BŁAŻEJ BALEWSKI

WOJCIECH CHOMICZ

WYŻSZA SZKOŁA KADR MENEDŻERSKICH W KONINIE

Poznanie komponentów talentu przyczynkiem do optymalizacji działań

marketingowych przedsiębiorstwa (w:) W. Chomicz, J. Szczot (red.), Współczesny

rynek pracy wobec wyzwań XXI wieku, WSKM, Konin 2013, ss.101-118

Streszczenie

Łączne ujmowanie subdyscyplin ekonomicznych jest ustawicznym postulatem. Praktyka

wskazuje, że podejmowanie prób wspólnego działania poznawczego podnosi poziom

sprawności działań gospodarczych. Dochodzi do tego zwłaszcza wtedy, gdy bez odcinania się

od współczesności, włącza się do takich prób to co z dawnych dzieł oparło się falsyfikacji1.

Niniejszy artykuł jest kolejną autorską próbą podjęcia takiego działania, poprzez złączenie

poznawania w oparciu o ogólne zasady poznawcze z obszaru pola badawczego zarządzania

talentami i nauki marketingu. Jego dodatkowym celem jest ukazanie potrzeby dokonania

rozpoznania istoty komponentów zredefiniowanego pojęcia talent oraz podniesienie poziomu

ekonomizacji działań rynkowych firm.

Wstęp

Upowszechnienie zarządzania talentami, czerpiącego z dążeń redefiniowania pojęcia talent,

może przyczynić się do optymalizacji funkcjonujących w przedsiębiorstwach działań

skierowanych na rynek. Przyczynkiem do tego jest rozpoznanie istoty komponentów talentu,

pojmowanego jako najwyższa, zharmonizowana wartość wiedzy, postaw i zdolności

obserwowana w jednym z członków zespołu pracowniczego. Każdy z nich jest bowiem

ważnym dla wybranej orientacji marketingowej .

1. Wiedza elementem talentu

We współczesnej literaturze przedmiotu, zwłaszcza z zakresu tzw. teorii nowej ekonomii2 –

wiedza ujmowana jest jako jeden z podstawowych elementów gospodarki. Ustawiczne

podkreślanie jej fundamentalnego znaczenia dla procesów gospodarczych, przyczyniło się do

1 Postulat Jeana Francois’a Lyotarda zawarty w Lećons sur l’analytique du oublime” (za:) M. Voght, Historia filozofii, tłumaczenie M. Skalska, Klub dla Ciebie, Warszawa 2004,s. 409 2 A New Economy? The challenging role of innovation and information technology in growth. Paris 2000

wprowadzenia koncepcji gospodarki opartej na wiedzy (G.O.W.3). W tej koncepcji główny

nacisk kładziony jest na ujmowanie wiedzy, jako immanentnego zasobu współczesnej

organizacji, uniezależnionego od swego źródła, czyli potencjału intelektualnego ludzi.

Teoretycy i fascynaci G.O.W. wskazując, że wiedza jest wynikiem potencjału

intelektualnego(…), podkreślają jednocześnie, że jest (nią – przyp. autora) ten nieuchwytny i

trudny do skopiowania zasób firmy, na który składają się wszelkiego rodzaju użyteczne

informacje, których inni nie posiadają i nie potrafią użytkować (G.O.W.).4

Poza ponownym zdefiniowaniem wiedzy, czyli podstawowego elementu Gospodarki Opartej

na Wiedzy, badacze wskazują znaczenie systemu edukacji narodowej i rolę nauki dla

optymalizacji trajektorii rozwoju GOW-u. Podkreślają przy tym, że nauka jest dla tej postaci

gospodarki, podmiotem współtworzącym koncepcję oraz czynnikiem determinującym

urzeczywistnienie globalnych doświadczeń z zakresu realizacji G.O.W. Ponadto wskazują też

na znaczenie kreatywności ludzi dla tego etapu rozwoju zorganizowanej aktywności ludzkiej.

Jednak powyższe działania ludzi nauki nie charakteryzują się uwypuklaniem indywidualnego,

ludzkiego wymiaru wiedzy.

Rysunek 1. Siedem Elementów Polskiej Trajektorii Rozwoju G.O.W.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Kukliński A., Kreowanie Gospodarki Opartej na Wiedzy – Polska droga z perspektywy OECD.

(w:) Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwie, Materiały konferencyjne, Personel XXI wieku, Warszawa, 2001,s.16-17

Oprócz pozornej korzyści, z nadania wiedzy ponadjednostkowego i ponadspołecznego

charakteru, polegającej na podkreślaniu jej prorozwojowej, a nawet propostępowej roli,

w procesach zachodzących w organizacji, zerwanie z indywidualnym, ludzkim rodowodem

wiedzy, wzmaga utrudnienia w urzeczywistnianiu osiągnięć z zakresu zarządzania

kompetencjami i zarządzania wiedzą, a w konsekwencji również w podejmowaniu działań, na

rzecz optymalizacji toru rozwoju utalentowanych członków organizacji, w celu realizacji

planów organizacji. Utrudnienia te w głównej mierze wynikają z urzeczywistnienia idei

3 G.O.W. koncepcja zakładająca, że wiedza jest tworzona, przyswajana, przekazywana i wykorzystywana bardziej efektywnie przez przedsiębiorstwa, organizacje, osoby fizyczne i społeczności, sprzyjając szybkiemu rozwojowi gospodarki i społeczeństwa. OECD – Word Bank Institute, Korea and the Knowledge Based Economy. Making the Transition. Paris 2000 4 Koźmiński A.K., Jak stworzyć gospodarkę opartą na wiedzy? (w:) Strategia rozwoju Polski u progu XXI wieku. Kancelaria

Prezydenta RP i Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus”, PAN, Warszawa, 2001

G.O.W

Podwójna rola nauki

Dynamika rozwoju regionów

Polityka proinnowacyjna

System edukacji narodowej

Rynek pracy

Rynek kapitałowy Dynamika wzrostu przedsiębiorstw

trzech dziedzin bytu5, w tym zwłaszcza w lansowaniu podziału bytu na byt subiektywny

(kultura, to co ludzkie), obiektywny (natura, to co mechaniczne, nieludzkie) i informację, jako

trzecią formę bytu, będącą niezależną od dwóch pozostałych form ujmowania rzeczywistości.

W rezultacie, zarówno przed zarządzaniem wiedzą jak i kompetencjami, czy zarządzaniem

talentami6, pojawia się problem polegający nie tyle na zdefiniowaniu wiedzy, ile na jej

zastosowaniu w praktyce7 oraz na utrzymywaniu wzajemnych relacji pomiędzy

zastosowaniem wiedzy oraz jej produkcją i przesyłaniem, gdyż ludzkie „Ja” zostaje

sprowadzone do nieistotności.

Jednocześnie, nie bez znaczenia dla optymalizacji zarządzania kompetencjami i zarządzania

talentami, jest praktyczne zdeprecjonowanie dotychczasowych zdobyczy nauki nt. wiedzy i

unikanie ich syntetycznego i interdyscyplinarnego wykorzystywania, przy tworzeniu

koncepcji efektywnego zarządzania zasobami ludzkimi, w tym zarządzania talentami8.

Dochodzi do tego najczęściej poprzez praktyczne wdrażanie, w ramach koncepcji G.O.W.

„homeotechniki”, czyli „ujmowania inteligencji w inteligentny sposób, tak by wytworzyć

nowe inteligencje i przeciwdziałać pokusom odbudowania zniszczonego metafizycznego

fundamentu, czyli idei dobra, jako niewzruszonej podstawy wiedzy i działania”9.

Upowszechnianiu idei homeotechniki, najczęściej nie towarzyszy jednak ugruntowane

znawstwo wytworów nauki z minionych epok, zamkniętych w pojęciach. Tym samym

rzeczywistość, wraz z jej gospodarczym wymiarem, można ustawicznie porównywać z

platońskim siedliskiem, będącym mieszkaniem w więzieniu bez siły słońca10

. Zerwanie z

takim stanem, nie urzeczywistni się jednak bez ponownego zgłębienia dzieł wielkich autorów,

przy jednoczesnym utrzymaniu związku z otaczającą rzeczywistością11

oraz unikaniu

powielania błędów w poznaniu i ujmowania jego przedmiotu w sposób zawiły i

niebezpośredni 12

.

