Prawo spadkowe -...

Prawo rzymskie i tradycja romanistyczna – XIII–XIV/2017–2018

Prawo spadkowe Jakub Urbanik

Katedra Prawa Rzymskiego i Antycznego Wydziału Prawa i Administracji U.W.

Syllabus❖ Sukcesja “naturalna” – a dziedziczenie testamentowe.

❖ Prawo archaiczne i system dziedziczenia wg ius civile. Krąg dziedziców domowych. Nabycie spadku.

❖ Od związania ku wolności testowania. Powrót ograniczeń i ich uzasadnienie (leges oraz edykt). Wykształcenie się pojęcia zachowku. Ekskurs: instytucja collationes jako mechanizm samoregulujący.

❖ Korekty prawa pretorskiego: bonorum possessio: cel wprowadzenia i geneza. Ochrona.

❖ Zbieg dziedziczenia pretorskiego i cywilnego. Bonorum possessio cum re & sine re.

❖ Justyniańska reforma dziedziczenia: kognacja jako podstawa, ograniczenie wolności testowania.

❖ Próba oceny i kontynuacje późniejsze (system zachowku i rezerwy, wolność testowania i ograniczenia).

❖ Podsumowanie: system sukcesji pomiędzy wolnością testowania, a interesem społecznym.

❖ Testamenty w szczególności: formalność czynności

U podstaw IV Inst. VIII

Śmierć i co dalej?

❖ możliwe modele

❖ relacje prawne wygasają z chwilą śmierci

❖ relacje prawne się kontynuują w następcy

❖ zmarły może decydować, co stanie się z jego majątkiem po śmierci

Śmierć i co dalej?

❖ możliwe modele

❖ relacje prawne wygasają z chwilą śmierci

❖ relacje prawne się kontynuują w następcy

SUKCESJA

❖ zmarły może decydować, co stanie się z jego majątkiem po śmierci

SUKCESJA

inter vivos mortis causa

SUKCESJA


syngularna uniwersalna

SUKCESJA


syngularna uniwersalna

wejście w ogół praw i obowiązków poprzednika

SUKCESJA

Śmierć i co dalej? prawo rzymskie

❖ prawa i obowiązki osoby zmarłego wygasają

❖ patria potestas, manus, tutela, ususfructus, usus, długi z deliktów

❖ prawa i obowiązki się kontynuują:

❖ własność, wierzytelności, długi kontraktowe

Śmierć i co dalej? prawo rzymskie

❖ prawa i obowiązki osoby zmarłego wygasają

❖ patria potestas, manus, tutela, ususfructus, usus, długi z deliktów

❖ prawa i obowiązki się kontynuują:

❖ własność, wierzytelności, długi kontraktowe

Hereditas

❖ prawa majątkowe: własność❖ wierzytelności❖ kulty religijne (sacra familiaria)

sukcesja wedle ius civileHereditas nihil aliud est, quam successio in universum

ius quod defunctus habebat– dziedziczenie to nic innego, jak wejście ogół praw, które miał zmarły -

Julian z 6 ks. Digestów, D. L 17.62

❖ mancipium❖ patronat❖ długi kontraktowe

sukcesja wedle ius civile

❖ Hereditas – spadek❖ Heres/Heredes – dziedzic/dziedzice

❖ por. archaiczne: (h)erus: właściciel, pan, dziedzic

Dziedzice

IUS CIVILE: powołanie do spadku – delatio

Dziedzice “naturalni”


Dziedzice “naturalni” wedle wyboru zmarłego



“ostatnia wola” –testament





ab intestato




ab intestato

USTAWA XII TABLIC




ab intestato

USTAWA XII TABLICcalatis comitis




ab intestato


in procinctu




ab intestato


in procinctu

“secundum tabulas” (testamenti)




ab intestato


in procinctu

“secundum tabulas” (testamenti)

nemo pro parte testatus pro parte intestatus decedere potest (ad IJust. II 14 5): nikt nie może umrzeć, pozostawiając częściowo spadkobierców beztestamentowych, częściowo testamentowych

Dziedziczenie: Ustawa XII Tablic

V 3. uti legassit super pecunia tutelave suae rei, ita ius esto (jak postanowiłby względem swojego majątku czy też opieki nad swoimi rzeczami, takie niech będzie prawo)V 4. si intestato moritur, cui suus heres nec escit, adgnatus proximus familiam habeto (jeżeli umrze nie zostawiwszy testamentu, a nie ma sui heredes niech jego majątek będzie miał najbliższy krewny agnacyjny.V 5. si agnatus non escit, gentiles familiam [habento] – jeśli nie będzie agnata, niech członowie rodu mają majątek

(najprawdopodobniej konserwująca zwyczaj)

☞ Wykład II

Ab intestato – beztestamentowe

❖ sui (dzieci pod władzą oraz żona in manu)❖ wedle głów i szczepów: zasada reprezentacji

❖ agnati ❖ proximus agnatus odsuwa dalszych krewnych.

Agnaci tego samego stopnia dziedziczą równe części.

❖ gentiles (j.w.)

Dziedziczenie: Ustawa XII Tablic

Późniejsze zmiany: agnati❖ SC. Tertullianum (czasy Hadriana)

❖ matka dziedziczy po dzieciach, które nie pozostawiły sui heredes, rodzeństwa i ojca z więzią agnacyjną) lub w zbiegu z wnuczkami (jeśli mają prawo trojga dzieci)

❖ SC. Orfitianum (178 n.e.)

❖ dzieci dziedziczą po matce jako legitimi w pierwszej kolejności

Dziedziczenie testamentowe

❖ testamentum calatis comitis

❖ pontifex maximus na zgromadzeniu ludowym zwoływanym dwa razy do roku (najprawdopodobniej tożsamym z comitia curiata): forma – rodzaj adpocji pośmiertnej ?

