Atlas szkodników - agrocentrum.net · Fazy rozwojowe kukurydzy skala BBCH kie∏kowanie i wschody...

Atlas szkodnikówkukurydzy

InstytutOchronyRoÊlinw Poznaniu

okladka.qxd 20/10/04 11:20 PM

ATLAS SZKODNIKÓW KUKURYDZY

Pomys∏, projekt i opracowanie:Syngenta Crop Protection Sp. z o.o., ul. Powàzkowska 44c, 01-797 WarszawaSyngenta Seeds Sp. z o.o., ul. Powàzkowska 44c, 01-797 Warszawa

Materia∏y êród∏owe i konsultacja –

Instytut Ochrony RoÊlin w Poznaniu:tel. (61) 864 90 97, 864 90 98, 0-505 516 153

doc. dr hab. Marek Mrówczyƒski ([email protected])mgr Maciej Boroƒ ([email protected])in˝. Henryk Wachowiak ([email protected])Wies∏awa Zieliƒska ([email protected])Recenzenci:Prof. dr hab. Tadeusz Michalski,dr hab. Hanna Sulewska, dr hab. Hubert Waligóra

Syngenta Crop Protection Sp. z o.o.:dr Ma∏gorzata Dryjaƒska ([email protected])

Opracowanie redakcyjne i projekt graficzny serii: Marek Czerwiƒski

Zdj´cia:IOR Poznaƒ, doc.dr hab. Marek Mrówczyƒski, mgr Maciej BoroƒSyngenta Crop Protection Sp. z o.o.Syngenta Seeds Sp. z o.o.Zdj´cia wciornastków – IOR Poznaƒ, mgr Magdalena Gawlak

ISBN 83-989867-05-2

Sk∏ad: DIDEADruk: petit-m

Przedruk ca∏oÊci lub cz´Êci zabroniony.

okladka.qxd 20/10/04 11:20 PM

Spis treÊci

Szkodniki Wst´p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

Fazy rozwojowe kukurydzy, skala BBCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Szkodniki uszkadzajàce podziemne cz´Êci roÊlin: . . . . . . . 8

– Drutowce (Elateridae) . . . . . . . . . 8

– Lenie (Bibio spp.) . . . . . . . . . . . . 12

– P´draki (Melolonthidae) . . . . . . . 14

– Rolnice (Agrotinae) . . . . . . . . . . 16

– Âmietka kie∏kówka (Delia platura Meig.) . . . . . . . . . 22

Szkodniki uszkadzajàce nadziemne cz´Êci roÊlin: . . . . . . . 24

– Mszyce (Aphididae) . . . . . . . . . . 24

– Omacnica prosowianka (Ostrinia nubilalis Hbn.) . . . . . . . 30

– Ploniarka zbo˝ówka (Oscinella frit L.) . . . . . . . . . . . . 36

– Skrzypionki (Oulema spp.) . . . . . 42

– Âlimaki Pomrowik plamisty(Deroceras reticulatum Müller) . . 48

– Urazek kukurydziany(Glischrochilus quadrisignatus Say) 52

– Wciornastki (Thripidae) . . . . . . . 58

– Zmienik lucernowiec (Lygus rugulipennis Popp.) . . . . . 60

Nowe zagro˝enia: . . . . . . . . . . . . 64

– Zachodnia kukurydziana stonkakorzeniowa (Diabrotica virgifera virgifera Le Conte) . . . . . . . . . . . 64

Uszkodzenia powodowane przez zwierzyn´ ∏ownà i gryzonie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

– Uszkodzenia powodowane przez dziki . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

– Uszkodzenia powodowane przez gryzonie . . . . . . . . . . . . . . . 72

Doskona∏a ochrona kukurydzyprzed szkodnikami . . . . . . . . . . . 74

– Alfabetyczny spis szkodników kukurydzy . . . . . . . . . 78

Atlas kukurydza zaczete pop.qxd 20/10/04 11:25 PM Page 1

Ochrona kukurydzy przed szkodnikami

Kukurydza jest coraz popularniejszà ro-Êlinà uprawnà w Polsce. Zmiany klimatycz-ne oraz ciàgle tworzone nowe odmiany ku-kurydzy umo˝liwiajà uzyskiwanie corazwi´kszych plonów tej wszechstronnie wy-korzystywanej roÊliny. Kukurydz´ pastewnàprzeznacza si´ na: kiszonki, ziarno suszone,pasz´ z kolb (CCM – corn-cob-mix). Znanesà tak˝e inne kierunki przemys∏owego prze-robu kukurydzy tj. m∏ynarski (màka, kasza,grys), produkcja etanolu, skrobi, oleju, two-rzyw sztucznych i wiele innych. W ostatnichlatach znacznie wzrós∏ area∏ uprawy kuku-rydzy z przeznaczeniem na ziarno. Nowymrozwijajàcym si´ kierunkiem przemys∏owe-go wykorzystania kukurydzy jest produkcjabiopaliw. Uprawa kukurydzy cukrowej nacele konsumpcyjne nale˝y zaliczyç do pro-dukcji warzyw i ma znaczenie regionalnez tendencjà rosnàcà.

Ochrona przed szkodnikami w ostatnichlatach staje si´ jednym z podstawowych za-biegów równie˝ w uprawie kukurydzy, któ-ra do niedawna by∏a roÊlinà uszkadzanà je-dynie przez ploniark´ zbo˝ówk´ oraz spo-radycznie przez omacnic´. Wzrastajàcy are-a∏ oraz post´pujàce ocieplenie klimatu, im-port materia∏u siewnego, du˝y transportkrajowy i zagraniczny, jak równie˝ uprosz-czenia w uprawie roli i roÊlin to czynnikisprzyjajàce rozprzestrzenianiu si´ i poja-wianiu nowych szkodników kukurydzy(tab. 1). Wyhodowane nowe odmianyo ró˝nej odpornoÊci na szkodniki tak˝e ma-

jà wp∏yw na sk∏ad gatunkowy najgroêniej-szych dla kukurydzy owadów oraz ich li-czebnoÊç. W miejsce gatunków owadówmajàcych mniejsze znaczenie pojawiajà si´nowe lub zaczynajà si´ masowo rozmna˝açdotychczas ma∏o szkodliwe. Zmiany klima-tyczne powodujà rozprzestrzenianie si´szkodników wczeÊniej niespotykanych nadanym obszarze.

Obecnie najwa˝niejszym szkodnikiemkukurydzy jest omacnica prosowianka.Wzrostowi liczebnoÊci tego motyla sprzyja-jà: uproszczenia agrotechniczne, monokul-tura roÊlin zbo˝owych, a szczególnie kuku-rydzy, pozostawianie resztek po˝niwnych,póêne orki zimowe, ocieplenie klimatui wzrost powierzchni uprawy kukurydzy. Odkilku lat wzrasta równie˝ zagro˝enie powo-dowane przez szkodniki glebowe: rolnice,drutowce i p´draki. SpoÊród tych szkodni-ków ostatnio najwi´ksze znaczenie majàrolnice, którym sprzyjajà te same uwarun-kowania pogodowe jak omacnicy proso-wiance. W latach sprzyjajàcych rozwojowimszyc (wilgotnoÊç powietrza i ciep∏o) roÊli-ny kukurydzy sà bardzo silnie opanowaneprzez liczne kolonie mszyc i wówczas mo˝-na zaobserwowaç nawet kilka tysi´cyszkodników na jednej roÊlinie. Uproszcze-nia agrotechniczne sprzyjajà równie˝ roz-wojowi populacji Êmietki kie∏kówki. Szkod-nik ten w najbli˝szych latach b´dzie w co-raz wi´kszym stopniu wp∏ywa∏ na ograni-czenie obsady roÊlin podczas wegetacji.

Doc. dr hab. Marek MrówczyƒskiMgr Maciej BoroƒIn˝. Henryk WachowiakInstytut Ochrony RoÊlinw Poznaniu

2


Wst

´p

3

Nadal bardzo groêna jest ploniarka zbo-˝ówka, tym bardziej, ˝e roÊliny przez niàuszkadzane sà cz´sto pora˝ane przez ró˝-ne grzyby chorobotwórcze, w szczególno-Êci przez g∏owni´ kukurydzy.

Nowym zagro˝eniem mo˝e byç zachod-nia kukurydziana stonka korzeniowa,szkodnik znajdujàcy si´ na liÊcie kwarantan-nowej. Z raportów Inspekcji Ochrony RoÊlini Nasiennictwa wynika, ˝e stonka kukury-dziana nie jest notowana w Polsce. W Eu-ropie stonka kukurydziana zosta∏a znalezio-na: w Serbii, BoÊni i Hercegowinie, S∏owe-nii, Rumunii, Bu∏garii, Chorwacji, we W∏o-szech, na W´grzech, S∏owacji, Szwajcarii,Ukrainie, Czechach, Austrii i Francji, a ostat-nio (2003 r.) równie˝ w Wielkiej Brytanii,Holandii i Belgii. ZdolnoÊç tego owada domigracji i rozprzestrzeniania si´ wrazz transportem lotniczym spowoduje naj-prawdopodobniej zasiedlenie tak˝e nasze-go kraju. Stonka kukurydziana jest bardzogroênym i trudnym do zwalczania szkodni-kiem. ˚erujàce larwy uszkadzajà korzeniekukurydzy, co hamuje wzrost, a nawet pro-wadzi do zamierania lub wylegania roÊlin.

Straty spowodowane wyst´powaniemszkodników w warunkach sprzyjajàcych ichrozwojowi mogà byç du˝e. W wyniku wyst´powania szkodników straty Êredniowynoszà oko∏o 20% plonu kukurydzy lubwi´cej. Uszkodzenia m∏odych roÊlin mogàbyç niekiedy tak du˝e, ̋ e zachodzi koniecz-noÊç likwidacji plantacji. Z roÊlin silnieuszkodzonych przez szkodniki uzyskuje si´gorszej jakoÊci plony ziarna i zielonej masy.Istnieje pilna potrzeba prawid∏owej ochro-ny kukurydzy, która uwzgl´dnia progi ekonomicznej szkodliwoÊci (tab. 2) orazstosowanie odpowiednich insektycydów.Wzrost uszkodzeƒ kukurydzy przez szkod-niki w poczàtkowych fazach rozwoju spowoduje potrzeb´ zaprawiania nasion

kukurydzy nie tylko przeciwko chorobom,ale tak˝e szkodnikom.

W ochronie kukurydzy przed agrofaga-mi nale˝y stosowaç integrowanà ochron´roÊlin uwzgl´dniajàc ró˝ne metody zwal-czania (tab. 3). Bardzo wa˝nym aspektemochrony kukurydzy przed chorobamii szkodnikami jest optymalna agrotechnikauprawy. Uprawa kukurydzy w odpowied-nim, wieloletnim zmianowaniu z innymigatunkami roÊlin obni˝a liczebnoÊç szkod-ników i cz´stoÊç wyst´powania chorób.Wa˝ne jest tak˝e zwalczanie chwastów,stosowanie g∏´bokiej orki i podorywki,a w przypadku zagro˝enia masowymi po-jawami szkodników, zastosowanie odpo-wiednich Êrodków chemicznych. Nale˝y pa-mi´taç o doborze odpowiednich mieszaƒ-ców kukurydzy, mniej podatnych na atakiszkodników i pora˝enie przez choroby.


4

Tabela 2Progi ekonomicznej szkodliwoÊci szkodników kukurydzy

Szkodnik Termin obserwacji Próg szkodliwoÊci

Drutowce przed siewem 2-8 larw na 1 m2

Mszyce od kwitnienia 300 mszyc na 1 roÊlinie

Omacnica faza wiechowania gdy w poprzednim roku by∏o uszkodzo-prosowianka nych powy˝ej 15% roÊlin kukurydzy

uprawianej na ziarno lub 30-40% uszko-dzonych roÊlin uprawianych na kiszonk´

Ploniarka od wschodów 1 larwa na 1 roÊlin´ lub uszkodzonychzbo˝ówka do 4 liÊci 15% roÊlin

Rolnice wschody 1 gàsienica na 2 m2

stadium 5-6 liÊci 1-2 gàsienice po III wylince na 1 m2

Szkodniki Obecne PrognozaB∏yszczka jarzynówka + +Drutowce + ++Gryzonie + +Lenie + +Mszyce + ++Omacnica prosowianka ++ +++Pche∏ka zbo˝owa + +P´draki + ++Ploniarka zbo˝ówka ++ ++Pluskwiaki + +Ptaki uszkadzajàce zasiewy i wschody + +Rolnice + ++Skrzypionki + ++Stonka kukurydziana - + (?)Âmietka kie∏kówka + +Âlimaki + +Urazek kukurydziany + +Wciornastki + +Zwójki + +Zwierzyna ∏owna + ++

Tabela 1Znaczenie szkodników kukurydzy w Polsce

– nie ma zagro˝enia(?) istnieje prawdopodobieƒstwo wystàpienia+ szkodnik o znaczeniu lokalnym++ szkodnik wa˝ny+++ szkodnik bardzo wa˝ny


Wst

´p

5

Tabela 3Metody zwalczania szkodników kukurydzy

Metoda zwalczania Drutowce Mszyce Omacnica Ploniarka P´draki Rolnice Âmietkaszkodników prosowianka zbo˝ówka kie∏kówka

i gnijka

Metody agrotechniczne

g∏´boka orka + + + +

podorywka +

usuwanie chwastów + + + +

wczesne przygotowa- +nie gleby pod siew

w∏aÊciwe nawo˝enie + +mineralne

zmianowanie roÊlin + + + + + +

izolacja przestrzenna + + + + + + +

Zabiegi chemiczne

zaprawy nasienne + + + + +

granulaty + + + + +

opryskiwanie roÊlin + + + +


6

00 05 07 09 10 11 13 19

Fazy rozwojowe kukurydzyskala BBCH

kie∏kowanie i wschody rozwój liÊci


7

Fazy

roz

woj

owe

kuku

ryd

zy

30 39 53 63 69 79 89

wyd∏u˝anie p´du rozwój wiechy kwitnienie rozwój

ziarniaków dojrzewanie


Drutowce – larwy spr´˝ykowatychSzkodniki, roÊliny ˝ywicielskieSà to larwy chrzàszczy z rodziny spr´˝y-kowatych, silnie wyd∏u˝one, do 3 cm d∏u-goÊci, pokryte mocnym chitynowym pan-cerzykiem ˝ó∏to-pomaraƒczowej barwy,majà trzy pary krótkich nóg i krótkie trzy-cz∏onowe czu∏ki. Doros∏e chrzàszcze majà 7-15 mm d∏ugo-Êci, barw´ brunatno-szarà, cia∏o wyd∏u-˝one o ma∏ej g∏owie, bruzdkowane po-krywy i aparat skoczny pomi´dzy Êród-pleczem a przedpleczem. Drutowce nale˝à do wielo˝ernych szkod-ników glebowych, oprócz kukurydzy mo-gà ˝erowaç na plantacjach zbó˝, motyl-kowatych, ziemniakach i burakach.