Powtórne, osadzone w dzisiejszych realiach, odczytanie myśli dawnych ludzi nauki,

przypomni między innymi fakt, iż człowiek zdobywa wiedzę, w tym wiedzę praktyczną i

5 Günther G.,Das Bewuβtsein der Maschinen, 1957 6 Balewski B., Janowski A., Organizacja, a niszczenie talentów, UŁ. Dysfunkcje i patologie w zarządzaniu zasobami ludzkimi, Łódź, 2007 7 Wawrzyniak B., Od koncepcji do praktyki zarządzania wiedzą w przedsiębiorstwie, (w:) Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwie, Personel XXI wieku, Warszawa, 2001,s.25 8 Balewski B., Spiżewska A., Interdyscyplinarność szansą na rozwój nauki o zarządzaniu zasobami ludzkimi (w:) Bartkowiak G., Balewski B., (red.) HRM w Polsce. Szanse i zagrożenia, ZWSHiFM, Zielona Góra, 2007,s. 7-8 9 Sloterdijk P. Philiosophie jetzt (za:) Vogt M., Historia filozofii, KDC, Warszawa 2004,s. 411 1100

PPllaattoonn,, PPaańńssttwwoo zz ddooddaattkkiieemm ssiieeddmmiiuu kkssiiąągg „„PPrraaww””,, ttłł.. WWiittwwiicckkii WW..,, WWaarrsszzaawwaa,, 11995588,,tt..11.. VVIIII 11 Lyotard J.F., Lecons sur l’analytique du oublime, (za:) Vogt M., Historia filozofii, KDC, Warszawa 2004,s. 409 12 Descartes R., Reguły kierowania umysłem. Poszukiwanie prawdy poprzez światło naturalne, tł. Chmaj L., Wyd. Antyk,

Kęty 2002, wyd. 3, Reguła III,s.20

poznawczą złożoną z części oceniającej i polecającej13

posługując się zmysłami (…) poprzez

odzyskiwanie zapomnianych wiadomości14

. Ukaże też, że to swoiste „przypominanie”

(recordatio15

) – ponowne wielokrotne myślenie o (…) jakiś nazwach16

- odzyskiwanie wiedzy

- wyróżnia (…) rodzaj ludzki, który (…) żyje dzięki umiejętności (techne) i rozumowaniu.

Pozwoli również zauważyć, że wskutek wielokrotnego przypominania tej samej rzeczy tworzy

się w końcu doświadczenie. (empeiria)17

człowieka. Ponowne odczytanie dzieł klasyków,

umożliwi też dostrzeżenie, że wszystkie formy ludzkiej wiedzy: umiejętność, rozumowanie i

doświadczenie, ucieleśnione w człowieku, najpełniej umiejscowione są w osobach

nazywanych talentami. Ukaże też, że ludzka wiedza posiada formę sumy pewności siebie i

domniemania18

.

Rysunek 2. Heglowski model „To oto”

Źródło: opracowanie własne na podstawie Hegel G.W.F., Fenomenologia ducha 1,A I,, tł.. Landman A., Warszawa 1963

PPoonnoowwnnee pprrzzeeaannaalliizzoowwaanniiee ddoottyycchhcczzaassoowweeggoo ddoorroobbkkuu nnaauukkoowweeggoo wwsskkaażżee,, żżee ppeewwnnoośśćć ssiieebbiiee

nnaazzyywwaannaa wwiieeddzząą kkoonnkkrreettnnąą ii ddoommnniieemmaanniiee,, zzwwaannee wwiieeddzząą zzaappoośśrreeddnniicczzoonnąą,, uurrzzeecczzyywwiissttnniiaa

ssiięę ww ssppoossóóbb zzrróóżżnniiccoowwaannyy ww ooddrręębbnnyycchh ssttaaddiiaacchh..1199

.. AA ppoo zzaakkoońńcczzeenniiuu pprroocceessuu jjeejj

uurrzzeecczzyywwiissttnniiaanniiaa ((nnaabbyywwaanniiaa)) cczzłłoowwiieekk,, ww ttyymm zzwwłłaasszzcczzaa tteenn oo nnaajjwwyyżżsszzyymm ii

zzrróówwnnoowwaażżoonnyymm ppoozziioommiiee kkoommppeetteennccjjii,, jjuużż wwiiee,, cczzyyllii mmoożżee ppoowwiieeddzziieećć..2200

II ppaammiięęttaa,, żżee ((……))

kkaażżddee ppoozznnaanniiee ddoottyycczzyy zzddaanniiaa lluubb zzddaańń,, zzaawwiieerraajjąąccyycchh ww ssoobbiiee tteerrmmiinnyy nnaalleeżżąąccee ddoo ddaanneejj

ddzziieeddzziinnyy wwiieeddzzyy2211

,, cchhooćć ww zzaassaaddzziiee kkoonnkkrreettnneejj lluubb ddoommnniieemmaanneejj,, ttoo mmooggąącceejj ppooddlleeggaaćć

ddaallsszzyymm ppooddzziiaałłoomm nnpp.. mm..iinn.. nnaa wwiieeddzzęę sseemmaannttyycczznnąą ii pprroocceedduurraallnnąą2222

.. KKaażżddyy jjeeddnnaakk,, zz ttyycchh

ttyyppóóww wwiieeddzzyy,, „„pprrzzyyppoommnniiaanneejj”” pprrzzeezz cczzłłoowwiieekkaa,, pprrzzyybblliiżżaa ggoo ddoo śśwwiiaattaa mmyyśśllii,, ggddzziiee ppaannuujjee

ttrruuddnnoo ddoossttrrzzeeggaallnnaa IIddeeaa DDoobbrraa,, ssttaannoowwiiąąccaa pprrzzyycczzyynnęę wwsszzyyssttkkiieeggoo ccoo ssłłuusszznnee ii ppiięękknnee ((……)),,

13 Platon, Polityk, 109-114 tł. Witwicki W., Warszawa, 1956 14 Platon, Fedon, tł. Witwicki W., Warszawa, 1958 15 Adam Ch., Tannery P., (red.) Oeuvres de Descartes, Paris 1987-1910, tł. Kopania J., Kęty, Antyk, 2005, s.28 16 Descartes R., Medytacje o pierwszej filozofii, Warszawa, 1958,t.2,s.244-245 17 Arystoteles, Metafizyka, tł. Leśniak, Warszawa, 1983,A(I) 18 Hegel G.W.F., Fenomenologia ducha 1,A I,,tł. Landman A., Warszawa 1963, (za:) Markiewicz B., Filozofia, WSiP, Warszawa,1988, s.267-268 1199

CCoommttee AA..,, AAuugguussttaa CCoommttee’’aa mmeettooddaa ppoozzyyttyywwnnaa ww 1166 wwyykkłłaaddaacchh,, ttłł.. WWoojjcciieecchhoowwsskkaa WW..,, WWaarrsszzaawwaa 11996611.. 20 Ockham W., Prologus in expositionem super VIII libros Phisicorum. (w:) Texte zur Theorie der Erkenntnis und der

Wissenschaft, Stuttgart 1984, fr, tł. Wypych W 2211

OOcckkhhaamm WW..,, PPrroolloogguuss iinn eexxppoossiittiioonneemm ssuuppeerr VVIIIIII lliibbrrooss PPhhiissiiccoorruumm.. ((ww::)) TTeexxttee zzuurr TThheeoorriiee ddeerr EErrkkeennnnttnniiss uunndd ddeerr

WWiisssseennsscchhaafftt,, SSttuuttttggaarrtt 11998844,, ttłł.. WWyyppyycchh WW.. 22 Klasyfikację typów wiedzy dostrzec możemy w każdej z dyscyplin nauk humanistycznych. W socjologii dzieli się wiedzę najczęściej na: wiedzę naukową i potoczną [Sztomka P., Socjologia, Znak, Warszawa 2004,s.298 i 19]; w pedagogice natomiast podkreśla się, że oprócz wiedzy racjonalnej może wystąpić wiedza irracjonalna [Okoń W. Nowy słownik pedagogiczny, Żak, Warszawa 2004,s.451]; w psychologii wiedzę dzieli się z kolei na: wiedzę deklaratywną, ekspercką, niejawną, proceduralną, ukrytą i semantyczną [Nęcka E., Orzechowski J., Szymura B., Psychologia poznawcza, PWN,

Warszawa 2006,s.660]

Wiedza

Wiedza konkretna (pewność siebie)

Wiedza zapośredniczona (domniemana)

rrooddzząąccaa pprraawwddęę ii rroozzuumm2233

.. PPoowwttóórrnnee ssttuuddiiaa lliitteerraattuurroowwee,, nnaadd ddzziieełłaammii mmiissttrrzzóóww zz mmiinniioonnyycchh

eeppookk,, ppoozzwwoolląą tteeżż,, wwbbrreeww nnaacczzeellnneejj zzaassaaddzziiee hhoommeeootteecchhnniikkii,, zzaauuwwaażżyyćć,, żżee IIddeeęę DDoobbrraa mmuussii

((……)) ddoossttrrzzeecc tteenn,, kkttóórryy mmaa ppoossttęęppoowwaaćć rroozzuummnniiee ww żżyycciiuu pprryywwaattnnyymm lluubb ww ppuubblliicczznnyymm..

