160

POMIAR INNOWACYJNO CI PRZEDSIBIORSTWA

Sabina MOTYKA Streszczenie: W artykule przedstawiono obecny stan wiedzy dotyczcy pomiaru innowacyjnoci przedsibiorstwa. Zaprezentowano zestawy miernikw i wskanikw do pomiaru innowacyjnoci: przedsibiorstwa, kraju i regionu. Wykazano moliwo zastosowania metod wielokrotnego wyboru (Analitycznego Procesu Hierarchicznego) oraz Strategicznej Karty Wynikw do stworzenia metody pomiaru, dziki ktrej moliwe bdzie m.in. porwnywanie przedsibiorstw midzy sob pod wzgldem innowacyjnoci. Sowa kluczowe: innowacje, mierniki innowacyjnoci, rozwj przedsibiorstwa, pomiar innowacyjnoci przedsibiorstw. 1. Wprowadzenie

Zagadnienie pomiaru innowacyjnoci w odniesieniu do organizacji, regionu czy pastwa zrodzio si wraz z wkroczeniem Polski do Unii Europejskiej. Przedsibiorstwa coraz czciej podejmuj dziaalno majc na celu wzrost innowacyjnoci i konkurencyjnoci (przeznaczaj szereg nakadw na t dziaalno), jednak nie stosuj wymiernych narzdzi oceny i pomiaru efektw tych przedsiwzi. Sprawne zarzdzanie firm innowacyjn wymaga dysponowania narzdziami analitycznymi, ktre mona wykorzysta w praktyce. W obecnym stanie wiedzy nie istniej usystematyzowane mierniki do oceny poziomu innowacyjnoci przedsibiorstw konkurujcych na wsplnym rynku. 2. Pojcie innowacyjnoci

W literaturze przedmiotu nie ma jednolitych definicji z obszaru innowacyjnoci. Wielu autorw wprowadza wasne klasyfikacje, czsto majce te same znaczenia. W interpretacji innowacji dominuj dwa podejcia: ujcie innowacji jako rezultatu (zmiany w sferze produkcji, ktre prowadz do nowych produktw) lub procesu (wszelkie procesy twrczego mylenia zmierzajce do zastosowania i uytkowania ulepszonych rozwiza do techniki, technologii, organizacji, do spoeczestwa) [1].

Jako pierwszy pojcie innowacji do nauk ekonomicznych wprowadzi J. A. Schumpeter. Jednak interpretacja poj i procesw innowacyjnych ewoluowaa wraz z rozwojem gospodarki. Wg P. Kotlera: Innowacja odnosi si do jakiegokolwiek dobra, usugi lub pomysu, ktry jest postrzegany przez kogo jako nowy. Pomys moe istnie od dawna, ale stanowi innowacj dla osoby, ktra go postrzega jako nowy". Innowacja utosamiana jest tu z nowoci i nie jest postrzegana wycznie jako proces techniczny. Wg P. Druckera innowacja ma raczej wymiar ekonomiczny lub spoeczny ni tylko techniczny, jest wiadom, korzystn zmian wynikajc z potrzeb lub systematycznej obserwacji rodowiska zewntrznego [2]. Wg najnowszego Podrcznika Oslo wydanego przez OECD innowacja to wdroenie nowego lub znaczco udoskonalonego produktu (wyrobu lub usugi) lub procesu, nowej metody marketingowej lub nowej metody organizacyjnej w praktyce gospodarczej, organizacji miejsca pracy lub stosunkach z otoczeniem [3].

161

Innowacyjno ujmowana jest jako zdolno organizacji do staego poszukiwania, wdraania i upowszechniania innowacji. Moemy rozpatrywa innowacyjno przedsibiorstwa, regionu, pastwa czy Unii Europejskiej. Szeroko pojta innowacyjno powinna sta si dzisiaj gwn si kreatywn kadej organizacji wpisan na trwae w jej system zarzdzania i kultur.

