Program nauczania przyrody w klasach 4–6 szkoły...

1

Spis treści

1. Założenia programu………………………………………………………………. 2

2. Uwagi o realizacji programu z orientacyjnym przydziałem godzin ……………... 3

3. Odniesienie treści nauczania do podstawy programowej ………………………... 7

4. Zakres treści nauczania, szczegółowe cele kształcenia, szczegółowe cele wychowania, sposoby osiągania celów

..……………………………………….... 8

5. Oczekiwane osiągnięcia ucznia …………………………………………….……. 34

6. Propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć uczniów ………….. 37

Program nauczania przyrody

w klasach 4–6 szkoły podstawowej

„Tajemnice przyrody”

z modyfikacją Renaty Salabura

31.08.2012

2

Warszawa 2012

3

1. Założenia programu

Głównym celem nauczania w szkole podstawowej jest wyposażenie uczniów w niezbędną wiedzę dającą solidne podstawy do poznawania

przedmiotów przyrodniczych w gimnazjum, oraz skorelowane z tą wiedzą umiejętności. Rozwojowi intelektualnemu i psychomotorycznemu

ucznia powinien towarzyszyć rozwój sfery emocjonalnej, społecznej i etycznej. Realizacja tych założeń powinna odbywać się podczas realizacji

nauczania w szkole podstawowej, w tym na lekcjach przyrody. Poniższy program nauczania przyrody „Tajemnice przyrody” jest zgodny z

rozporządzeniem MEN z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w

poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17). Program uwzględnia określone w podstawie programowej cele kształcenia

(wymagania ogólne), treści nauczania (wymagania szczegółowe), a także umiejętności ponadprzedmiotowe sformułowane we wstępnej części

podstawy oraz założenia wychowawcze wynikające z treści przyrodniczych. Koncepcja programu oparta jest na najnowszych osiągnięciach

dydaktyki czynnościowej, pedagogiki i psychologii. Program uwzględnia wszystkie elementy zalecane w rozporządzeniu MEN z dnia 8 czerwca

2009 r. w sprawie dopuszczania do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do

użytku szkolnego podręczników (Dz. U. z 2009 r. Nr 89, poz. 730), czyli:

szczegółowe cele kształcenia i wychowania,

treści zgodne z treściami nauczania zawartymi w podstawie programowej kształcenia ogólnego,

sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania, z uwzględnieniem możliwości indywidualizacji pracy w zależności od potrzeb i

możliwości uczniów oraz warunków, w jakich program będzie realizowany,

opis założonych osiągnięć ucznia,

propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć ucznia.

4

Układ materiału nauczania dostosowany jest do możliwości poznawczych uczniów klas 4–6 szkoły podstawowej, uwzględnia też

indywidualne potrzeby edukacyjne zarówno uczniów zdolnych, zainteresowanych przedmiotem, jak również tych, którzy mają trudności w

nauce. Naukę przyrody rozpoczyna się od realizacji treści społecznych, dzięki czemu dzieci uczą się właściwego funkcjonowania w klasie i

szkole, a także budowania poprawnych relacji w kontaktach międzyludzkich. Następnie czwartoklasiści zapoznają się z najbliższą okolicą,

zjawiskami atmosferycznymi, które można obserwować na co dzień, uczą się posługiwać przyrządami służącymi do pomiarów i obserwacji.

Zostają również wprowadzeni w zagadnienia dotyczące budowy i funkcjonowania organizmu człowieka oraz problematykę zdrowotną.

Najbliższe im elementy środowisk: lądowego i wodnego oraz panujące w nich zależności poznają podczas wycieczek i zajęć terenowych.

W kolejnych latach edukacji przyrodniczej uczniowie poznają Polskę, a następnie strefy krajobrazowe świata. W klasach 5 i 6 zostają

wprowadzone treści dotyczące budowy materii, zachodzących w przyrodzie prostych zjawisk optycznych, akustycznych, mechanicznych,

magnetycznych i elektrycznych oraz przemian chemicznych, które można zaobserwować na co dzień. Duży nacisk położono na efektywne

poznawanie otaczającego świata poprzez realizację zajęć terenowych, prowadzenie doświadczeń, obserwacji i pomiarów.

Program ma strukturę modułową (jest zbudowany z części, których kolejność w mniejszym lub większym stopniu można zmieniać bez

szkody dla całości programu), układ treści dostosowany jest do pór roku, co w dużym stopniu ułatwia realizację zajęć poza salą lekcyjną.

Program jako dokument opisuje całościowo zakres kształcenia przyrodniczego na II etapie edukacyjnym. Ułatwieniem rocznego planowania

pracy nauczyciela jest orientacyjny przydział godzin przeznaczonych na realizację poszczególnych działów programowych, uwzględniający

lekcje w terenie, powtórzenia, a w klasie 6 także lekcje powtórzeniowe przed sprawdzianem. Dodatkowym elementem programu jest odniesienie

treści nauczania do podstawy programowej przez wskazanie numerów szczegółowych wymagań zawartych w podstawie programowej,

realizowanych w poszczególnych działach. W realizacji założeń niniejszego programu nauczania pomocne są publikacje serii „Tajemnice

przyrody” – podręczniki z płytami CD-ROM oraz ich obudowa dydaktyczna, w której skład wchodzą: zeszyty ćwiczeń, multimedialne

podręczniki dla nauczycieli, filmy edukacyjne, a także Książki Nauczyciela z płytami CD-ROM i „Pomysły na lekcje”. „Pomysły na lekcje”

zawierają propozycje przeprowadzenia lekcji oraz artykuły dydaktyczne pomocne nauczycielom w codziennej pracy. W Książkach Nauczyciela

znajdują się rozkłady materiału, plany wynikowe, sprawdziany w dwóch wersjach podstawowych i trzeciej, z zadaniami trudniejszymi , testy

diagnozujące oraz konkursy przyrodnicze.

2. Uwagi o realizacji programu z orientacyjnym przydziałem godzin

5

Zgodnie z założeniem podstawy programowej, że „dziecko najwięcej uczy się, działając”, w podręczniku zamieszczone zostały instrukcje

„Krok po kroku”, w których jasno, precyzyjnie opisano sposoby działań poznawczych uczniów, np. wyznaczanie głównych kierunków

geograficznych za pomocą kompasu i gnomonu, orientowanie mapy, wykonanie zielnika. Dużym ułatwieniem planowania i prowadzenia

obserwacji i doświadczeń są instrukcje „Na własne oczy”. Poznawanie i rozpoznawanie gatunków występujących w najbliższej okolicy ułatwią

ilustrowane tablice opatrzone nagłówkiem „Rozpoznaj”.

2.1. Klasa 4

Naukę przyrody w klasie 4 rozpoczynamy od realizacji treści społecznych: prezentujemy postawy pozwalające kształtować właściwe relacje

międzyludzkie i eliminować czynniki wpływające negatywnie na samopoczucie w szkole i w domu. Omawiamy zagadnienia z zakresu

planowania codziennych czynności, właściwego urządzenia miejsca do nauki, sposobów skutecznego uczenia się, przestrzegania zasad zdrowego

stylu życia. Właściwa realizacja tych treści, a także częste odwoływanie się do nich, pozwolą wykształcić u uczniów umiejętności przydatne w

dalszej edukacji i życiu zawodowym. Następnie uczniowie poznają najbliższą okolicę, uczą się prowadzenia obserwacji, planowania,

przeprowadzania doświadczeń i dokumentowania wyników badań. Dopełnieniem realizacji tych treści powinny być zajęcia terenowe i

wycieczki, których miejsce i czas trwania będą uzależnione od możliwości organizacyjnych szkoły. Zajęcia terenowe mogą być planowane jako

kilkugodzinne holistyczne obserwacje, jako badania będące podsumowaniem omawianych w danym dziale programowym zagadnień,

ewentualnie jako godzinne lub krótsze wyjścia na boisko szkolne lub do pobliskiego parku.

Realizując zagadnienia dotyczące budowy i funkcjonowania organizmu człowieka, problematyki zdrowotnej oraz bezpieczeństwa w domu i

poza nim, możemy skorzystać z pomocy pielęgniarki szkolnej, ratownika medycznego, funkcjonariusza straży miejskiej lub straży pożarnej.

Zapewnijmy uczniom bezpośredni kontakt z osobami, które bardzo często ratują życie innych ludzi, dbają o ich zdrowie i bezpieczeństwo, dajmy

możliwość zadawania im pytań.

W okresie wiosennym proponujemy poznawanie środowiska wodnego i lądowego: obserwacje warunków życia i przystosowań organizmów

do środowiska, w którym żyją; określanie zależności między organizmami żyjącymi w poszczególnych środowiskach; wskazywanie różnic

między tymi środowiskami.

Po każdym dziale programowym proponujemy lekcję podsumowującą i sprawdzian opanowanych wiadomości i umiejętności.

6

Tabela 1. Orientacyjny przydział godzin w klasie 4

Lp. Dział programu Liczba godzin*

1 Poznajemy najbliższe otoczenie (+ lekcja organizacyjna) 6

2 Odkrywamy tajemnice warsztatu przyrodnika 14 (+4)

3 Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych 9 (+2)

4 Odkrywamy tajemnice życia 7

5 Odkrywamy tajemnice ciała człowieka 16

6 Odkrywamy tajemnice zdrowia 9

7 Odkrywamy tajemnice życia w wodzie 11 (+3)

8 Odkrywamy tajemnice życia na lądzie 9 (+6)

*W nawiasie podano liczbę godzin przeznaczonych na zajęcia terenowe Razem: 81 (+15) = 96

2.2. Klasa 5

Uczeń klasy 5 ma już pewien zasób umiejętności przyrodniczych i wiedzy o najbliższej okolicy, które są podstawą do realizacji treści

dotyczących krain geograficznych Polski. Edukację przyrodniczą rozpoczynamy jednak od zapoznania uczniów z zagadnieniami dotyczącymi

mapy, które będą utrwalane w ciągu całego roku oraz w klasie 6. Szczególną uwagę zwracamy na pojęcie skali mapy oraz umiejętność

posługiwania się podziałką liniową. Przy omawianiu Polski niezbędne jest przekazanie ogólnych informacji dotyczących jej podziału

administracyjnego, położenia w Europie, zapoznanie z państwami sąsiadującymi. W celu dokładnego zaznajomienia uczniów z istotną dla

każdego mieszkańca naszego kraju problematyką, sugerujemy spotkanie z przedstawicielami samorządu lokalnego lub wycieczkę do stosownego

urzędu.

Dużą wagę przykładamy do przybliżenia uczniom zagadnień dotyczących sposobów i form ochrony przyrody. Realizację tych treści

planujemy na jesień, przed omawianiem pasów ukształtowania powierzchni Polski, gdy pogoda sprzyja prowadzeniu lekcji poza salą.

Proponujemy organizację dłuższych zajęć terenowych, podczas których uczniowie przeprowadzą badanie stanu czystości lokalnego środowiska,

a następnie, na zasadzie analizy porównawczej, odniosą sformułowane wnioski do stanu środowiska omawianych krain geograficznych Polski.

7

W trakcie realizacji zagadnień dotyczących pasowego ukształtowania powierzchni Polski nie tylko zwracamy uwagę na położenie

geograficzne czy gospodarkę, lecz także omawiamy główne miasta, skarby kultury oraz formy ochrony przyrody. Nieodłącznym elementem

procesu przekazywania wiedzy powinno być kształcenie umiejętności korzystania z mapy.

Kolejny dział przybliża uczniom zagadnienia dotyczące budowy i różnorodności roślin zarodnikowych, roślin nasiennych oraz grzybów.

Zwracamy uwagę na przystosowania omawianych organizmów do środowiska, ich cechy charakterystyczne, gatunki chronione i niebezpieczne

dla człowieka. W tym dziale proponujemy również realizację dłuższych zajęć terenowych poświęconych rozpoznawaniu omawianych

organizmów, ale też poznawaniu najbliższego rezerwatu przyrody lub parku narodowego.

W ostatnim dziale wprowadzamy uczniów w świat drobin. Badamy właściwości ciał stałych, cieczy i gazów, analizujemy zjawiska

elektryczne, rozszerzalność cieplną ciał szukamy w najbliższym otoczeniu odniesień do poznanych zjawisk i procesów. Zwróćmy uwagę na

zasady bezpiecznego posługiwania się urządzeniami elektrycznymi oraz na skutki ich nieprzestrzegania.

W trakcie wszystkich zajęć praktycznych sugerujemy, by zgodnie z zaleceniami podstawy programowej, wykorzystywać substancje

znajdujące się w najbliższym otoczeniu ucznia, znane mu i bezpieczne. Uczniowie powinni wiele ćwiczeń wykonywać indywidualnie lub

w zespołach, powinni notować przebieg i wyniki obserwacji oraz formułować wnioski.

Podobnie jak w klasie 4, po każdym dziale programowym proponujemy lekcję podsumowującą i sprawdzian opanowanych wiadomości i

umiejętności.



1 Odkrywamy tajemnice map (+ lekcja organizacyjna) 11 (+1)

2 Poznajemy naszą ojczyznę 12

3 Poznajemy sposoby ochrony przyrody 8 (+4)

4 Poznajemy krajobrazy pobrzeży i nizin 12

5 Poznajemy krajobrazy wyżyn i kotlin podkarpackich 8

6 Poznajemy krajobrazy gór 8

7 Odkrywamy tajemnice świata roślin i grzybów 11 (+8)

8

8 Odkrywamy tajemnice materii 12


2.3. Klasa 6

Realizację treści przyrodniczych w klasie 6 rozpoczynamy od zapoznania uczniów z budową Układu Słonecznego, następnie omawiamy

zjawiska magnetyczne w przyrodzie oraz ruchy Ziemi (obrotowy i obiegowy) i ich następstwa. Umiejętność pracy z mapą rozwijamy poprzez

naukę określania położenia punktu na kuli ziemskiej.

Omawiając świat zwierząt, zwracamy uwagę na ich budowę zewnętrzną, przystosowania do środowiska życia oraz wzajemne zależności,

szczególnie pokarmowe. Bardzo dużą wagę przywiązujemy do kształcenia umiejętności rozpoznawania wybranych gatunków poprzez pracę z

atlasami, planszami dydaktycznymi, filmami oraz własne obserwacje w terenie. W ramach realizacji zajęć terenowych proponujemy wycieczkę

do ogrodu zoologicznego, muzeum przyrodniczego lub sklepu zoologicznego, w celu przeprowadzenia obserwacji wybranych gatunków

zwierząt.

Bardzo obszernym działem tematycznym jest przegląd krajobrazów Ziemi. Omawiając warunki geograficzne poszczególnych stref,

doskonalimy u uczniów umiejętności odczytywania i analizy informacji przedstawionych w postaci wykresów i tabel. Sugerujemy korzystanie z

czasopism, filmów, internetu, organizowanie spotkań z podróżnikami, odwoływanie się do wspomnień i obserwacji uczniów z wyjazdów za

granicę.

W kolejnym dziale przybliżamy uczniom klasyfikację substancji, z którymi spotykają się na co dzień. Wykorzystując dostępne i bezpieczne

substancje, uczymy uczniów, jak przygotowywać i rozdzielać mieszaniny, badamy wpływ różnych czynników na szybkość tworzenia

roztworów. Analizujemy przemiany, dzielimy je na odwracalne i nieodwracalne oraz wskazujemy, że w niektórych przemianach bardzo ważną

rolę odgrywa tlen.

Treści na ostatnim etapie edukacji przyrodniczej w szkole podstawowej dotyczą występujących w przyrodzie zjawisk fizycznych: ruchów, sił

oraz zjawisk świetlnych i akustycznych. Starajmy się w prosty i przystępny sposób pokazać uczniom obecność i użyteczność tych zjawisk w

codziennym życiu każdego człowieka, np. za pomocą pokazów i obserwacji zjawisk przyrodniczych.

Podobnie jak w klasach 4 i 5, po każdym dziale programowym proponujemy lekcję powtórzeniową i sprawdzian opanowanych wiadomości i

umiejętności.

9

W orientacyjnym przydziale godzin przed sprawdzianem szóstoklasisty zaplanowaliśmy przypomnienie, utrwalenie i uogólnienie treści

realizowanych w klasach 4 i 5. Jest to krótki, 3-godzinny blok ćwiczeniowo-powtórzeniowy na bazie treści nauczania realizowanych w klasach 4

i 5.

Po omówieniu wybranych gatunków istot żywych oraz przeglądzie krajobrazów Ziemi wskazane jest krótkie przedstawienie uczniom historii

życia na Ziemi oraz problematyki globalnych zagrożeń środowiska i możliwych działań na rzecz jego ochrony. Te zagadnienia wykraczają poza

podstawę programową, dlatego proponujemy ich realizację po sprawdzianie szóstoklasisty.

Uczniowie szczególnie zainteresowani przyrodą w ciągu trzech lat nauki mają możliwość poszerzania swojej wiedzy dzięki zamieszczonym

w podręczniku rubrykom „Dowiedz się więcej”, ciekawostkom oraz odpowiednim do realizowanych treści stronom internetowym.

W ramach podsumowania edukacji przyrodniczej (po sprawdzianie szóstoklasisty) przeznaczamy 10 godzin na rozwijanie zainteresowań i

pasji przyrodniczych lub poszerzanie ogólnej wiedzy przyrodniczej uczniów.



1 Odkrywamy tajemnice naszej planety (+ lekcja organizacyjna) 19

2 Odkrywamy tajemnice świata zwierząt 12 (+5)

3 Poznajemy różnorodność krajobrazów Ziemi 19

4 Poznajemy substancje i mieszaniny 9

5 Poznajemy zjawiska fizyczne 12

6 Powtórzenie przed sprawdzianem 3

7 Odkrywamy, jak się zmienia Ziemia 7 (po sprawdzianie)

8 Z przyrodą na ty… – czyli utrwalamy sposoby odkrywania tajemnic przyrody

10 (po sprawdzianie)


3. Odniesienie treści nauczania do podstawy programowej

10

Zapisy w programie nauczania nie muszą (a nawet nie powinny) być identyczne z zapisem wymagań szczegółowych w podstawie

programowej, jednak udokumentowanie ich zgodności pozwala na monitorowanie pracy nauczyciela, a także warunkuje pełną realizację treści

zawartych w podstawie programowej. Zestawienie tabelaryczne ułatwia uporządkowanie treści realizowanych w poszczególnych działach

programowych. W programie nauczania mogą wystąpić treści nieujęte w podstawie – dające możliwość rozwijania i poszerzania wiadomości i

umiejętności uczniów.

11

Tabela 4. Odniesienie treści nauczania do podstawy programowej

Klasa Nazwa i numer działu nauczania Punkty podstawy programowej

4

1. Poznajemy najbliższe otoczenie 1.1, 1.2, 1.3, 1.4, 1.5, 1.8, 9.13

2. Odkrywamy tajemnice warsztatu przyrodnika 1.6, 1.7, 1.8, 1.9, 2.1, 2.3, 2.4, 3.1, 4.1

3. Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych 2.2, 3.2, 3.3, 3.9, 3.10, 3.11, 3.12, 3.13, 14.4

4. Odkrywamy tajemnice życia 4.1, 4.4, 4.5, 4.6, 4.11, 4.12, 4.14

5. Odkrywamy tajemnice ciała człowieka 8.1 a), b), c), d), e), 8.2, 8.3, 8.4, 8.5, 8.6, 9.3, 9.5, 9.6, 9.13

6. Odkrywamy tajemnice zdrowia 1.9, 9.1, 9.2, 9.4, 9.7, 9.8, 9.9, 9.10, 9.11, 9.12, 10.4

7. Odkrywamy tajemnice życia w wodzie 4.8, 4.9, 4.10, 4.11, 4.12, 12.3

8. Odkrywamy tajemnice życia na lądzie 4.2, 4.3, 4.4, 4.6, 4.7, 4.13, 4.14, 5.3

5

1. Odkrywamy tajemnice map 2.5, 2.6, 2.7

2. Poznajemy naszą ojczyznę 7.1, 7.6

3. Poznajemy sposoby ochrony przyrody 5.1, 5.2, 5.3, 5.4, 5.5, 6.8, 7.4, 10.6

4. Poznajemy krajobrazy pobrzeży i nizin 7.2, 7.3, 7.4, 7.5

5. Poznajemy krajobrazy wyżyn i kotlin podkarpackich

7.2, 7.3, 7.4, 7.5

6. Poznajemy krajobrazy gór 7.2, 7.3, 7.4

7. Odkrywamy tajemnice świata roślin i grzybów 3.1, 4.4

8. Odkrywamy tajemnice materii 3.4, 3.6, 3.7, 3.8, 3.9, 6.1, 6.2, 6.3, 6.4, 6.5, 6.6, 6.8, 10.5, 10.7, 14.4

6

1. Odkrywamy tajemnice naszej planety 10.8, 11.1, 11.2, 11.3, 11.6, 11.7, 11.8, 12.1, 12.4

2. Odrywamy tajemnice świata zwierząt 4.4, 12.3, 13.3

3. Odkrywamy tajemnice kontynentów i oceanów 7.7, 12.2, 12.3, 13.1, 13.2, 13.3, 13.4

4. Poznajemy substancje i mieszaniny 3.5, 6.1, 6.2, 6.6, 6.7, 8.5, 14.1, 14.2, 14.3, 14.5, 14.6

12

5. Poznajemy zjawiska fizyczne 8.7, 8.8, 8.9, 8.10, 10.1, 10.2, 10.3, 10.4, 10.6, 11.4, 11.5, 15.1, 15.2, 15.3

6. Odkrywamy, jak zmienia się Ziemia Treści wykraczające poza podstawę programową

4. Zakres treści nauczania, szczegółowe cele kształcenia, szczegółowe cele wychowania, sposoby osiągania

celów

Treści nauczania, utożsamiane z materiałem nauczania, określają zakres przekazywanych uczniom informacji. Cele edukacyjne to

oczekiwane osiągnięcia ucznia w zakresie wiedzy, umiejętności i postaw. Osiągnięciu przez uczniów zakładanych celów służą procedury

rozumiane jako wszelkie podejmowane przez nauczyciela działania dydaktyczne. Przyroda jest przedmiotem dającym możliwości zastosowania

wielu metod i form pracy, wykorzystywania wszelkich dostępnych środków dydaktycznych oraz okazów naturalnych znanych uczniom z ich

najbliższego otoczenia. Służą temu zamieszczone w podręcznikach instrukcje „Krok po kroku” oraz „Na własne oczy”, które również

umożliwiają uczniom samodzielne wykonywanie ćwiczeń, przeprowadzanie obserwacji oraz badanie prostych zjawisk przyrodniczych.

Uczniowie szczególnie zainteresowani przyrodą mają możliwość poszerzenia wiedzy dzięki wykraczającym poza podstawę programową

treściom zatytułowanym „Dowiedz się więcej”. Uzupełnieniem i poszerzeniem bloków ćwiczeniowych zawartych w podręcznikach są zeszyty

ćwiczeń oraz karty pracy znajdujące się w „Pomysłach na lekcje”.

4.1. Klasa 4

DZIAŁ 1 – Poznajemy najbliższe otoczenie

Zakres treści nauczania:

13

Świat przyrody a lekcje przyrody i źródła informacji o przyrodzie. Przykłady czynników pozytywnie i negatywnie wpływających na

samopoczucie w szkole i w domu. Bezpieczeństwo w czasie przerw. Sposób urządzenia miejsca do nauki. Zasady skutecznego uczenia się.

Zasady zdrowego stylu życia. Planowanie zajęć w ciągu dnia i tygodnia.

Szczegółowe cele kształcenia:

Wiadomości

Uczeń:

wymienia źródła wiedzy o przyrodzie,

omawia sposoby bezpiecznego wykorzystania przerw,

wymienia zasady skutecznego uczenia się,

wyjaśnia, dlaczego należy planować codzienne czynności,

wymienia zasady zdrowego stylu życia.

Umiejętności

Uczeń:

wyszukuje informacje w różnych źródłach wiedzy przyrodniczej,

konstruuje własny plan dnia i plan tygodnia,

planuje urządzenie swojego miejsca do nauki.

Szczegółowe cele wychowania:

Uczeń:

przestrzega zasad właściwego korzystania z dodatkowych źródeł informacji (wyszukuje wiarygodne, sprawdzone źródła informacji,

podaje autorów i źródła uzyskanych informacji),

dba o właściwą atmosferę w szkole i w domu,

przestrzega zasad bezpieczeństwa w czasie przerw,

właściwie odnosi się do koleżanek, kolegów i pracowników szkoły,

wyjaśnia, na czym polega właściwe oświetlenie miejsca pracy, nauki,

uzasadnia potrzebę zmniejszenia hałasu np. podczas przerw, czy na dyskotece,

przestrzega zasad zdrowego stylu życia.

14

Sposoby osiągania celów:

rozmowa na temat sposobów poznawania przyrody,

rozmowa na temat właściwej atmosfery w szkole i w domu,

stworzenie listy możliwych sposobów bezpiecznego wykorzystywania przerw,

projektowanie miejsca do nauki dla ucznia,

pogadanka na temat zasad skutecznego uczenia się,

konstruowanie przykładowego planu dnia i planu tygodnia,

omówienie zasad zdrowego stylu życia.

DZIAŁ 2 – Odkrywamy tajemnice warsztatu przyrodnika


Składniki przyrody. Cechy życia. Rola zmysłów w poznawaniu przyrody. Przyrządy ułatwiające obserwację przyrody. Dokumentowanie

prowadzonych obserwacji i doświadczeń. Cechy obserwatora przyrody. Budowa kompasu. Główne i pośrednie kierunki geograficzne i sposoby

ich wyznaczania. Plan i mapa. Symbole graficzne stosowane na mapie (znaki topograficzne). Legenda. Orientowanie mapy. Zasady pielęgnacji

roślin doniczkowych i zwierząt. Zwierzęta gospodarskie.