❖ ograniczenia (kontrola społeczna)

testamentum in procinctu❖ testament w szyku wojskowym,

nadzwyczajny, należy go potwierdzić w ciągu 6 miesięcy.

❖ kontrola społeczna

❖ szczególność testamentu żołnierzy – wstęp

Ku wolności testowania

❖ Jak obejść ograniczenia ustawowe i społeczne?

ambulatoria enim est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum (D. XXXIV 4.4, Ulpian, z ks. 33 do pism Sabinusa): wola zmarłego może

się zmienić, aż po ostatnie tchnienie.



Mancipatio





☞ Wykład IIMancipatio






❖ nuncupatio/lex mancipi: polecenie dołączane przez mancypującego






❖ nuncupatio/lex mancipi: polecenie dołączane przez mancypującego

familiae



Mancipatio familiae❖ forma testamentu: testujący powierniczo sprzedaje cały

swój majątek powiernikowi (familiae emptor), dołączając polecenie wydania go po śmierci wskazanej osobie/osobom

❖ być może testator pierwotnie zastrzegał sobie prawo używania i pobierania pożytków z familia do czasu swej śmierci.

❖ po śmierci powiernik przekazuje majatek mancypacyjnie wskazanej (nym) w nuncupatio osobom

❖ dwa akty między żyjącymi

☞ Wykład XII

Testament mancypacyjny

Oświadczam, że twoja familia i pecunia, które w twojej są pieczy i władaniu, są moje, i niech mi będą nabyte tym spiżem i tą spiżową wagą, tak byś zgodnie z prawem mógł sporządzić testament zgodnie z publicznym uroczystym oświadczeniem

FAMILIAM PECVNIAMQVE TVAM ENDO MANDATELA TVA CVSTODELAQVE MEA ESSE AIO, EAQVE, QVO TV IVRE

TESTAMENTVM FACERE POSSIS SECVNDVM LEGEM PVBLICAM, HOC AEREAENEAQVE LIBRA, ESTO MIHI EMPTA

Testament mancypacyjny

Tak jak na tych tabliczkach i woskach zostało zapisane, tak ja daję, tak zapisuję, tak oświadczam, toteż wy Kwiryci dawajcie mi świadectwo.

HAEC ITA VT IN HIS TABVLIS CERISQVE SCRIPTA SVNT, ITA DO ITA LEGO ITA TESTOR, ITAQVE VOS, QVIRITES,

TESTIMONIVM MIHI PERHIBETOTE

❖ wykształcenie się formy testamentu

Powrót ograniczeń: dlaczego?❖ wedle ius civile:

❖ Lex Furia testamentaria (III/II w p.n.e.)

❖ Lex Voconia (połowa II w. p.n.e.)

❖ Lex Falcidia (quarta Falcidia) (połowa I w. p.n.e.)

Powrót ograniczeń: dlaczego?❖ wedle ius civile:

❖ Lex Furia testamentaria (III/II w p.n.e.)

❖ Lex Voconia (połowa II w. p.n.e.)

❖ Lex Falcidia (quarta Falcidia) (połowa I w. p.n.e.)

❖ alternatywne wyjaśnienie: lex Furia jaki ruch antyelitarny (Alonso)

Powrót ograniczeń: dlaczego?

❖ W prawie pretorskim (wg aequitas), koniec Republiki

❖ querela inoficiosi testamenti: skarga o uznanie testamentu za nienależny

❖ “pars legitima” – zachowek – wstęp

Heres

❖ nabycie spadku i jego skutki zlanie się majątków: przejście własności kwirytalnej wszystkich rzeczy, długów i wierzytelności,

❖ heredes sui et necessarii: (dziedzice domowi i konieczni) z chwilą śmierci spadkodawcy

❖ beneficium abstinendi (tylko dzieci)

❖ beneficium inverntarii (czasy justyniańskie)

Heres

❖ nabycie spadku i jego skutki heredes extranei: objęcie spadku (nieformalne, per facta concludentia, choć możliwa cretio: oświadczenie o objęciu spadku).

❖ beneficium separationis bonorum – ochrona wierzycieli najpierw spadku, potem także (od czasów justyniańskich) dziedzica

Heres: ochrona❖ hereditatis petitito : zmodyfikowana postać rei vindicatio

Caius Aquilius niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że spadek po Publiusie Maeviusie należy według prawa Kwirytów do Aulusa Ageriusa, o co toczy się ten spór,a rzecz ta nie zostanie zwrócona Aulusowi Ageriusowi na wezwanie Caiusa Aquiliusa sędziego, ile będzie warta rzecz, tyle pieniędzy niech sędzia Caius Aquilius zasądzi od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa. Jeśli się nie okaże, niech uwolni. ❖ skargi kontraktowe/deliktowe z zaznaczeniem

spadkobrania w intencji

sukcesja wedle ius honorarium


Bonorum possessio❖ pojęcie – posiadanie dóbr

❖ geneza



❖ genezaMarcus wyznaczył w testamencie dziedzicem Aulusa, ten jednak

zmarł jeszcze przed śmiercią Marcusa. Marcus umierając, nie pozostawił po sobie żadnych krewnych poza emancypowanym

synem. Co stanie się ze spadkiem?



❖ genezaMarcus wyznaczył w testamencie dziedzicem Aulusa, ten jednak

zmarł jeszcze przed śmiercią Marcusa. Marcus umierając, nie pozostawił po sobie żadnych krewnych poza emancypowanym

synem. Co stanie się ze spadkiem?