Opis szkód, mo˝liwoÊç pope∏nienia b∏´duDrutowce ˝erujà na wszystkich podziem-nych cz´Êciach roÊlin, zjadajàc korzenieco mo˝e spowodowaç obumieranie ro-Êlin. Uprawom kukurydzy zagra˝ajà ju˝

na poczàtku rozwoju – mogà uszkadzaçkie∏kujàce ziarniaki. W póêniejszych sta-diach rozwoju kukurydzy ˝erujà na korze-niach. Najwi´ksze szkody wyrzàdzajàstarsze larwy (w 3 lub 4 roku rozwoju).Wszystkie stadia rozwojowe sà wra˝liwena susz´.Uszkodzenia spowodowane przez dru-towce mo˝na pomyliç ze szkodami ob-serwowanymi po ˝erowaniu p´drakówrolnic i leni.

Biologia Drutowce wyst´pujà w ca∏ym kraju,szczególnie licznie na polach zaniedba-nych, zachwaszczonych oraz na upra-wach po zaoranych ∏àkach i lucerniskach.Rozwój jednej generacji trwa od 3 do 5lat, zale˝nie od gatunku. Wylot ˝yjàcychtylko kilka tygodni chrzàszczy odbywa si´od wiosny do jesieni. Samice sk∏adajà ja-ja na poczàtku lata w ziemi na g∏´boko-Êci oko∏o 5 cm. Wyl´gajàce si´ po oko∏o 5 tygodniach larwy od˝ywiajà si´ poczàt-kowo substancjà próchniczà, nast´pnieatakujà roÊliny upraw, które zasiedlajà. Zimujà zarówno osobniki doros∏e jak i lar-wy, w glebie na g∏´bokoÊci do 50 cm.

Znaczenie gospodarczeW ostatnich latach szkodliwoÊç drutow-ców znacznie wzros∏a. Jest to spowodo-wane g∏ównie nowymi, bezorkowymisystemami uprawy oraz cz´stym urucha-mianiem ugorów zasiewami kukurydzy.Na polach po∏o˝onych w pobli˝u zadrze-wieƒ i krzewów oraz po ∏àkach lub ugo-rach nale˝y prowadziç dok∏adny monito-ring liczebnoÊci. Obserwacje nale˝y prze-prowadziç przed zasiewem roÊlin, kiedyistnieje jeszcze mo˝liwoÊç zastosowaniaagrotechnicznych lub chemicznych me-tod zwalczania.

8

1,2 – drutowce na korzeniach kukurydzy

W przypadku licznego wyst´powania dru-towców nale˝y zastosowaç integrowaneprogramy zwalczania. Wielokrotna uprawamechaniczna ogranicza liczebnoÊç populacjidrutowców, poniewa˝ w przesuszoneji spulchnionej glebie ginà podatne na wysy-chanie jaja i m∏odsze stadia larwalne. Zabie-gi piel´gnacyjne takie jak podorywka, orkaczy spulchnianie powodujà wydobywanielarw spr´˝ykowatych na powierzchni´ gleby,gdzie ginà na skutek przesuszenia, uszko-dzeƒ mechanicznych lub zjedzone przez pta-ki. Wa˝ne jest stosowanie p∏odozmianów,w których sieje si´ roÊliny nie atakowaneprzez drutowce (np. groch, fasola, gorczyca,rzepak, len).Do skutecznych metod chemicznych nale˝y:przedsiewne zaprawianie materia∏u siewne-go (BBCH 00) oraz stosowanie granulatów(w trakcie siewu lub przed siewem na po-wierzchni´ pola, mieszajàc z 10-12 cm war-stwà gleby).

Zwalczanie


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

pod

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

9

Elateridae

1

2


Drutowce – larwy spr´˝ykowatych

10

3

4

3 – drutowce przy uszkodzonej roÊlinie kukurydzy4 – uszkodzenia spowodowane ˝erowaniem drutowców


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

pod

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

11

Elateridae

5

6 7

5 – drutowce ˝erujàce w podstawie ∏odygi kukurydzy6 – drutowce na korzeniach kukurydzy7 – drutowce przy uszkodzonej roÊlinie kukurydzy


Leƒ ogrodowy

12

Biologia W ciàgu roku rozwija si´ jedno pokolenieszkodnika. Zimujà larwy w glebie na g∏´-bokoÊci od 5 do 10 cm. Przepoczwarczajàsi´ w kwietniu lub na poczàtku maja, pokrótkotrwa∏ym ˝erowaniu. Od po∏owymaja z gleby wydostajà si´ doros∏e owady.Od˝ywiajà si´ py∏kiem, nektarem i spadzià(tzw. rosà miodowà). Od koƒca maja dopo∏owy czerwca samice sk∏adajà oko∏o100 jaj grupkami do gleb lekkich, wilgot-nych i zasobnych w substancje organicz-ne, szczególnie do gleb nawo˝onychobornikiem, po∏o˝onych w pobli˝u zaroÊlilub do stert kompostowych. Zapach kom-postu lub obornika wabi samice sk∏adajà-ce jaja. Larwy latem od˝ywiajà si´ materiàorganicznà. Jesienià, gdy brakuje obumie-rajàcej substancji roÊlinnej, larwy w czwar-tym (ostatnim) stadium uszkadzajà roÊli-ny. Dobrze znoszà zimno, sà wra˝liwe nawysuszanie i dlatego opuszczajà gleb´ tyl-ko w wilgotne noce, ˝erujàc nad ziemià.Najwi´kszà szkodliwoÊcià charakteryzujàsi´ starsze larwy, ˝erujàce najintensywniejwczesnà wiosnà.

Znaczenie gospodarczeLeƒ ogrodowy wyst´puje lokalnie, a gra-dacje liczebnoÊci majà miejsce raz na kilkalat. W ostatnim okresie, po raz pierwszypo wieloletniej przerwie, w niektórych re-jonach kraju stwierdzono masowe wyst´-powanie leni. Zaatakowa∏y g∏ównie zbo-˝a, co spowodowa∏o brak wschodów. Du-˝a liczebnoÊç leni mo˝e si´ utrzymaç, gdy˝uproszczenia agrotechniczne, szczególnieprzyorywanie du˝ych iloÊci resztek po-˝niwnych sprzyjajà rozwojowi szkodnika.

1 – doros∏y osobnik lenia ogrodowego (oko∏o 9 mm d∏ugoÊci)

2,3,4 – larwy lenia ogrodowego (do 16 mm d∏ugoÊci)

Zabiegi agrotechniczne (podorywka i g∏´bokaorka) oraz melioracje wodne ograniczajà nasi-lenie szkodnika. Zagro˝enie dla roÊlin mamiejsce po wystàpieniu 50 larw na 1 m2. Ârod-ki ochrony roÊlin stosowane w zwalczaniuszkodników glebowych (BBCH 00), takich jak:drutowce, p´draki czy rolnice oraz komarnico-wate mogà ograniczaç równie˝ liczebnoÊçowadów nale˝àcych do rodziny leniowatych.

Zwalczanie

Szkodnik, roÊliny ˝ywicielskieDoros∏y owad d∏ugoÊci od 8 do 10 mm,o ciele kr´pym i umiarkowanie ow∏osio-nym. Czu∏ki krótkie, grube, wielocz∏ono-we; odnó˝a grube, na przednich gole-niach z kolcami. Samica wyraênie odró˝-nia si´ od czarnego samca przez z∏oto-czerwone zabarwienie grzbietu.Larwa do 16 mm d∏ugoÊci, szarobràzowa,bez odnó˝y, z ciemnobràzowà g∏ówkà, naka˝dym segmencie zaopatrzona w krótkieszczeciny, a na koƒcu cia∏a w cztery kolce.Ubarwienie mo˝e si´ zmieniaç w zale˝no-Êci od gleby, w której ˝yjà. Larwy sà wielo-˝erne i obok kukurydzy ˝erujà na pszenicy,j´czmieniu, ˝ycie i owsie, a tak˝e ziemnia-kach, burakach i warzywach.

Opis szkód, mo˝liwoÊç pope∏nienia b∏´duLenie ˝erujà g∏ównie w glebie, uszkadza-jàc korzenie. Powoduje to zak∏ócenie gospodarki wodnej roÊliny oraz gorszeosadzenie jej w glebie. Wiosnà groêne sàdoros∏e larwy ˝erujàce na wczesnych za-siewach kukurydzy. Lenie mogà uszkadzaçzarówno wysiane ziarniaki, jak równie˝podgryzaç m∏ode roÊliny pod powierzch-nià gleby. Na powierzchni gleby cz´stospotkaç mo˝na liczne ma∏e dziurki z kup-kami ziemi. Uszkodzenia spowodowaneprzez lenie mo˝na pomyliç ze szkodamiobserwowanymi po ˝erowaniu drutow-ców, p´draków i rolnic lub komarnic, jed-nak˝e w miejscu ˝erowania larw leniowa-tych roÊliny nie sà postrz´pione, lecz majàg∏adkie brzegi.


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

pod

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

13

Bibio hortulanus L.

1

2

3

4


P´draki – larwy chrabàszczowatych

14

Szkodniki, roÊliny ˝ywicielskieSà to larwy chrabàszcza majowego, rza-dziej guniaka czerwczyka i innych gatun-ków. P´draki ró˝nych gatunków sà dosiebie podobne, majà bia∏awe z wyraênàbrunatnà g∏owà, ∏ukowato wygi´te, gru-be cia∏o z trzema parami silnych odnó˝ytu∏owiowych. Cechà systematycznà jestuk∏ad szczecinek na brzusznej stronieostatniego segmentu cia∏a.

Opis szkód, mo˝liwoÊç pope∏nienia b∏´duP´draki to typowe szkodniki wielo˝erne,podgryzajà korzenie ró˝nych roÊlin, którew rezultacie wi´dnà i zasychajà. Podczasmasowych pojawów na polach tworzàsi´ tzw. „∏ysiny”. ˚erujà w strefie korze-niowej kukurydzy oraz roÊlin stràczko-wych, uszkadzajà tak˝e korzenie spi-chrzowe buraka i innych roÊlin upraw-nych oraz bulwy ziemniaka, wygryzajàcg∏´bokie rany, w których czasami mo˝naznaleêç p´draka. Doros∏e chrzàszcze ob-jadajà liÊcie drzew i krzewów powodujàcgo∏o˝ery.Uszkodzenia spowodowane przez p´dra-ki mo˝na pomyliç ze szkodami obserwo-wanymi po ˝erowaniu drutowców, rolnici leni.

Biologia Wylot chrabàszczy nast´puje w maju,a niektórych gatunków w czerwcu.

Po okresie ˝erowania (na drzewach liÊcia-stych) i kopulacji samice sk∏adajà jaja do ziemi na g∏´bokoÊci od 15 do 25 cm.Larwy, czyli p´draki wyl´gajà si´ po oko-∏o 6 tygodniach. Najm∏odsze p´draki od-˝ywiajà si´ resztkami roÊlin i drobnymikorzonkami. Najbardziej ˝ar∏oczne sà p´-draki w drugim i trzecim roku rozwoju.Zimujà w ziemi jako larwy lub osobnikidoros∏e w komorach poczwarkowych(ostatni rok rozwoju). W zale˝noÊci odgatunku rozwój p´draków w glebie trwa2-5 lat (w przypadku chrabàszcza majo-wego 4 lata).

Znaczenie gospodarczeW ostatnich latach obserwuje si´ du˝enasilenie wyst´powania p´draków, cospowodowane jest g∏ównie nowymi,bezorkowymi systemami uprawy orazuruchamianiem ugorów zasiewami kuku-rydzy. Szczególnie na polach po∏o˝onychw pobli˝u zadrzewieƒ i krzewów nale˝yprowadziç dok∏adny monitoring ich li-czebnoÊci. Obserwacje nale˝y przepro-wadziç przed zasiewem roÊlin, kiedy ist-nieje jeszcze mo˝liwoÊç zastosowaniaagrotechnicznych lub chemicznych me-tod zwalczania.

1,2 – p´draki i uszkodzenia korzeni 3,4 – p´draki (do 5 cm d∏ugoÊci)

Zabiegi piel´gnacyjne takie jak podorywka,orka czy spulchnianie powodujà wydobywa-nie p´draków na powierzchni´ gleby, gdzieginà na skutek uszkodzeƒ mechanicznych,przesuszenia lub zjadane sà przez ptaki. Do skutecznych metod chemicznych walkiz p´drakami nale˝y: przedsiewne zaprawia-nie materia∏u siewnego (BBCH 00) oraz sto-sowanie granulatów (w trakcie siewu lubprzed siewem na powierzchni´ pola, miesza-jàc z 10-12 cm warstwà gleby).

Zwalczanie


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

pod

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

15

Melolonthidae

1

2

3

4


Rolnice

16

Szkodniki, roÊliny ˝ywicielskieNajwa˝niejsze gatunki z tej rodziny to:rolnica zbo˝ówka (Agrotis segetum Den.et Schif.), rolnica czopówka (Agrotis exc-lamations L.), rolnica gwoêdziówka(Agrotis ipsilon Hufn.) i rolnica panewka(Xestia c-nigrum L.). W Polsce kukurydzúszkadza g∏ównie rolnica zbo˝ówka.Motyle osiàgajà d∏ugoÊç oko∏o 20 mm,rozpi´toÊç skrzyde∏ od 40 do 50 mm.Skrzyd∏a przednie sà szaro-brunatnez niewielkimi znakami, tylne jaÊniejsze. Gàsienice sà walcowate, szare, brunatnelub oliwkowe z t∏ustym po∏yskiem, osià-gajà oko∏o 40-50 mm d∏ugoÊci. Poczwarka zamkni´ta, czerwono-brunat-na, d∏ugoÊci oko∏o 20 mm.Rolnice sà polifagami. Najcz´Êciej wyst´-pujà na zbo˝ach, trawach, burakach,ziemniakach, roÊlinach krzy˝owych, ku-kurydzy i warzywach. Mimo, ˝e wyst´pu-jà na ró˝nych roÊlinach, mo˝na zaobser-wowaç ich ró˝ne preferencje w stosunkudo poszczególnych roÊlin.

