Profesor dr hab. Ludwik Sitowski (1880–1947) – wybitny badacz … · 2015-09-11 ·...
5
Pieniny – Przyroda i Czlowiek 5: 3–7 (1997) Profesor dr hab. Ludwik Sitowski (1880–1947) – wybitny badacz fauny Pienin Professor Ludwik Sitowski (1880–1947) – distinguished explorer of the fauna of the Pieniny Mountains BOHDAN KIELCZEWSKI Akademia Rolnicza w Poznaniu, ul. Wojska Polskiego 71 C, 60–625 Poznan ´ Abstract. The article contains a short biography of Prof. Sitowski and discusses eight of his papers of major importance regarding the fauna of the Pieniny Moun- tains, including butterflies, birds, and mammals. Profesor Ludwik Sitowski byl bardzo zwia˛zany z Malopolska˛. Urodzil sie ˛ 29 marca 1880 r. w Sta- rym Sa˛czu. Studiowal na Uniwersytecie Jagiel- lon ´skim. Oz ˙enil sie ˛ z Zofia˛ Dziewolska˛, córka˛ wlas ´cicieli dóbr Kros ´cien ´skich, z których 370 ha lasów weszlo do arealu Pienin ´skiego Parku Naro- dowego. Studiowal nauki przyrodnicze na Wydziale Filozoficznym pod kierunkiem znanych profeso- rów, jak M. Siedleckiego, A. Wierzejskiego i H. Hoyera. Doktorat z filozofii otrzymal w 1907 r. na podstawie pracy p.t.: „Spostrzez ˙enia biologiczne nad molowcami”. W roku 1909 zostal asystentem w Zakladzie Anatomii Porównawczej u prof. H. Hoyera. Habilitowal sie ˛ 19 lipca 1919 r. na pod- stawie pracy p.t.: „Biologia szkodników les ´nych Puszczy Sandomierskiej”. W dniu 4 listopada tegoz ˙ roku obja˛l Katedre ˛ Zoologii Ogólnej i Entomologii Stosowanej Uni- wersytetu Poznan ´skiego w charakterze profesora nadzwyczajnego. W 1921 r. otrzymal nomina- cje ˛ na profesora zwyczajnego. W roku akademic- kim 1922/23 byl Dziekanem Wydzialu Rolniczo- Les ´nego, a w 1925 r. zostal jednoglos ´nie wybra- ny przez Senat Rektorem Uniwersytetu Poznan ´- skiego. Okres okupacji spe ˛dzil w Kros ´cienku nad Du- najcem, gdzie kontynuowal badania fauny Pienin i okolicznos ´ciowo wykonywal analizy lekarskie Ryc. 1. Ostatnie zdje ˛cie Prof. L. Sitowskiego – Last photo of prof. L. Sitowski.
Transcript of Profesor dr hab. Ludwik Sitowski (1880–1947) – wybitny badacz … · 2015-09-11 ·...
Pieniny – Przyroda i Człowiek 5: 3–7 (1997)
Profesor dr hab. Ludwik Sitowski (1880–1947)– wybitny badacz fauny Pienin
Professor Ludwik Sitowski (1880–1947) – distinguished explorer of the fauna of thePieniny Mountains
BOHDAN KIEŁCZEWSKI
Akademia Rolnicza w Poznaniu, ul. Wojska Polskiego 71 C, 60–625 Poznan
Abstract. The article contains a short biography of Prof. Sitowski and discusseseight of his papers of major importance regarding the fauna of the Pieniny Moun-tains, including butterflies, birds, and mammals.
Profesor Ludwik Sitowski był bardzo zwiazanyz Małopolska. Urodził sie 29 marca 1880 r. w Sta-rym Saczu. Studiował na Uniwersytecie Jagiel-
lonskim. Ozenił sie z Zofia Dziewolska, córkawłascicieli dóbr Kroscienskich, z których 370 halasów weszło do areału Pieninskiego Parku Naro-dowego.