Innowacyjno przedsibiorstwa to zdolno do efektywnej alokacji zasobw dla uksztatowania optymalnej konfiguracji przewag konkurencyjnych, zawiera w sobie element efektywnoci, a take czynnik czasu, pod wpywem ktrego ulega zmianie ksztat optymalnej konfiguracji przewag konkurencyjnych [4]. Innowacyjno przedsibiorstwa zaley od wielu czynnikw takich jak np.:

forma wasnoci, brana przemysu, rozmiary przedsibiorstwa, kultura organizacyjna, struktura organizacyjna. Przedsibiorstwo innowacyjne - w rozumieniu metodologii Oslo [3] jest to

przedsibiorstwo, ktre w badanym okresie (najczciej trzyletnim) wprowadzio na rynek przynajmniej jedn innowacj techniczn (nowy lub istotnie ulepszony produkt bd nowy lub istotnie ulepszony proces technologiczny). Przedsibiorstwo prowadzce dziaalno innowacyjn to kategoria stosowana w analizach wynikw bada dziaalnoci innowacyjnej prowadzonych przez GUS, oznacza ona przedsibiorstwo, ktre w danym roku sprawozdawczym prowadzio dziaalno innowacyjn, tzn. ponioso nakady finansowe na t dziaalno. Wg J. Bogdanienko za przedsibiorstwa innowacyjne uwaa si takie firmy, ktre potrafi tworzy lub kopiowa nowe produkty, efektywnie wytwarza je oraz skutecznie zbywa, ktre charakteryzuj si w zwizku z tym zdolnoci cigego odnawiania ich portfela stosownie do zmian w otoczeniu oraz umiejtnoci sprawnego wprowadzania nowych technologii i metod organizacji niezbdnych do realizacji zmieniajcych si celw rozwojowych [5]. Na innowacyjno przedsibiorstwa skada si kilka czynnikw, do ktrych nale: otoczenie wice si z dostpnoci do wyspecjalizowanych usug, instytucji (w tym badawczo-rozwojowych) i zasobw (gwnie kapitau ludzkiego), konkurencja, czy te polityka publiczna, ktra staje si coraz bardziej rozbudowana dziki wykorzystaniu funduszy strukturalnych UE. 3. Pomiar innowacyjnoci gospodarek krajw

Coroczne raporty pt. Innovation Scoreboard porwnuj zdolno krajw czonkowskich

Unii Europejskiej do kreowania nowej wiedzy, jej wykorzystania i upowszechniania w postaci innowacji. Poziom innowacyjnoci gospodarek krajw zaley od wielu czynnikw, wrd ktrych istotn rol odgrywaj: zasoby ludzkie, zasoby finansowe, infrastruktura, umiejtno tworzenia i wykorzystania sieci powiza gospodarczych i spoecznych. W obszarze dziaalnoci innowacyjnej krajw rwnie nie istnieje jeden uniwersalny wskanik sucy do oceny innowacyjnoci gospodarki. Niezbdne jest zastosowanie rnorodnych wskanikw, ktre przedstawiaj wydatki budetowe firm na dziaalno B+R, intensywno innowacji firm, liczb opatentowanych wynalazkw i zarejestrowanych wzorw uytkowych itp. Jednak zastosowanie zbyt bogatego zestawu wskanikw moe nie da penego obrazu poziomu innowacyjnoci gospodarki. Sposobem przezwycienia

162

ogranicze pomiaru poziomu innowacyjnoci gospodarek jest metodologia European Innovation Scoreboard (EIS) opracowana przez Komisj Europejsk [6]. Zgodnie z EIS mierniki oceny innowacyjnoci gospodarki mona podzieli na dwie grupy [7]:

mierniki odzwierciedlajce nakady w dziaalnoci innowacyjnej, opisujce zdolno gospodarki do innowacji, czyli jej potencja w zakresie tworzenia i komercjalizacji innowacji;

wskaniki opisujce wyniki aktywnoci innowacyjnej, ktre su do oceny pozycji innowacyjnej danego kraju, czyli efektw poczenia kreatywnoci spoeczestwa z zasobami finansowymi w okrelonym rodowisku ekonomicznym i instytucjonalnym.