Opis szkód, mo˝liwoÊç pope∏nienia b∏´duNa plantacjach kukurydzy rolnice ˝ywiàsi´ zarówno zwini´tymi liÊçmi, siewkami,jak równie˝ w póêniejszym okresie ko-rzeniami bocznymi, które mniej lub bar-dziej przegryzajà. Silne uszkodzenie sie-wek prowadzi do kompletnego zniszcze-nia plantacji. ˚erowanie rolnic na szyj-kach korzeniowych powoduje odcićiepobierania wody i substancji pokar-mowych przez roÊlin´, a nast´pnie jej obumieranie. Du˝e uszkodzenia korzeniroÊlin kukurydzy w póênych fazach roz-woju powodujà wyleganie ca∏ych roÊlin.Szkodnik rozprzestrzenia si´ zwykle od brzegu pola, larwy w´drujà w glebieod korzeni jednej roÊliny do nast´pnej,powodujàc zniszczenie ca∏ych rz´dówkukurydzy. Uszkodzenia mogà si´ rozsze-rzaç z roku na rok o nast´pne plantacje. Przy dotknićiu gàsienica zwija si´ natych-miast spiralnie (cecha diagnostyczna).

Uszkodzenia roÊlin w poczàtkowych fazach rozwoju mogà byç b∏´dnie przypi-sywane Êlimakom. Gàsienice rolnic niezostawiajà na roÊlinach i glebie Êluzu,który wydzielajà Êlimaki.

Biologia Motyle spotkaç mo˝na najcz´Êciej o zmierz-chu i w nocy. W dzieƒ osobniki wi´kszo-Êci gatunków chowajà si´ u nasady roÊlinzielnych i aktywnie latajàce mo˝na spo-tkaç tylko motyle wyp∏oszone z kryjówki.Doros∏e osobniki od˝ywiajà si´ nektaremkwiatowym, rosà miodowà i sokiem ro-Êlin. W czerwcu (w przypadku rolnicyzbo˝ówki – w czerwcu i sierpniu) samicarolnicy sk∏ada od 800 do 1000 jaj. Jajask∏adane sà na roÊlinach uprawnych,chwastach, pojedynczo lub w z∏o˝ach.Dwa pierwsze stadia larw ˝erujà na cz´-Êciach nadziemnych roÊlin (cz´sto na li-Êciach okrywowych kolb i mi´kkich ziar-niakach w fazie mlecznej dojrza∏oÊci).Trzecie stadium larwalne w´druje do gle-by i ˝eruje g∏ównie nocà. W glebie pod-gryzajà szyjki korzeniowe i korzenie przy-byszowe kukurydzy. Pod os∏onà nocy ˝e-rujà równie˝ na powierzchni. Zimujà wyroÊni´te gàsienice w glebie nag∏´bokoÊci 25 cm. Wiosnà wychodzà i ˝e-rujà do po∏owy maja, a nast´pnie prze-poczwarczajà si´ w glebie na g∏´bokoÊciod 5 do 10 cm. Motyle pojawiajà si´w koƒcu maja i czerwcu. Zwykle wyst´-puje jedno lub dwa pokolenia, w korzyst-nych warunkach agroklimatycznych mo-˝e wystàpiç wićej pokoleƒ. Rozwojowirolnic sprzyjajà ciep∏e i suche warunki po-godowe.

1,2,3 – doros∏e rolnice4 – jaja rolnic5 – charakterystycznie zwini´ta gàsienica rolnicy6 – poczwarka rolnicy


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

pod

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

17

Agrotinae

1 2

3 4

5 6


Rolnice

18

7

8 9

7,8,9 – gàsienica rolnicy przy uszkodzeniach podstawy ∏odygi i korzeni


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

pod

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

19

Agrotinae

10

11 12

10 – gàsienica rolnicy w uszkodzonej ∏odydze kukurydzy11 – uszkodzenia korzeni spowodowane ˝erowaniem rolnic12 – gàsienica rolnicy panewki ˝erujàca na kolbie uszkodzonej wczeÊniej przez pluskwiaki


Rolnice

20

Znaczenie gospodarczeRolnice mogà powodowaç zarówno lek-kie jak i bardzo powa˝ne uszkodzenia ku-kurydzy. Silne ˝erowanie na nadziemnychcz´Êciach kukurydzy prowadzi do du˝ychuszkodzeƒ roÊlin i obni˝ki plonów. W na-st´pstwie podgryzania szyjek korzenio-wych kukurydzy nast´puje obumieranieroÊlin. Najgroêniejsze sà uszkodzenia ko-rzeni w póênych fazach rozwoju kukury-dzy, kiedy roÊliny majà ju˝ cz´Êciowo wy-kszta∏cone kolby. Brak korzeni powodujewyleganie roÊlin pod wp∏ywem w∏asnegoci´˝aru lub wiatru. W skrajnych przypad-kach ca∏a plantacja kukurydzy zostajezniszczona. Rolnice majà wyraêne okresy gradacyjne,przypadajàce co 10, 7, 5 a nawet 3 lata,mo˝na wówczas stwierdziç od 10 do 200gàsienic na 1 m2.

Agrotechnicznà metodà zwalczania rolnicjest g∏´boka orka – niszczenie i usuwaniez upraw chwastów. Orka i inne zabiegi upra-wowe (podorywka, bronowanie) uszkadzajài niszczà gàsienice, a wyorywane na po-wierzchni´ stajà si´ ∏upem ptaków lub prze-marzajà w okresie zimy. Usuwanie chwastówzmniejsza iloÊç potencjalnych miejsc do z∏o-˝enia jaj oraz uszczupla baz´ pokarmowàdoros∏ych motyli. Do chemicznego zwalcza-nia rolnic stosowaç mo˝na granulaty lub zabiegi opryskiwania roÊlin (BBCH 00-79).Zabiegi zwalczania Êrodkami chemicznyminale˝y przeprowadzaç wieczorem, po za-uwa˝eniu pierwszych uszkodzeƒ.

Zwalczanie

13,14,15 – wyleganie kukurydzy jako objawuszkodzeƒ korzeni


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

pod

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

21

Agrotinae

13

14 15


Âmietka kie∏kówka

22

Szkody na kukurydzy wyrzàdzajà larwypierwszego pokolenia Êmietki kie∏kówki. Podobne uszkodzenia podczas kie∏kowa-nia i wschodów wyrzàdzajà mi´dzy inny-mi: ploniarka zbo˝ówka, Êmietka ozi-mówka, drutowce, rolnice i Êlimaki nagie.

Biologia Stadium poczwarki (bobówki) zimujew glebie. Muchówki pierwszego pokole-nia wylatujà w maju. Samica sk∏ada do90 jaj, najch´tniej w Êwie˝à, wilgotnài bogatà w rozk∏adajàce si´ cz´Êci orga-niczne gleb´. Wyl´gajàce si´ po kilku dniach larwy ˝erujà na p´czniejàcych na-sionach, w liÊcieniach, sto˝kach wzrostu,od˝ywiajà si´ równie˝ substancjà orga-nicznà lub resztkami roÊlin w glebie. Wy-roÊni´te larwy przepoczwarczajà si´w glebie na g∏´bokoÊci od 2 do 4 cm.W temperaturze 20°C rozwój od jaja poowada doros∏ego trwa niemal 4 tygo-dnie. W regionach o korzystnym klimacienale˝y si´ liczyç w ciàgu roku z trzema,cz´Êciowo nak∏adajàcymi si´ w czasie po-koleniami Êmietki kie∏kówki. Jednak larwydrugiego i trzeciego pokolenia zwykle niepowodujà wi´kszych szkód, gdy˝ ˝erujàna starszych ju˝ roÊlinach.

Znaczenie gospodarczeUproszczenia w technologii uprawywp∏ywajà na wzrost zagro˝eƒ powodo-wanych przez Êmietk´ kie∏kówk´. Szkodymogà wystàpiç na terenach, na którychjako przedplon uprawiano wra˝liwe roÊli-ny, takie jak: fasola, groch lub kapusta.Âmietka kie∏kówka uszkadzajàc wscho-dzàce roÊliny wp∏ywa na zmniejszenieobsady kukurydzy na plantacji, co w kon-sekwencji obni˝a plon ziarna.

1 – larwa Êmietki kie∏kówki2 – poczwarka Êmietki kie∏kówki

Szkodnik, roÊliny ˝ywicielskieOwad doros∏y o wielkoÊci od 4 do 6 mm,szaro zabarwiony, skrzyd∏a bezbarwne,na grzbietowej stronie odw∏oka czarnasmuga. Larwa d∏ugoÊci od 6 do 8 mm, barwy kre-mowo-˝ó∏tej, bezg∏owa, beznoga, nazw´˝ajàcej si´ przedniej cz´Êci cia∏a madwa czarne haki g´bowe, a na koƒcu cia-∏a wyrostki i dwie bràzowe rurki tachaw-kowe.Poczwarka: bràzowa, lÊniàca, beczu∏ko-wata oko∏o 5 mm d∏ugoÊci.Larwy ˝erujà pod powierzchnià gleby,w szczególnoÊci podczas stadium kie∏ko-wania zbó˝, kukurydzy, ziemniaków, bu-raków, koniczyny, lucerny oraz fasoliogrodowej, grochu, kapusty, ogórków,szparaga.

Opis szkód, mo˝liwoÊç pope∏nienia b∏´duNa kie∏kujàcych siewkach ró˝nych roÊlinwidaç ˝erowiska, w których cz´sto mo˝-na jeszcze znaleêç larw´. LiÊcie zaatako-wanych roÊlin usychajà, a uszkodzonewierzcho∏ki wzrostu zamierajà. Larwy ˝e-rujà na kie∏kujàcym materiale siewnymlub na cz´Êciach zielonych m∏odych ro-Êlin, tak˝e na korzeniach. Uszkodzone na-siona nie kie∏kujà lub kie∏ek obumiera.

Do agrotechnicznych metod ograniczania li-czebnoÊci Êmietki kie∏kówki nale˝y: niszczeniei usuwanie chwastów, wczesne przygotowa-nie gleby pod siew oraz dok∏adne przyorywa-nie obornika, który wabi muchówki do sk∏a-dania jaj. Âmietk´ kie∏kówk´ mo˝na zwalczaçmetodami chemicznymi, poprzez przedsiew-ne zaprawianie nasion (BBCH 00).Âmietka kie∏kówka powoduje du˝e szkodyszczególnie w przypadku gdy roÊliny rozwija-jà si´ powoli i sà pierwotnie os∏abione przezniekorzystne warunki agrometeorologiczne.W korzystnych warunkach wzrostu roÊlini szybkiego ich rozwoju szkody sà nieznaczne.

Zwalczanie


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

pod

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

23

Delia platura Meig.

1

2


Mszyca czeremchowo-zbo˝owaMszyca ró˝ano-trawowa

24

Biologia W ostatnich latach pierwsze nalotyuskrzydlonych samic mszyc na kukurydz´obserwowano ju˝ pod koniec maja.WczeÊniej mszyce pojawia∏y si´ na kuku-rydzy dopiero w lipcu lub sierpniu. Doj-rzewanie zbó˝ oraz ich zbiór zmusza∏mszyce do migracji na kukurydz´. Obec-nie mszyce pojawiajà si´ na kukurydzyju˝ w maju, bezpoÊrednio po wschodachroÊlin. Rozwój bezskrzyd∏ych kolonii jestmocno uzale˝niony od warunków mete-orologicznych, sprzyjajà im lata ciep∏ei wilgotne. Pierwszy szczyt liczebnoÊciwyst´powania tego szkodnika przypadana poczàtek lipca. Dalszy rozwój zale˝yod warunków atmosferycznych orazw znacznej mierze od owadów po˝ytecz-nych, które ograniczajà populacje mszyc(zabiegi na omacnic´ prosowiank´ tak˝emogà silnie obni˝yç ich liczebnoÊç).W przypadku korzystnych dla rozwojuwarunków drugi wzrost liczebnoÊci ob-serwuje si´ w po∏owie sierpnia.Mszyce zbo˝owe odbywajà z regu∏y pe-∏en cykl rozwojowy naprzemienniez p∏ciowym i bezp∏ciowym rozmna˝a-niem si´ i zimowaniem w postaci jaja.

1 – uskrzydlone pokolenie mszycyczeremchowo-zbo˝owej

2,3,4 – mszyca czeremchowo-zbo˝owa na ∏odygach i liÊciach kukurydzy

Szkodniki, roÊliny ˝ywicielskieOpis mszyc nieuskrzydlonych:Mszyca czeremchowo-zbo˝owa od 1,5do 2,3 mm d∏ugoÊci, okràg∏awa, a˝ poowalny kszta∏t, oliwkowozielona do brà-zowego odcienia pomi´dzy syfonami naodw∏oku, ogonek wyraênie krótszy ni˝syfony. Czu∏ki majà d∏ugoÊç po∏owy d∏u-goÊci cia∏a.Mszyca ró˝ano-trawowa od 2 do 3 mmd∏ugoÊci, wàska-wrzecionowata, jasno-zielona z ciemnozielonym pasem poÊrod-ku grzbietu, syfony jasne, spiczasto zbie-gajàce si´, dwa razy d∏u˝sze od ogonka.Czu∏ki d∏ugoÊci prawie ca∏ego cia∏a.Oprócz kukurydzy gatunki te ˝erujà napszenicy, pszen˝ycie, owsie, j´czmieniui ˝ycie, a tak˝e na trawach s∏u˝àcych dowypasu zwierzàt hodowlanych. Dlamszycy czeremchowo-zbo˝owej orazmszycy ró˝ano-trawowej trawy s∏u˝à je-dynie jako gospodarz w okresie lata. Je-sienià mszyce w´drujà na czeremch´wzgl´dnie na dzikie lub ogrodowe ró˝e.

Opis szkód, mo˝liwoÊç pope∏nienia b∏´duMszyce od˝ywiajà si´ sokami wysysanymiz tkanek roÊlin. W przypadku licznych po-jawów liÊcie mogà byç pokryte wydziela-nà przez te szkodniki przezroczystà i lep-kà substancjà (rosa miodowa – spadê).Mszyce atakujà najcz´Êciej liÊcie (szcze-gólnie od spodniej strony), pochwy liÊcio-we i wiechy. Zaatakowane liÊcie mogàprzedwczeÊnie ˝ó∏knàç i zwijaç si´.Zasychanie uszkodzonych przez mszyceroÊlin jest podobne do ujemnego wp∏y-wu suszy.


