2016-05-19

1

Międzynarodowe Targi Ochrony Pracy, Pożarnictwa i Ratownictwa26-28 kwietnia 2016, Poznań

Warunki pracy w Polsce,

a konsekwencje indywidualne i społeczne

dr Katarzyna Hildt-Ciupińska

dr n. med. Joanna Bugajska

Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy

Warunki Pracy

Warunki pracy to zarówno czas (godziny pracy, i odpoczynku), wynagrodzenie, warunki fizyczne oraz psycho-społeczne panujące w miejscu pracy (International Labour Organization)

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

2016-05-19

2

Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunkówpracy wynika z art. 66 ust. 1 KonstytucjiRzeczypospolitej Polskiej, czego gwarantem sąobowiązki pracodawcy dotyczące zapewnieniapracownikom takich warunków pracy, określone w art.15, art. 94 pkt 4 i art. 207 § 2 ustawy z dnia 26 czerwca1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, zpóźn. zm.). Każdy obywatel ma również prawo doochrony zdrowia (art. 68 Konstytucji RP).

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

Fizyczne środowisko pracy

Zagrożenia związane ze środowiskiem pracy:

– Hałas i drgania

– Czynniki mechaniczne

– Czynniki biologiczne

– Czynniki chemiczne i pyły

– Obciążenie mięśniowo-szkieletowe

– Pole elektromagnetyczne

– Prąd elektryczny

– Mikroklimat zimny i gorący

– Zagrożenie wybuchem i pożarem

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

2016-05-19

3

Psychospołeczne środowisko pracy

Podstawowymi psychospołecznymi warunkami pracy są:

wymagania psychologiczne pracy (wymagania jakościowei ilościowe pracy, tempo pracy, klarowność wymagań pracy, jasnośćroli itp.),

kontrola w pracy (możliwość wpływania na proces pracy), wsparcie społeczne możliwość rozwoju zawodowego.

Niewłaściwe psychospołeczne warunki pracy (np. zbyt dużepsychologiczne wymagania pracy, brak możliwości kontroli w pracy,czy też brak wsparcia społecznego i rozwoju zawodowego) powodująnadmierne obciążenie psychiczne oraz stres.

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

Indywidualne konsekwencje niewłaściwych warunków pracy

STRES

Przeciążenie jakościowe

Niedociążenie jakościowe

Niejasność roli

Brak kontroli nad pracą

Brak wsparcia

Konflikt roli

Fizyczne warunki pracy

Przeciążenie ilościowe

Efektywność pracownika

Wydajność firmy

Absencja

Wypadki

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

2016-05-19

4

Liczba zatrudnionych w warunkach zagrożenia w Polsce w latach 2005 – 2014

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

Źródło danych: GUS

576,5

590,5 594,0

601,1

551,5

528,8

525,3

506,7497,0

482,8

450

470

490

510

530

550

570

590

610

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014Licz

ba

zat

rud

nio

nyc

h w

war

un

kach

zag

roże

nia

(w

tys

.)

Wskaźnik zatrudnionych w warunkach zagrożenia i wskaźnik zapadalności na choroby zawodowe w Polsce w latach 2005 – 2014

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

119,6116,1

113,2 112,2

104,4

97,9 9795,5

93,4

89,534,8

32,8 33,534,7

29,928,3

24,623

21,4

22,6 20

25

30

35

40

45

50

70

80

90

100

110

120

130

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Wsk

aźn

ik z

atru

dn

ion

ych

w w

aru

nka

ch z

agro

żen

ia n

a 10

00 z

atru

dn

ion

ych

Wskaźnik zatrudnionych w warunkach zagrożenia na 1000 zatrudnionych w zakładach objętych badaniem GUS

Wskaźnik zapadalności na choroby zawodowe na 100 tys. zatrudnionych

Wsk

aźn

ik c

ho

rób

za

wo

do

wyc

h n

a 10

0 ty

s. z

atr

ud

nio

nyc

h

Źródło danych: GUS, IMP, CIOP-PIB

2016-05-19

5

Liczba wypadków przy pracyw Polsce w latach 2005 – 2014

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

Źródło danych: GUS

84,4

95,5

99,2

104,4

87,1

94,297,2

91,088,3 88,6

60

65

70

75

80

85

90

95

100

105

110

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Licz

ba

wyp

adkó

w p

rzy

pra

cy (

w t

ys.)

Szóste badanie europejskich warunków pracy

Europejskie badanie warunków pracy (EWCS) odbywa się co pięćlat począwszy od 1991 roku. W 2015 roku objęło ono 35 krajów,wyniki zebrano na podstawie 35 765 rozmów prowadzonych odlutego do września 2015. Wśród badanych znaleźli siępracownicy różnych branż w tym m.in. administracja publiczna,usługi finansowe, handel, transport, rolnictwo, przemysł, jakrównież wśród osób samozatrudnionych.