❖ pretor wprowadza w posiadanie dóbr osobę, która wydaje mu się najbardziej predestynowana do objęcia spadku

Bonorum possessio

❖ Porządek ubiegania się o bonorum possessio wg Edyktu

❖ liberi (wszystkie dzieci, w tym emancypowane, pod warunkiem dokonania collatio

❖ legitimi (& patronus) (dziedzice wg Ustawy XII Tablic: i zmiany z SC. Orfitianum/Tertullianum)

❖ cognati (krewni krwi)

❖ vir & uxor (żona/mąż)

Dziedziczenie emancypowanych dzieci

Dziedziczenie emancypowanych dzieci

❖ pro & contra.❖ Zasady, czas.

❖ collatio bonorum/dotis/donationis❖ dzisiejsze: zaliczenie na dział spadkowy

Bonorum possessio

❖ od pierwszego wieku pretor obiecuje bonorum possessio także na podstawie testamentu, który jest nieważny wedle prawa cywilnego

❖ np. braki formalne (brak mancypacji)

❖ brak auctoritas tutoris dla kobiety

❖ tak zwany “testament pretorski”

Bonorum possessor

❖ zabiega o objęcie spadku, obejmuje pełnię praw po zakończeniu terminu usucapio pro herede

❖ do ochrony służy mu

❖ interdictum quorum bonorum

❖ skargi z fikcją “jakby były dziedzicem”.

Heres Bonorum possessor

❖ objęcie ipso iure❖ Musi starać się o

posiadanie

❖ Sukcesja uniwersalna❖ Sukcesja singularna in

toto ❖ hereditatis petitio &

in. skargi cywilne

❖

❖ interdictum quorum bonorum

❖❖ Skargi cywilne dla i przeciwko dziedzicowi

❖

❖ Skargi pretorskie z fikcją

Heres a Bonorum possesor

❖ dziedzic cywilny, który otrzyma bonorum possessio zyskuje większą i łatwiejszą ochronę (interdictum quorum bonorum)

Heres a Bonorum possesor

Heres a Bonorum possessor


❖ De cuius nie zostawił testamentu. Przeżyli go jego młodszy brat i emancypowany syn.



❖ Zmarła kobieta sporządziła testament bez auctoritas tutoris, ustanawiając dziedzicem męża. Przeżył ją również młodszy brat.




❖ De cuius sporządził dwa testamenty. W pierwszym, cywilnym, ustanowił dziedzicem A. W drugim ustanowił nim B, ale nie dokonał mancipatio familiae.




❖ De cuius sporządził dwa testamenty. W pierwszym, cywilnym, ustanowił dziedzicem A. W drugim ustanowił nim B, ale nie dokonał mancipatio familiae.

Konflikt pomiędzy dziedzicem cywilnym a pretorskim.

Zmarła kobieta sporządziła testament bez auctoritas tutoris, ustanawiając dziedzicem męża. Przeżył ją również młodszy brat.


❖ Gaius 1 § 118. Należy również pamiętać, że kobieta, która jest pod opieką, musi uzyskać zgodę tutora na sporządzenie testamentu, w przeciwnym wypadku testament będzie nieważny wedle prawa cywilnego.


❖ Gaius 1 § 118. Należy również pamiętać, że kobieta, która jest pod opieką, musi uzyskać zgodę tutora na sporządzenie testamentu, w przeciwnym wypadku testament będzie nieważny wedle prawa cywilnego.

❖ 1 § 119. Pretor jednakże przyrzeka spadkobiercom wymienionym w testamencie posiadanie majątku zgodnie z treścią tabliczek testamentu, jeśli będzie on opatrzony pieczęciami 7 świadków. I jeśliby nie było nikogo, komu należałby się spadek bez testamentu na podstawie ustawy - jak na przykład brat urodzony z tego samego ojca lub stryj - albo bratanek - wtedy spadkobiercy wymienieni w testamencie będą mogli spadek zatrzymać. …

❖ Mąż występuje o bonorum possessio do pretora

❖ Pretor mu je udziela, w ciągu roku mąż zasiedzi spadek (usucapio pro herede).

❖ w tym samym jednak czasie brat zmarłej może wytoczyć Hereditatis petitio


Hereditatis petitio

Hereditatis petitio❖ Sędzią niech będzie X. Jeśli się okaże, że spadek po Publii należy się

wedle prawa Kwiritów Aulusowi Ageriusowi, i rzecz ta nie zostanie zwrócona na wezwanie sędziego, ile byłaby ta rzecz warta, tyle niech zasądzi sędzia od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa



❖ Mąż zatem przegra proces: jego bonorum possessio to bonorum possessio sine re (“bez rzeczy”: bo może być spadku pozbawiony przez dziedzica cywilnego)



❖ Mąż zatem przegra proces: jego bonorum possessio to bonorum possessio sine re (“bez rzeczy”: bo może być spadku pozbawiony przez dziedzica cywilnego)

❖ gdyby nie ma żadnego pretendenta cywilnego do spadku bonorum possessio staje się cum re “rzeczywista, realna”: bo nikt nie może bonorum possessora pozbawić spadku.

Daszy rozwój: Antonin Pius

❖ Gaius I 120. Lecz rozważmy, czy nawet jeśli będą brat lub stryj, uważa się ich za mających przewagę nad spadkobiercami wymienionymi w testamencie. W reskrypcie Antonina oznajmia się, że ci, którzy wystąpili o przyznanie im posiadania majątku zgodnie z treścią tabliczek testamentu sporządzonych nieprawidłowo, mogą przeciwko tym, którzy dochodzą spadku nie na podstawie testamentu, bronić się zarzutem podstępnego działania.

❖ G. I 149a. Czasem jednak, dziedzice wyznaczeni w testamencie przedkładani są nad dziedziców prawa cywilnego, na przykład wtedy, gdy są uchybienia formalne, bo nie sprzedano majątku obrzędowo, lub testator nie wypowiedział nuncupatio; I tak jeśli agnaci zmarłego wystąpią o spadek, ich żądanie zostanie zablokowane przez zarzut podstępnego działania na podstawie konstytucji boskiego Antonina.