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

nad

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

25

(Rhopalosiphum padi L.)(Metopolophium dirhodum Walk.)

2

4

1

3


Mszyca czeremchowo-zbo˝owaMszyca ró˝ano-trawowa

26

65

87

5 – mszyca czeremchowo-zbo˝owa na wiechach kukurydzy6,7,8 – mszyca czeremchowo-zbo˝owa na liÊciach okrywowych kolby


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

nad

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

27


109

1211

9 – mszyca czeremchowo-zbo˝owa na liÊciach okrywowych kolby10 – zagrzybione, czarne osobniki mszycy czeremchowo-zbo˝owej11 – uskrzydlone pokolenie mszycy ró˝ano-trawowej12 – kolonia bezskrzyd∏ego pokolenia mszycy ró˝ano-trawowej


Mszyce

28

13,14,15 – kolonie bezskrzyd∏ego pokoleniamszycy ró˝ano-trawowej

16 – ˝erujàce na liÊciach kukurydzy bezskrzyd∏epokolenia mszycy czeremchowo-zbo˝oweji ró˝ano-trawowej

Znaczenie gospodarczeMszyce sà groêne jedynie, gdy wyst´pujàna roÊlinach bardzo licznie, a roÊliny sàos∏abione z powodu deficytu wodnegolub chorób. Cz´sto wi´ksze zagro˝enieod bezpoÊrednich skutków wysysaniaz roÊlin soków, niesie szkodliwoÊç po-Êrednia – wnikanie przez uszkodzenia za-rodników grzybów i bakterii, co jest przy-czynà groênych chorób.

Próg ekonomicznej szkodliwoÊci mszyc nakukurydzy wynosi oko∏o 300 osobników najednej roÊlinie. Dopiero po przekroczeniu tejwartoÊci nale˝y zwalczaç mszyce stosujàc za-biegi opryskiwania roÊlin (BBCH 13-79). Sku-teczne jest równie˝ przedsiewne zaprawianieziarniaków (BBCH 00), szczególnie w poczàt-kowym okresie rozwoju kukurydzy. Stosowa-nie w du˝ych dawkach nawozów azotowychzdecydowanie sprzyja mszycom, poniewa˝potrzebujà one du˝ej iloÊci rozpuszczalnychzwiàzków azotowych.Bardzo wa˝nym czynnikiem ograniczajàcymliczebnoÊç mszyc sà owady po˝yteczne(g∏ównie chrzàszcze z rodziny biedronkowa-tych). Nalatujà masowo na uprawy gdzie wy-st´pujà mszyce i ˝erujàc ograniczajà ich li-czebnoÊç.

Zwalczanie


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

nad

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

29


14

16

13

15


Omacnica prosowianka

30

nach 21.00–24.00 nie spada poni˝ej12°C samice sà aktywne i rozpoczynajàsk∏adanie jaj. Jaja sà sk∏adane w czerwcui lipcu przez 3-7 dni, po kilkadziesiàtsztuk u∏o˝onych dachówkowato w z∏o˝anajcz´Êciej na spodniej stronie liÊcia. In-tensywnemu sk∏adaniu jaj sprzyja ciep∏ai sucha pogoda. Oko∏o 75% jaj sk∏ada-nych jest na liÊciach nadkolbowych, kol-bowych i podkolbowych. Larwy wyl´gajà si´ po oko∏o 7-15 dniach.Poczàtkowo ˝ywià si´ py∏kiem oraz wgry-zajà si´ do wn´trza osi wiechy. W wyniku˝erowania mogà zniszczyç ca∏y k∏osek lubjego cz´Êç uniemo˝liwiajàc dalszy roz-wój. ˚erowanie w osi wiechy, a g∏ównieu jej podstawy powoduje skrócenie pyle-nia i wczeÊniejsze zasychanie wiechy. Pookresie ˝erowania zewn´trznego gàsieni-ce wgryzajà si´ do ∏odygi wy˝erajàc we-wnàtrz chodniki. ˚erujàca w mi´dzyw´ê-lu larwa po dojÊciu do w´z∏a opuszczachodnik, wychodzi na zewnàtrz i wgryzasi´ do ni˝szego mi´dzyw´êla lub kolby,gdzie od˝ywia si´ mi´kkimi ziarniakamii osadkami. Gàsienice wyrzucajà trocinywraz z odchodami (cz´sto widocznew kàtach liÊci) na zewnàtrz, przez otworyÊrednicy 3-4 mm. W jednej roÊlinie mo˝e˝erowaç nawet kilkanaÊcie gàsienic.Cz´Êç doros∏ych gàsienic zimuje, cz´Êçnatomiast przepoczwarcza si´ jeszczew tym samym roku dajàc poczàtek dru-giemu pokoleniu (szczególnie na po∏u-dniu kraju).

1,2,3,4 – gàsienica omacnicy prosowianki˝erujàca na kolbie kukurydzy

Szkodnik, roÊliny ˝ywicielskieMotyl o rozpi´toÊci skrzyde∏ od 25 do 30 mm, przednie skrzyd∏a jasno-bràzowedo brunatnych z ciemniejszym brzegiemi 2 falistymi przepaskami.Gàsienice d∏ugoÊci 25 mm, barwy cielistejz bràzowymi plamkami na ka˝dym seg-mencie oraz ciemnà przepaskà na grzbie-cie.

Opis szkód, mo˝liwoÊç pope∏nienia b∏´duObjawy ˝erowania najlepiej widoczne sàpod koniec sierpnia w postaci otworówo Êrednicy 3-4 mm i wyrzuconych przeznie bia∏ych trocin. Zjadanie tkanek we-wnàtrz ∏odygi jak i przegryzanie w´z∏ówpowoduje ob∏amywanie si´ roÊlin. Dokolby gàsienice wgryzajà si´ przez wierz-cho∏ek, podstaw´ lub przez liÊcie okrywo-we. Ziarno uszkadzane jest najcz´Êciej odzewnàtrz, wewnàtrz ziaren gàsienice ˝e-rujà rzadko. ˚erowanie gàsienic w ∏odygach zak∏ócazaopatrywanie kolb w wod´ i sk∏adnikimineralne, co powoduje obni˝enie plo-nu. Przez wygryzione otwory do ∏odygiprzenikajà zarodniki grzybów i bakteriepowodujàc choroby, prowadzàce do dal-szych strat w plonach. Uszkodzenia powodowane przez omac-nic´ mogà byç b∏´dnie przypisane rolni-com.

Biologia Gàsienice zimujà w resztkach po˝niw-nych lub w ∏odygach grubo∏odygowychchwastów takich jak: komosa, szar∏at,rdest plamisty czy pokrzywa. Wiosnà gà-sienica przegryza oprz´d (aby motylmóg∏ wylecieç) i przekszta∏ca si´ w po-czwark´, stadium to rozwija si´ zwykle16-28 dni. Przepoczwarczenie nast´pujew okresie od koƒca maja do poczàtku lip-ca i po 2-3 tygodniach z poczwarek wyla-tujà motyle.Loty omacnicy odbywajà si´ od zmrokudo pó∏nocy. Gdy temperatura w godzi-


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

nad

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

31

Ostrinia nubilalis Hbn.

2

4

1

3



32

6

8

5

7

5,6,7 – gàsienica omacnicy prosowianki ˝erujàca w ∏odydze kukurydzy8 – trociny wyrzucane przez gàsienice na zewnàtrz ∏odygi


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

nad

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

33


10

12

9

11

9,10,11 – otwory, przez które gàsienice wyrzucajà na zewnàtrz trociny12 – z∏amanie ∏odygi i pozostawione przez gàsienice trociny



34

Znaczenie gospodarczeOmacnica prosowianka jest obecnie naj-wa˝niejszym szkodnikiem kukurydzy. Na wielu plantacjach w rejonach inten-sywnej uprawy uszkadza nawet od 50 do 80% roÊlin, straty w plonach ziarnawahajà si´ od kilku do 30%. Uszkodzeniakolb kukurydzy cukrowej dyskwalifikujàsurowiec do konsumpcji. WzrostowiszkodliwoÊci tego owada sprzyjajà:uproszczenia agrotechniczne, monokul-tura roÊlin zbo˝owych, ocieplenie klimatui wzrost powierzchni uprawy kukurydzy.Zasi´g jej wyst´powania ciàgle rozszerzasi´ na pó∏noc i najprawdopodobniejw najbli˝szym czasie obejmie ca∏à Polsk´.

W celu ograniczenia strat spowodowanychprzez omacnic´ prosowiank´ w uprawach ku-kurydzy nale˝y zwróciç szczególnà uwag´ naagrotechnik´. Bardzo wa˝ne jest rozdrobnieniei g∏´bokie przyoranie resztek po˝niwnych orazniszczenie i usuwanie z plantacji chwastów(szczególnie tych o grubych ∏odygach). W przy-padku braku odpowiednich chwastów orazresztek roÊlinnych w glebie „odkryte” gàsienicenie mogà zimowaç i wi´ksza ich cz´Êç ginie.Skuteczna jest g∏´boka orka jesienna i wiosen-ne talerzowanie, które sà w stanie zniszczyç 60- 75% larw. Nale˝y unikaç uprawy kukurydzyw monokulturze, cz´ste zmianowanie pozwalanawet ca∏kowicie wyeliminowaç omacnic´ nadanym polu (pod warunkiem, ˝e w pobli˝u niema kukurydzy z tym szkodnikiem). Wa˝nymelementem jest zrównowa˝one nawo˝enieazotem, gdy˝ omacnica szczególnie atakujeplantacje przenawo˝one tym sk∏adnikiem. Do chemicznych metod zwalczania tego szkod-nika nale˝y stosowanie insektycydów granulo-wanych oraz opryskiwanie roÊlin kukurydzyÊrodkami ochrony roÊlin. Najskuteczniejsze sàdwa zabiegi: I – w fazie pojawiania si´ czubków wiech w lej-ku liÊciowym (BBCH 51-53), mniejsza dawka in-sektycydu;II – w fazie pe∏ni wiechowania kukurydzy(BBCH 55-59), wi´ksza dawka insektycydu.Powa˝nym problemem przy zwalczaniu omac-nicy prosowianki jest technika zabiegu opryski-wania. W zalecanych terminach stosowania,kukurydza ma powy˝ej 1,5 m wysokoÊci i stan-dardowe zestawy do opryskiwania powodo-wa∏yby uszkodzenia roÊlin. Rozwiàzaniem mo-˝e byç stosowanie Êcie˝ek przejazdowych dlaopryskiwaczy majàcych mo˝liwoÊç uniesieniabelek powy˝ej ∏anu kukurydzy. Niektórzy rolni-cy u˝ywajà tzw. ciàgniki „szczud∏owe”, któremajà korpusy ustawione na wysi´gnikachi podczas przejazdu nie niszczà roÊlin. Corazpowszechniejsze, szczególnie na po∏udniu kra-ju, staje si´ korzystanie z us∏ug agrolotniczych.Takie zabiegi majà uzasadnienie ekonomicznejedynie na wi´kszych plantacjach kukurydzy.

Zwalczanie

13,14,15,16,17 – z∏amanie ∏odygi spowodowane ˝erowaniem

wewnàtrz gàsienicy omacnicy prosowianki.


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

nad

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

35


14

17

13

15

16


Ploniarka zbo˝ówka

36

Biologia W stadium rozwoju trzeciego liÊcia sami-ce ploniarki zbo˝ówki nalatujà z ozimin,nieu˝ytków i sk∏adajà pojedynczo od 25do 35 jaj na roÊlinach kukurydzy. Kilkadni póêniej wyl´gajà si´ larwy, przemiesz-czajàce si´ z podstawy ∏odygi do sto˝kawzrostu roÊliny. Larwy ˝erujà na m∏odychwykszta∏cajàcych si´ liÊciach, czasamiuszkadzajà równie˝ sto˝ek wzrostu roÊli-ny.Ploniarka zbo˝ówka wytwarza w ciàguroku trzy pokolenia, jednak˝e drugiei trzecie pokolenie tego szkodnika niestanowi ju˝ zagro˝enia dla upraw kuku-rydzy.Zimujà larwy wewnàtrz roÊlin zbó˝ ozi-mych i traw.

Znaczenie gospodarczePloniarka zbo˝ówka jest najbardziej roz-przestrzenionym szkodnikiem w kukury-dzy wyst´pujàcym na terenie ca∏ego kra-ju. Jej liczebnoÊç jest ró˝na w poszczegól-nych latach, a wielkoÊç uszkodzeƒ zale˝yw du˝ej mierze od warunków meteorolo-gicznych, terminu siewu (szczególnie niebezpieczne sà póêne siewy w maju)i stosowanych zabiegów ochrony roÊlin.Ploniarce zbo˝ówce sprzyjajà ch∏odnewiosny, natomiast gdy jest ciep∏o jejszkodliwoÊç maleje. Na du˝ych planta-cjach ka˝dego roku powstajà mniejszelub wi´ksze szkody. Nast´pstwem Êred-niego lub silnego nasilenia wyst´powa-

1 – doros∏y osobnik ploniarki zbo˝ówki2 – larwy ploniarki zbo˝ówki3,4 – uszkodzenia liÊci spowodowane

˝erowaniem ploniarki zbo˝ówki

Szkodnik, roÊliny ˝ywicielskieOwad doros∏y to muchówka d∏ugoÊcioko∏o 2 mm o lÊniàco czarnym ciele, czer-wonych oczach.Larwa ma oko∏o 4 mm d∏ugoÊci jest smu-k∏a, lÊniàco-bia∏a, w póêniejszych stadiach˝ó∏tawa, bez nóg, z jednà parà czarnychsilnych haków g´bowych i dwiema ma∏y-mi brodawkami z ty∏u cia∏a.Ploniarka zbo˝ówka ˝eruje na wszystkichgatunkach zbó˝, kukurydzy oraz trawachuprawnych i dziko rosnàcych. ˚yto ozimez powodu d∏ugiego okresu kwitnieniajest wa˝nym êród∏em po˝ywienia jakodostarczyciel py∏ku dla ploniarek drugie-go pokolenia.