((......))””2244

,, ww ttyymm zzwwłłaasszzcczzaa ttee oossoobbyy,, uu kkttóórryycchh wwiieeddzzaa,, zzddoollnnoośśccii ii ppoossttaawwyy,, oossiiąąggnnęęłłyy

nnaajjwwyyżżsszzyy ii zzrróówwnnoowwaażżoonnyy ppoozziioomm..

TTaabb.. 11.. IIssttoottaa wwiieeddzzyy wweeddłłuugg pprraakksseeoollooggiiii..

WWiieeddzzaa

jest determinantą pewności i możności działania.

jest konstruktem zmiennym.

wpływa na zamianę czynów prostych w czyny złożone.

jako preparację inicjacyjną zdobywa się najpełniej poprzez eliminację

elementów przeżytkowych i upraszczanie komplikacji. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Kotarbiński T., Traktat o dobrej robocie, Ossolineum, Wrocław 1969,

s.62,64,133,174,184,309,316,334,432

WW eeffeekkcciiee ddoossttrrzzeeżżeenniiee kkoonniieecczznnoośśccii ooddbbuuddoowwaanniiaa zznniisszzcczzoonneeggoo mmeettaaffiizzyycczznneeggoo ffuunnddaammeennttuu,,

cczzyyllii iiddeeii ddoobbrraa,, pprrzzyycczzyynniiaa ssiięę ddoo rreeaallnneeggoo ooppaarrcciiaa ggoossppooddaarrkkii nnaa wwiieeddzzyy –– wwaarrttoośśccii

uucciieelleeśśnniioonneejj ww cczzłłoowwiieekkuu.. DDoobbrruu mmooggąącceemmuu wwppłłyywwaaćć mm..iinn.. nnaa zzmmiiaannęę cczzyynnóóww pprroossttyycchh nnaa

cczzyynnyy zzłłoożżoonnee,, zzwwłłaasszzcczzaa wwtteeddyy,, kkiieeddyy tteejj zzaammiiaannyy ddookkoonnuujjee ttaalleenntt,, kkttóórreeggoo kkoonnsseekkwweennttnnee

zzaacchhoowwaanniiaa2255

ssąą ooddbbiicciieemm ppoossttaawwyy,, bbęęddąącceejj wwyynniikkiieemm pprroocceessuu ppoozznnaanniiaa mm..iinn.. zzłłoożżoonneejj iissttoottyy

wwiieeddzzyy..

2. Postawa komponentem talentu

Współcześnie pojęcie postawa używane jest najczęściej, jako synonim terminów: aktywności

bądź zachowania26

. Jest to jednak uproszczenie, które jako przejaw nazwy pozornej, należy

wyrugowywać z języka nauki. Jednocześnie pamiętając, iż termin postawa nie jest

jednoznaczny. Co spowodowane jest m.in. zapożyczeniem tego pojęcia przez różne

dyscypliny nauki.

Tab. 2. Zestawienie leksykalnych znaczeń pojęcia postawa

Pojęcie Znaczenie Przykłady użycia pojęcia

Postawa

Ułożenie poszczególnych odcinków ciała względem siebie i w stosunku do

linii środkowej u człowieka stojącego.

1. Właściwa pozycja. 2. Prawidłowa/wadliwa postawa.

3. Zewnętrzny wygląd postaci.

Układ ciała świadomie mu nadany, pozycja, poza.

1. Postawa zasadnicza. 2. Postawa swobodna. 3. Postawa! polecenie przyjęcie

wyprostowanej postawy z rękami wzdłuż boków.

Stosunek człowieka do życia lub do

pewnej wyróżnionej sfery zjawisk.

1. Postawa wobec życia.

2. Postawa wobec pracy. 3. Aktywna, bierna, bohaterska.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Szymczak M. (red.) Słownik języka polskiego, Warszawa, 1978, t.2,s.842

23 Platon, Państwo z dodatkiem siedmiu ksiąg „Praw”, tł. Witwicki W., Warszawa, 1958,t.1. VII 24 Platon, Państwo z dodatkiem siedmiu ksiąg „Praw”, tł. Witwicki W., Warszawa, 1958,t.1. VII 25 Balewski B., Psychospołeczne i ekonomiczne uwarunkowania efektywności aktywnych form przeciwdziałania bezrpbociu, niepublikowana rozprawa doktorska, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Wydział Zarządzania, Poznań, 2006,s. 156 26 Kotarbiński T., Traktat o dobrej robocie, Ossolineum, Wrocław, 1969, s 8,25 i 293

Wśród zainteresowanych problemem zamkniętym w pojęciu postawa, są zarówno badacze z

dyscyplin nauki, zajmujących się poznaniem praw rządzących rozwojem fizycznym

człowieka, jak i ci którzy odkrywają mechanizmy dotyczące jego rozwoju psycho -

społecznego.

Dotychczasowe badania27

wskazują, iż postawa, będąca jednym z czynników psycho-

społecznych i jednocześnie stanowiąca składnik kompetencji i talentu, jest determinantą

efektywności procesów gospodarczych28

. Podstawowymi elementami zbioru postaw,

mającymi szczególne znaczenie dla gospodarki są: postawy wobec pracy i wobec własnego

uczenia się.

W literaturze, z zakresu dyscyplin zajmujących się poznaniem prawidłowości zachodzących

w sferze psychospołecznej, występują trzy grupy definicji postaw29

. Pierwszą stanowią

definicje nawiązujące do koncepcji socjologicznej, drugą definicje nawiązujące do koncepcji

behawioralnych. Trzecią i ostatnią zarazem grupę definicji stanowią objaśnienia nawiązujące

do teorii poznawczej. Zwolennicy socjologicznej koncepcji postaw, zwracają uwagę na

wyuczony, względnie trwały30

, choć często nieuświadomiony, stosunek emocjonalny lub

oceniający, osoby mającej daną postawę do jej przedmiotu31

. Behawioryści ukazują, że

postawy przejawiają się w konsekwentnym zachowaniu się, zwłaszcza wtedy, kiedy

przedmiot działania jest dostępny osobie działającej32

i jeśli czynność charakteryzuje wysoki

stopień szczegółowości33

. Natomiast opowiadający się za koncepcją nawiązującą do teorii

poznania uważają, że postawy są rozwinięciem procesu poznania i z niego wynikają34

.

Wszystkie koncepcje wspólnie poszukują elementów tworzących postawy oraz czynników

warunkujących ich zmiany. W aspekcie elementów składowych postaw, poglądem wiodącym

jest twierdzenie, że tworzą je trzy zespolone ze sobą komponenty: poznawczy, emocjonalny i

intencyjny35

. Komponent poznawczy odnosi się do prezentowanego przez człowieka poglądu

27 M.in. Janowski A., Kompetencje agentów ubezpieczeniowych a efektywność towarzystw ubezpieczeń na życie, niepublikowana rozprawa doktorska, Instytut Orgmasz, Warszawa, 2007 28 Balewski B., Psychospołeczne i ekonomiczne uwarunkowania efektywności aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu, niepublikowana rozprawa doktorska, AE w Poznaniu Wydział Zarządzania, Poznań,2006,s. 248-251 29 Marody M., Sens teoretyczny, a sens empiryczny pojęcia postawy. Analiza metodologiczna zasad doboru wskaźników w badaniach nad postawami, Warszawa 1976, (w:) Dydaktyka szkoły wyższej, Instytut Polityki Naukowej i Szkolnictwa Wyższego , Nr 2(94),Warszawa-Łódź, 1991, s.87 30 Zimbardo Ph, Psychologia i życie, PWN, Warszawa, 2006,s.607 31 Tamże,s.540 32 Ajzen I., Sexton J., Depth of processing, belief congruence, and attitude behavior correspondence. (w:) Chaiken S., Trope Y., (red.) Dual-process theories in social psychology, New York, Guilford, 1999, s.117-138 33 Sia T.L., Lord C.G.,Blessum K.A.,Ratcliff C.D., Lepper M.R., Is a rose always a rose? The role of social category exemplar change in attitude stability and attitude-behavior consistency. Jurnal of Personality and Social Psychology, 1997, 72,s.501-514 34 Balewski B., Psychospołeczne i ekonomiczne uwarunkowania efektywności aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu, niepublikowana rozprawa doktorska, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Wydział Zarządzania, Poznań, 2006,s. 120 35 Baron R.A., Byrne D., Social Psychology. Understending Human Interaction, Allyn and Bacon, Boston 1987

o czymś lub o kimś. Składnik emocjonalny jest reakcją na posiadany pogląd i zawiera

uzewnętrznione odczucia. Intuicyjny natomiast odzwierciedla zamiary dotyczące

przyszłości36

.