Studiował nauki przyrodnicze na WydzialeFilozoficznym pod kierunkiem znanych profeso-rów, jak M. Siedleckiego, A. Wierzejskiego i H.Hoyera. Doktorat z filozofii otrzymał w 1907 r. napodstawie pracy p.t.: „Spostrzezenia biologicznenad molowcami”. W roku 1909 został asystentemw Zakładzie Anatomii Porównawczej u prof. H.Hoyera. Habilitował sie 19 lipca 1919 r. na pod-stawie pracy p.t.: „Biologia szkodników lesnychPuszczy Sandomierskiej”.
W dniu 4 listopada tegoz roku objał KatedreZoologii Ogólnej i Entomologii Stosowanej Uni-wersytetu Poznanskiego w charakterze profesoranadzwyczajnego. W 1921 r. otrzymał nomina-cje na profesora zwyczajnego. W roku akademic-kim 1922/23 był Dziekanem Wydziału Rolniczo-Lesnego, a w 1925 r. został jednogłosnie wybra-ny przez Senat Rektorem Uniwersytetu Poznan-skiego.
Okres okupacji spedził w Kroscienku nad Du-najcem, gdzie kontynuował badania fauny Pienini okolicznosciowo wykonywał analizy lekarskie
Ryc. 1. Ostatnie zdjecie Prof. L. Sitowskiego – Last photo ofprof. L. Sitowski.
dla pracowni przeciwtyfusowej prof. Rudolfa We-igla, zlokalizowanej w budynku rodziny Dziewol-skich, zwanym Starym Dworem. Zajmował sierówniez zbiorami przyrodniczymi Muzeum ParkuPieninskiego. W roku 1942 był czasowo areszto-wany przez Gestapo.
Do Poznania powrócił juz w kwietniu 1945 r.,jako jeden z pierwszych profesorów Wydziałui zaczał organizowac swój przedwojenny Zakład,przeniesiony w okresie wojny do pobliskiego, in-nego budynku. Równoczesnie zajał sie odbudowazniszczonej w czasie działan wojennych pasieki.
Wykłady i inne programowe zajecia rozpocze-ły sie juz w maju. Równoczesnie Profesor zajał siepraca naukowa, kontynuujac swoje przedwojennekierunki badawcze, obejmujac nimi równiez i no-wo odzyskane tereny zachodnie. Tematy badan, toprzede wszystkim fizjografia fauny Ziem Zachod-nich, szkodniki lesne i magazynowe oraz gospo-
darka pasieczna. Po wojnie opublikował 7 pracnaukowych.
Zmarł w drodze na wykład 20 listopada 1947roku.
Prof. Sitowski był członkiem nastepujacychtowarzystw naukowych: Komisji FizjograficznejPolskiej Akademii Umiejetnosci, PoznanskiegoTowarzystwa Przyjaciół Nauk, TowarzystwaPrzyrodników im. Kopernika. Był takze człon-kiem Polskiego Zwiazku Łowieckiego.
Głównym zamiłowniem Profesora było mysli-stwo, które nie ograniczało sie li tylko do polowa-nia. Jako znakomity obserwator przyrody prowa-dził w czasie łowów bardzo interesujace notatkiprzyrodnicze, którymi dzielił sie z nami. Lubiłrówniez wycieczki i dalsze spacery, które zawszeowocowały ciekawymi obserwacjami.
Profesor miał dwóch synów: Michała – lekarzai Zygmunta – muzykologa.
Ryc. 2. Zdjecie sali cwiczen Zakładu Zoologii i Entomologii U.P. z okresu z przed II wojny swiatowej – Department of Zoologyand Entomology of the Poznan University; laboratory before the second world war .
4 B. Kiełczewski – Profesor dr hab. Ludwik Sitowski (1880–1947)
Byłem od maja 1945 r. zatrudniony jako ad-iunkt przy Katedrze i pod kierunkiem prof. Sito-wskiego napisałem rozprawe doktorska na tematroli tasików (Hyponomeutidae, Lep.) w bioceno-zie lesnej.
Profesorowi zawdzieczam ukierunkowaniemnie na badania podstawowe w zakresie naukprzyrodniczych, które w mojej dalszej karierzenaukowej zaowocowały uzyskaniem stopni i tytu-łów naukowych, łacznie z doktoratem h.c.