Opis szkód, mo˝liwoÊç pope∏nienia b∏´duSzkody powodowane przez ˝erowaniepierwszego pokolenia ploniarki zbo˝ówkimo˝na obserwowaç od fazy czwartego li-Êcia kukurydzy, najlepiej widoczne sà jed-nak w fazie od 5-6 liÊci. Larwy wgryzajàsi´ w tkank´ liÊcia, gdy te znajdujà si´jeszcze w fazie „rurek” liÊciowych. Lekkieszkody objawiajà si´ rz´dami dziur, bie-gnàcych równolegle wzd∏u˝ blaszki liÊcio-wej, przechodzàcych nast´pnie w bar-dziej lub mniej wy˝arte „rynny” (bruzdy).Naczynia biegnàce równolegle do w˝e-rów stajà si´ ˝ó∏te, a na obrze˝ach sre-brzyste. Muchówka powoduje najwi´ksze szkody,gdy larwy uszkodzà lub zniszczà sto˝ekwzrostu kukurydzy. Powoduje to zak∏óce-nie dalszego rozwoju roÊliny: tworzà si´ró˝ne zniekszta∏cenia pokroju, liÊcie deformujà si´ (poskr´cane, pofa∏dowane,zwini´te, ob∏amane lub splecione ze so-bà), wyst´puje kar∏owatoÊç, roÊliny wytwarzajà 1-2 p´dy boczne, a niekiedyzamierajà. Takie uszkodzenia sà przyczy-nà znacznej obni˝ki plonów kukurydzy.Uszkodzenia powodowane przez ploniar-k´ zbo˝ówk´ mogà byç b∏´dnie przypisa-ne z∏emu stosowaniu herbicydów.


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

nad

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

37

Oscinella frit L.

2

4

1

3



38

5

6 7

5 – siewka kukurydzy uszkodzona przez larwy ploniarki zbo˝ówki6,7 – uszkodzenia spowodowane ˝erowaniem larw widoczne w póêniejszych fazach rozwoju


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

nad

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

39

Oscinella frit L.

8

9 10

8 – uszkodzenia spowodowane ˝erowaniem larw widoczne w póêniejszych fazach rozwoju 9,10 – uszkodzenia spowodowane ˝erowaniem larw widoczne we wczeÊniejszych fazach rozwoju



40

11,12,13 – uszkodzenia spowodowane˝erowaniem larw widoczne wewczeÊniejszych fazach rozwoju

nia szkodnika jest obni˝enie plonu zielo-nej masy kukurydzy, brak lub zawiàzywa-nie êle wykszta∏conych kolb, jak równie˝znaczne zwi´kszenie prawdopodobieƒ-stwa wystàpienia g∏owni kukurydzy.Ârednie straty w plonach ziarna kukury-dzy powodowane przez tego szkodnikawynoszà oko∏o 10%, a w poszczególnychlatach wahajà si´ od u∏amka do 20%.Oprócz kukurydzy, ploniarka jest powa˝-nym szkodnikiem innych upraw zbo˝o-wych jak te˝ traw uprawnych.

W zapobieganiu stratom spowodowanymprzez ploniark´ zbo˝ówk´ na uprawach ku-kurydzy bardzo wa˝ne jest mo˝liwie wczesnewykonanie siewu. Na ograniczenie jej liczeb-noÊci korzystnie wp∏ywajà równie˝ podoryw-ki. Do chemicznych metod zwalczania tegoszkodnika nale˝y: przedsiewne zaprawianieziarniaków, stosowanie granulatów podczassiewu (na terenach masowego wyst´powa-nia ploniarki i szkodników glebowych) orazopryskiwanie roÊlin w fazie rozwijania si´trzeciego liÊcia (BBCH 13). Podczas zaprawia-nia mo˝na stosowaç ∏àcznie fungicydy z in-sektycydami, co jednoczeÊnie ograniczazgorzele siewek, g∏ownie i ploniark´.

Zwalczanie

Atlas kukurydza zaczete pop.qxd 21/10/04 12:17 AM Page 40

Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

nad

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

41

Oscinella frit L.

11

12 13


Skrzypionka zbo˝owa i skrzypionka b∏´kitek

42

Szkodniki, roÊliny ˝ywicielskieSkrzypionka b∏´kitek (Oulema gallaeciana Heyden)Skrzypionka zbo˝owa(Oulema melanopus L.)

Chrzàszcz: skrzypionka zbo˝owa od 5 do6 mm d∏ugoÊci, niebieskozielone, rzadkoczarne pokrywy skrzyde∏. Przedpleczei odnó˝a pomaraƒczowe, g∏owa i stopyczarne. Skrzypionka b∏´kitek: od 4 do 5mm d∏ugoÊci, jednolicie niebieski a˝ poniebieskozielony. Oba gatunki z rz´damikropek na pokrywach skrzyde∏.Larwa do 5 mm d∏ugoÊci, cia∏o silnie ∏u-kowate z nieforemnymi, niezgrabnyminó˝kami, czarna g∏owa, ˝ó∏tawa skóraschowana w ciemnej Êluzowatej pow∏ocew∏asnych odchodów; wyglàda przez tojak nagi Êlimak. Oba gatunki to znaneszkodniki pszenicy i j´czmienia od nie-dawna ˝erujà równie˝ na kukurydzy.Równie˝ liczne dziko rosnàce trawy nale-˝à do roÊlin ˝ywicielskich.

Opis szkód, mo˝liwoÊç pope∏nienia b∏´duSzkody sà powodowane ˝erowaniem za-równo larw jak i chrzàszczy. Te ostatnie˝erujà na kukurydzy w maju i na poczàt-ku czerwca (w ramach ˝eru uzupe∏niajà-cego) oraz od lipca do jesieni (nowe po-kolenie), wy˝erajàc pod∏u˝ne dziury po-mi´dzy ˝y∏kami liÊci. Szkody wyrzàdzoneprzez chrzàszcze majà ma∏e znaczeniegospodarcze z powodu wielokrotnegozmieniania przez nie miejsca ˝erowania,wysoce szkodliwe mogà byç tylko w przy-padku licznego wyst´powania. Od po-czàtku czerwca groêniejsze od chrzàszczysà larwy, wyjadajà tkank´ mi´kiszowà po-mi´dzy nerwami liÊci a˝ po skórk´ okry-wajàcà spodnie warstwy liÊcia, w tensposób powstajà wyd∏u˝one okienka. Ka˝da larwa niszczy od 2,5 do 3,5 cm2

powierzchni liÊcia. Uszkodzeƒ powodo-wanych przez skrzypionki nie nale˝y my-

liç ze srebrzyÊcie przyÊwiecajàcymi „mi-nami listnymi” larw miniarek alboz uszkodzeniami gradowymi.

Biologia Chrzàszcze wychodzà ze swoich zimo-wych kryjówek z ziemi lub spod resztekroÊlinnych pod koniec kwietnia albo napoczàtku maja. Po okresie ˝eru w trakciedojrzewania na trawach przechodzàw pierwszej dekadzie maja na pola zbó˝i kukurydzy.Po kopulacji samica sk∏ada od po∏owymaja przez 5 do 7 tygodni owalne, lÊnià-co ˝ó∏te jaja pojedynczo lub w krótkichrz´dach na górnej stronie liÊci. Poczàtek,rozmiar i czas trwania sk∏adania jaj zale-˝à przede wszystkim od temperatury.Gdy temperatura osiàgnie 9°C rozpoczy-na si´ sk∏adanie jaj, przy czym liczba jajzwi´ksza si´ wraz ze wzrastajàcà tempe-raturà (od 50 do 200 jaj na samic´).Ciep∏e, suche warunki pogodowe wiosnài latem sprzyjajà rozmna˝aniu si´ szkod-nika. Po 8-10 dniach wykluwajà si´ larwy.Czwarte stadium larwy, które wyrzàdzaoko∏o 75% szkód wynikajàcych z ˝erowa-nia, przepoczwarcza si´ ostatecznie podpowierzchnià gleby w ziemnym kokonie,na g∏´bokoÊci od 2 do 5 cm (skrzypionkazbo˝owa) lub w utwardzonym kokoniew kàtach pochew liÊciowych (skrzypionkab∏´kitek).

1,2 – pierwsze pokolenie chrzàszczy skrzypionkizbo˝owej

3,4 – drugie pokolenie chrzàszczy skrzypionkizbo˝owej

5 – skrzypionka b∏´kitek podczas sk∏adania jaj 6 – jaja skrzypionki


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

nad

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

43

Oulema gallaeciana Heyden, Oulema melanopus L.

1 2

3 4

5 6



44

8

10

7

9

7,8 – larwy skrzypionek


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

nad

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

45


11

1312

9,10 – uszkodzenia liÊci spowodowane ˝erowaniem larw skrzypionek11,12,13 – doros∏a skrzypionka zbo˝owa ˝erujàca na liÊciu kukurydzy



46

Stadium poczwarki skrzypionki b∏´kitekjest w niskich temperaturach i silnychopadach bardziej zagro˝one, ni˝ schowa-na w ziemi poczwarka skrzypionki zbo˝o-wej. M∏ode chrzàszcze wykluwajà si´ podkoniec lipca, ˝erujà, w koƒcu sierpnia poszukujà miejsca na przezimowanie.W naszych warunkach klimatycznych wyst´puje tylko jedno pokolenie w ciàguroku.

Znaczenie gospodarczeLarwy wyrzàdzajà szkody poprzez redu-kowanie powierzchni liÊci i tym samymzmniejszenie zdolnoÊci do prowadzaniaprocesu fotosyntezy. Skutkiem tego jestzmniejszenie liczby i masy ziarniakóww kolbie, a uszkodzenia liÊci sà bramà in-fekcji dla licznych chorób. Skrzypionki dotychczas by∏y znanymiszkodnikami zbó˝, obecnie najprawdo-podobniej w wyniku rosnàcego area∏uuprawy kukurydzy, przystosowa∏y si´ do˝erowania tak˝e na tej roÊlinie. W po-przednich latach widywane by∏y nieliczneosobniki doros∏e nalatujàce z sàsiednichupraw zbo˝owych, dopiero w tym rokuzaobserwowano pe∏en rozwój znacznejiloÊci tego szkodnika na kukurydzy. Ob-serwowano plantacje, na których prawieka˝da roÊlina mia∏a wyst´pujàce w ró˝-nym stopniu uszkodzenia liÊci.

14,15,16,17 – uszkodzenia spowodowane ˝erowaniem

chrzàszczyZabiegi opryskiwania roÊlin kukurydzy wyko-nane przeciwko ploniarce zbo˝ówce i plo-niarce gnijce oraz mszycom ograniczajà wy-st´powanie larw skrzypionek (BBCH 13-39).

Zwalczanie


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

nad

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

47


15

17

14

16


Âlimaki – Pomrowik plamisty

48

Szkodnik, roÊliny ˝ywicielskieÂlimak osiàga d∏ugoÊç do 45 mm. Osa-dzony na jego grzbiecie p∏aszcz si´ga do2/3 d∏ugoÊci cia∏a. Za p∏aszczem wyst´-puje krótka, dobrze widoczna listwagrzbietowa. Ubarwienie cia∏a jest kremo-we, s∏omkowe lub jasno-kawowe z ciem-no-brunatnymi lub czarnymi plamamitworzàcymi nieregularnà siateczk´.Jest polifagiem, wyst´puje na: rzepaku,zbo˝ach, kukurydzy, ziemniakach i wa-rzywach.

Opis szkód, mo˝liwoÊç pope∏nienia b∏´duNajwi´ksze uszkodzenia kukurydzy wy-st´pujà w okresie wschodów roÊlin i roz-woju pierwszych liÊci. Siewki po wscho-dach zjadane sà w ca∏oÊci lub Êcinaneprzez Êlimaki tu˝ nad powierzchnià gleby.WielkoÊç uszkodzeƒ roÊlin zale˝y od licz-by, wielkoÊci i aktywnoÊci Êlimaków.

Uszkodzenia powodowane przez Êlimakimo˝na pomyliç ze szkodami wyrzàdzany-mi przez rolnice.

Biologia Pomrowik plamisty ma od 1 do 2 pokoleƒw roku, ˝yje od 9 do 12 miesi´cy. Jedenosobnik sk∏ada do 700 jaj. Wyl´ganie jajnast´puje póênà wiosnà i wczesnà jesie-nià. Zimujà g∏ównie jaja i m∏ode osobni-ki. Szczyt liczebnoÊci przypada wczesnàjesienià. Najwa˝niejszym czynnikiem wa-runkujàcym rozwój i aktywnoÊç Êlimakówjest wysoka wilgotnoÊç powietrza i gleby.W warunkach suchej, wietrznej pogody,niskiej wilgotnoÊci, Êlimaki przestajà ˝e-rowaç i chronià si´ w kryjówkach. ˚erujàg∏ównie w nocy, przy wysokiej wilgotno-Êci tak˝e podczas dnia. Najwy˝szà aktyw-noÊç wykazujà w temperaturze od17°C do 19°C, ale intensywnie ˝erowaçna roÊlinach mogà równie˝ w ni˝szychtemperaturach.

Znaczenie gospodarczeNajwi´ksze uszkodzenia kukurydzy spo-wodowane przez Êlimaki obserwuje si´w po∏udniowych rejonach Polski. Pomro-wik plamisty mo˝e wyst´powaç masowo,osiàgajàc liczebnoÊç kilkudziesi´ciu osob-ników na 1 m2. Najwi´ksze uszkodzeniapowodujà Êlimaki doros∏e.

1,2,3 – pomrowik plamisty (do 45 mm d∏ugoÊci)

Kompleksowa ochrona roÊlin przed Êlimaka-mi polega na zintegrowanym stosowaniuuprawowych, agrotechnicznych i chemicz-nych zabiegów zwalczania (BBCH 09-15).G∏ównym celem jest wykorzystanie dost´p-nych i bezpiecznych dla Êrodowiska metod,zmierzajàcych do stworzenia niekorzystnychwarunków dla ˝ycia Êlimaków i ograniczeniaich liczebnoÊci. Do g∏ównych uprawowychi agrotechnicznych zabiegów ograniczajà-cych liczebnoÊç Êlimaków i zmniejszajàcychryzyko uszkodzeƒ roÊlin nale˝à: rotacja roÊlinuprawnych w zmianowaniu, usuwanie resz-tek roÊlinnych z pól po zbiorach, wykaszanietraw, niszczenie chwastów rosnàcych w bez-poÊrednim sàsiedztwie upraw, poprawastruktury gleby w okresie przygotowania póldo siewu, g∏´boki siew i du˝y rozstaw roÊlinoraz uprawa mniej wra˝liwych odmian. Za-biegi uprawowe i agrotechniczne mogàograniczyç liczebnoÊç Êlimaków o ponad50%.