Wiadomości

Uczeń:

wymienia ożywione i nieożywione składniki przyrody oraz wytwory działalności człowieka,

wymienia cechy życia,

omawia rolę zmysłów w poznawaniu przyrody,

omawia sposoby poznawania przyrody,

omawia przeznaczenie poszczególnych przyrządów ułatwiających obserwację przyrody (lornetki, lupy, mikroskopu),

wymienia etapy doświadczenia,

charakteryzuje cechy dobrego przyrodnika,

15

omawia budowę kompasu,

wymienia nazwy głównych i pośrednich kierunków geograficznych,

wymienia rodzaje map,

omawia sposoby orientowania mapy.

Umiejętności:

Uczeń:

wykazuje powiązania między ożywionymi i nieożywionymi składnikami przyrody,

obserwuje obiekty przyrodnicze gołym okiem i za pomocą przyrządów optycznych,

dokumentuje prowadzone obserwacje i doświadczenia,

wyznacza główne kierunki świata za pomocą kompasu i gnomonu,

odczytuje informacje z planu i mapy,

orientuje mapę,

zakłada, prowadzi i dokumentuje uprawę roślin doniczkowych,

prowadzi hodowlę wybranych zwierząt lub wybranego zwierzęcia.


Uczeń:

przestrzega zasad etycznych podczas prowadzenia obserwacji i doświadczeń,

przestrzega zasad współpracy w grupie,

właściwie odnosi się do ożywionych elementów przyrody,

wykazuje się dokładnością podczas pracy,

przestrzega zasad bezpieczeństwa podczas zajęć,

systematycznie i we właściwy sposób opiekuje się uprawianymi roślinami i hodowanymi zwierzętami.


wskazywanie w najbliższym otoczeniu ożywionych i nieożywionych składników przyrody oraz wytworów działalności człowieka,

planowanie, przeprowadzanie i dokumentowanie doświadczeń,

16

praktyczne wyznaczanie głównych kierunków geograficznych różnymi sposobami ze szczególnym uwzględnieniem użycia kompasu i

gnomonu,

odczytywanie z mapy informacji dotyczących położenia obiektów w terenie,

orientowanie mapy za pomocą kompasu i na podstawie obiektów w terenie,

zakładanie i dokumentowanie uprawy roślin i hodowli zwierząt.

Zajęcia terenowe:

prowadzenie prostych obserwacji za pomocą lupy i lornetki,

określanie kierunków geograficznych,

posługiwanie się mapą w terenie,

obserwacja wzrostu i rozwoju roślin.

Doświadczenia:

badanie wymagań życiowych wybranej rośliny (np. doniczkowej),

obserwacja wzrostu i rozwoju rośliny.

DZIAŁ 3 – Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych


Trzy stany skupienia wody. Czynniki wpływające na zmiany stanów skupienia wody. Składniki pogody. Przyrządy służące do pomiaru

składników pogody. Pomiar składników pogody. Obserwacje meteorologiczne. Prognoza pogody. Pozorna wędrówka Słońca w ciągu dnia.

Długość cienia a wysokość Słońca nad widnokręgiem. Wschód, górowanie i zachód Słońca w zależności od pory roku. Cechy pogody w różnych

porach roku. Zmiany zachodzące w przyrodzie w poszczególnych porach roku.


Wiadomości

Uczeń:

omawia zmiany stanu skupienia wody,

wymienia czynniki wpływające na zmianę stanu skupienia wody,

opisuje pogodę, uwzględniając wybrane składniki pogody,

17

omawia pozorną wędrówkę Słońca w ciągu dnia.

Umiejętności

Uczeń:

rozróżnia stany skupienia wody,

bada zmiany stanu skupienia wody,

porównuje cechy pogody i zmiany zachodzące w przyrodzie w różnych porach roku,

dokonuje pomiaru składników pogody (temperatury powietrza, opadów, ciśnienia atmosferycznego, kierunku i siły wiatru),

prowadzi i dokumentuje obserwacje meteorologiczne,

wskazuje miejsca wschodu i zachodu Słońca w zależności od pory roku.


Uczeń:

postępuje zgodnie ze wskazaniami nauczyciela,

dba o bezpieczeństwo własne i innych podczas wykonywania czynności przyrodnika (wybór miejsca do prowadzenia pomiarów i

obserwacji, wykonywanie pomiarów i prowadzenie obserwacji).


konstruowanie prostych przyrządów służących do pomiaru składników pogody,

pomiar i odczytywanie wskazań poszczególnych przyrządów mierzących składniki pogody,

tworzenie mapy pogody i prognozy pogody dla własnej miejscowości,

obserwacja widomej wędrówki Słońca w ciągu dnia,

obserwacja przyrody w poszczególnych porach roku,

obserwacja długości cienia w ciągu dnia.

Zajęcia terenowe:

pomiar składników pogody,

obserwacja pogody i przyrody jesienią.

Doświadczenia:

badanie wpływu różnych czynników na szybkość parowania wody,

18

badanie zjawiska skraplania,

badanie wpływu temperatury na stan skupienia wody,

wykazywanie obecności powietrza,

wykazywanie obecności ciśnienia atmosferycznego,

obserwacja długości cienia w ciągu dnia.

DZIAŁ 4 – Odkrywamy tajemnice życia


Cechy organizmów. Poziomy organizacji życia (od komórki do organizmu). Klasyfikacja organizmów. Sposoby odżywiania się organizmów.

Zależności pokarmowe między organizmami.


Wiadomości

Uczeń:

wymienia cechy organizmów,

omawia podział organizmów na królestwa,

charakteryzuje, popierając przykładami, sposoby odżywiania się organizmów,

podaje przykłady zależności pokarmowych między organizmami.

Umiejętności

Uczeń:

rozpoznaje poziomy organizacji życia,

wskazuje podobieństwa i różnice między organizmami,

przedstawia graficznie proste łańcuchy pokarmowe.


Uczeń:

wykazuje szacunek dla wszystkich form życia,

19

ocenia wpływ działalności człowieka na liczebność organizmów (pozytywny – np. ochrona przyrody, zarybianie zbiorników wodnych,

sadzenie lasów, i negatywny – np. kłusownictwo, zanieczyszczenie środowiska, rabunkowa gospodarka zasobami leśnymi itp.).


obserwacja cech organizmów,

obserwacje mikroskopowe komórek i tkanek; obserwacje makroskopowe narządów, układów narządów i organizmów,

omówienie poziomów organizacji życia,

wskazywanie przystosowań budowy ciała różnych gatunków zwierząt do ich sposobu odżywiania się,

graficzne przedstawianie zależności pokarmowych (łańcuchy pokarmowe).

DZIAŁ 5 – Odkrywamy tajemnice ciała człowieka


Podział produktów żywnościowych. Składniki pokarmowe i ich rola. Zasady prawidłowego odżywiania się. Budowa i funkcjonowanie układów:

pokarmowego, krwionośnego, oddechowego, ruchu, nerwowego i rozrodczego. Higiena układów: pokarmowego, krwionośnego, oddechowego,

ruchu, nerwowego i rozrodczego. Istota procesu oddychania. Uzyskiwanie i wykorzystanie energii. Rola narządów zmysłów. Okresy rozwojowe

człowieka (od zapłodnienia do starości). Higiena układu rozrodczego.


Wiadomości

Uczeń:

dzieli produkty żywnościowe ze względu na ich pochodzenie,

omawia rolę poszczególnych składników pokarmowych w organizmie,

omawia zasady prawidłowego odżywiania się,

omawia budowę i podstawowe funkcje układów: pokarmowego, krwionośnego, oddechowego, ruchu, nerwowego i rozrodczego,

wymienia zasady higieny omawianych układów narządów,

objaśnia istotę oddychania komórkowego,

omawia rolę, jaką odgrywają narządy zmysłów,

20

omawia zasady higieny narządów zmysłów,

charakteryzuje okresy rozwojowe człowieka.

Umiejętności

Uczeń:

wyjaśnia znaczenie informacji zamieszczanych na opakowaniach produktów spożywczych,

podaje przykłady produktów bogatych w białka, tłuszcze, cukry, witaminy i sole mineralne,

wskazuje na planszy dydaktycznej lub modelu położenie poszczególnych układów narządów człowieka,

wykazuje współdziałanie układów: krwionośnego, pokarmowego i oddechowego podczas uzyskiwania energii w oddychaniu

komórkowym,

rozpoznaje na zdjęciach lub ilustracjach okresy rozwojowe człowieka.


Uczeń:

przestrzega zasad zdrowego odżywiania się,

przestrzega podstawowych zasad higieny poszczególnych układów narządów.


odczytywanie informacji z opakowań produktów spożywczych,

analiza piramidy pokarmowej,

planowanie dziennego jadłospisu zgodnie z zasadami żywienia,

wskazywanie na planszach położenia narządów wchodzących w skład poszczególnych układów narządów,

prowadzenie prostych doświadczeń i pomiarów,

spotkanie z pielęgniarką szkolną lub ratownikiem medycznym.

Doświadczenia:

badanie składu wydychanego powietrza.

DZIAŁ 6 – Odkrywamy tajemnice zdrowia


21

Zasady postępowania z produktami spożywczymi. Negatywny wpływ wybranych organizmów (zwierząt, roślin, grzybów, bakterii) i wirusów na

zdrowie człowieka. Choroby zakaźne. Higiena przygotowywania posiłków. Choroby pasożytnicze. Zasady higieny skóry, włosów, paznokci,

odzieży oraz jamy ustnej. Dbałość o ubiór. Bezpieczeństwo w domu i poza domem. Trujące rośliny domowe i dziko rosnące. Zasady udzielania

pierwszej pomocy. Znaczenie symboli zamieszczanych na opakowaniach środków chemicznych. Uzależnienia i ich skutki. Zachowania

asertywne.


Wiadomości

Uczeń:

podaje przykłady organizmów (zwierząt, roślin, grzybów, bakterii) i wirusów negatywnie wpływających na zdrowie człowieka,

podaje przykłady chorób zakaźnych i pasożytniczych,

omawia zasady postępowania w przypadku zarażenia się chorobami zakaźnymi i pasożytniczymi,

omawia podstawowe zasady dbałości o własne ciało (skórę, jamę ustną, włosy, paznokcie) i o ubranie,

omawia zasady bezpiecznego korzystania z urządzeń domowych,

podaje przykłady miejsc poza domem, w których należy zachować szczególną ostrożność,

podaje przykłady skutków uzależnień.

Umiejętności

Uczeń:

objaśnia znaczenie symboli zamieszczanych na opakowaniach środków chemicznych,

rozpoznaje przykładowe organizmy negatywnie wpływające na zdrowie człowieka,

demonstruje poprawny sposób mycia rąk i zębów,

omawia sposoby udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej,

prezentuje postawę asertywną.


Uczeń:

przestrzega zasad dbałości o własne ciało i ubranie,

uzasadnia, że uzależnienia mają negatywny wpływ na funkcjonowanie organizmu człowieka,

stosuje się do przepisów ruchu drogowego,

22

respektuje zakazy (np. zakaz korzystania z kąpielisk, zakaz wstępu na tereny niebezpieczne lub chronione),

wyjaśnia, dlaczego należy szanować życie każdego człowieka.


prezentacja informacji na temat organizmów wywierających negatywny wpływ na zdrowie człowieka,

spotkanie z pielęgniarką i/lub przedstawicielem służb ratowniczych,

praktyczne ćwiczenia w udzielaniu pierwszej pomocy przedmedycznej,

odczytywanie informacji o chorobach zakaźnych i pasożytniczych oraz zasadach higieny z ulotek dostępnych w stacjach sanitarno-

epidemiologicznych lub ośrodkach zdrowia,

pokaz poprawnego sposobu mycia rąk i zębów,

odczytywanie i analiza informacji zamieszczanych na opakowaniach środków chemicznych,

rozmowa na temat uzależnień i ich skutków,

projekcje filmów na temat niebezpieczeństw poza domem i skutków uzależnień,

spotkanie z przedstawicielem policji lub straży miejskiej,

odgrywanie scenek, w których wyeksponowane są zachowania asertywne.

DZIAŁ 7 – Odkrywamy tajemnice życia w wodzie


Wody słodkie i wody słone. Rodzaje wód powierzchniowych. Warunki życia w wodzie. Rzeka. Glony i pierwotniaki. Życie w jeziorze. Życie w

morzu i oceanie. Zależności pokarmowe w środowisku wodnym.


Wiadomości

Uczeń:

podaje przykłady wód słodkich i słonych,

23

omawia warunki życia w wodzie,

omawia elementy budowy rzeki,

podaje przykłady glonów i pierwotniaków,

charakteryzuje strefy życia w jeziorze oraz w morzu i oceanie,

podaje przykłady zależności pokarmowych w środowisku wodnym.

Umiejętności

Uczeń:

rozpoznaje wybrane organizmy wodne,

określa przystosowania organizmów wodnych do miejsca, w którym żyją,

prowadzi obserwacje mikroskopowe i makroskopowe organizmów wodnych,

mierzy prędkość wody w rzece,

rozpoznaje elementy budowy rzeki,

układa proste łańcuchy pokarmowe w środowisku wodnym.


Uczeń:

uzasadnia konieczność dbałości o cieki i zbiorniki wodne znajdujące się w najbliższej okolicy oraz wymóg oszczędnego gospodarowania

zasobami wodnymi Ziemi,

wyjaśnia, że zniszczenie jednego gatunku wpływa na pozostałe organizmy żyjące w tym samym środowisku,

uzasadnia konieczność zachowania bezpieczeństwa w pobliżu zbiorników wodnych,

przestrzega zasad bezpieczeństwa podczas zajęć terenowych.


wskazywanie na mapie zbiorników wodnych,

obserwacja elementów budowy rzeki,

pomiar prędkości wody w rzece,

24

obserwacja mikroskopowa i makroskopowa organizmów wodnych,

wskazywanie przystosowań budowy organizmów do życia w wodzie,

wskazywanie łańcuchów pokarmowych w środowisku wodnym.

Zajęcia terenowe:

czynniki warunkujące życie w wodzie,

obserwacja pogody i przyrody jesienią,

obserwacja wzrostu i rozwoju roślin.

DZIAŁ 8 – Odkrywamy tajemnice życia na lądzie


Rodzaje skał. Gleba – powstawanie i rodzaje. Żyzność gleby. Rola organizmów glebowych. Warunki życia na lądzie. Warstwy lasu. Warunki

panujące w poszczególnych warstwach lasu. Organizmy żyjące w lesie. Rodzaje lasów. Warunki życia na łące. Życie na polu i w sadzie.

Zależności pokarmowe w środowisku lądowym.


Wiadomości

Uczeń:

wymienia rodzaje skał,

omawia etapy powstawania gleby,

omawia (objaśnia) rolę organizmów glebowych w tworzeniu warstwy próchnicznej,

omawia warunki życia na lądzie,

charakteryzuje warunki panujące w poszczególnych warstwach lasu,

wymienia przykładowe organizmy żyjące w poszczególnych warstwach lasu,

omawia warunki życia na łące,

charakteryzuje pole i sad.

Umiejętności

Uczeń:

25

rozpoznaje wybrane rodzaje skał,

porównuje żyzność poszczególnych rodzajów gleb,

rozpoznaje wybrane organizmy glebowe,

porównuje warunki życia w wodzie i na lądzie,

rozpoznaje wybrane organizmy leśne,

rozpoznaje drzewa rosnące w lasach liściastych i iglastych,

rozpoznaje wybrane organizmy żyjące na łące, na polu i w sadzie,

wskazuje zależności pokarmowe występujące w środowisku lądowym.


Uczeń:

uzasadnia konieczność dbałości o środowisko lądowe w skali lokalnej i globalnej,

wyjaśnia, w jaki sposób zniszczenie jednego gatunku wpływa na pozostałe organizmy żyjące w tym samym środowisku,

omawia zasady właściwego zachowania się w lesie,

uzasadnia konieczność zachowania bezpieczeństwa w kontaktach z napotkanymi zwierzętami leśnymi,

określa zasady właściwego zachowania w stosunku do roślin i zwierząt,

przestrzega zasad bezpieczeństwa podczas zajęć terenowych.


rozpoznawanie rodzajów skał występujących w najbliższej okolicy,

analiza planszy dydaktycznej przedstawiającej budowę gleby,

obserwacja działalności organizmów glebowych,

obserwacja warstw lasu i warunków panujących w poszczególnych warstwach,

rozpoznawanie wybranych roślin i zwierząt lądowych,

wskazywanie łańcuchów pokarmowych w lesie, na łące i polu oraz w sadzie.

Zajęcia terenowe:

obserwacja skał w najbliższej okolicy,

obserwacja mieszkańców lasu, ich budowy i warunków życia,

26

rozpoznawanie typów lasów i charakterystycznych dla nich gatunków drzew,

obserwacja organizmów występujących na łące i warunków, w jakich żyją,

obserwacja organizmów występujących na polu i w sadzie oraz warunków, w jakich żyją.

4.2. Klasa 5

DZIAŁ 1 – Odkrywamy tajemnice map


Skala. Podziałka liniowa. Formy terenu. Pomiary w terenie, szacowanie odległości i wysokości. Charakterystyka nizin, wyżyn, gór. Mapa

hipsometryczna.


Wiadomości

Uczeń:

wyjaśnia pojęcie skali,

wymienia rodzaje skal,

charakteryzuje niziny, wyżyny i góry.

Umiejętności

Uczeń:

posługuje się podziałką linową,

rozpoznaje formy terenu (w terenie, na modelu i na mapie poziomicowej),

wykonuje pomiary w terenie, szacuje odległości, wysokości,

posługuje się podziałką liniową,

rozpoznaje na mapie hipsometrycznej niziny, wyżyny i góry.

27


Uczeń:

wykonuje zadania zgodnie z instrukcją,

zachowuje zasady bezpieczeństwa własnego i innych podczas zajęć terenowych,

dokładnie wykonuje polecenia nauczyciela.


odczytywanie zapisów skali i podziałki liniowej,

wykonywanie pomiarów na mapie za pomocą podziałki liniowej

wykonywanie pomiarów odległości w terenie,

szacowanie wysokości w terenie,

wskazywanie na mapie położenia nizin, wyżyn, gór.

Zajęcia terenowe:

obserwacja form terenu w najbliższej okolicy.

DZIAŁ 2 – Poznajemy naszą ojczyznę


Ukształtowanie powierzchni Polski. Wody powierzchniowe Polski. Lasy Polski. Podział administracyjny Polski. Położenie i rola Polski w

Europie. Przegląd wybranych państw europejskich.


Wiadomości

Uczeń:

charakteryzuje ukształtowanie powierzchni Polski,

omawia rozmieszczenie lasów w Polsce,

omawia strukturę podziału administracyjnego Polski,

28

charakteryzuje wybrane kraje europejskie.

Umiejętności

Uczeń:

wskazuje na mapie Polski różne wody powierzchniowe,

wskazuje Polskę na mapie Europy,

wskazuje na mapie Europy państwa sąsiadujące z Polską, ich stolice oraz inne państwa.


Uczeń:

szanuje odrębność kulturową poszczególnych regionów Polski i wybranych krajów europejskich,

dostrzega piękno swojego regionu i kraju,

prezentuje postawę zrozumienia i tolerancji w stosunku do osób o odmiennych poglądach i kulturze.


wskazywanie na mapie Europy Polski i wybranych państw europejskich,

pogadanka na temat ukształtowania powierzchni Polski połączona ze wskazywaniem na mapie omawianych pasów rzeźby powierzchni

Polski,

przygotowanie prezentacji na temat swojego regionu,

spotkanie z przedstawicielem samorządu lokalnego,

przygotowanie prezentacji na temat wybranych krajów europejskich,

wycieczka do urzędu gminy lub miasta.

DZIAŁ 3 – Poznajemy sposoby ochrony przyrody


Zagrożenia środowiska przyrodniczego. Sposoby ratowania przyrody. Monitoring stanu środowiska. Wpływ środowiska na zdrowie człowieka.

Formy ochrony przyrody. Segregacja odpadów i możliwości ich ponownego wykorzystania. Sposoby oszczędzania energii elektrycznej.


29

Wiadomości

Uczeń:

wymienia źródła zagrożeń środowiska przyrodniczego,

wymienia sposoby ratowania przyrody,

podaje przykłady wpływu środowiska na zdrowie człowieka,

omawia formy ochrony przyrody w Polsce,

wykazuje wpływ gleby na przedmioty wykonane z różnych substancji,

podaje sposoby zabezpieczania przedmiotów przed wpływem gleby,

wyjaśnia sens segregacji odpadów,

podaje przykłady sposobów oszczędzania energii.

Umiejętności

Uczeń:

prowadzi monitoring stanu środowiska najbliższej okolicy,

prowadzi monitoring zużycia energii w domu,

wskazuje na mapie Polski położenie najbliższych parków narodowych i rezerwatów.


Uczeń:

wykazuje odpowiedzialność za stan środowiska w najbliższej okolicy,

proponuje działania służące propagowaniu idei ochrony środowiska,

uczestniczy w akcjach na rzecz ochrony środowiska.


pogadanka na temat zagrożeń środowiska i sposobów ochrony,

monitoring stanu środowiska w najbliższej okolicy,

przygotowanie akcji informacyjnej o stanie środowiska,

praca z mapą,

zgromadzenie i opracowanie informacji na temat zużycia energii oraz o możliwości oszczędzania energii w gospodarstwie domowym,

30

pogadanka na temat segregacji odpadów.

Zajęcia terenowe:

monitorowanie stanu czystości środowiska w najbliższej okolicy.

Doświadczenia:

badanie stanu zapylenia powietrza,

badanie stanu czystości wody w zbiornikach,

badanie wpływu wody i gleby na papier, folię, metale,

badanie wpływu detergentów na życie roślin i zwierząt,

badanie nawożenia i zasolenia na wzrost i rozwój roślin.

DZIAŁ 4 – Poznajemy krajobrazy pobrzeży i nizin


Warunki życia w Morzu Bałtyckim. Krajobraz pobrzeży. Przyroda pobrzeży. Pojezierze Mazurskie i Suwalskie – krajobraz, pogoda, przyroda,

atrakcje turystyczne. Krajobraz Nizin Środkowopolskich. Parki narodowe pobrzeży i nizin. Wielkomiejski krajobraz Warszawy. Zależność

między cechami krajobrazu a formami działalności człowieka. Walory turystyczne Gdańska i Warszawy.


Wiadomości

Uczeń:

omawia warunki panujące w Morzu Bałtyckim,

opisuje krajobraz nadmorski,

omawia charakterystyczne cechy krajobrazu pojeziernego,

wymienia atrakcje turystyczne pojezierzy,

omawia cechy krajobrazu nizinnego,

charakteryzuje krajobraz wielkomiejski.

Umiejętności

Uczeń:

31

wskazuje na mapie Polski parki narodowe położone w pasie nizin,

rozpoznaje chronione gatunki występujące na terenie omawianych parków narodowych,

rozpoznaje główne zabytki Warszawy i Gdańska,

wskazuje związek między cechami krajobrazu a formami działalności człowieka.


Uczeń:

przestrzega zasad ochrony przyrody,

respektuje zasady bezpieczeństwa podczas przebywania w pobliżu zbiorników wodnych,

prezentuje piękno omawianych krajobrazów,

przestrzega obowiązujących zasad tolerancji i współżycia społecznego.


wskazywanie na mapie omawianych pasów rzeźby powierzchni Polski,

omówienie charakterystycznych cech krajobrazu poszczególnych krain geograficznych,

planowanie trasy turystycznej po pojezierzach,

projekcja filmów lub przygotowanie prezentacji na temat osobliwości przyrodniczych omawianych parków narodowych,

przygotowanie prezentacji na temat zabytków Warszawy i Gdańska.

DZIAŁ 5 – Poznajemy krajobrazy wyżyn i kotlin podkarpackich


Przemysłowy krajobraz Wyżyny Śląskiej. Krajobraz Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Rolniczy krajobraz Wyżyny Lubelskiej.

Osobliwości i walory turystyczne Krakowa. Zależność między cechami krajobrazu a formami działalności człowieka. Parki narodowe wyżyn i

kotlin podkarpackich.


Wiadomości

32

Uczeń:

charakteryzuje krajobraz wyżyn, w tym wyżyny wapiennej,

wskazuje cechy charakterystyczne krajobrazu Wyżyn: Krakowsko-Częstochowskiej, Lubelskiej, Śląskiej,

charakteryzuje krajobraz przemysłowy,

charakteryzuje krajobraz rolniczy,

omawia osobliwości przyrodnicze poszczególnych parków narodowych,

wymienia główne zabytki Krakowa.

Umiejętności

Uczeń:

wskazuje na mapie Polski położenie omawianych wyżyn,

wskazuje na mapie Polski parki narodowe położone w pasie wyżyn i kotlin podkarpackich,

wskazuje związek między cechami krajobrazu a formami działalności człowieka,

wskazuje na mapie Polski występowanie krajobrazów przemysłowych,

wskazuje na mapie Polski występowanie krajobrazów rolniczych.


Uczeń:


przestrzega obowiązujących zasad tolerancji i współżycia społecznego,

wyraża przekonanie o konieczności ochrony osobliwości poszczególnych regionów,

prezentuje (na forum klasy lub szkoły) skarby kultury narodowej.


wskazywanie na mapie omawianych wyżyn,

omówienie charakterystycznych cech krajobrazu poszczególnych wyżyn,

prezentacja osobliwości turystycznych Krakowa,

projekcja filmów lub przygotowanie prezentacji na temat osobliwości przyrodniczych omawianych parków narodowych,

omówienie wpływu działalności człowieka na stan środowiska na przykładzie Wyżyny Śląskiej.

Doświadczenia:

33

badanie rozpuszczalności skały wapiennej pod wpływem wody, octu.

DZIAŁ 6 – Poznajemy krajobrazy gór


Cechy krajobrazu górskiego. Pogoda i roślinność Tatr. Zależności między cechami krajobrazu a formami działalności człowieka. Parki narodowe

gór.


Wiadomości

Uczeń:

charakteryzuje krajobraz górski,

omawia piętrowe rozmieszczenie roślinności w Tatrach,

wymienia chronione gatunki roślin i zwierząt żyjących w górach,

omawia cechy pogody górskiej.