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

Źródło: Eurofound, 2015

2016-05-19

6

Elementy warunków pracy

Europejskie badanie warunków pracy obejmuje takie elementy, jak:

Społeczne i fizyczne środowisko pracy (w tym BHP, zagrożenia fizyczne, zagrożenia psychospołeczne, wymagania pracy, autonomia, stosunki społeczne, negatywne zachowania społeczne)

Nierówność płci w kontekście warunków pracy Jakość zatrudnienia i praktyki w miejscu pracy (w tym: perspektywy, zmiany w pracy,

kwalifikacje i rozwój) Czas pracy Miejsce pracy Zaangażowanie pracowników Poczucie dobrze wykonanej pracy Zrównoważona praca i starzenie się Równowaga praca-życie pozazawodowe

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

Źródło: Eurofound, 2015

Szóste europejskie badanie warunków pracy –

ustalenia wstępne (1)

43% pracowników narażonych jest na wymuszoną pozycję przy pracy

16% pracowników wskazuje na zetknięcie się z takimi negatywnymi zachowaniami społecznymi jak np. mobbing czy przemoc

Pracownicy mniejszych przedsiębiorstw są rzadziej informowani o zagrożeniachzwiązanych z wykonywana pracą

Młodzi pracownicy są bardziej narażeni na niepewność zatrudnienia, negatywne zachowania społeczne, pracę zmianową oraz pracę o dużej intensywności

Pracownicy starsi (po 50 r.ż.) wskazują na zmniejszoną ilość szkoleń oraz utrudnione możliwości awansu

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

Źródło: Ustalenia wstępne: Szóste Europejskie Badanie Warunków Pracy, Eurofound, 2015

2016-05-19

7

Szóste europejskie badanie warunków pracy –

ustalenia wstępne (2)

58% ankietowanych zadowolonych jest ze swojego czasu pracy

58% pracowników twierdzi, że może liczyć na wsparcie przełożonego,

a 71% - na wsparcie kolegów

Dziewięciu na dziesięciu pracowników deklaruje, że są dobrze

lub b. dobrze poinformowani o zagrożeniach związanych z ich pracą

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

Źródło: Ustalenia wstępne: Szóste Europejskie Badanie Warunków Pracy, Eurofound, 2015

42

25

26

59

19

37

18

34

19

50

44

27

22

57

24

34

17

31

15

63

43

33

16

62

25

28

13

27

14

71

0 20 40 60 80 100

Bolesna lub męcząca pozycja (przez co najmniejjedną czwartą czasu pracy)

Nieuczenie się nowych rzeczy

Praca zmianowa

Brak szkoleń w ostatnuch 12 miesiącach

Niekorzystny wpływ restrukturyzacji lubreorganizacji

Szybkie tempo pracy (przez co najmniej trzyczwarte czasu pracy)

Negatywne zachowania społeczne

Brak mozliwości zmiany metody pracy

Lęk przed utratą pracy w perspektywienajbliższych sześciu miesięcy

Nikłe perspektywy rozwoju zawodowego

50+ lat

35-49 lat

Poniżej 35 lat

%

Narażenie na trudne warunki pracy według grup wiekowych

Źródło: Ustalenia wstępne: Szóste Europejskie Badanie Warunków Pracy, Eurofound, 2015

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

2016-05-19

8

Starzenie się a zrównoważona praca

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

Pracownicy starsi i zarządzanie wiekiem

Za umownie przyjętą granicę wieku,

wyznaczającą stopniowe obniżanie się

wydolności i sprawności fizycznej oraz

niektórych sprawności psychofizycznych

(np. spostrzegawczości, szybkości reakcji,

sprawności narządów zmysłów) jest 45

rok życia. Jednocześnie w okresie tym

wzrasta częstość występowania wielu

chorób, m.in. układów: krążenia,

oddychania, mięśniowo-szkieletowego,

a także zaburzeń hormonalnych

i przemiany materii.

Zarządzanie wiekiem, to element

zarządzania zasobami ludzkimi lub też –

element zarządzania szerzej pojętą

różnorodnością, w której wyróżnia się

zwalczanie dyskryminacji ze względu na:

wiek, płeć, niepełnosprawność.

Polega ono na realizacji działań, które

pozwalają na bardziej racjonalne

i efektywne wykorzystanie zasobów

ludzkich w przedsiębiorstwach, dzięki

uwzględnianiu potrzeb i możliwości

pracowników w różnym wieku.

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

2016-05-19

9

Organizacja i warunki pracy w kontekście pracowników starszych - deklaracje pracodawców (N=200)

33%

45%

18%

44%

31%

82%

Rozmowy z pracownikami 50+ dotyczace ich potrzebw zakresie organzacji i warunków pracy

Modyfikacja stanowisk pracy w celu lepszegodopasowania do możliwości pracowników 50+

Częstsze kontrole warunków pracy wśródpracowników 50+

Przeniesienia miedzy stanowiskami z zachowaniemwynagrodzenia

Praca w elastycznym czasie

Szkolenia dotyczace organizacji i warunków pracyŹródło: Hildt-Ciupińska (2013): Ocena działań podejmowanych w polskich przedsiębiorstwach ukierunkowanych na utrzymanie w zatrudnieniu pracowników starszych (50+)