Zwalczanie


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

nad

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

49

Deroceras reticulatum Müller

1

32


Âlimaki – Pomrowik plamisty

50

4

5

4 – siewka kukurydzy podgryziona u podstawy przez pomrowika5 – Êluz pozostawiony przez Êlimaki na roÊlinach


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

nad

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

51

Deroceras reticulatum Müller

6

87

6,7,8 – uszkodzenia liÊci siewek kukurydzy oraz pozostawiany przez Êlimaki Êluz


Urazek kukurydziany

52

Szkodnik, roÊliny ˝ywicielskieChrzàszcz wielkoÊci od 4 do 7 mm, cia∏owyd∏u˝one, owalne, nagie i lÊniàce, czar-ne z dwoma parami pomaraƒczowo-˝ó∏-tych plam na nieco krótszych od odw∏o-ka pokrywach. Czu∏ki 11-segmentowe,koƒczàce si´ 3-segmentowà bu∏awkà.Larwa wyd∏u˝ona, walcowata, z trzemaparami dobrze wykszta∏conych odnó˝ytu∏owiowych. Osiàga d∏ugoÊç oko∏o 8 mm, cia∏o ma nieco sp∏aszczone, barwykremowo-bia∏ej z nieco ciemniejszà g∏o-wà.Owady te ˝erujà na plantacjach kukury-dzy, ale od˝ywiajà si´ tak˝e sokami zra-nionych drzew, rozk∏adajàcymi si´ owo-cami lub warzywami. W USA szkodnikten powoduje straty tak˝e w uprawachpomidorów, malin i truskawek.

Opis szkód, mo˝liwoÊç pope∏nienia b∏´duChrzàszcze uszkadzajà kolby, wygryzajàcwn´trza ziarniaków. Zaczynajà ˝er odszczytu kolby i posuwajàc si´ w dó∏uszkadzajà kolejne ziarniaki. Kolby cz´-Êciowo lub ca∏kowicie pozbawione ziar-niaków (pozostajà po nich tylko szczàtkiokryw owocowo-nasiennych), cz´sto zo-stajà wtórnie pora˝one przez grzyby ple-Êniowe. Doros∏e osobniki spotyka si´ tak-˝e ˝erujàce na uszkodzeniach spowodo-wanych przez omacnic´ prosowiank´. W przeciwieƒstwie do omacnicy proso-wianki, która wgryza si´ do wewnàtrzkolby drà˝àc kana∏y Glischrochilus qu-adrisignatus uszkadza kolby jedynieprzez wygryzanie mi´kkich ziarniaków.Uszkodzenia powodowane przez urazkamogà byç b∏´dnie przypisane gàsienicomrolnic i gryzoniom.

Biologia Owad ten jest szkodnikiem kukurydzyw Polsce od niedawna i jak dotàd niezbadano jeszcze jego biologii. Spotykanojedynie chrzàszcze ˝erujàce na planta-cjach kukurydzy, larwy nie zosta∏y jeszczezaobserwowane. Pewne informacje mo˝-na zaczerpnàç ze êróde∏ amerykaƒskich,poniewa˝ w USA szkodnik ten jest do-brze znany. Powo∏ujàc si´ na te materia∏ymo˝na stwierdziç, ˝e gatunek ten zimujejako forma doros∏a (niektóre êród∏a po-dajà, ˝e czasami równie˝ w stadium lar-wy) w resztkach roÊlinnych, rumowiskachi owocach zakopanych w ziemi. Wczesnàwiosnà chrzàszcze sk∏adajà jaja w pobli˝uuszkodzonych lub rozk∏adajàcych si´ ro-Êlin (cz´sto na kolbach kukurydzy pozo-sta∏ych na polu po poprzednim zbiorze,np. roÊlin wyleg∏ych, na skutek uszko-dzeƒ ∏odyg przez rolnice i omacnic´ pro-sowiank´). Do sk∏adania jaj i rozwojularw odpowiedni jest wilgotny materia∏roÊlinny zakopany w glebie. Larwy ˝erujàw nim dopóki nie osiàgnà pe∏ni rozwoju,póêniej przepoczwarczajà si´ w ziemi. Substancje chemiczne uwalniane przezuszkodzonà kukurydz´ sà silnymi atrak-tantami dla chrzàszczy z tego gatunku.Trwajà prace nad opracowaniem dok∏ad-nej biologii tego szkodnika kukurydzyw warunkach naszego kraju.

1 – chrzàszcze kryjàce si´ pod okrywà kolb2,3,4 – chrzàszcz ˝erujàcy na uszkodzeniach

po omacnicy prosowiance


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

nad

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

53

Glischrochilus quadrisignatus Say

2

4

1

3


Urazek kukurydziany

54

6

8

5

7

5,6,7,8 – chrzàszcze ˝erujàce na mi´kkich ziarniakach kolb kukurydzy


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

nad

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

55


9

1110

9,10,11 – uszkodzenia kolb spowodowane ˝erowaniem urazka kukurydzianego


Urazek kukurydziany

56

Znaczenie gospodarczeGlischrochilus quadrisignatus zosta∏przywieziony do Europy ze Stanów Zjednoczonych po II wojnie Êwiatowej.W Polsce pierwsze stwierdzenia zanoto-wano dopiero na poczàtku lat 90-tych,najprawdopodobniej na skutek nie od-ró˝niania go od pozosta∏ych rodzimychgatunków z tego rodzaju. W Polsce jestto gatunek pospolity i licznie spotykany,jednak dotychczas znany by∏ jako fitosa-profag, ˝erujàcy g∏ównie na soku wycie-kajàcym z drzew, fermentujàcych owo-cach, gnijàcych grzybach i innych rozk∏a-dajàcych si´ szczàtkach roÊlinnych. Do-piero w ostatnich latach obserwuje si´coraz cz´stsze ˝erowanie tego chrzàszczana uprawach kukurydzy. Oprócz stratspowodowanych przez wyjadanie ziar-niaków, chrzàszcze charakteryzujà si´tak˝e szkodliwoÊcià poÊrednià – sà wek-torami wielu grzybów (m. in. z rodzajuAspergillus, Penicillium i Fusarium).Obecnie gatunek ten jest szkodnikiemplantacji w ca∏ej Polsce, podczas maso-wych pojawów i w korzystnych warun-kach mo˝e powodowaç znaczàce szkody,obni˝ajàc plon ziarna kukurydzy.

12,13,14 – uszkodzenia kolb spowodowane˝erowaniem urazka kukurydzianego

Jak dotàd nie opracowano programów zwal-czania szkodnika (BBCH 71-79). Poza che-micznymi metodami ograniczania jego li-czebnoÊci skuteczne powinny byç zabiegipiel´gnacyjne na polach oraz prowadzonew regularnych odst´pach czasu usuwaniez okolic upraw i niszczenie uszkodzonychoraz przejrza∏ych owoców i warzyw. ZbioryroÊlin powinno si´ przeprowadziç zaraz poosiàgni´ciu dojrza∏oÊci kukurydzy, a nast´p-nie pole nale˝y szybko zaoraç.

Zwalczanie


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

nad

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

57


12

1413


Wciornastki zbo˝owe

58

Szkodniki, roÊliny ˝ywicielskieWciornastek kalarepowiec (Thrips angusticeps Uz.)Wciornastek zbo˝owy(Limothrips cerealium Hal.)Wciornastek z´borogi(Limothrips denticornis Hal.)

Osobniki doros∏e majà od 1 do 2 mm d∏u-goÊci, silnie wyd∏u˝one, wàskie, czarno-bràzowe cia∏o, nitkowate czu∏ki oraz wà-skie, b∏oniaste skrzyd∏a z d∏ugimi fr´dzla-mi. Koƒcówki nó˝ek z p´cherzykowatymiprzylgami. Zarówno formy doros∏e jaki larwy sà wyposa˝one w k∏ujàco-ssàcyaparat g´bowy.Larwy sà podobne do osobników doro-s∏ych, pozbawione jednak skrzyde∏ i za-le˝nie od gatunku, barwy ˝ó∏tawo-bràzo-wej, pomaraƒczowej lub bia∏awej.

Opis szkód, mo˝liwoÊç pope∏nienia b∏´duLarwy i stadia doros∏e wysysajà soki z ko-mórek liÊci, wiech i znamion. Poniewa˝do tych komórek dostaje si´ powietrze, li-Êcie wydajà si´ byç srebrzyÊcie c´tkowa-ne. Póêniej przebarwiajà si´ na ˝ó∏toi bràzowo, a nawet usychajà. Charaktery-styczne sà czarne punktowe plamki odka∏u. Wiosnà wyst´puje „wciornastkowaplamistoÊç” szczególnie na najm∏odszychliÊciach. Uszkodzenia liÊci spowodowane przez

wciorniastki mogà byç b∏´dnie rozpozna-ne jako objawy niedoboru sk∏adnikówpokarmowych.

Biologia Zimujà postacie doros∏e lub larwy,w wierzchniej warstwie gleby, na mie-dzach, w Êció∏ce i zaroÊlach na skraju la-sów. Wiosnà ˝erujà na zbo˝ach i tra-wach, gdzie samice sk∏adajà jaja na po-wierzchni zasiedlanych roÊlin. Larwy ˝e-rujà w miejscu wyklucia, nast´pnie prze-chodzà przeobra˝enie. Osobniki doros∏epo krótkim okresie ˝erowania kryjà si´w glebie na zimowanie. W roku rozwijasi´ tylko jedno pokolenie. W okresie we-getacji kukurydzy obserwuje si´ jednonasilenie liczebnoÊci tego szkodnika, naj-cz´Êciej na prze∏omie lipca i sierpnia.

Znaczenie gospodarczeWciornastkom sprzyjajà lata upalne i su-che, wtedy obserwuje si´ najwi´kszà ichliczebnoÊç (cz´sto ponad 100 osobni-ków). Podobnie jak mszyce, szkodniki teprzyczyniajà si´ do silniejszego wyst´po-wania na kukurydzy chorób, co mawp∏yw na spadek plonów kukurydzy. Wciorniastki w Polsce stwarzajà zagro˝e-nie lokalne.

1,2,3 – wciornastki na liÊciu kukurydzy

Wykonywanie podorywki oraz orki zimowej,jak równie˝ wykaszanie traw i chwastów namiedzach i nieu˝ytkach rolniczych ograniczaliczebnoÊç wciornastków. Nie opracowanodotychczas programów zwalczania tych no-wych dla kukurydzy szkodników, jednak za-biegi opryskiwania roÊlin wykonane przeciw-ko ploniarce zbo˝ówce i ploniarce gnijceoraz mszycom ograniczajà tak˝e wyst´powa-nie wciornastków.

Zwalczanie


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

nad

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

59

Thrips angusticeps Uz., Limothrips cerealium Hal., Limothrips denticornis Hal.

1

32


Zmienik lucernowiec

60

pojawiajà si´ w lipcu, sk∏adajà jaja, z któ-rych rozwijajà si´ larwy nast´pnego po-kolenia. Dojrza∏e pluskwiaki drugiego po-kolenia wyst´pujà najliczniej na prze∏o-mie sierpnia i wrzeÊnia, powodujàcuszkodzenia ziarniaków kukurydzy. Pozakoƒczeniu ˝erowania przelatujà na zi-mowiska.

Znaczenie gospodarczeW wyniku ˝erowania pluskwiaków znacz-nie spada jakoÊç uszkodzonych ziarnia-ków. Groêniejsze jednak od bezpoÊred-nich uszkodzeƒ sà straty powsta∏e w wy-niku szkodliwoÊci poÊredniej – infekcjekolb ró˝nymi patogenami, w szczególno-Êci grzybami. W przypadku licznych poja-wów pluskwiaków na plantacji mogà onepowodowaç gorsze plony kukurydzy.Pluskwiaki w Polsce stwarzajà zagro˝enielokalne.

1,2 – larwy zmienika lucernowca3,4 – doros∏e osobniki zmienika lucernowca

Liczne pojawy pluskwiaków na plantacjachkukurydzy sà nowym zagro˝eniem, w zwiàz-ku z tym nie opracowano dotychczas sto-sownych programów zwalczania. Na ograni-czenie liczebnoÊci pluskwiaków korzystniewp∏ywa niszczenie i usuwanie z uprawchwastów (BBCH 71-79).

Zwalczanie

Szkodnik, roÊliny ˝ywicielskieD∏ugoÊç cia∏a od 4 do 8 mm, majà zmien-nà barw´ cia∏a od zielonkawo-˝ó∏tej dobrunatno-czerwonej. Samce mniejszei ciemniejsze. Larwy podobne do postacidoros∏ych lecz bez skrzyde∏ lub z zawiàz-kami skrzyde∏ (nimfy - starsze larwy).Jest to gatunek polifagiczny, ˝eruje na lu-cernie, fasoli, grochu, bobie, kukurydzy,ogórku, ziemniaku, tytoniu i wielu innychroÊlinach uprawnych.

Opis szkód, mo˝liwoÊç pope∏nienia b∏´duZarówno formy doros∏e jak i larwy wysy-sajà soki z liÊci, pàków, m∏odych p´dówczy niektórych nasion. W miejscu nak∏u-cia pojawiajà si´ przebarwienia i nekrozy.W kukurydzy ˝erujà na mi´kkich ziarnia-kach, które w wyniku uszkodzeƒ znie-kszta∏cajà si´ i bràzowiejà. W miejscu ˝e-rowania pluskwiaków pojawiajà si´ grzy-by pleÊniowe. Objawy zasychania ziarniaków spowodo-wane przez ˝er zmienika lucernowca mo-gà byç b∏´dnie przypisane suszy lub ni-skiemu poziomowi nawo˝enia.

Biologia Zimujà owady doros∏e na miedzach, za-drzewieniach Êródpolnych oraz wielolet-nich plantacjach roÊlin uprawnych. ˚ero-wanie rozpoczynajà w marcu lub kwiet-niu. W maju i na poczàtku czerwca sami-ce sk∏adajà jaja w tkank´ roÊlin upraw-nych i na chwasty. Po 2-3 tygodniach wy-l´gajà si´ larwy, ˝erujà i rozwijajà si´przez oko∏o 4-6 tygodni. Postacie doros∏e

Atlas kukurydza zaczete pop.qxd 21.10.2004 0:37 Page 60

Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

nad

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

61

Lygus rugulipennis Popp.