Umiejętności

Uczeń:

wskazuje na mapie Polski położenie gór,

odczytuje wysokości najwyższych szczytów,

porównuje cechy krajobrazu Tatr, Gór Świętokrzyskich i Sudetów,

rozpoznaje żyjące w górach chronione rośliny i zwierzęta,

wskazuje na mapie położenie górskich parków narodowych.


Uczeń:


przestrzega obowiązujących zasad tolerancji i współżycia społecznego,

przestrzega zasad ochrony przyrody,

34

uzasadnia konieczność bezwzględnego stosowania się do komunikatów meteorologicznych podczas pobytu w górach.


wskazywanie na mapie położenia gór,

omówienie charakterystycznych cech krajobrazu górskiego,

obliczanie zmian temperatury następujących wraz ze zmianami wysokości,

prezentacja osobliwości przyrodniczych gór,

prezentacja atrakcji turystycznych gór.

DZIAŁ 7 – Odkrywamy tajemnice świata roślin i grzybów


Mchy. Paprotniki. Budowa roślin nasiennych. Funkcje organów: korzenia, łodygi, liści. Przykłady przekształceń organów roślinnych. Warunki

kiełkowania nasion. Rozwój roślin nasiennych. Budowa grzybów. Różnorodność grzybów. Grzyby jadalne i trujące.


Wiadomości

Uczeń:

omawia cechy budowy mchów przystosowujące je do życia na lądzie,

omawia cechy budowy paprotników przystosowujące je do życia na lądzie,

omawia budowę zewnętrzną roślin nasiennych,

wymienia funkcje: korzenia, łodygi, liści,

omawia znaczenie grzybów.

Umiejętności

Uczeń:

obserwuje fazy rozwoju roślin nasiennych,

rozpoznaje wybrane gatunki mchów, paprotników, roślin nasiennych,

rozpoznaje grzyby jadalne,

35

obserwuje budowę grzybów (drożdży, grzybów kapeluszowych),

rozpoznaje rośliny chronione występujące w najbliższej okolicy.


Uczeń:

przestrzega zasad ochrony roślin,

wykonuje polecenia zgodnie z instrukcją,

bezkonfliktowo współpracuje w grupie,

przestrzega zasad bezpieczeństwa podczas zbierania grzybów.


obserwacja wybranych gatunków mchów i paprotników,

obserwacja budowy zewnętrznej roślin nasiennych,

obserwacja faz rozwoju roślin nasiennych,

rozpoznawanie wybranych gatunków roślin nasiennych ze szczególnym uwzględnieniem gatunków chronionych,

obserwacja budowy grzybów,

rozpoznawanie grzybów jadalnych i trujących,

wskazywanie przystosowań roślin do życia na lądzie.

Zajęcia terenowe:

rozpoznawanie wybranych gatunków mchów i paprotników,

obserwacja budowy zewnętrznej i różnorodności roślin,

obserwacja wybranych gatunków roślin nasiennych,

wycieczka do rezerwatu przyrody lub parku narodowego.

DZIAŁ 8 – Odkrywamy tajemnice materii


36

Budowa materii. Właściwości ciał stałych, cieczy i gazów. Porównanie ciał stałych i cieczy o tej samej objętości, lecz o różnej masie. Ruch

drobin w ciałach stałych, cieczach i gazach. Rozszerzalność temperaturowa ciał stałych, cieczy i gazów. Przykłady występowania

i wykorzystania rozszerzalności cieplnej ciał. Substancje dobrze i słabo przewodzące ciepło. Właściwości magnetyczne wybranych ciał.

Praktyczne zastosowanie różnych substancji w przedmiotach codziennego użytku. Substancje kruche, sprężyste i plastyczne. Wpływ czynników

zewnętrznych na przedmioty zbudowane z różnych substancji.


Wiadomości

Uczeń:

omawia budowę materii,

wymienia substancje dobrze i słabo przewodzące ciepło,

podaje przykłady wykorzystania właściwości magnetycznych ciał.

Umiejętności

Uczeń:

rysuje ułożenie drobin w ciałach stałych, cieczach i gazach,

porównuje ułożenie i ruch drobin w ciałach stałych, cieczach i gazach,

podaje przykłady rozszerzalności temperaturowej ciał,

bada właściwości magnetyczne wybranych ciał,

wskazuje w najbliższym otoczeniu przedmioty wykonane z substancji kruchych, sprężystych i plastycznych,

wykazuje wpływ wody, powietrza, temperatury i gleby na przedmioty wykonane z różnych substancji,

podaje sposoby zabezpieczania przedmiotów przed wpływem wody, powietrza i temperatury.


Uczeń:

zachowuje zasady bezpieczeństwa podczas wykonywania doświadczeń,

uzasadnia potrzebę zabezpieczania przedmiotów przed wpływem wody, powietrza, temperatury i gleby.


37

modelowanie budowy ciał stałych, cieczy i gazów,

pomiar objętości i masy przedmiotów wykonanych z różnych substancji,

obserwacja rozszerzalności temperaturowej ciał stałych, cieczy i gazów,

badanie przewodnictwa cieplnego ciał,

badanie właściwości magnetycznych ciał,

wskazywanie w najbliższym otoczeniu przedmiotów wykonanych z substancji kruchych, sprężystych i plastycznych,

badanie wpływu czynników zewnętrznych na przedmioty wykonane z różnych substancji,

badanie ogniskujących właściwości lupy,

obserwacja przedmiotów przy użyciu lupy.

Doświadczenia:

pomiar masy, długości, objętości ciał,

porównywanie masy ciał o takiej samej objętości, lecz wykonanych z różnych substancji,

porównywanie masy ciał o różnej objętości, lecz wykonanych z tej samej substancji,

porównywanie przewodnictwa cieplnego ciał wykonanych z różnych substancji,

badanie właściwości mechanicznych substancji kruchych, sprężystych i plastycznych.

4.3. Klasa 6

DZIAŁ 1 – Odkrywamy tajemnice naszej planety


Miejsce Ziemi we Wszechświecie. Układ Słoneczny. Założenia teorii heliocentrycznej Mikołaja Kopernika. Kształt i rozmiary Ziemi. Globus –

model Ziemi. Pole magnetyczne Ziemi. Oddziaływania magnetyczne w przyrodzie. Położenie punktu geograficznego na mapie. Określanie

38

położenia względem równika i południka zerowego. Ruch obrotowy Ziemi i jego następstwa. Ruch obiegowy Ziemi i jego następstwa.

Kontynenty i oceany na Ziemi. Znaczenie oceanów. Warunki geograficzne kontynentów (położenie względem równika, ukształtowanie

powierzchni, klimat). Podróże i odkrycia geograficzne i ich znaczenie.


Wiadomości

Uczeń:

wymienia nazwy planet Układu Słonecznego,

omawia założenia teorii heliocentrycznej Mikołaja Kopernika,

uzasadnia, popierając przykładami, istnienie pola magnetycznego Ziemi,

wyjaśnia istotę następowania po sobie dnia i nocy,

wyjaśnia przyczynę występowania pór roku,

omawia znaczenie odkryć geograficznych, szczególnie dokonanych przez Krzysztofa Kolumba i Ferdynanda Magellana.

Umiejętności

Uczeń:

wskazuje przykłady oddziaływań magnetycznych w przyrodzie,

bada właściwości magnesów,

określa położenie punktu geograficznego na mapie,

buduje prosty kompas,

wskazuje na mapie świata kontynenty i oceany,

wskazuje na mapie świata: równik, południk zerowy i 180⁰, bieguny,

pokazuje na mapie świata trasy podróży geograficznych.


Uczeń:

prezentuje sylwetki odkrywców,

wymienia cechy osobowości, które ułatwiają poznawanie otaczającego świata,

39

prezentuje sylwetki absolwentów szkoły lub mieszkańców najbliższej okolicy, którzy zasłużyli się dla nauki lub odnieśli inne znaczące

sukcesy.


analiza plansz dydaktycznych i modeli przedstawiających budowę Układu Słonecznego,

wskazywanie na globusie biegunów, południków, równoleżników, równika,

badanie wzajemnego zachowania się magnesów (przyciąganie się biegunów różnoimiennych i odpychanie jednoimiennych),

wskazywanie przykładów oddziaływań magnetycznych w przyrodzie (np. oddziaływanie magnesów na przedmioty wykonane z różnych

substancji),

określanie położenia punktu geograficznego na mapie,

modelowanie ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi,

wskazywanie na mapie kontynentów i oceanów oraz odczytywanie ich nazw,

przygotowanie prezentacji na temat wielkich odkryć geograficznych,

przygotowanie prezentacji na temat dokonań Mikołaja Kopernika.

Doświadczenia:

badanie własności magnesów i oddziaływań magnetycznych,

badanie wpływu różnych substancji i magnesów na wskazania kompasu.

DZIAŁ 2 – Odrywamy tajemnice świata zwierząt


Przedstawiciele bezkręgowców. Przystosowania, budowa i przedstawiciele ryb. Przystosowania i przedstawiciele płazów. Przystosowania i

różnorodność gadów. Przystosowania i różnorodność ptaków. Ssaki – przystosowania, przedstawiciele. Znaczenie gospodarcze ssaków. Ochrona

gatunkowa zwierząt.


Wiadomości

Uczeń:

40

omawia przystosowania wybranych przedstawicieli bezkręgowców do środowiska życia,

omawia cechy budowy zewnętrznej wybranych przedstawicieli bezkręgowców,

określa znaczenie i rolę bezkręgowców w przyrodzie,

omawia przystosowania do środowiska przedstawicieli ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków.

Umiejętności

Uczeń:

rozpoznaje wybranych przedstawicieli bezkręgowców,

rozpoznaje wybranych przedstawicieli kręgowców,

rozpoznaje wybranych przedstawicieli chronionych gatunków kręgowców.


Uczeń:

uzasadnia konieczność ochrony zwierząt,

wyjaśnia, na czym polega właściwa opieka nad hodowanymi zwierzętami,

wyjaśnia, dlaczego należy zachować ostrożność w stosunku do nieznanych zwierząt.


obserwacja wybranych przedstawicieli bezkręgowców w środowisku przyrodniczym,

analiza plansz dydaktycznych przedstawiających budowę, występowanie i różnorodność omawianych gatunków zwierząt,

projekcja filmów na temat omawianych grup zwierząt,

obserwacja przystosowań kręgowców do warunków środowiska,

analiza ilustracji i opisów w atlasach zwierząt,

rozpoznawanie przedstawicieli wybranych gatunków kręgowców, w tym gatunków chronionych.

Zajęcia terenowe:

wycieczka do ogrodu zoologicznego, gospodarstwa hodowlanego, stadniny lub muzeum przyrodniczego.

41

DZIAŁ 3 – Poznajemy różnorodność krajobrazów Ziemi


Pogoda i klimat. Mapa świata. Strefy krajobrazowe Ziemi. Strefa wilgotnych lasów równikowych: położenie, klimat, świat roślin i zwierząt,

zajęcia ludności, znaczenie gospodarcze strefy wilgotnych lasów równikowych. Pory roku w strefie sawann. Świat roślin i zwierząt na sawannie.

Warunki klimatyczne pustyń, rodzaje pustyń. Strefa śródziemnomorska. Klimat i przyroda strefy stepów. Tajga – strefa północnych lasów

iglastych. Warunki klimatyczne tundry. Strefa pustyń lodowych. Krajobraz alpejski. Współzależności między klimatem a rozmieszczeniem

roślin i zwierząt.


Wiadomości

Uczeń:

wymienia typy klimatów na Ziemi,

omawia strefę wilgotnych lasów równikowych, uwzględniając warunki geograficzne (położenie, temperaturę, opady) oraz świat roślin i

zwierząt,

charakteryzuje zajęcia ludności strefy wilgotnych lasów równikowych,

omawia znaczenie gospodarcze strefy wilgotnych lasów równikowych,

charakteryzuje warunki geograficzne strefy sawann,

wymienia gatunki roślin i zwierząt występujące na sawannie.

charakteryzuje strefę pustyń,

opisuje strefę śródziemnomorską,

omawia warunki geograficzne strefy stepów,

charakteryzuje strefy tajgi, tundry i pustyń lodowych,

wymienia cechy charakterystyczne krajobrazu alpejskiego.

Umiejętności

Uczeń:

wskazuje na mapie świata poszczególne strefy krajobrazowe Ziemi,

odczytuje informacje z diagramów klimatycznych,

porównuje warunki życia ludzi w wybranych strefach,

42

wykazuje współzależności między czynnikami klimatycznymi a rozmieszczeniem roślin i zwierząt.


Uczeń:

przedstawia problemy społeczne mieszkańców wybranych stref,

prezentuje działania organizacji humanitarnych na rzecz dzieci afrykańskich,

wskazuje przykłady niewłaściwej (rabunkowej) gospodarki człowieka w strefie wilgotnych lasów równikowych,

prezentuje postawę tolerancji w stosunku do mieszkańców innych krajów.


odczytywanie i analiza diagramów klimatycznych,

wskazywanie na mapie świata poszczególnych stref krajobrazowych,

prezentacja poszczególnych stref krajobrazowych na podstawie tekstów z podręcznika lub dodatkowych źródeł informacji,

projekcja filmów i analiza artykułów z czasopism geograficznych, dotyczących omawianych stref krajobrazowych.

DZIAŁ 4 – Poznajemy substancje i mieszaniny


Substancje proste i złożone. Właściwości substancji. Mieszaniny substancji i sposoby ich rozdzielania. Roztwory wodne i ich właściwości.

Wpływ substancji i ich mieszanin na wzrost i rozwój roślin. Udział tlenu w niektórych przemianach chemicznych. Przykłady przemian

odwracalnych i nieodwracalnych.


Wiadomości

Uczeń:

podaje przykłady substancji prostych i złożonych,

dzieli mieszaniny na jednorodne i niejednorodne,

klasyfikuje roztwory, biorąc pod uwagę ilość substancji rozpuszczonej,

43

wymienia czynniki wpływające na szybkość rozpuszczania się substancji.

Umiejętności

Uczeń:

bada właściwości wybranych substancji,

przygotowuje mieszaniny substancji (jednorodne i niejednorodne),

rozdziela mieszaniny,

przygotowuje roztwory i bada ich właściwości,

bada wpływ wybranych substancji i ich roztworów na wzrost i rozwój roślin,

bada udział tlenu w niektórych przemianach chemicznych.


Uczeń:

przestrzega zasad bezpieczeństwa podczas prowadzonych doświadczeń,

uzasadnia, że niektóre roztwory są szkodliwe dla wzrostu i rozwoju roślin,

omawia zasady postępowania z nieznanymi substancjami,

wyjaśnia, dlaczego należy zabezpieczać metalowe przedmioty pozostające na powietrzu.


obserwacja przykładowych substancji prostych i złożonych,

badanie fizycznych właściwości wybranych substancji,

przygotowywanie i rozdzielanie mieszanin,

przygotowywanie roztworów,

badanie wpływu różnych czynników na szybkość rozpuszczania się substancji w wodzie,

badanie wpływu substancji i ich mieszanin na wzrost i rozwój roślin,

obserwacja procesu spalania substancji w powietrzu i w tlenie.

Doświadczenia:

doświadczalne wykazanie, że czynnikiem niezbędnym do spalania jest tlen,

identyfikacja produktów spalania: dwutlenku węgla i pary wodnej,

badanie czynników wpływających na rozpuszczanie substancji,

44

doświadczenia wykazujące różne sposoby rozdzielania mieszanin,

doświadczalne wykazanie istnienia przemian odwracalnych i nieodwracalnych.

DZIAŁ 5 – Poznajemy zjawiska fizyczne


Siły tarcia i ich znaczenie. Siły oporu powietrza i wody. Ruch i prędkość. Zjawiska elektryczne w przyrodzie. Elektryzowanie się ciał. Przepływ

prądu elektrycznego w wybranych ciałach. Skutki przepływu prądu elektrycznego w domowych urządzeniach elektrycznych. Proste obwody

elektryczne. Oszczędzanie energii (racjonalne gospodarowanie energią). Światło i zjawiska świetlne (prostoliniowe rozchodzenie się światła,

odbicie światła). Źródła dźwięku. Rozchodzenie się dźwięku w różnych ośrodkach (powietrze, ciała stałe).


Wiadomości

Uczeń:

omawia działanie siły tarcia i siły oporu w przyrodzie,

operuje pojęciami: ruch, prędkość, droga, czas,

podaje przykłady zjawisk elektrycznych w przyrodzie,

bada przepływ prądu elektrycznego w wybranych ciałach,

podaje przykłady działania sił elektrostatycznych,

omawia skutki przepływu prądu w domowych urządzeniach elektrycznych,

wymienia źródła światła,

wymienia źródła dźwięku.

Umiejętności

Uczeń:

podaje pozytywne i negatywne przykłady działania sił tarcia,

oblicza prędkość, drogę, czas,

buduje prosty obwód elektryczny,

wykonuje doświadczenie potwierdzające obecność sił elektrostatycznych,

45

oblicza dzienne, tygodniowe, miesięczne zużycie energii elektrycznej w jego gospodarstwie domowym,

wskazuje możliwości i sposoby oszczędzania energii w gospodarstwie domowym,

prezentuje zjawiska świetlne: prostoliniowe rozchodzenie się światła, odbicie światła,

porównuje rozchodzenie się dźwięku w różnych ośrodkach.


Uczeń:

omawia zasady postępowania podczas burzy,

wyjaśnia, na czym polega bezpieczne korzystanie z domowych urządzeń elektrycznych,

uzasadnia konieczność racjonalnego wykorzystywania energii elektrycznej.


pokaz działania sił tarcia i oporu oraz sposobów zmniejszania lub zwiększania tarcia i oporu,

rozwiązywanie zadań na obliczanie prędkości, drogi i czasu,

badanie działania sił elektrostatycznych,

badanie przewodnictwa elektrycznego ciał,

budowa prostych obwodów elektrycznych,

badanie przepływu prądu w prostym obwodzie elektrycznym,

badanie zjawisk świetlnych (prostoliniowego rozchodzenia się światła – camera obscura, odbicia światła),

badanie rozchodzenia się dźwięku w różnych ośrodkach (powietrze, ciała stałe).

Doświadczenia:

wyznaczanie prędkości swojego ruchu,

badanie siły tarcia i oporu powietrza i wody oraz możliwości ich zwiększania i zmniejszania,

badanie magnetycznego i cieplnego skutku przepływu prądu elektrycznego,

badanie oddziaływań ciał elektryzowanych przez potarcie oraz „trwałości” naelektryzowania przewodników i izolatorów,

badanie własności przewodzących substancji za pomocą prostego obwodu elektrycznego,

doświadczania wykazujące prostoliniowe rozchodzenie się światła,

badanie biegu promienia świetlnego w ośrodkach o różnym stopniu przejrzystości,

46

badanie rozchodzenia się światła po odbiciu od zwierciadła, powierzchni rozpraszającej oraz elementu odblaskowego,

badanie położenia i wielkości cienia przy punktowym źródle światła,

badanie biegu równoległej wiązki światła przez lupę,

badanie zależności wysokości dźwięku od naprężenia i długości struny,

badanie rozchodzenia się dźwięku w naprężonej nici.

DZIAŁ 6 – Odkrywamy, jak się zmienia Ziemia


Historia życia na Ziemi. Zasoby przyrody i ich klasyfikacja. Przykłady globalnych zagrożeń środowiska przyrodniczego. Współpraca

międzynarodowa w zakresie ochrony przyrody.


Wiadomości

Uczeń:

omawia etapy rozwoju życia na Ziemi,

podaje przykłady odnawialnych i nieodnawialnych zasobów przyrody,

podaje przykłady globalnych zagrożeń środowiska przyrodniczego Ziemi,

podaje przykłady międzynarodowej współpracy w zakresie ochrony przyrody.

Umiejętności

Uczeń:

klasyfikuje zasoby przyrody na Ziemi,

prezentuje międzynarodowe organizacje działające na rzecz ochrony środowiska,

uzasadnia znaczenie międzynarodowej współpracy mającej na celu ochronę środowiska.


Uczeń:

47

przygotowuje propozycje działań lokalnych, które mogłyby mieć znaczenie globalne,

właściwie odnosi się do osób o odmiennym światopoglądzie.


rozmowa na temat historii życia na Ziemi,

analiza plansz dydaktycznych przedstawiających rozwój ewolucyjny roślin i zwierząt,

prezentacja globalnych zagrożeń środowiska i sposobów przeciwdziałania im,

opracowanie listy propozycji działań lokalnych, które mogłyby mieć wymiar globalny,

zorganizowanie apelu lub happeningu związanego tematycznie z działaniami na rzecz środowiska.

5. Oczekiwane osiągnięcia ucznia

Założone osiągnięcia uczniów mają ścisły związek z celami kształcenia w zakresie wiadomości i umiejętności oraz z materiałem nauczania.

Określenie osiągnięć daje nauczycielowi możliwość sprawdzenia stopnia skuteczności stosowanych procedur dydaktycznych oraz spójności

podejmowanych działań z celami zawartymi w podstawie programowej. Poniższe zapisy, po uszczegółowieniu i przypisaniu do poszczególnych

ocen, stanowią wymagania edukacyjne. Warstwowanie wymagań, które jest zamieszczone w planie wynikowym, pozwala na indywidualizację

sprawdzania i oceniania osiągnięć, zapewniając jednocześnie obiektywizm procesu oceniania.

5.1. Klasa 4

Uczeń:

wymienia czynniki warunkujące dobre samopoczucie w szkole i w domu,

konstruuje własny plan dnia i tygodnia,

stosuje w praktyce zasady zdrowego stylu życia,

klasyfikuje składniki przyrody,

posługuje się przyrządami optycznymi służącymi do obserwacji przyrody: lupą, mikroskopem, lornetką,

określa kierunki geograficzne,

48

odczytuje informacje z planu i mapy,

posługuje się mapą w terenie,

omawia zmiany stanu skupienia wody,

dokonuje pomiaru składników pogody (temperatury powietrza, opadów, ciśnienia atmosferycznego, kierunku i siły wiatru),

omawia pozorną wędrówkę Słońca nad widnokręgiem,

opisuje zmiany pogody i przyrody w poszczególnych porach roku,

omawia zasady pielęgnacji roślin doniczkowych i zwierząt,

planuje, przeprowadza i dokumentuje obserwacje i doświadczenia przyrodnicze,

omawia wybrane czynności życiowe organizmów,

wskazuje zależności pokarmowe w przyrodzie,

omawia budowę i funkcjonowanie układów: pokarmowego, oddechowego, krwionośnego, ruchu, rozrodczego, oraz narządów zmysłów

człowieka,

omawia zasady higieny poznanych układów narządów,

charakteryzuje okresy rozwojowe człowieka od noworodkowego do starości, ze szczególnym uwzględnieniem okresu dojrzewania,

podaje przykłady chorób zakaźnych i pasożytniczych,

omawia zasady postępowania w przypadku zarażenia się chorobami zakaźnymi i pasożytniczymi,

omawia zasady dbałości o ciało i ubranie,

podaje przykłady sytuacji niebezpiecznych w domu i poza domem,

omawia sposoby udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej,

wyjaśnia, dlaczego uzależnienia są niebezpieczne,

omawia warunki życia w wodzie,

omawia elementy budowy rzeki,

podaje przykłady przystosowań organizmów do życia w wodzie,

charakteryzuje strefy życia w jeziorze, morzu i oceanie,

omawia znaczenie mórz i oceanów,

rozpoznaje wybrane organizmy wodne (roślinne i zwierzęce),

rozpoznaje wybrane rodzaje skał,

49

omawia etapy powstawania gleby i rolę organizmów glebowych,

wymienia czynniki warunkujące życie na lądzie,

charakteryzuje las,

omawia typy lasów występujących w Polsce,

rozpoznaje wybrane gatunki drzew, krzewów i roślin zielnych,

rozpoznaje wybrane gatunki zwierząt lądowych żyjących w lesie, na łące, na polu i w sadzie,

omawia warunki życia na łące,

omawia warunki życia na polu i w sadzie.

5.2. Klasa 5

Uczeń:

posługuje się skalą liniową do obliczania odległości rzeczywistych i na mapie,

wskazuje na mapie różne formy terenu,

opisuje wypukłe i wklęsłe formy terenu,

wymienia główne niziny, wyżyny i góry Polski,

wskazuje na mapie wody powierzchniowe Polski,

omawia podział administracyjny Polski,

charakteryzuje położenie Polski w Europie,

wymienia nazwy krajów europejskich,

omawia formy ochrony przyrody w Polsce,

wymienia czynniki zagrażające przyrodzie,

omawia warunki życia w Morzu Bałtyckim,

opisuje pogodę nadmorską,

charakteryzuje warunki geograficzne i przyrodnicze pobrzeży bałtyckich,

opisuje krajobraz pojezierny Pojezierza Mazurskiego i Suwalskiego,

omawia cechy charakterystyczne krajobrazu nizinnego pasa Nizin Środkowopolskich,

50

wskazuje na mapie Polski parki narodowe,

podaje nazwy kilku objętych ochroną gatunków roślin i zwierząt występujących w omawianych parkach narodowych,

omawia cechy krajobrazu wielkomiejskiego na przykładzie Warszawy,

wymienia główne zabytki Warszawy, Gdańska i Krakowa,

charakteryzuje krajobrazy Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej jako wyżyny wapiennej,

charakteryzuje krajobraz rolniczy na przykładzie Wyżyny Lubelskiej,

charakteryzuje krajobraz przemysłowy na przykładzie Wyżyny Śląskiej,

wymienia charakterystyczne cechy każdej z poznanych wyżyn,

omawia cechy krajobrazu górskiego,

charakteryzuje pogodę tatrzańską,

opisuje piętra roślinne Tatr,

omawia budowę mchów i paprotników i ich przystosowania do środowiska,

wymienia nazwy kilku gatunków mchów i paprotników,

omawia budowę zewnętrzną roślin nasiennych,

wskazuje przystosowania budowy poszczególnych organów roślinnych do pełnionych funkcji,

wymienia warunki niezbędne do kiełkowania nasion,

omawia budowę zewnętrzną grzybów,

podaje przykłady różnorodności budowy grzybów (jednokomórkowe, wielokomórkowe, pleśnie, kapeluszowe),

rozpoznaje grzyby jadalne, trujące i pasożytnicze,

wyjaśnia pojęcie „drobina”,

porównuje ułożenie drobin w ciałach stałych, cieczach i gazach,

wyjaśnia związek budowy ciał stałych, cieczy i gazów z ich właściwościami,

omawia, popierając przykładami, zjawisko rozszerzalności cieplnej ciał,

podaje przykłady zjawisk elektrycznych występujących w przyrodzie,

rysuje schemat prostego obwodu elektrycznego,

opisuje oddziaływania magnetyczne w przyrodzie.