Powszechnym w literaturze przekonaniem jest teoria, że postawa może być rezultatem

przekonań, emocji, zachowań lub też wynikiem przejmowania postaw od innych. Postawa

będąca rezultatem cudzych poglądów jest przypisaniem jej obiektowi, pewnej informacji

pochodzącej z obserwacji, wnioskowania lub otrzymanej od pewnego nadawcy37

. Stosunek

do czegoś lub kogoś, jako rezultat emocji jest przyjęciem pozytywnego lub negatywnego

znaczenia, w oparciu o zdarzenia lub obiekty, które takie znaczenie już posiadają38

. Postawa

będąca rezultatem zachowań jest przypisaniem oceny własnemu, nie wymuszonemu

zachowaniu, poprzedzonemu postawą mało wyrazistą. Przejęcie cudzego stosunku do kogoś

lub czegoś jest przejęciem gotowej, przypisanej przez innych, oceny obiektowi postawy39

.

Tak rozumiana istota postawy wskazuje, że jej obiektem może być każdy z realnych, bądź

nierealnych bytów. W praktyce gospodarowania, ilość tych istnień jest jednak ograniczona

m.in. poprzez walor użyteczności. Wśród najważniejszych przedmiotów i zjawisk, wobec

których zachodzi względnie stały stosunek oceniający, uwidaczniający się w konsekwentnym

zachowaniu się, są podstawowe przejawy aktywności ludzkiej: praca oraz procesy uczenia się

i kształcenia.

Uczenie się jako przedmiot postawy, zajmuje wiele miejsca w pracach badawczych m.in.

filozofii, socjologii oraz psychologii i pedagogiki. Dorobek tych dziedzin ma swoje

odzwierciedlenie w problematyce uczenia się w organizacji, będącym jednym z aspektów

badawczych koncepcji zarządzania kompetencjami i talentami. Różnorodność ujęć

zagadnienia uczenia się podkreślona jest również w sposobie definiowania tego pojęcia.

Filozofowie bowiem, począwszy od Platona poprzez Kartezjusza40

, proces uczenia wiążą z

aspektem przypominania41

, co w praktyce przybliża ich ujęcie do socjologicznej koncepcji

uczenia się jako procesu instrumentalnego42

.

Pedagodzy stwierdzają, że uczenie się stanowi jeden z podstawowych przejawów działalności

ludzi43

. Według nich jest to proces poznawania rzeczywistości i zdobywania umiejętności44

,

36 Gros U., Zachowania organizacyjne w teorii i praktyce zarządzania, PWN, Warszawa 2003 37 Nowak S., (red.) Teorie postaw, PWN, Warszawa , 1973, s.17-18 38 Strelau J. (red.), Psychologia- podręcznik akademicki. Jednostka w społeczeństwie i elementy psychologii stosowanej, GWP, Gdańsk,2000, t.3,s.78 39 tamże ,s.83-84 40 Descartes R., Medytacje o pierwszej filozofii, Warszawa, 1958,t.2,s.244-245 41 Platon, Fedon ,tł. Witwicki W., Warszawa 1958 42 Na efektach swoich prac, z zachowaniem prawidłowości powtarzania sukcesów i unikania porażek, P. Sztomka , Socjologia Analiza społeczeństwa, Znak, Kraków, 2002,s.47 43 Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Żak, Warszawa, 2004, s.433

o którego występowaniu świadczy wynik, a nie struktura45

. Podkreślają jednocześnie silne

pozytywne skorelowanie uczenia z nauczaniem46

, które zazwyczaj oparte jest na wybranej

teorii poznania. Nauczanie ich zdaniem, jest ponadto elementem oddziaływania

pedagogicznego, polegającym na wywoływaniu, za pomocą określonych bodźców, pewnych

pożądanych procesów47

.

Psychologowie natomiast ukazują zróżnicowanie definicji uczenia się na grupy

odzwierciedlające: teorie konsekcjonistyczne i kognitywne48

. Podkreślają oni, że zmiany w

poznawaniu siebie49

, nabywaniu nowego zachowania, informacji i umiejętności50

wskutek

odpowiedniego treningu51

, prowadzącego do zmian adaptacyjnych52

są względnie trwałe.

Proponują jednocześnie, aby uczenie się zróżnicować na: całościowe, częściami, metodą prób

i błędów, percepcyjne, poznawcze, przez wgląd, reakcję unikania, rozłożone w czasie,

różnicowania oraz uczenie skomasowane i utajone53

. Przypominają też, że skuteczność

uczenia jest dodatnio skorelowana z bliskim sąsiedztwem czasowym reakcji i bodźca54

.

Równocześnie wskazują, że żadne zachowanie nie prowadzi zawsze i wszędzie do takich

samych spójnych i systematycznych skutków55

. Efekty uczenia się osiąga się bowiem

etapowo. Pierwszym z nich jest etap poznawczy, do którego dochodzi z chwilą, gdy jednostka

po raz pierwszy otrzymuje pracę do wykonania. Etap ten, zdaniem psychologów, wymaga

zalet intelektualnych i zdolności koncentrowania uwagi. Kiedy znane są podstawowe dane,

dotyczące przetwarzania informacji i repertuar wymaganych odpowiedzi, następuje kolejna,

druga faza. Pozwala ona przyspieszyć realizację i zmniejszyć liczbę błędów. Natomiast

trzecia faza, która ma potwierdzić skuteczność uczenia się, jest osiągnięta wtedy, gdy

wykonywanie czynności staje się bardziej automatyczne i coraz mniej zależne od stałej

kontroli myślowej56

.

44 Szymczak M. (red.) Słownik języka polskiego, Warszawa, 1978, t.3, s.579 45 Baley S., Psychologia wychowawcza w zarysie, Warszawa, 1958, s.107 46 Suchodolski B., Pedagogika, Wrocław, 1982,s.315-317 47 Kotłowski K., Podstawowe prawidłowości pedagogiki, Ossolineum, Wrocław,1964, s.28 48 Szewczuk W., Słownik psychologii, Wiedza Powszechna , Warszawa, 1979, s.311 49 Blöchliger K., Kadra kierownicza z klasą, (w:) Kälin K., Müri P., Kierować sobą i innymi, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków 1996, s. 91 50 Mackintosh N.J.,Colma A., Learning and Skills, tł. Zysk i S-ka, Poznań, 2002,s.7 51 Thorndike E.L., Animal intelligence: Experimental studies, New York, Macmillan, 1911 52 Sillamy N., Słownik psychologii, Wydawnictwo Książnica, 1994, s.311 53 Mackintosh N.J., Colman A.M (red.) Zdolności a proces uczenia się, Zysk i S-ka, Poznań 2002, s.148 i s.312-313 54 Revusky S., Garcia J., Learned associations over lond dalays (w:) Bower G.H. (red.), The psychology of learning and motivation (vol. 4,s.1-84), New York, , Academic Press, 1970 55 Zasada różnicowania - Skinner B.F., Science and human behavior, NY, Macmillan, 1953 56 Shiffirin R.M., Schneider W., Control and automatic human information processing, Psychological Review, 1977, nr 84, s. 1-66 oraz Fleishman E.A., Hempel W., Changes in the factor structure of a complex psycho-motor test as a function of practice, Psychometrika, 1954, nr 19, s. 676-682 i Ackerman P.L., Sternberg R.J., Glaser R., Learning and individual

differences, Freeman, New York, 1989, s. 56-57

Pedagogiczne i socjologiczne ujęcia wyjaśnień zjawiska uczenia się łączy termin kształcenie.

Powszechnie oznacza on przekazywanie zasobu wiedzy i umiejętności57

, niezbędnych do

radzenia sobie w konkretnej sytuacji58

. Owo przekazywanie wiedzy i umiejętności odbywa się

w dwóch formach: szkolnej59

i „kształcenia nieustannego”, zwanego także edukacją

permanentną lub kształceniem ustawicznym. W obecnym czasie, szczególnie ta ostatnia

forma kształcenia staje się bardzo ważną, gdyż pozwala sprostać postępowi nauki i techniki.