Daszy rozwój: Antonin Pius

Hereditatis petitio cum exceptione doli

Hereditatis petitio cum exceptione doli❖ Sędzią niech będzie X. Jeśli się okaże, że spadek po Publii

należy się wedle prawa Kwiritów Aulusowi Ageriusowi, o ile Aulus Agerius nie działał w tej sprawie podstępnie, i rzecz ta nie zostanie zwrócona na wezwanie sędziego, ile byłaby ta rzecz warta, tyle niech zasądzi sędzia od Numeriusa Negidiusa dla Aulusa Ageriusa



❖ Mąż zatem wygra proces: heres korzystając, ze swojego prawa narusza zasady słuszności, działa “podstępnie”



❖ Mąż zatem wygra proces: heres korzystając, ze swojego prawa narusza zasady słuszności, działa “podstępnie”

❖ bonorum possessio Męża staje się bonorum possessio cum re (“z rzeczą”: roszczenia heredes blokuje exceptio)

Podsumowanie

Podsumowanie❖ Początkowo przeważa ius civile


❖ hereditatis petitio przeciwko Bonorum Possessorowi zawsze skuteczna (bonorum possessio cum re & sine re).



❖ Od czasu Antonina Piusa (?) Bonorum possessor sine re posługując exceptio doli paraliżuje żądanie dziedzica ustawowego



❖ Od czasu Antonina Piusa (?) Bonorum possessor sine re posługując exceptio doli paraliżuje żądanie dziedzica ustawowego

❖ być może pretorzy już wcześniej przyznali exceptio doli w zbiegu dziedziczenia ustawowego i edyktalnego.

Praetor a ius civile☞ Wykład II

Praetor a ius civile❖ iuris civilis ☞ Wykład II

Praetor a ius civile❖ iuris civilis

❖ adiuvandi gratia ☞ Wykład II


❖ adiuvandi gratia

❖ supplendi

☞ Wykład II



❖ supplendi

❖ corrigendi

☞ Wykład II



❖ supplendi

❖ corrigendi

nadawanie bonorum possessio dziedzicowi cywilnemu (heres): przyznanie ochrony interdyktalnej

☞ Wykład II



❖ supplendi

❖ corrigendi


stworzenie nowych kategorii uprawnionych do dziedziczenia, przy braku heredes

☞ Wykład II



❖ supplendi

❖ corrigendi


stworzenie nowych kategorii uprawnionych do dziedziczenia, przy braku heredes

? zablokowanie hereditatis petitio wytaczanej przez heres bonorum possessorowi, gdy to było niezgodne z aequitas.

☞ Wykład II

Czasy postklasyczne

Czasy postklasyczne

❖ Zatarcie różnicy między bonorum possessio a hereditas

Czasy postklasyczne


❖ Justynian próbuje przywrócić klasyczne podziały, ale nie skutecznie

Czasy postklasyczne


❖ Justynian próbuje przywrócić klasyczne podziały, ale nie skutecznie

❖ Nowy porządek dziedziczenia (Nov. 118)

!

Nowela 118 (a. 543)

❖ I. Zstępni❖ II Wstępni

❖ IIa Rodzice❖ IIb Dalsi wstępni❖ IIc Wstępni i rodzeństwo

rodzone❖ III Rodzeństwo rodzone i

przyrodnie❖ IV Dalsi krewni boczni❖ Ograniczenie wolności testowania

ostateczne zastąpienie agnacyjnego systemu dziedziczenia ab intestato przez kognacyjny

Pretorskie ograniczenia wolności testowania

❖ zachowek

❖ querella inofficiosi testamenti, querella ad supplendam legitimam

❖ późniejszy rozwój: system zachowku/system rezerwy

❖ “dziedziczenie przeciwtestamentowe materialne”

Testamenty w szczególności

Testamenty w szczególności

❖ Testament jako czynność formalna

❖ Późniejsze kontynuacje (forma testamentu)

❖ dziedziczenie całości/części idealnych spadku, a nie poszczególnych rzeczy

❖ między wolą testatora a interesem rodziny (społecznym?)

Ustanowienie dziedzica

❖ essentiale negoti testamentu ❖ Forma imperatywna:

❖ Titus heres meus esto. ❖ Stichus, servus meus liber esto & heres meus esto.

❖ ustanowienie do całości/części spadku (ex quota NIE ex re certa : nie konkretnej rzeczy)

❖ problem z ustanowieniem dziedzica do poszczególnych rzeczy – przemiany poglądów

❖ ustanowienie dziedzica❖ konkretna osoba❖ zakaz warunku rozwiązującego



semel heres semper heres



semel heres semper heres

❖ problem warunku zawieszającego: cautio Muciana


❖ Substytucja

❖ zwykła

❖ Septimus Filius Meus Heres esto. Si Filius Meus mihi Heres non Erit, Sive Heres Erit et is Prius Moriatur, Quam in Suam Tutelam Venerit, Tunc Seius Heres Esto Septimus syn mój niech będzie moim dziedzicem. Jeśli syn mój nie będzie dziedzicem, lub będzie dziedzicem, lecz zemrze zanim obejmie nad sobą opiekę, wtedy niech Seius będzie dziedzicem


❖ pupiliarna ❖ quasi pupilarna

❖ Cretio: oświadczenie o przyjęciu spadku

❖ heredes necessari / heredes extranei

❖ Cernitoque in centum diebus proximis, quibus scies poterisque. Quod ni ita creveris, exheres esto et tum Stichus Servus meus heres esto Niech oświadczy w ciągu 100 najbliższych dni, odkąd się dowie i będzie mógł. Jeśli zaś nie oświadczysz, bądź wydziedziczony i niech wtedy Stichus mój niewolnik będzie dziedzicem