51

5.3. Klasa 6

Uczeń:

wymienia nazwy planet Układu Słonecznego,

opisuje kształt i rozmiary Ziemi,

określa położenie dowolnego punktu na kuli ziemskiej względem równika i południka zerowego,

opisuje właściwości i zastosowanie magnesów,

omawia następstwa ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi,

wskazuje na mapie świata poszczególne kontynenty i oceany,

opisuje wielkie wyprawy geograficzne Krzysztofa Kolumba i Ferdynanda Magellana,

podaje przykłady substancji prostych i złożonych,

charakteryzuje rodzaje mieszanin,

sporządza mieszaniny jednorodne i niejednorodne,

omawia sposoby rozdzielania mieszanin jednorodnych i niejednorodnych,

opisuje właściwości roztworów wodnych,

wymienia czynniki wpływające na szybkość rozpuszczania się substancji,

omawia udział tlenu w wybranych przemianach chemicznych,

omawia przystosowania do środowiska i budowę zewnętrzną wybranych przedstawicieli bezkręgowców,

charakteryzuje przystosowania do środowiska przedstawicieli ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków,

odczytuje z diagramów klimatycznych informacje dotyczące temperatury i ilości opadów w poszczególnych strefach klimatycznych i

poszczególnych miesiącach,

oblicza średnią temperaturę i średnie ilości opadów,

wskazuje na mapie świata poszczególne strefy krajobrazowe,

omawia strefy: wilgotnych lasów równikowych, sawann, pustyń, lasów liściastych, stepów, północnych lasów iglastych, tundry, pustyń

lodowych, krajów alpejskich,

omawia przystosowania wybranych organizmów do życia w strefach: wilgotnych lasów równikowych, sawann, pustyń, lasów liściastych,

stepów, północnych lasów iglastych, tundry, pustyń lodowych, krajów alpejskich,

52

rozpoznaje wybrane organizmy roślinne i zwierzęce występujące w omawianych strefach,

omawia rolę w przyrodzie sił tarcia, oporu powietrza i wody,

podaje przykłady działania sił tarcia, oporu powietrza i wody oraz sposoby ich zmniejszania lub zwiększania,

opisuje różne rodzaje ruchu,

wykonuje obliczenia dotyczące prędkości, drogi i czasu,

charakteryzuje zjawiska świetlne: prostoliniowe rozchodzenie się światła, odbicie światła,

wymienia źródła dźwięków,

porównuje prędkość rozchodzenia się dźwięku w różnych ośrodkach,

omawia etapy powstawania życia na Ziemi,

wymienia przykłady odnawialnych i nieodnawialnych zasobów przyrody,

podaje przykłady globalnych zagrożeń dla środowiska,

wymienia formy współpracy międzynarodowej mającej na celu ochronę przyrody.

6. Propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć uczniów

Ocenianie – to jeden z trudniejszych elementów pracy nauczyciela, poprzedzony procesem sprawdzania, czyli porównywania wiedzy,

umiejętności i zachowań uczniów z zapisami zawartymi w podstawie programowej oraz programie nauczania.

Przy szczegółowej klasyfikacji wymagań konieczne jest uwzględnienie kryteriów, czyli zasad ułatwiających przypisywanie konkretnych

umiejętności do poszczególnych stopni szkolnych. B. Niemierko (Między oceną szkolną a dydaktyką, bliżej dydaktyki. Warszawa 1997, s. 127–

130) proponuje następujące kryteria: przystępność – rozumianą jako łatwość opanowania danego elementu treści; wartość kształcącą,

polegającą na możliwości przeniesienia wewnętrznej struktury elementu treści na inne elementy treści uczenia się i działalności pozaszkolnej

ucznia; niezawodność – rozumianą jako pewność naukowa, trwałość w kulturze i skuteczność działania związana z danym elementem;

niezbędność wewnątrzprzedmiotową – wynikającą z powiązań elementu z innymi elementami danego zakresu treści przyrodniczych;

niezbędność międzyprzedmiotową – wynikającą z powiązań elementu z treścią nauczania innych przedmiotów szkolnych; użyteczność – w

obecnej i przyszłej działalności pozaszkolnej.

Różnorodność metod stosowanych podczas kontroli oraz dokładne zaplanowanie sytuacji sprawdzania warunkują obiektywizm, trafność,

rzetelność oraz indywidualizację tego jakże ważnego w edukacji procesu.

53

Proponujemy kilka metod sprawdzania osiągnięć uczniów. Pierwszą z nich jest obserwacja działań uczniów w klasie, podczas typowej

jednostki lekcyjnej oraz podczas zajęć terenowych i wycieczek. Zwracamy uwagę nie tylko na efekty pracy uczniów, ale także, a nawet przede

wszystkim, na pracę z instrukcją, posługiwanie się przyrządami, takimi jak lupa, kompas, lornetka, mikroskop, uzupełnianie kart pracy, czyli

sposób dokumentowania działań, oraz współpracę w grupie, dokładność wykonywanych czynności, dbałość o bezpieczeństwo własne i innych.

Kolejnym sposobem jest rozmowa z uczniami, podczas której nauczyciel może uzyskać informacje na temat rozumienia i poprawnego używania

przez dzieci terminów i pojęć przyrodniczych, ich sposobu myślenia, wnioskowania i uogólniania. Sugerujemy, aby tą formą zastąpić tradycyjne

odpytywanie uczniów, które, szczególnie w klasie 4, może być stresujące i może zniechęcić dzieci do poznawania przyrody.

Pisemne formy sprawdzania osiągnięć uczniów to przede wszystkim sprawdziany przeprowadzane po zrealizowaniu każdego działu,

kartkówki, samodzielne wykonywanie ćwiczeń w zeszytach ćwiczeń oraz, również bez pomocy dorosłych, udzielanie pisemnej odpowiedzi na

pytania zawarte w podręczniku. Sprawdziany pisemne powinny zawierać zadania o zróżnicowanym poziomie trudności, należące do poziomów

wymagań: podstawowego (P) i ponadpodstawowego (PP), sprawdzające zarówno wiedzę, jak i umiejętności uczniów, sklasyfikowane zgodnie z

taksonomią celów ABC (według: B. Niemierko, Między oceną szkolną a dydaktyką. Bliżej dydaktyki, Warszawa 1997). Zadania z poziomu

podstawowego służą sprawdzaniu wiadomości i umiejętności, które są łatwe, przystępne, użyteczne i niezbędne w dalszej nauce przyrody, a na

kolejnym etapie edukacyjnym stanowią podstawę treści nauczania z biologii, chemii, fizyki i geografii. Zadania z poziomu ponadpodstawowego

wymagają od uczniów operowania wiadomościami i umiejętnościami, które są trudniejsze, często teoretyczne, poszerzające horyzonty

intelektualne, rozwijające umiejętności zarówno przyrodnicze, jak i wchodzące w zakres innych dziedzin wiedzy. Planując proces sprawdzania

wiedzy, nauczyciel powinien mieć na uwadze fakt, że treści nauczane w szkole podstawowej mogą być sprawdzane w formie egzaminów

zewnętrznych także po dalszych etapach edukacji.

Oprócz sprawdzania osiągnięć uczniów niezwykle istotne jest udzielanie informacji zwrotnej, która powinna być natychmiastowa,

skierowana bezpośrednio do ucznia, krótka, rzeczowa, dotycząca konkretnej sytuacji, oraz zawierać krótkie wskazówki do dalszej pracy.

54

Plan wynikowy

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne

(ocena dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania

podstawowe

(ocena dostateczna).

Uczeń:

Wymagania rozszerzające

(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania

dopełniające

(ocena bardzo dobra).

Uczeń:

Wymagania wykraczające

(ocena celująca).

Uczeń:

1. Lekcja

organizacyjna.

W jaki sposób

będziemy

pracować na

lekcjach przyrody?

określa, za co może uzyskać ocenę na lekcjach przyrody; wymienia możliwości poprawy oceny niedostatecznej; wymienia zasady pracy na lekcjach

przyrody; podaje przykłady zajęć, na których będą obowiązywały szczególne zasady bezpieczeństwa

Dział 1. Poznajemy najbliższe otoczenie

1. Pierwsza lekcja

przyrody

2. Jak będziemy

poznawać

przyrodę?

wymienia źródła

informacji o przyrodzie

(B); korzysta z płyty

dołączonej do

podręcznika (D);

omawia podstawowe

zasady pracy

i bezpieczeństwa

obowiązujące

w pracowni

przyrodniczej (B)

wymienia elementy

tworzące świat przyrody

(A); omawia, czym

zajmuje się przedmiot

przyroda (C); korzysta

ze wskazanej przez

nauczyciela edukacyjnej

strony internetowej (D)

podaje przykłady

wykorzystania pomocy

dydaktycznych znajdujących

się w pracowni

przyrodniczej (C); wyjaśnia

celowość istnienia

regulaminu pracowni

przyrodniczej (D)

podaje przykłady

zagadnień, które będzie

miał możliwość poznać

na lekcjach przyrody

(C); wyjaśnia zasady,

którymi powinni

kierować się

kolekcjonerzy okazów

przyrodniczych (B)

przygotowuje krótką notatkę

na temat różnych informacji

znajdujących się we

wskazanych przez

nauczyciela dodatkowych

źródłach, np. atlasach,

albumach, encyklopediach

itp. (D)

55

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:

Wymagania

podstawowe


Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania

dopełniające


Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

2. Dobrze się

czujemy w szkole

i w domu

3. Co wpływa na

dobre

samopoczucie w

szkole i w domu?

proponuje sposoby

bezpiecznego spędzania

przerw (C); wyjaśnia,

na czym polega

zachowanie asertywne

(nie używając terminu

„asertywność”) (C);

podaje przykłady

obowiązków

domowych, które może

wykonywać uczeń

4 klasy (B)

omawia sposób

właściwego przygotowania

miejsca do nauki (B);

wymienia zasady

skutecznego uczenia się

(B); wymienia osoby, do

których może się zwrócić

uczeń mający problemy

(B); podaje przykłady

czynników pozytywnie i

negatywnie wpływających

na samopoczucie w szkole

i w domu (B)

omawia zasady skutecznego

uczenia się (B); wyjaśnia,

dlaczego w sytuacjach

trudnych warto zwrócić się

o pomoc do innych (B);

podaje przykłady sytuacji,

w których może służyć

pomocą innym (C)

omawia wpływ hałasu na

samopoczucie w szkole

(B); charakteryzuje

czynniki wpływające na

tworzenie dobrej

atmosfery w szkole

i w domu (C)

analizuje wybrane 2–3 cechy

charakteru i zachowania,

które ułatwiają lub utrudniają

kontakty z rówieśnikami (D)

3. Uczymy się

planować

4. Dlaczego

planowanie zajęć

jest ważne?

analizuje przykładowy

plan dnia (C); podaje

przykłady form

wypoczynku aktywnego


form wypoczynku

biernego (B)

omawia zasady zdrowego

stylu życia (B); wyjaśnia,

dlaczego należy planować

codzienne czynności (B);

planuje formy

wypoczynku dostosowane

do codziennych czynności

(C)

wyjaśnia, czym jest zdrowy

styl życia (B); konstruuje

własny plan dnia (D);

wyjaśnia, dlaczego ważne

jest stosowanie

różnorodnych form

wypoczynku (D)

uzasadnia, że

planowanie

codziennych czynności

jest elementem

zdrowego stylu życia

(D)

proponuje, wraz z

uzasadnieniem, ciekawe

formy wypoczynku dla

swojej rodziny,

możliwe do

zrealizowania w dniu

wolnym od pracy (D)

Podsumowanie działu 1

5., 6. Podsumowanie i sprawdzian z działu „Poznajemy najbliższe otoczenie”

Dział 2. Odkrywamy tajemnice warsztatu przyrodnika

56

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:

Wymagania

podstawowe


Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania

dopełniające


Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

1. Przyroda

i jej składniki

7. Poznajemy

składniki przyrody

wymienia 3–4 elementy

przyrody nieożywionej

(A); podaje 3–4

elementy przyrody

ożywionej (A)

wyjaśnia znaczenie pojęcia

„przyroda nieożywiona”

(B); wymienia 3 składniki


niezbędne do życia (A);

podaje 3 przykłady

wytworów działalności

człowieka (B)

wymienia cechy

ożywionych elementów

przyrody (A); wskazuje

w najbliższym otoczeniu

przykłady wytworów

działalności człowieka (C)

podaje przykłady powiązań


i ożywionej (A);

klasyfikuje wskazane

elementy na ożywione

i nieożywione składniki

przyrody oraz wytwory

działalności człowieka (C)

wyjaśnia, w jaki sposób

zmiana jednego elementu

przyrody może wpłynąć na

pozostałe wybrane elementy

(B)

2. Jak poznawać

przyrodę?

8. Jakimi

sposobami

poznajemy

przyrodę?

wymienia zmysły

umożliwiające

poznawanie

otaczającego świata (B);

omawia dowolną cechę

przyrodnika (C)

omawia rolę

poszczególnych

zmysłów w poznawaniu

świata (B); wymienia

cechy przyrodnika (B)

porównuje ilość i rodzaj

informacji uzyskiwanych

za pomocą

poszczególnych zmysłów

(C); określa rolę

obserwacji w

poznawaniu przyrody

(B); omawia etapy

doświadczenia (A)

na podstawie obserwacji

podejmuje próbę

przewidzenia niektórych

sytuacji i zjawisk (np.

dotyczących pogody,

zachowania zwierząt) (D);

wyjaśnia, czym jest

doświadczenie (B)

przeprowadza dowolne

doświadczenie wraz

z zapisem wyników

obserwacji (D); wyjaśnia,

dlaczego do niektórych

doświadczeń należy używać

dwóch zestawów (D)

3. Przyrządy

i pomoce

przyrodnika

9. Przyrządy

i pomoce

ułatwiające

prowadzenie

obserwacji

w terenie

podaje nazwy

przyrządów służących

do prowadzenia

obserwacji w terenie

(A); przeprowadza

obserwację za pomocą

lupy lub lornetki (C);

notuje 2–3 spostrzeżenia

dotyczące

przyporządkowuje

przyrząd do

obserwowanego obiektu

(C); proponuje przyrządy,

jakie należy przygotować

do prowadzenia obserwacji

w terenie (D); określa

charakterystyczne cechy

obserwowanych obiektów

planuje miejsca 2–3

obserwacji (C); dobiera

przyrząd do obserwowanego

obiektu (C)

planuje obserwację

dowolnego obiektu lub

organizmu w terenie (D);

uzasadnia celowość

zaplanowanej obserwacji

(D)

przygotowuje informacje na

temat innych przyrządów

służących do prowadzenia

obserwacji (odległych

obiektów, głębin) (D)

57

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:

Wymagania

podstawowe


Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania

dopełniające


Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

9a. Lekcja

w terenie –

Przyrządy

i pomoce

przyrodnika

obserwowanych

obiektów (C); wykonuje

schematyczny rysunek

obserwowanego obiektu

(C)

(C)

10. Poznajemy

budowę i działanie

mikroskopu

podaje przykłady

obiektów, które

można obserwować

za pomocą

mikroskopu (B);

wykonuje

schematyczny

rysunek

obserwowanego

obiektu (C)

omawia przeznaczenie

mikroskopu (B);

przygotowuje mikroskop

do prowadzenia

obserwacji (C)

podpisuje na schemacie

poszczególne części

mikroskopu (C);

przeprowadza obserwację

mikroskopową zgodnie

z instrukcją (D)

określa

przeznaczenie

poszczególnych

części mikroskopu

(C)

samodzielnie wykonuje

prosty preparat

mikroskopowy (D);

przygotowuje informacje

na temat mikroskopu

elektronowego (D)

4. Określamy

kierunki

geograficzne

4. Określamy

kierunki

geograficzne cd.

11. W jaki sposób

określamy kierunki

geograficzne?

podaje nazwy

wskazanych przez

nauczyciela głównych

kierunków

geograficznych (C)

podaje nazwy głównych

kierunków

geograficznych (C)

wyjaśnia, co to jest

widnokrąg (B); omawia

budowę kompasu (B)

podaje przykłady

wykorzystania w życiu

umiejętności wyznaczania

kierunków geograficznych

(B)

podaje historyczne

i współczesne przykłady

praktycznego

wykorzystania



(D)

podaje historyczne

i współczesne przykłady

praktycznego

wykorzystania



(D)

12. Określamy

kierunki

geograficzne

za pomocą

kompasu

i gnomonu

wyznacza kierunki

geograficzne za pomocą

kompasu (C)

posługując się instrukcją,

wyznacza kierunki

geograficzne za pomocą

gnomonu (C)

omawia sposób

wyznaczania kierunków

geograficznych za pomocą

gnomonu (B)

porównuje dokładność

wyznaczania

kierunków

geograficznych za

pomocą kompasu

i gnomonu (D)

58

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:

Wymagania

podstawowe


Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania

dopełniające


Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

13. Inne sposoby

wyznaczania

kierunków

geograficznych

rysuje różę głównych

kierunków

geograficznych (B)

podaje nazwy pośrednich

kierunków

geograficznych (A);

rysuje różę głównych

i pośrednich kierunków

geograficznych (B)

wyznacza kierunki

geograficzne, stosując

poznane wcześniej sposoby

(C)

omawia sposoby

wyznaczania kierunku

północnego na podstawie

obserwacji obiektów

przyrodniczych

i wytworów człowieka (C)

odszukuje ukryty obiekt,

poruszając się według

instrukcji podanej przez

nauczyciela (D)

13a. Lekcja w

terenie –

Ćwiczenia w

wyznaczaniu

kierunków

geograficznych

5. Mapa –

niezbędna pomoc

dla przyrodnika

14. Jak czytać

mapę?

wymienia rodzaje map

(A); odczytuje

informacje zapisane

w legendzie planu (C)

wyjaśnia pojęcie „legenda”

(B); określa przeznaczenie

różnych rodzajów map

(B); dobiera rodzaj mapy

do określonego zadania

(C); rozpoznaje obiekty

przedstawione na planie za

pomocą znaków

topograficznych (C/D)

opisuje słowami fragment

terenu przedstawiony na

planie (D); przygotowuje

„zbiór” znaków

topograficznych dla

najbliższej okolicy (C)

porównuje dokładność

poszczególnych

rodzajów map (D);

odszukuje na mapie

wskazane obiekty (C/D)

rysuje fragment drogi do

szkoły, np. ulicy,

zmniejszając jej wymiary

(np. 1000 razy), używając

właściwych znaków

topograficznych (D)

6. Jak się

orientować

w terenie?

15. Jak się

orientować

w terenie?

wskazuje kierunki

geograficzne na mapie

(C)

określa położenie innych

obiektów na mapie w

stosunku do podanego

obiektu (C)

wyjaśnia, na czym

polega orientowanie

mapy (B); orientuje

mapę za pomocą

kompasu (C)

orientuje mapę za

pomocą obiektów

w terenie (C)

dostosowuje sposób

orientowania mapy do

otaczającego terenu (D)

15a. Lekcja

w terenie – Jak się

orientować w

terenie?

59

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:

Wymagania

podstawowe


Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania

dopełniające


Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

7. Obserwujemy

i pielęgnujemy

rośliny

16. Poznajemy

zasady pielęgnacji

roślin

wymienia zasady

pielęgnacji roślin (B)

omawia zasady

pielęgnacji roślin (B);

podaje przykłady roślin

stosowanych jako

przyprawy do potraw

(B)

rozpoznaje wybrane rośliny

doniczkowe (C); wyjaśnia,

jakie znaczenie ma

znajomość wymagań

życiowych uprawianych

roślin (D)

wymienia kilka powodów,

dla których uprawiamy

rośliny (B); porównuje

wymagania dwóch roślin

doniczkowych (np.

kaktusa i paproci) (D)

prezentuje jedną

egzotyczną roślinę

(ozdobną lub

przyprawową), omawiając

jej wymagania życiowe

(D)

17. Poznajemy

etapy

kiełkowania

fasoli

na podstawie instrukcji

zakłada i prowadzi

uprawę fasoli (C); dzieli

rośliny na drzewa,

krzewy i rośliny zielne

(B); wykonuje zielnik

zawierający 5 roślin (D)

prezentuje wyniki

obserwacji rozwoju

uprawianej fasoli (D);

podaje przykłady drzew,

krzewów i roślin

zielnych rosnących

w ogrodach (C);

wykonuje zielnik

zawierający 10 roślin (D)

podaje nazwy etapów

rozwoju rośliny (A);

rozpoznaje drzewa i krzewy

rosnące w najbliższym

otoczeniu (C); wykonuje

zielnik zawierający rośliny

rosnące na określonym

siedlisku, np. na poboczach

dróg (D)

określa warunki niezbędne

do prowadzenia uprawy

roślin (C); porównuje

budowę zewnętrzną drzew,

krzewów i roślin zielnych

(C); wykonuje zielnik

zawierający rośliny

rosnące w kilku różnych

siedliskach (D)

przygotowuje informację na

temat roślin leczniczych

uprawianych w domu lub

w ogrodzie (D)

17a. Lekcja

w terenie –

Rozpoznawanie

drzew, krzewów

i roślin zielnych

8. Obserwujemy

i pielęgnujemy

zwierzęta

18. Poznajemy

zasady opieki nad

hodowanymi

zwierzętami

podaje przykłady

zwierząt hodowanych

przez człowieka (B);

omawia wymagania

zwierzęcia hodowanego

w domu lub w pracowni

przyrodniczej (B);

opowiada o hodowanym

zwierzęciu (D)

wyjaśnia, dlaczego decyzja

o hodowli zwierzęcia

powinna być dokładnie

przemyślana (D); omawia

zasady opieki nad

zwierzętami (B)

określa cel hodowli zwierząt

(B); wyjaśnia, dlaczego nie

wszystkie zwierzęta

możemy hodować w domu

(B); wskazuje źródła

informacji na temat

hodowanych zwierząt (C)

formułuje apel do osób

mających zamiar

hodować zwierzę lub

podarować je

w prezencie (D)

przygotowuje ciekawostki

i dodatkowe informacje na

temat zwierząt (np.

najszybsze zwierzęta) (D)

60

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:

Wymagania

podstawowe


Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania

dopełniające


Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

Podsumowanie

działu 2

19., 20. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice warsztatu przyrodnika”

Dział 3. Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych

1. Woda występuje

w trzech

postaciach

21. Poznajemy

stany skupienia

wody

wymienia stany

skupienia wody

w przyrodzie (A); podaje

przykłady występowania

wody w różnych stanach

skupienia (B); odczytuje

wskazania termometru

(C)

omawia budowę

termometru (B);

przeprowadza, zgodnie

z instrukcją,

doświadczenia wykazujące

wpływ:

– temperatury otoczenia na

parowanie wody (C),

– wielkości powierzchni

na parowanie wody (C);

wyjaśnia pojęcia:

parowanie i skraplanie

wody (B)

wyjaśnia zasadę działania

termometru (B); formułuje

wnioski do

przeprowadzonych

doświadczeń (D)

dokumentuje

doświadczenia według

poznanego schematu (D)

wyjaśnia, popierając

przykładami, zjawiska

sublimacji i resublimacji (D)

2. Kiedy woda

zamarza, kiedy lód

się topi?

22. Obserwujemy

zmiany stanu

skupienia wody

w przyrodzie

podaje warunki

krzepnięcia wody (B);

podaje nazwy przemian

stanów skupienia wody

(C); przyporządkowuje

stany skupienia wody do

właściwych przedziałów

temperaturowych (B)

przeprowadza

doświadczenie wykazujące

zmianę objętości wody

podczas krzepnięcia (C);

przeprowadza


wpływ temperatury na

proces topnienia (C);

obserwuje i nazywa

zjawiska atmosferyczne

występujące w Polsce (C)

formułuje wnioski

z przeprowadzonych

doświadczeń (D); rysuje

schemat przedstawiający

zmiany stanu skupienia

wody (C)

dokumentuje


poznanego schematu (D)

uzasadnia, że obieg wody

w przyrodzie pozwala

zachować jej stałą ilość na

Ziemi (może zaproponować

doświadczenie) (D); omawia

obieg wody w przyrodzie (B)

61

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:

Wymagania

podstawowe


Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania

dopełniające


Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

3. Obserwujemy

pogodę

23. Poznajemy

składniki pogody

i sposoby ich

pomiaru

wymienia składniki

pogody (A);

rozpoznaje rodzaje

opadów (C)

zapisuje temperaturę

dodatnią i ujemną (C); na

podstawie obserwacji

określa stopień

zachmurzenia nieba (C);

omawia sposób pomiaru

ilości opadów (B); podaje

nazwy osadów

atmosferycznych (B);

określa jednostki,

w których wyraża się

składniki pogody (B)

wymienia przyrządy służące

do obserwacji

meteorologicznych (A);

omawia zmiany temperatury

powietrza w ciągu roku (B);

omawia sposób

powstawania chmur (B);

rozróżnia rodzaje osadów

atmosferycznych (C)

analizuje wpływ zmian

temperatury powietrza na

życie organizmów żywych

(C); wykazuje związek

pomiędzy porą roku

a występowaniem

określonego rodzaju

osadów (D); rozpoznaje

rodzaje chmur (D)

wykazuje związek rodzajów

chmur z możliwością

wystąpienia opadów (B);

wyjaśnia różnice między

opadami a osadami

atmosferycznymi (D) 23a. Lekcja

w terenie –

Obserwacja

i pomiar

składników

pogody

62

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:

Wymagania

podstawowe


Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania

dopełniające


Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

4. Skąd się bierze

wiatr?