Idea tej doktryny stworzona została w grudniu 1972r. w trakcie międzynarodowego

seminarium Instytutu Pedagogiki UNESCO w Hamburgu. Edukacja permanentna, oprócz

edukacji zawodowej obejmuje ponadto te dziedziny życia, w których nie istnieje konieczność

dokształcania. Kształcenie w tej formie, nie posiada jedynie charakteru instrumentalnego, ale

ma wartość samoistną, przyczynia się bowiem nie tylko do awansu społecznego jednostki, ale

nade wszystko rozwija jej zainteresowania. B. Suchodolski zauważył, że to bezinteresowne

dążenie poznawcze, okazuje się współcześnie właściwością szerokiego grona społeczeństwa.

Podkreśla, że „niegdysiejsze twierdzenie – trzeba się uczyć, aby lepiej żyć – dziś zmienia się

w stwierdzenie – warto żyć, dlatego, iż można się uczyć”60

. W twierdzeniu tym zawarto

przeświadczenie o występowaniu zmian postaw społeczeństwa wobec kształcenia się i

uczenia. Wskazuje ono także na upowszechnianie takiej postawy, również wśród osób o

najwyższym i zrównoważonym poziomie składników kompetencji.

Kolejnym z obiektów, ważnych z punktu widzenia gospodarki, często obdarzanych

względnie trwałym stosunkiem emocjonalno-oceniającym, jest praca. W analizach mających

na celu optymalizację zarządzania zasobami ludzkimi, w tym zarządzania talentami, postawa

wobec pracy winna być jednak rozpatrywana w węższym ujęciu - jako postawa wobec pracy

zawodowej. Szerokie ujęcie postawy wobec pracy ukazuje jedynie, że aspekt ten w literaturze

jest ujmowany, zgodnie ze zmienną na przestrzeni dziejów i zróżnicowaną kulturowo rolą

pracy w życiu człowieka61

.

Praca zawodowa definiowana jest w różnoraki sposób. Najczęściej jednak określenia odnoszą

się bezpośrednio do pojęcia zawodu, które w literaturze przedmiotu posiada dwojakie ujęcie.

Pierwszym, jest ujęcie zawodu wyuczonego, czyli zespołu czynności, do których

wykonywania jednostka uzyskała przygotowanie teoretyczne i praktyczne. W drugim ujęciu,

57 Szymczak M., Słownik języka polskiego, Warszawa, 1978,t.1, s.1075 58 Bartkowiak G., Psychologia zarządzania, ZCO, Zielona Góra, 2003,s.142 59 Dotrens R., Mialaret G., Rast E., Ray M., Wychowanie i kształcenie, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa, 1970, s.35 60 Suchodolski B., Kim jest człowiek, Wiedza Powszechna, Warszawa, 1974, s.162-164 61 Zob. Strzeszewski Cz., Praca ludzka, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin, 1978, s.205 i Suchodolski B., Kim jest

człowiek, Wiedza Powszechna, Warszawa, 1974, s.111

mianem zawodu wykonywanego określa się zespół cyklicznych czynności62

, powstałych w

wyniku społecznego podziału pracy, których wykonywanie stanowi główne źródło

utrzymania jednostki, kształtuje pozycję społeczną jednostki oraz jej prestiż.

W literaturze przedmiotu, spotka się ponadto stwierdzenie, że zawód podlega podziałowi na

specjalności63

. Uważa się za nie część czynności, związanych z wykonywaną funkcją lub

przedmiotem pracy, wymagających pogłębionej lub dodatkowej wiedzy oraz umiejętności,

zdobytych w wyniku dodatkowego szkolenia lub praktyki.

Odzwierciedlenie, tak ujmowanego pojęcia zawodu, można znaleźć m.in. w definicji pracy

zawodowej stworzonej przez T. Tomaszewskiego. Za pracę zawodową uważa on bowiem,

działalność ludzi wynikającą z profesji (zawodu) i organizowaną społecznie w taki sposób,

aby prowadziła do powstawania wytworów społecznie wartościowych oraz do podnoszenia

jakości życia wykonujących ją jednostek64

. Z. Wiatrowski dodając, że praca zawodowa

wypełnia człowiekowi połowę życia, zwraca ponadto uwagę, że jest ona istotnym źródłem

zadowolenia, ale także często przyczyną wielu trosk i trudności. Dlatego też, jego zdaniem,

można ją badać w aspektach: psychologicznym, ekonomicznym, socjologicznym,

pedagogicznym, prakseologicznym, medycznym i wielu innych65

.

Rysunek 3. Wybrane typy ujęć pracy zawodowej

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Aldag R.J., Stearns T.M., Management, South-Western Publishing Co.,Cincinnati, Ohio 1991

oraz R.M. Hodgetts, 1978, Shermerhorn J.R. Jr., Hunt J.G.,Osborn R.N.,Managing Organizational Behavior, J.Wiley and Sons, Inc, New

York,1991

Wszystkie z tych perspektyw badawczych, odnosząc się do pracy zawodowej, wskazują

jednocześnie, że postawa wobec niej może być pozytywna lub negatywna i tym samym może

występować zróżnicowany poziom zadowolenia66

z pracy 67

. Autorzy przedmiotowych ujęć

62 Szymczak M. (red.), Słownik języka polskiego, Warszawa, 1978,t.3.,s 977 63 W jęz. ros. jednym z określeń zawodu jest termin специальность 64 Tomaszewski T., Praca zawodowa jako centralne pojęcie kształcenia zawodowego (w:) Kształcenie zawodowe w służbie gospodarki i kultury narodowej, Kaczor S., Wiatrowski Z., WSiP, Warszawa, 1978, s. 49 65 Wiatrowski Z., Podstawy pedagogiki pracy, WU WSP, Bydgoszcz, 1994, s.73 66 W literaturze przedmiotu najczęściej miast zwrotu permanentne zadowolenie używany jest zwrot satysfakcja. Balewski B. Klucz E (w:) New paradigms of development vs. the satisfaction level of employees, ATH Bielsko-Biała, 2007, dowodzą jednak, że termin satysfakcja jest określeniem odnoszącym się do węższego spektrum czynników i zjawisk niż termin

permanentne zadowolenie.

Typy ujęć pracy zawodowej

Ujęcie pedagogiczne

Jest istotnym elementem kształcenia zawodowego.

Ujęcie psychologiczne

Podkreśla możliwość wystąpienia dwóch typów postaw wobec pracy

zawodowej: pozytywnej i negatywnej.

Ujęcie medyczne

Przyczynia się do uniknięcia szeregu niekorzystnych zjawisk, polegających na

pojawianiu u pracownika ubytków zdrowia w tym zdrowia psychicznego.

postaw wobec pracy, wskazują też, że do determinant występowania zadowolenia z pracy

należą: czynniki organizacyjne oraz społeczne i osobiste68

.

Rysunek 4. Determinanty negatywnej postawy wobec pracy.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Korpolewska K., Inwestowanie w jakość obsługi klientów poprzez pozytywną kulturę

organizacyjną. Profesja Consulting , http://www.nowoczesnafirma.wp.pl/, Webber R.A., Zasady zarządzania organizacjami, PWE,

Warszawa, 1990, s.87, Bartkowiak G., Psychologia zarządzania, ZCO, Zielona Góra, 2003, Gros U., Zachowania organizacyjne w teorii i

praktyce zarządzania, PWN, Warszawa, 2003, s.115, Gruszyn B., Czas wolny. Aktualna problematyka, PWN, Warszawa 1970, s. 15, Festinger L. , A theory of ognitive dissonance, R. Peterson and Company, Evanston, Ill, 1957

Wyniki badań, prowadzonych zgodnie z metodycznymi założeniami pedagogicznego oraz

psychologicznego i medycznego ujęcia pracy zawodowej, wskazują też na to, że

zróżnicowanie postaw może dotyczyć każdego z członków organizacji, w tym również

talentów. Zachodzi to najpełniej wówczas, kiedy w toku dotychczasowych działań zdołano

popsuć talent, czyli zastąpić go w organizacji pracownikami o niskim lub średnim i

niezrównoważonym poziomie składników kompetencji, bądź też prowadzić wobec talentów

takie działania, które skutkowały obniżeniem poziomu ich wiedzy, zdolności i postaw, lub też

wprowadzały zaburzenia w zrównoważonym i najwyższym poziomie ich wiedzy, zdolności i

postaw69

. Tym samym doprowadzając organizacyjne talenty do poczuwania się ludźmi

dopiero po pracy, a nie w czasie jej trwania, i realizowania poza nią swoich najgłębszych

zainteresowań70

.

Stan taki, będący skutkiem psucia talentu, jednocześnie może stanowić jedną z przyczyn

dalszego ich niszczenia w organizacji i poza nią.