2

4

1

3


Zmienik lucernowiec

62

6

8

9

5

7

5,6,7,8,9 – zmieniki na liÊciach okrywowych kolb


Szko

dni

ki u

szka

dza

jàce

nad

ziem

ne c

z´Êc

i roÊ

lin

63

Lygus rugulipennis Popp.

11

13

10

12

10,11 – zmienik lucernowiec ˝erujàcy na ziarniakach12,13 – uszkodzenia spowodowane przez zmieniki


Zachodnia kukurydziana stonka korzeniowa

64

wysypywania si´ py∏ku z kwiatów m´-skich.Uszkodzenia korzeni kukurydzu powodo-wane przez rolnice, p´draki i drutowceoraz wyleganie roÊlin mogà byç przypisa-ne zachodniej kukurydzianej stonce ko-rzeniowej.

Biologia W strefie klimatu umiarkowanego stonkakukurydziana rozwija jedno pokoleniew ciàgu roku. Zimujà jaja sk∏adane u pod-stawy roÊlin kukurydzy, w wierzchnichwarstwach gleby na g∏´bokoÊci do 15 cm.M∏ode larwy wyl´gajàce si´ oko∏o po∏o-wy maja ˝yjà w ziemi ˝erujàc na drobniej-szych korzeniach w strefie od ich wierz-cho∏ków do podstawy roÊlin zostawiajàcwyraêne blizny, starsze atakujà rdzeƒ ma-sywniejszych korzeni w pobli˝u podstawy∏odygi. Larwy mogà ˝erowaç na korze-niach kilku gatunków roÊlin z rodzinytraw, ale kukurydza zapewnia im najlep-szy rozwój. Dojrza∏e larwy na poczàtkusierpnia tworzà komory ziemne, w któ-rych nast´puje przepoczwarczenie. Doros∏e osobniki wyst´pujà od koƒcaczerwca do poczàtku paêdziernika (BBCH51-89). Najwi´cej chrzàszczy obserwujesi´ w okresie kwitnienia kukurydzy, szcze-gólnie przed wschodem i zachodem s∏oƒ-ca. Postacie doros∏e od˝ywiajà si´ py∏-kiem, znamionami kwiatów kukurydzy,ods∏oni´tymi ziarnami oraz tkankà liÊci,jednak preferowany jest py∏ek. ˚erujàg∏ównie na kukurydzy, ale tak˝e na in-nych roÊlinach nale˝àcych do traw, z∏o˝o-nych, motylkowatych i dyniowatych. Jed-na samica sk∏ada najcz´Êciej oko∏o 400 jajgrupami, do gleby w pobli˝u roÊlin kuku-rydzy, w okresie od po∏owy lata do wrze-Ênia. 1 – doros∏y osobnik stonki kukurydzianej2 – chrzàszcze ˝erujàce na znamionach

i ziarniakach kukurydzy3 – uszkodzenia znamion powsta∏e w wyniku

˝erowania chrzàszczy

Szkodnik, roÊliny ˝ywicielskieChrzàszcze d∏ugoÊci od 4,2 do 6,8 mm,o ciele barwy od blado˝ó∏tej do jasnozie-lonej, z czarnymi paskami wzd∏u˝ pokrywskrzyde∏. U samców znaczna cz´Êç po-wierzchni pokryw jest cz´sto czarna lubprzynajmniej ciemniejsza ni˝ u samic. Paski na pokrywach skrzyde∏ samiczek sàwyraêne i oddzielone. Po jednym znajdu-je si´ na brzegach obu pokryw, a trzeciprzebiega przez Êrodek w miejscu, gdzie∏àczà si´ obie pokrywy. Z kolei u samcówciemne paski na pokrywach skrzyde∏ sànieregularne, biegnà wzd∏u˝ pokrywi zlewajà si´.Larwa wielkoÊci w zale˝noÊci od stadiumrozwojowego: od 1 mm tu˝ po wyl´gu(L1) do 10–18 mm przed przepoczwar-czeniem (L3). Cia∏o wyd∏u˝one, barwybia∏okremowej, z bràzowà g∏owà i ciem-nà p∏ytkà po grzbietowej stronie koƒcacia∏a, odnó˝a niewielkie.

Opis szkód, mo˝liwoÊç pope∏nienia b∏´duRoÊliny kukurydzy uszkadzane sà zarów-no przez larwy jak i chrzàszcze, ale naj-groêniejsze jest ˝erowanie larw na korze-niach. Âwie˝o wyl´g∏e larwy od˝ywiajàsi´ w∏oÊnikami i tkankà zewn´trznychwarstw korzeni. Wraz ze wzrostemzwi´kszajà si´ ich potrzeby pokarmowe,wtedy wgryzajà si´ w g∏àb korzeni. Ko-rzenie sà cz´sto wydrà˝one oraz pogry-zione a˝ do podstawy roÊliny, ich koƒ-cówki bràzowiejà. Skutkiem ˝erowaniastonki kukurydzianej, zw∏aszcza przy roz-leg∏ych uszkodzeniach, mo˝e byç wylega-nie ca∏ych roÊlin lub wzrost roÊlin zdefor-mowanych, co utrudnia zbiór.˚erowanie chrzàszczy jest wprawdziemniej szkodliwe ni˝ larw, ale powa˝niej-sze szkody mogà wystàpiç w przypadkudu˝ej liczebnoÊci populacji szkodnika.Chrzàszcze mogà zak∏óciç proces zapyla-nia kwiatów kukurydzy, poprzez odgryza-nie znamion ˝eƒskich kwiatów w czasie


Now

e za

gro

˝eni

a

65

Diabrotica virgifera virgifera Le Conte

1

32


66

W´gry, Chorwacja, Rumunia, BoÊniai Hercegowina, W∏ochy, Bu∏garia, S∏owa-cja, Szwajcaria, Ukraina, Austria, Czechy,Francja, Wielka Brytania, S∏owenia, Ho-landia, Belgia. ZdolnoÊç tego owada domigracji i rozprzestrzeniania si´ wrazz transportem lotniczym spowoduje naj-prawdopodobniej w najbli˝szym czasiezasiedlenie tak˝e naszego kraju.

4 – êle wykszta∏cona kolba na skutek ˝erowaniachrzàszczy na znamionach

5 – wyleganie roÊlin kukurydzy spowodowane˝erowaniem larw stonki kukurydzianej na korzeniach

Znaczenie gospodarczeUszkodzenia korzeni spowodowaneprzez larwy sà przyczynà mniejszego po-bierania przez roÊlin´ wody i sk∏adnikówod˝ywczych. Dodatkowo roÊlina znajdujesi´ w stanie stresu fizjologicznego spo-wodowanego uszkodzeniami tkanek.Czynniki te mogà wp∏ywaç na mniejszyzbiór, szczególnie w przypadku kukury-dzy, która jest nara˝ona na stres tak˝ez powodu suszy czy przemarzania.Uszkodzenia na korzeniach sà bramà in-fekcji dla ró˝nych groênych patogenówkukurydzy, m.in. kwarantannowej bakte-rii Erwinia stewartii (Smith) Day – spraw-cy choroby wi´dni´cia i zgorzeli liÊci ku-kurydzy.Po raz pierwszy wyst´powanie D. virgife-ra virgifera w Europie stwierdzonow 1992 roku, na ma∏ym polu kukurydzyw okolicy mi´dzynarodowego lotniskaw Belgradzie (Serbia, dawna Jugos∏awia).Post´pujàce ocieplenie klimatu oraz ro-snàcy area∏ uprawy kukurydzy w Europiesprawi∏y, ˝e szkodnik znalaz∏ bardzo dobre warunki dla swego rozwoju i roz-przestrzeniania si´. ObecnoÊç zachodniejkukurydzianej stonki korzeniowej stwier-dzono dotychczas w nast´pujàcych paƒ-stwach Europy: Serbia (b. Jugos∏awia),

Zachodnia kukurydziana stonka korzeniowa

Dotychczas nie opracowano programówzwalczania stonki kukurydzianej. Post´powa-nie w przypadku zaobserwowania stonki ku-kurydzianej na obszarze Polski reguluje „Roz-porzàdzenie Ministra Rolnictwa i RozwojuWsi z dnia 13 kwietnia 2004†r. w sprawieszczegó∏owych sposobów post´powaniaprzy zwalczaniu i zapobieganiu rozprzestrze-niania si´ zachodniej kukurydzianej stonkikorzeniowej (Dz. U., nr 82, poz. 763)”.

Zwalczanie


Now

e za

gro

˝eni

a

67

Diabrotica virgifera virgifera Le Conte

4

5


Uszkodzenia powodowane przez zwierzyn´ ∏ownà – dzik

68

Szkodnik, roÊliny ˝ywicielskieD∏ugoÊç cia∏a 1 do 2 m, wysokoÊç w k∏´-bie 0,8 do 1,2 m, masa cia∏a 75 do 200kg. Samce sà w k∏´bie wy˝sze, a ich liniagrzbietowa opada ku ty∏owi. Dziki sà zwierz´tami wszystko˝ernymi,w lesie od˝ywiajà si´ nasionami drzew(g∏ównie d´bu i buku), a na u˝ytkach rol-niczych: zielonymi cz´Êciami roÊlin, ko-rzeniami, nasionami i bulwami. Nie gar-dzà równie˝ ma∏ymi gryzoniami, larwamiowadów i padlinà.

Opis szkód, mo˝liwoÊç pope∏nienia b∏´duDziki wyrzàdzajà szkody na plantacjachkukurydzy w dwóch okresach. Pierwszyto termin zasiewów kukurydzy, wówczasryjà w ziemi wzd∏u˝ zasianych rz´dówposzukujàc pćzniejàcych i kie∏kujàcychziarniaków. W ten sposób ˝erujà dopókim∏ode roÊliny kukurydzy nie osiàgnà oko-∏o 15 cm wysokoÊci. Drugi okres, w któ-rym dziki pojawiajà si´ na polach to czaswykszta∏cania si´ kolb a˝ do zbiorów ku-kurydzy. Wówczas dziki ∏amià i przewra-cajà roÊliny starajàc si´ dostaç do kolb.Dziki powodujà w uprawach kukurydzybardzo powa˝ne szkody na skutek trato-wania, deptania oraz tworzenia Êcie˝eki legowisk. Zwierz´ta te od˝ywiajà si´bardzo „niestarannie”, gdy z∏amià i prze-

wrócà ju˝ roÊlin´ kukurydzy nagryzajàkolb´ i uszkadzajà kolejnà roÊlin´. Takisposób ˝erowania powoduje bardzo du-˝e straty na plantacji.Przewrócone przez dziki roÊliny kukury-dzy mogà byç b∏´dnie ocenione jako na-turalne wyleganie lub uszkodzenia spo-wodowane przez rolnice.

Biologia Z wyjàtkiem starych odyƒców dziki ˝yjài ˝erujà w stadach. Odbywajà d∏ugie w´-drówki w poszukiwaniu pokarmu, aktyw-ne sà g∏ównie nocà. Sà to zwierz´ta bar-dzo odporne na dzia∏anie trucizn roÊlin-nych i jadów zwierzćych. Orientujà si´w terenie g∏ównie za pomocà znakomite-go wćhu oraz s∏uchu i dotyku. Pod skó-rà gromadzà zapasy t∏uszczu na zim´.Ruja trwa od listopada do lutego. Gdy za-mieszkujà ubogie ma∏o urodzajne lasycz´sto wyrzàdzajà szkody na przyleÊnychpolach.

Znaczenie gospodarczePopulacja dzików w Polsce utrzymuje sińa sta∏ym poziomie, jednak straty powo-dowane przez nie na uprawach rolni-czych systematycznie rosnà. Szczególniedu˝e uszkodzenia roÊlin wyst´pujà naplantacjach znajdujàcych si´ w pobli˝ukompleksów leÊnych. ˚erowanie dzikówna polu bezpoÊrednio po siewie kukury-dzy, mo˝e byç powodem braku wscho-dów na znacznym obszarze uprawy.Ogromne szkody mo˝na obserwowaçtak˝e od pierwszej dekady sierpnia – ter-minu wykszta∏cania si´ kolb, a˝ do zbio-ru kukurydzy. ˚erowaniu na kolbach to-warzyszy przewracanie, ∏amanie i pod-gryzanie roÊlin na znacznych obszarachplantacji kukurydzy. Dziki sà zagro˝eniemlokalnym, g∏ównie na polach znajdujà-cych si´ w pobli˝u lasów.Uprawy kukurydzy mogà byç uszkadzanerównie˝ przez inne zwierz´ta ∏owne (np.sarny, jelenie czy zajàce) oraz ptaki(uszkodzenia zasiewów i wschodów).

Aby zapobiec uszkodzeniom powodowanymprzez dziki stosuje si´ metody mechanicznei chemiczne. Do mechanicznych nale˝à: urzà-dzenia wizualne, akustyczne, ogrodzeniaoraz coraz cz´Êciej stosowane elektrycznepastuchy. Do metod chemicznych nale˝à:u˝ywanie repelentów – substancji zapacho-wo-smakowych odstraszajàcych dziki (naj-cz´Êciej w formie granulatów do rozrzuceniana polu) lub atraktantów do przyciàganiadzików w miejsca, gdzie nie sà zagro˝eniemdla upraw (BBCH 00-97).

Zwalczanie


Usz

kod

zen

ia p

ow

od

ow

ane

prz

ez z

wie

rzyn

´ ∏o

wn

à

69

Sus scrofa L.

1,2,3 – przewrócone, po∏amane i stratowane przez dziki roÊliny kukurydzy

1

32


Uszkodzenia powodowane przez zwierzyn´ ∏ownà – dzik

70

4

65


Usz

kod

zen

ia p

ow

od

ow

ane

prz

ez z

wie

rzyn

´ ∏o

wn

à

71

Sus scrofa L.

7

98

4,5,6 – przewrócone, po∏amane i stratowane przez dziki roÊliny kukurydzy7,8,9 – kolby po ˝erowaniu dzika


Uszkodzenia powodowane przez gryzonie – nornik polny

72

Szkodnik, roÊliny ˝ywicielskieDoros∏e osobniki majà 9-12 cm d∏ugoÊci,ogon 2,5-4 cm, ubarwienie cia∏a szarelub ˝ó∏to-szare, spód cia∏a bia∏awy, stopyjasne, uszy ma∏e, pyszczek krótki. Nornik ˝eruje na kolbach kukurydzy, roÊli-nach ∏àkowych, zbo˝ach, korzeniach bu-raka cukrowego, bulwach ziemniaka, ko-rzeniach rzepaku, uszkadza kor´ drzewowocowych i wiele innych roÊlin upraw-nych. Kukurydz´ uszkadzajà równie˝ innegatunki gryzoni np. mysz polna.