24. Badamy

obecność powietrza

i ciśnienia

atmosferycznego

przyporządkowuje

nazwy 3 przyrządów

do rodzajów obserwacji

meteorologicznych (C)

przeprowadza


obecność powietrza (C);

podaje nazwę jednostki

pomiaru ciśnienia (A);

przeprowadza


obecność ciśnienia

atmosferycznego (C);

podaje nazwę jednostki,

w której wyraża się

prędkość wiatru (A)


ciśnienie atmosferyczne (B);

formułuje wnioski

z przeprowadzonych

doświadczeń (D)

dokumentuje


poznanego schematu (D);

wyjaśnia, jak powstaje

wiatr (B)

omawia związek zmian

ciśnienia atmosferycznego

z aktywnością

psychofizyczną człowieka

(D)

25. Wiatr i jego

pomiar

odczytuje symbole

umieszczone na mapie

pogody (C); prowadzi

kalendarz pogody na

podstawie obserwacji

wybranych składników

pogody (C)

na podstawie instrukcji

buduje wiatromierz (C);

dokonuje pomiaru

składników pogody –

prowadzi kalendarz

pogody (C)

omawia budowę

wiatromierza (B);

przygotowuje możliwą

prognozę pogody na dzień

następny dla swojej

miejscowości (C)


określa kierunek wiatru

(C)


temat rodzajów wiatru (C)

5. Słońce zmienia

położenie nad

widnokręgiem

26. Jak zmienia się

położenie Słońca

nad

widnokręgiem?

wyjaśnia pojęcia:

wschód Słońca,

zachód Słońca (B)

omawia pozorną

wędrówkę Słońca nad

widnokręgiem (B);

wskazuje zależności

między wysokością Słońca

a długością cienia (C)

omawia zmiany temperatury

powietrza w ciągu dnia (B);

wyjaśnia, czym są

górowanie Słońca i południe

słoneczne (B)

omawia zmiany długości

cienia w ciągu dnia (B)

podaje przykłady

praktycznego wykorzystania

wiadomości dotyczących

zmian temperatury i długości

cienia w ciągu dnia (np.

wybór ubrania, pielęgnacja

roślin, ustawienie budy dla

psa) (B)

63

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:

Wymagania

podstawowe


Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania

dopełniające


Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

6. Obserwujemy

pory roku

27. Jak zmienia się

pogoda i przyroda

w ciągu roku?

wymienia daty

rozpoczęcia

kalendarzowych pór

roku (A); podaje po

3 przykłady zmian

zachodzących

w przyrodzie

w poszczególnych

porach roku (C);

proponuje sposoby

opieki nad zwierzętami

w okresie zimy (C)

wyjaśnia pojęcia: równonoc

jesienna, równonoc

wiosenna, przesilenie letnie,

przesilenie zimowe (B);

omawia cechy pogody

w poszczególnych porach

roku (B)

omawia zmiany w pozornej

wędrówce Słońca nad

widnokręgiem


roku (B)

porównuje wysokość

Słońca nad widnokręgiem

oraz długość cienia


roku (C)

wymienia fenologiczne

pory roku, czyli te, które

wyróżnia się na podstawie

fazy rozwoju roślinności

(A) 27a. Lekcja

w terenie – Jak

zmienia się pogoda

i przyroda w ciągu

roku?

Podsumowanie działu 3

28., 29. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych”

Dział 4. Odkrywamy tajemnice życia

1. Wspólne cechy

organizmów

30. Poznajemy

budowę

i czynności

życiowe

organizmów

wyjaśnia pojęcia:

organizm

jednokomórkowy,

organizm

wielokomórkowy (B);

odróżnia organizmy

jednokomórkowe od

wielokomórkowych (C);

omawia dwie wybrane

czynności życiowe

organizmów (B)

podaje


organizmów (B);

rozpoznaje na ilustracji

wybrane organy/narządy

(C); wymienia czynności

życiowe organizmów

(A)

omawia hierarchiczną

budowę organizmów

wielokomórkowych (B);

charakteryzuje czynności

życiowe organizmów (C);

omawia cechy

rozmnażania płciowego

i bezpłciowego (B)

podaje przykłady różnych

sposobów wykonywania

tych samych czynności

przez organizmy (np. ruch,

wzrost) (C); porównuje

rozmnażanie płciowe

i bezpłciowe (C)


na temat najmniejszych

i największych

organizmów żyjących na

Ziemi (D)

64

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:

Wymagania

podstawowe


Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania

dopełniające


Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

2. Różnorodność

organizmów

31. W jaki sposób

uporządkowano

organizmy?

omawia cechy

przedstawicieli dwóch

dowolnych królestw

organizmów (B)

podaje nazwy królestw

organizmów (A); omawia

cechy roślin, zwierząt

i grzybów (B); opisuje

wybranych przedstawicieli

roślin, zwierząt i grzybów,

uwzględniając środowisko,

w którym żyją (C)

omawia cechy

przedstawicieli

poszczególnych królestw

organizmów (B);

charakteryzuje królestwo

protistów (B)

porównuje sposoby

odżywiania się roślin,

zwierząt i grzybów (C)

uzasadnia potrzebę

klasyfikacji organizmów (C);

charakteryzuje wirusy (C);

wymienia nazwy jednostek

systematycznych (A);

omawia zasady nazewnictwa

organizmów (B);


temat długości życia

wybranych organizmów

(żyjących najdłużej

i najkrócej) (D)

3. Organizmy

różnią się

sposobem

odżywiania

32. Jak odżywiają

się rośliny i dla

jakich organizmów

są pożywieniem?

przyporządkowuje

podane organizmy do

grup troficznych

(samożywne,

cudzożywne) (B);

podaje przykłady

organizmów

cudzożywnych (B)

dzieli organizmy na

samożywne cudzożywne

(C); podaje przykłady

organizmów

roślinożernych (B)

wyjaśnia pojęcia:

organizm samożywny,

organizm cudzożywny

(B); wymienia cechy

roślinożerców (B)

omawia sposób

wytwarzania pokarmu

przez rośliny (B)


temat pasożytnictwa

w świecie roślin (D)

33. W jaki sposób

zdobywają pokarm

zwierzęta

mięsożerne

i wszystkożerne?

wymienia

przedstawicieli

mięsożerców żyjących

w Polsce (B); wymienia

przedstawicieli

wszystkożerców (B);

wymienia, na podstawie

ilustracji,


drapieżników (B)

dzieli mięsożerców na

drapieżniki

i padlinożerców (B);

wyjaśnia, na czym polega

wszystkożerność (B)

podaje przykłady zwierząt

odżywiających się

szczątkami glebowymi (B);

wymienia przedstawicieli

pasożytów (B)

określa rolę, jaką

odgrywają w przyrodzie

zwierzęta odżywiające się

szczątkami glebowymi

(C); wyjaśnia, na czym

polega pasożytnictwo (B)


temat pasożytnictwa

w świecie bakterii, grzybów,

protistów (D)

65

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:

Wymagania

podstawowe


Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania

dopełniające


Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

4. Zależności

pokarmowe

w przyrodzie

34. Poznajemy

zależności

pokarmowe

między

organizmami

układa łańcuch

pokarmowy z podanych

organizmów (C)

wyjaśnia, czym są

zależności

pokarmowe (B); podaje

nazwy ogniw łańcucha

pokarmowego (A)

wyjaśnia nazwy ogniw

łańcucha pokarmowego (B);

wyjaśnia, co to jest sieć

pokarmowa (B)

uzasadnia, że rośliny nie

mogłyby istnieć bez

obecności zwierząt (D)

podaje przykłady obrony

przed wrogami w świecie

roślin i zwierząt (C);

uzasadnia, że zniszczenie

jednego elementu przyrody

może doprowadzić do

wyginięcia innych (D)

Podsumowanie

działu 4

35., 36. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice życia”

Dział 5. Odkrywamy tajemnice ciała człowieka

1. Odżywianie się 37. Poznajemy

składniki pokarmu

dzieli pożywienie ze

względu na pochodzenie


produktów pochodzenia

roślinnego i zwierzęcego

(C); omawia

znaczenie wody dla

organizmu (B)

wymienia składniki

pokarmowe (A); podaje

przykłady produktów

zawierających duże ilości

białek, cukrów, tłuszczów

(B)

omawia rolę składników

pokarmowych w organizmie

(B); wymienia produkty

zawierające sole mineralne

(B)

omawia rolę witamin (B);

omawia skutki niedoboru

i nadmiernego spożycia

poszczególnych

składników pokarmowych

(B); wymienia wybrane

objawy niedoboru jednej

z poznanych witamin (B)

przedstawia krótkie

informacje na temat

sztucznych barwników,

aromatów identycznych

z naturalnymi,

konserwantów znajdujących

się w żywności (D)

38. Poznajemy

zasady

przygotowywania

i spożywania

posiłków

omawia zasady

przygotowywania

posiłków (B)

wymienia zasady

spożywania posiłków (B)


estetyczne nakrycie stołu (B)

na podstawie analizy

piramidy pokarmowej

układa dzienny jadłospis

dla ucznia 4 klasy (D)

przedstawia krótkie

informacje na temat wpływu

napojów energetyzujących

na organizm człowieka (D);

omawia objawy i skutki

anoreksji (B)

66

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:

Wymagania

podstawowe


Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania

dopełniające


Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

2. Trawienie

i wchłanianie

pokarmu

39. Jak przebiega

trawienie

i wchłanianie

pokarmu?

wskazuje na modelu

położenie

poszczególnych

narządów przewodu

pokarmowego (C);

wyjaśnia, dlaczego

należy dokładnie żuć

pokarm (B); uzasadnia

konieczność mycia rąk

przed każdym posiłkiem

(C)

wymienia narządy

budujące przewód

pokarmowy (B); omawia

rolę układu pokarmowego

(B); omawia zasady

higieny układu

pokarmowego (C)

opisuje drogę pokarmu

w organizmie (B); omawia,

co dzieje się z pokarmem po

zakończeniu trawienia (B)

wyjaśnia rolę enzymów

trawiennych (B); wskazuje

narządy, w których

zachodzi mechaniczne

i chemiczne

przekształcanie pokarmu

(B)

omawia rolę narządów

wspomagających trawienie

(B); wymienia czynniki,

które mogą szkodliwie

wpłynąć na funkcjonowanie

wątroby lub trzustki (A)

3. Krążenie krwi 40. Jaką rolę

odgrywa układ

krwionośny?

wskazuje na schemacie

serce naczynia

krwionośne (C);

mierzy puls (D); liczy

ilość uderzeń serca na

minutę (D)

omawia rolę serca i naczyń

krwionośnych (B); omawia

rolę układu krwionośnego

w transporcie substancji

w organizmie (C)

wymienia funkcje układu

krwionośnego (B); wyjaśnia,

czym jest tętno (B);

proponuje zestaw prostych

ćwiczeń poprawiających

funkcjonowanie układu

krwionośnego (D)

wyjaśnia, jak należy dbać

o układ krwionośny (B);

podaje przykłady

produktów

żywnościowych korzystnie

wpływających na pracę

układu krwionośnego (C)


na temat grup krwi lub

chorób krwi (D);

charakteryzuje rolę

poszczególnych składników

krwi (B)

4. Jak oddychamy? 41. Jak

oddychamy?

na modelu pokazuje

położenie narządów

budujących układ

oddechowy (C);

wymienia zasady

higieny układu

oddechowego (B)

wymienia narządy

budujące drogi oddechowe

(B); określa rolę układu

oddechowego (A); opisuje

zmiany w wyglądzie

części piersiowej tułowia

podczas wdechu

i wydechu (C)

określa cel wymiany

gazowej (B); omawia

budowę płuc (B)

omawia wymianę

gazową zachodzącą

w płucach (B)

porównuje wielkość płuca

lewego i prawego –

wyjaśnia przyczynę

różnicy (B)

67

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:

Wymagania

podstawowe


Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania

dopełniające


Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

5. Energia jest

niezbędna do życia

42. Jak organizm

uzyskuje energię

niezbędną do

życia?

podaje przykłady

czynności, do

wykonywania których

niezbędna jest energia

(B)

wymienia produkty

oddychania komórkowego

(A)

wyjaśnia, na czym

polega oddychanie

komórkowe (B)


współdziałanie układów:

pokarmowego,

oddechowego

i krwionośnego

w procesie uzyskiwania

energii przez organizm

(C)

uzasadnia konieczność

regularnego odżywiania się

dla prawidłowego

funkcjonowania organizmu

(D)

43. Jakie

substancje

powstają w wyniku

oddychania

i spalania?

wykonuje, zgodnie

z instrukcją,

doświadczenie

wykazujące obecność

dwutlenku węgla i pary

wodnej w wydychanym

powietrzu (C); podaje

nazwy substancji

powstających w procesie

oddychania (B)

poprawnie opisuje

przebieg doświadczenia

wykazującego obecność

dwutlenku węgla i pary

wodnej w wydychanym

powietrzu (C)

porównuje zapotrzebowanie

energetyczne organizmu

człowieka w zależności od

podanych czynników (np.

stan zdrowia, wiek, płeć,

wysiłek fizyczny) (C)

formułuje wnioski

z przeprowadzonych

doświadczeń (D); analizuje

wartości energetyczne

wybranych produktów

spożywczych (D)


temat dziennego

zapotrzebowania

energetycznego człowieka w

zależności od płci, wieku,

rodzaju wykonywanej pracy

(D)

6. Szkielet

i mięśnie

umożliwiają ruch

44. Jakie układy

narządów

umożliwiają ruch

organizmu?

wskazuje na modelu lub

planszy elementy

szkieletu (C); wyjaśnia

pojęcie „stawy” (B);

omawia 2 zasady

higieny układu ruchu

(C)

wymienia elementy

budujące układ ruchu (A);

podaje nazwy głównych

elementów szkieletu (B);

wymienia 3 funkcje

szkieletu (A); wymienia

zasady higieny układu

ruchu (B)

rozróżnia rodzaje

połączeń kości (C); podaje

nazwy głównych stawów

organizmu człowieka (A)

na modelu lub planszy

wskazuje kości

o różnych kształtach (C);

omawia pracę mięśni

szkieletowych (C)

wyjaśnia, dlaczego

w okresie szkolnym należy

szczególnie dbać

o prawidłową postawę (B);

omawia działanie mięśni

narządów wewnętrznych

(B)

68

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:

Wymagania

podstawowe


Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania

dopełniające


Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

7. Jak organizm

odbiera informacje

z otoczenia

45. Jak organizm

odbiera informacje

z otoczenia?

Narząd wzroku

wymienia narządy

zmysłów (A); na planszy

lub modelu wskazuje

elementy oka służące

jego ochronie przed

zanieczyszczeniami:

brwi, powieki, rzęsy (C)

omawia rolę

poszczególnych narządów

zmysłów (B); podaje

nazwy elementów budowy

oka, służących do jego

ochrony (A)

wskazuje na planszy

elementy budowy oka (C);

wymienia zadania mózgu

(B)

wymienia narządy

budujące układ nerwowy

(B); wyjaśnia, w jaki

sposób układ nerwowy

odbiera informacje

z otoczenia (B)

podaje przykłady skutków

uszkodzenia układu

nerwowego (A)

46. Jak organizm

odbiera informacje

z otoczenia?

Narządy: węchu,

smaku, słuchu

i dotyku

omawia rolę ucha (B);

wymienia zadania

narządów smaku

i powonienia (A);

wymienia rodzaje

smaków (A)

wskazuje na planszy

małżowinę uszną, przewód

słuchowy i błonę

bębenkową (C); omawia

rolę skóry jako narządu

zmysłu (B); wymienia

zasady higieny oczu i uszu

(B)

wskazuje na planszy

pozostałe elementy wnętrza

ucha (C); wskazuje na

planszy drogę informacji

dźwiękowych (C)

uzasadnia, że układ

nerwowy koordynuje pracę

wszystkich narządów

zmysłów (D)


temat wad wzroku lub słuchu

(D)

8. Kobieta

i mężczyzna

47. Różnice

w budowie

ciała kobiety

i mężczyzny

przyporządkowuje

podane cechy budowy

zewnętrznej do sylwetki

kobiety lub mężczyzny

(C); wskazuje na planszy

położenie narządów

układu rozrodczego (C)

wymienia narządy

tworzące żeński i męski

układ rozrodczy (A);

określa rolę układu

rozrodczego (A); omawia

zasady higieny układu

rozrodczego (B)

wskazuje różnice

w budowie ciała kobiety

i mężczyzny (C); omawia

rolę poszczególnych

narządów układu

rozrodczego (C)

wyjaśnia przyczyny różnic

w budowie układu

rozrodczego żeńskiego

i męskiego (D)

przygotowuje przykładowe

informacje na temat roli

kobiet i mężczyzn

w rodzinie i społeczeństwie

na przestrzeni kilku pokoleń

(np. zajęcia prababci, babci,

mamy, starszej siostry, itp.)

(D)

69

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:

Wymagania

podstawowe


Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania

dopełniające


Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

9. Od poczęcia do

narodzin

48. Od poczęcia

do narodzin

rozpoznaje komórki

rozrodcze: męską i

żeńską (C); wyjaśnia

pojęcie „zapłodnienie”

(B)

na planszy wskazuje

miejsce rozwoju zarodka

(C); wyjaśnia pojęcie

„ciąża” (B)

na planszy wskazuje

miejsce zapłodnienia (C);

omawia główne etapy

rozwoju dziecka wewnątrz

organizmu matki (A)

omawia rozwój zygoty

od momentu

zapłodnienia do chwili

zagnieżdżenia się w

macicy (A); wyjaśnia,

jaką rolę pełni łożysko

(B)

podaje przykłady czynników,

które mogą zakłócić rozwój

płodu (A)

10. Od narodzin

do starości

49. Od noworodka

do ucznia

podaje nazwy etapów

życia po narodzeniu

(A); charakteryzuje

dowolny etap

rozwojowy (C)

podaje przykłady zmian

zachodzących w

organizmie w

poszczególnych etapach

rozwojowych (A)

omawia zmiany

zachodzące w dwóch

dowolnie wybranych

etapach rozwojowych

człowieka (A)

omawia zmiany

zachodzące w

poszczególnych etapach

rozwojowych (A)

wykonuje oś czasu

przedstawiającą okresy życia

człowieka (D)

70

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:

Wymagania

podstawowe


Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania

dopełniające


Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

50. Od okresu

dojrzewania do

starości

podaje przykłady

zmian w organizmie

świadczących o

rozpoczęciu okresu

dojrzewania u własnej

płci (B)

wymienia zmiany

fizyczne zachodzące

w okresie

dojrzewania u

dziewcząt i chłopców

(B); podaje nazwy

kolejnych okresów

rozwojowych (A)

charakteryzuje okres

wieku

dorosłego i okres starości

(A)

porównuje

funkcjonowanie

organizmu w

poszczególnych

okresach życia (D)

wykonuje oś czasu

przedstawiającą okresy

życia człowieka (D)

Podsumowanie

działu 5

51., 52. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice ciała człowieka”

Dział 6. Odkrywamy tajemnice zdrowia

1. Choroby

zakaźne

53. Poznajemy

choroby zakaźne

wymienia drogi

wnikania do organizmu

człowieka

drobnoustrojów

chorobotwórczych (A);

odczytuje informacje

umieszczane na

opakowaniach żywności

(skład, data przydatności

do spożycia, sposób

przechowywania) (C);

wymienia miejsca

występowania

kleszczy(A); wskazuje

sposoby zabezpieczania

się przed kleszczami (B)

wymienia przyczyny

chorób zakaźnych (A);


gorączka (B); omawia

przyczyny zatruć (B);

określa zachowania

zwierzęcia, które mogą

świadczyć o tym, że jest

ono chore na wściekliznę

(C)

wymienia objawy

towarzyszące gorączce (A);

wymienia sposoby

zapobiegania zatruciom

pokarmowym (B); omawia

zasady przechowywania

żywności (C)

opisuje objawy

wybranych chorób

zakaźnych (B); omawia

sposób postępowania

w przypadku chorób

zakaźnych (C); wymienia

drobnoustroje mogące

wnikać do organizmu

przez uszkodzoną skórę

(B)

wyjaśnia istotę działania

szczepionek (B);


temat objawów boreliozy

i sposobów postępowania

w przypadku zachorowania

(D)

71

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:

Wymagania

podstawowe


Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania

dopełniające


Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

2. Choroby

pasożytnicze

54. Poznajemy

choroby

pasożytnicze

wymienia pasożyty

wewnętrzne człowieka

(A); omawia sposoby

zapobiegania zarażeniu

się wybranym

pasożytem

wewnętrznym (C);

wymienia pasożyty

zewnętrzne (A)

rozpoznaje wszy i kleszcze

(C); omawia sposoby

zapobiegania zarażeniu się

pasożytami wewnętrznymi

(C); omawia sytuacje

sprzyjające zarażeniom

pasożytami zewnętrznymi

(C)

wyjaśnia pojęcie „pasożyty

wewnętrzne” (B); podaje

przykłady pasożytów

zewnętrznych (B); wyjaśnia

pojęcie „pasożyty

zewnętrzne” (B); omawia

zasady zapobiegania

chorobom przenoszonym

przez zwierzęta domowe

(C)

dzieli pasożyty na

zewnętrzne

i wewnętrzne, podając

przykłady (C);

charakteryzuje objawy

mogące świadczyć o

obecności pasożyta

wewnętrznego (C);

przygotowuje

informacje na temat

pasożytów

wewnętrznych, innych

niż omówione na lekcji

(D)

3. Jak dbać

o higienę?

55. Jak dbać

o higienę?

omawia lub demonstruje

sposób mycia rąk (C);

wyjaśnia, dlaczego

ważna jest czystość rąk

(B); omawia sposób

mycia zębów (C)

wyjaśnia, dlaczego należy

dbać o higienę skóry (B);

omawia sposób mycia

włosów (C); opisuje

sposób pielęgnacji

paznokci (C); wyjaśnia, na

czym polega właściwy

dobór odzieży (C)

opisuje sposób pielęgnacji

skóry ze szczególnym

uwzględnieniem okresu

dojrzewania (C); wyjaśnia,

na czym polega higiena

jamy ustnej (B)

omawia zmiany, jakie

mogą pojawić się na

skórze w okresie

dojrzewania (B); wyjaśnia,

na czym polega higiena

osobista (C)


o znaczeniu filtrów UV,

rozsądnym korzystaniu

z kąpieli słonecznych

i solariów (D)

4. Jak sobie radzić

w sytuacjach

niebezpiecznych

w domu?

56.

Niebezpieczeństwa

i pierwsza pomoc

w domu

wymienia przyczyny

upadków (B); wyjaśnia,

dlaczego nawet drobne

zranienia powinny

zostać zdezynfekowane

(B); wymienia numery

telefonów alarmowych

(A)

omawia skutki upadków

(B); omawia zasady

udzielania pierwszej

pomocy w przypadku

skaleczeń (C); omawia

zasady udzielania

pierwszej pomocy przy

oparzeniach (C)

charakteryzuje objawy

stłuczeń i złamań (C);

omawia objawy oparzeń (C)

demonstruje sposób

zakładania opatrunków

(C); demonstruje sposób

unieruchamiania kończyn

(C)

wykonuje plakat lub gazetkę

ze wskazówkami, jak

uniknąć niebezpiecznych

sytuacji

w domu (D)

57. Jak uniknąć

niebezpiecznych

sytuacji w domu?

omawia zasady

bezpiecznego

korzystania z domowych

urządzeń elektrycznych

(C)

omawia zasady pielęgnacji

ozdobnych roślin trujących

i silnie drażniących (C)

odczytuje symbole

umieszczane na

opakowaniach substancji

niebezpiecznych (C)

omawia zasady

postępowania w przypadku

zatruć środkami

chemicznymi (C)

72

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:

Wymagania

podstawowe


Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania

dopełniające


Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

5. Uważaj na

siebie i innych

również poza

domem

58. Jak dbać

o bezpieczeństwo

poza domem?

wymienia przyczyny

wypadków drogowych

(B); omawia zasady

poruszania się po

drogach (B); objaśnia

znaczenie kilku znaków

dotyczących

bezpieczeństwa na

drogach (C)

omawia zagrożenia

związane z przebywaniem

nad wodą (B); podaje

przykłady wypadków, które

mogą się zdarzyć na wsi

(B); wyjaśnia, na czym

polega bezpieczeństwo

podczas zabaw ruchowych

(B); omawia sposób

postępowania w przypadku

pożaru (B); wyjaśnia, jak

należy postępować

z zardzewiałymi

przedmiotami

niewiadomego pochodzenia

(B)

wyjaśnia, czym są

niewypały

i niewybuchy (B); omawia

zagrożenia ze strony

owadów

i roślin (B)

charakteryzuje rodzaje

zagrożeń występujących

poza domem (C);

rozpoznaje 2–3 dziko

rosnące rośliny

trujące (C)

przygotowuje dane

statystyczne dotyczące np.

liczby pożarów, liczby

wypadków drogowych

z udziałem pieszych, dzieci

itp.