3. Talent, a zdolności.

Pojęcie talent bywa często używane jako synonim terminu wybitna zdolność. Stanowi to

jednak przejaw, popularnej współcześnie „gry słowami”. Zdolności bowiem jako cechy

67 Czynniki determinujące negatywną postawę wobec pracy zawodowej wskutek występowania braku satysfakcji z pracy badało wielu m.in.: Herzberg, W. E. Scott, L. L. Cummings. Tobiasz-Adamczyk, Kabat i inni. Intencją autora podjęcie próby ich łącznego klasyfikowania. 68 Gros U., Zachowania organizacyjne w teorii i praktyce zarządzania, PWN, Warszawa, 2003, s.115 69 Por. Rozdz. 3.1. 70 Sztumski J., Postawa wobec pracy jako miara wartości człowieka, (w:) Pedagogika pracy, Warszawa, 1985, s. 80

Determinanty negatywnej postawy wobec pracy

Czynniki społeczne:

Etos pracy, summum bonum, klimat organizacyjny, zgodność z etykietą,

koncepcja władzy, relacje z klientami, cel pracy i poziom jego akceptacji,

kategoryzacja stanowisk pracy.

Czynniki osobiste:

Potrzeby, wiek, płeć, doświadczenie, zawód, nierozpoznanie lub niewystarczające

rozpoznanie typu zdania, brak zrozumienia sposobu wykonania pracy, osobiste

cele życiowe.

Czynniki organizacyjne:

Treść pracy, rodzaj wykonywanych zadań, warunki fizyczne, możliwości awansu,

wysokość wynagrodzenia, ilość czasu poświęconego na pracę, sposób nawiązania

umowy.

fizyczne lub psychiczne jednostki71

lub wrodzone wytyczne i zasady operacyjne, posiadane

przez ludzi72

są jedynie elementem talentu, pojmowanego jako najwyższy i zrównoważony

poziom składników kompetencji. Upowszechnienie rozdzielnego ujmowania w nauce,

zwłaszcza w zarządzaniu talentami, obydwu tych pojęć, oparte winno jednak być na próbie

implementacji, choćby części z dotychczasowych zdobyczy badaczy, zajmujących się

poznaniem istoty wybitnych zdolności. Stąd też, koniecznym jest dokonanie przypomnienia,

w oparciu o ponowne odczytanie dzieł klasyków, stosowanych w naukach definicji zdolności,

faktów dotyczących czynników determinujących wielkość uzdolnień oraz istniejących

klasyfikacji i wyników podejmowanych onegdaj działań na rzecz rozwoju wybitnych

zdolności.

Nad poznaniem istoty zdolności skupiali się dotychczas głównie psychologowie i pedagodzy.

Badacze ostatniej specjalności, opisując istotę zdolności (uzdolnień), zwracali szczególną

uwagę na ich ucieleśnienie w człowieku. Pedagodzy badali zwłaszcza zdolnego ucznia, czyli

osobę osiągającą lepsze wyniki od swoich rówieśników, w przypadku gdy zachowane są

jednakowe dla wszystkich warunki pracy, lub uzyskującą te same co inni wyniki przy

mniejszym wysiłku73

. Badania te zapoczątkowane pod koniec XIX wieku74

i nasilone na

początku wieku XX, prowadzone były głównie w trzech ośrodkach: londyńskim –

kierowanym przez Burta C.; kalifornijskim pod przewodnictwem Termana L.M. i

nowozelandzkim z Parkanem oraz w wielu innych, mniejszych krajach75

. Głównym, badanym

wówczas zagadnieniem, dotyczącym wybitnie uzdolnionych uczniów, był stopień ich

wrażliwości oraz skala ich międzypokoleniowej transmisji i wpływ uzdolnień na miejsce w

hierarchii społecznej.

Tab. 3. Zestawienie wybranych koncepcji wpływu uzdolnień na wrażliwość ucznia

Autor Stanowisko wobec wrażliwości uczniów wybitnie uzdolnionych

Bandura L. Dzieci wybitnie zdolne (…) wykazują większą wrażliwość i niezależność, skłonność do izolacji, często trafiają się wśród nich introwertycy.

Dąbrowski K. U dzieci wybitnie zdolnych występuje ponadprzeciętne uwrażliwienie większości analizatorów, co umożliwia osiąganie wybitnych wyników w uczeniu się.

Wasyluk – Kuś

H.

(…) nudzą się na lekcjach (…) To z kolei sprawia, że wchodzą w konflikt

ze szkołą (…)

Ostrowska H. Dzieci te (zdolne – przyp. autora) są mniej od innych zahamowane, mniej formalne w postępowaniu.

Szkoła kalifornijska

Objawy nerwowości u dzieci wybitnie zdolnych są mniejsze niż u dzieci o niższym poziomie uzdolnień.

71 Dale M., Iles P., Assessing Management Skills, a Guide to Competencies and Evaluation Techniques, Kogan Page, 1993, s. 47 72 Zimbardo Ph, Psychologia i życie, PWN, Warszawa, 2001, s.617 73 Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Żak, Warszawa, 2004,s.481 74 Galton F., Hereditary Genius, 1869 (za:) Bandura L., Uczniowie zdolni i kierowanie ich kształceniem, Nasza Księgarnia, Warszawa,1974, s.7 75 Bandura L., Uczniowie zdolni i kierowanie ich kształceniem, Nasza Księgarnia, Warszawa,1974, s.6`

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Wasyluk – Kuś, O nauce szkolnej uczniów zdolnych, PZWS, Warszawa 1971,s. 40-42 ;

Ostrowska H., Troska o zdrowie psychiczne uczniów wybitnie uzdolnionych, Zagadnienia wychowawcze w Aspekcie Zdrowia Psychicznego ,

1969, nr 5-6 oraz Bandura L., Uczniowie zdolni i kierowanie ich kształceniem, Nasza Księgarnia, Warszawa,1974, s. .5,8

W wyniku badań, potwierdzono występowanie związku poziomu uzdolnień z wrażliwością i

ukazano, że talent zazwyczaj ujawniający się bardzo wcześnie76

i wpływający na możliwość

odniesienia sukcesu zawodowego, występuje częściej u dzieci uzdolnionych rodziców77

.

Wskazywano również na cykliczność zmian, zachodzących w liczebności wybitnie

uzdolnionej populacji oraz na związek tego zjawiska z postępem cywilizacji78

i skutkami

niepowodzeń szkolnych79

. Ówczesne badania pozwoliły również, na opracowanie wielu

klasyfikacji wybitnych uzdolnień.

Tab. 4. Zestawienie wybranych klasyfikacji uzdolnień

Autor Klasyfikacja uzdolnień

Taylor D.W. Zdolności dzieli na: zdolności wyrażania; tworzenia nowych rzeczy; doprowadzania do nowego znaczenia elementów znanej już nam całości; innowacyjności; wykorzystywania nowo poznanej zasady do wytwarzania rzeczy nowych.

Ries H. Uzdolnienia dzieli ze względu na: produkt twórczości; osobowość; umiejętności.

Leontiew A.N. Wśród zdolności wyróżnia: zdolności naturalne i specyficzne.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Hanke H., Aktuelle Erziehungsproblemme. Heidenheim 1971, Heidenheimer Verlagsanstalt,s. 70

oraz Ries H., Soziale Struktur des Bildungssystems und Sozialisation von Talenten. Stuttgart 1971, Enke Verlag, s..262 oraz Bandura L.,

Uczniowie zdolni i kierowanie ich kształceniem, Nasza Księgarnia, Warszawa,1974, s. 18

Autorzy klasyfikacji podkreślali niejednokrotnie, że przyjęty podział uzdolnień, przyczyni się

do przełamania swoistego „pata” w sporze „nature-nurture”. Co w ich opinii, urzeczywistni

się wskutek zerwania z fałszywym stereotypem Sterna i Spermana, głoszącym iż inteligencja

jest tą zdolnością, która umożliwia człowiekowi osiągnięcie wysokich wyników na różnych

polach80

oraz zastąpienia jej twierdzeniem zaprzeczającym istnieniu jakiegoś ogólnego

uzdolnienia81

. Zanim jednak spór o wyższość wychowania nad naturą, bądź natury nad

wychowaniem, został względnie zażegnany, do działań nad poznaniem istoty zdolności,

aktywnie włączyli się psychologowie82

. Zrywając z synonimicznym pojmowaniem uzdolnień

i zdolności, uważali za te ostatnie możliwość uzyskania spodziewanych wyników przy

wykonywaniu danych czynności w określonych warunkach zewnętrznych83

. Zmiana koncepcji

dotyczącej istoty zdolności oraz pojawienie się nowej dyscypliny nauki – genetyki,