Wydziedziczenie

❖ Lucius Filius Meus Exheres Esto. Quicumque mihi Filius Genitus Fuerit, Exheres Esto. Ceteri omnes exheredes sunto – Niech Lucjusz, mój syn, będzie wydziedziczony, ktokolwiek zrodzi mi się synem, niech będzie wydziedziczony, niech wszyscy inni będą wydziedziczeni

Wydziedziczenie❖ Zasady wydziedziczenia:

❖ krąg osób wg prawa cywilnego i pretorskiego

❖ Skutki pominięcia sui/liberi

❖ syn: testament nieważny

❖ córka & inni sui/liberi: testament częściowo ważnyprzełamanie zasady nemo pro parte testatus pro parte intestatus decedere

potest – nikt nie może umrzeć (pozostawiając) dziedziców testamentowych i beztestamentowych (Ad IJust.II 14 5)

“dziedziczenie przeciwstatementowe formalne”

Wydziedziczenie

❖ Wolność wydziedziczenia

❖ między wolną wolą testatora, a solidarnością rodzinną

❖ W prawie pretorskim (wg aequitas), koniec Republiki

❖ querela inoficiosi testamenti: skarga o uznanie testamentu za nienależny

❖ krąg osób uprawnionych

Wydziedziczenie❖ pretor nie udziela querela jeśli uprawnione osoby otrzymają część

spadku (w dowolnej formie)

❖ “zachowek” – portio debita/pars legitima

❖ 1/4 z udziału, który by przypadł w dziedziczeniu ustawowym (pod wpływem kwarty falcydyjskiej?)

❖ W prawie justyniańskim 1/3 (albo 1/2) tej części

❖ ściśle opisane powody wydziedziczeń

❖ skarga o uzupełnienie zachowku

❖ kontynuacje: system rezerwy (Francja)/system zachowku

Obciążenia spadku: zapisy

❖ Legaty

Charakter rzeczowy Charakter zobowiązujący

❖ Fideikomisy

legat windykacyjny

legat ponad dział spadkowy (per praeceptionem)

legat damnacyjny

legat sinendi modo

skarga windykacyjna skarga osobowa z testamentu

pojęcie “jakby kontraktu”- ☞Wykład XXIII

Prawo justyniańskie❖ Legaty


❖ Fideikomisy

legat windykacyjny

legat ponad dział spadkowy (per praeceptionem)

legat damnacyjny

legat sinendi modo


=utożsamione



❖ Fideikomisy

legat windykacyjnylegat damnacyjny

legat sinendi modo


=utożsamione



❖ Fideikomisy

legat windykacyjny legat damnacyjny


=utożsamione

Legatum per vindicationem

❖ Publiae Uxori meae Usumfructum domi mei do lego. Lucio Filio Meo Agrum Campanum Do Lego. –Publii, mej żonie, daję zapisuję ususfructus domu mego. Lucjuszowi memu synowi daję zapisuje pole Kampańskie.

❖ Legatum per vindicationem: warunki

❖ rzecz musi należeć do spadku (rzeczy indywidualnie oznaczone w także w chwili sporządzania testamentu, rzeczy gatunkowo: w chwili śmierci testatora)

❖ Senatusconsultum Neronianum: konwersja legatu windykacyjnego na damnacyjny (konwersja czynności prawnej)

legatum per damnationem❖ przedmiot legatu zobowiązującego

❖ ochrona : skarga na podwójną wartość (a prawie archaicznym dochodzono legatów damnacyjnych za pomocą legis actio per manus iniectionem)

❖ Heres Meus Centum Modios Trittici Alexandrini Lucio et Seio dare Damnas Esto (Heres Meus Centum Modios Trittici Alexandrini Lucio et Seio Dato) Niech dziedzic mój będzie zobowiązany jakby zasądzeniem do dania Seiusowi i Lucjuszowi stu modiów pszenicy aleksandryjskiej (Niech dziedzic mój da Seiusowi i Lucjuszowi sto modiów pszenicy aleksandryjskiej)

Legatum sinendi modo

❖ treść legatu

❖ Heres meus Damnas Esto sinere Decimum Asinellum Bucefalum Sumere Sibique Habere –Niech dziedzic będzie zobowiązany jakby zasądzeniem do pozwolenia, żeby Decimus wziął i miał dla siebie osiołka Bucefała

Legat ponad dział spadkowy

❖ treść legatu

❖ Niech moimi dziedzicami będą Lucius i Titius po połowie. Niech Lucius weźmie uprzednio dom w Neapolu

❖ adresatem może być tylko jeden dziedziców

❖ od czasów późnegoprawa klasycznego (Papinian) służy do uwzględnienia ustanowienia ex re certa

per praeceptionem

Fideikomisy

❖ Roge Te Titi, Petoque a te, et Fidae Tuae Comitto, Ut cum Primum Possis Hereditatem meam Adire, Caio Servam Syram Reddas Restituas –Proszę Cię Titiusie, i domagam się od ciebie oraz polecam twej wierze, abyś jak tylko będziesz mógł objąć spadek mój, Gaiusowi wydał i oddał niewolnicę Syrę.

❖ geneza powstania:❖ obchodzenie ograniczeń prawa spadkowego

❖ spadki dla peregrynów, lex Voconia, lex Fufia Caninia

Fideikomisy❖ klauzula fideikomisarna w testamentach

Ktokolwiek będzie mi dziedzicem, tego proszę i jego wierze powierzam, by wykonał to, co zapisano w tym testamencie

❖ fideikomisy partykularne❖ fideikomis uniwersalny❖ współczesne nawiązania

(trusts, ustanowienia powiernicze)

Inne

❖ Ustanowienie opiekuna:

❖ Liberis Meis Uxorique Quintum Tutorem do. Dzieciom moim i żonię daję Quintusa za tutora.

