. 

wiedzakwestionariusz ankiety /test

1. Liczba osób, która poprawnie wymieni co najmniej 5 szkodliwych skutków palenia tytoniu, w tym:- liczba kobiet- liczba mężczyzn- wiek uczestników- rodzaju zakładu pracy- staż pracy- miejsce zamieszkania uczestników programu - wykształcenie 2. Liczba osób, które nie potrafiły poprawnie, wymienić co najmniej 5 szkodliwych skutków palenia tytoniu w tym:- liczba kobiet- liczba mężczyzn- wiek uczestników- rodzaju zakładu pracy- staż pracy- miejsce zamieszkania uczestników programu - wykształcenie 

Ankieta / test - przed przystąpieniem do programu - bezpośrednio po ukończeniu programu.- 3 do 6 miesięcy po ukończeniu programu   

Ankietowani wdychają dym z wypalanych papierosów.

Po zakończeniu etapu edukacyjnego 25% spośród palących weźmie udział w terapii rzucania palenia.

wiedza

kwestionariusz ankiety / test

1. Liczba osób, które wzięły udział w terapii rzucania palenia. w tym:- liczba kobiet- liczba mężczyzn- wiek uczestników- rodzaju zakładu pracy- staż pracy- miejsce zamieszkania uczestników programu - wykształcenie 2. Liczba osób, które nie wzięły udziału w terapii rzucania palenia. w tym::- liczba kobiet- liczba mężczyzn- wiek uczestników- rodzaju zakładu pracy- staż pracy- miejsce zamieszkania uczestników programu - wykształcenie 

Ankieta / test - przed przystąpieniem do programu - bezpośrednio po ukończeniu programu.- 3 do 6 miesięcy po ukończeniu programu     

Następnie określamy jakie działania należy podjąć, by

osiągnąć zaplanowaną zmianę zachowania.

Ankietowani wdychają dym z wypalanych papierosów.

FazaGrupa celowaNauczyciele województwa podkarpackiego

Treść przekazu 

Kanał 

Źródło 

Uwaga(jak przyciągnąć uwagę grupy)

Pracownicy zakładów produkcyjnych na terenie województwa podkarpackiego    

Pozytywne skutki abstynencji tytoniowej

Plakat, ulotka, reklama

promotorzy zdrowia, lekarze, zakładowi liderzy, firmy farmaceutyczne produkujące preparaty ułatwiające rzucenie palenia

Zrozumienie(zrozumienie istoty problemu przez grupę)

Brak wiedzy na temat szkodliwych skutków palenia czynnego i biernego tytoniu Brak wiedzy na temat przyczyn chorób układu pokarmowego. Brak wiedzy na temat objawów świadczących o zmianach patologicznych układu pokarmowego.   

Pozytywne skutki abstynencji tytoniowejUświadomienie pracownikom, że schorzenia układu pokarmowego wynikają także z palenia tytoniuUświadomienie pracownikom, że schorzenia układu pokarmowego związane z paleniem tytoniu dotyczą wszystkich palaczy.

Plakat Wykład - prezentacja multimedialna,materiały edukacyjne: ulotki, broszury, plakaty, filmy instruktażowe, Ankieta / test

Lekarze specjaliści, promotorzy zdrowia,  

Ankietowani wdychają dym z wypalanych papierosów.

Postawa(jak grupa zapatruje się na dany problem)

- nie lubią ograniczania wolności wyboru, - rzucenie palenia postrzegają jako kłopotliwe, - boją się przybrania na wadze po rzuceniu palenia. Pozytywne: - obecnie panuje moda na niepalenie, - szeroko prowadzona jest kampania przeciw paleniu w całej Unii Europejskiej także i w Polsce.

Wyjaśnienie, abstynencja tytoniowa zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób układu pokarmowegoWyjaśnienie pracownikom, że schorzenia układu pokarmowego wynikają także z palenia tytoniuUświadomienie pracownikom, że schorzenia układu pokarmowego związane z paleniem tytoniu dotyczą wszystkich palaczy.

Plakat Wykład prezentacja multimedialna,, dyskusja, Ankieta / test

Lekarze specjaliści, promotorzy zdrowia,  

Wpływ społeczny(jaki wpływ na nasze działania będzie miało otoczenie)

Negatywny:- osoby z najbliższego otoczenia palą tytoń, brak wzorców modeli do naśladowania,- brak programów edukacyjnych.- brak zainteresowania własnym zdrowiem.Pozytywne:- przeważająca większość osób niepalących może wywierać wpływ na palaczy. 