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

Rozkład procentowy badanych pracowników w wieku przedemerytalnym (N = 1233) ze względu na zamiar

kontynuowania pracy w wieku emerytalnym

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

Źródło: M. Warszewska-Makuch (2015) projekt nr I.P.14: Identyfikacja indywidualnych i organizacyjnych determinantów motywacji osób starszych do kontynuowania pracy, CIOP-PIB

46,6

38,7

14,7

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

całkowicie przejśc na

emeryturę

przejśc na emeryturę, ale

pracować na część etatu

nie przechodzić na emeryturę i

pracować na cały etat

%

Po osiągnięciu wieku emerytalnego zamierza Pan(i):

2016-05-19

10

Stereotypy dotyczące wieku - czynnik zaburzający zrównoważoną pracę pracowników 50+

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

Pracownicy o wyższym poczuciu stereotypizacji w miejscu pracy w porównaniu do pracowników o niższym poczuciu stereotypizacji charakteryzują się m.in.: niższym poziomem kapitału psychologicznego i kapitału społecznego, niższym poziomem motywacji do pracy, zdolności do pracy, chęci kontynuowania pracy i chęci podnoszenia swoich kompetencji zawodowych, wyższym poziomem symptomów stresu i depresji (Mockałło, 2015).

Zamiar kontynuowania pracy po osiągnięciuwieku emerytalnego a poczucie stereotypizacjiw badanej grupie

Równowaga praca - życie

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

2016-05-19

11

„Równowaga praca – życie” (work-life balance)

Równowaga między pracązawodową i życiem (osobistym,rodzinnym, społecznym) torównomierny podział czasui zaangażowania pomiędzy tymisferami oraz płynąca z nichjednakowa satysfakcja.

Źródło: na podstawie definicji Greenhausa, 2003

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

Model zależności pomiędzy równowagą praca – życie a wybranymi zmiennymi

Źródło: K. Hildt-Ciupińska (2015) projekt nr I.P.15: Ocena skuteczności działań podejmowanych w zakresie godzenia obowiązków w pracy i pozapracą w cyklu aktywności zawodowej pracownika, CIOP-PIB

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

2016-05-19

12

Potrzeby i sugestie pracowników dotyczące równowagi praca –życie

• mniej stresu w pracy• wyrozumiałość i wsparcie szefa• nie przenoszenie stresu z pracy do domu• mniejszy „nawał” w pracy• brak nadgodzin• lepsze wynagrodzenie• dobra atmosfera w pracy• czas dla rodziny• czas na relaks, hobby,• równomierny rozkład obowiązków w pracy• elastyczny czas pracy• …

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

Źródło: K. Hildt-Ciupińska (2015) projekt nr I.P.15: Ocena skuteczności działań podejmowanych w zakresie godzenia obowiązków w pracy i pozapracą w cyklu aktywności zawodowej pracownika, CIOP-PIB

Osoby niepełnosprawne

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

2016-05-19

13

Ocena warunków pracy w opiniach osób pełnosprawnych i niepełnosprawnych

*

** *

*

*

*

30,832,1

62,9

30,8

7,74,7

12,47,3

12,1 10,9

23,0

31,1 31,9

63,0

29,0

6,74,5

11,27,6

14,011,3

25,3

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

100,0

Pełnosprawni

Nipełenosprawni

Źródło: K. Pawłowska-Cyprysiak (2013) Opracowanie modelu uwarunkowań jakości życia u pracujących kobiet oraz mężczyzn niepełnosprawnych ruchowo w wieku aktywności zawodowej”, CIOP-PIB

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Wymagania jakościowe

Tempo pracy

Wymagania emocjonalne

Wpływ na wykonywaną pracę

Możliwość rozwoju

Znaczenie pracy

Zaangażowanie w pracę

Przewidywalność

Nagrody

Jasność roli

Konflikt roli

Jakość przywództwa

Wsparcie od przęłożonego

Wsparcie kolegów

Poczucie wspólnoty w miejscu pracy

Satysfakcja z pracy

Zaufanie „horyzontalne”

Zaufanie „wertykalne”

Sprawiedliwość i szacunek

Matki pełnosprawne

Matki niepełnosprawne

*

*

*

*

Ocena warunków pracy w opiniach młodych pełnosprawnych i niepełnosprawnych kobiet

Źródło: K. Pawłowska-Cyprysiak (2015)„ Uwarunkowania efektywnego radzenia sobie w pracy pełnosprawnych i niepełnosprawnych młodych matek (posiadających dzieci w wieku do lat 6)”, CIOP-PIB

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

2016-05-19

14

Wnioski

• Konsekwencje indywidualne są wynikiem przede wszystkim stresu wynikającego z nieodpowiednich warunków psychospołecznych, w tym braku możliwości pogodzenia pracy i życia pozazawodowego

• Warunki, zarówno fizyczne, jak i psychospołeczne powinny być dostosowane do potrzeb różnych grup pracowników – zwłaszcza starszych i niepełnosprawnych

Konferencja pt. „Zdrowie pracownika zyskiem firmy” wraz z debatą „Służba bhp – dziś i jutro” - Poznań, 27 kwietnia 2016 r.

Dziękuję za uwagę