❖ polecenia dla spadkobiercy

❖ klauzula mancypacyjna

❖ Titius heres esto. Cernitoque in centum diebus proximis, quibus scies poterisque. Quod ni Ita Creveris, Exheres Esto et Tum Stichus Servus Meus Heres Esto. Lucius Filius Meus Exheres Esto. Quicumque mihi Filius Genitus Fuerit, Exheres Esto. Ceteri omnes exheredes sunto. Publiae Uxori meae Ususfructum domi mei do lego. Lucio Filio Meo Agrum Campanum Do Lego. Heres Meus Centum Modios Trittici Alexandrini Lucio et Seio dare Damnas Esto. Heres Meus Primitivum Servum Meus Primae filiae Meae Dato. Heres Meus Primitivum Servum Meus Secundae filiae Meae Dato. Heres meus Damnas Esto sinere Decimum Asinellum Bucefalum Sumere Sibique Habere. Roge Te Titi, Petoque a te, Ut cum Primum Possis Hereditatem meam Adire, Caio Servam Syram Reddas Restituas. Liberis Meis Uxorisque Quintum Tutorem do.

Podsumowanie: odejście od formalności❖ Testamenty: między formalnością czynności, a praktyką powszechną

❖ CJust. VI 23.15 Cesarz Konstantyn (?) do ludu: Skoro niegodne jest, by z powodu uchybienia formalnościom, stawały się nieważne testamenty i rozrządzenia zmarłych, spodobało się, że po tym jak odpadną te, których użycie pozostaje tylko pozorne, także i dla ustanowienia dziedzica nie trzeba zachowywać formy, (a można to uczynić) czy to trybem rozkazującym, czy oznajmującym, czy też bezosobowo. Nie ma zatem znaczenia czy mówi się “czynię dziedzicem”, czy “ustanawiam”, czy “chcę”, “polecam”, “pragnę”, czy “niech będzie”, czy też “będzie”, czy w jakimikolwiek ułożonymi zdaniami. Każda forma ustanowienia niech będzie ważna, jeśli tylko przez nią przemawia intencja woli testatora. Nie trzeba bowiem brać pod uwagę dokładnie słów, które wyraża półmartwy już i bełkoczący język. 2. Zatem dla sporządzenia ostatniej woli będzie zniesiona konieczność uroczystych wyrażeń, a ci którzy chcą przyporządkować swoje możności, niech mają wolną możność czynienia tego na jakimkowiek materiale i jakimikolwiek słowami. VI 37.21: W legatach i fideikomisach niech nie będzie konieczności zachowywania formy słownej, a dziś nie ma znaczenia, w jaki sposób ktoś formę słów, czy użytek z mowy. (339?)

Testament Silvanusa

ANTONIUS SILVANUS, JEŹDZIEC PIERWSZEJ MAURETAŃSKIEJ ALI TRAKÓW STATOR PREFEKTA, TURMY VALERIUSA, SPORZĄDZIŁ TESTAMENT. M. ANTONIUS SATRIANUS, SYN MÓJ NIECH MI BĘDZIE JEDYNYM DZIEDZICEM WSZYSTKICH MOICH DÓBR WOJSKOWYCH I DOMOWYCH.

ANTONIUS SILVANUS EQ(UES)ALAE I THRACUM MAURETANAE, STATOR PRAEF(ECTI), TURMA VALERI, TESTAMENTUM FECIT. OMNIUM BONOR[UM MEO]RUM CASTRENS[IUM ET D]OMESTICUM M. ANTONIUS SAT[RI]ANUS FILIUS MEUS EX ASSE MIHI HERES ESTO:

Ustan

owien

ie

WSZYSCY INNI NIECH BĘDĄ WYDZIEDZICZENI. NIECH OŚWIADCZY WOLĘ PRZYJĘCIA MOJEGO SPADKU W CIĄGU STU NAJBLIŻSZYCH DNI, A JEŚLI NIE PRZYJMIE W TEN SPOSÓB, NIECH BĘDZIE WYDZIEDZICZONY. WÓWCZAS NIECH MI BĘDZIE DZIEDZICEM W DRUGIM STOPNIU ANTONIUS R[.....], BRAT MÓJ.

CETERI ALI OMNES EXHEREDES SUNTO: CERNITOQUE HEREDITATEM MEAM IN DIEBUS C PROXIMIS: NI ITA CREVERIT EXHERES ESTO. TUNC SECUNDO GRADU...] ANTONIUS R...[..] LIS FRATER

Wyd

ziedz

iczen

ie



Cret

io



Subs

tytuc

ja zw

ykła

NIECH OŚWIADCZY WOLĘ PRZYJĘCIA MOJEGO SPADKU W CIĄGU SZEŚĆDZIESIĘCIU NAJBLIŻSZYCH DNI. JEŚLI NIE BĘDZIE MOIM DZIEDZICEM, DAJĘ MU SIEDEMSET PIĘĆDZIESIĄT SREBRNYCH (DENARÓW). PROKURATOREM MOICH DÓBR WOJSKOWYCH MIANUJĘ HIERACA, SYNA BEHECIA, DUPLICARIUSA TEJ SAMEJ ALI, Z TURMY AEBUTIUSA, ABY ZEBRAŁ JE I ZWRÓCIŁ ANTONII THERMUTHI,

MEUS MIHI HERES ESTO, CERNITOQUE HEREDITATEM MEAM IN DIEBUS LX PROXIMIS: CUI DO LEGO, SI MIHI HERES NON ERIT, (DENARIOS) ARGENTEOS SEPTINGENTOS QUINQUAGINTA. PROCURATOREM BONORUM MEORUM CASTRENSIUM AD BONA MEA COLLIGENDA ET RESTITUENDA ANTONIA[E] THERMUTHA[E]

Lega

t win

dyka

cyjn

y

Wyk

onaw

ca te

stam

entu

MATCE DZIEDZICA MOJEGO, WYŻEJ WYMIENIONEGO, ŻEBY JE PRZECHOWAŁA, DO KIEDY SYN MÓJ I DZIEDZIC WYJDZIE SPOD TUTELI I BĘDZIE MÓGŁ OD NIEJ OTRZYMAĆ. MU DAJĘ PIĘĆDZIESIĄT SREBRNYCH (DENARÓW). DAJĘ ANTONII THERMUTHI, MATCE DZIEDZICA MOJEGO WYŻEJ WYMIENIONEGO, SREBRNYCH (DENARÓW) PIĘĆSET.