- uświadomienie niepalącym wysokiej szkodliwości palenia biernego.- uświadomienie prawa do życia w środowisku wolnym od dymu tytoniowego - niedopuszczanie do konfliktów pomiędzy pracownikami (np. przerwy w pracy na papierosa, których nie maja niepalący)

Plakat prezentacja multimedialna,, dyskusja,   Ankieta / test

Specjaliści, Kierownictwo zakładu pracy, Liderzy grup pracowniczych   

Ankietowani wdychają dym z wypalanych papierosów.

Self-efficacy(przekonanie o umiejętności –kompetencji realizacji zachowanń)

Brak umiejętności budowy motywacji do zerwania z nałogiem Brak umiejętności stosowania technik radzenia sobie z głodem nikotynowym.Brak umiejętności protestowania, kiedy pali się w towarzystwie osoby niepalącej

Wskazanie miejsc gdzie prowadzone są terapie pomocy w rzuceni nałogu.Wyraźne wyznaczenie zamkniętych miejsc gdzie wolno palić tytoń, tak by szanować niepalących.

Pokaz dla konsumenta,   Ankieta / test

promotorzy zdrowia psycholog

Zachowanie i podtrzymanie

Ciągłe wzbudzanie motywacji do rzucenia nałogu i wytrwania w abstynencji tytoniowej

Zorganizowanie grup terapeutycznych pracujących z psychologiem

Ankieta/test  

Psycholodzy WOMP w Rzeszowie Dyrektor WOMP w Rzeszowie, zakładowi liderzy

Diagnoza administracyjno - polityczna

• Diagnoza administracyjno - polityczna – umożliwia opracowanie strategii i przygotowanie programu do wdrożenia w oparciu o istniejące regulacje i politykę lub wskazanie deficytów, będących barierą dla implementacji.

Podsumowując PRECEDE:

• Diagnoza społeczna pozwala dobrać grupę, epidemiologiczna sprawdzi trafność naszego wyboru, behawioralno-środowiskowa pozwoli wyłonić interesujące nas zachowania, silnie związane z problemem, edukacyjno-organizacyjna pozwoli zaplanować, jak zmienić te zachowania, kto i jak ma zadziałać i jakich spodziewamy się efektów oraz administracyjno-polityczna upewni nas że projekt jest zgodny z prawem.

PROCEED • wdrożenie – rozpoczyna się, gdy program został

zaakceptowany od zmiany barier organizacyjnych i stopniowego rozprzestrzeniania informacji o programie, – ocena składa się z trzech faz:

• ocena wdrażania

• (Program został podzielony na etapy, działania w każdym etapie zależą od opracowanego harmonogramu, często wyznacza się ścieżkę krytyczną, by wiedzieć jakimi dysponujemy rezerwami czasowymi na poszczególnych etapach)

• ocena zmiany zachowania i / lub jego determinant,

• (informacje zbieramy za pomocą pretestu i posttestu i oceniamy deklarowane zachowania).

• ocena efektów końcowych – wyrażonych jakością życia oraz wskaźnikami epidemiologicznymi.

• (ocenę taką będzie można przeprowadzić dopiero po kilku latach od rozpoczęcia działań)

Cele projektu:

 • Problem zdrowotny:

W Polsce choroby układu pokarmowego są ogromnym problemem, ponieważ dotyczą kilkunastu procent populacji, a odsetek ten stale rośnie.

• Cel strategiczny: Eliminacja czynników ryzyka występowania chorób układu pokarmowego.

• Cel główny programu: Ograniczenie zakresu zjawiska palenia tytoniu przez pracowników zakładów pracy

• Uczestnik programu – osoba, która uczestniczyła we wszystkich zajęciach przewidzianych w ramach programu.

Przykładowe cele szczegółowe:

• - Po zakończeniu programu wszyscy pracownicy będą potrafili wymienić co najmniej 5 szkodliwych skutków palenia tytoniu.

• - Po zakończeniu etapu edukacyjnego 25% spośród palących weźmie udział w terapii rzucania palenia.

• - U 100% osób biorących udział w programie zostanie rozpoznany stopień uzależnienia od nikotyny i dobrana właściwa metoda rezygnacji z palenia.

• - 85% osób uczestniczących w szkoleniach z zakresu szkodliwości palenia będzie umiało wymienić 5 negatywnych skutków biernego palenia.

• - Po zakończeniu programu u pracowników systematycznie stosujących farmakoterapie spadnie liczba palących o 30%.