76 Fowler W., Rola oddziaływań zewnętrznych w uczeniu się wpływającym na rozwój we wczesnym dzieciństwie. Psychologia Wychowawcza, 1967, nr 3, s.276 77 Terman L.M., Genetic Studies of Genius Mental and Physical Traits of Thouseand Gifted Children, Stanford University

Press,t.1 (za:) Bandura L., Uczniowie zdolni i kierowanie ich kształceniem, Nasza Księgarnia, Warszawa,1974, s. 10 78 Müller K.N., Zur Frage des Begabungsnachwuchses, Erlangen 1947, Universität (za:) Bandura L., Uczniowie zdolni i kierowanie ich kształceniem, Warszawa,1974, s. 11 79 Grzywak – Kaczyńska M., Powodzenia szkolne, a inteligencja, Nasza Księgarnia, Warszawa 1935, (za:) Bandura L., Uczniowie zdolni i kierowanie ich kształceniem, Nasza Księgarnia, Warszawa,1974, s. 12 80 Bandura L., Uczniowie zdolni i kierowanie ich kształceniem, Nasza Księgarnia, Warszawa,1974, s. 18-19 81 Teoria czynników równorzędnych (Thurstone L.L. i Gardner H.); Model struktury intelektu Guilforda (Guilford J.P.) 82 Ebbinghaus, Über das Gedächtnis ( O pamięci), 1913 83 Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Żak, Warszawa, 2004,s.481

umożliwiły zbadanie i wyjaśnienie wzajemnych relacji czynników ucieleśnionych w

człowieku (genetycznych) i środowiskowych. Przyczyniły się również do wygenerowania

fenotypu, czyli czynnika warunkującego poziom i jakość danej cechy, w tym zdolności.

Pozwoliły także na ukazanie wyników gry pomiędzy środowiskiem a genami i wskazanie, że

około połowy zmienności czynnika determinującego m.in. jakość zdolności (inteligencji)

wynika z różnic genetycznych, a pozostała część z wpływów środowiska84

. Umożliwił także,

uczestnikom sporu „nature-nurture”, dostrzeżenie wpływu odrębności środowiska

domowego oraz skali i czasookresu oddziaływania tego czynnika na odziedziczalność

zdolności85

.

Rysunek 5. Wpływ środowiska na odziedziczalność zdolności

Źródło: opracowanie własne na podstawie Kyriacau C.P., Dziedziczność i genetyka behawioralna, (w:) Kimble D., Colman A.M, (red.)

Biological Aspects of Behaviour, tł. Zysk i S-ka, Poznań, 2001,s.17

Zmiana koncepcji dotyczącej istoty zdolności oraz pojawienie się genetyki, umożliwiły także

precyzyjne określenie periodów życia jednostek, w których szczególnie ważnym jest

wzmacnianie środowiskowych oddziaływań na talent, celem przeciwdziałania jego psuciu.

4. Wiedza, postawy i zdolności przyczynkiem rozwoju marketingu.

Rzadko w koncepcjach marketingowych dostrzec można bezpośrednie zainteresowanie

poszczególnymi komponentami talentu. Zarówno jednak w orientacji produkcyjnej, orientacji

produktowej i orientacji sprzedażowej komponenty te nie są pomijane. W głównej idei tych

koncepcji opierającej się na stwierdzeniu P. Druckera, że głównym marketingowym zadaniem

przedsiębiorstwa jest kreowanie konsumenta i całych segmentów rynku86

, widać bowiem

potrzebę występowania wysokiego poziomu wiedzy, pozytywnych postaw wobec pracy i

uczenia się oraz wysokiego poziomu zdolności. Widać zatem potrzebę zarządzania talentami

lub przynajmniej potrzebę wystrzegania się psucia talentów. Najwyraźniej jednak potrzebę te

można dostrzec wśród zwolenników orientacji marketingowej. Rozpoznawanie potrzeb

84 Kyriacau C.P., Dziedziczność i genetyka behawioralna, (w:) Kimble D., Colman A.M, (red.) Biological Aspects of Behaviour, tł. Zysk i S-ka, Poznań, 2001,s.17-23 85 Plomin R., The nature i nurture of cognitive abilities, (w:) Sternberg R.J. (red.) Advances in the psychology of human inteligence, s. 1-33, Hillsdale, Lawrence Erlbaum, 1988 86 Orłowski T., Nowy leksykon ekonomiczny, Oficyna Wydawnicza graf-Punkt, Warszawa 1998r., s.214.

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19

Skala

oddzia

ływ

ania

śro

dow

iska n

a

odzie

dzic

zaln

ość c

ech

Lata życia

Natężenie wpływu środowiska na odziedziczalność cech

Liniowy (Natężenie wpływu środowiska na odziedziczalność cech)

aktualnych i przyszłych klientów, w oparciu o obserwację zachowań i reakcji konsumentów,

badanie ich motywacji oraz zmian zachodzących na rynku, opiera się na wykorzystaniu

komponentów talentu. Najwyższy poziom wiedzy, pozytywne postawy wobec pracy i wysoki

poziom zdolności przyczynia się też do ekonomizacji w zaspokajaniu rozpoznanych potrzeb

klientów z zyskiem.

Wnioski

Przyczynkiem dalszego skorelowanego rozwoju nauki marketingu i pola badawczego

zarządzanie talentami, stanowiącego element zarządzania kadrami, mającemu w perspektywie

pomóc w optymalizacji rozwoju mikro i makroekonomicznemu87

, jest poznanie istoty wiedzy,

postaw i zdolności, czerpiące z tego co dotąd udało się poznać i co nie zostało poddane

skutecznej falsyfikacji. Z pewnością działanie takie stanowi jedną z wielu determinant

rozwoju. Pozostałe mogą zostać rozpoznane w toku dalszych badań bądź to przez badaczy z

obszaru marketingu, bądź przez badaczy z obszaru talent managementu.

Bibliografia

Ajzen I., Sexton J., Depth of processing, belief congruence, and attitude behavior correspondence. (w:) Chaiken S., Trope

Y., (red.) Dual-process theories in social psychology, New York, Guilford, 1999

Aldag R.J., Stearns T.M., Management, South-Western Publishing Co.,Cincinnati, Ohio 1991

Arystoteles, Metafizyka, tł. Leśniak, Warszawa, 1983

Balewski B., Psychospołeczne i ekonomiczne uwarunkowania efektywności aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu,

niepublikowana rozprawa doktorska, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Wydział Zarządzania, Poznań, 2006

Balewski B. Klucz E, New paradigms of development vs. the satisfaction level of employees, ATH Bielsko-Biała, 2007

Balewski B., Janowski A., Organizacja, a niszczenie talentów, UŁ. Dysfunkcje i patologie w zarządzaniu zasobami ludzkimi,

Łódź, 2007

Balewski B., Spiżewska A., Interdyscyplinarność szansą na rozwój nauki o zarządzaniu zasobami ludzkimi (w:) Bartkowiak

G., Balewski B., (red.) HRM w Polsce. Szanse i zagrożenia, ZWSHiFM, Zielona Góra, 2007

Balewski B., Chomicz W.,Społeczna odpowiedzialność biznesu, a rozwój energetyki odnawialnej (w:) M.

Waszkowiak (red.) Energetyka odnawialna energetyką przyszłości (ISBN 978-83-929064-0-7), Stowarzyszenie

Kadry dla Konina, Konin 2009

Baley S., Psychologia wychowawcza w zarysie, Warszawa, 1958

Bandura L., Uczniowie zdolni i kierowanie ich kształceniem, Nasza Księgarnia, Warszawa,1974

Baron R.A., Byrne D., Social Psychology. Understending Human Interaction, Allyn and Bacon, Boston 1987

Bartkowiak G., Psychologia zarządzania, ZCO, Zielona Góra, 2003

Blöchliger K., Kadra kierownicza z klasą, (w:) Kälin K., Müri P., Kierować sobą i innymi, Wydawnictwo Profesjonalnej

Szkoły Biznesu, Kraków 1996

Comte A., Augusta Comte’a metoda pozytywna w 16 wykładach, tł. Wojciechowska W., Warszawa 1961

Dale M., Iles P., Assessing Management Skills, a Guide to Competencies and Evaluation Techniques, Kogan Page, 1993

Descartes R., Medytacje o pierwszej filozofii, Warszawa, 1958,t.2

87 Balewski B., Chomicz W.,Społeczna odpowiedzialność biznesu, a rozwój energetyki odnawialnej (w:) M.

Waszkowiak (red.) Energetyka odnawialna energetyką przyszłości (ISBN 978-83-929064-0-7), Stowarzyszenie