MATRI HEREDI[S] MEI S(UPRA) S(CRIPTI) FACIO HIERACEM BEHECIS DUPL(ICARIUM) ALAE EIUSDEM, TURMA AEBUTI, UT ET IPSA SERVET DONEC FILIUS MEUS ET HERES SUAE TUTELLAE FUERIT ET TUNC AB EA RECIPIAT: CUI DO LEGO (DENARIOS) ARGENTEOS QUINQUAGINTA. DO LEGO ANTONIA[E] THERMUTHA[E] MATRI HEREDI[S] MEI S(UPRA) S(CRIPTI) (DENARIOS) ARGENTEOS QUINGENTOS

Lega

t win

dyka

cyjn

y

DAJĘ MOJEMU PREFEKTOWI PIĘĆDZIESIĄT (DENARÓW). CHCĘ, ŻEBY NIEWOLNIK MÓJ KRONION BYŁ WOLNY PO MOJEJ ŚMIERCI, JEŚLI BĘDZIE SIĘ WSZYSTKIM DOBRZE ZAJMOWAŁ I ZWRÓCI MOJEMU DZIEDZICOWI WYŻEJ WYMIENIONEMU I PROKURATOROWI I CHCĘ, ŻEBY PODATEK DO WYZWOLEŃ ZOSTAŁ ZAPŁACONY Z MOICH DÓBR

DO LEGO PRAEF(ECTO) MEO (DENARIOS) ARG(ENTEOS) QUINQUAGINTA. CRONIONEM SERVOM MEUM POST MORTEM MEAM, SI OMNIA RECTE TRACTAVERIT ET TRAD[ID]ERIT HEREDI MEO S(UPRA) S(CRIPTO) VEL PROCURATORI, TUNC LIBERUM UOLO ESSE VICESIMAMQUE PRO EO EX BONIS MEIS DARI VOLO.

Wyz

wolen

ie

NIECH PODSTĘP ZŁY BĘDZIE Z DALA OD TEGO TESTAMENTU. MAJĄTEK RODZINNY DLA WYKONANIA TESTAMENTU NABYŁ NEMONIUS DUPLICARIUS TURMY MARIUSA, LIBRIPENSEM JEST M. IULIUS TIBERINUS, SESQUIPLICARIUS TURMY VALERIUSA, ANTESTATUSEM JEST TURBINIUS, SIGNIFERUS TURMY PROCULUSA. TESTAMENT ZOSTAŁ SPORZĄDZONY W ALEKSANDRII PRZY EGIPCIE W OBOZIE ZIMOWYM AUGUSTA

H(OC) T(ESTAMENTO) D(OLUS)M(ALUS) HABESTO. FAMILIAM PECUNIAMQUE T(ESTAMENTI) F(ACIENDI) C(AUSA) E(MIT) NEMONIUS DUPL(ICARIUS) TUR(MAE) MARI, LIBRIPENDE M. IULIO TIBERINO SESQ(UIPLICARIO) TUR(MAE) VALERI, ANTESTATUS EST TURBINIUM SIG(NIFERUM) TUR(MAE) PROCULI. TESTAMENTUM FACTUM ALEX(ANDREAE) AD AEG(YPTUM) IN CASTRIS AUG(USTIS) HIBERNIS LEG(IONIS) II TR(AIANAE) FOR(TIS)

Klau

zula

man

cypa

cyjn

a

(PO GRECKU) ANTONIUS SILVANUS, WYŻEJ WYMIENIONY, SPORZĄDZIŁEM MÓJ T E S T A M E N T W YŻ E J N A P I S A N Y I ROZPOZNAŁEM I ZAAKCEPTOWAŁEM TO, CO WYŻEJ NAPISANO.

(PO ŁACINIE) NEMONIUS, DIPLICARIUS TURMY MARIUSA, OPIECZĘTOWAŁEM.

( P O G R E C K U ) I U L I U S T I B E R I U S , SESQUIPLICARIUS TURMY VALERIUSA.

TURBINIUS, JEŹDZIEC SIGNIFER TURMY PROCULUSA.

(PO ŁACINIE) VALERIUS ... RUFUS, JEŹDZIEC SIGNIFER.

(PO ŁACINIE) MAXIMUS DUPLICARIUS... OPIECZĘTOWAŁEM.

(PO GRECKU) ANTONIUS S IANUS, OPIECZĘTOWAŁEM.

Rodzina rzymskiego weterana

Karanis

Testamentum Cai Longini Castoris

BGU I 326

Służba w flocie w Misenum,

otrzymuje obywatelstwo po honesta missio

Wraca do Karanis, sporządza testament

Tłumaczenie testamentu: Gaius Longinus Kastor, weteran zwolniony w zaszczytny sposób ze służby w flocie pretorskiej Misenum sporządził testament. Polecam by moja niewolnica Marcella w wieku lat ponad trzydziestu oraz moja niewolnica Kleopatra w wieku lat ponad trzydziestu były wolne. Każda z nich niech będzie mi dziedzicem w równych częściach. Wszyscy pozostali niech będą wydziedziczeni. Niech oświadczą każda względem swej części, jak tylko wyda im się, to stosowne, niech nie będzie można zastawić lub sprzedać (spadku). Ale gdyby wyżej wymienioną Marcellę dotknął ludzki los, chcę by jej część przypadła Sarapionowi i Socratesowi i Longusowi.