Opis szkód, mo˝liwoÊç pope∏nienia b∏´duNornik polny wyjada ziarniaki z kolb ku-kurydzy. Zaczyna ˝erowanie od wierz-cho∏ka kolby pozostawiajàc odchodyw miejscach, gdzie znajdowa∏y si´ ziar-niaki. Uszkodzenia powodowane przeznornika polnego mo˝na pomyliç z obja-wami ˝erowania urazka. Nornik polnyzjada ca∏e ziarniaki, natomiast urazek zo-stawia znacznà cz´Êç ∏upiny ziarniakaw kolbie. Nornik polny ca∏kowicie zjadaokryw´ liÊciowà kolby, a urazek zjada tyl-ko wierzcho∏kowà cz´Êç okrywy.

Biologia Norniki zimujà w norach, na nieu˝ytkach,brzegach lasów i zaroÊli, uprawach wie-loletnich, szczególnie lucerny. Zimà nor-niki nie zapadajà w sen, zimujàc pod sto-gami mogà si´ rozmna˝aç. Gniazda zak∏adajà na g∏´bokoÊci 10-30 cm, tak˝ecz´sto na polach uprawnych. Budujà licz-ne podziemne nory z otworami na powierzchni gleby i ˝erujà w promieniu15 metrów. Przed zimà cz´Êç osobnikówprzenosi si´ do kopców, stodó∏, stogów,pozosta∏e gromadzà si´ na ∏àkach, od∏o-gach, brzegach lasów i miedzach. Norniklatem aktywny jest nocà, natomiast zimàw dzieƒ. Samica rocznie rodzi 6-7-krot-nie, po 4-13 m∏odych w miocie. M∏odepo 2 tygodniach rozpoczynajà samodziel-ne ˝ycie, ju˝ po 3 miesiàcach dojrzewajà,natomiast ˝yjà 2-4,5 lat.

Znaczenie gospodarczeNorniki sà najwi´kszym zagro˝eniem dlaplantacji znajdujàcych si´ w pobli˝u ugo-rów i lasów. Najcz´Êciej wyst´pujà na gle-bach piaszczysto-gliniastych, szczególniew województwach o cieplejszym klima-cie, np. opolskie, dolnoÊlàskie, podkar-packie, ma∏opolskie. Sta∏ym ich siedli-skiem sà zasiewy roÊlin wieloletnich,plantacje lucerny lub traw nasiennych.W okresie wegetacji przechodzà na polakukurydzy, zbó˝ i rzepaku.

W rejonach du˝ego nasilenia nornika polne-go nale˝y przyspieszyç zbiór roÊlin kukury-dzy, nast´pnie bezpoÊrednio przeprowadziçpodorywk´ i ork´ zimowà. LiczebnoÊç norni-ka polnego ogranicza likwidacja resztek roÊlinnych, wykaszanie roÊlinnoÊci na mie-dzach, skarpach, rowach oraz odchwaszcza-nie plantacji. Zwalczanie biologiczne polegana ustawieniu w zagro˝onym obszarze tyczek spoczynkowych dla drapie˝nych pta-ków, np. myszo∏owów i sów. W razie maso-wego pojawu nale˝y przeprowadziç zwal-czanie chemiczne.

Zwalczanie

1 – mysz polna ˝erujàca na kolbie kukurydzy2,3,4 – uszkodzenia kolb spowodowane

˝erowaniem gryzoni


Usz

kod

zen

ia p

ow

od

ow

ane

prz

ez g

ryzo

nie

73

Microtus arvalis Pall.

2

4

1

3


Uszkodzenia powodowane przez gryzonie – nornik polny

74

6

8

5

7

5,6,7– odchody gryzoni na uszkodzonych kolbach kukurydzy8 – uszkodzenia kolb spowodowane ˝erowaniem gryzoni


Usz

kod

zen

ia p

ow

od

ow

ane

prz

ez g

ryzo

nie

75

Microtus arvalis Pall.

2

4

1

3

10

12

9

11

9,10,11 – uszkodzenia kolb spowodowane ˝erowaniem gryzoni12 – nory wykopane przez gryzonie na polu kukurydzy


KARATE® ZEON – doskona∏a ochronakukurydzy przed szkodnikami

76

Wzrastajàcy area∏ uprawy kukurydzy, po-st´pujàce ocieplenie klimatu, jak równie˝uproszczenia w uprawie gleby to czynnikisprzyjajàce rozprzestrzenianiu si´ i poja-wianiu nowych szkodników kukurydzy.Ochrona przed szkodnikami sta∏a si´ dziÊjednym z podstawowych zabiegóww uprawie kukurydzy. Szkodniki wyst´pujàw kukurydzy z ró˝nym nasileniem.

Omacnica prosowianka jest obecnienajwa˝niejszym szkodnikiem kukurydzy. Nawielu plantacjach w rejonach intensywnejuprawy uszkadza nawet od 50 do 80% ro-Êlin. W celu ograniczenia strat spowodowa-nych przez omacnic´ prosowiank´ w upra-wach kukurydzy nale˝y zwróciç szczególnàuwag´ na agrotechnik´. Bardzo wa˝ne jestrozdrobnienie i g∏´bokie przyoranie resztekpo˝niwnych oraz niszczenie i usuwaniez plantacji chwastów (szczególnie tycho grubych ∏odygach). W przypadku brakuodpowiednich chwastów oraz resztek ro-Êlinnych w glebie „odkryte” gàsienice niemogà zimowaç i wi´ksza ich cz´Êç ginie.Skuteczna jest tak˝e wczeÊnie przeprowa-dzona g∏´boka orka jesienna i wiosenne ta-lerzowanie, które sà w stanie zniszczyç ok.60 - 75% larw.

Nale˝y unikaç uprawy kukurydzy w mo-nokulturze, cz´ste zmianowanie pozwalanawet ca∏kowicie wyeliminowaç omacnic´na danym polu (pod warunkiem, ˝e w po-bli˝u nie ma kukurydzy z tym szkodnikiem).

Wa˝nym elementem jest te˝ zrównowa-˝one nawo˝enie azotem, gdy˝ omacnicaszczególnie atakuje plantacje przenawo˝o-ne tym sk∏adnikiem.

Zmienna skutecznoÊç metod agrotech-nicznych narzuca koniecznoÊç stosowaniainsektycydów w ochronie kukurydzy przedomacnicà. Preparatem zarejestrowanymi powszechnie stosowanym do zwalczaniaomacnicy jest KARATE® ZEON 050 CS. Napodstawie badaƒ stwierdzono, ˝e najsku-teczniejsze sà dwa zabiegi wykonane przypomocy KARATE® ZEON 050 CS:

I – w fazie pojawiania si´ czubków wiechw lejku liÊciowym, dawka 0,1 l/ha,

II – w fazie pe∏ni wiechowania kukury-dzy, dawka 0,2 l/ha.

Powa˝nym problemem przy zwalczaniuomacnicy prosowianki jest technika zabie-gu opryskiwania. W zalecanych terminachstosowania, kukurydza ma powy˝ej 1,5m wysokoÊci i standardowe zestawy doopryskiwania powodowa∏yby uszkodzeniaroÊlin. Rozwiàzaniem mo˝e byç wi´c stoso-wanie Êcie˝ek przejazdowych dla opryski-waczy majàcych mo˝liwoÊç uniesienia belek powy˝ej ∏anu kukurydzy. Niektórzyrolnicy u˝ywajà tzw. ciàgników „szczud∏o-wych”, które majà korpusy ustawione nawysi´gnikach i podczas przejazdu nie nisz-czà roÊlin. Coraz powszechniejsze, szczegól-nie na po∏udniu kraju, staje si´ korzystaniez us∏ug agrolotniczych. Takie zabiegi majàuzasadnienie ekonomiczne jedynie na wi´k-szych area∏ach kukurydzy.

Ploniarka zbo˝ówka jest najsilniej roz-przestrzenionym szkodnikiem w kukurydzy.Na plantacjach kukurydzy mogà powstaçka˝dego roku mniejsze lub wi´ksze szkody.Nast´pstwem Êredniej lub silnej presjiszkodnika jest obni˝enie plonu zielonej

Dr Ma∏gorzata DryjaƒskaSyngenta Crop Protection Sp. z o.o.


KA

RA

TE®

ZEO

N

77

masy kukurydzy, niewytworzenie kolb lubpowstanie kolb niskowartoÊciowych jakrównie˝ zwi´kszenie prawdopodobieƒstwawystàpienia g∏owni kukurydzy. W rejonachsta∏ego wyst´powania szkodnika kukury-dz´ nale˝y wysiewaç mo˝liwie wczeÊnie.Podorywki ograniczajà wyst´powanie plo-niarki. Zabiegi opryskiwania preparatemKARATE® ZEON 050 CS nale˝y wykonywaçw czasie nalotu muchówek na plantacj´.Preparat nale˝y zastosowaç w dawce 0,1 l/ha. Zabieg przypada przewa˝nie naokres, gdy kukurydza rozwija trzeci liÊç, tojest gdy d∏ugoÊç trzeciego liÊcia równa jestd∏ugoÊci drugiego.

Mszyce sà groêne dla upraw kukurydzyjedynie w sytuacjach gdy wyst´pujà na ro-Êlinach bardzo licznie. Cz´sto wi´ksze za-gro˝enie od bezpoÊrednich skutków aktyw-noÊci mszyc wnika z uszkodzeƒ, przez któ-re mogà wnikaç zarodniki grzybów i bakte-rii, konsekwencjà czego sà groêne chorobykukurydzy. Preparatem, który doskonalerozwiàzuje problem masowego pojawumszyc jest KARATE® ZEON 050 CS. Zabiegopryskiwania nale˝y wykonaç w dawce 0,1 l/ha, w okresie masowego nalotu mszycuszkrzydlonych na roÊliny kukurydzy.

Rolnice mogà powodowaç uszkodzeniakukurydzy od lekkich do bardzo silnych. Sil-ne ̋ erowanie na nadziemnych cz´Êciach ku-kurydzy prowadzi do powa˝nych uszko-dzeƒ roÊlin i silnej obni˝ki plonów. W na-st´pstwie podgryzania systemu korzenio-wego kukurydzy nast´puje wyleganie i ob-umieranie roÊlin. W skrajnych przypadkachca∏a plantacja kukurydzy zostaje zniszczona.G∏´boka orka, kultywatorowanie i inne za-biegi uprawowe niszczà gàsienice kryjàcesi´ na dzieƒ w glebie. W oparciu o doÊwiad-czenia w∏asne Syngenty, oraz informacjepochodzàce z praktyki rolniczej zaleca si´wykonywanie zabiegów preparatem

KARATE® ZEON 050 CS w dawce 0,15 - 0,2 l/ha w godzinach wieczornych, po za-uwa˝eniu pierwszych uszkodzeƒ przez rol-nice. Wieczorem i nocà gàsienice wycho-dzà na powierzchni´ gleby.

KARATE® ZEON 050 CS to preparat, który wykazuje wielorakie dzia∏anie nawszystkie stadia rozwojowe owadów: jaja,larwy i owady doros∏e.

KARATE® ZEON 050 CS jest insektycy-dem spe∏niajàcym oczekiwania najbardziejwymagajàcych europejskich rolników,zwalczajàcym efektywnie opisane wcze-Êniej szkodniki kukurydzy. Wyró˝nia goszybkoÊç dzia∏ania, krótki okres prewencjidla pszczó∏ (1 godzina), wyd∏u˝ony okresdzia∏ania, aktywnoÊç w warstwie woskowejna powierzchni roÊliny chronionej. Powy˝-sze zalety osiàgni´to dzi´ki nowej techno-logii monomerycznych mikrokapsu∏, opa-tentowanej wy∏àcznie przez firm´ Syngen-ta. Specyficzna budowa mikrokapsu∏yw technologii „Zeon” sprawia, ˝e substan-cja aktywna jest bardzo stabilna w opako-waniu, a po naniesieniu cieczy u˝ytkowejna chronionà roÊlin´, uwalniana jest w krót-kim czasie, zaledwie kilku sekund. Ponadto,aby zapewniç sta∏à, wysokà skutecznoÊçdzia∏ania preparatu na chronionej roÊlinie,dodano specjalny stabilizator UV, którychroni substancj´ aktywnà przed fotoroz-padem.

Ponadto sam profil ekologiczny prepara-tu wykazuje, ̋ e KARATE® ZEON 050 CS manajmniej szkodliwy wp∏yw na Êrodowiskoze wszystkich znanych insektycydów.

KARATE® w technologii ZEON to ustano-wienie nowego standardu w zwalczaniuszkodników. Dotychczas znana, stosowanai wypróbowana substancja aktywna zosta-∏a zaoferowana w nowej, udoskonalonejformie – zawiesiny mikrokapsu∏.


Alfabetyczny spis szkodników kukurydzy

78

Drutowce 8

Dzik 68

Gryzonie 72

Leƒ ogrodowy 12

Mszyca czeremchowo-zbo˝owa 24

Mszyca ró˝ano-trawowa 24

Omacnica prosowianka 30

P´draki 14

Ploniarka zbo˝ówka 36

Pomrowik plamisty 48

Rolnice 16

Skrzypionka b∏´kitek 42

Skrzypionka zbo˝owa 42

Âlimaki 48

Âmietka kie∏kówka 22

Urazek kukurydziany 52

Wciornastki zbo˝owe 58

Zachodnia kukurydziana stonka korzeniowa 64

Zmienik lucernowiec 60

Zwierzyna ∏owna 68


Syngenta Crop Protection Sp. z o.o.ul. Powàzkowska 44c01-797 Warszawatel. (22) 326 06 01, fax (22) 326 06 99www.syngenta.pl

Syngenta Seeds Sp. z o.o.ul. Powàzkowska 44c01-797 Warszawatel. (22) 326 06 60, fax (22) 326 06 66

ISBN 83-89867-05-2

okladka.qxd 20/10/04 11:20 PM Page 4

Atlas szkodników - agrocentrum.net · Fazy rozwojowe kukurydzy skala BBCH kie∏kowanie i wschody...

Documents

Transcript of Atlas szkodników - agrocentrum.net · Fazy rozwojowe kukurydzy skala BBCH kie∏kowanie i wschody...