(D)

6. Uzależnienia są

groźne

59. Uzależnienia

i ich skutki

podaje przynajmniej dwa

przykłady negatywnego

wpływu dymu

tytoniowego i alkoholu

na organizm człowieka

(B); prezentuje właściwe

zachowanie asertywne

w wybranej sytuacji (C)

podaje przykłady

substancji, które mogą

uzależniać (B); podaje

przykłady sytuacji,

w których należy zachować

się asertywnie (C)


palenie bierne (B);

wymienia

skutki przyjmowania

narkotyków (B); wyjaśnia,

czym jest asertywność (B)


uzależnienie (B);

charakteryzuje substancje

znajdujące się w dymie

papierosowym (C);


zachowań asertywnych (D)


temat pomocy osobom

uzależnionym (D);


temat możliwych przyczyn,

postaci i profilaktyki

chorób nowotworowych (D)

Podsumowanie

działu 6

60., 61. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice zdrowia”

Dział 7. Odkrywamy tajemnice życia w wodzie

73

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:

Wymagania

podstawowe


Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania

dopełniające


Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

1. Wody

słodkie i wody

słone

62. Wody słodkie

i wody słone

wskazuje na mapie

lądy oraz morza i

oceany (C); podaje

przykłady wód

słonych (B)

podaje przykłady wód

słodkich (w tym wód

powierzchniowych) i wód

słonych (B); wyjaśnia, jak

powstają rzeki (B);

wskazuje różnice między

oceanem a morzem (C)

wyjaśnia pojęcia: wody

słodkie, wody słone (B);

charakteryzuje wody

powierzchniowe (C);

omawia warunki niezbędne

do powstania jeziora (B)

charakteryzuje wody

słodkie występujące na

Ziemi (C); omawia, jak

powstają bagna (B)

wyszukuje i prezentuje

informacje typu „naj”

(najdłuższa rzeka,

największe jezioro,

największa głębia

oceaniczna) (D)

2. Warunki

życia w wodzie

63. Warunki życia

w wodzie – ruch

i opór wody

wymienia

przystosowania

wybranych zwierząt, np.

ryb, delfinów, do życia

w wodzie (C); rysuje

liście roślin wodnych,

np. wywłócznika (C)

charakteryzuje warunki

życia w wodzie (B);

omawia przystosowania

roślin do życia w wodzie

(C); wyjaśnia, co to jest

plankton (B)

wymienia cechy budowy

zwierząt wodnych

ułatwiające pokonywanie

oporu wody (B); podaje

przykłady zwierząt

unoszonych przez prąd

wody, pływających,

przytwierdzonych pod wodą

i żyjących na dnie (B)

omawia, popierając

przykładami, wpływ

ruchu wody na

aktywność ruchową

organizmów (B)


na temat przystosowań

organizmów wodnych (np.

żaby) do przetrwania zimy

(D)

64. Warunki

życia w wodzie –

zawartość tlenu,

temperatura,

naświetlenie

podaje 2–3 przykłady

zwierząt

oddychających tlenem

rozpuszczonym w

wodzie (B); podaje

przykłady organizmów

żyjących na dnie

zbiornika wodnego (B)

wymienia źródła tlenu

rozpuszczonego w wodzie

(B); opisuje sposoby

pobierania tlenu przez

organizmy żyjące

w wodzie (C)

wyjaśnia, dlaczego

większość organizmów

wodnych może przetrwać

zimę (B); omawia warunki

świetlne panujące

w zbiorniku wodnym (B)

wyjaśnia, dlaczego

zbiornik wodny nie

zamarza do dna (B);

wymienia czynniki

wpływające na ilość

światła i głębokość, na

jaką ono przenika (B) 64a. Lekcja

w terenie –

Warunki życia

w wodzie

3. Obserwujemy

rzekę

65. Poznajemy

rzekę

na planszy lub

schematycznym rysunku

przyporządkowuje (lub

opisuje): koryto rzeki,

obszar zalewowy,

dolinę, brzeg prawy

i lewy (C); opisuje

schemat rzeki,

wymieniając: źródło,

na planszy lub

schematycznym rysunku

podpisuje elementy doliny

rzeki (C); podaje nazwy

organizmów żyjących

w biegu górnym,

środkowym i dolnym rzeki

(B)

omawia budowę doliny

rzecznej (B); wymienia

cechy, którymi różnią się

poszczególne odcinki rzeki

(C); omawia przystosowania

organizmów żyjących w

biegu górnym, środkowym

i dolnym rzeki (C)

omawia

rzeźbotwórczą

działalność rzeki

(B)

podaje przykłady

pozytywnego i negatywnego

wpływu rzek na życie

i gospodarkę człowieka (D)

74

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:

Wymagania

podstawowe


Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania

dopełniające


Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

bieg górny, środkowy,

dolny, ujście (C)

66. Z jaką

prędkością i dokąd

płynie rzeka?

wskazuje na mapie

rzekę główną i jej

dopływy (C)

wskazuje na mapie

dorzecze (C);

wyjaśnia pojęcia:

rzeka główna,

dopływ, dorzecze (B)

omawia sposób pomiaru

prędkości wody w rzece (B)

oblicza prędkość z jaką

woda płynie w rzece (C)


na temat rzek, np.

największych,

najdłuższych, okresowych

(D) 66a. Lekcja

w terenie – Z jaką

prędkością i dokąd

płynie rzeka?

4. Mniej znane

organizmy wód –

glony

i pierwotniaki

67. Poznajemy

glony

i pierwotniaki

rozpoznaje na rysunku

glony jednokomórkowe,

kolonijne,

wielokomórkowe (C);

odróżnia glony

jednokomórkowe od

pierwotniaków (C);

rozpoznaje amebę i

pantofelka (C)

wymienia cechy glonów

(A); podaje nazwy

przedstawicieli glonów

jednokomórkowych,

kolonijnych

i wielokomórkowych (C);

wymienia sposoby

poruszania się

pierwotniaków (B)

wyjaśnia pojęcie „glony”

(B); wskazuje

poszczególne elementy

budowy glonów

wielokomórkowych (C);

omawia znaczenie glonów

(B); omawia znaczenie

pierwotniaków (A)

wyjaśnia pojęcie „plecha”

(B); omawia odżywianie

się pierwotniaków (B);

omawia rolę

pierwotniaków w

łańcuchach pokarmowych

(C)

podaje przykłady

pozytywnej i negatywnej

roli glonów morskich (B)

5. Życie w jeziorze

68. Poznajemy

warunki życia

w jeziorze

opisuje, np. na

schematycznym

rysunku, nazwy stref

życia w jeziorze (C);

odczytuje z ilustracji

nazwy 2–3 organizmów

żyjących

w poszczególnych

strefach jeziora (C)

podaje nazwy stref

życia w jeziorze (A)

omawia warunki życia

w jeziorze w zależności

od pory roku (C);

wymienia czynniki

warunkujące życie

w poszczególnych

strefach jeziora (A)

wyjaśnia wpływ

mieszania się wód

jeziora na życie

organizmów wodnych

(B)

przygotowuje krótki

opis najbliższego

jeziora (D)

69. Poznajemy uzupełnia brakujące z podanych organizmów charakteryzuje roślinność wyjaśnia, dlaczego

75

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:

Wymagania

podstawowe


Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania

dopełniające


Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

strefy życia

w jeziorze

nazwy organizmów

tworzących łańcuch

pokarmowy w jeziorze


ryb żyjących w strefie

przybrzeżnej jeziora (B);

podaje przykłady innych

zwierząt żyjących

w strefie przybrzeżnej

jeziora (B); wymienia po

1 przykładzie zwierząt

żyjących w strefie toni

wodnej i strefie wód

głębokich jeziora (B)

układa łańcuch pokarmowy

w jeziorze (C); omawia

warunki panujące w strefie

przybrzeżnej jeziora (B);

podaje przykłady roślin

strefy przybrzeżnej jeziora

(B); podaje nazwy

organizmów tworzących

plankton (B); podaje

nazwy zwierząt żyjących

w strefie toni wodnej lub

strefie wód głębokich

jeziora (B)

strefy przybrzeżnej jeziora

(B); omawia warunki

panujące w strefie otwartej

toni wodnej jeziora (B);

wyjaśnia, dlaczego

w strefie wód głębokich

jeziora nie występują

rośliny (B)


jeziora występuje

bogactwo organizmów

żywych (B);

charakteryzuje zależności

pokarmowe występujące w

strefie otwartej toni

wodnej jeziora (C);

omawia sposób

odżywiania się małży (B)

69a. Lekcja

w terenie – Życie

w jeziorze

6. Życie

w morzu

i oceanie

70. Strefy życia

w morzu i oceanie

podaje nazwy stref życia

w morzach i oceanach

(A); podaje nazwy

organizmów tworzących

plankton (A); podaje

nazwy zwierząt żyjących


mórz i oceanów (B)

wymienia czynniki

wpływające na obecność


w morzach i oceanach (A);

omawia piętrowe

rozmieszczenie glonów

w morzach i oceanach (B);

podaje nazwy zwierząt

żyjących w strefie otwartej

toni wodnej mórz

i oceanów (B)

wyjaśnia, dlaczego glony są

rozmieszczone piętrowo

w morzach i oceanach (B);

omawia warunki panujące

w strefie głębinowej mórz

i oceanów (B); podaje

przykłady zależności

pokarmowych

występujących w morzach

i oceanach (C)

wyjaśnia przyczyny różnic

w zasoleniu w mórz

i oceanów (C); opisuje

cechy przystosowujące

organizmy do życia

w strefie głębinowej mórz

i oceanów (B)

przygotowuje ciekawostki

na temat organizmów

żyjących w morzach (B);

wskazuje na mapie

położenie morza

najbardziej i najmniej

zasolonego (C)

Podsumowanie

działu 7

71., 72. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice życia w wodzie”

Dział 8. Odkrywamy tajemnice życia na lądzie

1. Czy

wszystkie skały

73. Czy wszystkie

skały są twarde?


wymienia 2 cechy

podaje nazwy grup skał

(A); podaje przykłady

omawia budowę skał (B);

opisuje budowę skał litych,

opisuje skały występujące

w najbliższej okolicy (D)

przygotowuje kolekcję skał

z najbliższej okolicy wraz

76

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:

Wymagania

podstawowe


Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania

dopełniające


Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

są twarde? 73a. Lekcja

w terenie

–Poznajemy skały

w najbliższej

okolicy

charakteryzujące skały:

lite, zwięzłe i luźne (C);

przyporządkowuje

podane skały (1–2) do

poszczególnych grup

(C)

poszczególnych

rodzajów skał (B)

zwięzłych i luźnych (C) z ich opisem (D)

2. Od skały do

gleby

74. Jak powstaje

gleba?

wymienia 2–3 nazwy

gleb (A); wymienia

organizmy żyjące

w glebie (A)

omawia etapy

powstawania gleby (B);

omawia budowę gleby

(B); wymienia rodzaje

gleb występujących

w Polsce (A); omawia

rolę organizmów

glebowych (C)

wyjaśnia, w jaki sposób

powstaje próchnica (B);

omawia żyzność

poszczególnych rodzajów

gleb (C); wyjaśnia, dlaczego

należy dbać o glebę (B)

przyporządkowuje rodzaje

skał do rodzajów gleb,

które na nich powstały (C)

ocenia żyzność gleb

w najbliższej okolicy (D);

przygotowuje

dokumentację

fotograficzną na temat

organizmów glebowych

występujących

w najbliższej okolicy (D)

3. Warunki życia

na lądzie

75. Warunki życia

na lądzie

omawia

przystosowania

zwierząt do zmian

temperatury (C)

omawia rolę korzeni

roślin lądowych (B);

wskazuje

przystosowania roślin

do ochrony przed

niekorzystną (zbyt

niską lub zbyt

wysoką) temperaturą

(C)

charakteryzuje

przystosowania roślin

zabezpieczające przed utratą

wody (C); wymienia

przykłady przystosowań

chroniących zwierzęta przed

działaniem wiatru (B);

opisuje sposoby wymiany

gazowej u zwierząt lądowych

(C)

omawia przykładowe

sposoby ograniczania

strat wody przez

zwierzęta (C); omawia

rolę wiatru w życiu roślin

(B); charakteryzuje

wymianę gazową u roślin

(C)


na temat przystosowań 2–

3 gatunków zwierząt lub

roślin do życia

w ekstremalnych

warunkach lądowych (C)

4. Poznajemy

organizmy żyjące

w lesie

76. Poznajemy

budowę lasu

i warunki w nim

panujące

na planszy dydaktycznej

lub ilustracji wskazuje

warstwy lasu (C);

wymienia po dwa

gatunki organizmów

żyjących w jednej lub

dwóch wybranych

warstwach lasu (B)

podaje nazwy warstw

lasu (A); omawia zasady

zachowania się w lesie

(B); wymienia nazwy

przykładowych


w poszczególnych

warstwach lasu (C)

omawia znaczenie lasu (B);

omawia wymagania

środowiskowe wybranych

gatunków zwierząt żyjących

w poszczególnych

warstwach lasu (C)

charakteryzuje

poszczególne warstwy

lasu, uwzględniając

czynniki abiotyczne oraz

rośliny i zwierzęta żyjące

w tych warstwach (D)


o życiu wybranych

organizmów leśnych

(innych, niż omawiane na

lekcji) z uwzględnieniem ich

przystosowań do życia

w danej warstwie lasu (C)

77., 77a. Jakie

organizmy

spotkamy w lesie?

(wycieczka do lasu)

77

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:

Wymagania

podstawowe


Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania

dopełniające


Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

5. Poznajemy

różne rodzaje

lasów

78. Poznajemy

różne rodzaje

lasów

podaje po dwa przykłady

drzew iglastych

i liściastych (B);

rozpoznaje dwa drzewa

iglaste i dwa liściaste (C)

podaje charakterystyczne

cechy igieł (B);

porównuje wygląd igieł

sosny i świerka (C);

wymienia cechy budowy

roślin iglastych

ułatwiające ich

rozpoznawanie, np.

kształt i liczba igieł,

kształt i wielkość szyszek

(B); wymienia cechy

ułatwiające

rozpoznawanie drzew

liściastych (B)

porównuje drzewa liściaste

z iglastymi (C); rozpoznaje

rosnące w Polsce rośliny

iglaste (C); rozpoznaje

przynajmniej sześć gatunków

drzew liściastych (C);

wymienia typy lasów

rosnących w Polsce (A)

przyporządkowuje rodzaj

lasu do typu gleby, na

której rośnie (C); podaje

przykłady drzew

rosnących

w poszczególnych typach

lasów (C)


temat roślin iglastych

pochodzących z innych

regionów świata,

uprawianych w ogrodach

(D), charakteryzuje bory,

grądy, łęgi i buczyny

78a. Lekcja

w terenie –

Poznajemy różne

rodzaje lasów

6. Na łące 79. Na łące

opisuje wygląd łąki

(uwzględnia

występowanie traw,

drobnych zwierząt) (B);

podaje dwa przykłady

znaczenia łąki (A);

wyjaśnia, dlaczego nie

wolno wypalać traw (B)

wymienia cechy łąki

(B); wymienia zwierzęta

mieszkające na łące

i żerujące na niej (B);

w formie łańcucha

pokarmowego

przedstawia proste

zależności pokarmowe

między organizmami

żyjącymi na łące (C)

przedstawia zmiany

zachodzące na łące

w różnych porach roku (C);

rozpoznaje pięć gatunków

roślin występujących na łące

(C)

przyporządkowuje nazwy

gatunków roślin do

charakterystycznych barw

łąki (C); uzasadnia, że łąka

jest środowiskiem życia

wielu zwierząt (C)

wykonuje zielnik

roślin łąkowych (D)

79a. Lekcja

w terenie – Na łące

78

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:

Wymagania

podstawowe


Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania

dopełniające


Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

7. Na polu

i w sadzie

80. Na polu

i w sadzie

podaje nazwy zbóż

uprawianych na polach


warzyw uprawianych na

polach (B); wymienia

nazwy drzew

uprawianych w sadach

(A); wymienia dwa

szkodniki upraw

polowych (A); uzupełnia

brakujące ogniwa

w łańcuchach

pokarmowych

organizmów żyjących na

polu (C)

omawia sposoby

wykorzystywania

roślin zbożowych (B);

wymienia nazwy

krzewów uprawianych

w sadach (A)

wyjaśnia, które zboża należą

do ozimych, a które do jarych


wykorzystywania

uprawianych warzyw (B);

wymienia sprzymierzeńców

człowieka w walce ze

szkodnikami upraw

polowych (B)

podaje przykłady innych

upraw niż zboża, warzywa,

drzewa i krzewy owocowe,

wskazując sposoby ich

wykorzystywania (B);

przedstawia zależności

występujące na polu

w formie łańcuchów

pokarmowych (C)

wyjaśnia, czym jest walka

biologiczna (B);


na temat korzyści

i zagrożeń wynikających ze

stosowania chemicznych

środków zwalczających

szkodniki (D)

80a. Lekcja

w terenie– Na

polu i w sadzie

Podsumowanie

działu 8

81., 82. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice życia na lądzie”

79

Plan wynikowy – Tajemnice przyrody. Klasa 5

Tytuł rozdziału w

podręczniku

Numer i temat

lekcji

Wymagania

konieczne (ocena

dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania

podstawowe (ocena

dostateczna). Uczeń:

Wymagania

rozszerzające (ocena

dobra). Uczeń:

Wymagania

dopełniające (ocena

bardzo dobra). Uczeń:


(ocena celująca). Uczeń:

1.Lekcja

organizacyjna. Jak

będziemy

poznawać przyrodę

w klasie 5?

wymienia zasady pracy na lekcjach przyrody; określa, za co może uzyskać ocenę na lekcjach przyrody; wymienia możliwości

poprawy oceny niedostatecznej

Dział 1. Odkrywamy tajemnice map

1. Skala, plan,

mapa

2. Co to jest plan i

skala?

wykonuje pomiary

przedmiotów w celu

narysowania ich

planów (C);

wykonuje rysunek

przedmiotu w

podanej skali, mając

podane wymiary w

skali (C)

oblicza wymiary

przedmiotu w skali

1 : 10 (D); wyjaśnia,

co to jest podziałka

liniowa (B); potrafi

korzystać z podziałki

liniowej (C)


plan przedmiotu (B);

oblicza wymiary

przedmiotu w różnych

skalach, np. 1 : 5;

1 : 20; 1 : 50 (D)

wyjaśnia, co to jest skala

(B); zapisuje skalę

różnymi sposobami (C)

przelicza skale planów

i map (D)

3. Plan i mapa wyjaśnia, co to jest

plan obszaru (B)


mapa (B); odczytuje

skale planu

najbliższej okolicy

(C)

porównuje ilość

informacji zawartych

na mapach

wykonanych w

różnych skalach (C)

porównuje skale planów

i map (C); wyjaśnia

związek odległości na

mapie z zastosowaną

skalą (większa, mniejsza)

(D)

4. Kreślenie planu

boiska – lekcja w

terenie

wykonuje pomiary

długości i

szerokości boiska w

celu narysowania

planu (C)

oblicza wymiary

boiska w skali 1 : 100

(C)

oblicza wymiary

boiska w skali 1 : 500;

rysuje plan boiska

szkolnego (D)

sporządza legendę planu

boiska i zapisuje skalę

w postaci liczbowej,

mianowanej, podziałki

liniowej (D)

2. Odległości na

planie, mapie i w

5. Jak obliczyć

i oszacować

oblicza odległość na

planie lub mapie za

oblicza odległość

rzeczywistą za

wyjaśnia, kiedy do

obliczenia odległości

oblicza rzeczywiste

odległości między

oblicza odległość na planie

i mapie za pomocą skali

80

Tytuł rozdziału w

podręczniku

Numer i temat

lekcji

Wymagania

konieczne (ocena

dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania

podstawowe (ocena


Wymagania


dobra). Uczeń:

Wymagania





terenie

2. Odległości na

planie, mapie i w

terenie cd.

odległość? pomocą podziałki

liniowej,

wykorzystując

kroczek cyrkiel lub

linijkę (C); szacuje

odległość od

miejsca obserwacji

do wskazanego

obiektu,

wykorzystując

informacje zawarte

w podręczniku na

s. 18 (D)

pomocą skali liniowej

wykorzystując

kroczek, cyrkiel lub

linijkę (C); oblicza

odległość rzeczywistą

na planie lub mapie

za pomocą skali

liniowej,

wykorzystując nitkę

(C)

użyjemy kroczka,

a kiedy nitki (B);

oblicza odległości na

planie i mapie za

pomocą skali liniowej,

wykorzystując

kroczek, cyrkiel lub

linijkę oraz nitkę (C)

wskazanymi miastami,

korzystając z podziałki

liniowej (D)

liczbowej lub mianowanej

(D);

sporządza plan terenu

(działki, fragmentu osiedla,

drogi do szkoły, fragmentu

boiska) na papierze formatu

A4, dobierając odpowiednią

skalę (D)

6. Ćwiczenia

w obliczaniu

i szacowaniu

odległości

oblicza wymiary

rzeczywiste obiektów,

mając podane ich

wymiary w skali i skalę

(D)

3. Wysokość

w terenie i na

mapie

poziomicowej

7. Poznajemy

wysokość

bezwzględną,

względną i mapę

poziomicową

odczytuje wartość

wysokości

względnej

i bezwzględnej rys.

w podręczniku na

s. 19 (C)

wyjaśnia pojęcia:

wysokość

bezwzględna (B);

wysokość względna

(B); zapisuje

wysokość

bezwzględną (C)

wyjaśnia pojęcie

poziomica (B)

wyjaśnia pojęcie mapa

poziomicowa (B);

omawia, jak powstaje

mapa poziomicowa

oblicza różnicę wysokości

między najwyżej i najniżej

położonymi punktami na

terenie Polski, Europy

i świata (D)

8. Co można

odczytać z mapy

poziomicowej?

wymienia rodzaje

wzniesień (A)

odczytuje wysokość

punktu położonego

na poziomicy (C);

rozróżnia rodzaje

wzniesień (C)

odczytuje przybliżoną

wysokość punktu

położonego między

poziomicami (C);

odczytuje z mapy

poziomicowej

wysokość względną

(C); rozróżnia rodzaje

zagłębień (C)

podaje przykłady

informacji, które można

odczytać z mapy

poziomicowej (B);

rozpoznaje na mapie

poziomicowej formy

terenu (C); omawia

ukształtowanie terenu na

podstawie mapy

poziomicowej (D)

9. Szacowanie szacuje wysokość szacuje wysokość szacuje wysokość szacuje wysokość

81

Tytuł rozdziału w

podręczniku

Numer i temat

lekcji

Wymagania

konieczne (ocena

dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania

podstawowe (ocena


Wymagania


dobra). Uczeń:

Wymagania





wysokości – lekcja

w terenie

budynku szkoły,

mając podaną

przybliżoną

wysokość jednej

kondygnacji (D)

budynków

kilkupiętrowych (D)

drzewa, za pomocą

metody cienia (D)

względną pagórka,

wykorzystując informację

o swoim wzroście (D)

4. Nakładanie

barw na mapy

poziomicowe

10. Nakładanie

barw na mapy

poziomicowe

na podstawie

legendy

przyporządkowuje

barwy

hipsometryczne do

odpowiadających

im form

ukształtowania

powierzchni (C);

wskazuje na mapie

ogólnogeograficznej

miasta

wojewódzkie, inne

miasta, rzeki,

jeziora (C)

omawia barwy

stosowane na mapach

hipsometrycznych

(B);

wskazuje formy

terenu na mapie


(C); odczytuje na

mapie wysokości

bezwzględne gór (D)

wyjaśnia pojęcie

barwy hipsometryczne

(B); klasyfikuje

wypukłe formy

terenu, wykorzystując

przedziały wysokości

(C);

wyjaśnia pojęcie

mapa

ogólnogeograficzna

(B); wskazuje na

mapie


obiekty wymienione

w legendzie mapy (C)

wyjaśnia pojęcie: mapa

hipsometryczna (B);

klasyfikuje wypukłe

i wklęsłe formy terenu,

wykorzystując przedziały

wysokości (C);

na podstawie informacji

zawartych na mapie

charakteryzuje wybrany

fragment terenu,

uwzględniając

ukształtowanie

powierzchni oraz

składniki przyrody i

wytwory człowieka (D)

porównuje zakres informacji

zawartych na mapie

hipsometrycznej

i ogólnogeograficznej (D)

Podsumowanie

działu 1

11., 12.Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice map”

Dział 2. Poznajemy naszą ojczyznę i inne kraje europejskie

1. Ukształtowanie

powierzchni

Polski

13. Jakie siły

kształtują

powierzchnię

ziemi?

omawia rolę w

kształtowaniu

powierzchni ziemi

przez wybraną siłę

zewnętrzną (A)

wymienia siły

kształtujące

powierzchnię ziemi


wpływu człowieka na

zmiany zachodzące

na powierzchni ziemi

(B)

omawia rolę sił

zewnętrznych w

kształtowaniu

powierzchni ziemi (B)


działanie sił zewnętrznych

i wewnętrznych (B)

omawia działalność lodowca

na obszarze Polski (A)

82

Tytuł rozdziału w

podręczniku

Numer i temat

lekcji

Wymagania

konieczne (ocena

dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania

podstawowe (ocena


Wymagania


dobra). Uczeń:

Wymagania





1. Ukształtowanie

powierzchni

Polski cd.

14. Pasowe

ukształtowanie

powierzchni Polski

pokazuje na mapie

pasy ukształtowania

powierzchni Polski

(C); odczytuje z

mapy nazwy krain

tworzących

wybrany pas

ukształtowania

powierzchni Polski

(D)

wyjaśnia, na czym

polega pasowość

ukształtowania

powierzchni Polski

(B); wymienia nazwy

pasów ukształtowania

powierzchni Polski

(C)

omawia dowolny pas

ukształtowania

powierzchni Polski

(B)

pokazuje na mapie krainy,

które tworzą poszczególne

pasy ukształtowania

powierzchni Polski (C);

na podstawie opisu

rozpoznaje pas

ukształtowania

powierzchni Polski (C)

szacuje, które pasy

ukształtowania powierzchni

Polski zajmują największą i

najmniejszą powierzchnię

(D)

15. Pasowe

ukształtowanie

powierzchni Polski

– praca z mapą

pokazuje najwyżej

i najniżej położone

miejsca w Polsce (C)

charakteryzuje pas

ukształtowania

powierzchni, w

którym położone jest

jego miejsce

zamieszkania (C)

2. Wody

powierzchniowe

Polski

2. Wody

powierzchniowe

Polski cd.

