Pomiar efektów uczenia się

dr Julita Wojciechowska

Zakład Psychologii Socjalizacji i Wspomagania RozwojuInstytut Psychologii

Współpraca: Martyna Kuźnicka, Marta Plucińska

Zastanówmy się:Co powinno być przedmiotem oceniania?

Jakie kryteria przyjmować podczas oceniania?Czy ocenianie wpływa na motywację?Na ile oceny mogą być obiektywne?

Czy „testy” to najlepszy obiektywny sposób pomiaru?

Jakie funkcje pełni ocena?

1. Informacyjna (informują nauczycieli, uczniów rodziców etc. o postępach ucznia).

2. Selekcyjna (np. przy przyjęciu do szkoły).3. Motywacyjna (wzmacnianie lub obniżanie tendencji

do nauki).

LEPIEJ ZAWYŻYĆ OCENĘ UCZNIOWI NIŻ JĄ ZANIŻYĆ LUB POSTAWIĆ NISKĄ OCENĘ DLA ZASADY!

O czym ma informować ocena?

Ocenianie związane jest z określeniem tego, co jest dobrym, pożądanym efektem uczenia się, a co złym.

1. Nauczyciel powinien uświadomić sobie, czego nauczać i na jakim poziomie.

2. Powinno się formułować sądy czy i jak uczący się podchodzi do zadań.

3. Ważne, aby stwierdzić czy osiągnięcia są satysfakcjonujące.

Rodzaje ocenianiaRodzaj oceniania Czas Cechy przykłady

Ocenianie formatywne

W trakcie procesu uczenia się

Informujące o postępach,

charakter ciągły, diagnostyczne, usprawniające

Odpytywanie na lekcji, sprawdziany

cząstkowe, kartkówki

Ocenianie podsumowujące

Po zakończeniu uczenia się (danego działu, szkoły etc.)

Końcowe, zamknięte, opisowe

Przedmiotowe sprawdziany

końcowe, sprawdziany na

koniec szkoły

Koncepcje uczenia sięKoncepcja ilościowa

- postrzega treści programowe w kat. podstawowych umiejętności i faktów do nauczenia- uczenie to proces wchłaniania, asymilacji- nauczanie ma charakter zamknięty- polega w większości na podawaniu materiału

Koncepcja jakościowa- kładzie nacisk na umiejętności myślenia wyższego rzędu oraz budowę zaawansowanej wiedzy- uczenie to proces rozumienia i interpretacji- nauczanie polega na odrywaniu, doświadczaniu czy rozwiązywaniu problemów

W większości krajów władze przyjmują ilościową koncepcję ucznia się.

Nauczać do testów czy tak, aby uczniowie się rozwijali?

„Koncentracja na przygotowaniu się do sprawdzianów rozpoznawczo-reproduktywnych powoduje przyjmowanie powierzchniowych, płytkich strategii przetwarzania. Aby dobrze i dokładnie zapamiętać, najlepiej jest wielokrotnie powtarzać, aż do uzyskania doskonałego zapamiętania. Próby przekształcania materiału, rozumienia go, czynienia wiedzy swoją nie dają pozytywnych efektów na takich sprawdzianach, a nawet przeszkodzić w wysokich osiągnięciach, gdy oczekuje się gotowych, jednoznacznych odpowiedzi, nie zaś własnych przemyśleń.”

rozdział 4, s. 295

Inne niekorzystne konsekwencje przekazywania gotowej wiedzy

Syndrom kruchej wiedzy:• Luki w wiedzy podstawowej (uczniowie powinni znać treści, a ich nie

znają).• Martwa wiedza (wiedza, której uczniowie nie potrafią zastosować poza

szkołą).• Naiwne koncepcje na temat zjawisk w świecie fizycznym (błędne

rozumienie).• Wiedza rytualna (używana tylko w sytuacjach szkolnych).Inne:• Lęk przed sprawdzianami• „Zakuwanie”• Niepodejmowanie wysiłku, próba zaliczenia bez nauki• Porażki z powodu za dużej ilości materiału do opanowania.