Kadry dla Konina, Konin 2009, s.70

Descartes R., Reguły kierowania umysłem. Poszukiwanie prawdy poprzez światło naturalne, tł. Chmaj L., Wyd. Antyk, Kęty

2002, wyd. 3

Dotrens R., Mialaret G., Rast E., Ray M., Wychowanie i kształcenie, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych,

Warszawa, 1970

Ebbinghaus, Über das Gedächtnis ( O pamięci), 1913

Fleishman E.A., Hempel W., Changes in the factor structure of a complex psycho-motor test as a function of practice,

Psychometrika, 1954, nr 19, s. 676-682

Fowler W., Rola oddziaływań zewnętrznych w uczeniu się wpływającym na rozwój we wczesnym dzieciństwie. Psychologia

Wychowawcza, 1967, nr 3,

Galton F., Hereditary Genius, 1869 (za:) Bandura L., Uczniowie zdolni i kierowanie ich kształceniem, Nasza Księgarnia,

Warszawa,1974

Gros U., Zachowania organizacyjne w teorii i praktyce zarządzania, PWN, Warszawa, 2003

Gruszyn B., Czas wolny. Aktualna problematyka, PWN, Warszawa 1970,

Grzywak – Kaczyńska M., Powodzenia szkolne, a inteligencja, Nasza Księgarnia, Warszawa 1935, (za:) Bandura L.,

Uczniowie zdolni i kierowanie ich kształceniem, Nasza Księgarnia, Warszawa,1974

Günther G.,Das Bewuβtsein der Maschinen, 1957

Hanke H., Aktuelle Erziehungsproblemme. Heidenheim 1971, Heidenheimer Verlagsanstalt,s. 70 oraz Ries H., Soziale Struktur des

Bildungssystems und Sozialisation von Talenten. Stuttgart 1971, Enke Verlag,

Hegel G.W.F., Fenomenologia ducha 1,A I,, tł.. Landman A., Warszawa Janowski A., Kompetencje agentów ubezpieczeniowych a efektywność towarzystw ubezpieczeń na życie, niepublikowana rozprawa doktorska, Instytut Orgmasz, Warszawa, 2007 Korpolewska K., Inwestowanie w jakość obsługi klientów poprzez pozytywną kulturę organizacyjną. Profesja Consulting ,

http://www.nowoczesnafirma.wp.pl/,

Kotarbiński T., Traktat o dobrej robocie, Ossolineum, Wrocław, 1969

Kotłowski K., Podstawowe prawidłowości pedagogiki, Ossolineum, Wrocław,1964

Koźmiński A.K., Jak stworzyć gospodarkę opartą na wiedzy? (w:) Strategia rozwoju Polski u progu XXI wieku. Kancelaria

Prezydenta RP i Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus”, PAN, Warszawa, 2001

Kukliński A., Kreowanie Gospodarki Opartej na Wiedzy – Polska droga z perspektywy OECD. (w:) Zarządzanie wiedzą w

przedsiębiorstwie, Materiały konferencyjne, Personel XXI wieku, Warszawa, 2001

Kyriacau C.P., Dziedziczność i genetyka behawioralna, (w:) Kimble D., Colman A.M, (red.) Biological Aspects of

Behaviour, tł. Zysk i S-ka, Poznań, 2001

Lyotard J.F., Lecons sur l’analytique du oublime, (za:) Vogt M., Historia filozofii, KDC, Warszawa 2004

Mackintosh N.J.,Colma A., Learning and Skills, tł. Zysk i S-ka, Poznań, 2002

Marody M., Sens teoretyczny, a sens empiryczny pojęcia postawy. Analiza metodologiczna zasad doboru wskaźników w

badaniach nad postawami, Warszawa 1976, (w:) Dydaktyka szkoły wyższej, Instytut Polityki Naukowej i Szkolnictwa

Wyższego , Nr 2(94),Warszawa-Łódź, 1991

Müller K.N., Zur Frage des Begabungsnachwuchses, Erlangen 1947, Universität (za:) Bandura L., Uczniowie zdolni i

kierowanie ich kształceniem, Warszawa,1974

Nęcka E., Orzechowski J., Szymura B., Psychologia poznawcza, PWN, Warszawa 2006

Nowak S., (red.) Teorie postaw, PWN, Warszawa , 1973

Ockham W., Prologus in expositionem super VIII libros Phisicorum. (w:) Texte zur Theorie der Erkenntnis und der

Wissenschaft, Stuttgart 1984, fr, tł. Wypych W

Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Żak, Warszawa, 2004

Orłowski T., Nowy leksykon ekonomiczny, Oficyna Wydawnicza graf-Punkt, Warszawa 1998r

Ostrowska H., Troska o zdrowie psychiczne uczniów wybitnie uzdolnionych, Zagadnienia wychowawcze w Aspekcie Zdrowia Psychicznego ,

1969, nr 5-6 oraz Bandura L., Uczniowie zdolni i kierowanie ich kształceniem, Nasza Księgarnia, Warszawa,1974

Platon, Fedon ,tł. Witwicki W., Warszawa 1958

Platon, Państwo z dodatkiem siedmiu ksiąg „Praw”, tł. Witwicki W., Warszawa, 1958,

Platon, Polityk, tł. Witwicki W., Warszawa, 1956

Plomin R., The nature i nurture of cognitive abilities, (w:) Sternberg R.J. (red.) Advances in the psychology of human

inteligence, s. 1-33, Hillsdale, Lawrence Erlbaum, 1988

Revusky S., Garcia J., Learned associations over lond dalays (w:) Bower G.H. (red.), The psychology of learning and

motivation (vol. 4,s.1-84), New York, , Academic Press, 1970

Shermerhorn J.R. Jr., Hunt J.G.,Osborn R.N.,Managing Organizational Behavior, J.Wiley and Sons, Inc, New York,1991

Shiffirin R.M., Schneider W., Control and automatic human information processing, Psychological Review, 1977, nr 84

Sia T.L., Lord C.G.,Blessum K.A.,Ratcliff C.D., Lepper M.R., Is a rose always a rose? The role of social category exemplar

change in attitude stability and attitude-behavior consistency. Jurnal of Personality and Social Psychology, 1997,

Sillamy N., Słownik psychologii, Wydawnictwo Książnica, 1994

Skinner B.F., Science and human behavior, NY, Macmillan, 1953

Sloterdijk P. Philiosophie jetzt (za:) Vogt M., Historia filozofii, KDC, Warszawa 2004,

Sternberg R.J., Glaser R., Learning and individual differences, Freeman, New York, 1989

Strelau J. (red.), Psychologia- podręcznik akademicki. Jednostka w społeczeństwie i elementy psychologii stosowanej, GWP,

Gdańsk,2000, t.3

Strzeszewski Cz., Praca ludzka, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin, 1978, s.205 i Suchodolski B., Kim jest człowiek,

Wiedza Powszechna, Warszawa, 1974

Suchodolski B., Kim jest człowiek, Wiedza Powszechna, Warszawa, 1974

Suchodolski B., Pedagogika, Wrocław, 1982

Sztumski J., Postawa wobec pracy jako miara wartości człowieka, (w:) Pedagogika pracy, Warszawa, 1985

Szewczuk W., Słownik psychologii, Wiedza Powszechna , Warszawa, 1979

Sztomka P., Socjologia Analiza społeczeństwa, Znak, Kraków, 2002

Szymczak M. (red.), Słownik języka polskiego, Warszawa, 1978,t.3

Terman L.M., Genetic Studies of Genius Mental and Physical Traits of Thouseand Gifted Children, Stanford University

Press,t.1 (za:) Bandura L., Uczniowie zdolni i kierowanie ich kształceniem, Nasza Księgarnia, Warszawa,1974

Tomaszewski T., Praca zawodowa jako centralne pojęcie kształcenia zawodowego (w:) Kształcenie zawodowe w służbie

gospodarki i kultury narodowej, Kaczor S., Wiatrowski Z., WSiP, Warszawa, 1978

Thorndike E.L., Animal intelligence: Experimental studies, New York, Macmillan, 1911 Wasyluk – Kuś, O nauce szkolnej uczniów zdolnych, PZWS, Warszawa 1971,

Wawrzyniak B., Od koncepcji do praktyki zarządzania wiedzą w przedsiębiorstwie, (w:) Zarządzanie wiedzą w

przedsiębiorstwie, Personel XXI wieku, Warszawa, 2001

Webber R.A., Zasady zarządzania organizacjami, PWE, Warszawa, 1990

Wiatrowski Z., Podstawy pedagogiki pracy, WU WSP, Bydgoszcz, 1994

Zimbardo Ph, Psychologia i życie, PWN, Warszawa, 2001

1,A(I)