W dorobku naukowym prof. Sitowskiego ist-nieje kilka nurtów badawczych. Poczatkowo byłato zoologia eksperymentalna, ale lata pózniejszezdominowane zostały systematyka, faunistyka,parazytologia, ochrona lasu i ochrona przyrody.Problematyka ta zazwyczaj wzajemnie sie zaze-biała i uzupełniała. Trescia wielu drukowanychprac były badania nad pasozytami wazniejszychszkodliwych gatunków owadów lesnych, takichjak borecznik, barczatka, poproch cetyniak, brud-
nica mniszka, strzygonia chojnówka i korniki.Prace z tego zakresu przyczyniły sie w duzym sto-pniu do rozwiniecia w praktyce metody biologicz-nego zwalczania szkodników lesnych i weszły doliteratury swiatowej.
Do wyraznie pionierskich badan nalezy praca z1927 r. o roztoczach, jako szkodnikach traw.Problem roztoczy jako szkodników roslin upraw-nych był na owe czasy bardzo mało znany, a aka-rologia stosowana rozwineła sie na szeroka skaledopiero w okresie powojennym.
Łacznie prof. Sitowski opublikował 45 prac,z których 8 dotyczy fauny Pienin, motyli, ptakówi ssaków oraz zagadnien ogólnych, zwiazanychz przyroda Pienin i jej ochrona.
Prof. Sitowski wykładał zoologie oraz entomo-logie rolna i lesna dla studentów rolnictwa i les-nictwa. Cechowało Go duze zamiłowanie do ko-lekcjonowania zbiorów przyrodniczych. W cza-sach krakowskich sporzadził dla Muzeum Komi-
Ryc. 3. Zdjecie Starego Dworu w Kroscienku n/D; obecnie siedziba Nadlesnictwa Kroscienko – Old cottage in Kroscienko n/D;now the seat of the Kroscienko forest district administration.
B. Kiełczewski – Profesor dr hab. Ludwik Sitowski (1880–1947) 5
sji Fizjograficznej Polskiej Akademii Umiejetno-sci zbiór fauny Pienin, a w okresie poznanskimzałozył podreczne muzeum przy Zakładzie Zo-ologii i Entomologii U.P.
Faunie Pienin poswiecił Profesor 8 publikacji,nie liczac bogatych notatek, czynionych zwłasz-cza w okresie okupacji. Szczegółowa bibliografiazostała umieszczona na koncu artykułu.
Główne osiagniecia prof. Sitowskiego, to ska-talogowanie gatunków motyli i ptaków Pienin,omówienie rzadszych lub nowych dla Pienin ga-tunków ssaków oraz praca problemowa na tematosobliwosci przyrody pieninskiej.
W pracy „Motyle Pienin” wykazał Profesor504 gatunki i 28 aberacji. Na tej liscie znajduje siekilka gatunków szczególnie rzadkich. Jest to pier-wsza tak obszerna monografia motyli Pienin i za-wiera 361 gatunków znalezionych przez Profeso-ra i 143, wykazanych uprzednio przez M. Nowic-kiego w 1870 r.
W osobnym doniesieniu, znajdujacym siew pracy p.t. „Przyczynki do znajomosci fauny
Parku Narodowego w Pieninach” omówione zo-stały szeroko dwa pokrewne sobie gatunki Par-nassius apollo L. i P. mnemosyne L., z uwzgled-nieniem odmian oraz przyczyn giniecia tych piek-nych motyli.
Ptakom Pienin poswieca Profesor 4 publikacje,w tym 2, stanowiace jedna całosc, maja charaktermonograficzny. Łacznie wykazano 137 gatun-ków, w tym kilka bardzo rzadkich. Opisy ptakówpotraktowane zostały ekologicznie, co na ówczes-ne czasy (1915) było duzym postepem. Profesorbowiem zwrócił szczególna uwage na formy geo-graficzne. Badania prowadzone były na zlecenieKomisji Fizjograficznej Akademii Umiejetnosci,w zwiazku z czym prof. Sitowski przekazał z Pie-nin 120 okazów ptaków dla Muzeum Komisjiw Krakowie. Profesor obserwował ptaki w Pieni-nach przez całe swoje zycie i opublikował w 1937r. doniesienie o Drozdzie skalnym, a juz po woj-nie, w 1946 r. prace na temat rzadszych gatunkówptaków Pienin.