Taksonomia Blooma, co powinno być przedmiotem pomiaru?

• Wiedza: reprodukcja prawidłowych odpowiedzi.• Rozumienie: odpowiadanie własnymi słowami.• Zastosowanie: w praktyce.• Analiza: izolowanie podstawowych składników

wiedzy.• Synteza: łączenie składników -> nowa wiedza.• Ocena: zastosowanie zasad wyższego rzędu do

sprawdzenia nowej wiedzy.

Co zatem można oceniać?• Obecny stan wiedzy i umiejętności (wówczas

niektórzy uzyskują stale niskie wyniki, inni stale wysokie).

• Postępy w uczeniu się (co wymaga śledzenia osiągnięć, motywuje ucznia do dalszej pracy).

• Ocena stanu pracy (wysiłki wkładane w uczenie się).

Problemy związane z pomiarem efektów nauczania

• Jawność: uregulowania prawne nie zezwalają na powszechne ujawnianie ocen, ALE: każdy uczeń powinien mieć dostęp do wiedzy o uzyskanych rezultatach (nie tylko ocena ilościowa, ale i jakościowa – duża wartość informacyjna i motywacyjna)

• System sprawdzianów zewnętrznych: dwa niekorzystne zjawiska – nauczanie „pod sprawdziany” oraz wydłużony czas między sprawdzianem a uzyskaniem informacji o efektach (brak funkcji motywacyjnej).

• Obiektywność oceny: ocena może być obarczona istotnymi błędami wynikającymi z preferencji nauczyciela.

Czy oceny są obiektywne?

• Zjawisko upodobnienia (efekt halo): oceny cząstkowe upodobniane są do oceny ogólnej danej osoby (uczeń uważany za zdolnego otrzyma wyższą ocenę za takie samo wykonanie zadania niż uczeń uważany za słabszego).

• Efekt kontrastu: w przypadku sprawdzania większej ilości prac po sobie, pierwsza dobra ocena powoduje obniżenie kolejnych i odwrotnie.

• Efekt kolejności: pierwsze prace oceniane są łagodniej, a kolejne coraz bardziej surowo.

Rodzaje sprawdzianów

• Wymagające dokładnej, dosłownej odpowiedzi, zgodnej z podanymi na zajęciach/w podręczniku informacjami.

• Wymagające wykazania się umiejętnością zastosowania przyswojonej wcześniej wiedzy.

Rolą nauczyciela jest jasne ukazanie uczniom, w jaki sposób przygotowywać się do obu rodzajów sprawdzianów.

Nowe sposoby pomiaru efektów nauczania

• Portfolio (teczki uczniów): - gromadzą je i prowadzą sami uczniowie- mogą na bieżąco śledzić własne postępy,

prezentować swoje dokonania innym (np. kolegom, rodzicom)

- wzrasta motywacja do uczenia się• Zintegrowany system oceniania (Birenbaum i

in., 2006)

Zintegrowany system oceniania• Cechy: - podwójny cel: ocenianie dla uczenia się i uczenia się- kontrola jakości- promuje głębokie podejście do uczenia się i rozumienie- bierze pod uwagę indywidualne czynniki (zdolności, wykorzystywanie zasobów, podejście do

uczenia się, koncepcje uczenia się)• Zasady rozwoju:- uczący się partycypują w procesie oceniania- ocenianie ma charakter kontekstowy i reaktywny- przedmiot oceny: co umiem i potrafię wykonać, a także procesy i produkty uczenia się- przejrzyste kryteria oceny- informacja zwrotna na temat rezultatów oceniania- ukazanie uczniom i nauczycielom, jak ma rozwijać się ich uczenie się• Zasady konstrukcji:- podejście wielowymiarowe- przechowywanie danych na temat osiągnięć, postępów poszczególnych uczniów- system kontroli jakości- zależność od kontekstu, giętkość- wspomaganie rozwoju umiejętności samooceny

Nad czym pracujemy ucząc….