16. Wody

powierzchniowe

Polski

pokazuje na mapie

Wisłę od źródła do

ujścia (C); pokazuje

na mapie jeziora

(C); odczytuje

nazwy wskazanych

jezior (C)

pokazuje na mapie

Odrę od źródła do

ujścia (C); wymienia

typy zbiorników

wodnych

występujących w

Polsce (A); pokazuje

na mapie naturalne

zbiorniki wodne,

takie jak jeziora

polodowcowe górskie

polodowcowe,

przybrzeżne (C)

pokazuje na mapie

główne dopływy

Wisły i Odry (C);

pokazuje na mapie

jeziora zaporowe (C);

pokazuje na mapie

największe obszary

bagienne w Polsce

(C); wyjaśnia,

dlaczego najwięcej

jezior występuje w

północnej Polsce (B)

pokazuje na mapie

dorzecze Wisły i Odry

(C); wyjaśnia, w jakich

celach tworzy się sztuczne

zbiorniki wodne (B)

omawia, w jaki sposób

powstają bagna (B)

3. Lasy Polski 17. Poznajemy lasy

Polski

wymienia przykłady

drzew iglastych i

liściastych

pokazuje na mapie

położenie

największych

wyjaśnia, dlaczego

rozmieszczenie lasów

w Polsce jest

omawia zmiany lesistości

Polski na przestrzeni

dziesięciu wieków (A)

wyjaśnia, dlaczego

niekorzystne jest sadzenie

lasów jednogatunkowych

83

Tytuł rozdziału w

podręczniku

Numer i temat

lekcji

Wymagania

konieczne (ocena

dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania

podstawowe (ocena


Wymagania


dobra). Uczeń:

Wymagania





rosnących w

polskich lasach (A)

obszarów leśnych w

Polsce (C)

nierównomierne (B) (B); prezentuje informacje

na temat najgroźniejszych

szkodników lasów Polski

(C)

4. Podział

administracyjny

Polski

4. Podział

administracyjny

Polski cd.

18. Podział

administracyjny

Polski

wymienia nazwę

województwa,

powiatu, gminy, w

której mieszka (A);

pokazuje na mapie

województwo i

powiat, w którym

mieszka (C)

wymienia jednostki

podziału

administracyjnego

Polski (A)

pokazuje na mapie

największe i

najmniejsze

województwo (C);

odczytuje z mapy

nazwy województw

sąsiadujących z tym,

w którym mieszka (C)


podziału

administracyjnego kraju

(B); analizuje informacje

(wykres) dotyczący liczby

mieszkańców w

poszczególnych

województwach (D)

omawia sposób

sprawowania władzy na

terenie województwa,

powiatu, gminy (B);

przygotuje informacje na

temat podziału

administracyjnego Polski,

uwzględniając np.:

największe i najmniejsze

jednostki administracyjne,

województwa najmniej

i najbardziej zaludnione,

województwa najmniej

i najbardziej zurbanizowane

itp. (C)

5. Polska w

Europie

19. Polska w

Europie

pokazuje Polskę na

mapie Europy

i świata (C);

pokazuje na mapie

kraje sąsiadujące

z Polską (C)

omawia położenie

Polski w Europie (B);

wymienia nazwy

krajów sąsiadujących

z Polską (A)

wymienia nazwy

stolic krajów

sąsiadujących

z Polską (A)

analizuje informacje

(wykresy) dotyczące

powierzchni i liczby

mieszkańców wybranych

krajów europejskich (D)

wskazuje na mapie skrajne

punkty Europy (najbardziej

wysunięte na: północ,

południe, zachód i wschód)

(C)

20. Poznajemy

kraje sąsiadujące z

Polską

wymienia

przynajmniej trzy

kraje sąsiadujące

z Polską (A);

odczytuje z mapy

nazwy stolic tych

charakteryzuje jeden

kraj sąsiadujący

z Polską (C)

charakteryzuje kraje

sąsiadujące z Polską

(C)

przygotowuje prezentację

na temat krajów

sąsiadujących z Polską

(D)

przygotuje informacje: na

temat państw europejskich,

uwzględniając np.:

największe i najmniejsze

państwa, państwa najmniej

i najbardziej zaludnione itp.

84

Tytuł rozdziału w

podręczniku

Numer i temat

lekcji

Wymagania

konieczne (ocena

dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania

podstawowe (ocena


Wymagania


dobra). Uczeń:

Wymagania





krajów, główne

rzeki, główne

miasta (C)

(C)

6. Zjednoczona

Europa

21. Polska w Unii

Europejskiej

wymienia 3–4

największe kraje

Unii Europejskiej

(A); rozpoznaje

symbole UE (flaga,

hymn, waluta) (C)

wymienia cele Unii

Europejskiej (A);

podaje trzy przykłady

praw, jakie mają

obywatele UE (A)

wyjaśnia, w jakim

celu państwa UE

podejmują wspólne

działania (B);


strefa Schengen (B)

podaje przykłady działań

UE mających na celu

wsparcie krajów słabiej

rozwiniętych (B)

przedstawia sylwetki dwóch

Polaków działających we

władzach Unii Europejskiej

(D)

22. Poznajemy

wybrane kraje Unii

Europejskiej

odczytuje z mapy

nazwy stolic trzech

państw należących

do Unii

Europejskiej,

główne rzeki,

główne miasta (C)

prezentuje jedno

państwo należące do

Unii Europejskiej (C)

charakteryzuje trzy

wybrane kraje Unii

Europejskiej (C)

przygotuje prezentację na

temat wybranych krajów

Unii Europejskiej (C)

prezentuje informacje na

temat terytoriów zamorskich

wybranych państw

europejskich (C)

Podsumowanie

działu 2

23., 24. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Poznajemy naszą ojczyznę i inne kraje europejskie”

Dział 3. Poznajemy sposoby ochrony przyrody

1. Co zagraża

przyrodzie?

25. Jak działalność

człowieka wpływa

na stan powietrza?

wymienia rodzaje

zanieczyszczeń

środowiska (A);

wyjaśnia, dlaczego

opadające pyły są

szkodliwe dla

środowiska (B)

wymienia źródła

zanieczyszczeń (A);

podaje przykłady

miejsc, w których

powstają trujące pyły

i gazy (B); wyjaśnia,

dlaczego nie należy

uprawiać ziemi i

wypasać bydła w

pobliżu ruchliwych

tras komunikacyjnych

wyjaśnia, dlaczego

lokalne

zanieczyszczenia

mogą stanowić

zagrożenie dla

odległych obszarów


zagrożenia

środowiska

wynikające z rozwoju

transportu

wyjaśnia, dlaczego

zanieczyszczenie

środowiska jest groźne dla

wszystkich organizmów

(B); omawia sposób

powstawania kwaśnych

opadów (B); omawia

sposób powstawania

smogu (B)


temat zagrożeń lokalnego

środowiska (D)

85

Tytuł rozdziału w

podręczniku

Numer i temat

lekcji

Wymagania

konieczne (ocena

dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania

podstawowe (ocena


Wymagania


dobra). Uczeń:

Wymagania





(B) samochodowego (B)

26. Jak działalność

człowieka wpływa

na stan wód i gleb?

wymienia źródła

zanieczyszczeń

gleby i wody (A);

wyjaśnia, co to są

dzikie składowiska

śmieci (B)

wymienia źródła

powstawania ścieków

(A); wyjaśnia,

dlaczego wysypiska

stanowią zagrożenie

dla środowiska (B);

podaje przykłady

bogactw przyrody

wykorzystywanych

przez człowieka (A)

wyjaśnia, dlaczego

ścieki stanowią

zagrożenie dla

środowiska (B);

wyjaśnia pojęcie

bogactwa przyrody

(B)

wyjaśnia, dlaczego ścieki

mogą stanowić zagrożenie

dla zdrowia człowieka

(B); uzasadnia potrzebę

racjonalnego

wykorzystywania bogactw

przyrody (C)

2. Jak ratować

przyrodę?

27. Jak ratować

przyrodę?

podaje 2–3

przykłady działań

lokalnych służących

ochronie przyrody

(B)

podaje 2–3 przykłady

działań człowieka

służących ochronie

przyrody (B)

wymienia działania

człowieka służące

ochronie przyrody (A)

podaje przykłady

unieszkodliwiania

zanieczyszczeń przez

przyrodę (B)

przedstawia idee akcji

służących ochronie przyrody

(A)

28/29. Badanie

i opis stanu

czystości

środowiska –

lekcje w terenie

wykonuje wybrane

czynności zgodnie z

poleceniem

nauczyciela (C)

wykonuje wybrane


instrukcją (C)

wykonuje wszystkie

czynności zgodnie

instrukcją (C)

podejmuje dodatkowe

czynności, uzasadnia ich

celowość (D)


temat lokalnych działań

służących ochronie

środowiska (D)

3. Obszary i

obiekty chronione

w Polsce

3. Obszary i

obiekty chronione

w Polsce cd.

30. Poznajemy

obszary i obiekty

chronione w Polsce

wymienia 2–3

formy ochrony

przyrody w Polsce

(A); podaje 2–3

przykłady

ograniczeń

obowiązujących na

obszarach

chronionych (B)


parki narodowe (B);

podaje przykłady

obiektów

chronionych (B);

omawia sposób

zachowania się na

obszarach

chronionych (B)

wyjaśnia cel ochrony

przyrody (B);


rezerwaty przyrody

(B); wyjaśnia, na

czym polega ścisła i

częściowa ochrona

danego obszaru (B)

wskazuje różnice między

parkiem narodowym a

parkiem krajobrazowym

(C)


temat obszarów i obiektów

chronionych uwzględniając

np.: największe i

najmniejsze obszary,

najstarsze i najmłodsze,

obejmujące ochroną

największą i najmniejszą

liczbę gatunków itp. (D)

86

Tytuł rozdziału w

podręczniku

Numer i temat

lekcji

Wymagania

konieczne (ocena

dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania

podstawowe (ocena


Wymagania


dobra). Uczeń:

Wymagania





31. Przegląd

wybranych

obiektów i

obszarów

chronionych w

Polsce

przygotowuje prezentację

o wybranym obszarze lub

obiekcie chronionym

leżącym na terenie

województwa (D)


temat najstarszego parku

narodowego na świecie (D)

4. Ochrona

gatunkowa roślin,

grzybów

i zwierząt

4. Ochrona

gatunkowa roślin,

grzybów

i zwierząt cd.

32. Ochrona

gatunkowa roślin,

grzybów i zwierząt

wyjaśnia, na czym

polega ochrona

całkowita (B);

rozpoznaje rośliny

chronione, które

może spotkać

w najbliższej

okolicy (C);

rozpoznaje

zwierzęta

chronione, które

może spotkać w


(C)

wyjaśnia, na czym

polega ochrona

częściowa (B);

rozpoznaje wybrane

gatunki roślin

chronionych (C);

rozpoznaje wybrane

gatunki zwierząt

chronionych (C)

podaje przykłady

organizmów objętych

ochroną częściową

(B); porównuje

zasady ochrony ścisłej

i częściowej (C)


ochrona gatunkowa (B)


temat okresów ochronnych

kilku gatunków ssaków (np.

sarny, dzika) i ryb (D)

33/34. Obszary i

obiekty chronione

w najbliższej

okolicy – lekcje

w terenie

wykonuje wybrane

czynności zgodnie

z poleceniem

nauczyciela (C)

wykonuje wybrane


instrukcją (C)

wykonuje wszystkie

czynności zgodnie

z instrukcją (C)

podejmuje dodatkowe

czynności, uzasadnia ich

celowość (D)


temat osobliwości

przyrodniczych regionu (D)

Podsumowanie

działu 3

35., 36. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Poznajemy sposoby ochrony przyrody”

Dział 4. Poznajemy krajobrazy nizin

87

Tytuł rozdziału w

podręczniku

Numer i temat

lekcji

Wymagania

konieczne (ocena

dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania

podstawowe (ocena


Wymagania


dobra). Uczeń:

Wymagania





1. Co to jest

krajobraz?

37. Co to jest

krajobraz?

rozpoznaje na

zdjęciach rodzaje

krajobrazów (C);

podaje przykłady

krajobrazu

naturalnego (B);

określa rodzaj

krajobrazu


(D)

wymienia rodzaje

krajobrazów (A);

podaje przykłady

krajobrazów

kulturowych (B);

wskazuje w

krajobrazie


przez składniki, które

są wytworami

człowieka (D)

wyjaśnia pojęcie

krajobraz (B);

wymienia składniki,

które należy

uwzględnić, opisując

krajobraz (A);

omawia cechy

krajobrazu

kulturowego (B);

wskazuje w

krajobrazie najbliższej

okolicy składniki

naturalne (D)

podaje przykłady

działalności człowieka

skutkujące

przekształcaniem

krajobrazu (B); opisuje

krajobraz najbliższej

okolicy (D)

wskazuje pozytywne i

negatywne skutki

przekształcenia (lub nie)

krajobrazu najbliższej

okolicy (D)

2. Morze

Bałtyckie

38. Morze

Bałtyckie

pokazuje na mapie

Polski, Europy,

świata Morze

Bałtyckie (C)

wyjaśnia pojęcie

morze śródlądowe


organizmów

występujących w

Morzu Bałtyckim

(A); rozpoznaje

wybrane gatunki

ptaków żyjących nad

Morzem Bałtyckim

(C)

wyjaśnia pojęcie

cieśnina (B);

wyjaśnia, dlaczego

Morze Bałtyckie jest

morzem słabo

zasolonym (B);

podaje przykłady

organizmów

samożywnych

występujących w

Morzu Bałtyckim (A)

wyjaśnia, dlaczego Morze

Bałtyckie należy do mórz

chłodnych (B);

charakteryzuje

rozmieszczenie

organizmów żyjących w

Morzu Bałtyckim,

uwzględniając głębokość i

zasolenie (C)


temat połowów ryb w

Morzu Bałtyckim (C)

3. Tam, gdzie ląd

styka się z

morzem

39. Poznajemy pas

pobrzeży

pokazuje na mapie

pas pobrzeży (C);

pokazuje na mapie

jeziora przybrzeżne

(C); rozpoznaje na

zdjęciu typ

wybrzeża (C);

omawia cechy

wybrzeża niskiego i

wybrzeża wysokiego

(B); wyjaśnia pojęcie

wydmy (B); omawia

sposób

gospodarowania na

wyjaśnia pojęcie

wydmy ruchome (B);

wyjaśnia, na czym

polega niszcząca

działalność morza

(B); opisuje wybrzeże

wysokie (A); wyjaśnia

omawia, w jaki sposób

powstały jeziora

przybrzeżne (B); omawia,

w jaki sposób Wisła

kształtowała krajobraz

Żuław (B); wyjaśnia,

dlaczego obserwujemy

omawia sposób

powstawania bryzy (B)

88

Tytuł rozdziału w

podręczniku

Numer i temat

lekcji

Wymagania

konieczne (ocena

dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania

podstawowe (ocena


Wymagania


dobra). Uczeń:

Wymagania





3. Tam, gdzie ląd

styka się z

morzem cd.

pokazuje na mapie

Żuławy Wiślane

(C); pokazuje na

mapie 3–4

miejscowości

turystyczne i

wypoczynkowe (C)

pobrzeżach (B) pojęcie depresja (B) cofanie się wybrzeża

wysokiego (B)

4. Gdańsk – jedno

z najstarszych

miast Polski

40. Poznajemy

walory turystyczne

Gdańska

pokazuje na mapie

Gdańsk (C)

posługując się

planem, wymienia

atrakcje turystyczne

Gdańska (C)

omawia wygląd

współczesnego

Gdańska (A)

prezentuje (np. na osi

czasu) dzieje Gdańska od

X w. do czasów

współczesnych (D)


temat atrakcji turystycznych

Gdyni i Sopotu (D)

5. Pojezierza –

krainy jezior

41. Pojezierza –

krainy jezior

pokazuje na mapie

Pojezierze

Mazurskie (C);

pokazuje na mapie

największe jezioro i

najgłębsze jezioro

(C)

wymienia cechy

krajobrazu pojezierzy

(A); pokazuje na

mapie Krainę

Wielkich Jezior

Mazurskich (C)

opisuje krajobraz

Pojezierzy Suwalskich

(B)

wymienia siłę, która

ukształtowała krajobraz

pojezierzy (A); wyjaśnia,

w jaki sposób kształtował

się krajobraz pojezierzy

(B); omawia osobliwości

przyrodnicze Krainy

Wielkich Jezior

Mazurskich (A); planuje

wycieczkę po Pojezierzu

Mazurskim lub

Pojezierzach Suwalskich

(D)


temat osobliwości

przyrodniczych wybranego

pojezierza (C)

6. Krajobrazy

Nizin

Środkowopolskich

42. Poznajemy

Niziny

Środkowopolskie

pokazuje na mapie

pas Nizin

Środkowopolskich

(C); wymienia dwie

cechy krajobrazu

nizinnego (A);

pokazuje na mapie

pokazuje na mapie

największe obszary

leśne Nizin

Środkowopolskich

(C); opisuje krajobraz

nizinny (B)

wskazuje składniki

krajobrazu

naturalnego na

Nizinach

Środkowopolskich

(B); opisuje krajobraz

Nizin Mazowieckich

omawia zmiany, jakie

zaszły w krajobrazie Nizin

Środkowopolskich (D);

podaje przykłady

występujących na

Nizinach Mazowieckich

składników krajobrazu

odszukuje na mapie

geometryczny środek Polski

(C)

89

Tytuł rozdziału w

podręczniku

Numer i temat

lekcji

Wymagania

konieczne (ocena

dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania

podstawowe (ocena


Wymagania


dobra). Uczeń:

Wymagania





Niziny

Mazowieckie (C)

(B) naturalnego i kulturowego

(C)

7. Krajobraz

wielkomiejski

Warszawy

7. Krajobraz

wielkomiejski

Warszawy cd.

43. Krajobraz

wielkomiejski

Warszawy

wymienia dwie

cechy krajobrazu

wielkomiejskiego

(A); pokazuje na

mapie Warszawę

(C)

pokazuje na mapie

inne miasta, w

których dominuje

krajobraz

wielkomiejski (C)

opisuje krajobraz

wielkomiejski (B)

omawia zmiany

zachodzące w krajobrazie

wielkomiejskim

Warszawy (A)

przygotowuje notatkę

prasową zachęcającą do

odwiedzenia Warszawy (D)

44. Najważniejsze

atrakcje

turystyczne

Warszawy

wymienia trzy

zabytki, które warto

obejrzeć, będąc w

Warszawie (A)

posługując się

planem, wymienia

atrakcje turystyczne

Warszawy (C)

proponuje trasę

wycieczki po

Warszawie (D)

proponuje tematyczną

wycieczkę po Warszawie

(D)

8. Wędrujemy po

parkach

narodowych na

nizinach

45. Poznajemy

parki narodowe

pobrzeży i

pojezierzy

pokazuje na mapie

parki narodowe

w pasie pobrzeży

i pasie pojezierzy

(C); rozpoznaje

symbole dwóch z

tych parków (C)

omawia wybrany

park narodowy z pasa

pobrzeży lub pasa

pojezierzy (B)

charakteryzuje

wybrany park

narodowy z pasa

pobrzeży lub pasa

pojezierzy (B);

rozpoznaje symbole

parków narodowych

pasa pobrzeży i pasa

pojezierzy (C)

charakteryzuje parki

narodowe pobrzeży

i pojezierzy (B)


temat rzadkich gatunków

występujących w parkach

narodowych pasa pobrzeży

i pasa pojezierzy (D)

46. Poznajemy

parki narodowe

Nizin

Środkowopolskich

pokazuje na mapie

parki narodowe

pasa Nizin

Środkowopolskich

(C); rozpoznaje

symbole dwóch z

tych parków (C)

omawia wybrany

park narodowy pasa

Nizin

Środkowopolskich

(B)

charakteryzuje

wybrany park

narodowy pasa Nizin

Środkowopolskich

(B); rozpoznaje

symbole parków

narodowych pasa

Nizin

wyjaśnia, dlaczego

Puszczę Białowieską

nazywamy „lasem

pierwotnym” (B)

90

Tytuł rozdziału w

podręczniku

Numer i temat

lekcji

Wymagania

konieczne (ocena

dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania

podstawowe (ocena


Wymagania


dobra). Uczeń:

Wymagania





Środkowopolskich (C)

Podsumowanie

działu 4

47., 48. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Poznajemy krajobrazy nizin”

Dział 5. Poznajemy krajobrazy wyżyn

1. Miejsko-

przemysłowy

krajobraz

Wyżyny Śląskiej

1. Miejsko-

przemysłowy

krajobraz

Wyżyny Śląskiej

cd.

49. Miejsko-

przemysłowy

krajobraz Wyżyny

Śląskiej

pokazuje na mapie

Polski pas wyżyn

i Wyżynę Śląską

(C); odczytuje z

mapy nazwy miast

leżących na

Wyżynie Śląskiej

(C); na podstawie

zdjęcia wymienia

charakterystyczne

cechy krajobrazu

miejsko-

przemysłowego

Wyżyny Śląskiej

(B)

wymienia cechy

krajobrazu miejsko-

przemysłowego (A);

podaje przykłady

wpływu rozwoju

przemysłu na stan

środowiska (B)

podaje przyczyny

przekształcenia

krajobrazu naturalnego

Wyżyny Śląskiej w

krajobraz miejsko-

przemysłowy (A);

podaje przykłady

działań człowieka

służących poprawie

stanu środowiska (B)

omawia proces

przekształcania

krajobrazu Wyżyny

Śląskiej z naturalnego

w miejsko-przemysłowy


zmian w środowisku

spowodowanych

działalnością człowieka

(B)

podaje przykłady wpływu

środowiska na zdrowie ludzi

(B); wymienia różne postaci,

w jakich węgiel występuje

w skorupie ziemskiej

i omawia sposób ich

wykorzystania (B)

2. Na wapiennej

Wyżynie

Krakowsko-

Częstochowskiej

50. Na wapiennej

Wyżynie

Krakowsko-

Częstochowskiej

pokazuje na mapie

Polski Wyżynę

Krakowsko-

Częstochowską (C);

na podstawie zdjęcia

wymienia 2–3 cechy

charakteryzujące

nietoperze (B)

pokazuje na mapie

Polski Prądnik

i Ojców (C); omawia

tryb życia nietoperzy

(B)

wymienia cechy

krajobrazu krasowego

(A); wyjaśnia, w jaki

sposób powstają

jaskinie (B); omawia

cechy suchorośli (B);

uzasadnia, że Wyżyna

Krakowsko-

Częstochowska jest

atrakcyjna turystycznie

wyjaśnia pojęcie

krasowienia (B); opisuje

wygląd jaskini krasowej

(C); wymienia przyczyny

różnorodności świata

roślin Wyżyny

Krakowsko-

Częstochowskiej (A)

na podstawie dodatkowych

źródeł opisuje historię

jednego z zamków

położonych na „Szlaku

Orlich Gniazd” (D)

91

Tytuł rozdziału w

podręczniku

Numer i temat

lekcji

Wymagania

konieczne (ocena

dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania

podstawowe (ocena


Wymagania


dobra). Uczeń:

Wymagania





(D)

3. Wśród pól

i wąwozów

Wyżyny

Lubelskiej

51. Poznajemy

Wyżynę Lubelską

pokazuje na mapie

Polski Wyżynę

Lubelską (C);

rozpoznaje rośliny

uprawiane na

Wyżynie Lubelskiej

(C)

wymienia

charakterystyczne

cechy krajobrazu

Wyżyny Lubelskiej

(A); pokazuje na

mapie główne miasta

Wyżyny Lubelskiej

(C)

wyjaśnia, w jaki

sposób powstają

wąwozy (B)

omawia czynniki, dzięki

którym na Wyżynie

Lubelskiej intensywnie

rozwinęło się rolnictwo

(B); opisuje atrakcje

turystyczne wybranego

miasta leżącego na

Wyżynie Lubelskiej (C)

proponuje plan wycieczki po

Wyżynie Lubelskiej (D)

4. Kraków –

dawna stolica

Polski

4. Kraków –

dawna stolica

Polski cd.