Obok motyli i ptaków, stanowiacych główny
Ryc. 4. Zabytkowy dwór w Mordarce koło Limanowej, spalony w 1945 r; własnosc Jana i Zofii Sitowskich, rodziców Prof.Sitowskiego – Relic cottage in Mordarka near Limanowa, burnt in 1945; property of Jan and Zofia Sitowski, parents of prof.Sitowski.
6 B. Kiełczewski – Profesor dr hab. Ludwik Sitowski (1880–1947)
nurt badan faunistycznych Pienin Profesor opubli-kował 2 pozycje, dotyczace ssaków. Sa to: „Pod-kowiec mały w Pieninach” i „Nowe gatunki ssa-ków pieninskich”. Ta ostatnia pozycja znajduje siew publikacji „Przyczynki do znajomosci faunyParku Narodowego w Pieninach” Autor wymieniaw niej kilka rzadszych gatunków gryzoni oraztrzy rzadkie gatunki nietoperzy.
Wkład prof. Sitowskiego do poznania faunyPienin jest bardzo duzy i na wielu odcinkach pio-nierski. Jako uczony wszedł na trwałe do facho-wej literatury swiatowej.
Za łaskawe udostepnienie zdjec z archiwumrodzinnego składam serdeczne podziekowaniewnuczce Profesora – Pani Ewie Sitowskiej-Fren-chowicz.
LITERATURA
Katedra Zoologii i Entomologii str. 664–666 (w: KronikaUniwersytetu Poznanskiego za lata akademickie 1945–1954/55). PWN 1958.
Linke A. 1948. S.p. Profesor Dr Ludwik Sitowski oraz spisJego publikacji. — Pol. Pis. Entom. 18(1): 5–13.
Bibliografia prac prof. Ludwika Sitowskiego dotyczaca Pienin
——, 1906. Motyle Pienin. Spraw. Kom. Fizjogr. AU 39: 39–69.
——, 1916. Ptaki Pienin. Spraw. Kom. Fizjogr. AU 50: 44–81.
——, Kulczynski S. 1922. Pieniny jako rezerwat przyrod-niczy. Ochr. Przyr. 3: 47–58.
——, 1931. Ptaki Pienin Czesc II. Spraw. Kom. Fizjogr. AU65: 167–171.
——, 1933. Podkowiec mały (Rhinolopus h. hipposiderosBechstein) w Pieninach. Ochr. Przyr. 13: 196–197.
——, 1937. Drozd skalny — Monticola saxatilis L. w Pieni-nach. Ochr. Przyr. 17: 263–265.
——, 1946. Rzadkie gatunki ptaków w Pieninach. ChronmyPrzyr. Ojcz. 1/2: 20–25.
——, 1948. Przyczynki do znajomosci fauny Parku Naro-dowego w Pieninach. Ochr. Przyr. 18: 133–142.
SUMMARY
Prof. Ludwik Sitowski was born March 29, 1880,in Stary Sacz. He studied natural science at Jagiel-lonski University in Kraków. He received his PhDin zoology in 1907, and qualified as an assistantprofessor in 1919. During the same year he tookover the Chair of Zoology and Applied Entomo-logy at the University of Poznan, performing thefunctions of professor. The German occupation hespent in the Pieniny Mountains on his property inKroscienko. After World War II he returned toPoznan, where he took over the same Chair andstarted research and didactic activity. He died No-vember 20th 1947.
In the beginning, he was occupied with ex-perimental zoology and later with taxonomy,parasitology, forest protection, and conservation.His research was conducted in forest ecosystems,primarily in the Pieniny Mountains. These fieldsof research were interrelated and complementary.
He knew the fauna of the Pieniny Mountainsinvestigated very well, particularly the butterfliesand birds, which he researched from the morpho-logical point of view. He was casually interestedin bats and rodents.
B. Kiełczewski – Profesor dr hab. Ludwik Sitowski (1880–1947) 7