Metapoznanie czyli uczenie się

uczenia

Metapamięć Uczenie pamiętania

Kontrola metapoznawcza

uczenie pilnowania uczenia się

Strategie metapoznawcze uczenie różnych

sposobów uczenia się

Planowania Monitorowania regulowania Oceniania efektów własnego uczenia sie

Organizowania uczenia sie

Giętkość strategiczna Uczenie myślenia o sposobie uczenia

Strategie pozapoznawcze: motywacja i osobowość

Motywacja poznawcza

Motywacja lękowa

Dążenie do

sukcesu

Unikanie porażki

Jak motywowaćaby uczeń uczył się samodzielnie?

Motywacja = uświadomienie

Motywacja

zewnętrzna

Motywacja

wewnętrzna

(poznawcza)

Samoregulacja motywacji

Procesy „w uczniu” Narzędzia ważne dla ucznia • Uświadomienie - werbalizacja mówienie

o uczeniu się, celach, przeszkodach• Afirmacja, samoafirmacje (słyszenie i

myślenie o sobie dobrze)• Stabilizacja siły motywacji (dopasowanie

do ważności zadania)

motywacja dezorganizująca:za silna motywacja demobilizująca: za słaba

• stawianie celów krótko i długoterminowych

• formułowanie celów ogólnych i konkretnych

Poczucie skuteczności jako warunek samoregulacji (i motywacji)

na „mistrzostwo”: na „wyniki”:

• cele ponad możliwości, intensyfikacja wysiłków,

• potwierdzenie skuteczności strategii

• zdolność jako cecha stabilna, brak trudnych celów,

• brak efektów i sukcesów to wyuczona bezradność

A. Bandura - wyłonił dwa typy nastawienia wobec własnego działania:

Strategia samoutrudniania uczenia się

• nieadekwatnie wyznacza czas• nie przewiduje celowych działań, by

się nauczyć• omija działania strategiczne

(najważniejsze)• jest przekonany o wrodzonych

zdolnościach do uczenia się w pewnych obszarach

• Efekt:Utrudnianie sobie konfrontacji ze swoim

stanem wiedzy =unikanie zadań i wyzwań

• Kiedy uczeń …..

Prowokowanie wytrwałości – uczeń jako osoba to nie tylko pochłaniacz wiedzy

Efekty pomocne w uczeniu się • rozumienie emocji i

wykorzystywanie wiedzy o nich w wytrwałości

• spostrzeganie własnych emocji

• myślenie wsparte o emocje• świadoma regulacja emocji w

celu wsparcia myślenia i optymalnego poziomu emocjonalnego w danym zadaniu

Obszary ważne we wspomaganiu:elementy procesu uczenia

Przygotowanie ucznia

Atmosfera

Planowanie

Diagnozowanie potrzeb

Wyznaczanie celów

Tworzenie planu

Metody i techniki

Ewaluacja i ocena

Etapy rozwoju samoregulacji w uczeniu się (wg Growa)

Etap rozwoju

samodzielności

Typ ucznia Rola nauczyciela Działania nauczyciela

1 zależny instruktor Kontrola, ćwiczenie

2 zainteresowany konsultant Motywowanie, dawanie wskazówek

3 zaangażowany facylitator Wspieranie, podtrzymywanie motywacji

4 samodzielny lider, partner Wyznaczanie kierunków, dyskutowanie celów uczenia się

Co jest ważne : styl nauczania nauczyciela (np. wg Vermunta)

Styl ukierunkowany na zastosowanie

Styl nieukierunkowany

Styl ukierunkowany na reprodukcję

Styl ukierunkowany na znaczenie

Ewolucja roli nauczyciela

instruktor

konsultant

facylitator

mentor lider