Podobnie i Kleopatra, chcę by jej część przypadła Nilusowi. Ktokolwiek mi będzie dziedzicem, niech będzie zobowiązany dać, wykonać i zapewnić wszystkie te rzeczy, które są zapisane w tym moim testamencie i polecam to ich wierze.

Moja niewolnica Sarapias córka, mej wyzwolenicy Kleopatry niech będzie wolna, i daję i zapisuję jej 5 arur uprawnej ziemi, którą mam w okolicach wsi Karanis w miejscu zwanym Strusiem, podobnie jedną i ćwierć arury nieużytków, podobnie trzecią część mego domu, i podobnie trzecią część tego samego (domu), który kupiłem od Prapetheus córki Thaseus, podobnie trzecią część gaju palmowego, który mam w pobliżu kanału zwanego Starym Kanałem. Chcę by moje ciało zostało wyniesione i ubrane staraniem i pobożnością mych dziedziców.

Gdybym pozostawił jeszcze jakieś rozporządzenie napisane moją ręką lub w jakikolwiek sposób, chcę by było ważne. Niech zły podstęp trzyma się z daleka od tego testamentu.

Przy sporządzaniu tego testamentu Iulius Petronianus kupił familia za sesterca, Gaius Lucretius Saturnilus trzymał wagę, a Marcus Sempronius Heraclianus poświadczył. Testament został sporządzony we wsi Karanis w nomie Arsinoickim 17 dni przed Kalendami Listopada za konsulatu dwóch Silanusów w 30 roku panowania Imperatora Cezara Marka Aureliusa Kommodusa Antonina Piusa Szczęsnego Augusta Armeńskiego Medyjskiego Partyjskiego Sarmackiego Germańskiego, 21 dnia miesiąca Hathyr (17.10.189). Jeśli pozostawię jakikolwiek inny dokument napisany mą ręką, chcę by był ważny. Otwarto i odczytano w Metropolis Arsinoickiej na Forum Augusta w biurze podatku pięcioprocentowego od spadków i wyzwoleń, 9 dni przed Kalendami Marca za konsulatu tych, którzy są teraz konsulami, w drugim roku panowania Cesarza cezara Luciusa Septimusa Severa Pertinaxa Augusta, Mecheir 27. (21.02.194) (pozostali pieczętujący… )

Tłumaczenie tabliczek kodycylu: Ja, Caius Longinus Kastor, zaszczytnie zwolniony weteran floty pretorskiej w Misenum sporządziłem kodycyle. Marcusa Semproniusa Heraclianosa, wiernego przyjaciela i zacnego człowieka uczyniłem zarządcą wedle jego (dobrej) wiary. Daje zapisuję krewnemu Iulusowi Serenosowi 4000 sestercji. Napisałem własną ręką 7 dnia przed Idami Lutego (7.02). Longinus Akylas i Valerius Priscus je zapięczętowali. Pięczętujący: G. Longinus Akylas (rozpoznał) Julius Philoxenos (rozpoznał) Gaius Lucertius Saturnilus (rozpoznał) Gaius Longinus Kastor; Julius Gemellus, weteran. Otwarto i odczytano tego samego dnia, kiedy odpieczętowano testament.(2 ręka) Ja Gaius Lucius Germaninus, prawnik rzymski, przetłumaczyłem powyższą kopię i jest ona w zgodzie z oryginałem testamentu. verso: Caiusa Longinusa Kastora

Kleopatra ∞ Kastor ∞ Marcella

Sarapias Neilos

Sarapion Sokrates Longos

Sprawdzian on-line

❖ kampus.come.uw.edu.pl

❖ kurs: Prawo rzymskie i tradycja romanistyczna – przygotowanie do egzaminu ( 2017/18)

❖ klucz dostępu: gaius

❖ nowy test: termin 31.01.

Sędzia Elyakim Rubinstein

godz. 16.00, 30 stycznia 2018 Aula dawnego BUWu (Kampus

Główny UW, Krakowskie Przedmieście 26/28).

The place of the Supreme Court in the structure of the Jewish democratic state

Wiceprezes Sądu Najwyższego w Izraelu w stanie spoczynku

wygłosi wykład

Syllabus❖ Ogólna teoria zobowiązań.

❖ Wstęp. Współczesna i rzymska definicja zobowiązania. Geneza prawa zobowiązań między długiem, a odpowiedzialnością zań.

❖ Zobowiązania naturalne/cywilne i pretorskie. Obligatio = Actio?

❖ Źródła i Podziały zobowiązań: Gaius – Justynian, współczesne nawiązania i problemy z binomicznością podziału kontrakty/delikty (system kontynentalny a common law).

❖ Od rzymskiego nominalizmu kontraktowego po swobodę umów – próba oceny.

❖ Wymogi dotyczące świadczenia.

❖ Zasada Impossibilium nulla obligatio est.

❖ Nemo alteri stipulari potest – uzasadnienie i próba przełamania zasady; reprezentacja: powtórzenie.

❖ Treść zobowiązania (dare-facere-praestare). Podzielność świadczenia i solidarność.

❖ Wygaśnięcie zobowiązań

❖ Spełnienie świadczenia: kryteria: stopnie odpowiedzialności (od dolus po siłę wyższą), niespełnienie a należyte spełnienie świadczenia. Alternatywne sposoby spełnienia świadczenia (upoważnienie przemienne: noxa, zobowiązanie przemienne, datio in solutum).

❖ Śmierć strony i dziedziczenie zobowiązań.

❖ Umocnienie zobowiązań. Wstęp.

U podstaw VI 1–6; 12.1, 2, 6, 9 Inst. IX §§ 34–36; 40–41

Prawo spadkowe -...

Documents

Transcript of Prawo spadkowe -...