W grupie miernikw charakteryzujcych nakady na innowacje wyodrbnia si trzy podstawowe kategorie:

zasoby finansowe (m.in. prywatne i publiczne nakady na B+R, wydatki przedsibiorstw na innowacje, wydatki na informatyzacj, rola kapitau wysokiego ryzyka);

zasoby ludzkie (wskanik skolaryzacji modziey, ksztacenie ustawiczne, absolwenci kierunkw inynieryjnych, odsetek spoeczestwa posiadajcy wysze wyksztacenie);

rodowisko wspierajce aktywno innowacyjn (kooperacja w dziaalnoci innowacyjnej, stopie innowacyjnoci sektora maych i rednich przedsibiorstw).

W przypadku miernikw wynikw aktywnoci innowacyjnej rozrnia si nastpujce kategorie:

wyniki dziaalnoci badawczej i innowacyjnej (patenty, wzory uytkowe, znaki towarowe);

zatrudnienie (odsetek zatrudnionych w produkcji towarw i usug wysokiej techniki);

komercjalizacja wiedzy (udzia w produkcji sprzedanej wyrobw nowych i modernizowanych w cakowitej sprzeday, udzia eksportu wyrobw wysokiej techniki w cakowitym eksporcie).

4. Innowacyjno przedsibiorstw

Przedsibiorstwa wdraajce nowe innowacyjne rozwizania, mog si rozwija i by konkurencyjne na rynku. Jednak efekty jakie firmy uzyskuj z tych rozwiza mog by rne. Innowacje wprowadzane w przedsibiorstwie powoduj skutki zamierzone i niezamierzone w rnych sferach (rys. 1) [4]. Skutki zamierzone pozytywne osiga si we wszystkich sferach, z wyjtkiem firm konkurujcych, dla ktrych skala postpu osignitego przez przedsibiorstwo realizujce innowacje jest czynnikiem osabiajcym ich pozycj na rynku. Innowacje mog te wywoywa skutki negatywne niezamierzone, szczeglnie w obszarze rodowiska naturalnego oraz uczestnikw procesu innowacyjnego.

163

Rys. 1. Sfery oddziaywa innowacji [4]

Innowacyjno jako cecha przedsibiorstwa innowacyjnego nie doczekaa si syntetycznego wskanika. W literaturze przedmiotu istnieje wiele niespjnych i wzajemnie niejednokrotnie wykluczajcych si podej do procesu pomiaru innowacyjnoci. Poniej przedstawiono wybrane podejcia do pomiaru innowacyjnoci.

A. Pomykalski przy analizie innowacyjnoci proponuje wzicie pod uwag nastpujcych kryteriw i wskanikw [1]:

rnego rodzaju miary specyficznych efektw dziaania np. ilo patentw zgoszonych przez dan firm, publikacji naukowych, jako wskanik wyprodukowanej wiedzy,

liczba nowych produktw jako wskanik sukcesu innowacji produktowych, pomiary jakoci dziaania takie jak badania zadowolenia konsumentw, efekty sukcesu strategicznego, gdzie caoksztat dziaa firmy jest w jaki sposb

poprawiany i gdzie przynajmniej cz z tych korzyci moe zosta przypisana bezporednio lub porednio innowacji np. wzrost przychodw lub udziau w rynku, zwikszona zyskowno itp.

Bardziej specyficzne efekty innowacyjnoci na ktre rwnie zwraca uwag A.

Pomykalski to [1]: liczba nowych produktw wprowadzonych w ostatnich trzech latach, procentowa wielko sprzeday i/lub osignitych z niej zyskw (nowe produkty), liczba nowych pomysw wygenerowanych w organizacji, nieudane projekty zarwno te w fazie rozwoju, jak i poraki rynkowe, zadowolenie klienta czego klient oczekiwa?, czas wejcia na rynek (porwnywany z normami w danej gazi przemysu), koszt produktu w porwnaniu z obecnymi trendami w danym sektorze,

164

jako w porwnaniu z tendencjami w danym sektorze, moliwoci produkcyjne w danym sektorze, roboczogodziny przypadajce na nowy produkt, redni czas potrzebny na cay pr