52. Kraków –

dawna stolica

Polski

pokazuje na mapie

Polski Kraków (C)

wymienia główne

wydarzenia z historii

Krakowa (A)

omawia,

wykorzystując mapę,

położenie Krakowa

(C); zaznacza na osi

czasu główne

wydarzenia z historii

Krakowa (C); omawia

osobliwości Wawelu

(A)

wyjaśnia pojęcie kotlin

podkarpackich (B);

omawia wkład

wybranych władców

w rozwój Krakowa (B)

przygotowuje prezentację na

temat Ołtarza Wita Stwosza

w kościele Mariackim (D)

53. Poznajemy

skarby Krakowa

rozpoznaje na

zdjęciach 2–3

zabytki Krakowa (C)

wskazuje na planie

miasta główne zabytki

Krakowa (C); opisuje

dowolny zabytek

Krakowa (C)

opracowuje plan

zwiedzania Rynku

Głównego

w Krakowie (D)

opracowuje plan

wycieczki po Starym

Mieście i po Kazimierzu

w Krakowie (D)

5. Wędrujemy po

parkach

narodowych na

wyżynach

54. Poznajemy

parki narodowe

wyżyn

pokazuje na mapie

parki narodowe

chroniące obszary

wyżynne (C);

rozpoznaje symbole

omawianych parków

narodowych (C)

podaje przykłady 2–3


w Ojcowskim PN (C);

podaje przykłady 2–3


w Roztoczańskim PN

(C)

opisuje roślinność

Ojcowskiego PN (C);

opisuje krajobraz

Roztoczańskiego PN

(C)

uzasadnia celowość

utworzenia Ojcowskiego

PN i Roztoczańskiego PN

(D)

omawia wpływ turystyki na

przyrodę parków

narodowych (B);



roślin i zwierząt

występujących

92

Tytuł rozdziału w

podręczniku

Numer i temat

lekcji

Wymagania

konieczne (ocena

dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania

podstawowe (ocena


Wymagania


dobra). Uczeń:

Wymagania





w omawianych parkach

narodowych (D)

Podsumowanie

działu 5

55., 56. Podsumowanie i sprawdzian z działu „Poznajemy krajobrazy wyżyn”

Dział 6. Poznajemy krajobrazy gór

1. Góry niskie,

średnie i wysokie

57. Poznajemy

krajobraz gór

niskich

pokazuje na mapie

Polski Góry

Świętokrzyskie (C)

pokazuje na mapie

Polski Łysogóry (C)

wyjaśnia, jak powstały

gołoborza (B); opisuje

krajobraz Gór

Świętokrzyskich (C)

wymienia czynniki

zewnętrzne, które

ukształtowały krajobraz

Gór Świętokrzyskich (A)


źródeł wiedzy


temat historycznych

przyczyn wycinania lasów

w Górach Świętokrzyskich

(C)

58. Poznajemy

krajobraz gór

średnich i wysokich

pokazuje na mapie

Polski Sudety

i Karpaty (C); na

podstawie

obserwacji okazów

skał wymienia po

dwie cechy skał

występujących

w górach (np.

granitu

i piaskowca) (C)

wymienia trzy cechy

krajobrazu

Karkonoszy (A);

przyporządkowuje

nazwy do

zaprezentowanych

okazów skał (C)

pokazuje na mapie

Polski Kotlinę

Jeleniogórską i Kotlinę

Kłodzką (C); opisuje

krajobraz Karkonoszy

(B); pokazuje na

mapie Polski pasma

górskie tworzące

Karpaty (C)

porównuje krajobraz

Sudetów z krajobrazem

Gór Świętokrzyskich (C);

charakteryzuje skały

występujące w górach (B)


źródeł informacji

prezentuje atrakcje

turystyczne Karkonoszy

(D)

2. Tatry – kraina

turni i grani

59. Tatry – kraina

turni i grani

pokazuje na mapie

Polski Tatry (C);

na podstawie

zdjęcia wymienia

2–3 cechy

krajobrazu

wysokogórskiego

(B)

pokazuje na mapie

Polski Rysy –

najwyższy szczyt

polskiej części Tatr

Wysokich (C);

wymienia 2–3 cechy

krajobrazu

wysokogórskiego (A)

pokazuje na mapie

Tatr Tatry Wysokie

i Tatry Zachodnie (C);

wymienia cechy

krajobrazu

wysokogórskiego (A)

omawia formy skalne

występujące w Tatrach

Wysokich (A); wymienia

nazwy dużych tatrzańskich

jezior, jaskiń i dolin (A);

porównuje krajobraz Tatr

Wysokich z krajobrazem

Tatr Zachodnich (C)


źródeł informacji

przygotowuje opis miejsc,

które warto zobaczyć będąc

w Tatrach (D)

93

Tytuł rozdziału w

podręczniku

Numer i temat

lekcji

Wymagania

konieczne (ocena

dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania

podstawowe (ocena


Wymagania


dobra). Uczeń:

Wymagania





3. Pogoda

i roślinność Tatr

60. Pogoda

i roślinność Tatr

wymienia 2–3

cechy tatrzańskiej

pogody (A); podaje

nazwy pięter

roślinności

w Tatrach (A);

omawia wybrane

piętro roślinności

w Tatrach (B)

wyjaśnia, dlaczego w

wyższych partiach gór

dłużej zalega śnieg

(B); porównuje

roślinność regla

dolnego i regla

górnego (C)

wyjaśnia, dlaczego

roślinność w górach

jest rozmieszczona

piętrowo (B); oblicza

temperaturę powietrza

na szczytach, znając

temperaturę powietrza

u podnóża gór (D)

omawia cechy wiatru

halnego i jego wpływ na

warunki pogodowe w

Tatrach (A);

charakteryzuje piętra

roślinności w Tatrach (B);

omawia cechy budowy

roślin z poszczególnych

pięter umożliwiające im

życie na danej wysokości

(C)

opracowuje spis zasad,

których należy

przestrzegać, wybierając się

w góry (D)

4. Wędrujemy po

parkach

narodowych

w górach

61. Poznajemy

parki narodowe gór

pokazuje na mapie

Polski parki

narodowe

w Górach

Świętokrzyskich,

Sudetach i

Karpatach (C);

rozpoznaje

symbole

omawianych

parków

narodowych (C)

wymienia nazwy

parków narodowych

położonych w Górach

Świętokrzyskich,

Sudetach i Karpatach

(A); wymienia 2–3

osobliwości

wybranego parku

narodowego (A);

podaje po dwa

przykłady

organizmów

chronionych

w poznanych parkach

narodowych (B)

charakteryzuje

wybrany park

narodowy (B)

charakteryzuje parki

narodowe Gór

Świętokrzyskich

i Sudetów (B)



roślin i zwierząt żyjących

w omawianych parkach

narodowych (D) 62. Prezentujemy

parki narodowe gór

Podsumowanie

działu 6

63., 64. Podsumowanie i sprawdzian z działu „Poznajemy krajobrazy gór”

Dział 7. Odkrywamy tajemnice świata roślin i grzybów

1. Mchy – rośliny

wilgotnych

65. Poznajemy

mchy

wskazuje na planszy

części ciała mchu

omawia budowę

zewnętrzną mchu

wyjaśnia związek

budowy mchów ze

omawia proces

rozmnażania się mchów

omawia budowę komórki

roślinnej (B); omawia rolę

94

Tytuł rozdziału w

podręczniku

Numer i temat

lekcji

Wymagania

konieczne (ocena

dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania

podstawowe (ocena


Wymagania


dobra). Uczeń:

Wymagania





środowisk

lądowych

(C); wymienia

miejsca

występowania

mchów (A)

(B); omawia

znaczenie mchów

w przyrodzie (B)

sposobem pobierania

przez nie wody (C);

podaje przykłady

wykorzystywania

mchów przez

człowieka (A)

przez zarodniki (B);

omawia rolę

poszczególnych części

ciała mchu (B); wyjaśnia,

dlaczego mchy nazywamy

organizmami pionierskimi

(B)

wybranych struktur

komórkowych (B)

2. Paprotniki –

rośliny

o zróżnicowanej

budowie

66. Poznajemy

paprotniki

wymienia grupy

paprotników

(paprocie, skrzypy,

widłaki) (A);

wymienia miejsca

występowania

paprotników (A);

rozpoznaje

przedstawicieli

paprotników (C)

omawia budowę

zewnętrzną paproci

(B); dokumentuje

obserwację zarodni

i zarodników paproci

(C)

podaje przykłady

znaczenia paprotników

(A); omawia budowę

zewnętrzną skrzypów

(B); omawia budowę

zewnętrzną widłaków

(B)

wskazuje cechy wspólne

w procesie rozmnażania

mchów i paprotników (C);

wskazuje cechy wspólne

paproci, skrzypów i

widłaków (D)


źródeł informacji omawia

sposób powstania węgla

kamiennego (B)

67/68. Poznajemy

środowiska mchów

i paprotników –

lekcje w terenie

opisuje miejsca

występowania

mchów i

paprotników (C);

rozpoznaje

wybranych

przedstawicieli

mchów, paproci,

skrzypów,

widłaków (D)

na okazach

naturalnych wskazuje

poznane części ciała

roślin (D)

wskazuje położenie

zarodni

u obserwowanych

roślin (D);

dokumentuje

prowadzone

obserwacje (D)

rozpoznaje obserwowane

mchy i paprotniki,

posługując się atlasem

roślin (D)


temat chronionych

gatunków paprotników (D)

3. Rośliny

wytwarzające

kwiaty i nasiona

69. Rośliny

wytwarzające

kwiaty i nasiona

pokazuje na planszy

organy rośliny

nasiennej (C);

wymienia trzy

rozpoznaje nasiona

kilku wybranych

roślin nasiennych

(C); podaje 3–4

wyjaśnia pojęcie

rośliny nasienne (B);

wyjaśnia pojęcia:

rośliny nagonasienne i

rozpoznaje typy

kwiatostanów (C); omawia

wady i zalety rozmnażania

się przez zarodniki i


temat roślin nasiennych,

uwzględniając np.

najstarsze rośliny,

95

Tytuł rozdziału w

podręczniku

Numer i temat

lekcji

Wymagania

konieczne (ocena

dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania

podstawowe (ocena


Wymagania


dobra). Uczeń:

Wymagania





3. Rośliny

wytwarzające

kwiaty i nasiona

cd.

przykłady znaczenia

roślin nasiennych

(A)

przykłady znaczenia

roślin nasiennych

w przyrodzie

i dla gospodarki

człowieka (B)

okrytonasienne (B);

omawia występowanie

roślin nasiennych na

Ziemi (A)

nasiona (B) największe, najmniejsze,

itp. (C)

70. Jak odróżnić

rośliny

nagonasienne od

okrytonasiennych?

– lekcja w terenie

na podstawie

obserwacji

wskazuje dwie

cechy rośliny

nagonasiennej (C);

na podstawie

obserwacji

wskazuje dwie

cechy rośliny

okrytonasiennej

(C); rozpoznaje 2–3

rośliny

nagonasienne (C);

rozpoznaje 2–3

rośliny

okrytonasienne (C)

wskazuje cechy

budowy pozwalające

odróżnić od siebie

wybrane rośliny

nagonasienne (D);

wskazuje cechy

budowy pozwalające

odróżnić od siebie

wybrane rośliny

okrytonasienne (D)

porównuje położenie

nasion u roślin

nagonasiennych

i okrytonasiennych

(C); wskazuje na

okazach naturalnych

roślin nago-

i okrytonasiennych

położenie

kwiatostanów (np.

u sosny i u leszczyny)

(D)

wyszukuje rośliny

okrytonasienne

posiadające poznane na

lekcji typy kwiatostanów

(D); rozpoznaje typy

kwiatostanów wskazane

przez nauczyciela (D)

przygotowuje

dokumentację fotograficzną

(lub prezentację

multimedialną) pt. „Rośliny

nasienne rosnące w

najbliższej okolicy” (D)

4. Budowa roślin

nasiennych

71. Budowa roślin

nasiennych

i funkcje łodygi

wymienia główne

części ciała rośliny

nasiennej (A);

opisuje budowę

pędu nadziemnego

(B); porównuje

wygląd łodygi

drzewa i rośliny

zielnej (2–3 cechy)

podaje przykłady

roślin mających pędy

podziemne (A);

omawia rolę łodygi

(A); na podstawie

obserwacji przekroju

drzewa iglastego, np.

sosny, oblicza jego

wiek (D)

omawia funkcje

pędów: nadziemnego i

podziemnego (A)

omawia sposób

przewodzenia wody i soli

mineralnych oraz

produktów fotosyntezy

(A)

podaje przykłady

przekształceń łodygi (A);

podaje przykłady

wykorzystywania łodyg

roślin nasiennych przez

człowieka (B)

96

Tytuł rozdziału w

podręczniku

Numer i temat

lekcji

Wymagania

konieczne (ocena

dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania

podstawowe (ocena


Wymagania


dobra). Uczeń:

Wymagania





4. Budowa roślin

nasiennych

cd.

(C)

72. Funkcje liści

i korzeni

opisuje budowę

zewnętrzną liścia

(C); wymienia dwie

funkcje korzeni (A)

wymienia funkcje

liścia (A); omawia

cechy palowego

systemu

korzeniowego (A)

omawia rolę aparatu

szparkowego u roślin

(A); porównuje

systemy korzeniowe

palowy i wiązkowy

(C)

omawia rodzaje i różne

kształty liści, podając

przykłady (C); wymienia

przykłady roślin

mających: system

korzeniowy palowy,

system korzeniowy

wiązkowy (B)


źródeł informacji podaje

przykłady przekształceń

liści i korzeni (B)

73/74.

Obserwujemy

rośliny nasienne


– lekcje w terenie

wskazuje poznane

części ciała rośliny

na okazach

naturalnych (D);

porównuje elementy

budowy

zewnętrznej dwóch

rodzajów liści (np.

brzozy i

kasztanowca) (D)

rozpoznaje rodzaje

pędów podziemnych

(D); rozpoznaje typy

systemów

korzeniowych roślin

(C)

wskazuje poznane

rodzaje liści na

okazach naturalnych

(C)

porównuje budowę dwóch

roślin okrytonasiennych

np. tulipana i mniszka

lekarskiego (D)

wskazuje okazy roślin

w środowisku

przyrodniczym, u których

można zaobserwować

zmodyfikowane części ciała

(D)

5. Jak rozmnażają

się rośliny

nasienne?

75. Jak rozmnażają

się rośliny

nasienne?

omawia kolejne

czynności

rozmnażania rośliny

ozdobnej przez

podział (A);

na modelu lub

planszy wskazuje

poszczególne części

kwiatu (C)

wyjaśnia, na czym

polega rozmnażanie

bezpłciowe roślin

(B); podaje nazwy

części kwiatu (A);

rysuje pręcik i słupek

(C)

wyjaśnia, na czym

polega rozmnażanie

płciowe roślin (B);

omawia rolę

poszczególnych części

kwiatu (C); omawia

budowę pręcika i

słupka (A)

wyjaśnia pojęcie kwiaty

obupłciowe (B)



przykłady różnych

przystosowań kwiatów do

zapylania (B)

76. Jak przebiega

rozwój rośliny

nasiennej?

wymienia warunki

niezbędne do

kiełkowania roślin

korzystając ze

schematu, omawia

cykl rozwojowy

wyjaśnia znaczenie

pojęć: zapylenie

i zapłodnienie (B);

omawia proces zapylenia

i zapłodnienia u roślin

okrytonasiennych (B);


temat wartości odżywczych

wybranych nasion (D)

97

Tytuł rozdziału w

podręczniku

Numer i temat

lekcji

Wymagania

konieczne (ocena

dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania

podstawowe (ocena


Wymagania


dobra). Uczeń:

Wymagania





5. Jak rozmnażają

się rośliny

nasienne? cd.

(A); podaje

przykłady

sposobów

rozprzestrzeniania

nasion znajdujących

się w owocach (A)

rośliny

okrytonasiennej (D);

opisuje rysunek

budowy nasienia (C)

charakteryzuje

przystosowania

owoców do różnych

sposobów

rozprzestrzeniania

zawartych w nich

nasion (C)

omawia budowę owocu

(C)

77. Obserwujemy

fazy rozwoju roślin

nasiennych – lekcja

w terenie

wskazuje na

okazach

naturalnych kwiaty

i kwiatostany (C);

wskazuje na

okazach

naturalnych

poznane części

kwiatu (C)

porównuje budowę

kwiatów tulipana

i jabłoni (D)

wskazuje zmiany

w wyglądzie kwiatu

świadczące o tym, że

nastąpił już proces

zapłodnienia (D)


omawia zmiany wyglądu

rośliny na różnych etapach

rozwoju (np.

występowanie liścieni,

czyli pierwszych liści

różniących się od liści

właściwych, liczba

liścieni) (D)


źródeł informacji wyjaśnia,

czym jest bielmo (B)

6. Budowa

i różnorodność

grzybów

78. Budowa

i różnorodność

grzybów

na podstawie

obserwacji rysuje

owocnik grzyba

kapeluszowego (D);

podaje nazwy części

grzyba (A)

wymienia miejsca

występowania

grzybów (A)

wyjaśnia, dlaczego

grzyby tworzą odrębne

królestwo (B); podaje

przykłady grzybów

jedno-

i wielokomórkowych

(A); omawia budowę

grzybów

wielokomórkowych

(A)

wymienia różnice między

grzybami a roślinami (B);

opisuje różne kształty

owocników, podając

przykłady (B)

charakteryzuje porosty (C)

7. O grzybach

dobrze i źle

79. O grzybach

dobrze i źle

wyjaśnia, dlaczego

należy zbierać tylko

grzyby, które się

zna (B); na

podstawie ilustracji

podaje przykłady

wykorzystywania

grzybów (A);

odróżnia gatunki

grzybów jadalnych

wymienia cechy

budowy zewnętrznej

grzybów ułatwiające

ich rozpoznawanie


wymienia objawy, które

mogą świadczyć o

zatruciu grzybami (A);

omawia sposób

postępowania

wyszukuje w różnych

źródłach informacje

o chronionych gatunkach

grzybów (D); przygotowuje

spis zasad obowiązujących

98

Tytuł rozdziału w

podręczniku

Numer i temat

lekcji

Wymagania

konieczne (ocena

dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania

podstawowe (ocena


Wymagania


dobra). Uczeń:

Wymagania





wymienia

charakterystyczne

cechy muchomora

sromotnikowego

(C); rozpoznaje 2–3

gatunki grzybów

jadalnych (C)

od gatunków

grzybów trujących

(D); podaje po 2–3

przykłady

pozytywnej

i negatywnej roli

grzybów (B)

wpływu grzybów

pasożytniczych na

rośliny, zwierzęta,

ludzi (B)

w przypadku podejrzenia

zatrucia grzybami (A)

podczas grzybobrania (D)

80/81. Obserwacja

grzybów

w naturalnym

środowisku –lekcje

w terenie

wskazuje na okazie

naturalnym poznane

części ciała grzyba

kapeluszowego (C)

opisuje (na podstawie

obserwacji) warunki,

w jakich występują

grzyby (D)

wskazuje

w środowisku

przyrodniczym grzyby

pasożytnicze (np.

hubę, sporysz) (D)

rozpoznaje poznane

kształty owocników

grzybów kapeluszowych

(D); rozpoznaje,

korzystając z atlasu 2–3

gatunki grzybów (D)

wskazuje w środowisku

przyrodniczym porosty (C);

wykorzystując skalę

porostową, ocenia stan

czystości środowiska (D)

Podsumowanie

działu 7

82., 83. Podsumowanie i sprawdzian z działu „Odkrywamy tajemnice świata roślin i grzybów”

Dział 8: Odkrywamy tajemnice materii

1. Z czego jest

zbudowany

otaczający nas

świat?

84. Z czego jest

zbudowany

otaczający nas

świat?

wykonuje z

plasteliny modele

drobin (C);

wykonuje z

plasteliny modele

dwóch różnych

substancji

zbudowanych z

drobin (C); na

podstawie

obserwacji

wymienia

właściwości 2–3

wyjaśnia, czym są

drobiny (B); wyjaśnia

pojęcie właściwości

substancji (B);

omawia wpływ

temperatury na

zmiany stanu

skupienia substancji

(A); rozpoznaje stan

skupienia substancji

na podstawie ułożenia

drobin C)

porównuje

właściwości wody

w trzech stanach

skupienia (C); omawia

ułożenie drobin

w ciałach stałych,

cieczach i gazach (B)

wyjaśnia, podając

przykłady, czym jest

materia (B); wyjaśnia, od

czego zależą właściwości

substancji (B); porównuje

ruch drobin w ciałach

stałych, cieczach i gazach

(C)


źródeł informacji wyjaśnia,

czym jest atom (D)

99

Tytuł rozdziału w

podręczniku

Numer i temat

lekcji

Wymagania

konieczne (ocena

dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania

podstawowe (ocena


Wymagania


dobra). Uczeń:

Wymagania





wybranych

substancji (C);

podaje przykłady

ciał stałych, cieczy

i gazów (B); rysuje

ułożenie drobin

w ciałach stałych,

cieczach i gazach

(C)

2. Właściwości

ciał stałych

2. Właściwości

ciał stałych

cd.

85. Badamy

właściwości ciał

stałych

bada

doświadczalnie

możliwość

zmniejszenia

objętości ciała

stałego (C); podaje

przykłady ciał

twardych,

kruchych

i plastycznych (B);

bada

doświadczalnie

właściwości

mechaniczne

wybranych ciał

stałych (C)

bada doświadczalnie

wpływ rozdrobnienia

substancji na jej

objętość (C); określa


stałych w zakresie

kształtu i ściśliwości

(A); wymienia

właściwości

mechaniczne ciał

stałych (A)

wyjaśnia, co

nazywamy

nieściśliwością ciał

stałych (B)

wyjaśnia, dlaczego ciała

stałe mają określony

kształt i określoną

objętość (B)

omawia, popierając

przykładami, wpływ

sposobów ułożenia drobin

w ciałach stałych na ich

właściwości (B)

86.Właściwości

magnetyczne ciał

stałych;

wykorzystywanie


stałych

wskazuje bieguny

magnetyczne

w magnesie (C);

podaje przykłady

przedmiotów

wykonanych

bada oddziaływanie

magnesów na siebie i

inne substancje (C);

podaje przykłady

wykorzystania

w życiu właściwości


magnes (B); podaje

przykłady ciał

przyciąganych

i nieprzyciąganych

przez magnes (B);

omawia wzajemne

oddziaływanie magnesów


przedmiotów (inne niż w

podręczniku), do których

wykonania wykorzystano

korzystając z dodatkowych

źródeł informacji, podaje

przykłady wykorzystania

najtwardszych ciał stałych

(C)

100

Tytuł rozdziału w

podręczniku

Numer i temat

lekcji

Wymagania

konieczne (ocena

dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania

podstawowe (ocena


Wymagania


dobra). Uczeń:

Wymagania





z substancji

kruchych,

twardych

i sprężystych (A)

plastycznych

i magnetycznych ciał

stałych (A)

określa właściwość

mechaniczną

wskazanego ciała

stałego (np. węgla,

materaca) (B)

właściwości mechaniczne

i magnetyczne ciał stałych

(B)

3. Właściwości

cieczy

87. Badamy

właściwości cieczy

bada

doświadczalnie

wpływ wielkości

naczynia na

objętość cieczy (C)

określa właściwości

cieczy w zakresie


(A); bada

doświadczalnie

możliwość zmiany

objętości cieczy (C)

wyjaśnia, dlaczego

ciecze nie mają

własnego kształtu (B);

porównuje


stałych i cieczy

w zakresie kształtu

i ściśliwości (C)

wyjaśnia, dlaczego ciecze

mają stałą objętość (B);


zjawisko dyfuzji

w cieczach (B)



przykłady dwóch cieczy,

w których nie

zaobserwujemy zjawiska

dyfuzji, np. woda i olej;

woda i benzyna (B)

88. Od czego zależy

szybkość dyfuzji i

szybkość

parowania?

wymienia czynniki

wpływające na

szybkość

parowania cieczy

(A); podaje

przykłady cieczy,

których pary są

łatwopalne (A)

porównuje,

przeprowadzając

doświadczenie, wpływ

rodzaju cieczy na

szybkość parowania

(C)


wpływ temperatury

cieczy na ich dyfuzję

(C)

4. Zależności

między masą

a objętością

substancji

89. Zależności

między masą

a objętością

substancji

wymienia nazwy

jednostek masy (A)

podaje sposób

wyznaczenia masy

(A); doświadczalnie

porównuje masy

różnych substancji o

tej samej objętości (C)

oblicza masę

substancji o danej

objętości, mając daną

masę 1 cm3 tej

substancji (C)

wyjaśnia, dlaczego

substancje o tej samej

objętości różnią się

masami (B); wyjaśnia

związek objętości

substancji z jej masą (B)

wyjaśnia pojęcie gęstości

substancji (B)

5. Właściwości

gazów

90. Badamy

właściwości gazów

bada

doświadczalnie

możliwość zmiany

objętości gazu (C);

określa właściwości

gazów w zakresie



wyjaśnia, dlaczego

gazy nie mają stałego

kształtu i stałej

objętości (B);

porównuje przebieg

dyfuzji w cieczach

i w gazach (C)

wyjaśnia, co to jest próżnia

(B); omawia zasady

bezpieczeństwa podczas

posługiwania się

101

Tytuł rozdziału w

podręczniku

Numer i temat

lekcji

Wymagania

konieczne (ocena

dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania

podstawowe (ocena


Wymagania


dobra). Uczeń:

Wymagania





podaje przykłady

wykorzystania

w życiu

codziennym

ściśliwości

i rozprężliwości

gazów (B)

dyfuzji w gazach (B) wyjaśnia, na czym

polega ściśliwość

gazów (B); wyjaśnia,

na czym polega

rozprężliwość gazów

(B)

urządzeniami, w których

wykorzystano zjawisko

ściśliwości gazów (A)

6. Przekazywanie

ciepła przez ciała

stałe, ciecze i

gazy

91. Przekazywanie

ciepła przez ciała

stałe, ciecze i gazy

podaje przykłady

ciał stałych dobrze

i źle

przewodzących

ciepło (C)

wyjaśnia, dzięki

czemu jest możliwe

ogrzewanie mieszkań

za pomocą

kaloryferów (B)

wyjaśnia pojęcia:

przewodnik ciepła,

izolator ciepła (B);

podaje przykłady

zastosowania gazu

jako izolatora ciepła

(B)

podaje przykłady

zastosowania

przewodnictwa cieplnego

ciał stałych (B);

porównuje przekazywanie

ciepła przez ciecze, gazy

i ciała stałe (C)

wyjaśnia zasadę działania

termosu (D); wyjaśnia, czy

powiedzenie „futro grzeje”

jest prawdziwe (D)

7. Wpływ zmian

temperatury na

ciała stałe, ciecze

i gazy

92. Jak zmiany

temperatury

wpływają na


stałych?

podaje przykłady

z życia

codziennego

potwierdzające

zjawisko

rozszerzalności

cieplnej ciał

stałych (A)

wyjaśnia, dlaczego

latem na jezdniach

powstają koleiny (B)

podaje przykłady

świadczące o tym, że

konstruktorzy

i projektanci

uwzględniają zjawisko

rozszerzalności

cieplnej ciał stałych

(B)

wyjaśnia związek

rozszerzalności cieplnej

ciał stałych z ich budową

drobinową (C)

wyjaśnia wpływ

temperatury powietrza na

dokładność pomiarów

wykonywanych przy użyciu

metalowej taśmy mierniczej

(B)

93. Jak zmiany

temperatury

wpływają na

właściwości cieczy

i gazów?

podaje przykłady

wykorzystania

w praktyce

zjawiska

rozszerzalności

cieplnej cieczy (A)


rozszerzalność cieplną

cieczy (C); bada

doświadczalnie wpływ

temperatury na

objętość gazów (C)

wyjaśnia, na czym

polega nietypowa

rozszerzalność cieplna

wody (B); porównuje

zjawiska parowania i

wrzenia (C); wyjaśnia,

na jakiej zasadzie

zamyka się szczelnie

słoiki z przetworami

wyjaśnia, dlaczego

szybkość parowania

cieczy zależy od jej

temperatury (B)

wyjaśnia, dlaczego

zamarzanie i rozmarzanie

wody w szczelinach jezdni

wpływa niekorzystnie na

stan dróg (B)

102

Tytuł rozdziału w

podręczniku

Numer i temat

lekcji

Wymagania

konieczne (ocena

dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania

podstawowe (ocena


Wymagania


dobra). Uczeń:

Wymagania





(B)

Podsumowanie

działu 8

94., 95. Podsumowanie i sprawdzian z działu „Odkrywamy tajemnice materii”

Program nauczania przyrody w klasach 4–6 szkoły...

Documents

Transcript of Program nauczania przyrody w klasach 4–6 szkoły...